Pub Ny Norsk

8/13/2019 Pub Ny Norsk

http://slidepdf.com/reader/full/pub-ny-norsk 1/34



BrUKarreTTleiiNg

Dette vesle heftet er tenkt som «naud-hjelp» til studentar som slit med å finnafram i den nynorske urskogen. Heftet er

ikkje ei fullgod innføring i nynorsk gram-matikk eller nynorsk rettskriving, og deter heller ikkje ei utførleg nynorsk ordlisteeller ei lærebok i nynorsk stil og målfø-ring. Dette heftet er ikkje anten det eineeller andre, men litt av alt.

V t jmstt skftmå N, derfor bør vi vera i stand til å ordleggja

ss dt tt på b må. N det dessverre slik at mange studentar (ogtilsette?) berre har lært korleis dei skalSTaVa BØYa nynsk d, kkj k-s d sk leggJa d nynsk dtil rettes i ei setning. Mange slit òg medå FiNNa d tt d. Då s dt ssjølv at det vert vanskeleg og tidkrevjandeå skriva oppgåver, eksamenar, artiklar ogandre tekster på nynorsk.

Dette heftet skal vonleg gjera det littlettare for deg å skriva nynorsk. Sidanheftet er ei rettleiing, og ikkje ei innfø-ring, bør du ha grunnleggjande kunn-skap om nynorsk grammatikk før du set n. Du tn kkj s ftt få a tÅ. Bruk det gjerne som oppslagsverk. Detfyrste kapitlet gjev eit oversyn over ymse

uregelrette substantiv i det nynorskemålet. I det andre kapitlet finn du eit utvalsubstantiv, pronomen og verb som vi harlett for å bøya gale.

Det tredje kapitlet er ei liste over ord ogomgrep som vi har god bruk for i drøf-tande og akademiske tekster om språkog litteratur, men som det kanskje ikkje

er so lett å finna fram til på eiga hand.

Det fjerde kapitlet er det største og kanhenda det viktigaste: Her får du hjelp tilå ordleggja deg lett og greitt på nynorsk.

Kapitlet har rikeleg med døme på korleisvi kan gjera om tungt og snirklet bokmåltil lett og god nynorsk.

Mykje i dette fjerde kapitlet kan forrestenvera nyttig når du skriv bokmål òg.Sjølv er eg oppvaksen med bokmål somhovudmål, og dermed har eg litt greie påkva som går i ball når ein «bokmåling»

sk skv nynsk. e tu jmv t har nokre tips og triks å læra bort. Omdu vil ha endå fleire tips og triks, kan duhoppa til kapittel fem og kikka på littera-turlista der.

T sst må tps m mtt , vsnettkurs i nynorsk. Det finn de på hei-mesidene til Institutt for nordistikk ogtttuvtskp vd NTNU, :http://www.ntnu.no/inl/forstud.

Kristin Fridtun

Trondheim, februar 2011

2

http://www.ntnu.no/inl/forstud





iNNhalD

1. Uregelrette substantiv

1.1. hnkjønnsd 1.2. hkjønnsd 1.3. inkjkjønnsd 1.4. Tvkjønn d

2. Substantiv, pronomen og verb som vi har lett for å bøya gale

2.1. Substntv 2.2. Pnmn 2.3. Stk vb 2.4. lnn vb

3. Vanlege ord og omgrep

3.1. afbtsk dst 3.2. Vn «kdmsk» vb 3.3. Fst d t buk ppåv m.m.

3.4. Fst d t døftnd tkst

4. Nynorsk målføring

4.1. Nynsk st på 1-2-3 4.2. Pssv

4.3. Genitivs-s

4.4. Substantivsykja − rota til alt vondt

4.5. Fyllord og «i forhold til»

5. Nyttig lesnad og gode hjelpemiddel

Tillegg: Samsvarsbøying

3



NYNorSK

1. Uregelrette substantivOppfrisking fyrst: «Vanlege» substantiv med regelrett bøying går soleis:

Regelrette hankjønnsord går som gut: (ein) gut – guten; gutar – gutaneRegelrette hokjønnsord går som jente: (ei) jente – jenta; jenter – jenteneRegelrette inkjekjønnsord går som hus: (eit) hus – huset; hus – husa

Her skal vi fyrst og fremst sjå på dei uregelrette substantiva.

1.1. HankjønnsordT upp md nkjønnsd ndn - ubundn fm tog -ene i bunden form fleirtal, slik som dei regelrette hokjønnsorda har. Det gjeld

alle hankjønnsord som endar på -nad og -a:• (ein) månad – månaden; månader – månadene• (ein) søknad – søknaden; søknader – søknadene• (ein) skilnad – skilnaden; skilnader – skilnadene• (ein) pizza – pizzaen; pizzaer – pizzaene• (ein) sofa – sofaen; sofaer – sofaene

and vn -nd-d: nnvknd, nd, mknd, stønd, dund, kstnd,bund ... and vn --d: n, k, p, ppk, v, ss, ..

hankjønnsord som dannar fleirtal ved i-omlyd, til dømes:• (ein) bonde – bonden; bønder – bøndene• (ein) fot – foten; føter – føtene• (ein) son – sonen; søner – sønene• (ein) bror − broren; brør − brørne• (ein) mann − mannen; menn/menner − mennene

hankjønnsord frå den norrøne i-klassa (her er -ar og -ane sideformer1):

• (ein) gong – gongen; gonger – gongene• (ein) ven – venen; vener – venene• (ein) stad – staden; stader – stadene• (ein) gjest – gjesten; gjester – gjestene

and d md sm bøyn: bkk, bnk, kvst, fømn, mdm, y, stn, vo.fl..

1 Sdfm dt sm sm kmmfm. Nmnn kmmfm kjm v t dss fmn ft stå kmm dbøkn, t døms sk: jst -n, - [-], -n [-n]. gjst vudfm, jst sdfm. hvudfmner òg kalla læreboknormalen av di det er hovudformene som er nytta i lærebøker (og i alle andre tekster frå staten).

4



NYNorSK

1.2. HokjønnsordT upp md kjønnsd ndn - ubundn fm t -ni bunden form fleirtal, slik som dei regelrette hankjønnsorda har. Det gjeld

alle hokjønnsord som endar på -ing, og dei fleste som endar på -ning:• (ei) meining – meininga; meiningar – meiningane• (ei) rettleiing – rettleiinga; rettleiingar – rettleiingane• (ei) hending – hendinga; hendingar – hendingane• (ei) setning – setninga; setningar – setningane

Mk: e d vn d st mnd ftm sk -n-d,sjå punkt 3.1.

ei lita gruppe hokjønnsord (her er -er og -ene sideformer):• (ei) elv – elva; elvar – elvane• (ei) helg – helga; helgar – helgane• (ei) øy – øya; øyar – øyane• (ei) øks – øksa; øksar – øksane

and d md sm bøyn: , d, m, my, møy, m, øys, st, øks,øy, vik o.fl.

1.3. InkjekjønnsordT upp md nkjkjønnsd sæmkt bøyn. Dt d t dauga, øyra og hjarta (jf. den linne u-klassa på norrønt).

Desse tre orda har to jamstelte (dvs. valfrie) bøyingar:• anten: (eit) auga - auga - augo - augo / eller: (eit) auge - auget - auge – auga• anten: (eit) hjarta - hjarta - hjarto - hjarto / eller: (eit) hjarte - hjartet - hjarte –

hjarta• anten: (eit) øyra - øyra - øyro - øyro / eller: (eit) øyre - øyret - øyre – øyra

framandord som endar på -um, -eum og -ium (gjeld ikkje stoffnamn på -ium):• (eit) museum – museet; museum – musea• (eit) medium – mediet; medium – media• (eit) studium – studiet; studium – studia• (eit) faktum – faktumet; faktum eller fakta– faktuma eller fakta(a)• (eit) forum – forumet; forum eller fora – foruma eller fora(a)

and d md sm bøyn: udtum, vnum, mpum, pnsum, stdum ..

5



NYNorSK

1.4. Tvikjønna ordSomme ord har valfritt kjønn, det vil seia at du kan velja om du vil nytta og bøya ordasom hankjønnsord eller som hokjønnsord, som hankjønnsord eller som inkjekjønns-

d. od fyj tt bøyn. Pss på t dt sm kjønn tkst d.Skriv anten stammen eller stamma, anten teksten eller teksta.

• Desse orda kan du bøya anten som hankjønnsord eller som hokjønnsord:tekst, klasse, kulde, plante, stamme, prøve, grad, art, kunst, maskin, pakke o.fl..

• Desse orda kan du bøya anten som hankjønnsord eller som inkjekjønnsord:agens, glid, kyss, bruk, nikk, trykk, stopp o.fl..

2. Substantiv, pronomen og verb som vi har lett for å bøya gale

Her kjem eit lite oversyn over ord vi ofte bøyer eller stavar gale, og som vi derfor måmerka oss særskilt.

2.1. SubstantivMerk deg at…

…bodskap (bokmål: budskap) er hankjønnsord på nynorsk:ein bodskap – bodskapen; bodskapar − bodskapane…dialekt er hankjønnsord på nynorsk:ein dialekt − dialekten; dialektar − dialektane

…form er hokjønnsord på nynorsk:ei form − forma; former − formene…utsegn (bokmål: utsagn) er hokjønnsord på nynorsk:ei utsegn − utsegna; utsegner − utsegnene

…inkjekjønnsord ikkje har ending i ubunden form fleirtal:Døme: Det finst fire eksempel på... (bokmål: fire eksempler)Døme: Frampeik er eit av mange verkemiddel i romanen (bokmål: mange virke-

midler)Døm: På scnvn n t bt v ibsn (bkmå: t bd)

6



NYNorSK

2.2. PronomenFyrst dei personlege pronomena. Dei er jamt over godt kjende og greie å ha med ågjera, men du skal særskilt merka deg desse formene (formene med ’el’ er jamstelte

former):

eintal subjektsform objektsform

3. psn nnfleirtal subjektsform objektsform

1. psn v m ss2. psn d dykk3. psn d d

Døme: Skjønar de kva eg meiner? (bokmål: Skjønner dere hva eg mener?)Døme: N må d skund dykk. (bkmå: Nå må d skynd d.)Døme: Dei gjekk på kino. (bokmål: De gikk på kino.)Døme: e så d å. (bkmå: J så dm å.)

So kjem eigedomspronomena, og orda du skal passa godt på er merkte med feit skrift:

eintal m f n fleirtal

1. psn mn m mtt mn2. psn dn d dtt dn3. psn ns nn dt stt/sn/s dfleirtal

1. psn vå vå våt vå2. psn dykk dykk dykk dykk3. psn d d d d

Døm: e fnn jkk nn . (bkmå: J fnt jkk nns.)Døme: Såg du stova deira? (bokmål: Så du stua deres?)Døme: Hugs bøkene dykkar. (bokmål: Husk bøkene deres.)

Døme: Kvar er boka mi? (bokmål: Hvor er boken min/boka mi?)Døme: Romanen hennar kom ut i år. (bokmål: Romanen hennes kom ut i år.)Døme: Oppgåvene dykkar var gode. (bokmål: Oppgavene deres var gode.)

Andre pronomenOfte er det vanskeleg å hugsa på at somme pronomen har endinga -a i hokjønn:

Døme: Inga sol var å sjå.Døme: N, dt v nn bk.

7



NYNorSK

2.3. Sterke verbHer er nokre vanlege verb vi skal merka oss. Som vanleg er formene vi oftast skrivgale merkte med feit skrift.

Merk: I dette heftet nyttar eg a-infinitiv, men på nynorsk kan du velja mellom infinitivpå -a (vera, springa) eller -e (vere, springe) eller kløyvd infinitiv (vera, springe). Duavgjer sjølv kva slags infinitivsform du vil nytta, men ver konsekvent og pass på så duikkje skifter mellom t.d. a-infinitiv og e-infinitiv i den same teksta.

infinitiv notid (presens) fortid (preteritum) ferdig notid (perfektum)halda held heldt halde/haldivera er var vore/vori

skriva skriv skreiv skrive/skrivilesa les las lese/lesibli blir blei blittkoma kjem kom kome/komitrenga treng trong trunge/trungila lèt lét late/latisetja set sette sett

Døme: Han heldt eit glas i kvar hand. (bokmål: Han holdt et glass i hver hånd.)Døme: Dei har vore med kvart år. (bokmål: De har vært med hvert år.)Døme: Ho las dikt kvar dag. (bokmål: Hun leste dikt hver dag.)Døme: Vi blei slitne på turen. (bokmål: Vi ble/blei slitne på turen.)Døm: abumt kjm ut mn. (bkmå: abumt kmm ut mn.)Døme: Han trong hjelp med bilen. (bokmål: Han trengte hjelp med bilen.)Døme: Mor lèt oss ikkje koma inn. (bokmål: Mor lar oss ikke komme inn.)Døme: Dei lét det skura og gå. (bokmål: De lot det skure og gå.)Døme: Ho sette pris på omtanken. (bokmål: Hun satte pris på omtanken.)

2.4. Linne verb

Vi skil mellom a-verb (kastar - kasta - har kasta) og e-verb (lyser - lyste - har lyst):

r: Nå vbt -ndn ftd (kst), dt -ndn ntd (kst).r: Nå vbt -ndn ftd (yst, vd), dt -ndn ntd (ys, v).

V kn kkj bnd dss vb, t døms skv *ys ntd, yst ftd. an-tn båd ntd ftd, båd ntd ftd. Nå v skv nynsk, v ttfor å bøya altfor mange verb som a-verb. Men ikkje alle nynorske verb er a-verb!

8



NYNorSK

ikkj sk: e stud ndsk. Mn sk: e stud ndskIkkje slik: Manger bøyar ordet feil. Men slik: Mange bøyer ordet feil.Ikkje slik: Mor arbeidar på skulen. Men slik: Mor arbeider på skulen.

ikkj sk: e ynskj m n und. Mn sk: e ynskj m n und.Ikkje slik: Ho leia firmaet i ti år. Men slik: Ho leidde firmaet i ti år.ikkj sk: e psnt ppt. Mn sk: e psntt ppt.

Mk 1: od md nntv sm nd på - (stud, dskut) td -vb:

infinitiv notid (presens) fortid (preteritum) ferdig notid (perfektum)studera studerer studerte studertreflektera reflekterer reflekterte reflektert

formulera formulerer formulerte formulertproblematisera problematiserer problematiserte problematisertpresentera presenterer presenterte presentertintrodusera introduserer introduserte introdusertkonkludera konkluderer konkluderte konkludertfilosofera filosoferer filosoferte filosofertvurdera vurderer vurderte vurdertnyansera nyanserer nyanserte nyansertvariera varierer varierte variertabstrahera abstraherer abstraherte abstrahertdiskutera diskuterer diskuterte diskutert Mk 2: Dss vn vb -vb, kkj -vb stk vb (sm på bkmå):

infinitiv notid (presens) fortid (preteritum) ferdig notid (perfektum)arbeida arbeider arbeidde arbeidd/arbeidtbyta byter bytte byttbøya bøyer bøygde bøygd/bøygtdekkja dekkjer dekte dekt

hjelpa hjelper hjelpte hjelptknyta knyter knytte knyttleia leier leidde leidd/leittsleppa slepper sleppte slepptstyrkja styrkjer styrkte styrktsvekkja svekkjer svekte svekttreffa treffer trefte trefttrekkja trekkjer trekte trekttyda tyder tydde tydd/tydt

ynskja ynskjer ynskte ynskt

9



NYNorSK

Døm: e jpt nn md ksn. (bkmå: J jp nn md ksn.)Døme: Ho har treft ein fin fyr. (bokmål: Hun har truffet en fin fyr.)Døme: Dei har bøygt orda rett. (bokmål: De har bøyd/bøyet ordene rett.)

Døme: Ho sleppte alt ho hadde. (bokmål: Hun slapp alt hun hadde.)Døme: Han trekte seg frå vervet. (bokmål: Han trakk seg fra vervet.)

3. Vanlege ord og omgrepMange av omgrepa vi nyttar i språk- og litteraturvitskapen kjem frå gresk eller latin.Desse omgrepa skal vi bruka på nynorsk òg. Hit høyrer mellom anna stil, tradisjon,lingvistisk vending, karakter, tragedie, subjekt og så bortetter. Det vi bør styra unna,er typiske «bokmåls-akademiske» ordlag som redegjøre for, med hensyn til, av storbtydnn knnd. and n dt b n tn sknd v sk pss på,

som i skuespill/skodespel eller helhet/heilskap.3.1. Alfabetisk ordlisteHer kjem ei lita liste med nokre av orda du kan få bruk for når du skriv om språk tttu. T vnst ft skft stå bkmåsd, t ø stå nynskd.Somme stader har eg teke med «sjølvsagde» ord der forma og det grammatiskekjønnt kt båd på bkmå nynsk. and std skvmåtn kjønntannleis − eller orda er heilt ulike. Merk at nokre av bokmålsorda er tillatne på nynorskò, t.d. nbfn bvs. ett d nynsk d kjønnt ppføt pnts:m. er hankjønn, f. er hokjønn, n. er inkjekjønn.

Merk: Hokjønnsord skal ha ending på -a i bunden form eintal (forma, ikkje *formen).Merk: Hokjønnsord på -ing har endingane -ar og -ane i fleirtal (setningar − setningane).Merk: Inkjekjønnsord har inga ending i ubunden form fleirtal (mange område, mangebilete).

10



NYNorSK

advarsel åtvaring (f.)analyse analyse (m.)anbefaling tilråding (f.)

anelse aning (f.)anførselstegn hermeteikn (n.)anledning høve (n.)antagelse meining (f.); tru (f.)antall mengd (f.), tal (n.)anvisning tilvising (f.)avgjørelse avgjerd/avgjersle (f.)avledning avleiing (f.)avslutning avslutning (f.)

begrensning avgrensing (f.)begrep omgrep (n.)begrunnelse grunngjevingbegynnelse byrjing (f.), fyrstning (f.)bekreftelse stadfesting (f.)beskrivelse skildring (f.)betingelse vilkår (n.)betydning tyding (f.)bevegelse rørsle (f.)bevis prov (n.)bevisførsel provføring (f.)bevissthet medvit (n.)bilde bilete (n.)bok bok (f.)bokanmeldelse bokmelding (f.)bredde breidd (f.)budskap bodskap (m.)bøyning bøying (f.)definisjon definisjon (m.)

del del (m.)deltager deltakar (m.)dialekt dialekt (m.), målføre (n.)dramaturgi dramaturgi (m.)drøftelse drøfting (f.)egenskap eigenskap (m.)eksempel eksempel (n.), døme (n.)endelse ending (f.)enhet einskap (m.), eining (f.)

enighet semje (f.)epoke epoke (m.)

erfaring røynsle (f.), erfaring (f.)erkjennelse sannkjenning (f.)figur figur (m.)

forbehold atterhald (n.)forberedelse førebuing (f.)forbilde førebilete (n.), føredøme (n.)forbindelse samband (n.)forelesning førelesing (f.)forfatter forfattar (m.)form form (f.)forskjell skilnad (m.), forskjell (m.)forskning forsking (f.)

forståelse forståing (f.), skjøn (n.)forteller forteljar (m.)fortelling forteljing (f.)fotnote fotnote (m.)frase frase (m.)fravær fråvere (f.), fråvære (n.)følelse kjensle (f.)gjenfortelling attforteljing (f.)glemsel gløymsle (f.)grunn grunn (m.)grunngivelse grunngjeving (f.)gruppe gruppe (f.)helhet heilskap (m.)hemmelighet løyndom (m.)hendelse hending (f.)hensikt føremål (n.)hensyn omsyn (n.)henvisning tilvising (f.)historie historie (f.)

hoved- hovud-høyde høgd (f.)innhold innhald (n.)innledning innleiing (f.)intetkjønn inkjekjønnkarakter karakter (m.)kasus kasus (har særmerkt bøying)kategori kategori (m.)kilde kjelde (f.)

krets krins (m.)konklusjon konklusjon (m.)

11



NYNorSK

kunnskap kunnskap (m.)lengde lengd (f.)leser lesar (m.)

likhet likskap (m.)litteratur litteratur (m.)mengde mengd (f.)mening meining (f.)meningsløshet meiningsløyse (f.)modus modus (m.)mottager mottakar (m.)myte myte (m.)målform målform (f.)

navn namn (n.)norm norm (f.)nærhet nærleik (m.)nødvendighet naudsyn (n./f.), trong (m.)oppførsel framferd (f.), åtferd (f.)oppgave oppgåve (f.)oppmerksomhet merksemd (f.)opprinnelse opphav (n.)ordforråd ordtilfang (n.)overbevisning overtyding (f.)oversettelse omsetjing (f.)periode periode (m.)person person (m.)poesi poesi (m.)problem problem (n.), vanske (m.)projeksjon projeksjon (m.)påvirkning påverknad (m.)redegjørelse utgreiing (f.)reform reform (f.)

replikk replikk (m.)rettferdighet rettferd (f.)roman roman (m.)sak sak (f.)sammenligning samanlikning (f.)sang song (m.)sannhet sanning (f.)scn scn (f.)setning setning (f.)

side side (f.)sitat sitat (n.), herming (f.)

skuespill skodespel (n.)språk språk (n.), mål (n.)stavelse staving (f.)

stillhet stille (f.)strofe strofe (f.)struktur struktur (m.), skipnad (m.)synsvinkel synsvinkel (m.)tanke tanke (m.)taushet togn (f.)tegn teikn (n.)teori teori (m.)tid tid (f.)

tilværelse tilvere (f.), tilvære (n.)tolkning tolking (f.)tradisjon tradisjon (m.)tragedie tragedie (m.)tilskuer tilskodar (m.)uke veke (f.)ulikhet ulikskap (m.)undersøkelse undersøking (f.)utgave utgåve (f.)utgivelse utgjeving (f.)utsagn utsegn (f.)valg val (n.)vanskelighet vanske (m.)veiledning rettleiing (f.)vendepunkt vendepunkt (n.)verden verd (f.)virkelighet røynd (f.), røyndom (m.)virkemiddel verkemiddel (n.)virksomhet verksemd (f.)

vitenskap vitskap (m.)ånd ånd (f.)åpning opning (f.)århundre hundreår (n.)årsak årsak (f.)

12



NYNorSK

Merknader til ordlista:

1. a d på -kk -sm nkjønnsd, t døms:

grammatikk, konstruktivisme, lyrikk, pragmatikk, realisme, romantikk, semantikk o.fl.

2. a d på -nd nkjønnsd, mn d sm nmnt vnf (1.1.) uttbøying med endingane -er og -ene i fleirtal (skilnader − skilnadene).

3. e kkj mmtsk nmnn nkjkjønnsd md tt bøyn:subjekt, objekt, verb, adverb, adjektiv, substantiv, pronomen, ledd (t.d. setningsledd),determinativ, demonstrativ, subjunksjon, morfem, prefiks o.fl.

3. odt ksus sæskd bøyn. V bøy dt sm nkjønnsd nt, nkj-kjønnsord i fleirtal: ein kasus − kasusen; mange kasus − alle kasusa.

4. e kkj vn «kdmsk» nynskd kjønnsd på -n md t på-ar/-ane. Hit høyrer mellom anna alle verbalsubstantiv, skriving av skriva, tolking avtolka, meining av meina, og omsetjing av setja om.

5. Merk òg at Språkrådet har ei synonymordliste med nynorske avløysarar til vanlegebokmålsord: http://www.sprakrad.no/nb-no/Sprakhjelp/Raad/Fra_bokmaal_til_ny-norsk/

13

http://www.sprakrad.no/nb-no/Sprakhjelp/Raad/Fra_bokmaal_til_ny-norsk/13










NYNorSK

3.2. Vanlege «akademiske» verbSærs mange «akademiske» verb er samansette, som henvise (hen + vise) og foreta(fore + ta). Somme av dei er samansette på nynorsk òg, men ofte er dei laust sa-

mnstt, dt v s t kkn åtskd: Nynsk j fø d bkmå f, fø md (s) d bkmå mdfø. and n vbt t tnn, t døms nynsk j d bkmå ft. Ndnf t t utv«akademiske» verb der bokmålsverbet står til venstre i feit skrift, og dei nynorskeavløysarane til høgre.

Merk: Mange av verba til venstre er tillatne på nynorsk òg (t.d. fortsetja, bety, erfara),men ofte er det betre å bruka ein annan og «meir nynorsk» seiemåte.

antyde ymta om, gjeva eit vink om, slå frampå om, nemnaangå gjelda, koma vedanbefale rå til, tilrå, gjeva lovord om, telja til, stø, tala godt omanvende nytta, bruka, ta i bruk, gjera (seg) nytte av, hjelpa seg medavspeile spegla (av), gjeva att bilete avbegrense avgrensa, snevra inn, finna grensene for, skilja ut med grenserbegrunne grunngjeva, gjeva grunnar for, stø opp underbegynne ta til, byrja, opna medbeholde ha, få ha, halda påbelyse kasta ljos over, klårgjerabeskrive skildra, teikna, skriva ombesvare svara på, løysa (t.d. ei oppgåve)bety tyda (bøying: tyder - tydde - har tydd)bevege røra, setja i rørsle, flyttaerfare røyna, få vita, oppleva, gå gjennomerkjenne sannkjenna, vedgå, tilståforegå gå føre seg, henda, bera til, stå påforeligge liggja føre, finnast

forestille syna, visa, førestilla/førestella, etterlikna, gjeva seg ut for å veraforeta gjera, setja i verkforklare gjera tydeleg, greia ut (om), tyda (ut), gjera grein på, forklårafortsette halda fram, fortsetjaforvente venta, rekna medframstå stå fram; syna seg, te seg somgjenta ta opp att, seia om att, minna omhentyde ymta om, sikta tilhenvise visa til

meddele melda (frå), forteljamedføre føra med (seg), føra til, ha til fylgje

14





NYNorSK

2. HovuddelHovuddelen er som kjent sjølve kjernen i teksta. Her er nokre frasar som det kan verakjekt å kjenna til:

Samanbindingsfrasar:Jmv m ... / endå (m) ... / Tss t ...Jmv ... / T md ... / endåt … / attpåt …i vudsk ... / Jmt v dt sk t … / i dt st dt …I alle fall ser vi at ... / Her kan vi trygt seia at …Med andre ord: ... / Sagt på ein annan måte … / Vi kan òg seia at …På t vs dt ... / Dt s ut t t … / Dt kt t t … / Tu dt sk t …lkv ... / lk fut ... / K sm ... / endå dt …

Samstundes er ... / Samtidig er …På dt vst ... / På dn måtn … / Sk kn v s t …i md t ... / På unn v t ... / om v dt t unn, … / Ut få dtt …

Når du skal leggja fram synet ditt:Slik eg ser det, så ... / For meg ser det ut til at … / Det synest meg at …e v vd t ... / Påstndn mn …e mn/tykkj t ...T ks md X mn t ... / Sms sm X mn t … / e smd md X …I motsetnad til X meiner eg at ... / Her er eg ikkje samd med X…

Når du skal underbyggja argumenta du nyttar:Slik kan vi sjå at ...Her ser vi korleis ...e v pv dtt vd å st X, sm K skv t ...Som vi såg i K, så er det slik at ...et pv f B nn v K, d X vs t ...ett dt X skv, så ...Md unn dt Y skv, kn v så fst t ...

K l jv m nn dt nk unn t å vd t ...K syner (oss) at ...Dersom K er rett/stemmer, så kan vi slutta at ...Fordi K er B, kan vi trygt konkludera med at ...

16



NYNorSK

Når du vurderer argumenta og argumentgrunnlaget til dei/det du skriv om:a dss umnt tk utnspunkt /byj på ...aumnt/ppftnnn t X næt knytt t synsstdn ns/nn …

Vi kan seia at argumenta i K er ei form for B.I teksta tek X det for gjeve at ...Ingen av dei nemnde argumenta held mål dersom vi legg føresetnadene i K til grunn ...gjv t B stmm, så ...X kjem ikkje med noko prov for påstandane i teksta …X underbyggjer ikkje det han/ho skriv …aumnt t X dt undbyd/dt pv …(Funna i) K stør ikkje argumentet X kjem med om at ...På t/mn vs K sk t ...

Når du samanliknar tekster/argument/meiningar:Kkj X Y ...Begge tekstene/skribentane/forfattarane/syna er ...Båd X Y ...Mdn X tk utnspunkt a, byj Y på B …V kn s t X s på/ vkt på/ fkus på/ynskj a, mdn Y s på/ vktpå/har fokus på/ynskjer B …K kn på l md msyn t synt på a …K l sms syn på a …Skndn mm K l t ...På dn n sd s m/kn m vd t ... På dn nd sd ...Skndn/kskpn mm K l tyd måtn d skv m B på. hn kjm òtil syne i ...(Merk: Du viser tilbake til hankjønnsord som skilnaden og likskapen ved å skriva han.ikkj skv dn. Tsvnd sk du syn ttnd t kjønnsd md /nn tinkjekjønnsord med det. Døme: «Flaska var uopna då eg kjøpte henne»)

3. Avslutning/Konklusjon

Som v hr stt, så ... / eg hr no pk på korls X ... / i opnng drog g frm korls X ...V kn knkud/ppsumm/vund md å s t ... / at tyd på t …Ut frå dt v hr stt dnn gjnnomgngn/smnlknng/drøftng, kn v slutt t ...I denne teksten/artikkelen/drøftinga har eg prøvt å seia noko om ...anysn/nskn vst t … / e stdfst/pv t påstndn …På unn v dt n funn ut, kn v s t/s dt ut t t …

17



NYNorSK

3.4. Faste ordlag til drøftande teksterI drøftande tekster nyttar vi ofte ei rad faste vendingar, og ikkje alle er brukande bådepå bkmå nynsk. Ndnf stå bkmåsvndnn t vnst, fm t

nynorske avløysarar til høgre.

overhodet i det heilefikk stor betydning fekk mykje å seia, drog mykje etter segdet kan sies at vi kan seia at, det ser ut til ater av stor viktighet er viktig, veg tungt, er grunnleggjandeblant anna mellom anna, blant annaog så videre og så bortetter (og så vidare er òg tillate)anses å være er rekna som, er halden for, det er likt til at

imidlertid men, likevel, derimot, endå er det slik atmed hensyn til når det gjeld, med omsyn til, med tanke påfor øvrig ellessamtlige alle

Det finst eit hav av slike ordlag og vendingar. Kjøp gjerne ei god synonymordbok, somMd nd d v Mn rmmtvt, p t Nynskdbk på ntt:http://www.dokpro.uio.no/ordboksoek_nynorsk.html

18

http://www.dokpro.uio.no/ordboksoek_nynorsk.html

http://www.dokpro.uio.no/ordboksoek_nynorsk.html



NYNorSK

4. Nynorsk målføringKva er nynorsk målføring? Det kan vera så mangt. Målføring tyder ’måte å ordleggjaseg på’, og vi ordlegg oss gjerne litt annleis på nynorsk enn på bokmål. Det heiter seg

at setningsbygnaden i nynorske tekster er eller bør vera lettare og meir munnleg enni tekster på bokmål. Det er ei sanning med visse atterhald. Det er rett at nynorskeskrivarar tradisjonelt har nytta talemålet som føredøme for tekstene sine. I målførafann skrivarane måtar å ordleggja seg på som skilde seg frå den stive, høgtidsame ogkrokete «kansellistilen» som rådde i tekster på riksmål/bokmål.Det er likevel ikkje slik at vi skal skriva heilt som vi talar. I dag har bokmålet blandaseg inn i mest alle dialektane, og ord og vendingar frå bokmålet har fått godt feste.endå dt snt t tkst på nynsk − jmv kdmsk tkst − bø dt v knkalla ein lett og munnleg stil. Med «lett» og «munnleg» meiner eg i hovudsak dette:

ein verbal stil, det vil seia setningar med mange verb og adjektiv, og mindre substantiv.Tks f å få t n vb st: Tnk d t du sk ftj bstm d vsbdin (eller nokon andre nære og «uvitande») om det du skal gjera/skriva. Då vel du ofteein verbal og tydeleg seiemåte. Rett nok tek du kanskje ut nokre fagord, men dei kandu setja inn att etterpå, når du har «verbalisert» setninga. Her kjem nokre døme.

1. Uvb småt:e sk j n nys v mnns stuktu.

1b. Vb småt:e sk undsøkj ks mnn ppbyd.

2. Uvb småtDet var knytt store vanskar til arbeidet med å forma ut ein ny rettskrivingsnormal.

2b. Vb småtDet var svært vanskeleg å forma ut ein ny rettskrivingsnormal.

Mk: På nynsk dt kkj sk t tntv 1b 2b mnd «sk» mnd «kdmsk» nn 1 2. Tvt mt! Spåkt yt dt mnn kjmbetre fram om du nyttar den verbale varianten. Og tanken er vel at lesaren skal skjønadet du skriv?

19



NYNorSK

4.1. Nynorsk stil på 1-2-3Det er ikkje så mykje som skal til før målet får ein skikkeleg nynorsk «svip». I kapitlanedanfor skal vi sjå nøyare på passiv, genitivs-s, substantivsykje og anna snusk, men

heilt fyrst kjem nokre generelle råd eller saker det kan vera lurt å ha i minne:

• Skriv stutte setningar. Det er ikkje meir «akademisk» med lange og snirkletesetningar. Det gjeld særleg når emnet du skriv om er abstrakt og stort og van-skeleg. Då gjeld det å gjera språket tydeleg og beint fram, og dela opp det du vils små nn. På dn måtn vt dt tt f sn å få tk nndt,og kanskje vert det lettare for deg å formulera det heile. Å skriva er som kjent einmåte å tenkja og læra på. Om du tvingar deg til å skriva tydeleg og ryddig, tvingardu deg til å tenkja godt igjennom det du skal skriva om, og skrivinga kan såleis

vera ein måte å rydda i «tankekaoset» på.• Pøv å byt ut smm substntv md vb ( djktv). i stdn f å skvgjera ein analyse kan du skriva analysera, i staden for ta ei vurdering kan duskriva vurdera. I staden for det gjekk føre seg ei endring i verbsystemet kan duskriva verbsystemet endra seg, i staden for det kom varierande reaksjonar kandu skriva folk reagerte ulikt. Om du gjer det slik, slepp du ofte å gripa til diffusevendingar som «i forhold til» og «vedrørande» og liknande. Døme: Ikkje slik:asn jd n st jbb fd t nnsmn v d få dktn. Mn sk:asn sm nn svæt mn d få dktn.

• Den siste setninga seier like mykje som den fyrste, jamvel om setninga er «letta-». På nynsk nytt v st dbb bundn tkk, såk «dbb bstm-mn». På bkmå nd t v t pknd pnmn/dmspnmnog eit substantiv i ubunden form, slik: det fiktive univers, den enkelte elev, i sittvd bd. På nynsk stå substntvt bundn fm, dmspn-menet står til slutt: det fiktive universet, den enkelte eleven, i det vidare arbeidetsitt.

• Bruk ordbok. I desse internett-tidene er det innmari lettvint å slå opp: Det erb å skv nn dt tykkj nt. Bkmåsdbk Nynskdbkkan du til og med slå opp i samstundes. Det plar eg gjera. Ordbøkene ligg ute

her: ttp://www.nb-dbk.u.n/p/dbk.c?oPP=nkjnnn&b=+&dbk=b

20

http://www.nob-ordbok.uio.no/perl/ordbok.cgi?OPP=anerkjenning&begge=+

http://www.nob-ordbok.uio.no/perl/ordbok.cgi?OPP=anerkjenning&begge=+



NYNorSK

4.2. PassivPå skun æ mn t pssv fy-fy nynsk. Dt kkj t snt. Mngonger passiv det einaste rette, men dersom du kan velja mellom ei aktiv og ei passiv

form, bør du velja den aktive når du skriv nynorsk.2 Då vert det meir kraft i setningane.

en d us t nå dt nst t subjkt t vbt, bø subjktt v md setninga. I mange byråkratiske tekster, og i somme akademiske tekster, nyttar skri-varen passiv og det formelle subjektet det for å «gøyma bort» det faktiske subjektet,eller få det til å sjå ut som det ikkje finst noko subjekt i det heile. Om du vil lura degunna alt ansvar, er det ein høveleg måte å gjera det på, men det vert ikkje godt og klårtspråk av slikt.

Ndnf s du nk døm på ks du kn j m dffus s pssvst-nn t tyd kvkk ktvstnn. et tps: Spø d sjøv kvn sm j skal gjera noko. Om du set inn subjektet, løyser alt seg med éin gong.

Pssv: Dt sk skvst t ppåv ft.aktv: Studntn/vn//du sk skv t ppåv ft.

Pssv: Ndnf b dt jv t smnd v bk.aktv: Ndnf jv t smnd v bk.

Pssv: Dt vt s dkt på sppfstn.aktv: Nkn [skv kvn] s dkt på sppfstn.

Pssv: Bk b skvn då ibsn budd it.aktv: ibsn skv bk då n budd it.

av t du nøydd t å skft ut vbt:

Pssv: Vfdmn ttskvn skudst tnæmnsptkkn.

aktv i: Vfdmn ttskvn kjm v tnæmnsptkkn.aktv ii: Tnæmnsptkkn åsk t vfdmn ttskvn.

2 V buk ft pssv nå v sk j vkt på dn sm ndn å ut v, stdn f dn sm nd.et døm: Ptt stt n (ktv) − hn vt stt v ptt (pssv). Sk pssv t tt!

21



NYNorSK

St-passiv eller bli-passiv?Pssv sm st kkj fbd, på nynsk kn v uttykkj pssv på t måt:1. V kn nytt st-fm v vbt (sst, dskutst, bukst)

2. V kn stj nn jpvb b/vt (n b nt snt, bk vt skvn fj)

På bkmå dt vn å nytt s-fm v vbt ån, utn nk jpvb t:Døme: Dette drøftes i neste avsnitt.Døme: Oppgaven skrives på nynorsk.Døm: Pkkn nts på pstkntt.

På nynsk bø v kkj j dt sk.Nå v nytt st-pssv, må v stj nn t mdt jpvb fmf st-vbt:

Døme: Dette skal drøftast i neste avsnitt. Ikkje: Dette drøftest i neste avsnitt.Døme: Oppgåva bør/må skrivast på nynorsk. Ikkje: Oppgåva skrivest på nynorsk.Døm: Pkk kn/må ntst på pstkntt. ikkj: Pkk ntst på pstkntt.

Somme gonger er det best å nytta passiv med bli/verta:

Bokmål: Hovedkarakteren presenteres ikke før i tredje kapittel.Nynsk: hvudkktn b kkj psntt fø tdj kptt.

Bokmål: Det sies at nynorsk er et språk for bønder.Nynsk: Dt vt st t nynsk t spåk f bønd.

Jmv m pssv tt, bø v st nytt t v dt. Tkst md mykj pssv tyngre å lesa enn tekster med aktive former. Set inn det faktiske subjektet, eller brukgenerelle former som vi, folk, nokon, somme, mange, ingen, du og liknande (ikkjeman!)

Bokmål/passiv: Det forventes at tidsfristen overholdes.

Nynsk/ktv: V vnt t fk d tdsfstn.

Bokmål/passiv: Fleire opplysninger fås hos …Nynsk/ktv: F ppysnn få du s …

Bokmål/passiv: Det må presiseres at fortelleren av og til er upålitelig.Nynsk/ktv: e må pss t ftjn v t upåt.

Bokmål/passiv: Hun regnes for å være spesialist på området.

Nynsk/ktv: h kn sm spsst på mådt.

22



NYNorSK

Bokmål/passiv: Det skrives mye om Knausgård i avisene.Nynsk/ktv: avsn skv mykj m Knusåd.

Bokmål/passiv: Det antas at problemet skyldes dårleg kommunikasjon.Nynsk/pssv: V/mn tu pbmt kjm v då kmmunksjn.

Bkmå/pssv: Søkndn snds nnn 1. ms.Nynsk/ktv: Du må snd søkndn nnn 1. ms / Snd søkndn nnn 1. ms.

Bokmål/passiv: Diktet drøftes med utgangspunkt i formalistisk teori.Nynsk/ktv: e døft dktt md utnspunkt fmstsk t.

Bokmål/passiv: Det blir hevdet at norsk er et fattig språk.Nynsk/ktv: Smm/mn vd t nsk t ftt spåk.

Bkmå/pssv: Pssv buks tf my kdmsk tkst.Nynsk/ktv: V buk tf mykj pssv kdmsk tkst.

Merknad: Refleksiv er ikkje heilt det same som passiv. Det historiske opphavet til deiksv vbfmn (vb md ndn -st) sku v vkjnt. Pnmnt sk(’seg’) voks i hop med verbet: undra sik > undrask > undrast (og bokmål: > undres).endn -st må df pk ttnd t nk nkn (ksv tyd ’tbkv-snd’). endn -st kn tyd båd ’m’ (undst = ’ und m’), ’s’ (synst =’dt syn s’) ’kvnd’ (møtst = ’v møt kvnd’). Sk st-vb tnaudsynte og er ikkje noko fy-fy.Det som ikkje er heilt bra, er å nytta st-verb og det formelle subjektet det i stadenf t tt subjkt, jf. «dt sk skvst» vnf. Stnn «Tmtkkn skdskutst kptt 2» tyd unnn «Tmtkkn sk dskut s kptt 2».Skv : «e sk dskut tmtkkn kptt 2» knnd.

23



NYNorSK

4.3. Genitivs-sMn ò æt t ntvs-s fy-fy på nynsk. gntvs-s kkj fbd pånynsk (jf. nmnt på nynsknssjnn Ns Må), mn smsv md

dialektane nyttar vi helst lite av det. I staden kan vi nytta preposisjon (ofte: til), eige-domspronomen eller samanskriving.

attr n gong: Tnk t du tlr md bstmor d. Kjm du då tl å s nummr 1 llr 2?1: e fkk ån ppps b.2: e fkk ån bn t ppp.Fk st s v nk sm kn mst på numm 2, dt sk v bø j dtnår vi skriv nynorsk òg.

Åtvaring: Mange snik seg unna genitivs-s-en ved å byta han ut med ordet sin. I nokretilfelle fungerer det fint, men det er slitsamt å lesa tekster der det står sin sin sin allestd. Knstuksjn md sn yt kkj spst dt . Pøv å s dss talternativa høgt. Då høyrer du at sin-setninga «hakkar opp» den jamne setningsmelo-dien:

-s: sakas kjernesin: saka sin kjerneprep.: kjernen i saka

Tps: Nå du − v m bkmåsvn − nytt ntvs-s, mn v j dt m t«god» nynorsk, kan du gå fram slik:

1. Skft kkjfyd på d: sks kjn > kjn sks2. Styk s-n, st dt fyst dt bundn fm: kjn sks > kjnn sk

3. St nn n ppssjn mdtn: kjnn sk > kjnn sk

and døm:

1. mnns kkt > kkt mnns 1. ffttns skvst2. kkt mnns > kktn mnn 2. skvstn ffttn3. kktn mnn > kktn mnn 3. skvstn t ffttne smnskvn: mnkktn

24



NYNorSK

Her er fleire døme:

sin: Wergeland og Welhaven sine stridar …

prep.: Stridane mellom Wergeland og Welhaven …

-s: Diktets rytme framhevar tematikken.prep.: Rytmen i diktet framhevar tematikken.

-s/sn: Fs dkt kn på Ptt sn dkt.pn./pp.: Dktn ns f kn på dktn t Ptt.

sin: I denne oppgåva skal eg bruka Chomsky sin teori.

prep.: I denne oppgåva skal eg bruka teorien til Chomsky .s: Studntn s vs t Und Duskn.sms.: Studntvs t Und Duskn.

-s: e kjm t å døft mnns stuktu tmtkk.pp.: e kjm t å døft stuktun tmtkkn mnn.

sitt: Mange er kritiske til Språkrådet sitt rettskrivingsframlegg.prep.: Mange er kritiske til rettskrivingsframlegget frå Språkrådet.

sin: Ho var usamd i artikkelforfattaren sine påstandar.prep.: Ho var usamd i påstandane til artikkelforfattaren.

25



NYNorSK

4.4. Substantivsykja − rota til alt vondtSubstntvsykj nmnt på n sæs vn «sjukdm»: Tnn t å nytt mn −og ofte lange − substantiv. Ovanfor nemnde eg at nynorsk, i tråd med dialektane, helst

har ein verbal stil. Substantivsykja er det beint motsette. Dei «sjuke» setningane erfulle av substantiv som gjer setninga tung å lesa, medan dei «friske» setningane harvb ( djktv) sm j stnn tt vnd. et døm:

«Sjuk»: Han hadde store vanskar med å koma med ei grunngjeving for kvifor han varav den oppfatninga.«Frisk»: Han sleit med å seia kvifor han meinte det han gjorde.

Den «friske» setninga seier like mykje som den «sjuke» setninga, endå ho berre er

halvparten så lang. Dessutan er den «friske» setninga meir beint fram og rett på sak,medan den «sjuke» er uklår og tungvinn. Den «friske» setninga er vel òg meir sam-svar med måten vi pratar på til vanleg.

Substantivsykja er på mange måtar rota til alt vondt. Det er substantiva som gjer at viofte må gripa til passiv og genitivs-s og ordlag som «i forhold til» og så bortetter. Omvi greier å skifta ut nokre substantiv med verb og adjektiv, vert det lettare å både skrivaog lesa.

Mk: e mn kkj å s t substntv fbd på nynsk. lnt få! Mn nfor tida har det vorte vanleg å dyngja på med substantiv i alle samanhengar, og dennetendensen ser vi både i skriftmålet og i talemålet. Språket vert innmari tamt og tomtv skt. Sm vn ptkn d vst: Ptsk dskft d fjnsyn mest som ein einaste lang straum av substantiv og «i forhold til». Døme:

«Sjuk»: Fyrst må vi ha ein gjennomgang av tiltak i forhold til kollektivtrafikken.«Frisk»: Fyrst må vi finna ut korleis vi kan gjera kollektivtrafikken betre.

Ndnf kjm døm på «sjuk» «fsk» stnn. Vn s du t d

«friske» setningane er lettare og meir presise enn dei «sjuke». Dei «sjuke» setningane kkj m kdmsk nn d «fsk» − f kkj på nynsk. l mktil at u-nynorske drag som passiv og genitivs-s vert borte når du skifter ut substantivmed verb og subjekt.

26



NYNorSK

Frå «sjuk» til «frisk»Substantiva i dei «sjuke» setningane er merkte med feit skrift, det same er verba ogadjektiva i dei «friske» setningane.

«Sjuk»: Det gjekk føre seg ei endring i verbsystemet.«Frisk»: Verbsystemet endra seg.

«Sjuk»: Ho hadde ingen uttalefeil under besøket, og språkfunksjonen var vanleg.«Frisk»: Då eg besøkte henne, tala ho vanleg og sa orda rett.

[eller noko anna, alt etter kva du meiner med ’språkfunksjon’]

«Sjuk»: Dette er truleg ein kompliserande faktor for eleven si lese- og skriveopplæ-

ring.«Frisk»: Dette gjer det truleg tyngre for eleven å læra å lesa og skriva.

«Sjuk»: Diktet skal gjerast til gjenstand for analyse.«Fsk»: e/nkn sk nys dktt.

«Sjuk»: Det synte seg å medføra *riktigheit.«Frisk»: Det synte seg å vera rett. à Vi/eg såg at det var rett.

«Sjuk»: Ordklassenes organisering kan gjerast betre.«Frisk»: Vi kan organisera ordklassene betre.

«Sjuk»: opnn v tttufstvn nn std 10. jun.«Fsk»: V/d pn tttufstvn 10. jun.

«Sjuk»: Utvkn v -mydn mdføt st ydmss fndn.«Frisk»: I-omlyden endra lydsystemet monaleg.

«Sjuk»: Romanens tittel var sterkt medverkande til den store merksemda boka

tiltrekte seg ved utgjevinga.«Fsk»: Tttn fød t t fk mykj mk t mnn då n km ut.

27



NYNorSK

4.5. Fyllord og «i forhold til»Nå v skv kdmsk døftnd tkst, bø v j vnn på å j spåktså psst fstå sm åd. en d å sty unn d sm « fd

til», «vedrørande» og liknande, og anna uturvande «fyll» (til dømes tåkete etterfestesom -messig og -aktig). Slikt «fyll» gjer språket til ein tjukk skoddeheim, der det ervanskeleg å få tak i innhaldet. Her kjem nokre døme på korleis de kan gjera språketkvassare og meir tydeleg:

ikkj sk: i fd t *stdtn m spåkt på 1800-tt v fkus på…Mn sk: e sk t fø m spåkstdn på 1800-tt md vudvkt på…

ikkj sk: en må sjå utvkn v mdnttn smnn md mm nn

boktrykkjarkunsta.Men slik: Boktrykkjarkunsta hadde mykje å seia for når og korleis modernitetenvoks fram.

Ikkje slik: Det kom varierande reaksjonar på rettskrivingsnemnda sitt utkast.Men slik: Folk reagerte ulikt på utkastet frå rettskrivingsnemnda.

Ikkje slik: Det fekk sjangermessige fylgjerMen slik: Det fekk fylgjer for sjangeren (el. sjangrane)

Ikkje slik: Ho er av den meining at...Men slik: Ho meiner at...

ikkj sk: Nå dt jd spøsmå v dnn t...Men slik: I slike spørsmål...

Ikkje slik: Det er viktig å skapa bevisstheit rundt bruken av språket.Men slik: Det er viktig at folk tenkjer over språkbruken sin.

ikkj sk: e v fkus på dktts tmtkk fd t mntkkn.Mn sk: e sk undsøkj m mntkkn vk nn på tmtkkn dktt.e sk: e sk nsk smbndt mm tmtkkn dktt mntkkn.

28



NYNorSK

5. Nyttig lesnad og gode hjelpemiddel

• of amnnnn: Nøkk t nynsk. Kmpkt nynsk-mmtkk.os: D Td ttp://www.dtd.n/ndx.cfm

• of amnnnn: innføn nynsk f ø utdnnn.

os: Dt Nsk Smt 2006.

• Magne Rommetveit: Med andre ord. Synonymordbok med omsetjingar

få bkmå t nynsk. os: Dt Nsk Smt 2007. Tdj utåv.

• Ola Breivega: Råd for uråd. Vegvisar gjennom nynorske minefelt.

os: Dt Nsk Smt 1993.

• Skriv norsk. Rettleiing i god norsk målbruk med oppnorskings-ordliste.

Nsk Mådykns. os 1987.

• Nynskdst. os: Dt Nsk Smt 1996.

• Nynskdbk på ntt: http://www.dokpro.uio.no/ordboksoek.html

• Nttkus nynsk: http://www.ntnu.no/inl/forstud

• Fleire hjelpemiddel finn du hjå Språkrådet: http://www.sprakrad.no/Sprakhjelp/rttskvn_odbk/Nytt_jpmd/

o: Du nn mykj dt jå d d m, sm asn, gb, Vnj... J

29

http://www.dagogtid.no/index.cfm

http://www.dokpro.uio.no/ordboksoek.html


http://www.sprakrad.no/Sprakhjelp/

http://www.sprakrad.no/Sprakhjelp/


http://www.dokpro.uio.no/ordboksoek.html

http://www.dagogtid.no/index.cfm



NYNorSK

Tillegg: SamsvarsbøyingSmsvsbøyn tyd sm kjnt t v sk bøy t d smsv md t nn d. etadjektiv må vera bøygt i samsvar med substantivet eller pronomenet det står til. Det

same gjeld den adjektiviske forma av verbet: partisippet.

På nynsk kn du vj m du v nytt fu smsvsbøyn såk fnksamsvarsbøying. Det siste er ikkje tillate i læreboknormalen, men skuleelevar kanvelja å nytta den forenkla bøyinga. Her skal vi einast ta føre oss den fulle samsvarsbøy-inga. Sant å seia er det lettare å alltid bøya adjektiv og partisipp i samsvar med ordetdet står til (full samsvarsbøying), enn å læra seg særskilde reglar for samsvarsbøy-inga (forenkla samsvarsbøying). Den forenkla samsvarsbøyinga kan du mellom annas m mmtkkdn Nynsk dst.

Nå dt smsvsbøyn? Sv: Vd pdktv ttbutv buk.Pdktv buk: ett usjøvstnd vb, d.. v, vt, b, t, kst,synast, tykkjast.attbutv buk: Nå dt djktvsk dt stå tknytt substntvt,som i «god kaffi», «grønt gras», «steikte poteter» osb.

Forma er den same anten adjektivet/partisippet er nytta predikativt eller attributivt:Pdktvt: Tjuvn tkn D t tjuvn vt tkn åattbutv: e så n tkn tjuv e så t tkn tjuvPdktvt: Bødt v dt Bød v dattbutvt: h dt bød h d bød

ett jpvb få dt kkj smsvsbøyn. Då sk ptsppt ståi supinum, eller inkjekjønn: Dei har teke/teki tjuven (jf. predikativt: tjuven er teken)

Mykje av samsvarsbøyinga sit i ryggmergen. Vi veit at det heiter «ei fin bok», men «eitfint hus». Slike «vanlege» adjektiv som fin har vi ingen vanskar med, og bøyinga er likpå bokmål og nynorsk. Derfor skal vi einast ta føre oss dei «vanskelege» orda her. Det

er:

1. adjktv sm nd på -n (sm pn, n, nkn)2. Ptspp (sæ v stk vb)

30



NYNorSK

1. Adjektiv som endar på -en:e d nynsk djktv nd på -n ( ppssfm). V sk sæ mk ssforma i inkjekjønn; ho skil seg noko frå bokmålsforma.

hankjønn hokjønn inkjekjønn fleirtalopen open ope el opi [opent]* opnegalen galen gale el gali [galent]* galnesliten sliten slite el sliti [slitent]* slitnenaken naken nake el naki [nakent]* nakneroten roten rote el roti [rotent]* rotne

*e åd d t å kkj nytt «smnskfmn» på -nt ndå d ttn.

Klammeformene på -ent bryt med mønsteret, som vi skal sjå når vi kjem til partisippanedanfor.

Mknd: T djktv på -n sæskd bøyn, md - kjønn:

hankjønn hokjønn inkjekjønn fleirtaleigen eiga eige eigneliten lita lite små(e)

2.1. Perfektum partisipp av sterke verb = adjektiv på -enV p nytt ptspp sm djktv. Ptspp v stk vb sm bøyn smorda i flokken ovanfor, det vil seia adjektiv som open og galen. Som døme her skal vinytta perfektum partisipp av dei sterke verba skriva (har skrive/skrivi) og veksa (harvakse/vaksi) og koma (har kome/komi):

hankjønn hokjønn inkjekjønn fleirtalskriven skriven skrive el skrivi skrivnevaksen vaksen vakse el vaksi vaksnekomen komen kome el komi komne

Døme Inkjønn: rmnn skvn. gutn vt vksn.kjønn: Bk skvn. Jnt vt vksn.inkjekjønn: Brevet er skrive/skrivi. Barnet vart vakse/vaksi.fleirtal: Breva er skrivne. Dei er vaksne.

31



NYNorSK

Døme IIhankjønn: Den einaste dativbrukaren i bygda var ein godt vaksen kar.hokjønn: Dei feira at boka endeleg var komen ut.

inkjekjønn: Ho sende brevet straks etter det var skrive.t: D ksssk sndnsn vt skvn på 1200-tt.

2.2. Perfektum partisipp av linne verbDei linne verba er jamt over greiare å halda styr på enn dei sterke, men det er eit parting vi må passa på her òg. Det gjeld særleg fleirtal: Vi har lett for å gløyma at par-tisippet skal stå i fleirtal ved jamvel ved predikativ bruk. Kvifor gløymer vi det? Fordisamsvarsbøying ikkje er gjennomførd på bokmål.

På bkmå dt jn sk t djktv td smsvsbøyd (bn u − b-lene er gule), men at partisippa berre er samsvarsbøygde når dei vert nytta attributivt:

eintal fleirtalen lakkert bil to lakkerte bileren velkommen gjest mange velkomne gjesteren foretatt utbedring to foretatte utbedringeren skadd person fire skadde personer

Ved predikativ bruk, derimot, er partisippet sjeldan samsvarsbøygt:

eintal fleirtal

bilen er lakkert bilene er lakkert (?)han er velkommen alle er velkommen (?)utbedringen er foretatt utbedringene er foretatt (?)én person ble skadd fire personer ble skadd (?)

Mk: På nynsk sk djktv ptspp td v bøyd smsv md dt d

står til, anten dei står attributivt eller predikativt.

nynorsk bokmålbilane er lakkerte bilene er lakkert (?)fire personar vart skadde fire personer ble skadd (?)dei vart dømde til dauden de ble dømt (?) til dødenforeldra hans er skilde foreldrene hans er skilt (?)orda er bøygde i fleirtal ordene er bøyd (?) i flertall

32



NYNorSK

Det finst ulike grupper linne verb, og her er eit stutt oversyn oversamsvarsbøyinga deira:

a-verb: han/ho er kasta det er kasta dei er kastahan/ho er jaga det er jaga dei er jaga

e-verb: han/ho er brukt det er brukt dei er brukte han/ho er ført/førd det er ført dei er førte/førde han /ho er dømd det er dømt dei er dømde han/ho er bøygd det er bøygt/d dei er bøygde

j-verb: han/ho er seld det er selt dei er selde

han/ho er smurd det er smurt dei er smurde han/ho er skild det er skilt dei er skilde

kortverb: han/ho er nådd det er nådd/nått dei er nådde han/ho er fødd det er fødd/født dei er fødde han/ho er kledd det er kledd/kledt dei er kledde

Tps: Dt vk knskj tt fvnd t dt smm std vftt md -d -t(jf. føt/fød). Tpst mtt å buk fm på -d nkjønn kjønn, -t nkjkjønn, us t på -d. Nk -vb -t t (sm dkt, jpt, tft sb.),og der seier det seg sjølv at det skal vera -te og ikkje -de; vi ser at det er gale med*dekde, *hjelpde, *trefde).

Med andre ord: Samsvarsbøying er ikkje så vanskeleg!

33



Tfn: 73 59 64 25Åpnnstd k. 10.00 -11.30 12.30 -15.00

Besøksadresse:ekspdsjn: m 3507Dv unvsttssnt, By 3, nvå 5

Pstdss:Institutt for nordistikk og litteraturvitenskapNTNU7491 Tndm

G r a fi s k u t f o r mi n

g : N T N U - t r

y k k

Pub Ny Norsk

Documents