PËRVOJAT E PARA NË VLERËSIMIN E PERFORMANCËS SË …ipkmasht.rks-gov.net/wp-content/uploads/2015/11/Raporti-Pervojat-e... · Përvojat dhe përkushtimi institucional për zbatimin

PRVOJAT E PARA N VLERSIMIN E PERFORMANCS

S SHKOLLS N KOSOV

Qershor, 2018

Selim Mehmeti, Lindita Boshtrakaj, Lirije Bytyqi, Haxhere Zylfiu, Ismet Potera

PRVOJAT E PARA N VLERSIMIN E PERFORMANCS

S SHKOLLS N KOSOV

Qershor, 2018

BOTUES:Instituti Pedagogjik i Kosovs

PR BOTUESIN:Labri Luzha

KORREKTUES GJUHSOR:Bekim Morina

PRGATITJA TEKNIKE (DIZAJNI):Gzim Duzha

SHTYPI:Shtypshkronja- Printing House BLENDI

Prkrahur nga UNICEF, Zyra n Kosov

Falnderim

Falnderojm UNICEF-in pr mbshtetjen e dhn n realizimin e projektit: Sigurimi i Cilsis s Performancs s Shkolls n Kosov. N mnyr t veant, dshirojm t falnderojm znj. Kozeta Imami, zyrtare pr arsim n Zyrn e UNICEF-it n Kosov, pr ofrimin e prkrahjes n realizimin me sukses t ktij projekti.Falnderojm hulumtuesit e Institutit Pedagogjik t Kosovs, t angazhuar n kt projekt, pr prkushtimin dhe profesionalizmin e treguar n t gjitha fazat e tij, n mnyr t veant pr ekspertizn e dhn n realizimin e ktij studimi. Ky studim nuk do t mund t realizohej me sukses pa mirkuptimin dhe prkrahjen e MASHT-it, Inspektoratit t Arsimit, Drejtorive Komunale t Arsimit, drejtorve t shkollave, msimdhnsve, nxnsve dhe t prindrve t prfshir n kt studim. M kt rast, shprehim falnderim pr t gjith ata q e prkrahn dhe e mbshtetn realizimin dhe prfundimin me sukses t ktij studimi.

PRMBAJTJA

Falnderimet 3Abstrakti 7Abstract 9Lista e tabelave 11Lista e figurave 13Shkurtesat 14

KAPITULLI I: HYRJA 15

1.1. Vshtrim i prgjithshm i problemit t studimit 151.2. Parashtrimi i problemit t studimit 191.3. Nevoja pr kt studim 201.4. Qllimi, objektivat e studimit dhe pyetjet hulumtuese 201.5. Rndsia e studimit 211.6. Prkufizimi i koncepteve kryesore 22

KAPITULLI II: QASJA KRAHASUESE E POLITIKAVE, PROCEDURAVE DHE PRAKTIKAVE T VLERSIMIT T PERFORMANCS S SHKOLLS 25

2.1. Sigurimi i cilsis n arsimin parauniversitar: politikat, procedurat dhe praktikat n Evrop 252.2. Vlersimi i performancs s shkolls: politikat dhe qasjet n Evrop 292.3. Parimet pr udhheqjen e sistemeve pr sigurim t cilsis 362.4. Politikat, procedurat dhe qasja ndaj vlersimit t performancs s shkolls n Kosov 39

KAPITULLI III: METODOLOGJIA E STUDIMIT 48

3.1. Modeli i studimit 483.2. Popullata dhe mostra 493.3. Instrumentet e studimit 513.4. Procedura e mbledhjes s t dhnave 543.5. Analiza e t dhnave 56

KAPITULLI IV: REZULTATET E HULUMTIMIT PREZANTIMI I GJETJEVE 57

4.1. Prvojat e shkollave n realizimin e vlersimit t performancs s shkolls 574.1.1. T dhnat demografike t respondentve n baz t rolit n procesin e vlersimit t performancs s shkolls 574.1.2. Informimi dhe prgatitja e institucioneve arsimore pr realizimin e VBSH-s 634.1.3. Praktikat e institucioneve arsimore n realizimin e VBSH-s 664.1.4. Materialet, trajnimi dhe mbshtetja n realizimin e VBSH-s 764.1.5. Efektet e para t procesit t vlersimit t brendshm t performancs s shkolls 82

4.2. Perspektiva e zbatimit t vlersimit t brendshm t shkolls nga kndvshtrimet e personelit t shkolls, prindrve dhe nxnsve 90

4.2.1. Pikpamjet e personelit t shkolls 904.2.2. Pikpamjet e prindrve 964.2.3. Pikpamjet e nxnsve 98

4.3. Prvojat dhe prkushtimi institucional pr zbatimin e sistemit t vlersimit t performancs s shkolls - nga kndvshtrimi i inspektorve t arsimit dhe koordinatorve t cilsis n DKA 100

4.3.1. Dokumentet pr sigurim t cilsis dhe vlersim t performancs s institucionit arsimor/ shkolls dhe zbatimi i tyre 1004.3.2. Prvoja n procesin e vlersimit t performancs s shkolls 1024.3.3. Planet sektoriale n arsim pr prmbushjen e rolit n procesin e vlersimit t performancs s shkolls 1044.3.4. Zbatimi i sistemit t vlersimit t performancs s shkolls 107

4.4. Analiz krahasuese e raporteve t vetvlersimit 1094.4.1. Dokumentimi i fazs prgatitore 1104.4.2. Identifikimi i burimeve t t dhnave dhe przgjedhja e mostrs pr VBSH 1114.4.3. Przgjedhja dhe prgatitja e instrumenteve pr mbledhjen e t dhnave 1124.4.4. Mbledhja dhe analiza e t dhnave pr VBSH 114

4.4.5. Prshkrimi i gjendjes pr tregues t performancs s shkolls dhe vlersimi n nivel t kritereve 1174.4.6. Vlersimi n nivel t fushave t cilsis 1214.4.7. Vlersimi i performancs s prgjithshme t shkolls 1304.4.8. Raporti prmbledhs i vetvlersimit 1344.4.9. Prmbledhje e analizs s raporteve t vetvlersimit 135

KAPITULLI V: DISKUTIM I REZULTATEVE 138

5.1. Sistemi i vlersimit t performancs s shkolls n Kosov - krahasuar me vendet e Evrops 1395.2. Prvojat e shkollave n realizimin e vlersimit t performancs s shkolls 1415.3. Prkushtimi i institucioneve n zbatimin e sistemit t vlersimit t performancs s shkolls 1475.4. Raportet e vetvlersimit t performancs s shkolls 148

KAPITULLI VI: KONKLUZIONE 153

Burimet dhe literatura 160Shtojcat 165

Abstrakti

Studimi paraqet nj analiz t zhvillimeve, t viteve t fundit, n ngritjen e sistemit pr vlersim t performancs s institucioneve arsimore parauniversitare n Kosov. Studimi sht kualitativ dhe kuantitativ, si dhe krahasues e vlersues. Prezanton politikat, procedurat dhe qasjet pr sigurim t cilsis n sistemin shkollor n Kosov, krahasuar me prvojat e mira evropiane, si dhe perceptimet e pjesmarrsve t mbledhura me pyetsor dhe intervista pr informimin me dokumentet dhe materialet e zhvilluara pr performanc t shkolls. Gjithashtu, praktikat e realizimit t vlersimit t brendshm t shkolls, masn e ndikimit t trajnimeve dhe praktikave t tjera mbshtetse pr realizimin e procesit t vlersimit t brendshm t performancs s shkolls, efektet e para dhe perspektivn e zbatimit t sistemit t vlersimit t performancs s shkolls. Pjes e rndsishme e studimit jan raportet e vetvlersimit t 39 shkollave t para q filluan t zbatojn kurrikuln e re n vitin shkollor 2016/2017.

Gjetjet tregojn se dokumentet kryesore pr rregullimin e sistemit pr vlersim t performancs s institucioneve parauniversitare n Kosov jan n harmoni t plot me tet parimet e Bashkimit Evropian pr udhheqjen e sistemeve pr sigurim t cilsis. Ndrsa procesi i vlersimit t brendshm t performancs s shkolls n Kosov, prkundrejt faktit se ka nxitur gatishmrin s shkollave pr t filluar procesin e vetvlersimit, ka vn n lvizje dhe ka ngritur n mas t madhe bashkpunimin dhe angazhimin e organeve qeverisse dhe profesionale t shkolls, prshkruhet me probleme t theksuara n zbatimin e metodologjis s vetvlersimit, si rezultat i mosrespektimit t hapave kryesor t procesit t vetvlersimit dhe kritereve t prcaktuara me udhzuesit prkats.

Korniza pr sigurim t cilsis s performancs s shkolls n Kosov dhe instrumenti standard i vlersimit t performancs s shkolls prbjn nj risi n prcaktimin e pritshmrive nga shkolla dhe vendosjen e nj standardi t ri n sistemin arsimor, si sht vetvlersimi i performancs s shkolls dhe planifikimi zhvillimor, por nuk jan prdorur si duhet n procesin e vetvlersimit t shkolls dhe n prgatitjen e raportit t vetvlersimit. Referuar raporteve t vetvlersimit, vrehet nj qasje uniforme e vlersimit t performancs s shkolls, pa prshkrim argumentues t gjendjes n t gjith treguesit e performancs s shkolls dhe pa nj qasje kritike n vlersim t kritereve dhe fushave t cilsis s performancs s shkolls, q do t mundsonin orientimin institucional t shkolls pr prmirsim t vazhdueshm t cilsis s saj. Njkohsisht rezultatet e studimit tregojn se sistemi pr sigurim t cilsis n Kosov sht duke funksionuar me inversion, pr munges t prkushtimit institucional pr rregullimin e pozits s koordinatorve t cilsis dhe vendosjen e mekanizmave pr mbshtetje t institucioneve arsimore n zbatimin e ciklit pr sigurim t cilsis.

Qllimi kryesor i ktij studimi sht promovimi i zhvillimit t kulturs dhe institucionalizimit t sistemit t vlersimit t performancs s shkolls, n harmoni me kahet e vendeve t prparuara t Evrops. Pr t arritur kt, rezultatet e ktij studimi adresojn nevojat pr prkushtim m t lart t t gjitha palve pr zbatimin dhe shfrytzimin e proceseve t vlersimit t brendshm dhe t jashtm t shkolls pr prmirsimin dhe avancimin e cilsis s arsimit, si dhe pr rritjen t nivelit t llogaridhnies dhe t prgjegjsis.

Fjal kye: Kriteret dhe fushat e cilsis, menaxhimi i cilsis, sigurimi i cilsis, shkolla, treguesit e performancs, vlersimi i performancs s shkolls.

Abstract

The current study provides an in-depth analysis of the recent developments on the establishment of a system for evaluating the performance of pre-university education institutions in Kosovo. The study is based on qualitative and quantitative, as well as comparative and evaluation methods. It sheds light on policies, procedures, and approaches to quality assurance in Kosovo school system compared to good European experiences. Furthermore, it aims to bring out the perceptions of participants - gathered through questionnaires and interviews - regarding the information on documents and materials developed for school performance. In addition, this study provides enough space for the practices of realizing schools internal evaluation, the impact of the training and other supporting practices for the implementation of the internal evaluation process of school performance, and the first effects and the prospect of implementing the school performance evaluation system. The self-evaluation reports of the first 39 schools that began implementing the new curriculum in 2016/2017 school year are included as well.

The findings show that the main documents for regulating the performance of evaluation system of pre-university institutions in Kosovo are in full harmony with the Eight Principles of the European Union for quality assurance systems. On the other hand, the process of internal school performance evaluation in Kosovo, despite the fact that has encouraged the schools readiness for commencing the self-evaluation process, and has greatly increased the cooperation and engagement of the governing and professional bodies of the school, is characterized by significant problems in implementing the self-evaluation methodology as a result of not following the main steps of the self-evaluation process, and the criteria set out in the respective guidelines.

The framework for quality assurance of school performance in Kosovo and the standard school performance evaluation instrument constitute a novelty in defining school expectations and setting a new standard in the education system, such as self-evaluation of school performance and development planning. However, these were not used properly in the school self-evaluation process and the preparation of self-evaluation report. Referring the self-evaluation reports, it is noticed a uniform approach to school performance evaluation. Nevertheless, no argumentative description of the situation across all school performance indicators, and no critical approach to evaluating the criteria and areas of school performance quality that would enable the institutional orientation of schools toward quality improvement is given. At the same time, the results of the study show that the quality assurance system in Kosovo is functioning invertedly due to the lack of institutional commitment to regulate the position of quality education coordinators and the establishment of mechanisms for supporting educational institutions in the implementation of the quality assurance cycle.

The main purpose of this study is to promote the development of culture and institutionalization of school performance evaluation system in harmony with the advanced European countries. To achieve this, the results of this study address the need for greater commitment of all parties to the implementation and the use of internal and external school evaluation processes for improvement, and enhance the quality of education as well as increase the level of accountability and responsibility.

Key words: Quality criteria and areas, quality management, quality assurance, school, performance indicators, school performance evaluation.

Lista e tabelave

Tabela 1: Numri i shkollave dhe struktura e prfaqsuesve t mostrs s prfshir n studim.

Tabela 2: Numri dhe prqindja e stafit t shkolls, prindrve dhe nxnsve t prfshir n hulumtim, sipas komunave.

Tabela 3: Prshkrimi i rolit t stafit t shkolls n procesin e VBSH, sipas numrit dhe prqindjes s prfshirjes s tyre n hulumtim.

Tabela 4: Prshkrimi i rolit t nxnsve n procesin e VBSH-s, sipas numrit dhe prqindjes s nxnsve t prfshir n hulumtim.

Tabela 5: Prshkrimi i formave t prfshirjes s nxnsve n ofrimin e t dhnave pr procesin e VBSH-s (n numr dhe prqindje).

Tabela 6: Prshkrimi i rolit t prindrve n procesin e VBSH-s, sipas numrit dhe prqindjes s prindrve t prfshir n hulumtim.

Tabela 7: Prshkrimi i formave t prfshirjes s prindrve n ofrimin e t dhnave pr procesin e VBSH-s (n numr dhe prqindje).

Tabela 8: Rezultati mesatar dhe devijimi standard i shkalls s prgjithshme t pajtueshmris s personelit t shkolls me informimin dhe prgatitjet e shkolls pr procesin e VBSH-s.

Tabela 9: Shkalla e pjesmarrjes s stafit t shkolls n organizimin e takimeve informative dhe n aktivitete prgatitore t shkolls pr realizimin e VBSH-s (n numr dhe prqindje).

Tabela 10: Niveli i pajtueshmris s stafit t shkolls lidhur me informimin pr detyrat, prgjegjsit dhe planin e puns s EVV-s (n numr dhe prqindje).

Tabela 11: Rezultati mesatar dhe devijimi standard i shkalls s prgjithshme t knaqsis s personelit t shkolls me praktikn e realizimit t VBSH-s.

Tabela 12: Niveli i knaqsis s stafit t shkolls, prindrve dhe nxnsve (n numr dhe prqindje) me koordinimin dhe udhheqjen e VBSH, sipas rolit t tyre n procesin e VBSH-s.

Tabela 13: Niveli i knaqsis s stafit t shkolls (n numr dhe prqindje) me koordinimin dhe udhheqjen e VBSH-s, sipas llojeve t trajnimeve t ndjekura.

Tabela 14: Niveli i knaqsis s stafit t shkolls, prindrve dhe nxnsve (n prqindje), lidhur me realizimin e hapave kryesor t VBSH-s.

Tabela 15: Mesatarja dhe devijimi standard pr nivelit t knaqsis s stafit t shkolls, prindrve dhe nxnsve me fillimin e zbatimit t masave pr prmirsimin e cilsis s shkolls.

Tabela 16: Rezultati mesatar dhe devijimi standard i shkalls s prgjithshme t pajtueshmris s personelit t shkolls me mbshtetjen e ofruar n realizimin e VBSH-s.

Tabela 17: Shkalla e pajtueshmris s stafit t shkolls (n prqindje) pr mbshtetjen e ofruar me materiale dhe udhzues pr realizimin e VBSH-s, sipas rolit t tyre n koordinimin dhe udhheqjen e procesit t VBSH-s.

Tabela 18: Shkalla e pajtueshmris s stafit t shkolls (n prqindje) pr mbshtetjen e ofruar shkollave n procesin e VBSH-s me trajnime, informata kthyese dhe puntori prcjellse, sipas rolit t tyre n koordinimin dhe udhheqjen e procesit t VBSH-s.

Tabela 19: Shkalla e pajtueshmris s stafit t shkolls (n %) pr mbshtetjen e ofruar shkollave nga DKA, sipas rolit t tyre n koordinimin dhe udhheqjen e procesit t VBSH-s.

Tabela 20: Prqindjet e prfshirjes n programet e trajnimit t stafit t shkolls q kishin rol n koordinimin dhe udhheqjen e procesit t VBSH-s.

Tabela 22: Shkalla e pajtueshmris t stafit t shkolls (sipas rolit t tyre n VBSH) me ndikimin e procesit t VBSH-s n motivimin e tyre pr kontribut t shtuar n proceset e brendshme pr ngritjen e cilsis n shkoll (n prqindje).

Tabela 23: Shkalla e pajtueshmris s stafit t shkolls (sipas rolit t tyre n VBSH) me ndikimin e procesit t VBSH-s n mobilizimin e mekanizmave n nivel shkolle pr bashkpunim dhe kontribut t shtuar n proceset e brendshme n shkoll (n prqindje).

Tabela 24: Shkalla e pajtueshmris t stafit t shkolls (sipas rolit t tyre n VBSH) me ndikimin e procesit t VBSH-s n nxjerrjen n pah t sfidave dhe problemeve q i kan shkollat karshi proceseve t reja dhe ndryshimeve (n prqindje).

Tabela 25: Shembull i paraqitjes s dshmive pr subjektet e prfshira n VBSH dhe instrumentet e prdorura.

Tabela 26: Shembuj t prshkrimit t gjendjes pr tregues t performancs s shkolls n raportet e VBSH-s.

Tabela 27: Forma e prshkrimit t performancs s shkolls n fusha t cilsis dhe udhzimet prcjellse n udhzuesin pr VBSH.

Tabela 28: Shembuj n raportet e VBSH-s t prshkrimit t performancs n fusha t cilsis s shkolls.

Tabela 29: Forma e prshkrimit n nivel t prgjithshm t performancs s shkolls dhe udhzimet prcjellse n udhzuesin pr VBSH.

Tabela 30: Shembuj n raportet e VBSH-s t prshkrimit n nivel t prgjithshm t performancs s shkolls.

Tabela 31: Niveli i prmbushjes s kritereve dhe procedurave t vlersimit t performancs s shkolls, sipas hapave kryesor t procesit t vlersimit ( n numr t shkollave dhe n prqindje).

Lista e grafikve

Grafiku 1

Niveli i knaqsis s stafit t shkolls (n prqindje) me koordinimin dhe udhheqjen e procesit t VBSH-s.

Grafiku 2

Shkalla e prgjithshme e pajtueshmris s stafit t shkolls (n prqindje) pr mbshtetjen e ofruar n procesin e VBSH-s, sipas tipit t shkolls (SHFMU, Gjimnaz).

Grafiku 3

Shkalla e pajtueshmris s stafit t shkolls t prfshir n hulumtim (n prqindje), pr mbshtetjen e ofruar n procesin e VBSH-s, n ndrlidhje me programet e ndjekura t trajnimit.

Grafiku 4

Shkalla e pajtueshmris t stafit t shkolls (sipas viteve t prvojs s puns) me ndikimin e procesit t VBSH-s n motivimin e tyre pr kontribut t shtuar n proceset e brendshme pr ngritjen e cilsis n shkoll (n prqindje).

Grafiku 5

Shkalla e prgjithshme e pajtueshmris s stafit t shkolls pr efektet e procesit t VBSH-s n shkolla, n prqindje dhe sipas tipit t shkolls/ nivelit t shkollimit (SHFMU, Gjimnaz).

Grafiku 6

Shkalla e prgjithshme e pajtueshmris s stafit t shkolls pr efektet e procesit t VBSH-s n shkolla, n prqindje dhe sipas llojeve t trajnimeve t kryera nga stafi i shkolls t prfshir n hulumtim.

SHKURTESAT

AP Aktivet/departamentet ProfesionaleDKA Drejtoria Komunale e ArsimitEVV Ekipi i VetvlersimitGIZ Korporata Gjermane pr Bashkpunim Ndrkombtar IA Inspektorati i Arsimit IPK Instituti Pedagogjik i Kosovs ISO Organizata ndrkombtare pr StandardizimKC Koordinatori i CilsisKDSh Kshilli Drejtues i ShkollsKEC Qendra pr Arsim e KosovsKKAP Korniza Kurrikulare e Arsimit ParauniversitarKSNA Klasifikimi Standard Ndrkombtar i Arsimit (UNESKO)MAShT Ministria e Arsimit, e Shkencs dhe e TeknologjisOECD Organizata pr Bashkpunim Ekonomik dhe ZhvillimPBKV Cikli : Planifiko Bej Kontrollo - VeproRVV Raporti Prmbledhs i Vetvlersimit PISA Programi Ndrkombtar pr Vlersimin e NxnsvePSAK Planin Strategjik i Arsimit n KosovPVV Plani Vjetor i VeprimitPZhPM Plani i Zhvillimit Profesional t Msimdhnsve PZhSh Plani Zhvillimor i ShkollsPZhKA Plani Zhvillimor Komunal i ArsimitSC Sigurimi i CilsisSMIA Sistemi i Menaxhimit t Informatave n ArsimUA Udhzim AdministrativVPSh Vlersimi i Performancs s ShkollsVBSh Vlersimi i Brendshm i ShkollsVJPSh Vlersimi i Jashtm i Performancs s ShkollsUNESKO Organizata e Kombeve t Bashkuara pr Arsim, Shkenc dhe KulturUNICEF Fondi pr Fmij i Kombeve t BashkuaraZhPM Zhvillimi Profesional i Msimdhnsve

INSTITUTI PEDAGOGJIK I KOSOVS

15

KAPITULLI I

HYRJE

Ndrtimi i mekanizmave pr sigurimin e cilsis s institucioneve arsimore sht nevoj e vazhdueshme. Vlersimi i performancs s brendshme t shkolls sht njri ndr mekanizmat dhe parametrat m t sigurt pr identifikimin dhe diagnostifikimin e shtjeve me rndsi, t cilat pengojn ose fshehin treguesit e suksesit t institucionit arsimor.

N vitet e fundit ka ndodhur nj ndryshim n kt drejtim. Prgatitja dhe prligjja e sistemit pr sigurimin e cilsis, si dhe prgatitja e pakos s instrumenteve dhe udhzuesve pr vlersimin e brendshm t shkolls, jan disa nga kto ndryshime t rndsishme.

Vlersimi i prvojave dhe i sfidave t para t zbatimit t VBSH-s n shkollat e Kosovs, t prfshira n mostr, paraqet nj studim t veant ndihms pr vendimmarrsit, pr hapat e mtejshm n sigurimin e cilsis n arsim.

Prandaj, studimi kishte pr qllim shqyrtimin e kontekstit dhe zhvillimeve kryesore pr sigurimin e cilsis n institucionet e arsimit parauniversitar n Kosov gjat e viteve t fundit, me fokus t veant shqyrtimin e kontekstit dhe zhvillimeve pr vlersimin e performancs s shkolls, q ndikuan n ndrtimin e sistemit pr vlersimin e performancs s institucioneve arsimore n Kosov. Studimi shqyrton politikat, procedurat dhe qasjet n sigurimin e cilsis s shkolls, si dhe perceptimet dhe realitetet e ndryshme t pjesmarrsve t shkollave t prfshira n vlersimin e brendshm t shkolls, lidhur me prvojat, msimet, sfidat dhe mundsit e zbatimit t suksesshm t sistemit t vlersimit t performancs s shkolls edhe n shkollat e tjera.

1.1. Vshtrim i prgjithshm i problemit t studimit

Sigurimi i cilsis n arsim paraqet nj dimension t veant t reforms arsimore t shumics s shteteve t Bashkimit Evropian (BE), por edhe t shteteve t tjera, t cilat n kuadr t objektivave t tyre kan n fokus prkrahjen e nxnsve n zotrimin e kompetencave pr arsimim t mtejshm dhe punsim, zhvillimin shoqror, inovacionin dhe zhvillimin e qndrueshm. Njhersh, pr shumicn e shteteve sigurimi i cilsis n arsim sht shqetsim m vete, pr shkak t kompleksitetit q ka dhe funksionalizimit t mekanizmave pr mirmbajtje, prmirsim dhe avancim t cilsis n arsim. Nj shqetsim t ktill e ndan edhe vendi yn, si rrjedhoj e ndryshmeve t shpeshta t mekanizmave pr sigurim t cilsis n arsimin parauniversitar, por edhe faktorve shoqror dhe ekonomik q e karakterizuan zhvillimin e Kosovs n vitet e fundit.

N vitin 2011, Qeveria e Republiks s Kosovs miratoi Planin Strategjik t Arsimit n Kosov 2011-2016 (PSAK). Me kt dokument, qasja n arsim dhe cilsia e tij u vun

PRVOJAT E PARA N VLERSIMIN E PERFORMANCS S SHKOLLS N KOSOV

16

n krye t agjends s zhvillimit t arsimit (Saqipi, 2013), si dhe u sigurua mbshtetje nga partnert ndrkombtar edhe n zhvillimin e Strategjis pr sigurimin e cilsis n arsim. Sipas raportit t UNESCO-s (2014), prmirsimi i cilsis dhe t msuarit ka t ngjar t jet m qendror n kuadrin e zhvillimeve globale pas vitit 2015. Nj ndryshim i till sht me rndsi jetike pr t prmirsuar mundsit e shkollimit pr 250 milion fmij, t cilt nuk jan n gjendje t lexojn, t shkruajn, ose t realizojn veprimet baz matematikore, 130 milion prej t cilve jan n shkoll (obaj, 2016).

Zhvillimet pr cilsin e arsimit n vitin 2015 filluan t reflektohen edhe n Kosov. Fillimisht, me prfshirjen e Kosovs pr her t par n Programin pr Vlersimin Ndrkombtar t Nxnsve (PISA/PVNN). Pjesmarrja e nxnsve t Kosovs n PISA 2015, nga MASHT-i, u vlersua si nj mundsi pr krahasimin e nxnsve tan, dhe performancn e sistemit arsimor, me vendet pjesmarrse. Rezultatet e pjesmarrjes s par t nxnsve kosovar n PISA 2015 nuk ishin t knaqshme, duke konfirmuar mendimin e aktorve t arsimit se cilsia e arsimit n Kosov ka nevoj urgjente q t prmirsohet. Arritshmria mesatare n shkenc e nxnsve t Kosovs, n PISA, ishte 378 pik, ose 115 pik nn mesataren e vendeve t OECD-s. Arritshmria mesatare n lexim ishte 347 pik, ose 146 pik nn mesataren e vendeve t OECD-s, ndrsa arritshmria mesatare e nxnsve t Kosovs ishte 362 pik, ose 128 pik nn mesataren e vendeve t OECD-s (MASHT, 2016).

Para publikimit t rezultateve t PISA-s 2015, MASHT-i filloi hartimin e Strategjis pr Sigurimin e Cilsis n arsimin parauniversitar n Kosov, 2016-2020, q u zhvillua nga Projekti i Binjakzimit Mbshtetje pr Zbatimin e Planit Strategjik t Sektorit t Arsimit n Kosov, 2011-2016, financuar nga BE-ja. Qllimi i projektit ishte t prezantoj nj sistem t plot t sigurimit t cilsis n nnsektorin e arsimit parauniversitar t Kosovs pr t kontribuar n prmirsimin e shrbimeve arsimore dhe rezultateve t arsimit (MASHT, 2015).

N ndrlidhje me qllimin dhe objektivat e strategjis pr sigurimin e cilsis 2016-2020, MASHT-i, me prkrahjen e projektit Binjakzimi, t financuar nga BE-ja, me prkrahjen e GIZ-it, Institutit Pedagogjik t Kosovs dhe UNICEF-it, filloi me prcaktimin e mekanizmave dhe procedurave pr sigurimin e cilsis dhe zhvillimin e pakos s dokumenteve pr sigurim t cilsis. Nj nga masat q MASHT-i e ndrmori ishte miratimi i Kornizs pr sigurim t cilsis s performancs s shkolls. Dokumenti u hartua nga IPK-ja, n bashkpunim me ekspert vends dhe ekspert nga KulturKontakt Austria, n kuadr t projektit Sigurimi i cilsis s performancs s shkolls n Kosov, t financuar nga UNICEF-i dhe MASHT-i. Me kt dokument synohet mobilizimi i faktorve brenda dhe jasht shkolls, q t mundsojn prmirsimin dhe avancimin e performancs s saj, prmes vendosjes s nj kornize t qart t pritshmris nga shkolla, si dhe vendosjes s nj standardi t ri n sistemin arsimor, si sht vetvlersimi i performancs s shkolls dhe planifikimi zhvillimor prmes qasjes gjithprfshirse (MASHT & IPK, 2016).

Korniza pr sigurim t cilsis s performancs s shkolls prcakton: Fushat e cilsis s performancs s shkolls, kriteret e cilsis s performancs s shkolls,


17

treguesit e cilsis s performancs s shkolls, nivelet e vlersimit t performancs s shkolls dhe shkallt e cilsis s performancs s shkolls. Dokumenti Korniza e Performancs s Shkolls paraqet kohezionin e ndrveprimit ndrmjet parimeve kryesore t Kornizs Kurrikulare t Arsimit Parauniversitar t Kosovs (KKAP) dhe fushave t cilsis s performancs s shkolls (MASHT & IPK, 2016). Kjo ndrlidhje sht br n funksion t masave pr zbatimin e Kornizs s re kurrikulare n vend, prkatsisht vendosjes s mekanizmit t prgjegjsis dhe llogaridhnies n institucionet arsimore (IPK, 2016d).

N vitin 2016 u zhvillua edhe Pakoja e Udhzimeve Administrative (UA) pr sigurimin e cilsis n institucionet arsimore, si: UA pr Sigurimin e Cilsis n Arsimin Parauniversitar; UA pr Vlersimin e Performancs n Institucionet Arsimore; UA pr Planin Zhvillimor t Shkolls dhe Planin Zhvillimor Komunal t Arsimit, si dhe UA pr Aktivet Profesionale (Departamentet) t Shkollave. Me Udhzimin Administrativ pr Vlersimin e Performancs n Institucionet e Arsimore, vlersimi i performancs s shkolls sht i detyrueshm pr t gjitha shkollat n Republikn e Kosovs. Sistemi i vlersimit t performancs s shkolls prbhet nga vlersimi i brendshm/vetvlersimi, t cilin e realizon shkolla prmes mekanizmave t saj, si dhe nga vlersimi i jashtm, q me dispozita ligjore sht prcaktuar ta bj Inspektorati i Arsimit.

Sipas pakos s dokumenteve t miratuara pr performancn e shkolls, vlersimi i cilsis s performancs s shkolls nuk prqendrohet n masat e aplikuara apo investimet n shkoll, por n efektivitetin e ktyre masave, n prmbushjen e funksionit t shkolls, respektivisht avancimit t nivelit dhe t cilsis s arritshmris s nxnsve. Nj veori tjetr e sistemit t vlersimit t performancs s shkolls n Kosov sht karakteri zhvillimor i tij. Njkohsisht, vlersimi i performancs s shkolls i shrben planifikimit zhvillimor t shkolls, por edhe monitorimit t zbatimit t tij nga vet shkolla. Gjithashtu, do t shrbej edhe pr prcjelljen, monitorimin dhe mbikqyrjen e cilsis s shrbimeve arsimore nga ana e autoriteteve arsimore. N kt kontekst, pr shkolln vlersimi i jashtm i performancs paraqet bazn pr t rishikuar, prmirsuar dhe plotsuar gjetjet nga vlersimi i brendshm dhe orientimin pr planifikimin zhvillimor t shkolls (MASHT & IPK, 2016).

N kuadr t pakos ligjore, jan edhe udhzuesit profesional, me qllim t mbshtetjes s institucioneve arsimore, si: Udhzuesi pr Vlersimin e Brendshm t Shkolls (IPK, 2016b), Udhzuesi pr Vlersim t Jashtm t Shkolls (IPK, 2016d); Udhzuesi pr Udhheqjen e Zbatimit t Kurrikuls (2016b), Manuali pr Sigurimin e Cilsis n Shkoll (KulturKontakt Austria, 2016). Me qllim t prgatitjes s kapaciteteve lehtsuese t procesit t VBSH-s, jan ofruar trajnime pr koordinatort e cilsis dhe drejtort e shkollave pr udhheqjen e procesit t sigurimit t cilsis n shkoll1 dhe pr vlersimin e brendshm t performancs s shkolls2. Shkollat e para t prfshira n procesin e sigurimit t cilsis ishin shkollat e prfshira n pilotimin e kurrikuls 2013-2015, si dhe zbatimin e kurrikuls n vitin shkollor 2016/2017. 1 Trajnimet pr udhheqjen e procesit pr sigurimin e cilsis n shkoll jan ofruar nga KulturKontakt Austria, n kuadr t Projektit t Binjakzimit.2 Trajnimet pr vlersimin e brendshm t performancs s shkolls jan ofruar nga Instituti Pedagogjik i Kosovs,


18

Zhvillimi dhe miratimi i pakos s dokumenteve t cekura prbn nj lvizje t rndsishme n kuadr t zhvillimeve pr sigurim t cilsis n arsim. Ky sht hapi i par n procesin e vlersimit dhe prmirsimit t cilsis s aktiviteteve t shkollave, t cilat tregojn se shtja e vlersimit dhe sigurimit t cilsis po e kthen n fokus zhvillimin e arsimit (Zgaga, 2000).

Procesi i sigurimit t cilsis n institucionet e Arsimit dhe Aftsimit Profesional n Kosov filloi m hert, kundrejt atij n arsimin e prgjithshm. Kjo u b e mundur fal themelimit t Autoritetit Kombtar t Kualifikimeve (2011) dhe prgjegjsis s prcaktuar pr autoritetin n sigurimin e cilsis s brendshme dhe t jashtme t AAAP-s. Mbshtetje edhe m e madhe u sigurua me rishikimin e Ligjit pr Arsim dhe Aftsim Profesional (2013), sipas t cilit pr sigurimin e cilsis: IAAP-t prgatisin raporte vjetore t vetvlersimit bazuar n kriteret e prcaktuara nga AKK; Raportet e vetvlersimit duhet t publikohen dhe t jen transparente; Inspektimi i jashtm kryhet nga inspektort e MASHT-it; Sigurimi i cilsis s vlersimit t IAAP realizohet nga AKK bazuar n Ligjin pr Kualifikimet Kombtare (Neni 18, Sigurimi i cilsis n arsimin dhe aftsimin profesional, 2013).

Jan br disa studime kooperative pr sigurim t cilsis n sistemet shkollore t BE-s, derisa studimet e ktilla n Kosov jan t pakta. Mund t veojm raportin e Autoritetit Kombtar t Kualifikimeve mbi rezultatet e hulumtimit t shkollave profesionale dhe qndrimit t tyre ndaj sigurimit t cilsis, sipas t cilit sigurimi i cilsis ka pr qllim prfshirjen e cilsis s procesit t msimdhnies, msimnxnies dhe administrimit, ndrsa raporti i vetvlersimit sht nj prej mnyrave m t mira pr t shtuar qndrueshmrin e programeve/projekteve, si dhe pr t ngritur cilsin e tyre (AKK, 2014). Nj prezantim me i thelluar rreth gjendjes pr sigurim t cilsis n arsimin parauniversitar n Kosov pasqyrohet n kapitullin e dyt t dokumentit t Strategjis pr sigurim t cilsis n arsimin parauniversitar n Kosov, 2016-2020. Gjithashtu, edhe n raportet pr realizimin e PSAK-ut 2011-2016 dhe PSAK-ut 2017-2021 (pr vitin e par vitin 2017) gjejm prshkrime lidhur me realizimin e masave dhe aktiviteteve t lidhura me sigurimin e cilsis n kt nivel t arsimit.

N ndrkoh sht realizuar hulumtimi Sigurimi dhe prmirsimi i cilsis n institucionet e Arsimit dhe Aftsimit Profesional n Kosov, i cili n fokus kishte ndikimin q ka pasur vetvlersimi i brendshm i performancs s institucionit/shkolls n sigurimin dhe prmirsimin e cilsis. Hulumtimi tregon se institucionet e arsimit dhe aftsimit profesional kan sfida lidhur me procesin e vetvlersimit, si t kuptuarit jo t drejt t procesit t VBSH-s, por edhe rndsis s tij n prmirsimin dhe avancimin e vazhdueshm t performancs s shkolls (Zylfiu, 2017). Gjithashtu, gjetjet e studimit tregojn se ka munguar mbshtetja e shkollave gjat procesit t vetvlersimit prmes monitorimit dhe mentorimit t procesit, realizimit t trajnimeve specifike pr zbatimin e vetvlersimit, integrimit t gjetjeve n planifikimin e zhvillimit t shkolls etj.

n kuadr t projektit me UNICEF-in: Sigurimi i cilsis s performancs s shkolls n Kosov.


19

1.2. Parashtrimi i problemit t studimit

Sigurimi i cilsis sht nj ndr pikat m sfiduese t arsimit parauniversitar n Kosov dhe i ln anash. Mekanizmat q ekzistonin m hert, si Enti Pedagogjik i Kosovs, entet pedagogjike komunale dhe pedagogt n shkolla, u zhbn n vitin 2000, me nj vendim t UNMIK-ut, pa i zvendsuar me mekanizma t rinj funksional (MASHT, 2015). Ndrkoh, brenda katr viteve u krijuan dy struktura arsimore nga niveli qendror, fillimisht Zyrat pr Zhvillimin e Arsimit (2001) t vendosura n seciln komun, t cilat pastaj u zvendsuan me Zyrat Rajonale pr Arsim (2004). T dy kto struktura t arsimit parauniversitar n Kosov nuk e kishin prgjegjsi t drejtprdrejt sigurimin e cilsis n institucionet arsimore, por ishin n shrbim t institucioneve arsimore n funksion t sigurimit t cilsis. N vitin 2007, Zyrat Rajonale pr Arsim u zvendsuan me Zyrat e Inspektoratit pr Arsim, gjegjsisht me Sektorin e Inspektimit n Arsim, si dhe u themelua Instituti Pedagogjik i Kosovs, por detyrat e ktyre dy institucioneve nuk ishin n funksion t sigurimit t cilsis. Po ashtu, n shtat vitet e fundit, nga 2012, vrehet nj trend i ripunsimit t pedagogve dhe psikologve n shkolla, por veprimtaria e tyre mbetet e pakoordinuar dhe jo e mbikqyrur nga jasht. Pas shpalljes s Pavarsis s Kosovs, Ligji pr Arsimin n Komuna solli risi edhe n fushn e sigurimit t cilsis, duke i bartur disa autorizime pr kt fush nga niveli qendror n at lokal (MASHT, 2015).

N vitet e fundit, pas miratimit t Strategjis pr Sigurimin e Cilsis pr Arsimin Parauniversitar n Kosov, 2016-2020, dhe pakos s dokumenteve t tjera pr sigurimin e cilsis dhe performancn e institucioneve arsimore, filloi ndrtimi i mekanizmave pr sigurimin e cilsis, u prcaktuan detyrat dhe prgjegjsit pr secilin nivel, filloi emrimi i koordinatorve t cilsis n komuna dhe n shkolla, si dhe ka filluar vlersimi i brendshm i performancs s shkolls, fillimisht n shkollat e para q filluan me zbatimin e kurrikuls s re. Me gjith zhvillimet q kan ndodhur n procesin e ndrtimit t mekanizmave pr sigurimin e cilsis, procesi doli t jet me sfida t shumta, si n prcaktimin e koordinatorve t cilsis, n nivel shkolle dhe komune, ashtu edhe n ngritjen e kapaciteteve t tyre, n funksionalizimin e ekipeve n nivel shkolle pr vlersimin e brendshm t performancs s shkolls, si dhe n realizimin e vlersimit t brendshm.

Pr problematikn e ktij studimi, kemi identifikuar katr shtje kryesore pr hulumtim t thelluar. shtja e par ka t bj me analizn krahasuese t politikave, procedurave dhe qasjeve pr sigurim t cilsis n Kosov me disa vende t BE-s, q t kuptohet konteksti n t cilin ndodhet sistemi yn i sigurimit t cilsis; s dyti sht e rndsishme t shqyrtohen raportet e vetvlersimit t shkollave q t kuptohet se si reflektohet praktika e shkolls kundrejt udhzimeve sipas hapave kryesor pr realizimin e procesit t vetvlersimit; s treti t eksplorohen pikpamjet e prfaqsuesve t shkollave pr prvojat e para n realizimin e vlersimit t brendshm; dhe s fundi sht me rndsi t elaborohen pikpamjet e bartsve t procesit t vlersimit t performancs s shkolls n niveli qendror dhe lokal, q t kuptohet prkushtimi institucional pr zbatimin e sistemit t vlersimit t performancs n institucioneve arsimore parauniversitare n Kosov.


20

1.3. Nevoja pr kt studim

Me qllim t shqyrtimit t ndrhyrjeve n ndrtimin e mekanizmave pr sigurimin e cilsis, t analizs krahasuese t trendve n vendet e BE-s pr sigurimin e cilsis, vlersimin e performancs s shkolls, si dhe t ndikimeve dhe efekteve t tyre n zhvillimin e arsimit, e konsideruam t nevojshm nj studim trsor t ktij procesi. Rezultatet e ktij studimi do ti shrbejn funksionalizimit t mekanizmave pr sigurimin e cilsis n institucionet e arsimit parauniversitar n Kosov.

Prandaj, studimi prfshin analizn krahasuese t politikave, procedurave dhe praktikave t vlersimit t performancs s shkolls, prgatitjen e institucioneve arsimore pr realizimin e VBSH-s, praktikat e institucioneve arsimore n realizimin e VBSH-s, materialet, trajnimin dhe mbshtetjen e ofruar nga institucionet arsimore pr realizimin e procesit t VBSH-s, sfidat dhe pengesat e zbatimit t VBSH-s, efektet dhe prvojat e para t VBSH-s, si dhe perspektivn e zbatimit t VBSH-s. Studimi paraqet nj tablo t plot t tr ktij procesi.

1.4. Qllimi, objektivat e studimit dhe pyetjet hulumtuese

Qllimi i ktij studimi sht analiza krahasuese e politikave, procedurave dhe qasjeve ndaj vlersimit t performancs s shkolls n Kosov me vendet e BE-s, shqyrtimi dhe vlersimi i praktiks s zbatimit t vlersimit t brendshm n shkollat e para (69 shkolla) t Kosovs t prfshira n programin e vlersimit t performancs s shkolls gjat vitit shkollor 2016/2017, si msimet, sfidat, efektet e para t prvojave t vetvlersimit dhe rolin e prfaqsuesve t shkollave n kt proces.

Gjithashtu, ky studim ka pr qllim t nxjerr prfundime dhe rekomandime pr masat q duhet ndrmarr n prmirsimin dhe avancimin e praktikave t vetvlersimit q sht synim kryesor i ktij studimi.

Meqense ky studim sht i modelit krahasues dhe vlersues, n baz t qllimit t studimit dalin tri objektiva themelore t studimit, t cilat konkretizohen prmes katr pyetjeve krkimore. Objektivat e studimit jan:

Objektiva 1: T analizohen dhe t prshkruhen ngjashmrit dhe dallimet ndrmjet politikave, procedurave dhe qasjeve ndaj vlersimit t performancs s shkolls n Kosov me vendet e BE-s. Lidhur me kt objektiv, sht ngritur edhe supozimi se politikat, procedurat dhe qasja ndaj vlersimit t performancs s shkolls n Kosov jan n harmoni me ato t vendeve t BE-s.

Objektiva 2: T analizohen dhe t prshkruhen ngjashmrit dhe dallimet e perceptimeve ndrmjet prfaqsuesve t shkollave dhe bartsve t tjer q kan rol n procesin e vlersimit t brendshm t shkolls, lidhur me informimin, prgatitjet, mbshtetjen e ofruar, praktikat dhe efektet e para t zbatimit t vlersimit t brendshm t shkolls, si dhe nivelin e prkushtimit institucional n konsolidimin dhe funksionalizimin e plot t sistemit pr vlersimin e performancs s shkolls n Kosov.


21

Lidhur me kt objektiv kemi ngritur supozimin se ka dallime n perceptimet e prfaqsuesve t shkollave dhe bartsve t tjer q kan rol n procesin e vlersimit t brendshm t shkolls, lidhur me informimin, prgatitjet, praktikat dhe efektet e para t zbatimit t vlersimit t brendshm t shkolls dhe nivelin e prkushtimit institucional pr zbatimin e sistemit t vlersimit t performancs n institucionet e arsimit parauniversitar n Kosov.

Objektiva 3: T vlersohet niveli i prmbushjes s kritereve dhe procedurave t vlersimit t brendshm performancs s shkolls n raportet e vetvlersimit t shkollave t prfshira n mostrn e studimit. Lidhur me kt objektiv, kemi ngritur supozimin se prmbushja e kritereve dhe procedurave t vlersimit t brendshm t performancs s shkolls pasqyrohet n t gjitha raportet e vetvlersimit t shkollave.

Studimi tenton tu prgjigjet ktyre pyetjeve krkimore:

- A kan ngjashmri politikat, procedurat dhe qasjet ndaj vlersimit t performancs s shkolls n Kosov me vendet e BE-s?

- Si e perceptojn subjektet e shkolls prvojn e par t vlersimit t brendshm t performancs s shkolls?

- Sa jan prmbushur hapat kryesor pr realizimin e vlersimit t brendshm t performancs nga shkollat e prfshira n kt proces?

- far sht niveli i prkushtimit institucional pr zbatimin e sistemit t vlersimit t performancs n institucionet e arsimit parauniversitar n Kosov?

1.5. Rndsia e studimit

Rndsia e ktij studimi qndron n faktin se nxjerr n pah argumente dhe informata relevante pr t kuptuarit e kontekstit t sigurimit t cilsis n Kosov n prgjithsi dhe t vlersimit t performancs s shkolls n veanti, t ndrlidhur me politikat, procedurat dhe qasjet n vendet e BE-s.

Rndsia tjetr e ktij studimi qndron n ofrimin e informatave se si reflektohet praktika e shkollave n realizimin e vlersimit t brendshm t shkolls kundrejt kornizs pr sigurimin e cilsis s performancs s shkolls, instrumentit/formularit standard pr vlersimin e performancs s shkolls dhe udhzuesit pr vlersim t brendshm t shkolls, si dhe n reflektimin e prvojave t para t shkollave q jan duke i prir zbatimit t kurrikuls s re, msimet e nxjerra dhe sfidat gjat realizimit t vlersimit t brendshm t shkolls.

Rndsia e ktij studimi sht edhe prezantimi i perceptimeve t aktorve kryesor n nivel shkolle, q kan rol n procesin e vlersimit t brendshm t shkolls, lidhur


22

me prvojat dhe rolin e tyre, dokumentet dhe materialet e zhvilluara pr performanc t shkolls, trajnimet dhe praktikat e tjera mbshtetse pr realizimin e procesit t vlersimit t brendshm t performancs s shkolls, efektet e para t zbatimit t vlersimit t brendshm t shkolls dhe perspektivn e zbatimit n t gjitha shkollat e Kosovs.

S fundi, rndsia e ktij studimi reflektohet n konkluzionet kryesore q dalin nga rezultatet e studimit dhe orientimet pr t udhhequr praktikn e sigurimit t cilsis n nivel vendi, udhheqjen e ktij procesi n nivel shkolle dhe pr zbatimin e sistemit t vlersimit t performancs s shkolls n t gjitha shkollat e Kosovs. Politikat, procedurat dhe prvojat e para n vlersimin e performancs s shkolls n Kosov do t analizohen thellsisht, duke u prqendruar n ndikimin e tyre n prmirsimin e cilsis s shrbimeve dhe rezultateve arsimore.

1.6. Prkufizimiikonceptevekryesore

Prkufizimi i koncepteve kryesore sht mbshtetur kryesisht n dokumentet zyrtare t arsimit n Kosov, si dokumentet kurrikulare dhe Kornizn pr sigurim t cilsis s performancs s shkolls n Kosov, si dhe n prkufizimet pr edukim dhe trajnim (konceptet e lidhura me temn e studimit) nga ISO, OECD, UNESKO, UNICEF, European Commission, European Union, t trajtuara n Cedefop 2011 Prmbledhje cilsia n edukim dhe trajnim dhe Eurydice Report n sigurimin e cilsis n edukim 2014, por edhe n burime t tjera.

Cilsia n arsim - Cilsia prkufizohet si shkall e prmbushjes s krkesave pr nj grup karakteristikash qensore. Ndrsa, debati mbi cilsin n arsim ka mbizotruar pr nj koh t gjat dhe ende nuk mund t flasim pr nj prkufizim universal t cilsis. Sipas raportit t Delorit (Jacques Delors) pr UNESCO-n Education: the treasure within (UNESCO,1996), t cituar n Kurrikuln e Re t Kosovs (2001), katr shtyllat q e prbjn arsimin cilsor jan: t msosh pr t ditur, t msosh pr t vepruar, t msosh pr t qen dhe t msosh pr t jetuar s bashku me t tjert. Ndrkoh, UNICEF-i e nxjerr n pah edhe shtylln e pest: t msuarit pr t transformuar vetveten dhe shoqrin. UNESCO (2011), n nj koncept m t gjer pr cilsin n arsim, prfshin aspektet n vijim: lidhjen me fushn dhe nivelin e edukimit, barazin, relevancn, efikasitetin dhe efektivitetin. UNICEF-i e mbshtet Kornizn e Dakarit, sipas s cilit dokument prcaktimi i cilsis n arsim lidhet me nxnsit, mjedisin, prmbajtjet, proceset dhe rezultatet t bazuara n t drejtat e fmijve pr mbijetes, mbrojtje, zhvillim, edukim dhe pjesmarrje. Komunikata e Konferencs Botrore pr Arsimin e Lart 2009 thot se kriteret e cilsis duhet t pasqyrojn synimin e kultivimit n mendimin e studentve kritik dhe t pavarur dhe aftsin e t msuarit gjat gjith jets. Ata duhet t inkurajojn inovacionin dhe diversitetin.

Sipas Hanushek & Woemann (2007), masa e cilsis s arsimit sht nj mesatare e thjesht e rezultateve n matematik dhe shkenc n testet ndrkombtare, t interpretuara si prfaqsim i performancs mesatare arsimore. Kjo mas prmbledh


23

shkathtsit e prgjithshme njohse, jo vetm ato t fituara n shkoll. Kshtu, pa marr parasysh nse shkathtsit jan fituar n shtpi, shkoll apo diku tjetr, ato prfshihen n analizn e prparimit arsimor (Matheis & Mehmeti, 2012).

Sistemi i sigurimit t cilsis - prfshin t gjitha politikat, procedurat, rregullat, kriteret, mjetet, instrumentet dhe mekanizmat e verifikimit, q t gjitha s bashku sigurojn dhe prmirsojn cilsin e krkuar nga nj institucion arsimor.

Sigurimi i cilsis n arsim dhe trajnim - ka t bj me politikat, procedurat, praktikat dhe veprimtarit, prfshir planifikimin, implementimin, vlersimin, raportimin dhe prmirsimin e cilsis s zbatuar, n mnyr q sistemi arsimor t arrij krkesat pr cilsin e pritshme nga aktort. MASHT-i me Udhzimin Administrativ nr. 24/2016 pr sigurim t cilsis n arsimin parauniversitar, sigurimin e cilsis e definon si nj sistem gjithprfshirs n nnsektorin e arsimit parauniversitar t Kosovs, q i kontribuon prmirsimit t cilsis s shrbimeve dhe rezultateve arsimore. Ndrsa, zhvillimi i cilsis shihet si proces i vazhdueshm n t cilin jan prfshir i gjith stafi dhe bazohet n ciklin e cilsis: planifiko bj kontrollo vepro, prkatsisht si proces q ndrlidh gjith veprimtarin e institucionit arsimor/shkolls n planifikim, zbatim, vlersim, raportim, rishikim pr prmirsim t cilsis dhe prmbushje t pritshmrive t prcaktuara nga shoqria.

Performanca e institucionit arsimor/shkolls - trsia e puns s institucionit arsimor q manifestohet prmes shkalls s arritjes s kritereve t cilsis s institucionit arsimor dhe e vlersuar me procesin e vlersimit. Performanca e shkolls, n kuptimin e prgjithshm, pasqyron efektivitetin dhe efikasitetin e procesit t shkollimit.

Korniza pr sigurim t cilsis s performancs s institucionit arsimor - politik arsimore q prcakton: (i) Kriteret e cilsis s performancs s institucionit arsimor, (ii) Treguesit e performancs s institucionit arsimor, (iii) Nivelet e vlersimit t performancs s institucionit arsimor dhe (iv) Shkallt e cilsis s performancs s institucionit arsimor.

Fushat e cilsis s shkolls - shtylla kryesore n kuadr t s cilave zhvillohen aktivitetet menaxheriale, arsimore e edukative n shkoll, aktivitetet pr vlersim t brendshm/vetvlersim dhe vlersim t jashtm t shkolls, si dhe pr planifikim dhe prmirsim t vazhdueshm t performancs s shkolls.

Kriteret e cilsis s performancs s shkolls - nnndarje t fushave t cilsis, t cilat jan t prcaktuara n Kornizn pr sigurim t cilsis s performancs s shkolls dhe q shrbejn pr t siguruar qasje m sistematike gjat mbledhjes s t dhnave dhe koherenc n mes t dy proceseve (t jashtm dhe t brendshm) t vlersimit. Kriteret e cilsis prshkruajn pritshmrit themelore q duhet t prmbushen nga secila shkoll dhe orientojn shkollat pr avancim t vazhdueshm t praktikave t tyre, ndrsa autoritetet arsimore pr avancim t politikave arsimore.

Treguesit e performancs s shkolls - deklarata afirmative t pritshmris s performancs n kuadr t secilit kriter t cilsis. Treguesit ndihmojn vlersuesit pr t konstatuar nivelin e performancs s shkolls n raport me pritshmrin. Ata


24

jan referenca kryesore me rastin e vlersimit t performancs s shkolls n kuadr t kritereve prkatse.

Vlersim i brendshm/vetvlersim kontrolli i planifikuar, sistematik, i standardeve n fushat e cilsis t prcaktuara nga MASHT-i, i cili kryhet nga shkolla n intervale t rregullta, duke u bazuar n kriteret e cilsis dhe treguesit e performancs, si prshkruhet n Kornizn e sigurimit t cilsis. Vlersimi i brendshm/vetvlersimi n shkoll dhe planifikimi zhvillimor n shkoll jan dy an t t njjtit proces t prmirsimit t performancs s shkolls dhe sigurimit t cilsis. Ato prbjn nj cikl t vlersimit dhe intervenimit t planifikuar e sistematik q pr qllim prfundimtar kan prmirsimin e cilsis s shrbimeve shkollore, bashkpunimin e komunikimin m t mir me komunitetin dhe prfundimisht rritjen e kompetencave t nxnsve.

Vlersim i jashtm i shkolls kontrolli i planifikuar, sistematik, i standardeve n fushat e cilsis, t prcaktuara nga MASHT-i, i cili kryhet n intervale t rregullta nga inspektort e arsimit n baz t kritereve t cilsis dhe treguesve t performancs, t prcaktuar me Kornizn pr sigurimin e cilsis.


25

KAPITULLI II

SHQYRTIM I LITERATURS

Shqyrtimi i literaturs prfshin katr pjes kryesore. N pjesn e par bhet nj prmbledhje pr zhvillimet n politikat, procedurat dhe praktikat pr sigurimin e cilsis n arsimin parauniversitar n vende t Bashkimit Evropian.

N pjesn e dyt shqyrtohen politikat dhe qasjet n Evrop pr vlersimin e performancs s shkolls. Fokusi vihet n aspektet q lidhen me vlersimin e jashtm t shkolls, prgjegjsit, kriteret pr vlersim, procedurat pr vlersim dhe shfrytzimin e gjetjeve t vlersimit. Pastaj prezantohen aspektet q lidhen me vlersimin e brendshm t shkolls, si dhe relacionin mes vlersimit t jashtm dhe t brendshm t shkollave.

N pjesn e tret prezantohen tet parimet pr udhheqjen e sistemeve pr sigurim t cilsis sipas Kornizs strategjike pr bashkpunim evropian n arsim dhe aftsim profesional (ET 2020).

N pjesn e katrt shqyrtohen politikat pr sigurim t cilsis, si dhe procedurat dhe qasja ndaj vlersimit t performancs s shkolls n Kosov, krahasuar me tendencat n vendet e tjera evropiane dhe n raport me tet parimet e rekomanduara nga Grupi i BE-s pr shkollat. Gjithashtu, n kt pjes prezantohet nj pasqyr e ngritjes s kapaciteteve t bartsve q kan rol pr sigurim t cilsis dhe vlersim t performancs n institucionet e arsimit parauniversitar n Kosov.

2.1. Sigurimi i cilsis n arsimin parauniversitar: politikat, procedurat dhe praktikat n Evrop

Mirmbajtja dhe prmirsimi i cilsis n arsim sht shqetsim i shumics s qeverive t BE-s n kuadr t objektivave t tyre pr t prkrahur kohezionin social t vendeve t tyre, barazin, punsimin, inovacionin dhe zhvillimin. Prderisa shumica e vendeve t BE-s nuk kan ndonj definicion specifik t cilsis n arsim, sipas studimit komparativ pr sigurim t cilsis n sistemet shkollore t BE-s, i br pr Komisionin Evropian n vitin 20153, cilsia n arsim prgjithsisht kuptohet se sht arritur kur: (1) kompetencat kryesore jan arritur nga t gjith nxnsit, (2) sistemet shkollore mundsojn barazi dhe prfshirje (diferenca t vogla apo n rnie n arritjen e rezultateve), (3) udhhiqen nga ekselenca (p.sh. n msimdhnie apo qeverisje t shkolls) dhe (4) u mundsojn nxnsve tranzicion t suksesshm nga shkolla n tregun e puns dhe arsimim t mtejshm. Nj sistem cilsor i arsimit sht po ashtu ai q u prgjigjet dhe u prshtatet sfidave t reja, (p.sh. shkurtimet buxhetore, rritja e diversitetit n klasa, shfrytzimi i resurseve digjitale etj.) dhe qasjeve t reja (p.sh. qasja e bazuar n kompetencat kryesore, qasja e bazuar n rezultate, rritja e rndsis 3 Comparative study on quality assurance in EU school education systems: Policies, procedures and practices: final report, European Commission, Directorate-General for Education and Culture, 2015.


26

s aspekteve sociale t arsimit etj.) (European Commission, 2015b).

N kt studim, sistemi pr sigurim t cilsis definohet si trsi e politikave, aktiviteteve, procedurave, rregullave, kritereve, mjeteve, instrumenteve t verifikimit dhe mekanizmave t dizajnuar pr sigurimin dhe prmirsimin e cilsis q ofrohet nga nj institucion arsimor apo nga nj sistem shkollor. Pra, asnj mekanizm i vlersimit t jashtm apo t brendshm nuk mund t siguroj t dhna t mjaftueshme pr llogaridhnien dhe zhvillimin e shkolls, pasi q mekanizmat e ndryshm4 (nse jan koherent dhe t qndrueshm) ofrojn perspektiva komplementare pr shkolln, msimdhnsit dhe performancn e nxnsve, duke mbshtetur kshtu vendimmarrjen e bazuar n fakte. N Kroaci, pr shembull, edhe pse vlersimi i brendshm ka filluar t aplikohet 15 vjet m par, autoritetet arsimore konsiderojn se ai nuk ishte mjaft efektiv derisa nuk sht prezantuar edhe vlersimi i jashtm i shkolls (European Commission, 2017). Pr m tepr, nj mekanizm i rndsishm i sigurimit t cilsis n Kroaci jan edhe testet e standardizuara dhe matura shtetrore, si dhe mekanizmat e monitorimit t cilsis n nivel ndrkombtar (PISA, PIRLS, TIMMS, TALIS).

Grupi punues i BE-s pr shkolla n vitin 2017 identifikoi disa sfida dhe mundsi t prbashkta t sistemeve arsimore n Evrop pr sigurim t cilsis. Ato prfshijn sfidat pr:

- Vendosjen e qllimeve dhe matjen e progresit t sistemeve arsimore dhe nxnies s nxnsve;

- Dizajnimin e sistemeve pr sigurim t cilsis q jan diverse, t decentralizuara dhe shumnivelshe;

- Prkrahjen dhe inkurajimin e diskutimeve, si dhe kultivimin e mirbesimit ndrmjet aktorve t ndryshm n fushn e arsimit;

- Sigurimin e transparencs s t dhnave pr sigurim t cilsis, por duke iu shmangur presionit nga ekspozimi i tepruar;

- Prioritizimi i resurseve njerzore dhe financiare. (European Commission, 2017a).

Tendenc aktuale n vendet e BE-s sht rritja gjithnj e m e madhe e autonomis s shkolls, n mnyr q ajo tu prgjigjet m mir kontekstit lokal dhe nevojave individuale t nxnsve t saj. N kt frym, mekanizmat pr sigurim t brendshm t cilsis mbshtesin vendimmarrjen e bazuar n fakte pr llogaridhnie t brendshme dhe zhvillim t shkolls. Shumica e vendeve evropiane kan ndrtuar dokumente korniz, t cilat integrojn nj kombinim t mekanizmave t brendshm dhe t jashtm pr sigurim t cilsis, duke prfshir: Inspektoratet arsimore, vlersimet nacionale t nxnsve, vetvlersimin e shkollave dhe vlersimin e msimdhnsve. N kuadr t Kornizave nacionale apo evropiane t cilsis, sistemet kryesisht fokusohen n rezultatet e nxnies s nxnsve (respektivisht n performancn e nxnsve) (European 4 Pr shembull, vlersimi i brendshm i shkolls, vlersimi i jashtm, vlersimi i performancs s msimdhnsve, vlersimi i performancs s menaxhmentit t shkollave, vlersimet e nxnsve (vlersimi i brendshm dhe i jashtm)


27

Commission, 2017).

Sipas studimit komparativ pr sigurim t cilsis n sistemet shkollore t BE-s (European Commission, 2015b), fushat e cilsis s shkolls, q jan objekt vlersimi n vendet e BE-s, jan grupuar si m posht:

- Konteksti edukativ:

o Marrdhnia e shkolls me prindrit, organizatat e tjera n komunitet;

o Klima dhe komponentt e ndryshm t saj;

o Qeverisja e shkolls dhe sistemit.

- Hyrjet n sistemin arsimor:

o Standardet edukative;

o Hapsirat fizike dhe pajisjet.

- Proceset:

o Kurrikula;

o Vlersimi i nxnsve;

o Metodat e msimdhnies dhe nxnies;

o Msimdhnsit;

o Udhheqsit e shkolls.

- Rezultatet:

o Shkalla e prfundimit t nivelit prkats t shkollimit;

o Shkalla e braktisjes;

o Rezultatet e t nxnit (kualifikimet).

Vmendja e mekanizmave pr sigurim t cilsis n fushat e caktuara dallon nga vendi n vend. Gjithsesi, sipas studimit t lartprmendur, vendet e BE-s angazhimet e tyre pr sigurim t cilsis i fokusojn kryesisht n fushat vijuese:

- Rezultatet e nxnies;

- Cilsia e msimdhnsve (rekrutimi, trajnimet, metodat e msimdhnies);


28

- Konteksti edukativ i shkolls (klima e shkolls, qeverisja e shkolls, marrdhniet me prindrit, etj.)5.

Sa i prket funksionimit t sistemeve pr sigurim t cilsis n vendet e BE-s, dobsit q jan identifikuar n kuadr t studimit t lartprmendur, prfshijn si vijon:

- N disa shtete, aktort e nivelit qendror prballen me vshtirsi n formulimin dhe zbatimin efektiv t politikave apo aktiviteteve pr sigurim t cilsis;

- N vendet tjera, performanca e fushave t caktuara t veprimtaris shkollore nuk monitorohet mjaftueshm (nuk mbulohet nga fushat e cilsis q jan objekt vlersimi), ose informacioni sht i dobt apo nuk shfrytzohet pr prmirsime t mtejme;

- Ka shtete n t cilat efektiviteti n mirmbajtjen dhe sigurimin e cilsis nuk monitorohet mjaftueshm, ose informacioni sht i dobt apo nuk shfrytzohet pr prmirsime t mtejme;

- N shtetet tjera, udhheqsit e shkollave dhe msimdhnsit kan munges kapaciteti dhe/ose motivimi pr zbatim t duhur t aktiviteteve pr sigurim t cilsis dhe pr shfrytzimin e rezultateve t tyre, apo jan prballur me vshtirsi gjat zbatimit t aktiviteteve t caktuara pr sigurim t cilsis.

Ky studim identifikoi edhe nj numr t tendencave pozitive, si:

- Shfrytzimi i rezultateve t t nxnit pr vlersimin e performancs s shkolls dhe/apo sistemit shkollor;

- Aplikimi i qasjes q bazohet n nevoja, sipas s cils burimet pr sigurim t cilsis u dedikohen shkollave, aktorve dhe fushave t cilsis q jan vlersuar m dobt;

- Prpjekjet pr konsolidimin e sistemeve pr sigurim t cilsis dhe sigurimin e nj koherence strategjike;

- Prmirsimi i cilsis s msimdhnies dhe analiza e t gjith faktorve q 5 N Kroaci, pr shembull, fushat e vlersimit t brendshm prfshijn:

- arritjet arsimore, - proceset e brendshme sociale, - shtjet organizative dhe - planifikimin zhvillimor t shkolls.

N Austri: - rezultatet e t nxnit, - msimdhnia dhe nxnia, - mjedisi i shkolls/klass, - zhvillimi i personelit, - partneritetet e shkolls dhe marrdhniet e jashtme.

N Slloveni, sipas protokollit pr zbatimin e vetvlersimit t shkolls (2014), vlersimi realizohet n tri fusha t cilsis: - msimdhnia dhe nxnia, - zhvillimi profesional i msimdhnsve dhe drejtorve,- udhheqja (menaxhimi) i shkolls.


29

ndikojn n t (rekrutimi i msimdhnsve, trajnimi, masat prkrahse etj.);

- Kontekstualizimi i vlersimit t performancs s shkollave, duke marr n konsiderat faktort socio-ekonomik t komunitetit n t cilin vepron shkolla.

Ant e forta dhe dobsit e sistemeve pr sigurim t cilsis n shtetet antare studimi n fjal i sheh si rrjedhoj e:

- Nivelit t konsolidimit t sistemeve pr sigurim t cilsis (p.sh. shkalla e definimit t dimensioneve t cilsis s performancs s shkolls, prcaktimi i treguesve pr matjen e standardeve t cilsis, apo vendosja e caqeve q duhen arritur), si dhe nivelit t organizimit t aktiviteteve dhe proceseve t ndryshme q e prbjn sistemin e caktuar pr sigurim t cilsis;

- Shkalls s prpjekjeve q n sistemet pr sigurim t cilsis t prfshihet edhe funksioni i tyre formativ (zhvillimor) dhe jo vetm ai sumativ (respektivisht llogaridhns).

2.2. Vlersimi i performancs s shkolls: politikat dhe qasjet n Evrop

Sistemi pr sigurimin e cilsis prfshin nj varg mekanizmash, instrumentesh e procesesh pr monitorimin e performancs s sistemit arsimor, zbatimit t politikave arsimore, efektivitetit t shkolls dhe personelit t saj, si dhe rezultateve individuale t nxnsve. Vlersimi i shkolls sht vetm nj aspekt i sistemit pr sigurim t cilsis, i cili mund t jet m pak apo m shum i zhvilluar, respektivisht m pak apo m shum i rndsishm n kuadr t sistemit6.

Gjithsesi, duke njohur rndsin e vlersimit t shkolls, si nj ndr hallkat kryesore t sistemit pr sigurim t cilsis s arsimit, n vitin 2001, Parlamenti dhe Kshilli Evropian nxjerrin rekomandimin mbi bashkpunimin evropian pr vlersim t cilsis n arsim7, me qllim promovimin e bashkpunimit dhe shkmbimit t prvojave pr vlersimin e cilsis s shkolls n nivel evropian, si dhe avancimin e mekanizmave pr sigurim t cilsis. Ky rekomandim u bn thirrje vendeve antare q:

- t ndrtojn sistem transparent pr sigurim t cilsis, duke inkurajuar vetvlersimin e shkollave n kuadr t nj sistemi t balancuar t vetvlersimit dhe vlersimit t jashtm;

- t inkurajojn dhe t prkrahin, kurdo q sht e prshtatshme, prfshirjen e aktorve kryesor t shkolls (msimdhnsit, nxnsit, menaxhmentin, prindrit dhe ekspertt) n procesin e vlersimit t jashtm dhe vetvlersimit t shkollave, duke promovuar ndarjen e prgjegjsis pr prmirsimin e shkollave;

- t prkrahin trajnimet e ekipeve me baz n shkoll pr menaxhimin e procesit dhe prdorimin e instrumenteve t vetvlersimit;

6 Disa vende prcaktohen q monitorimin e sistemit arsimor ta bazojn m tepr n rezultatet e nxnsve n testet e standardizuara, vlersimin e autoriteteve lokale pr shkollat, apo vlersimin individual t msimdhnsve.7 RECOMMENDATION OF THE EUROPEAN PARLIAMENT AND OF THE COUNCIL of 12 February 2001 on European cooperation in quality evaluation in school education (2001/166/EC)


30

- t prkrahin shkollat q t shkmbejn prvojat dhe t msojn nga njra-tjetra n nivel vendi dhe n nivel evropian;

- t inkurajojn bashkpunimin ndrmjet t gjitha autoriteteve t prfshira n vlersimin e cilsis dhe t promovojn rrjetzimin e tyre n nivel evropian.

Rekomandimi i bn thirrje edhe Komisionit Evropian q, prve tjerash, t inkurajoj bashkpunimin dhe shkmbimin e prvojave n nivel evropian, ndrmjet t gjitha autoriteteve t prfshira n vlersimin e cilsis n arsim. Pr kt qllim, KE rekomandohet q:

- t shfrytzoj prvojn e rrjetit Eurydice8;

- t vendos nj databaz pr shprndarjen e instrumenteve efektive pr vlersimin e cilsis s shkolls;

- t prgatis nj inventar t instrumenteve dhe strategjive pr vlersim t cilsis n arsimin fillor dhe t mesm q jan n shfrytzim nga vendet antare;

- t prgatis raporte t detajuara trevjeare mbi zbatimin e ktij rekomandimi, n baz t kontributit t vendeve antare, dhe ti prezantoj ato para Parlamentit, Kshillit, Komitetit Ekonomik dhe Social, si dhe Komitetit t Rajoneve, dhe

- t nxjerr konkluzione dhe t ofroj propozime bazuar n kto raporte.

Nisur nga kjo, Eurydice ka botuar dy raporte mbi vlersimin e shkolls n Evrop. Ato prshkruajn profilin e sistemeve pr sigurim t cilsis n nivel vendi (pr secilin shtet q mbulohet me raport), si dhe krahasojn qasjet, strukturat dhe rolin e sistemeve pr vlersim t jashtm dhe t brendshm t shkollave.

Raporti i par, Evaluation of Schools providing Compulsory Education in Europe, sht botuar n vitin 2004 dhe u referohet t dhnave t viteve 2000/2001. Botimi i dyt, Sigurimi i cilsis n arsim- politikat dhe qasjet ndaj vlersimit t shkolls n Evrop, bazohet n t dhnat e periudhs 2013/2014 dhe sht shfrytzuar si referenc n kuadr t ktij studimi, me qllim krahasimin e qasjes, sistemit dhe progresit n vendosjen e mekanizmave pr sigurim t cilsis n Kosov me tendencat n Evrop. Aty ofrohet nj pasqyr e plot e vlersimit t cilsis n 32 vende evropiane, prfshir t gjitha vendet e BE-s, si dhe Islandn, ish- Republikn Jugosllave t Maqedonis, Norvegjin dhe Turqin.

Raporti i fundit konfirmon se vlersimi i shkolls n Evrop sht pa dyshim duke u zhvilluar dhe me tendenc drejt qasjeve m prfshirse, t bazuara n dialog dhe t gjithanshme. Vlersimi i shkolls n tr Evropn shfrytzohet pr sigurim t cilsis dhe n 26 nga 32 vendet e prfshira n hulumtim aplikohet edhe vlersimi i jashtm edhe ai i brendshm.

8 Eurydice sht Rrjet evropian i informimit n fushn e arsimit, themeluar nga Komisioni Evropian n vitin 1980. Qllim ka q prmes studimeve dhe raporteve t vazhdueshme t ofroj informata t prditsuara dhe t besueshme, mbi t cilat mund t bazohen vendimet pr avancim t politikave n fushn e arsimit.


31

2.2.1. Vlersimi i jashtm i shkolls

Sipas studimit komparativ pr sigurim t cilsis, n sistemet shkollore t BE-s (European Commission, 2015b), vlersimi i jashtm i shkolls, i aplikuar q n fillim t viteve 2000, si qasje pr sigurim t cilsis n disa vende, ka filluar t gjej aplikim t gjer n mbar Evropn. Gjat viteve 2007, respektivisht 2009, komunitetet frankofone dhe gjermanofone t Belgjiks e kan zgjeruar fokusin e tyre t sistemeve t vlersimit, t cilat m par prqendroheshin vetm n vlersimin individual t msimdhnsve. N Danimark dhe Suedi, ku sistemi i vlersimit prqendrohej vetm te autoritetet lokale, q nga viti 2006, respektivisht 2003, e kan fuqizuar rolin e autoriteteve qendrore n vlersimin e jashtm t shkolls. Prderisa n Itali dhe Hungari, ku vlersimi i shkolls nuk ka qen element i rndsishm pr sigurim t cilsis, gjat periudhs 2013/2014, ka filluar pilotimi i qasjeve m t gjithanshme t vlersimit.

Inspektorati i nivelit qendror sht prgjegjs pr vlersimin e jashtm t shkolls n shumicn e vendeve

N 27, nga 31 sisteme arsimore n t cilat aplikohet vlersimi i jashtm i shkolls, ky proces realizohet nga inspektoratet e arsimit n nivel qendror. Kjo trup zakonisht sht ngritur n nivel qendror. Edhe Shqipria hyn n kt grup t shteteve, ku Inspektorati Kombtar i Arsimit Parauniversitar (IKAP) sht prgjegjs pr vlersimin e jashtm t shkolls. N Danimark, Lituani dhe Island, prgjegjsia pr vlersimin e jashtm ndahet ndrmjet niveleve qendrore dhe rajonale apo lokale. N Estoni, Hungari, Austri, Poloni dhe Turqi prgjegjsia pr realizimin e vlersimit t jashtm bie mbi organet rajonale apo nnrajonale, q rezulton me nivele t ndryshme t standardizimit n entitetet e decentralizuara. Ndrsa, n Estoni, Sllovaki, Mbretrin e Bashkuar dhe IRJ t Maqedonis edhe autoritetet lokale ushtrojn prgjegjsi t caktuar pr realizimin e vlersimeve t jashtme t shkollave, t cilat jan nn mbikqyrjen e tyre, krahas qasjes kryesore t vlersimit t jashtm q aplikohet nga organet qendrore.

Sa i prket kualifikimit t vlersuesve t jashtm, n shumicn e vendeve krkohet kualifikim n fushn e msimdhnies dhe nj periudh e caktuar e prvojs profesionale n shkoll (si msimdhns apo pozit menaxheriale). N disa vende, edhe kandidatt me prgatitje m t gjer profesionale, si n fushn e arsimit, hulumtimeve e psikologjis, mund t bhen vlersues t jashtm. Ndrsa n disa t tjera (p.sh. n Itali, Island) prfshirja e personave me ekspertiz jasht fushs s arsimit, si pr shembull me ekspertiz n fushn e hulumtimeve apo vlersimeve, sht krkes dhe prparsi pr ekipet e vlersuesve t jashtm.

Kriteretqshfrytzohenprvlersiminejashtmtshkollsjankryesishttstandardizuara

N shumicn e rasteve, vlersimi i jashtm fokusohet n nj spektr t gjer t aktiviteteve t shkolls, duke prfshir detyrat arsimore dhe drejtuese, rezultatet e nxnsve, si dhe prmbushjen e krkesave t prcaktuara me kuadrin rregullativ t puns s shkolls. Vlersuesit bazohen kryesisht n nj korniz t vendosur n nivel qendror, e cila prcakton n form t strukturuar jo vetm pikat kryesore t vlersimit


32

t jashtm, por edhe standardet e shkolls s mir. Megjithat, disa qasje fokusohen vetm n aspekte t veanta t puns s shkolls, si sht prmbushja e krkesave t prcaktuara me kuadrin rregullativ (Estonia, Sllovenia, Turqia), apo nivelin e msimeve (ekipet msimore n fushat e caktuara), si sht rasti n Komunitetin francez t Belgjiks. N Franc, ku sistemi i inspektimit fokusohet kryesisht n personelin individual t sholls, nuk ka ndonj protokoll standard q definon prmbajtjen dhe procedurat e vlersimit t jashtm t shkolls. N Suedi, Inspektorati ka autonomin e prcaktimit t kritereve t vlersimit dhe i bazon ato n kuadrin ligjor dhe rregullativ t puns s shkollave, si dhe n kurrikulat e arsimit t obliguar. N Danimark, pjesa m e madhe e procesit t vlersimit t jashtm dizajnohet nga komunat, me prkrahje t autoritetit qendror. Sa i prket Austris, Korniza e vlersimit prbhet nga Akti Federal pr Inspektim t Shkollave (dokument i cili definon cilsin e shkollave), Mandati i Inspektoratit t Shkollave (i cili vendos vlerat themelore t Inspektoratit t Shkollave) dhe Cilsia e Shkollave n Arsimin e Prgjithshm 2013/2014 (i cili prcakton parametrat e vlersimit t shkolls, respektivisht fushat dhe treguesit e cilsis) (European Commission, 2015b).

N Shqipri, vlersimi i jashtm i shkolls bhet n baz t Karts s performancs s shkolls, e cila garanton cilsin prmes treguesve t standardizuar dhe shrben si instrument pr vetvlersimin e shkolls dhe inspektimin (Pasku, 2014). Ndrsa n Kroaci vlersimi i brendshm rregullohet me Ligjin pr Shkollat Fillore dhe t Mesme (2008), kurse roli dhe prgjegjsit e palve n kt proces rregullohen me Kornizn Kombtare t Kurrikuls pr Arsimin Parashkollor dhe Arsimin e Prgjithshm Obligativ dhe t Mesm (2010). Shkollat kan autonomi t lart n prcaktimin dhe przgjedhjen e fushave t vetvlersimit dhe n procesin e vetvlersimit; udhzuesit dhe instrumentet vihen n dispozicion, por nuk jan obligative pr shkollat.

Qasjetebazuaranrrezikshmridheaktivitetetprngritjetimazhittshkollave praktikohen n fare pak vende

Analiza e proceseve t vlersimit t jashtm v n pah edhe dy prvoja interesante q shfrytzohen n disa vende: qasja e bazuar n rrezikshmri dhe aktivitetet pr ngritje t imazhit. N gjasht sisteme arsimore: Danimark, Irland, Holand, Suedi, Mbretri e Bashkuar (Angli dhe Irland Veriore), koht e fundit sht prezantuar qasja e bazuar n rrezikshmri. Kjo nnkupton fokusimin e puns s vlersuesve n shkollat q nuk jan duke performuar sipas standardeve t pritura (Danimark, Irland, Holand dhe Mbretri e Bashkuar - Angli), apo pr t prcaktuar tipologjin e inspektimit (Suedi dhe Mbretri e Bashkuar -Irland Veriore). Qasja ka pr qllim rritjen e efiencs, si t shfrytzimit t buxhetit ashtu edhe t burimeve, por edhe bazohet n relevancn e treguesve q aplikohen. Pr m tepr, ajo thekson rolin e vlersimit t jashtm n identifikimin e dobsive n sistem, por kjo mund t ndikoj q prvojat e mira t mos evidentohen dhe t mbesin n margjina. Gjithsesi, kjo qasje dhe implikimet e saj duhen hulumtuar tutje dhe mund t prbj nj fush pr shkmbimin e informacioneve mes vendeve.

N disa sisteme t tjera (Franc pr SNKA 1, Lituani, Poloni dhe Mbretri t Bashkuar


33

(Angli, Uells dhe Irland Veriore), vlersimet e jashtme nuk kan pr synim vetm konstatimin e tendencave t performancs s shkollave, por edhe t rrisin imazhin dhe fizibilitetin e atyre q jan duke performuar mir dhe duke arritur rezultate t larta. Raporti vlerson se kjo qasje mundson mbledhjen dhe ndarjen e prvojave q funksionojn dhe rrethanave n t cilat prvojat e caktuara funksionojn, duke kontribuuar edhe n nivel t shkolls edhe n nivel t sistemit. Ajo po ashtu trason rrugn pr zhvillim t mtejm t rolit dhe funksionit t vlersimit t jashtm.

Procedurat pr vlersimin e shkollave jan pothuajse homogjene

Me gjith dallimet n mbulueshmrin dhe llojin e aktiviteteve q vlersohen, zbatimi i vlersimit t jashtm n Evrop bazohet n nj struktur pothuajse homogjene, q konsiston n tre hapa kryesor: analiz, vizita dhe raportim. T gjitha vendet q aplikojn vlersimin e jashtm kan procedura brenda ksaj kornize. Prve ksaj, nj llojllojshmri e pasur dhe e shumllojshme e instrumenteve sht n dispozicion t vlersuesve n shumicn e sistemeve arsimore, duke ofruar mundsi pr diversifikim t burimeve t informacionit, rritje t nivelit t shfrytzimit t dialogut me aktort relevant dhe nxjerrjen e konkluzioneve transparente dhe t bazuara n fakte. Edhe pse ekzistojn dallime, p.sh. n shkalln e autonomis s vlersuesve pr przgjedhjen e instrumenteve apo n qllimin pr t cilin shfrytzohen, pasqyra e prgjithshme e spektrit t proceseve dhe instrumenteve konfirmon nj struktur solide dhe mjete adekuate pr realizimin e vlersimeve t jashtme.

Shfrytzimiigjetjevetvlersimit

Sa u prket tendencave pr shfrytzimin e gjetjeve t vlersimit, raporti n fjal pranon kategorizimin q bjn Harris dhe Herrington (2006), sipas t cilit llogaridhnia e shkollave mund t jet e orientuar kah tregu ose kah qeveria. N sistemet ku llogaridhnia orientohet kah tregu, prindrit kan mundsi zgjedhjeje t shkolls, t ciln do ta vijojn fmijt e tyre, dhe stimulohet nj dinamik e tregut n t ciln shkollat duhet t performojn dhe garojn pr nxns, si me llojllojshmri t shrbimeve q ofrojn ashtu edhe me cilsi. N sistemet n t cilat llogaridhnia orientohet kah qeveria, menaxhimi i instrumenteve q mund t ken ndikim n performancn e shkolls sht i deleguar tek autoriteti prgjegjs. Kto instrumente mund t jen inciativa, sanksione, alokim i fondeve, varsisht nga treguesit socio-ekonomik, e kshtu me radh.

Dy treguesit q prcaktojn se cils kategori i takojn sistemet e caktuara jan: publikimi i raportit t vlersimit t jashtm dhe shkalla e liris s nxnsve/prindrve pr przgjedhjen e shkolls. Pra, nj raport q bhet publik n nj sistem q u jep liri t plot prindrve dhe nxnsve pr zgjedhjen e shkolls provokon nj dinamik tregu, me rast raporti, e me kt edhe sistemi i vlersimit t jashtm, influencon zgjedhjen e prindrve, e si rrjedhoj u bn presion shkollave q t prmirsojn performancn e tyre. Nga ana tjetr, nj raport q nuk bhet publik apo shprndahet me kufizime t caktuara, n kuadr t nj sistemi q bn shprndarjen e nxnsve n shkolla sipas kritereve t paracaktuara (si mund t jet distanca gjeografike), mban llogaridhnien e shkollave brenda obligimeve t shtetit, i cili sht prgjegjs pr arsimin e qytetarve t vet dhe pr prmirsimin e performancs s shkollave.


34

Sistemet arsimore t Belgjiks (Komuniteti flaman), Irlanda, Lituania, Holanda dhe Mbretria e Bashkuar (Anglia, Uellsi dhe Irlanda Veriore) jan me vizion t orientuar kah tregu; pra rezultatet e vlersimit bhen publike sepse llogaridhnia e shkollave sht n radh t par ndaj komunitetit t cilit i shrbejn. N skajin e kundrt jan vendet si: Franca, Qipro, Sllovenia dhe Turqia, n t cilat prgjegjsia e shkollave sht para s gjithash ndaj shtetit, prandaj gjetjet e vlersimeve nuk bhen domosdo publike. T gjitha sistemet e tjera jan diku brenda ktij spektri, pa prcaktim t qart t njrit apo tjetrit vizion. N fakt, n disa prej vendeve, edhe pse raportet bhen publike, mundsia pr przgjedhjen e shkolls nga prindrit apo nxnsit pothuajse nuk ekziston fare (p.sh. Estonia, Polonia, Portugalia dhe Islanda), ndrsa n t tjerat ekziston pothuaj liri e plot e prindrve dhe nxnsve n przgjedhjen e shkollave, por kjo nuk shoqrohet me brjen publike t informatave pr cilsin e shkolls (p.sh. Belgjika-Komuniteti francez, Italia, Lituania, Spanja).

Sa i prket funksionit t vlersimit t performancs s shkolls, tendenca sht q t arrihet nj balanc ndrmjet funksionit llogaridhns dhe zhvillimor. Pr shembull, shum vende theksojn rndsin e kalimit nga qasja ndaj sigurimit t cilsis si form kontrolli drejt qasjes s bazuar n besim (European Commission, 2017a). Kjo pasi q qasja sanksionuese konsiderohet t ndikoj n demotivimin e personelit t shkolls dhe pengimin e zhvillimin t saj. Masat sanksionuese mund t prfshijn mosakreditimin e shkollave, t cilat nuk i prmbushin standardet e sigurimit t cilsis, ndikimin n karriern apo pagn e msimdhnsve etj. Shum vende publikojn rezultatet e vlersimeve t nxnsve dhe/apo vlersimeve t shkollave (shih m lart), gj q nga msimdhnsit mund t perceptohet si mas presioni. Nga ana tjetr, fokusi zhvillimor i vlersimit siguron q t dhnat shfrytzohen pr t identifikuar nevojat, prshtatur strategjit e shkolls dhe pr t motivuar prmirsimin e msimdhnies.

2.2.2. Vlersimi i brendshm/vetvlersimi

Gjat dhjet viteve t fundit, pritshmrit nga vlersimi i brendshm i shkolls n Evrop jan rritur. Nga fillimi i viteve 2000 statusi i vlersimit t brendshm n shumicn e vendeve ka avancuar nga i rekomanduar apo i mundshm n obligativ. N 27 sisteme arsimore, vlersimi i brendshm i shkolls sht obligativ. Shtetet e vetme n t cilat shkollat nuk jan t obliguara, apo t sugjeruara q t bjn vlersimin e brendshm, jan Bullgaria dhe Franca (kjo e dyta obligimin pr VBSH e ka t kufizuar vetm n arsimin fillor).

Cristofer Chapman dhe Pamela Sammons, duke analizuar parimet baz t procesit t vetvlersimit, shkruajn: shumica e udhzuesve pr vetvlersimin sugjerojn q procesi duhet t jet pjes e nj procesi t vazhdueshm, i cili fokusohet n rishikimin e arritjeve t gjithanshme t nxnse dhe integrohet me sistemet e prgatitjes pr menaxhim, zhvillim dhe praktik. Nj ndr parimet kryesore t vetvlersimit sht q shkolla duhet t bj prmbledhjen e t dhnave vjetore dhe t prfshij informacion q argumenton impaktin e veprimeve t ndrmarra tek nxnsit. Pohimet dhe listat e iniciativave konsiderohen t padobishme (obaj, 2013).


35

Edhe pse obligimi pr vlersim t brendshm t shkolls sht pothuajse n t gjitha vendet, politikat pr zbatimin e tij dallojn mjaft dhe n shumicn e vendeve shkollat kan autonomi t caktuar sa i prket realizimit t VBSH-s. Shtetet n t cilat nga shkollat pritet q me rastin e vlersimit t brendshm t shfrytzojn kornizn e njjt, sikurse vlersuesit e jashtm (Rumania dhe IRJ e Maqedonis), t cilat shfrytzojn nj korniz t veant pr vlersim t brendshm (Greqia), apo ato tek t cilat prmbajtja e raportit t vlersimit t brendshm definohet me ligj (Lituania dhe Sllovakia jan prjashtime). N Mbretrin e Bashkuar (Skotland), t gjitha shkollat kan adaptuar kornizn e njjt q shfrytzohet nga vlersuesit e jashtm, n baz t nj konsensusi nacional.

Sa u prket palve q duhet t prfshihen n procesin e VBSH-s, shumica e sistemeve arsimore kan rregullore prkatse. Nga ato 16 sisteme krkojn pjesmarrjen e nj numri t madh t aktorve, prfshir nxnsit dhe prindrit, ndrsa shtat t tjera rregullojn vetm pjesmarrjen e personelit t shkolls (por duke rekomanduar edhe pjesmarrjen e aktorve t tjer).

Mnyra e shfrytzimit t rezultateve t vlersimit t brendshm n shumicn e rasteve sht n autonomin e personelit t shkolls. Autoritetet e arsimit zakonisht japin indikacione rreth shfrytzimit t gjetjeve t vlersimit t brendshm pr prmirsimin e cilsis s shkollave. Megjithat, n shumicn e sistemeve arsimore, shkollat duhet t shfrytzojn gjetjet e vlersimeve t brendshme pr t planifikuar masat e prmirsimit. N lidhje me publikimin e rezultateve t vlersimit t brendshm, nj gj e till krkohet vetm n Irland, Greqi, Latvi, Holand, Rumani, Sllovaki, Island dhe IRJ e Maqedonis. Ndrsa, pothuajse t gjitha vendet vendosin n dispozicion pr shkollat masa dhe instrumente prkrahse pr realizimin e vlersimit t brendshm. Pavarsisht asaj se a sht vlersimi i brendshm obligativ apo i rekomandueshm, t gjitha shkollat (prve n Bullgari) aplikojn s paku njrn prej atyre masave (e kryesisht me shum) pr realizimin e vetvlersimeve t tyre. N kto masa prfshihen: trajnimet n fushn e vlersimit t brendshm, shfrytzimi i kornizave t vlersimit t jashtm, treguesit q u mundsojn shkollave krahasimin me shkollat e tjera, udhzues dhe doracak t veant, forume online, si dhe kshillime nga specialist t jashtm dhe prkrahje financiare. Forma m e rndomt e prkrahjes s shkollave n tr Evropn sht ofrimi i udhzuesve dhe doracakve. Nga ana tjetr, prkrahja financiare sht masa e fundit q vihet n dispozicion pr shkollat, pasi q ajo ofrohet vetm n Spanj dhe n Kroaci. N vitin 2004, vetm nj e katrta e vendeve u kan ofruar shkollave mundsin pr t shfrytzuar treguesit, si p.sh. rezultatet e testeve t nxnsve, pr t krahasuar performancn e tyre me at t shkollave tjera q punojn n rrethana t ngjashme. N vitin 2014 kjo ndodh n dy t tretat e sistemeve, duke e br shfrytzimin e treguesve si masn e dyt m t prdorur pr vlersim t brendshm t shkolls n Evrop.

2.2.3. Relacioni ndrmjet vlersimit t jashtm dhe t brendshm t shkollave

N 31 sisteme arsimore shkollat edhe realizojn vlersimet e brendshme edhe


36

vlersohen nga vlersuesit e jashtm. Forma m e prhapur e ndrvarsis ndrmjet dy proceseve sht shfrytzimi i gjetjeve t vlersimit t brendshm nga vlersuesit e jashtm. Bashk me burimet tjera, gjetjet e vetvlersimit jan pjes e informacioneve q analizohen gjat fazs prgatitore pr vlersim t jashtm. Por, n rastet kur vlersimet e brendshme nuk e kan qllimin dhe mbulueshmrin e njjt me vlersimet e jashtme, n rastet kur nuk jan t detyrueshme dhe kur nuk jan zbatuar plotsisht, ato nuk shfrytzohen nga vlersuesit e jashtm.

Sa i prket autonomis s shkolls pr procesin e vetvlersimit, ajo mund t ket dimension nga posht - lart, apo mund t jet plotsisht e informuar nga strategjit prej lart - posht. Gjithsesi, edhe n rastet kur qasja sht nga posht - lart autoritetet arsimore ndikojn prmbajtjen e vlersimit t brendshm prmes rekomandimeve pr shfrytzimin e lists s paracaktuar t kritereve, duke ofruar udhzues dhe doracak, apo prmes vnies n dispozicion t treguesve q u mundsojn shkollave t krahasohen me njra-tjetrn. Por, jan shum t rralla rastet kur komplet procesi determinohet nga autoritetet arsimore. Kshtu pr shembull, n Rumani shkollat inkurajohen q standardeve nacionale t vlersimit tua shtojn edhe fushat e veanta me interes pr shkolln. Ky orientim pak a shum pasqyrohet edhe n praktikat e vlersimit t jashtm, si jan proceset e diskutimit t raportit final t vlersimit ndrmjet vlersuesve t jashtm dhe personelit shkollor, apo prfshirjes s nxnsve, prindrve dhe komunitetit lokal n vlersimin e jashtm.

Pra, shum shtete jan n hapat e par t zbatimit t sistemit t vlersimit t performancs s shkolls prmes vetvlersimit dhe vlersimit t jashtm. Prandaj, mund t thuhet se vlersimi i jashtm dhe vetvlersimi kan shum pr t br. Tashm pranohet se kto dy vlersime jan plotsuese dhe reciprokisht prforcuese, t dyja t fokusuara tek prmirsimi i procesit t msimdhnies dhe rezultateve t t nxnit, t arritura nga nxnsit (Pasku, 2014).

2.3. Parimet pr udhheqjen e sistemeve pr sigurim t cilsis

Bazuar n nevojn dhe krkesat q kan sistemet shkollore q vazhdimisht t prshtaten dhe t prodhojn cilsi, reflektimet e prbashkta n nivel evropian kan rezultuar me nj marrveshje rreth objektivave t prbashkta pr sistemet arsimore, e njohur si Korniza Strategjike pr Bashkpunim Evropian n Arsim dhe Aftsim Profesional ET 20209. Pr zbatim t suksesshm t ET 2020, Grupi Punues, i prbr nga ekspert t vendeve antare dhe aktorve t tjer, punojn n ofrimin e udhzimeve dhe instrumenteve t prbashkta pr reformimin e politikave n fushn e arsimit dhe aftsimit profesional.

N kuadr t mandatit aktual, Grupi Punues pr shkollat sht duke analizuar 9 N vitin 2009 Komisioni Evropian n kuadr t kornizs s bashkpunimit ndrmjet vendeve t BE-s n fushn e arsimit dhe aftsimit profesional (Arsimi dhe aftsimi profesional 2020-ET 2020 ) vendosi katr objektiva t prbashkta t BE-s pr adresimin e sfidave n fushn e arsimit dhe aftsimit profesional deri n vitin 2020, prfshir: Brjen realitet t msimit gjat gjith jets dhe mobilitetit;


37

zhvillimet e politikave n vendet antare sa i prket qeverisjes s sistemeve arsimore, t cilat mund t prkrahin dhe t prmirsojn cilsin, prfshirjen dhe inovacionin. Fokusi i tyre sht n ngritjen e kapacitetit pr ndryshime sistematike n katr fusha t ndrlidhura: 1) sigurimi i cilsis pr zhvillimin e shkolls, 2) vazhdimsia e zhvillimit t nxnsve, 3) zhvillimi i profesioneve t msimdhnies, 4) menaxhimi i rrjeteve t shkollave dhe shfrytzimi optimal i resurseve.

N vitin 2017, Grupi Punues pr shkollat ka prgatitur nj raport n t cilin prcakton tet parime pr udhheqjen e sistemeve pr sigurim t cilsis dhe pr sigurimin e nj sinergjie produktive t mekanizmave t jashtm dhe t brendshm pr sigurim t cilsis (European Commission, 2017a). Kto parime jan:

- Koherenca e mekanizmave t brendshm dhe t jashtm pr sigurim tcilsis. Sistemet duhet t angazhohen gjat gjith kohs q t arrijn nj balanc dhe koherenc ndrmjet mekanizmave t ndryshm q jan zhvilluar pr t prmbushur pritshmrit e aktorve, t cilt punojn n kuadr t shkolls apo n kuadr t sistemit t gjer arsimor;

- Komunitetet e nxnies profesionale. Politikat pr sigurim t cilsis duhet t prkrahin komunitetet e nxnies profesionale q n mnyrn m t mir ti shfrytzojn t dhnat pr sigurim t cilsis pr zhvillimin e shkolls dhe zhvillimin e sistemit.

- Besimi dhe llogaridhnia e prbashkt. Besimi dhe respekti ndrmjet aktorve t brendshm dhe t jashtm jan t domosdoshm pr vlersim efektiv dhe zhvillim t shkolls.

- Mundsit pr t prkrahur inovacionin n shkolla. Udhheqsit e shkollave dhe msimdhnsit kan nevoj pr mundsi q t ndrmarrin rreziqe t konsiderueshme n mnyr q t zhvillohen. Vmendja e kujdesshme pr t dhnat mbi ndikimin e inovacioneve q aplikohen n shkoll, prfshir efektet potenciale t padshirueshme, sht qensore.

- Mirkuptimi dhe dialogu ndrmjet aktorve. Sistemet pr sigurim t cilsis duhet t prkrahin kultivimin e nj gjuhe t prbashkt ndrmjet aktorve t brendshm dhe t jashtm dhe t kuptuarit e drejt t karakterit zhvillimor t vlersimit.

- Rrjetetprprkrahjenezhvillimit.Rrjetet ndrmjet shkollave dhe t shkollave me komunitetin lokal dhe m t gjer mund ti kontribuojn angazhimit t prbashkt, ndrtimit t kapitalit social e intelektual si dhe t prodhojn sinergji t reja n sistemet shkollore.

- Ndrtimi i kapaciteteve pr t gjeneruar, interpretuar dhe shfrytzuart dhnat. Investimet n ndrtimin e kapaciteteve t aktorve kryesor pr t

Prmirsimin e cilsis dhe efiencs n arsim dhe aftsim profesional;Promovimin e barazis, kohezionit social dhe qytetaris aktive;Rritjen e kreativitetit dhe inovacionit, prfshir ndrmarrsin, n t gjitha nivelet e arsimit dhe aftsimit profesional.


38

gjeneruar, interpretuar dhe shfrytzuar t dhnat jan qensore.

- Zhvillimi i nj pikpamje t balancuar pr zhvillimin e shkolls.Llojet e ndryshme t t dhnave - edhe kualitative edhe kuantitative - jan t domosdoshme pr kuptim t balancuar t zhvillimit t shkolls dhe progresit t nxnsve. Kto t dhna duhet t komunikojn narracione autentike pr shkollat dhe t ofrojn informatat e domosdoshme pr t ushqyer procesin e vendimmarrjes n nivel shkolle apo n nivel t sistemit.

N po t njjtin dokument, Grupi Punues pr shkollat rekomandon q vendet t udhhiqen nga tet parimet e lartprmendura kur i rishikojn mekanizmat pr sigurim t cilsis s shkollave. Po aty, ky grup rekomandon q:

Shtetet ti shfrytzojn mundsit e msimit dhe kshillimit reciprok, n mnyr q t reflektojn dhe ti rafinojn qasjet pr sigurim t cilsis;

Diskutimet ndrmjet shteteve t vazhdojn n mnyr q ti shpijn prpara arritjet e Grupit Punues pr shkollat n adresimin e sfidave t caktuara sa i prket sigurimit t cilsis, me theks t veant gjenerimit, interpretimit dhe shfrytzimit t t dhnave n nivele t ndryshme, si dhe trajnimeve prkatse;

T bhet monitorimi i ndikimit q kan shkmbimet mes shteteve, me qllim q t vlersohet dobishmria e saj pr zhvillimin e politikave dhe pr udhheqjen e puns s mtejme;

Rekomandimet pr sigurim t cilsis t jen koherente me rekomandimet e tjera pr qeverisjen e arsimit shkollor.10

N nivel nacional:

Iniciativat dhe qasjet e reja pr sigurim t cilsis duhet t fillojn nga ant e forta t shkolls dhe sistemit arsimor, si dhe duhet t zhvillohen dhe t monitorohen nga ajo perspektiv;

Kur merren n konsiderat iniciativa dhe qasje t reja, sht e dobishme q t bhen planifikime taktike, si dhe t priten reagime nga aktort, prandaj:

- Duhet t planifikohet dialog i dyanshm ndrmjet aktorve, sidomos sa u prket t dhnave;

- Duhet t konsiderohen masa stimuluese pr msimdhnsit dhe udhheqsit e shkollave q t bhen agjent t ndryshimit, krahas nj strategjie pr kultivimin e nj kulture besimi;

10 Quality assurance for school development: Guiding principles for policy development on quality assurance in school education, Report of the ET2020 Working Group Schools, European Commission, 2017.


39

- Shkollat q nuk jan pjes e sistemit pr sigurim t cilsis duhet t prfshihen n kt dialog dhe duhet t merren parasysh nevojat specifike t qasjeve alternative pedagogjike.

Vetvlersimi i shkolls duhet t fuqizohet, prfshir ngritjen e kapacitetit t udhheqsve t shkollave dhe msimdhnsve; marrjen e prvojave nga sektort e tjer, t cilt kan qen vazhdimisht t prfshir n vlersime t brendshme; zhvillimin e instrumenteve kurdo q sht e prshtatshme/nevojshme.

Roli i inspektorateve t shkolls duhet t prqendrohet n lehtsimin e prmirsimit, duke prkrahur shkollat n adresimin e sfidave t evidentuara, si dhe prmes shprndarjes s prvojave t mira.

Koherenca e mekanizmave pr sigurim t cilsis me politikat e tjera relevante duhet t sigurohet.

Shtetet duhet t ken perspektiv t avancimit, jo t kurthohen me nevojat n t kaluarn, por t veprojn drejt nj vizioni pr t ardhmen.

2.4. Politikat, procedurat dhe qasja ndaj vlersimit t performancs s shkolls n Kosov

Politikat pr sigurim t cilsis, si dhe procedurat dhe qasja ndaj vlersimit t performancs s shkolls n Kosov, jan analizuar duke i krahasuar me tendencat n vendet e tjera evropiane dhe n raport me tet parimet e rekomanduara nga Grupi i BE-s pr shkollat.

2.4.1. Sistemi pr sigurim t cilsis

Nj interesim dhe angazhim i shtuar pr sigurimin e cilsis, respektivisht pr vendosjen e nj sistemi pr sigurim t cilsis n Kosov, fillon n vitin 2013, kur edhe iniciohet procesi pr hartimin e nj Strategjie pr Sigurim t Cilsis n Arsimin Parauniversitar.

N at periudh edhe n Kosov, sikurse edhe n vendet e tjera evropiane, nuk kishte konsensus lidhur me at q sht arsim i mir. Por, pr dallim nga vendet e tjera, t cilat cilsin n arsim prgjithsisht e kan kuptuar si arritje n zotrimin e kompetencave kryesore nga t gjith nxnsit, barazi dhe prfshirje, ekselenc (p.sh. n msimdhnie apo qeverisje t shkolls) dhe shkall e lart e tranzicionit nga shkolla n tregun e puns dhe arsimim t mtejm, n Kosov cilsia n arsim sht kuptuar m tepr n aspektin e t hyrave, duke e reduktuar n infrastruktur shkollore, mjete msimore dhe shkall t kualifikimit t msimdhnsve. Kjo pikpamje e ngusht e cilsis, n kuadr t Strategjis pr sigurim t cilsis, sht konsideruar si nj penges e madhe pr t ndryshuar n msimdhnie, nxnie dhe vlersim n veanti. Nga ana tjetr, edhe vlersimet e jashtme pr nxnsit e klass s fundit t arsimit t detyrueshm (Testi i Arritshmris) dhe t arsimit t mesm t lart (Provimi i Maturs) jan kritikuar


40

gjersisht pr administrim t dobt dhe munges informacioni kthyes n shkolla, prandaj edhe nuk jan shfrytzuar mjaftueshm pr vlersimin e cilsis (MASHT, 2015).

N prgjithsi, lidhjet e prgjegjshmris dhe llogaridhnies s munguar ose keqfunksionimit, si dhe mungesa e koherencs ndrmjet masave t ndryshme pr sigurim t cilsis (p.sh. vlersimi i efikasitetit t performancs s msimdhnsit nga drejtori i shkolls, sistemi i vlersimit t performancs s msimdhnsve nga Inspektorati i arsimit me fokus pedagogjik, menaxhimi i shkollave nga autoritetet komunale, planifikimet zhvillimore t shkollave, planifikimet zhvillimore t komunave, rezultatet e testeve t jashtme), kan ndikuar negativisht n cilsin e arsimit.

Gjithsesi, nga ajo periudh Kosova ka shnuar nj prparim t dukshm n kompletimin e kuadrit ligjor e rregullativ pr konsolidimin e sistemit pr sigurim t cilsis, prgatitjen e udhzuesve dhe doracakve pr t prkrahur proceset e vlersimit t jashtm dhe t brendshm t shkollave, si dhe ngritjen e kapacitetit t autoriteteve qendrore, komunale dhe shkollave pr realizimin e ktyre proceseve.

Dokumenti baz pr sistemin e sigurimit t cilsis n arsimin parauniversitar, i cili shrben si referenc kryes

PËRVOJAT E PARA NË VLERËSIMIN E PERFORMANCËS SË …ipkmasht.rks-gov.net/wp-content/uploads/2015/11/Raporti-Pervojat-e... · Përvojat dhe përkushtimi institucional për zbatimin

Documents