Przegląd owadów - szkodników obiektów muzealnych · liściastych i iglastych gat. drzew (materiał konstrukcyjny obiektów, mebli, wyrobów wikliniarskich).

Przegląd owadów - szkodników Przegląd owadów - szkodników obiektów muzealnychobiektów muzealnych

Dr Hanna LegutowskaDr Hanna LegutowskaProf. dr hab. Stanisław IgnatowiczProf. dr hab. Stanisław IgnatowiczSGGWSGGWWarszawaWarszawa

Zagrożenie od szkodnikówZagrożenie od szkodników

Atakowi szkodników w Atakowi szkodników w archiwach, muzeach archiwach, muzeach sprzyjają: wilgoć i ciepło w sprzyjają: wilgoć i ciepło w miejscu przechowywania miejscu przechowywania zasobów, zasobów,

Brak częstych przeglądów Brak częstych przeglądów zbiorów oraz sprzątania zbiorów oraz sprzątania magazynów archiwalnych magazynów archiwalnych (kurz), (kurz),

Sąsiedztwo punktów Sąsiedztwo punktów gastronomicznych.gastronomicznych.

Zagrożenie od szkodnikówZagrożenie od szkodników

Kolekcje muzealne są Kolekcje muzealne są niszczone przez niszczone przez szkodniki, nawet szkodniki, nawet często.często.

Stale należy Stale należy

monitorować kolekcje monitorować kolekcje w celu wykrycia w celu wykrycia szkodników.szkodników.

Organizmy szkodliweOrganizmy szkodliwe

Organizmy szkodliwe w Organizmy szkodliwe w muzeach i archiwach muzeach i archiwach należą donależą do: :

owadyowady, , gryzoniegryzonie, , nietoperzenietoperze, , ptaki,ptaki, pleśńpleśń. .

Gniazda gryzoni i ptaków Gniazda gryzoni i ptaków i obecność nietoperzy i obecność nietoperzy w budynku w budynku zagrażają kolekcjom, gdyż zagrażają kolekcjom, gdyż przyciągają przyciągają owady owady (mrzyki, (mrzyki, skórnik kolczatek, szubak skórnik kolczatek, szubak dwukropek)dwukropek), , które potem które potem przemieszczają się do zbioru przemieszczają się do zbioru w poszukiwaniu pokarmu. w poszukiwaniu pokarmu.

Owady szkodliweOwady szkodliwe

Owady mogą całkowicie Owady mogą całkowicie zniszczyć kolekcje zniszczyć kolekcje trzymane w muzeach i trzymane w muzeach i archiwach.archiwach. żywiak

chlebowiec

Kołatek domowy


Ślady obecności owadówŚlady obecności owadów

Najczęstszym dowodem Najczęstszym dowodem obecności owadów są obecności owadów są ślady ich aktywnościślady ich aktywności, a , a nie same owady.nie same owady.


ŻŻywe lub martwe ywe lub martwe owady w różnych owady w różnych stadiach rozwoju stadiach rozwoju ((larwa mola). larwa mola).


Obecność wylinek i Obecność wylinek i różnych części ciała.różnych części ciała.

Pusta osłonka poczwarkowaPusta osłonka poczwarkowa


Ślady żerowania.Ślady żerowania.


Otwory wyjściowe Otwory wyjściowe na powierzchni na powierzchni wyrobu z drewna.wyrobu z drewna.


Ubytki w sierści, Ubytki w sierści, piórach i skórze.piórach i skórze.

Pudełko ze skóry zniszczone przez Pudełko ze skóry zniszczone przez larwę skórnikalarwę skórnika


Odchody: grudki, Odchody: grudki, zasuszone plamki.zasuszone plamki.

Żerująca larwaŻerująca larwa


Po stwierdzeniu śladów Po stwierdzeniu śladów obecności owadów obecności owadów należy określić, gdzie należy określić, gdzie żerują i rozwijają się, żerują i rozwijają się, aby je zniszczyć.aby je zniszczyć.


Owady szkodliwe w muzeach i archiwach należą do Owady szkodliwe w muzeach i archiwach należą do następujących grupnastępujących grup: :

szkodniki wyrobów tekstylnychszkodniki wyrobów tekstylnych szkodniki drewna wyrobionego szkodniki drewna wyrobionego szkodniki papieruszkodniki papieru szkodniki produktów przechowywanychszkodniki produktów przechowywanych szkodniki o znaczeniu sanitarnymszkodniki o znaczeniu sanitarnym

I. Szkodniki wyrobów tekstylnychI. Szkodniki wyrobów tekstylnych

Potrafią trawić Potrafią trawić keratynę i/lub keratynę i/lub chitynę.chitynę.

Skórnikowate (Dermestidae)Skórnikowate (Dermestidae)

WielożerneWielożerne

Produkty pochodzenia Produkty pochodzenia roślinnego i zwierzęcegoroślinnego i zwierzęcego

Futra, wyroby skórzane, Futra, wyroby skórzane, wełna, jedwab, dywany, wełna, jedwab, dywany, ……

Skórniki i szubakiSkórniki i szubaki

Skórnik słoniniec Skórnik słoniniec - - Dermestes lardariusDermestes lardarius

Skórnik kolczatek Skórnik kolczatek - - Dermestes maculatusDermestes maculatus

Szubak ciemnySzubak ciemny - - Attagenus megatomaAttagenus megatoma

Szubak dwukropek Szubak dwukropek - - Attagenus pellioAttagenus pellio

Szubak smirnowa Szubak smirnowa - - Attagenus smirnoviAttagenus smirnovi

10 mm10 mm

3-5 3-5 mmmm


Tylko u skórnika (Tylko u skórnika (DermestesDermestes) ) dorosłe i larwy są szkodliwe.dorosłe i larwy są szkodliwe.

U szubaków i innych skórnikowatych dorosłe dorosłe żywią się innym pokarmem żywią się innym pokarmem niż larwy: pyłkiem lub niż larwy: pyłkiem lub nektarem kwiatowym.nektarem kwiatowym.


Larwy niszczą i Larwy niszczą i zanieczyszczają:zanieczyszczają:

zbiory muzealnezbiory muzealne futra,futra, skóry,skóry, materiały wełniane,materiały wełniane, materiały tekstylne, materiały tekstylne, dywany, dywany, nasiona strączkowe, nasiona strączkowe, ziarno zbóż.ziarno zbóż. Poroże uszkodzone przez larwy Poroże uszkodzone przez larwy

skórnikowatychskórnikowatych

Skórnik słoniniecSkórnik słoniniec

Dorosłe mogą żyć do Dorosłe mogą żyć do 3 lat (żerują w 3 lat (żerują w materiale, materiale, z którego wylęgły się). z którego wylęgły się).

Niszczą zbiory Niszczą zbiory entomologiczne, oprawy entomologiczne, oprawy książkowe, wosk, kości, książkowe, wosk, kości, rogi, pióra, rogi, pióra,

nasiona (oleistych), nasiona (oleistych), wysuszone kwiaty, wysuszone kwiaty, niechętnie wełnę,niechętnie wełnę, papieru nie atakująpapieru nie atakują

7-10 mm

B. odporne na suszę i zimno

czułki buławkowate

Larwa skórnika słonińcaLarwa skórnika słonińca

Zostawiają b. liczne Zostawiają b. liczne podłużne wylinki podłużne wylinki oraz dużo oraz dużo odchodów odchodów kiełbaskowatego kiełbaskowatego kształtu, zlepione kształtu, zlepione w łańcuszki. w łańcuszki.

Unikają światła.Unikają światła.

20 mm20 mm

haki skierowane w dół

Larwy skórnika słonińca przed Larwy skórnika słonińca przed przepoczwarczeniem wgryzają się przepoczwarczeniem wgryzają się w twarde przedmiotyw twarde przedmioty

Element drewniany Element drewniany uszkodzony przez skórnikauszkodzony przez skórnika

Skórnik kolczatekSkórnik kolczatek

W warunkach naturalnych W warunkach naturalnych żyje w gniazdach ptaków i żyje w gniazdach ptaków i na trupach na trupach zwierzęcych.zwierzęcych.

10 mm

Skórnik kolczatekSkórnik kolczatek

Rozwój larwalny 40-60 dni. Rozwój larwalny 40-60 dni. Larwa prawie czarna Larwa prawie czarna (czerwony i podłużny pasek (czerwony i podłużny pasek na grzbiecie). na grzbiecie). Na brzegach małe Na brzegach małe chitynowe kolce.chitynowe kolce.

Uszkadzają futra: wyjadają Uszkadzają futra: wyjadają włosy i dziurawią skórę. włosy i dziurawią skórę.

Wiercą korytarze w twardym Wiercą korytarze w twardym materiale: drewnie, korku, materiale: drewnie, korku, plastyku, ołowiu i cynku.plastyku, ołowiu i cynku.

11-13 mm

haki skierowane do góry

Pudełko ze skóry zniszczone Pudełko ze skóry zniszczone przez larwę skórnikaprzez larwę skórnika

Szubak dwukropek Szubak SmirnowaSzubak dwukropek Szubak Smirnowa

Zasiedla gniazda ptaków Zasiedla gniazda ptaków założone w szczelinach założone w szczelinach budynku, przedostaje się budynku, przedostaje się do pomieszczeń. do pomieszczeń.

4-5 mm

Występuje tylko w Występuje tylko w budynkach. Przedostają budynkach. Przedostają się przez szczeliny się przez szczeliny wentylacyjne. Wabi je wentylacyjne. Wabi je światło. Żyją kilka tygodni.światło. Żyją kilka tygodni.

3-4 mm

szubak dwukropek, szubak smirnowa szubak dwukropek, szubak smirnowa larwalarwa

Larwy płaskie, brunatne, Larwy płaskie, brunatne, w tyle kępka w tyle kępka szczecinkowatych włosków. szczecinkowatych włosków.

Uszkadzają wełnę, futra, Uszkadzają wełnę, futra, skóry, wełnę, kości, oprawy skóry, wełnę, kości, oprawy książkowe, zbiory roślin i książkowe, zbiory roślin i owadów, owadów, produkty żywnościowe. produkty żywnościowe.

Dziury różnej wielkości. Dziury różnej wielkości. Pozostawiają znaczne ilości Pozostawiają znaczne ilości

odchodów. odchodów.

do 8 mm

12 mm

Larwa szubaka żerująca na dywanieLarwa szubaka żerująca na dywanie


Skórnik słoniniec Skórnik słoniniec - - Dermestes lardariusDermestes lardarius

Skórnik kolczatek Skórnik kolczatek - - Dermestes maculatusDermestes maculatus

Szubak ciemnySzubak ciemny - - Attagenus megatomaAttagenus megatoma

Szubak dwukropek Szubak dwukropek - - Attagenus pellioAttagenus pellio

Szubak smirnowa Szubak smirnowa - - Attagenus smirnoviAttagenus smirnovi

11-13 mm11-13 mm

2020 mmmm

12 mm12 mm

8 mm8 mm

7 mm7 mm

Mrzyki w muzeachMrzyki w muzeach

Mrzyki (Anthrenus spp.), Mrzyki (Anthrenus spp.), Rodzina skórnikowatych (Dermestidae) Rodzina skórnikowatych (Dermestidae)

Najważniejsze szkodniki:Najważniejsze szkodniki:

mrzyk dziewannowiecmrzyk dziewannowiec (gabinetowy)(gabinetowy)- Anthrenus verbasci- Anthrenus verbasci, , mrzyk muzealnik mrzyk muzealnik - - A. museorumA. museorum, , mrzyk krostowiecmrzyk krostowiec - A. scrophulariae- A. scrophulariae,, Anthrenus flavipesAnthrenus flavipes

2-4 mm2-4 mm

Dorosłe mrzyka dziewannowca żywią się Dorosłe mrzyka dziewannowca żywią się pyłkiem lub nektarem kwiatowympyłkiem lub nektarem kwiatowym

Mrzyk dziewannowiecMrzyk dziewannowiec

Ciało owalneCiało owalne Latają w kwietniu – maju.Latają w kwietniu – maju. Składają jaja do produktów Składają jaja do produktów

mięsnych, padliny, martwe mięsnych, padliny, martwe owady, wyroby z wełny, owady, wyroby z wełny, skóry, kościskóry, kości

Wiosną instalować w oknach Wiosną instalować w oknach siatkę o drobnych oczkach, siatkę o drobnych oczkach, aby zapobiec przedostaniu aby zapobiec przedostaniu się chrząszczysię chrząszczy

2-4 mm

Mrzyk dziewannowiecMrzyk dziewannowiec

Larwy niszczą: Larwy niszczą: dywany, dywany, wyroby wełniane, wyroby wełniane, jedwab, jedwab, skóry, skóry, futra, futra, pierze, pierze, włosy, włosy, rogi, rogi, każdy inny produkt każdy inny produkt

pochodzenia roślinnego pochodzenia roślinnego i i zwierzęcego.zwierzęcego.

4-5 mm

B. groźne dla dużychzbiorów entomologicznych.

Mrzyk muzealnikMrzyk muzealnik

Pospolity w gniazdach Pospolity w gniazdach ptaków, mrówek i os.ptaków, mrówek i os.

W pomieszczeniach larwy W pomieszczeniach larwy niszczą:niszczą:

tkaniny,tkaniny, skóry,skóry, zbiory muzealne.zbiory muzealne.

Szkody od mrzyka muzealnikaSzkody od mrzyka muzealnika

Mrzyki i ich szkodliwość Mrzyki i ich szkodliwość

kopyto zaatakowane kopyto zaatakowane przez larwy przez larwy Anthrenus flavipesAnthrenus flavipes

Mrzyki i ich szkodliwość Mrzyki i ich szkodliwość

Wełna uszkodzona Wełna uszkodzona przez larwy przez larwy Anthrenus flavipesAnthrenus flavipes

Mrzyki i ich szkodliwośćMrzyki i ich szkodliwość

AnthrenusAnthrenus, , mrzykmrzyk

MoleMole

Mole występują powszechnie w magazynach muzealnych i bibliotekach. Zagnieżdżają się chętnie pomiędzy książkami oprawianymi w tkaniny wełniane.

MoleMole

Trzy gatunki moli Trzy gatunki moli są szkodliwe w muzeach:są szkodliwe w muzeach:

mól pospolity, Trichophaga tapetzellamól włosienniczek (ubraniowy), Tineola bisselliellamól futrzany (kożusznik), Tinea pellionella.

8-12 mm

MoleMole

mól włosienniczek mól włosienniczek (ubraniowy) (ubraniowy) mól pospolity mól pospolity

mól futrzany mól futrzany (kożusznik)(kożusznik)

11 11 14- 1814- 18

10-1410-14

rozpiętość skrzydeł (mm)rozpiętość skrzydeł (mm)

Pokarm larw moliPokarm larw moli

Larwy moli żerują na:Larwy moli żerują na:

tkaninach wełnianych,tkaninach wełnianych, bawełnie,bawełnie, jedwabiu,jedwabiu, futrach,futrach, wyrobach z piór, wyrobach z piór, szczecinie.szczecinie.

Domek lub tunelDomek lub tunel

Gąsienica mola futrzanego żeruje Gąsienica mola futrzanego żeruje w rurkowatym oprzędzie w rurkowatym oprzędzie (domku), (domku), który nosi z sobą. który nosi z sobą. W nim W nim przepoczwarcza się.przepoczwarcza się.

Gąsienica mola pospolitego i Gąsienica mola pospolitego i włosienniczka formuje włosienniczka formuje tuneltunel, , który przytwierdza do podłoża i który przytwierdza do podłoża i rozbudowuje, tworzy kokon rozbudowuje, tworzy kokon poczwarkowy. poczwarkowy.

Długość czasu rozwoju larw zależy Długość czasu rozwoju larw zależy od jakości odżywczej porażonego od jakości odżywczej porażonego produktu - 35 dni do 2,5 lat. produktu - 35 dni do 2,5 lat.

10-12 mm

Szkody od mola Szkody od mola futrzanego futrzanego włosienniczka włosienniczka

MoleMole

II. Szkodniki drewna wyrobionego II. Szkodniki drewna wyrobionego

Kołatki (kołatkowate)Kołatki (kołatkowate)

Spuszczele (kózkowate)Spuszczele (kózkowate)

Miazgowce Miazgowce (miazgowcowate)(miazgowcowate)

suche drewno

Kołatek domowyKołatek domowy





Pianino PleyelPianino Pleyel

Kołatek domowy Kołatek domowy ((Anobium Anobium punctatumpunctatum) )

Czułki z 3-członową buławką. Czułki z 3-członową buławką. Głowa niewidoczna z góry, Głowa niewidoczna z góry,

ukryta pod przedpleczem.ukryta pod przedpleczem.

Najpospolitszy szkodnik Najpospolitszy szkodnik drewna wyrobionego.drewna wyrobionego.

Może rozwijać się Może rozwijać się w b. starym drewnie. w b. starym drewnie.

Uszkadza drewno twarde Uszkadza drewno twarde i miękkie. i miękkie.

Miejsca chłodne i wilgotne, nie toleruje suchych (centralne ogrzewanie).Rozwój pokolenia: 1- 3 lat.

4 mm

Kołatek domowy Kołatek domowy

Larwy żerują w Larwy żerują w zewnętrznej warstwie bieli. zewnętrznej warstwie bieli.

Tunele wypełnione sypką Tunele wypełnione sypką mączką drzewną i mączką drzewną i proszkowatymi odchodami. proszkowatymi odchodami.

tunele Ø 1-2 mm

Larwy i dorosłe drążą tunele

6 mm


Biel i twardzielBiel i twardziel

sosnasosna

jodła jodła kalifornijska kalifornijska

ciscisdąbdąb

Kołatek domowy Kołatek domowy

Rozwija się w drewnie Rozwija się w drewnie liściastych i iglastych gat. drzew liściastych i iglastych gat. drzew (materiał konstrukcyjny (materiał konstrukcyjny obiektów, mebli, wyrobów obiektów, mebli, wyrobów wikliniarskich).wikliniarskich).

Lepsze warunki odżywcze Lepsze warunki odżywcze dla larw - drewno drzew dla larw - drewno drzew liściastych. liściastych.

Tykotek pstry Tykotek pstry ((Xestobium rufovillosumXestobium rufovillosum) )

Zasiedla stare, rozkładające się Zasiedla stare, rozkładające się konary i pnie drzew w lesie. konary i pnie drzew w lesie.

B. groźny dla zabytków B. groźny dla zabytków drewnianych, konstrukcji drewnianych, konstrukcji dachowych. dachowych.

Preferuje drewno zawilgocone i Preferuje drewno zawilgocone i porażone przez grzyby. porażone przez grzyby.

Zasiedla drewno dębowe, olchowe, Zasiedla drewno dębowe, olchowe, bukowe, grabowe, niekiedy iglaste. bukowe, grabowe, niekiedy iglaste.

5-9 mm

Tykotek pstry Tykotek pstry

Samica składa po 3-4 jaja Samica składa po 3-4 jaja w szczeliny na w szczeliny na powierzchni drewna. powierzchni drewna.

Cykl rozwojowy trwa rok, Cykl rozwojowy trwa rok, nawet 3 - 10 lat.nawet 3 - 10 lat.

10 mm

Tykotek pstry Tykotek pstry

Nieregularne chodniki Nieregularne chodniki Ø Ø 4 mm, 4 mm, najczęściej zgodne z kierunkiem najczęściej zgodne z kierunkiem włókien, wypełnione szczelnie włókien, wypełnione szczelnie mączką drzewną i odchodami w mączką drzewną i odchodami w kształcie soczewicy. kształcie soczewicy.

Występuje często w połączeniu Występuje często w połączeniu z grzybami lub po ich ataku. z grzybami lub po ich ataku.

Najchętniej niszczy drewno dębowe.Najchętniej niszczy drewno dębowe.

Ø 4 mm Ø 4 mm

Spuszczel pospolity Spuszczel pospolity ( (Hylotrupes bajulusHylotrupes bajulus) )

Zasiedla tylko martwe Zasiedla tylko martwe drewno iglaste o niskiej drewno iglaste o niskiej zawartości wilgoci. zawartości wilgoci.

Ciepłolubne (30Ciepłolubne (30ooC) C)

15-25 mm7-21 mm

Spuszczel pospolity Spuszczel pospolity ( (Hylotrupes bajulusHylotrupes bajulus) )

Ciało silnie spłaszczone

guzy guzy

Spuszczel pospolitySpuszczel pospolity

Larwy rozwijają się Larwy rozwijają się w bieli drewna drzew w bieli drewna drzew iglastych (wilgoć 10-20%).iglastych (wilgoć 10-20%).

Doskonale trawią celulozę. Doskonale trawią celulozę.

Unikają:Unikają: drewna rozkładającego się, drewna rozkładającego się,

twardzieli bogatej twardzieli bogatej w olejki i żywice. w olejki i żywice.

30 mm30 mm

Spuszczel pospolitySpuszczel pospolity

Chodniki Chodniki Ø Ø 5-7 mm, głównie 5-7 mm, głównie wzdłuż włókien.wzdłuż włókien.

Rozwój larw 3-4 lata.Rozwój larw 3-4 lata.

Starsze larwy drążą labirynty Starsze larwy drążą labirynty na głębokości 1-2 mm. na głębokości 1-2 mm.

Żerowiska wypełnione mączką Żerowiska wypełnione mączką drzewną i odchodami.drzewną i odchodami.

Spuszczel pospolity Spuszczel pospolity

Zagraża głównie obiektom Zagraża głównie obiektom nie starszym niż 150-200 nie starszym niż 150-200 letnie (połogi, meble, muzea letnie (połogi, meble, muzea typu skansenowskiego – z XIX typu skansenowskiego – z XIX i I poł. XX w.). i I poł. XX w.).

Spadek wraz z wiekiem emisji Spadek wraz z wiekiem emisji substancji przywabiających substancji przywabiających samice – pinen.samice – pinen.

Spuszczel pospolity Spuszczel pospolity

Miazgowiec brunatny Miazgowiec brunatny ( (Lyctus brunneusLyctus brunneus))

Miazgowce występują Miazgowce występują w drewnie suchym.w drewnie suchym.

Drewno bogate w skrobię, Drewno bogate w skrobię, białko - pożywienie dla larw.białko - pożywienie dla larw.

Ciało b. spłaszczone.Ciało b. spłaszczone.

Uszkadzają meble Uszkadzają meble (najchętniej dębowe), (najchętniej dębowe), ramy obrazów. ramy obrazów.

3- 5 mm

Miazgowiec brunatnyMiazgowiec brunatny

Ciało mięsiste, łukowato Ciało mięsiste, łukowato zgięte, drobno owłosione, zgięte, drobno owłosione, 3 pary nóg.3 pary nóg.

Odżywiają się zawartością Odżywiają się zawartością komórek drewna (skrobia, komórek drewna (skrobia, cukry, białka). cukry, białka).

Nie produkują celulazy – Nie produkują celulazy – nie trawią komórek drewna.nie trawią komórek drewna.

Stadium larwalne Stadium larwalne 2-9 miesięcy. 2-9 miesięcy.

6 mm

Miazgowiec brunatnyMiazgowiec brunatny

Odchody larw – Odchody larw – b. drobne b. drobne (jak puder lub talk).(jak puder lub talk).

Uszkadza także Uszkadza także materiał ochronny materiał ochronny drewna tj. skóra, drewna tj. skóra, obicie, nawet złoto.obicie, nawet złoto.

Ø Ø 0,8 -1,6 mm 0,8 -1,6 mm

Miazgowiec parkietowiec Miazgowiec parkietowiec ((Lyctus linearisLyctus linearis)

Niszczy bielaste drewna twarde (dąb, jesion, mahoń, orzech) -parkiety, boazerie i meble.

Zasiedla drewno bielu przez wiele pokoleń, aż do zupełnego zniszczenia.

W Polsce występuje znacznie rzadziej niż kołatkowate.

2,5 - 5 mm

Miazgowiec parkietowiec Miazgowiec parkietowiec

Chodniki miazgowców wypełnione są ubitą niezbyt silnie mączką drzewną, bez wyraźnie ukształtowanych grudek odchodów, co odróżnia je od kołatkowatych.

2,5 - 5 mm

Miazgowiec parkietowiec Miazgowiec parkietowiec

Chodniki - okrągły przekrój poprzeczny Ø 2Ø 2 mm.

Otwory wylotowe miazgowców mylone z otworami wylotowymi kołatka domowego.

Szkodniki drewna wyrobionegoSzkodniki drewna wyrobionego

15-25

4

3-7

2

4x11

1-2

długość (mm)długość (mm) Ø otworów (mm)Ø otworów (mm)

6

2,5-52,5-5

kołatek kołatek domowydomowy

tykotek tykotek pstrypstry

spuszczel spuszczel pospolitypospolity

miazgowiec miazgowiec brunatnybrunatny

miazgowiec miazgowiec parkietowiecparkietowiec

2

3,5-4

30

2,5- 5

6

5-9 10

Cechy otworów wylotowych i Cechy otworów wylotowych i zawartość żerowisk zawartość żerowisk

miazgowcowatych i kołatkowatych miazgowcowatych i kołatkowatych

Gatunek Gatunek owadaowada

Uszkadzane Uszkadzane gatunki gatunki drewnadrewna

Kształt i wielkość Kształt i wielkość otworów wylotowych otworów wylotowych postaci imaginalnychpostaci imaginalnych

Odchody larwOdchody larw

Kołatek domowy

liściaste i iglaste

okrągłe, Ø = 0,7 - 2,2 Ø = 0,7 - 2,2 mmmm

grudki w kształcie b. krótkiego wrzeciona i mączka drzewna

Tykotek pstry

liściaste (szczególnie (szczególnie dębowe) dębowe) i iglaste

okrągłe, Ø = 3,5 - 4 Ø = 3,5 - 4 mmmm

mączka drzewna i w formie silnie spłaszczonych kuleczek

Miazgowce liściaste okrągłe, Ø = 1 - 2 mmØ = 1 - 2 mm

obfita mączka drzewna, brak wyraźnie ukształtowanych grudek kału

Spuszczel pospolity

iglaste owalny, Ø = 2-4 x 5-Ø = 2-4 x 5-11 mm11 mm

drobna mączka i wałeczkowate odchody

Granice i optimum wilgotności drewna Granice i optimum wilgotności drewna (w %) dla rozwoju larw szkodników (w %) dla rozwoju larw szkodników

drewnadrewna

Gatunek Gatunek owadaowada

Dolna granica Dolna granica wilgotności drewnawilgotności drewna

Optymalna Optymalna wilgotność drewnawilgotność drewna

Górna granica Górna granica wilgotności drewnawilgotności drewna

Miazgowiec brunatny

5.5 15 25

Spuszczel pospolity

8 30 60

Kołatek domowy

12 28 45

Larwy ksylofagicznych chrząszczy żerujące w powietrznosuchym drewnie zapotrzebowanie na wodę pokrywają w wyniku trawienia drewna.

Określenie gatunku owada, który Określenie gatunku owada, który spowodował zniszczenia drewnaspowodował zniszczenia drewna

Cechy taksonomicze Cechy taksonomicze (wygląd) postaci dorosłych, (wygląd) postaci dorosłych, poczwarek i larw.poczwarek i larw.

Cechy żerowisk larw i Cechy żerowisk larw i otworów wylotowych otworów wylotowych postaci dorosłych.postaci dorosłych.

Zawartość żerowisk Zawartość żerowisk (kształt grudek odchodów (kształt grudek odchodów larw w mączce drzewnej).larw w mączce drzewnej).

Inne metody -Inne metody -specjalistyczne urządzenia: specjalistyczne urządzenia: rentgenografia, rentgenografia,

tomografia komputerowa, tomografia komputerowa, termowizja, termowizja, sonografia sonografia ((fale dźwiękowefale dźwiękowe).).

Odgłosy podczas żerowaniaOdgłosy podczas żerowania

Spuszczel pospolity Spuszczel pospolity – – starsze larwy słychać starsze larwy słychać (odległość 1 - 2 m)(odległość 1 - 2 m)

KołatkiKołatki – samice i samce (uderzanie – samice i samce (uderzanie przedpleczem o drewno)przedpleczem o drewno)

Metoda przyszłościowa: Metoda przyszłościowa: elektroakustyczna rejestracja elektroakustyczna rejestracja sygnałów wytwarzanych sygnałów wytwarzanych przez larwy. przez larwy.

Zapisanie fali głosowej w drewnie wytwarzanej przez owada podczas żerowania.

III. Szkodniki papieruIII. Szkodniki papieru

rybikirybiki

gryzkigryzki

żywiak chlebowiecżywiak chlebowiec

10 mm10 mm

Rybik cukrowyRybik cukrowy

Rybik cukrowy, Rybik cukrowy, Lepisma saccharinaLepisma saccharina

Występuje w budynkach Występuje w budynkach mieszkalnych (zawilgocone) mieszkalnych (zawilgocone) magazynach, muzeach, magazynach, muzeach, bibliotekach. bibliotekach.

Zjadają produkty bogate Zjadają produkty bogate w skrobię, celulozę, glukozę. w skrobię, celulozę, glukozę.

Preferują ciemne, ciepłe i wilgotne Preferują ciemne, ciepłe i wilgotne (>60%) miejsca.(>60%) miejsca.

Występują w książkach i papierach Występują w książkach i papierach (magazynowane dłuższy okres (magazynowane dłuższy okres czasu).czasu).

Rybik cukrowy, Rybik cukrowy, Lepisma saccharina

Pozostawiają żółtawe Pozostawiają żółtawe przebarwienia na materiałach przebarwienia na materiałach (wełna, bawełna, (wełna, bawełna, jedwab). jedwab).

Niszczą złote litery - Niszczą złote litery - spożywają klej spożywają klej znajdujący się pod nimi.znajdujący się pod nimi.

Rybik może przeżyć około roku Rybik może przeżyć około roku bez pożywienia. bez pożywienia.

Rozwój pokolenia 4 - 5 miesięcy, - Rozwój pokolenia 4 - 5 miesięcy, - 2-3 lat. 2-3 lat.

Papier zniszczony przez rybikiPapier zniszczony przez rybiki

Gryzki, psotniki (Gryzki, psotniki (PsocopteraPsocoptera))

Widoczne, gdy książka jest Widoczne, gdy książka jest przeglądana.przeglądana.

Ich obecność w książkach Ich obecność w książkach wskazuje na wysoką wskazuje na wysoką wilgotność.wilgotność.

Żywią się strzępkami pleśni.Żywią się strzępkami pleśni.

Występują w zbiorach Występują w zbiorach entomologicznych i entomologicznych i botanicznych.botanicznych.

GryzkiGryzki

Nie rozwijają się, gdy wilgotność Nie rozwijają się, gdy wilgotność powietrza jest niższa niż 55%. powietrza jest niższa niż 55%.

Żyją w wilgotnych i ciepłych Żyją w wilgotnych i ciepłych magazynach archiwalnych. magazynach archiwalnych.

Niszczą oprawy ksiąg, Niszczą oprawy ksiąg, żywiąc się klejem. żywiąc się klejem.

Niszczą oprawy skórzane. Niszczą oprawy skórzane.

Wygryzają płytkie i wąskie rynienki Wygryzają płytkie i wąskie rynienki prowadzące w różnych kierunkach. prowadzące w różnych kierunkach.

GryzkiGryzki

Najczęściej spotykane: Najczęściej spotykane: psotnik kołatek psotnik kołatek

Wygryza okrągłe dziurki, Wygryza okrągłe dziurki, pozostawiając znaczne ilości pozostawiając znaczne ilości brunatnoczerwonych, brunatnoczerwonych, proszkowatych odchodów.proszkowatych odchodów.

Kilka pokoleń w roku. Kilka pokoleń w roku.

15 mm

GryzkiGryzki

GryzkiGryzki

Cykl rozwojowy żywiaka chlebowca Cykl rozwojowy żywiaka chlebowca ((Stegobium paniceumStegobium paniceum))

Cykl rozwojowy: Cykl rozwojowy: 50-60 (200) dni. 50-60 (200) dni.

W ciągu roku: W ciągu roku: 2-3 2-3 pokolenia.pokolenia.

2-5 mm

Zniszczenia od żywiaka chlebowcaZniszczenia od żywiaka chlebowca

Larwy wszystkożerne: ziarno, Larwy wszystkożerne: ziarno, mąka, suszone produkty mąka, suszone produkty spożywcze, zioła, spożywcze, zioła, bogaty w kleje papier bogaty w kleje papier w książkach. w książkach.

Szkody wyrządzają larwy Szkody wyrządzają larwy (samice po złożeniu jaj giną).(samice po złożeniu jaj giną).

4-5 mm

3 pary nóg

Żywiak chlebowiecŻywiak chlebowiec

B. niebezpieczny dla B. niebezpieczny dla zbiorów. Wyrządza 4/5 zbiorów. Wyrządza 4/5 szkód wywołanych przez szkód wywołanych przez owady w bibliotekach i owady w bibliotekach i zbiorach archiwalnych. zbiorach archiwalnych.

Samice składają jaja w Samice składają jaja w pobliżu grzbietów książek.pobliżu grzbietów książek.

Larwy posuwają się we Larwy posuwają się we wszystkich kierunkach, wszystkich kierunkach, drążą podłużne kanały drążą podłużne kanały jednakowej średnicy. jednakowej średnicy.

Żywiak chlebowiecŻywiak chlebowiec

Starsze larwy uszkadzają Starsze larwy uszkadzają oprawę ze skóry lub drewno.oprawę ze skóry lub drewno.

W okresie przepoczwarzania W okresie przepoczwarzania larwy zbliżają się do larwy zbliżają się do powierzchni zewnętrznej. powierzchni zewnętrznej.

Przekształcenie Przekształcenie w dojrzałego owada w dojrzałego owada zachodzi wewnątrz książki.zachodzi wewnątrz książki.

Zniszczenia od żywiaka chlebowcaZniszczenia od żywiaka chlebowca

Uszkodzone zbiory etnograficzne Uszkodzone zbiory etnograficzne przez żywiaka chlebowcaprzez żywiaka chlebowca

Żywiak chlebowiec niszczy:Żywiak chlebowiec niszczy:

zioła, zioła, preparaty farmaceutyczne, preparaty farmaceutyczne, przyprawy, przyprawy, suszone owoce i warzywa, suszone owoce i warzywa, skóry. skóry.




IV. Szkodniki magazynoweIV. Szkodniki magazynowe

Do zbiorów muzealnych Do zbiorów muzealnych należą kolekcje orzechów, należą kolekcje orzechów, nasion, zboża, suszone nasion, zboża, suszone owoce i warzywa, zioła owoce i warzywa, zioła i zasuszone rośliny. i zasuszone rośliny.

Zbiory te atakują szkodniki Zbiory te atakują szkodniki magazynowe.magazynowe.

Szkodniki magazynoweSzkodniki magazynowe

Najpospolitsze w muzeach:Najpospolitsze w muzeach:

świdrzyk cygarowiec, świdrzyk cygarowiec, Lasioderma serricorneLasioderma serricorne

żywiak chlebowiec, żywiak chlebowiec, Stegobium paniceumStegobium paniceum

2-5 mm3,5-4 mm

Świdrzyk cygarowiecŚwidrzyk cygarowiec

Pozostawia pył, otwory Pozostawia pył, otwory wyjściowe.wyjściowe.

W pomieszczeniu mogą być W pomieszczeniu mogą być widoczne osobniki latające.widoczne osobniki latające.

Świdrzyk cygarowiecŚwidrzyk cygarowiec

Szkodnik w muzeach:Szkodnik w muzeach:

materiały tekstylne;materiały tekstylne; zbiory botaniczne;zbiory botaniczne; książki.książki. dorosłe nie pobierają dorosłe nie pobierają

pokarmu, najbardziej aktywne pokarmu, najbardziej aktywne wieczorami i nocą. wieczorami i nocą.

samice składają jaja samice składają jaja bezpośrednio na produktach, bezpośrednio na produktach, którymi żywią się larwy.którymi żywią się larwy.

4 mm

V. Szkodniki o znaczeniu sanitarnymV. Szkodniki o znaczeniu sanitarnym

Najpospolitsze – karaczany, Najpospolitsze – karaczany, a wśród nich – prusaki.a wśród nich – prusaki.

Karaczany są wszystkożerne. Karaczany są wszystkożerne.

Niszczą skórę, papier, kleje, Niszczą skórę, papier, kleje, włosie i wyroby wełniane, włosie i wyroby wełniane, gdy zanieczyszczone są gdy zanieczyszczone są potem lub pokarmem. potem lub pokarmem.

Karaczan prusak (francuz) Karaczan prusak (francuz) ( (Blatella germanicaBlatella germanica) )

Dobrze wykształcone Dobrze wykształcone skrzydła (nie fruwa).skrzydła (nie fruwa).

Rozwój pokolenia: Rozwój pokolenia: 22 22ooC 6 mies. C 6 mies. 30 30ooC 2,5 C 2,5 mies. mies.

12- 16 mm12- 16 mm♀♀

Karaczan prusak Karaczan prusak

Samica w ciągu życia składa Samica w ciągu życia składa 4-8 kokonów (ooteka).4-8 kokonów (ooteka).

Z ooteki wychodzi 30-40 Z ooteki wychodzi 30-40 małych larw. małych larw.

Karaczan wschodni (karaluch) Karaczan wschodni (karaluch) ( (Blatta orientalisBlatta orientalis) ) Ciało błyszczące Ciało błyszczące

i ciemnobrązowe, i ciemnobrązowe, prawie czarne, prawie czarne, płaskie.płaskie.

Porusza się powoli.Porusza się powoli.

Lubią ciepło (20-29Lubią ciepło (20-29ooC), C), żyją także w żyją także w pomieszczeniach pomieszczeniach nieogrzewanych. nieogrzewanych.

Jest bardziej wrażliwy na brak Jest bardziej wrażliwy na brak wody w pokarmie niż prusak.wody w pokarmie niż prusak.

18- 30 mm18- 30 mm

♀♀

♂

Szkodliwość karaczanówSzkodliwość karaczanów

Przenoszą grzyby, wirusy, Przenoszą grzyby, wirusy, pierwotniaki i bakterie pierwotniaki i bakterie (chorobotwórcze dla ludzi (chorobotwórcze dla ludzi i zwierząt). i zwierząt).

Wywołują alergie u ludzi. Wywołują alergie u ludzi. Alergeny od karaczanów - Alergeny od karaczanów - najpospolitsze najpospolitsze po alergenach od po alergenach od roztoczy i kurzu roztoczy i kurzu domowego. domowego.

Szkodliwość karaczanówSzkodliwość karaczanów

Żywią się: skórą i Żywią się: skórą i oprawami oprawami pergaminowymi, pergaminowymi, niszcząc również niszcząc również klej introligatorski. klej introligatorski.

LiteraturaLiteratura

Dominik J., 1955. Dominik J., 1955. Owady szkodniki techniczne drewna. PWRiL: Owady szkodniki techniczne drewna. PWRiL: 307 pp.307 pp.

Dominik J., Starzyk J. R., 1983. Dominik J., Starzyk J. R., 1983. Ochrona drewna owady Ochrona drewna owady niszczące drewno. PWRiL: 440 pp.niszczące drewno. PWRiL: 440 pp.

Gołębiewska Z., Nawrot., 1976. Gołębiewska Z., Nawrot., 1976. Szkodniki magazynowe. Szkodniki magazynowe. PWRiL: 274.PWRiL: 274.

Ignatowicz S. 2001. Ignatowicz S. 2001. Gryzki, ich biologia, szkodliwość i Gryzki, ich biologia, szkodliwość i zwalczanie. Ochrona Roślin, 7/8: 12-13.zwalczanie. Ochrona Roślin, 7/8: 12-13.

Ignatowicz S. 2003a. Ignatowicz S. 2003a. Szkodniki drewna wyrobionego. Biul. Pol. Szkodniki drewna wyrobionego. Biul. Pol. Stow. Prac. DDD, 1: 21-24.Stow. Prac. DDD, 1: 21-24.

Ignatowicz S. 2003b. Ignatowicz S. 2003b. Gryzki, ich szkodliwość i zwalczanie. Biul. Gryzki, ich szkodliwość i zwalczanie. Biul. Pol. Stow. Prac. DDD, 4 24-25.Pol. Stow. Prac. DDD, 4 24-25.


Ignatowicz S., 2009. Ignatowicz S., 2009. Rybiki, ich szkodliwość i zwalczanie. Przegląd Rybiki, ich szkodliwość i zwalczanie. Przegląd Piekarski i Cukierniczy, 7: 30-31.Piekarski i Cukierniczy, 7: 30-31.

Ignatowicz S. 2011. Ignatowicz S. 2011. Drewnojady – groźne szkodniki drewnianych Drewnojady – groźne szkodniki drewnianych elementów budynków inwentarskich. Cz. 1. Spuszczel pospolity. elementów budynków inwentarskich. Cz. 1. Spuszczel pospolity. Bydło, 9: 43-45.Bydło, 9: 43-45.

Ignatowicz S. 2012. Ignatowicz S. 2012. Drewnojady– groźne szkodniki drewnianych Drewnojady– groźne szkodniki drewnianych elementów budynków inwentarskich. Kołatki. Bydło, 12: 56-59.elementów budynków inwentarskich. Kołatki. Bydło, 12: 56-59.

Ignatowicz S. 2013. Ignatowicz S. 2013. Zwalczanie owadów w drewnie budowli za Zwalczanie owadów w drewnie budowli za pomocą mikrofali. W: „Ochrona budynków przed wilgocią i korozją pomocą mikrofali. W: „Ochrona budynków przed wilgocią i korozją biologiczną”. Praca zbiorowa pod red. W. Skowrońskiego, Polskie biologiczną”. Praca zbiorowa pod red. W. Skowrońskiego, Polskie Stowarzyszenie Mykologów Budownictwa, Monografia nr 9: 124-Stowarzyszenie Mykologów Budownictwa, Monografia nr 9: 124-126.126.


Krajewski A., 2001. Krajewski A., 2001. Spuszczel pospolity (Spuszczel pospolity (Hylotrupes bajulusHylotrupes bajulus) jako ) jako szkodnik wyrobionego drewna i obiekt zwalczania. Przemysł szkodnik wyrobionego drewna i obiekt zwalczania. Przemysł Drzewny, 11: 48-53.Drzewny, 11: 48-53.

Krajewski A., Witomski P., 2003. Krajewski A., Witomski P., 2003. Ochrona drewna. Wyd. SGGW: Ochrona drewna. Wyd. SGGW: 271 pp.271 pp.

Krajewski A., 2004. Krajewski A., 2004. Kołatek domowy – najgroźniejszy ksylofag Kołatek domowy – najgroźniejszy ksylofag niszczący zabytki w Polsce. Ochrona zabytków ½: 177-183. niszczący zabytki w Polsce. Ochrona zabytków ½: 177-183.

Krajewski A., Witomski P., 2005. Krajewski A., Witomski P., 2005. Ochrona drewna surowca i Ochrona drewna surowca i materiału. Wyd. SGGW, Warszawa: 332 pp. materiału. Wyd. SGGW, Warszawa: 332 pp.

Krajewski A., Witomski P., 2012. Krajewski A., Witomski P., 2012. Korozja biologiczna drewna Korozja biologiczna drewna materialnych dóbr kultury. Poradnik konserwatorski. Wyd. materialnych dóbr kultury. Poradnik konserwatorski. Wyd. SGGW: 183 pp.SGGW: 183 pp.

LiteraturaLiteratura Kozarski P., 2008a. Kozarski P., 2008a. Ochrona dziedzictwa kulturowego, Ochrona dziedzictwa kulturowego,

biologiczne szkodniki drewna. Głos Lasu, 4: 22-24.biologiczne szkodniki drewna. Głos Lasu, 4: 22-24.

Kozarski P., 2008b. Kozarski P., 2008b. Ochrona dziedzictwa kulturowego (III). Ochrona dziedzictwa kulturowego (III). Najgroźniejsze grzyby domowe i owady – szkodniki techniczne Najgroźniejsze grzyby domowe i owady – szkodniki techniczne drewna budowlanego. Głos Lasu, 9: 21-23.drewna budowlanego. Głos Lasu, 9: 21-23.

Mazur A., 2003. Mazur A., 2003. Owadzie szkodniki techniczne drewna. Owadzie szkodniki techniczne drewna. Przemysł Drzewny, 9: 29-31.Przemysł Drzewny, 9: 29-31.

Nawrot J., Kiejdysz T. Nawrot J., Kiejdysz T. Atlas owadów szkodników żywności. Atlas owadów szkodników żywności. Wyd. Studio Reklamy ERZET: 147 pp. Wyd. Studio Reklamy ERZET: 147 pp.

Skłodowski J., 1997. Skłodowski J., 1997. Co w drewnie piszczy, a właściwie w nim Co w drewnie piszczy, a właściwie w nim kołacze ? Część II. Biuletyn Polskiego Stowarzyszenia kołacze ? Część II. Biuletyn Polskiego Stowarzyszenia Pracowników DDD, 2: 7-8.Pracowników DDD, 2: 7-8.

Woźniak A., 2005. Woźniak A., 2005. Spuszczel. Las Polski, 20: 17. Spuszczel. Las Polski, 20: 17.

Dziękuję za uwagę !Dziękuję za uwagę !

Przegląd owadów - szkodników obiektów muzealnych · liściastych i iglastych gat. drzew (materiał konstrukcyjny obiektów, mebli, wyrobów wikliniarskich).

Documents