PR^SIDE boethio,1191054/...DJSSERTAT10 DE COGNITIONE REGÜLARUMMORALIUM VULGARI y-—a.-— • — MM i.

DJSSERTAT10

DE

COGNITIONE

REGÜLARUM MORALIUMVULGARI

y-—a.-— • ■ — MM i . ■ . i

KONUNGENS T

BORGMÄSTARENÄDEL och HÖGAKTAD

TsHERR S'

SAMT

DESS FRU

iÖTHElFÖDD BRANDBERG3

MINE VÄLGÖRARE/

Dä jag ej annat medel ferAtt Er min tackfamhét förklara ,Mä detta offer, fom jag ger,Därtill ett litet tecken vara!För mig är icke ofr igt mer,Än att i minnet djupt Ert ädelmod bevara — ►Må Edert ode blott emot min ofan fvaradDen fållhet Ni fårtjent fkaÜ då belöna Er — .

Med djupaße vördnad framhärdar EDER

odmjokafte tjenareCARL JOH. IHBMARK3

DE

CGGNITiONE REGULARUM

MQRALIUM VULGARI.

■

, §. i."

Inesfe humans namrs normam, qus racnti ideamveri & opinionum ac rernrxi mutabili poteftatinon fabjecti prctii ita ingenerac, ut ad illud fponta-neo virium ufu adquirendum nemo rationis particcpsnon femet obligatum faceacuc, libenter fibi perfvt-dent omnes., qui non abje&am nimis de homine fo«vere voluerinc opiuionem. Ornnes de natura homi¬nis moraii difquliitiones eo fpe&ant, ut cfficiatur> anhsc perfvafio fundamentis extra dubitationis aleanipcfitis roborari posfit, atque eapropter irsftituuntur,ut diftinfåe appareat, qus Sc qualis fit hsc normaSc quomodo natura infit humans. Manifcftum uni-cuique esfe putamus, oportere oninia, quatcnus na¬tura inesfe rite dici posfint, vim fuam prodere &veftigia de fua exfiftentia teftatura imprimere, ut pri-snum apta materia Sc occafto, qua fe exferant, fub-rniniftrata fuerit: fieri itaque non poteft, quin in ju-diciis & a£tionibus-, quales communiter inter homi-nes valent, indubia agnofcamus veftigia immutabilisnorms jufti 8c re£ti, fi eandem revera tribuere hu¬man« naturs absquc formidine oppofiti licebit. Ne-

A fcio

4 De Cognitions Reguhriumfcio vcro an Iiis, qu« eandcm produnc, vefligiis 5ccffeQibus, a quibus ad norm« exfiftentiam concludi-mus, quales eosdem vel intra fe cxperiuntur homi-nes, vei a confendente aliorum cxperienria rohorareposfunt, fatis tuco cosnrnitti posfit de morali re&itu-dine Judicium, adeo ut inutilis & fuperv-acanea ha¬ben posfit omnis de norma moralis reQicudinis, il-lius indole ac fundamento disquifitio, q nas ad ean-dem ulterius, quam a confendente hominum fenfui& experientia, indagandam pergit. Fateor quidernftudia Philofophanbum, in fundameneis moralitatis in-dagandis pofita, parum plerumque tini, quem fibipropofitum habere debuisfent, conduxisfe*, haud e-nim raro dubia & difficultates in luccm protraxe-runc, quas nequidem fufpicaretur vulgiis, cceco 1c-gum, quas in pc&ore geftat, impetui in judican-do cbediens. Sed falfo tarnen calculos fubduceremihi videretur ille, qui communi morcalium judiciofidens, curam impendere ad illius fundamenta ultrahominum confendente opinione quaerenda oper«non esfe pretium cenfuerit; prxterquam enim quodingenium humanuni, ut primum ad res curiofius in-quirendas excitatum fuerit, nulla vi, in re praeeipuetanti momenti, fuffocari potefi:, nec unquam fibi fa-tisfatfum esfe putare, antequam ipfum ultima funda¬menta fibi videre videat; ipfa cognitio, qualis in com¬muni hominum fenfu aepprobata videttir, vacilhnsfemper manebit, quamdiu ultima principia Philofopho-rum cura adhuc dete&a non fuerint, quorum ope,quid inter res communi opinione aüprobatas verum

5c

Motilium Vulgnri. 5

& quare verum fit conftet. Ad lueem hu'c noflracasfercioni conciliandam paueis indolem vulgaris co-gnitionis regukrum moralium delcribere apud am-mum conftituimus,

§. II.Cognitionem vulgarem tam ab Erudita quam a

Philofophica communi loquendi ufu diftingvimus.Dum enim & hxc & illa ftudio & propo-fito inres colligendas & inqulrendas adquiricur, iåa e con¬trario, prout tulerint occaßones fortuito magis quamconfilio quxiuar, oritur & crcfeit. Eft effefifcus. facul-tatum cognofcendi homini a natura inditarum & ma-terix facultaribus objecfoe, non tantum (ine diftin&acögnidone legum fccundem quas componitur, verumetiarn (ine ullo confilio easdem pervedigandi onus,& hoc prxcipue criccrio a Philofophica Cognition©differc, qlise a (hidio ipfas quxrendi leges incipit &a ratione earundem, quam (ibi ipfi reddidisfe vide-tur, progredient*, ab erudita vero eo diflinguitur, quodilla maceriam quxrere, vulgaris vero (ibi oblatam tan-tum recipere videtur. Nec eruditx & Philpfophicae co-gnitionis indolem confundendam esfeputamus, qtiam-vis altera akerius ope (ine detrimento civrere neque-aq narn eruditos, etjam in ipfa philofoph-ia, offcndishaud paucos, quibus Philofophi notnen nulla nation«tribuerc potes. Erudita (cilicet cognitio per fe hiffo-riea tantum eft & quamvis ftudio colle&a, di£ta< fa-£fcaque continec (ine ullo aiio in eorum! fundamcnu*inquirendi confilio. quam ut appareat,. eaéem vokw*

A 3 di-

b Ve Cognition* Regulärmmdiffca fa&aque fuisfe; dam Philoföphica cognitio prin-cipia qusrit, quorum opc' efficiatur an rcäe diÉfoifattave fuerint, ncc antea quiefcit, quam ad uki-mum hujus reÄitudinis fundamentum {c pervenisfeita videt, ut rationem, cur ultcrius qaserendum nonfit, (ibi aliisque reddere posfit. Hsec in gcnere adindoiem cognitionis vulgaris ailata indicant cognitio¬nern regularutn moralium vulgarem defcribcndam es-fe, per effeclum naturs hominis rationalis in confi-Iiis, judiciisque de liberis atfcionibus hominum finefpeciali cura ad diftin&as ideas legum, quae ipfanirationalitatem conftituunt, (ibi formandas confpicuum,fivc tacita ad regulas liberis a&ionibus praefcriptasprovocatio, quacenus in concreto in quolibet de mo-rali re&itudine judicio adfunt, vei inde abftrahendiartificio feparatse menti fe prsfentes fiftunt, ante-quam ullum ultima earundem fundamenta inquiren-di initum fucrit cpnfilium.

§, IIIVeftigia cognitionis vulgaris regularum, quatc-

nus morales jure voeahds funt, offendis in omni ju¬dicio , quo honedam ab utili diftingvitur. Horumuniim vel alterum, in quibus confcientia rcgularummoralium luculentisfime femet proderc videtur, adindoiem & virn cognitionis de qua loquimur adfcr-re lubet. Nihil omnino eft, quod in judiciis homi¬num abfoluta & omni exceptione majori adprobatio-ne dignum habetur, praeter id quod in voluntatebonum appellamus. Mangna ingenii vis, fcicntiis

ar-

Motalmm Vulgäri. 7

artibiisque exculta, fortis animus, & qas funt reif-qua, qus in pretio habere folenc hom ines, magniquidem faciuntur, non tarnen per fe id pretii habent,ut fine conditione, a fine, per bonam voluntatem u-nice propofito, petita adprobari posfint. Nec in hocde bonitate voluntatis judicio, an eventus confiliorefpondeat, qusritur, Ncque magis res externas 8cearundem fruitio, fi vel felicitatis defiderio otnnimo-de fatisfaccrent, abfolute in bonis cenferi posfiimt, fe-licem & felicitate dignum femper diftingvimus4 neculla bona homini audit felicitas, nifi ca conditione,ut fclicitatc digno competat. In ferio, quod (ecumconfcicntia cogcnte inftituere interdum non recufachomo, examine de pretio quod jure fibi tribuerepoteft judicaturus, vel, quod adhuc faepius, quae pcr-verfa esfe folet hominum indoles, accidere fblet, depretio aliis tribuendo quaerens, annon quisque exte-nuari & clevari tam propria quam aliena mcrita dc-prehendit, ut primum alias eorundem caufts detcge-re fibi videtur, quam non fucatam re£H revcrentiam?Crefcit pretium, quod confiliis aciionibusque tribui-nius, eadsm ratione ac in caufis easdem producen-tibus immunitatem ab Iis, qus fcnfibus jucunda esfcvel ingrato fenfu animos hominum terrere folent,animadvertere nobis videmur. Hsc fingula in vul¬gär! cognitione frequenter occurrentia judicia toti-dem funt ad legem, phyficis conditionibus nonfubje&am, ablolutam, & libcrae voluntati datamprovocationes, atque indicia legis ultirnse, qusformam regulis vit# addit, qua easdem a prü¬

den-

/

g De Cögnitione Reguläriumdentis praeceptis diftingvimus, & cujus confcicntia,quamvis ad diftin&as adhuc non reda£h fueric ideas,non fucataro virtutem per (e commendat. Haecquoque fucre legis indicia, qu# difquifitionibtis Phi-lofophorum de rnorali hominis natura primam prst-buerunt aniam, qua? omnes eo Ipetlsnt m eorumfundamenta appar.eanc,. & diftinöe proponaneur. Do-lendum vero eft, anod Phiiofophantium disquiren-di cura -ad hsec fundamenta extra dubiura ponendaminus contulerit, Ted potius in ife, quibus vim ro-burque addere debuerac & haud raro optaverat, no-vas & vu'.go alias ignotns & latisfime patentes er-randi occaliones spperuerit, Sed an ab his iisdcm,qux PhiloTophöndi cura magis confpieuos & latinsdivagantes reddit, erroribus, cognitio vulgaris ooini-no immunem lernet pnrftare & confervare poteft ?Videor mihi viderc, aitius in ipfa hurnana natura iate-re femina errorum, quae puritaci regularum moraliumctiam (ine ulla Philofophantium culpa obftant, qineindicasfe eo magis juvabic, quo cercius inde illulira-tum iri confidimus, quac (it indoles cognitionis vulga¬ris regularum moralium.

§. IV.Quaeftionem heic non movendam esfe cxilBma-

mus de erroribus, quae a corrupta & fenfuum illece-bris capta voluncate originem dueunt atque de fre-quemibus (ophismatibus ex impuro hoc fönte ad{uffocandam conlcicntix vocem emananttbus. Sedfiinc multi quoque, qui puritati regularum moralium

Motalium Vulgäri. 9obftant, errores in cognicione vulgari, non magisquam in ea, quse Philofophandi ftudio procrcacur,evitandi, quamdiu ultima & vera moralitatis funda-menta adhuc non invcnta & extra dubium pofitafuerint, in quos prolabitnr humanum ingenium,quamvis nnllnm adfuerit fenfuum illeccbris velifican-di confilium. Fieri fcilicet non poteft, quin in qua-vis repraefcntatione rcgulae, confilia a&ionesque di-refturae, adfit idea finis, ad quem fpe£fcare debent.Quotquot vero de iis, quae ad puram lcgum mora-iium idcam formandam conducunt, ferio omnibus-que, quae Philofophia, qualis hac noftra aetate majoricolluftrata eil luce, porrigit, fubfidiis inftru£ti cogi-taverint mecum facile fatebuntur, pendere ipfam rc-gularum puritatcm a ratione, qua hic finis cjusquccum regulis nexus mcnti fiflitur; quamdiu fcilicet re-gula propter finem aliunde conflitutum forrnäta vi*detur, ultimo ad di£lamina prudentias reduci poteflillius indolis, adcoque re ipfa moralis csfe nequit, nifi fi¬nis per regulam oir ni finis idea priorem propofitusfuerit.Et omnes forfan conccdent, puram non esfc moralitatisidcam, quamdiu virn indolemque fuam a prudentia mu-tuatur, Jam vero alio ordine ad cognitionem rerum pro-gredi humano non datum cfi ingenio, quam ut ab iis,quac in experientia oblata funt incipiat, hinc oblato¬rum a fenfibus finium prius diftinäe fibi confcia eflhumana mens, quam regulae finem per fe conflituen-tis, & quamvis in ipfa facultate regulas formandi adfitregulac abfolutse, hoc efl, a fine, aliunde dcfumpto, nonpcndentis requifitio, tarnen naturali & vix nifi per

B Phi-

De Cognitione Regularium

Philofophiam ad intimos facultatis, qua regul# for-mantur, rccesfus perfcrutandos admisfam evitandaconfufione, reprefentationi omni regularum impuriquid, (ive quod idcm eft a finc aliunde po (i to petiti,immifcetur quo vircus fuurn pretium magis vcl mi¬nus dire&e a prudentia miitiiatiir. Hinc, qualis vulga¬ris csfe fölet, regularum cognitio obligandi vim illisraro nifi a fanbtione petitam tribuit. Ipfis moralisnaturae fundamentis nexu non divellendo copulataeft requifitio, ut qua? illa ut rebta jubet fan&ionemuniantur, (ed quamdiu perverfo ordine rectitudoa fanbtione non vero fanbtio a re&itudine dijudica-tur, rcgulis, quas fibi proponit homo, pura, qualiscsfe deberec, non adeft moralitas, atque eam ob cau-fam legalitatcm quidem, non autem verum moralepretium , parere posfunt. Hxc impuritatis feminavulgari regularum cognitioni imrnifta eandem fem¬per fxdabunt, quamvis minus confpicua & non a-deo late divagantia eadcm ibi offendis, qeam poft-quam Philofophantium cur-a confufi cognitionis vul¬garis fenfus ad didinbtas redigere duduerit ideas, &fyftcmatum illis fuperdrubtorum indole quo tandemferant, in aprico pofitum fuerit. Sunt duo a via,quae ad veram moralitatis Cognitionen! rebta tendit,late patcntia diverticula, quorum akerum ad Epicu-rcidnum, alterum ad Mysftifmum ducit. Vulguspariter ac Phiiofophi communi errorc vet in hocvel in illud illabuntur. Vulgus, qui non longiusquam prout tulerit pråfens nccesfitatis fenfus pro-greditur, fe de rebta deflexum esfe vix. fufpicatur,

&

Mutallum Vulgärt. il

& in crrorc tutus quiefcit; Philofophus vcro ad nie-tam confulto tendens via pergit, usquednm errori-bus, quos ipfe initio non fufpicatus fuit, adeo impli-catum fe fiftk, ut, quamvis pedem omnino referreipfe raro queat, an Tarn tarnen aliis eodem fludio oc-cupatis verum tramitem tandem inveniendi praebeat.Et antequam hic inventus & indieiis vulgari ocnlo-rum acie non minus quam excrcitatiori faeiie diftin-gvendis munitus fucrit, ab erroribus perfedioni, adquam tendere debemus, inimicis immunis vix comfervari poteft nlla neque vulgaris neque Philofophi-ca regularum moralium notio. Fundamcnta raora-litatis non tantum naturae nertrae indidit Sapientis-fimus Creator, fed etiam purisfima Ethices praeeeptaSandisfima, fingulari beneficio ad nos propagata, reli-gione cradidit; fed quae objedive pura & per fe abomni errandi periculo tuta rede dicis, fubjedivefive quatenus notiones de iisdem (ibi format humanuniingenium facile errorum maculis inquinatur, ad quasabftergendas & in porterum praeeavendas, nullumnifi in Philofophia ad ultima moralitatis prineipiaprogresfa, unquam dabitur in humana poteftatc po-rttum rcmediuni.

§. V.Ab errandi periculo tutam porro non invenies

vulgarem rcgularum moralium cognitionem, quandoquaeftio fuerit de earundem applicationc, five ad pro-priam animi confiliorumque indolem dijudicandam,iive ad jura, quae fibi ad aliorum liberas adiones

B 2 CO-

12 DeCognitioneRegulärtum Motalium Vulgariscocrcendas permittere posfunt homincs, determinan-da adhibeatur. Etjam ubi a pravo affe&ibus & pro-priis commodis indulgcndi confilio immunem con-fervasfe nobis ipfis ridemur mentem, facile evenit,ut abfoluta legis moralis praeeepta conditioni a prü¬fend virium noftrarum ftatu petita fubjiciamus, &fic virtutis ftudio, quod nifi femper ante oculos ver-fetur meta fublimis tdeo & e longinquo pofita, utcontinuis & fempiternis viritim incrcmentis fpes ci¬dern adpropingvandi urtice fuleiri posfit, remoramobjeiamus, &, quod haud raro fieri folet, cxftingva-mus. Non lex ad virium Ted vires adlegis menfu-ram, exigendae funt, quod nifi (ollicita obfervaveri-mus, ea nec exitari neque foveri poteft, anxia men-tis follicitudo, qua ad majorem indies moralem per-fe&ionem non abrupto curfu tendere datum eil:.Monuimus quoque, erroribus hnud raro pbnoxiamesfe vulgarem regularum moraiium cognicionem adjura hominum externa dijudicanda applicatam. Sex-centa funt hujus rci documcnta quorum ea faltemattentos oculos effugere non posfe credidimus, quseubique obvia offendis in litibas quas de juribus lio-minum do&i pariter ac indofti hoc noftro prxci-

pue aevo tanta animorum contentionemovere folent.