Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa ... · 1 O ofi cjalnej korespondencji więźniarskiej, ściśle cenzurowanej i prowadzonej wyłącznie ... Rudolf Höss, Pery

Publikacja objęta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie i rozpowszechnianie zabronione. Publikacja przeznaczona jedynie dla klientów indywidualnych. Zakaz rozpowszechniania i udostępniania serwisach bibliotecznych



Książka fi nansowana przez Uniwersytet Jagielloński oraz Fundację im. Tislowitzów

RECENZENCIdr Franciszek Piper, emerytowany pracownik naukowy Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiudr hab. Andrzej Leon Sowa, prof. Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie

PROJEKT OKŁADKIJadwiga BurekNa okładce: Brama wejściowa obozu koncentracyjnego Auschwitz Autor: Logaritmo. Źródło: Wikimedia Commons© Christopher King/Dreamstime.com

Książka wydana pod patronatem Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu

FOTOGRAFIE I DOKUMENTY

Ilustracje: Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau (nr 4–6, 8–44, 47–76), zbiory Stanisława Kłodzińskiego juniora (nr 2, 3, 7, 45, 46) oraz Anny Esden--Tempskiej (nr 1)Grypsy zamieszczone w publikacji są przechowywane w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu

PRZEKŁAD tekstów z języka niemieckiego na polski oraz z języka polskiego na niemiecki Jochen August

Wstęp, odczytanie i opracowanie naukowe grypsów© Copyright by Irena Paczyńska & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Grypsy Józefa Cyrankiewicza© Copyright by spadkobiercy & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Grypsy Stanisława Kłodzińskiego© Copyright by Stanisław Kłodziński junior & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Wydanie I, Kraków 2013All rights reserved

Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy

ISBN 978-83-233-3472-9

www.wuj.pl

Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoRedakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakówtel. 12-631-18-80, tel./fax 12-631-18-83Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98tel. kom. 506-006-674, e-mail: [email protected]: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325


V

Spis treści

Wstęp ................................................................................................................... VIIAresztowanie Józefa Cyrankiewicza i Stanisława Kłodzińskiego

oraz ich losy w KL Auschwitz ................................................................ VIITajna korespondencja ................................................................................... XXVIIIDrogi przerzutu tajnej korespondencji ...................................................... XLVZnaczenie grypsów ....................................................................................... LXVIIUwagi edytorskie ........................................................................................... LXVIII

Einleitung ............................................................................................................ LXXIIIDie Verhaft ung von Józef Cyrankiewicz und Stanisław Kłodziński

und ihr Schicksal im KL Auschwitz ...................................................... LXXIVDie konspirative Korrespondenz ................................................................ XCIIDie Wege zur Weitergabe der konspirativen Korrespondenz ................. CVIIDie Bedeutung der Kassiber ........................................................................ CXXVIEditorische Hinweise .................................................................................... CXXVIII

Grypsy ................................................................................................................. 1

Spis grypsów ........................................................................................................ 601Verzeichnis der Kassiber ................................................................................... 621Stopnie służbowe w SS i ich odpowiedniki w języku polskim ..................... 642Spis ilustracji ....................................................................................................... 643Bibliografi a .......................................................................................................... 649Indeks nazwisk .................................................................................................... 661



VII

Wstęp

„Ich bin gesund und fühle mich gut” (Jestem zdrów i czuję się dobrze) – tyle o więźniu mogła wiedzieć jego rodzina1. Z odciętego od otoczenia Konzentrations-lager Auschwitz – zabezpieczonego podwójnym ogrodzeniem z kolczastych drutów, rozwieszonych na betonowych słupach i podłączonych do trójfazowego prądu o na-pięciu 220 woltów, wieżami strażniczymi, dodatkowo z dwóch stron betonowym murem oraz tzw. strefą interesów (Interessengebiet)2 – nie miały prawa docierać inne informacje. Książka prezentuje – poprzez opublikowane w niej grypsy – ukry-tą prawdę o obozie, zakazaną, niewygodną dla nazistów, ujawnienie której więzień mógł przypłacić życiem. Zbyt późno ta tajna korespondencja się ukazuje, od wysła-nia pierwszych grypsów minęło 70 lat. Jej autorami byli dwaj więźniowie polityczni KL Auschwitz – Józef Cyrankiewicz i Stanisław Kłodziński.

Aresztowanie Józefa Cyrankiewicza i Stanisława Kłodzińskiego oraz ich losy w KL Auschwitz

Jako pierwszy trafi ł do obozu Stanisław Kłodziński – 12 sierpnia 1941 r., stał się numerem 200193. Józef Cyrankiewicz przebywał wtedy w więzieniu niemieckiej policji bezpieczeństwa przy ulicy Montelupich (Polizeigefängnis Montelupich) w Krakowie4,

1 O ofi cjalnej korespondencji więźniarskiej, ściśle cenzurowanej i prowadzonej wyłącznie w języku niemieckim, zob. Auschwitz 1940–1945: węzłowe zagadnienia z dziejów obozu, red. nauk. W. Długoborski, F. Piper; autorzy: D. Czech, T. Iwaszko, S. Kłodziński, H. Kubica, A. Lasik, F. Piper, I. Strzelecka, A. Strzelecki, H. Świebocki, t. 1–5, Oświęcim 1995, w: t. 2: Więźniowie – życie i praca, s. 311–318 (autor: T. Iwaszko).

2 O systemie ochrony terenu obozu i jeszcze innych środkach mających uniemożliwić więź-niom ucieczkę i kontakt z ludnością cywilną zob. T. Iwaszko, Ucieczki więźniów z obozu koncentra-cyjnego Oświęcim, „Zeszyty Oświęcimskie”, z. 7, Oświęcim 1963, s. 4–11.

3 Księga Pamięci: transporty Polaków do KL Auschwitz z Krakowa i innych miejscowości Polski Południowej 1940–1944, red. nauk. F. Piper, I. Strzelecka, t. 1, Warszawa–Oświęcim 2002, s. 629. Włącznie ze Stanisławem Kłodzińskim do KL Auschwitz z policyjnego więzienia w Krakowie skie-rowano 38 więźniów, których oznakowano numerami od 20010 do 20047. Wśród nich byli wy-mieniani dalej Stanisław Głowa (nr 20017), Tadeusz Szymański (nr 20034) i Tadeusz Wąsowicz (nr 20035).

4 Ofi cjalna nazwa: Der Kommandeur der Sicherheitspolizei und des SD im Distrikt Krakau – Polizei-Gefängnis Montelupich. W aktach niemieckich występuje także inna pisownia nazwy tego więzienia; zob. odsyłacz nr 29.


VIII

w obozie znalazł się 4 września 1942 r., otrzymał numer 629335. Aresztowani zosta-li w 1941 r. – Cyrankiewicz w kwietniu, Kłodziński w czerwcu. Poznali się dopiero w obozie, a ich znajomość zaowocowała wspólną pracą konspiracyjną tam prowadzoną i przekazywanymi za druty grypsami.

Różne były ich doświadczenia. Stanisław Florian Kłodziński, urodzony w Kra-kowie 4 maja 1918 r. w domu historyka i pedagoga Adama Kłodzińskiego6 oraz Iza-beli z Murdzieńskich, przed wrześniem 1939 r. miał ukończony III rok studiów na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jagiellońskiego. Odbył krótką służbę w szpitalu wojskowym, zorganizowanym w chwili wybuchu wojny w budynku bursy kierowanej przez ks. Mieczysława Kuznowicza przy ulicy Skarbowej 2 w Krakowie, do które-go został przydzielony jako ochotnik. Po zajęciu przez Niemców Krakowa pozostał w tym szpitalu, przejętym przez Polski Czerwony Krzyż, i pracował tam do czasu jego likwidacji w sierpniu 1940 r.7.

Wydarzenia z początków okupacji związały dalsze losy Kłodzińskiego z PCK, z jego Ambulatorium i Sekcją Pomocy Więźniom Politycznym działającą od października 1939 do lipca 1940 r., a po ograniczeniu przez władze okupacyjne pola aktywności PCK – z Radą Opiekuńczą Miejską w Krakowie (zwaną także Radą Opiekuńczą Mia-sta Krakowa) i działającym w jej ramach Patronatem Towarzystwa Opieki nad Więź-niami8 oraz z pracą konspiracyjną prowadzoną przez ludzi czynnych w PCK i Radzie. Po powołaniu z początkiem 1941 r. Rady Głównej Opiekuńczej (RGO), która skupiła dotychczasowe, tolerowane przez okupanta poczynania społeczne Polaków, dzia-łem RGO stała się Rada Opiekuńcza, przekształcona w Polski Komitet Opiekuńczy Kraków-Miasto; w jego skład wchodziła Sekcja (Dział) Opieki nad Więźniami i ich Rodzinami, popularnie zwana „Patronatem”9. Poprzez Patronat Towarzystwa Opieki nad Więźniami, a następnie Dział Opieki nad Więźniami i ich Rodzinami za zgodą niemieckich władz organizowano paczki dla uwięzionych, wspomagano ich rodziny, a bez zgody władz pośredniczono w wymianie informacji, gromadzono je, przeka-zywano raporty o sytuacji więźniów władzom Polski podziemnej, a także pomagano w organizowaniu ucieczek z miejsc odosobnienia.

5 Księga Pamięci: transporty Polaków do KL Auschwitz z Krakowa…, t. 2, s. 1372–1377, 1379. Józef Cyrankiewicz do obozu został przywieziony w 34-osobowej grupie więźniów z Montelupich, których oznakowano numerami od 62931 do 62964. Wśród nich był Tadeusz Hołuj (nr 62937), z którym Cyrankiewicz w obozie działał w Grupie Bojowej Oświęcim.

6 Dane biografi czne zob. gryps nr 144 (odsyłacz 12). 7 W szpitalu pracował do 15 sierpnia 1940 r. jako administrator, co poświadcza Zaświadcze-

nie, wydane tego dnia, opatrzone pieczęcią okrągłą „Kriegsgefangenenlazarett Krakau, Skarbo-wa 2”, zbiory Stanisława Kłodzińskiego jun.

8 Nazwa według Poświadczenia wydanego 1 grudnia 1940 r. Stanisławowi Kłodzińskiemu, z jego fotografi ą, podpisanego przez Zygmunta Klemensiewicza, przewodniczącego Patronatu, i za-opatrzonego w pieczęć podłużną i dwie okrągłe z nazwą organizacji, a na odwrocie w pieczęć „Der Kommandeur der Sicherheitspolizei u. SD im Distrikt Krakau Polizei-Gefängnis Montelupich”, zbiory S. Kłodzińskiego jun.

9 Ofi cjalna nazwa ustalona została w październiku 1941 r. – Rada Główna Opiekuńcza – Pol-ski Komitet Opiekuńczy Kraków-Miasto – Dział: Opieka nad Więźniami i ich Rodzinami.



649

Bibliografi a1

Zbiory Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu

Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau (APMA-B)

Akta procesu Rudolfa HössaAkta zatrudnieniaAnkiety byłych więźniów Baza danych członków załogi obozowejHygiene Institut SSKorespondencja Materiały Materiały Ruchu Oporu (Mat. RO) Numerowa lista zmarłychOświadczeniaTelegramy o ucieczkach więźniów WspomnieniaZbiorcze listy osób poszukiwanych

Dział Zbiorów

Dokumentacja autorów

Repozytorium cyfrowe

Zbiory Stanisława Kłodzińskiego, juniora

Listy z obozu Stanisława Kłodzińskiego do matki Izabeli KłodzińskiejListy z obozu Józefa Cyrankiewicza do matki Reginy Cyrankiewicz Rękopisy Zaświadczenia

Dokumenty opublikowane

Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, red. Tadeusz Pełczyński [i in.], t. 1: Wrzesień 1939 – czerwiec 1941, Wrocław–Warszawa–Kraków 1990.

Auschwitz: Zeugnisse und Berichte, hrsg. Hans Günther Adler, Hermann Langbein, Ella Lingens-Reiner, Frankfurt am Main 1962.

1 Bibliografi a zawiera tylko pozycje przywołane w odsyłaczach.


650

Der Auschwitz-Prozeß. Tonbandmitschnitte, Protokolle und Dokumente, hrsg. vom Fritz Bauer Institut und dem Staatlichen Museum Auschwitz-Birkenau in Zusammenarbeit mit der Stift ung Deutsches Rundfunkarchiv und dem Hessischen Hauptstaatsarchiv, Wiesbaden, 2. durchgesehene und verbesserte Aufl age, (Digitale Bibliothek, 101), [wyd.] Directmedia Berlin 2005, edycja na DVD-ROM.

Księgi zgonów z Auschwitz: fragmenty, red. Jerzy Dębski [i in.], t. 1: Relacje, t. 2: Indeks na-zwisk: A–L, t. 3: Indeks nazwisk: M–Z, Aneks, München [i in.] 1995.

Langbein Hermann, Der Auschwitz-Prozeß. Eine Dokumentation, Wien–Frankfurt/M.–Zü-rich 1965 (wyd. w języku polskim pt. Auschwitz przed sądem: proces we Frankfurcie nad Menem 1963–1965. Dokumentacja, z niem. przeł. Viktor Grotowicz, przedm. Witold Kulesza, Wrocław–Oświęcim–Warszawa 2011).

Listy z Auschwitz: Janusz Pogonowski (1942–1943), red. Franciszek Piper, Oświęcim 2007.„My tu żyjemy jak w obozie warownym”: listy PPS–WRN Warszawa–Londyn 1940–1945, ko-

mitet red. Olena Zaremba-Blatonowa, Lidia Ciołkoszowa, Wanda Czapska-Jordan, War-szawa–Londyn 1993.

Obóz Koncentracyjny Oświęcim w świetle akt Delegatury RP na Kraj, „Zeszyty Oświęcimskie”, Zeszyt spec. I, oprac. Zakład Historii Partii przy KC PZPR przy współpracy Państwowego Muzeum w Oświęcimiu, wybór i oprac. dokumentów Krystyna Marczewska, Władysław Ważniewski, Oświęcim 1968.

Oświęcim w oczach SS: Rudolf Höss, Pery Broad, Johann Paul Kremer, wybór tekstów, oprac. przypisów i notek biografi cznych Jadwiga Bezwińska, Danuta Czech, Oświęcim 2009.

Raport Komórki Więziennej Delegatury Rządu z 1944 r. o Pawiaku, Oświęcimiu, Majdanku i Ravensbrück, wyd. Władysław Bartoszewski, oprac., wstęp i komentarz Władysław Bar-toszewski, Wanda Kiedrzyńska, Stanisław Kłodziński, Józef Marszałek, „Najnowsze Dzieje Polski 1939–1945”, t. 12, Warszawa 1968.

Raport rtm. Witolda Pileckiego z 1945 roku [w:] A. Cyra, Ochotnik do Auschwitz: Witold Pilecki (1901–1948), Oświęcim 2000.

Reprodukcja tekstu książki bunkra, „Zeszyty Oświęcimskie”, z. 1, Oświęcim 1957. Ruch oporu w rejencji katowickiej 1939–1945. Wybór dokumentów, oprac. Zofi a Boda-Krężel,

Bogdan Kobuszewski, Jadwiga Osojca, Mieczysław Wrzosek, Warszawa 1972. Reichsbahn – Kursbuch Nordost- u[nd] Mitteldeutschland nebst Fernverbindungen. Jahresfahr-

plan 1944/45 gültig vom 3. Juli 1944 an bis auf weiteres, Berlin 1944. Sprawozdanie Jerzego Tabeau, „Zeszyty Oświęcimskie”, nr spec. 4: Raporty uciekinierów z KL

Auschwitz, Oświęcim 1991. Standort- und Kommandanturbefehle des Konzentrationslagers Auschwitz 1940–1945, hrsg. im

Auft rag des Instituts für Zeitgeschichte von Norbert Frei [i in.], München 2000. Wśród koszmarnej zbrodni: notatki więźniów Sonderkommando, wyd. 2 rozsz., kolegium red.

Kazimierz Smoleń [i in.], Oświęcim 1975.Zeznania Stanisława Dubiela [w:] Oświęcim w oczach SS: Rudolf Höss, Pery Broad, Johann

Paul Kremer, wybór tekstów, oprac. przypisów i notek biografi cznych Jadwiga Bezwińska, Danuta Czech, Oświęcim 2009.

Zeznania Stanisława Jankowskiego – Altera Feinsilbera. [oraz] Załmen Lewental, Pamiętnik [w:] Wśród koszmarnej zbrodni: notatki więźniów Sonderkommando, wyd. 2 rozsz., kole-gium red. Kazimierz Smoleń [i in.], Oświęcim 1975.


651

Księgi Pamięci, kalendaria, katalogi

Czech Danuta, Kalendarz wydarzeń w KL Auschwitz, Oświęcim 1992.Domańska Regina, Pawiak – więzienie Gestapo: kronika 1939–1944, Warszawa 1978.Księga Pamięci: transporty Polaków do KL Auschwitz z Krakowa i innych miejscowości Polski

Południowej 1940–1944, red. nauk. Franciszek Piper, Irena Strzelecka, t. 1–5, Warszawa––Oświęcim 2002.

Księga Pamięci: transporty Polaków do KL Auschwitz z Lublina i innych miejscowości Lubel-szczyzny 1940–1944, red. nauk. Franciszek Piper, Irena Strzelecka, t. 1–3, Oświęcim 2009.

Księga Pamięci: transporty Polaków do KL Auschwitz z Radomia i innych miejscowości Kielec-czyzny 1940–1944, red. nauk. Franciszek Piper, Irena Strzelecka, t. 1–5, Oświęcim 2006.

Księga Pamięci: transporty Polaków z Warszawy do KL Auschwitz 1940–1944, red. nauk. Fran-ciszek Piper, Irena Strzelecka, t. 1–3, Warszawa–Oświęcim 2000.

Kubica Helena, Zagłada w KL Auschwitz Polaków wysiedlonych z Zamojszczyzny w latach 1942–1943, Oświęcim–Warszawa 2004.

Kupiec Jolanta, Cóż po nas pozostanie…? Życie i twórczość więźnia obozu Auschwitz Mieczysła-wa Kościelniaka, Oświęcim 2003.

– U kresu sił… Obrazy byłej więźniarki KL Auschwitz-Birkenau Janiny Tollik ze zbiorów Pań-stwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, Oświęcim 2008.

Ludzie dobrej woli: Księga Pamięci mieszkańców Ziemi Oświęcimskiej niosących pomoc więź-niom KL Auschwitz pod red. Henryka Świebockiego, Oświęcim 2005; wyd. w języku nie-mieckim pt. Menschen guten Willens: Gedenkbuch für die Bewohner des Auschwitzer Lan-des, die den Häft lingen des KL Auschwitz zur Hilfe kamen, Red. Henryk Świebocki, aus dem Poln. von Jürgen Pagel, Oświęcim 2011.

Pająk Irena, Mieszkańcy Śląska, Podbeskidzia, Zagłębia Dąbrowskiego w KL Auschwitz, t. 1– 2, Katowice 1998.

Wroński Tadeusz, Kronika okupowanego Krakowa, Kraków 1974.Xawery Dunikowski i polscy artyści w obozie koncentracyjnym Auschwitz w latach 1940–1945:

rysunki – obrazy – rzeźby, wystawa – styczeń – kwiecień 1985, komisarz wystawy Aleksan-dra Kodurowa, oprac. i red. katalogu Aleksandra Kodurowa, Warszawa 1985.

Wspomnienia. Opracowania więźniów KL Auschwitz

Albin Kazimierz, List gończy. Historia mojej ucieczki z Oświęcimia i działalności w konspiracji, Warszawa 1996.

Bartoszewski Władysław, Mój Auschwitz, rozmowę przeprowadzili Piotr M.A. Cywiński i Marek Zając, Kraków 2010.

Borowski Tadeusz, Alicja w krainie czarów, „Pokolenia” 1947, nr 1. Brandhuber Jerzy Adam, Jeńcy radzieccy w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu, „Zeszyty

Oświęcimskie”, z. 4. Brol Franciszek, Włoch Gerard, Pilecki Jan, Książka bunkra w bloku 11 hitlerowskiego obozu

koncentracyjnego w Oświęcimiu, „Zeszyty Oświęcimskie”, z. 1, Oświęcim 1957. Ciećkiewicz Marian, Krakowska służba zdrowia w czasie okupacji, „Przegląd Lekarski –

Oświęcim” 1975, nr 1. Cyrankiewicz Józef, W konspiracji krakowskiej i oświęcimskiej [w:] Polska Partia Socjali-

styczna w latach wojny i okupacji 1939–1945. Księga wspomnień, t. 1, red. Edward Hałoń, Warszawa 1994.


652

Diem Rudolf, Wspomnienia lekarza więźnia z Oświęcimia, „Przegląd Lekarski – Oświęcim” 1988, nr 1.

Fejkiel Władysław, Medycyna za drutami [w:] Pamiętniki lekarzy, Warszawa 1968. – Więźniarski szpital w KL Auschwitz, Oświęcim 1994.Fiderkiewicz Alfred, Brzezinka. Wspomnienia obozowe, Warszawa 1965. Garliński Józef, Oświęcim walczący, Warszawa 1992. Gawron-Prejznerowa Zofi a, Akcja „K” [w:] Kominy: Oświęcim 1940–1945, przedm. Tadeusz

Hołuj, Warszawa 1962. Hałoń Edward, Akcja oświęcimska PPS [w:] Polska Partia Socjalistyczna w latach wojny i oku-

pacji 1939–1945. Księga wspomnień, red. Edward Hałoń, t. 1, Warszawa 1994.– W cieniu Auschwitz. Wspomnienia z konspiracji przyobozowej, Oświęcim 2003. Hałoń Kazimierz, W pracy i walce. Wspomnienia, Kraków 1996.Hein Wincenty, Zagłada więźniów obozu Mittelbau (Dora), „Biuletyn Głównej Komisji Bada-

nia Zbrodni Hitlerowskich”, t. 16, Warszawa 1967.Hołuj Tadeusz „Robert”, Grupa Oświęcim [w:] Friedman Filip, Hołuj Tadeusz, Oświęcim,

przedm. Wacław Barcikowski, Warszawa–Bydgoszcz 1946.Höss Rudolf, Wspomnienia Rudolfa Hössa komendanta obozu oświęcimskiego, oprac., wstęp

i przypisy Jan Sehn, z języka niemieckiego przeł. Jan Sehn, Eugenia Kocwa, wyd. 3, War-szawa 1965.

Hüpsch Stanisław (nr 889), Krzetuski Artur (nr 1003), Plaskura Władysław (nr 1000), Wpływ więźniów z „grupy mościckiej” na warunki bytowe i sanitarne w obozie oświęcimskim, „Przegląd Lekarski – Oświęcim” 1973, nr 1.

Jasiński Stanisław, Moja ucieczka z Oświęcimia [w:] Wspomnienia więźniów obozu Auschwitz, wybór i oprac. Jadwiga Mateja, Teresa Świebocka, Oświęcim 1995.

Jaxa-Maderski Jerzy, Na dwa fronty. Szkice z walk Brygady Świętokrzyskiej NSZ, oprac. Henryk Pająk, Lublin 1995.

Jekiełek Wojciech – „Żmija”, W pobliżu Oświęcimia, Warszawa 1963. Judkowski Noemi, U nas w Auschwitz, „Zeszyty Oświęcimskie”, z. 21, Oświęcim 1995.Kajtoch Janina, Znałam ludzi dobrej woli [w:] Kominy: Oświęcim 1940–1945, przedm. Tade-

usz Hołuj, Warszawa 1962. Karski Jan, Tajne państwo – opowieść o polskim podziemiu, Warszawa 1999.Kączkowski Zbigniew, Próba ucieczki z obozu oświęcimskiego, „Przegląd Lekarski – Oświę-

cim” 1967, nr 1.[Kempa Bolesław], Fragmenty dziennika Bolesława Kempy [w:] Żaryn Jan, „Taniec na linie,

nad przepaścią”. Organizacja Polska na wychodźstwie i jej łączność z krajem w latach 1945––1955, Warszawa 2011.

Kielar Wiesław, Anus Mundi, Wrocław 2004.Kiełboń Janina, Notatki Marii Rozner z pobytu na Majdanku, „Zeszyty Majdanka”, t. 22, Lub-

lin 2003.Kieta Mieczysław, Instytut Higieny SS i Policji w Oświęcimiu, „Przegląd Lekarski – Oświęcim”

1980, nr 1. Kłodziński Stanisław, Dr Dorota Lorska, „Przegląd Lekarski – Oświęcim” 1967, nr 1.– Dr Helena Szlapak, „Przegląd Lekarski – Oświęcim” 1985, nr 1. – Dr Maria Zazulowa, „Przegląd Lekarski – Oświęcim” 1985, nr 1. – Dur wysypkowy w obozie Oświęcim I, „Przegląd Lekarski – Oświęcim” 1965, nr 1. – Fenol w KL Auschwitz-Birkenau, „Przegląd Lekarski – Oświęcim” 1963, nr 1a.– Józef Cyrankiewicz w obozie oświęcimskim, „Przegląd Lekarski – Oświęcim” 1990, nr 1.



661

Ada zob. Rzychoń Ada„Adam” zob. Rysiewicz AdamAdamczyk Arnold (Adamczyk Anatol, nr 23241)

273Adamczyk Edward (nr 138771) 290Adamczyk Stanisław (nr 193334) 447Adametz Lucjan (nr 124001) 489, 493Adamski Antoni (nr 195496) 472Adler Hans Günther XXXI, XCVAfonin Viktor, SS 332, 338Agopsowicz Ewa (nr 43488) 424Albin Kazimierz (nr 118) 89Albrecht Bruno, SS 331, 335„Aldona” zob. Piętkiewicz Aldona„Alfons” zob. Gach Marian „Alfons” zob. Szumiński Alfons„ambasador”, „ambasador nr I” zob. Frank„ambasador nr II” LX, CXVIII, 494, 498, 500„ambasador nr III” LX, CXVIII, 494–495 „ambasador «apteczny»” zob. Kandzia Ludwik Amel Marian (nr 196424) 472Andrejew Nikołaj (Andrejew Michael, nr RKG

10434) 489, 493Andrzej 252Andrzejewski Jan (nr 190912) 423Antolak Józef (nr 196448) 473Antonowicz Henryk LIV, CXIVAntoń Bronisław (nr 464) 273Arkuszyński Czesław (nr 131603) 34, 519Arlot Zbigniew (nr 190913) 417Arndt 490August Jochen XLIII, LXXI, LXXIII, LXXXVI, CV,

CXXX–CXXXII, 185, 222, 228–229, 243, 279, 576

Aumeier Hans, SS 61–62, 125, 127, 192, 195, 208, 317–320, 375, 477, 479–481, 484, 527–528

Babska Maria (nr 53489) 51, 271Baer Richard, SS 285, 520, 522, 550, 562Bajan Jerzy 382, 385Barcikowski Wacław 119Barlicki Norbert (nr nieznany) XX, LXXXVIBartnik Stanisław LX, CXVIIIBartosiewicz Henryk (nr 9406) 258, 336Bartoszewski Władysław (nr 4427) LXVI, CXXV–

–CXXVI, 36Barycz Anatol (nr 132090) 161, 449Bas Ludwik (nr 3460) XX, LX, LXXXV, CXIX, 496Basiński Florian (w obozie Rotter Józef, nr 365)

53–54, 211Bażyńska-Chojnacka Katarzyna 11Beaupré Feliks (nr 33093) 3, 5Beaupré (z domu Klemensiewicz) Jadwiga 5Bednarska (z domu Opiłka) Pelagia LXII–LXIII,

CXXI, 126Beitz Berthold 101–102 „Benek” zob. Świerczyna BernardBerger Helena LVI, CXVBezwińska Jadwiga 29„Bezzębny” zob. Jagiełło KonstantyBiałas Józef LIV, CXIVBiałota Włodzimierz (nr 205) 429Bielawski Władysław (nr 3586) 75Bieńkowski Wiesław LXII, CXXIBiernacki Edward „Edek”, „X” (nr 1802) XX,

XXXIII, XLV, LXXXV, XCVII, CVII, 8–10, 13–14, 17–18

Bilan Władimir, SS 331, 335–336Biliński Tadeusz (nr 830) 88„Birkut” zob. Pytlik WładysławBiskenan Pabian 253–254Blum Moses (nr 24512) 92–93 Błach Jadwiga „Rozalka”, „Olga” 347–348, 368

Indeks osób

W wykazie uwzględniono w ciągu alfabetycznym tylko imiona i pseudonimy występujące w grypsach.


662

Bobrzecka Maria LIII–LV, CXIII, 257, 508Bock Hans (nr 5) 212Boda-Krężel Zofi a XXXI, XCV, 79„Bogdan” zob. Urbanek BogumiłBoger Wilhelm, SS 83, 107, 110, 113–114, 116–117,

120, 123, 125, 127, 150, 200, 219, 222, 273, 331, 333, 479–480, 524–525, 527–528, 582

Bogusch August, SS 483, 487Bohdanowski Zygmunt (w obozie Bończa Zyg-

munt, nr 30959) 80, 82–83Borek Mieczysław (nr 763) 489, 491Borowczyk Krystyna i Alojzy 433Borowski Tadeusz (nr 119198) 270–271 „Boruta” zob. Hałoń EdwardBracht Fritz 587Brandauer Bruno, SS 332, 337Brandhuber Jerzy Adam (nr 87112) 353Bratkowski Stefan (nr 64783) 308–309Braun Bina (nr 62390) 564Breitscheid Rudolf 489, 491Broad Pery, SS 29, 37, 73, 114, 213, 285, 332, 337,

524–525 Broch Karl, SS 331, 333Brocks Willi, SS 331, 334, 524–525 Brodniewitsch Bruno (nr 1) 60, 62Brodzikowska Zofi a (nr 44700) 424Brol Franciszek (nr 1159) XXXIX–XL, CII, 88, 92,

303, 315„Brom” zob. Skubis MarianBrose Anton, SS 331–332, 559Bu (nazwisko nieznane) 3–4Bucki Stanisław (nr 154645) XLIII, CVI, 87Buczyński Feliks „Felek”, „Feluś” (nr 3940) 305,

378–379, 431, 433, 507–508, 535–536Budzyńska Jadwiga (nr 30661) 423Bugajski Aleksander „Halny” (nr 74503) 41, 43Bujak Waldemar XV, LXXIX, 288Bujwid Odo 3–4, 12 Bundzewicz Tadeusz „Lotnik” 302Burak Basil, SS 482, 487Burger Ernst „Adam” (nr 23850) XXVI, XC, 362–

–364, 543–544, 572–573Bystroń (po mężu Pytlik) Danuta „Jadwiga” LIII,

CXII, 245, 340, 361, 392

Cebula Michał „Okoń” 347–348, 368Cegłowska Teresa 320Čejka Franz 224Chciuk Tadeusz „Celt” LXVI, CXXV, 36Chlebus Józef 391Chmielewska Ada (nr 44637) 270Chmielewska Anna LIII, CXIII

Chmielewski Bogusław „Bogdan” LIII, LV, LIX, CXII, CXV, CXVII

Chmielniakowie Rozalia i Józef 361Chojnacki Piotr 11Chowaniec Ignacy (nr 152762) 345–346, 369, 371 Christensen Egon „Rybie Oko” XV, LXXXIChybiński Stanisław „Karol”, „Lach”, „Staszek”

(nr 6810) XXVIII, XCI, 53–54, 211, 388–389, 391, 506–511, 516–517, 547, 557, 582–583

Cichocki Jan XV–XVI, LXXX, LXXXII, 5, 281, 397

Cichy Zofi a 10Ciechanowiecki Abram (nr 102160) 92–93 Ciećkiewicz Marian XII, LXXVIICieliczko Anna 75Cieliczko Roman (nr 27089) 75, 104Cierniak Wiktor LXV, CXXIV, 452Ciesielczuk Wincenty (nr 16369) 475Ciołkosz Adam XIV, LXXXCiołkoszowa Lidia XIV, LXXXClauberg Carl, SS 37, 70, 150, 225–230Clausen Wilhelm, SS 197, 211Crome Len 280„Cygan” zob. Uszyński TadeuszCyra Adam XXII, XXXI, LXX, LXXXVII, XCV,

CXXXI, 6, 42–43, 83, 88, 110–111, 150, 212––213, 303, 320, 325, 357, 389, 517, 519

Cyrankiewicz Jerzy Stanisław 24Cyrankiewicz Józef Adam „J”, „Józek”, „Józia”,

„Józio”, „Kaczkowski”, „Ryc”, „Tor” (nr 62933) passim

Cyrankiewicz Józef Andrzej XII, LXXVIII, 24Cyrankiewicz (z domu Szlapak) Regina XII,

LXXVIII, 24–25, 96, 302, 597Cywiński Piotr M.A. LXVI, LXX–LXXI, CXXV,

CXXXI–CXXXIICzapska-Jordan Wanda XIV, LXXXCzech Bronisław (nr 349) 33, 87Czech Danuta VII, LXXIII, 5, 12, 23, 27, 29, 37,

40, 43, 45, 54, 59, 64, 66–68, 70, 73, 77, 79, 84–85, 88, 91, 93, 103, 111, 117, 126, 128, 135, 140, 143, 150, 161, 165, 171, 185, 210–214, 239, 247–248, 262–263, 267, 274, 276, 282, 284, 287, 293–294, 297, 303, 309, 320, 325, 358, 381, 391, 417–418, 428, 436, 446, 465, 467–468, 470, 472, 484–486, 491, 493, 513, 523, 529–530, 544, 553, 563–564, 573, 591––592, 596

Czekalski Leopold (nr 138863) 327, 424Czer. (nazwisko nieznane) 124, 126Czermińska Małgorzata 270Czernek (po mężu Komusińska) Janina 10


663

D’Ancona Rachel (nr 68730) 564Datoń (po mężu Szpak) Helena „Helenka”, „Hell”,

„Lech” XXIII, XLIV–XLV, LIII, LVI–LXI, LXXXVIII, CVI, CXIII, CXV–CXIX, 30, 33, 123, 129–131, 132–133, 135, 155, 162, 256––259, 264–265, 272–274, 286, 293, 299–300, 306, 312–315, 321–322, 339–340, 342–343, 345–346, 354–356, 361, 364–366, 376, 451, 456–457, 497–499, 502–503, 506–507, 514––515, 533, 551, 553, 565–567, 569, 597

Dawid Wiesław „Tomasz” 254Dąbrowa-Kostka Stanisław 254Dąbrowska Jadwiga LXX, CXXXI, 33, 271, 472Dąbrowski Henryk (nr 189635) 358Dembowski Adam (nr 677) 201, 212Denikiewicz Władysław „Romek” 302Dering Władysław (nr 1723) 37, 110, 149–150,

225, 227, 230Dębski Jerzy XV, XXIV, LXX, LXXXI, LXXXIX,

CXXXI, 29, 53, 111, 139, 282, 343, 347, 374, 386, 389, 397–398, 485

Didyk Stefan (nr 11752) 33, 87Diem Rudolf (nr 10022) XXII, LXXXVII, 87–88Dłuciak Bronisława „Dzidka”, „Jadzia” LIX,

CXVII, 509, 514–515Długoborski Wacław (nr 138871) VII, LXXIII, 11Długocki Władysław (nr 75667) 87Długosz Stanisław „Zamek” 515Dobracka Halina 250Dobrowolski Henryk 96Domaniecki Józef (nr 87127) 290Domańska Regina XLIV, CVI, 10, 93, 287–288,

325, 344Domański Jan „Roman” 8–9Donimirski Tadeusz (nr 2033) 518 Dorosiewicz Stanisław (nr 18379) 54, 83, 100–

–101, 111, 120–122, 124, 126, 134–135, 154––155, 195–199, 201–202, 207, 216–218, 220––222, 434, 436

Draganow Was. (nr 193200) 417Draser Andreas, SS 331, 334, 524–525Drożdż Antoni (nr 199541) 292Drzażdżyńska Janina (nr 61345) 423Dubiel Stanisław (nr 6059) 375–376, 424 Dubois Stanisław (w obozie Dębski Stanisław,

nr 3904) XX, XXII, XXXIII, LIII, LXXXV––LXXXVI, XCVII, CXII, 305

Dunikowski Franciszek Xawery (nr 774) 86–88, 269, 271

Dunin-Wąsowicz Krzysztof 23Dürmayer Heinrich (nr nieznany) XXVIII, XCI,

139, 300

Dusik Franciszek LX, CXIX, 401, 472, 543Dusik Julian 305, 543Dusik (po mężu Kurdziel) Wanda 543Duzel Czesław (nr 3702) 543–545Dybczyński Mieczysław (nr nieznany) 358Dylewski Klaus, SS 100–102, 122Dyntar Józef (nr 1409) XLV, CVII, 576–577, 588Dziadosz Edward 247, 262, 381Dziama Teofi l (nr 13578) XXII, XXXIII, LXXXVI,

XCVII, 6, 82, 107, 110, 299Dzięgiel Władysław (nr nieznany) 358Dziurzyński Tadeusz (nr 302) 429

„Edek” zob. Biernacki EdwardEder Andreas LXI, CXIX, 497Eichmann Adolf, SS 292Entress Friedrich, SS 125–127, 193–194, 209,

319–320, 481Er. (nazwisko nieznane) 120, 123Erber Josef (poprzednio Houstek Josef), SS 331,

333, 524Estreicher Karol 4

Fajnzylberg (Feinsilber) Alter (w obozie Jankow-ski Stanisław, Jankowski Samuel, nr 27675) 263, 440

Falarz Tadeusz 245Fąfara Stanisław (nr 11685) 83Federsel Ferdinand, SS 331, 336, 524Fejkiel Władysław (nr 5647) XXV–XXVI, XC, 15,

38, 109, 121–122, 130, 150, 212, 239, 596„Felek”, „Feluś” zob. Buczyński FeliksFerdek Władysław (nr 2336) 87Fiderkiewicz Alfred (nr 138907) 288Figiel Danuta (nr 13165) 423Fischer Horst, SS 513Fitowa Alina XLVI, CVIIIFlis Maria LXXI, CXXXII„Florek” zob. Kłodziński Stanisław Florian Florschütz Willi, SS 332, 338, 524Fogielman Pola (nr 27319) 564Foltański Zbigniew (nr 41664) 211Folwarczny Jan (nr 108698) XLIV, LVII, CVI,

CXVI, 129, 451, 499„Franek” zob. Walisko Franciszek„Franek” zob. Wieczorkowski FranciszekFrank „ambasador”, „ambasador nr I”, SS LX,

CXVIII, 401, 419, 421, 440, 446, 448, 453––454, 456–457, 459, 463, 474, 498, 506–508, 514, 516, 519, 535–536, 538–539, 543, 545

Frank Anna 468Frank Gustav, SS 331, 334, 524


664

Frank Hans 167, 170Frank Karl H. 231, 234Frąckiewicz Jerzy 45, 140Frei Norbert XXIV, LXXXIX, 73Freisler Roland LXV, CXXIV, 390–391, 393, 397Friedman Filip 119, 251, 519Friedel „Pani Teresa”, „Teresa” LIX, CXVIII, 578–

–579Friedrich Irena 41–42Friemel Rudolf (nr 25173) XXVI, XC, 362, 545,

572–573 Fritzsch Karl, SS XI, LXXVI, 125, 127, 375, 477–

–479, 481, 484Fryauf Henryk (nr 196586) 473Furdyna Stanisław (nr 193) LXI, CXX, 376, 471–

–472, 475, 501, 506, 508, 554, 569–570, 578

Gabiś Józef (nr 18700) 85Gach Antonina „Tośka” 514–515Gach Marian „Alfons” LII–LIII, LIX, CXII–CXIII,

CXVII, 503, 514–516, 521, 526, 535, 538–539, 541, 551–552, 554–555, 565, 567–569, 578–580

Gachowie 503Galicyna Monika (nr 6814) 418Galiński Edward (nr 531) 489, 491, 493Galoch Jan 543Gancarz Józef (nr 24538) 211Garbień Józef XV–XVI, LXXXI–LXXXII, 193, 209Garliński Józef (nr 121421) 83, 87–88, 212, 285Gasser Friedrich, SS 331, 335, 524–525Gaulle Charles Andre de 549Gawliczek Wincenty (Wilhelm) „Wily” (nr 10246)

XLIV, LVII, CVI, CXV–CXVI, 129, 132–133, 299

Gawron (po mężu Prejzner) Zofi a „Mała” (nr 44097) 30–31, 33, 50–51, 82, 84

Gąsiorek Jan (nr 138925) 290Gerson Szlama (nr nieznany) 378Gilewicz Juliusz (nr 31033) XXII, LXXXVI, 80,

82–83, 107–109, 299Gilewicz Kazimierz (nr 71886) 82Gips (także jako Gibs) Ryszard (nr 16663) 92–93Glücks Richard, SS 484Głowa Stanisław (nr 20017) VII, XVI, XVIII, XX,

XXII, LXXIV, LXXXII–LXXXIII, LXXXV, LXXXVII, 41–42, 59, 296, 425, 428, 533, 577

Głowa Wanda 42, 58–59, 428Głowacki Czesław (nr 4661) 75Gniazdowski Wacław (nr 102331) 85Göbbert Herbert, SS XXIV, LXXXIX, 211Göbel Rudolf (nr 9500) 229Godlewski Edward „Garda” LXV, CXXIV

Golczyk Emil „Jantar” LIII, LV, LX, CXII, CXIX, 245, 257, 306, 351, 356–357, 378, 401, 453––454, 459, 502, 507, 511, 514, 538, 565

Golczykowie Rozalia i Feliks 351, 357, 502, 538, 568

Gołka Alojzy (nr 1209) 87Goszczyński Zbigniew (nr 1728) XLII, CIV, 420–

–421Göth Amon, SS 73Gött-Getyński Edward (nr 29693) 88Gourdon Emile (nr 45622) 429Górny Eleonora (nr 61193) 248Grabner Maximilian, SS XXIV, LXXXVIII, 22,

61, 63, 101–102, 111, 113–114, 116–117, 120, 123, 125, 127, 192, 194–195, 197, 200, 208, 215, 219, 223, 317–319, 466–467, 477, 479––482, 527–528

Grabowski Antoni (nr 4246) 472Gralla Franciszek (nr 21938) XXII, LXXXVI–

–LXXXVIIGrodecki Roman 428Grosman Mendel 559Grotowicz Viktor 15, 209Grzegorczyk Piotr 270Guenik Fanny (nr 46617) 564Guja Franciszek „Wierny” LI, CXIIGuse Arnold (nr 26878) 155Gut Karol XVI, LXXXI

Haberowie Karolina i Adolf LXII, LXIV, LXVIII, CXXI–CXXII, CXXVIII

Hajdo (po mężu Hajdo-Wieliczko) Maria „Mary-sia” 120, 122, 124, 125–126

Halina (nazwisko nieznane) 69, 71Hałacz Emanuel XV, LXXXI, 209Hałoń Edward „Boruta”, „Mak” XIV, XXVIII–

–XXIX, XXXI, XLVIII, L–LIII, LV–LVI, LVIII–LXVI, LXVIII, LXXX, XCII, CX––CXXI, CXXIII–CXXV, CXXVIII, 23, 25, 28, 30–32, 34, 49–51, 53, 80, 82, 86, 90, 92, 94–95, 97–100, 104, 118, 120–121, 124, 126, 129, 131–132, 134–136, 151, 154–156, 159, 162, 166, 208, 244–245, 253–254, 256–257, 270–271, 296–297, 302, 305, 321–322, 324, 328, 340, 342–344, 357, 360, 362, 365–366, 368, 382, 384, 386, 389, 392, 416, 418–420, 422–423, 425, 427, 432, 445, 452, 456–457, 466–467, 469–470, 489, 491, 497, 502, 507, 510–513, 515–516, 520–521, 527–528, 532, 539, 542–543, 545, 549, 551–552, 555, 561––562, 565–566, 571, 573, 578–585, 587–588, 594–597


REDAKTORLucyna Sadko

KOREKTABarbara GórskaDorota Janeczko

SKŁAD I ŁAMANIEHanna Wiechecka

Wydawnictwo Uniwersytetu JagiellońskiegoRedakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Krakówtel. 12-631-18-80, tel./fax 12-631-18-83



Publikacja objta jest prawem autorskim. Wszelkie prawa ... · 1 O ofi cjalnej korespondencji więźniarskiej, ściśle cenzurowanej i prowadzonej wyłącznie ... Rudolf Höss, Pery

Documents