1992, 12, 3 Tech. Chro n.-A, Greece, 1992, Vol. 12, 3 Proto-Modern Urban Morphology and Architectural Typology: the Anthoniades Residence and Its Context in Veroia PAPARI Th e of rules "dccp of of open public space in Vcroia and b) co mparativc typological and ana lysis of a l1 ousc in same a I) tl1c model of open in of use and and bl) and n1orphology and hence of as of middle-war pe ri od. 7. 9.1990 · /6 . /990 7, 1990 1 6, 1990
34
Embed
Proto-Modern Urban Morphology and Architectural Typology ...library.tee.gr/digital/techr/1992/techr_1992_a_12_3_109.pdf · Ο νεοκλασικισμός (πeoclassicism) στην
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Η ανίχvε1.ιση των οργανωτικών αρχών α) τμήματος του δημόσιου αστικού χώρου στη Βέροια και β) της ενταγμένης σ· α~.ιτό κατοικίας ιδιοκτησίας Αντωνιάδη οδηγεί α l) στη διατύπωση
ενός μοντέλου οργάνωσης του δημόσιοΙ.J χώρου της περ ιοχής με όρους κίνησης και χρήσης
και β Ι ) στην αποσαφήνιση της τυπολογίας και μορφολογίας της κατοικίας και επομένως
στην αποτίμηση τ ης σπουδαιότητάς της ως κατοικίας της εποχής του μεσοπολέμου.
Proto-Modern Urban Morphology and Architectural Typology: the Anthoniades
Residence and Its Context in V eroia
Α. PAPARI
Absιracι
The ίnνcsιιg;ιιιοn of rules goνerning ;ι) ιhe "dccp sιructure" of ;ι parι of ιhe ciιy-cenιre open public space in Vcroia and b) ιhe comparativc typologica l and ιηorphologic::J I analysis of a l1ousc locaιed in ιhc same <ι rea eluminaιcs a I) tl1c model of ιhe open pιιblic-sp;ιce sιrιιcture in ιern1~ of use and ιηovcmcnι and bl) ιhe house·~ ι ypology and n1orphology and hence ι hc assessmcnι of ιιs imporιancc as η hoιιse of ιhe middle-wa r pe riod.
1.1. Ο ριζικός μετασχηματισμός που υπέστη ο δημόσιος χώρος των ελληνικών πόλεων
από το μεσοπόλεμο και μετά συμβαδίζει με τις εξίσου ανανεωτικές τάσεις στην
αρχιτεκτονική τυπολογία και μορ,ολογία της ίδιας περιόδου : ο ιστορισμός -ιδιαίτερα στην κατοικία - αντικαθίσταται σταδιακά από την Art Oeco, το πρωτο -μοντέρνο και τελικά την καθολική κυριαρχία του μοντέρνου σε πλήρη ευθυγράμμιση
με τις αρχές του διεθνούς κινήματος.
Σε μ ι α προσπάθεια ανίχνευσης των οργανωτικών αρχών του δημόσιου αστικού
χώρου και της ενταγμένης σ' αυτό αστικής κατοικίας αυτής της μεταβατικής
περιόδου, αναλύθηκαν με τη μέθοδο Space Syntax Analysis τμήμα του αστικού ιστού
και μια κατοικία στην Βέροια.
Η ανάλυση της αστικής δομής με βάση δύο αλληλεμπλεκόμενους ιστούς (οργανικό
και νεοκλασικό - πρωτομοντέρνο) οδήγησε στην διατύπωση ενός μοντέλου οργάνωσης
του δημόσιου χώρου της περιοχής με όρους κίνησης και χρήσης.
Η συγκριτική ανpλυση της κατοικίας Αντωνιάδη στη Βέροια με την αστική
κατοικία της θεσσαλονίκης, τη βίλλο Κοποντζή και τη βίλλα Citrohan του Le Corbusier οδήγησε στην αποσα,ήνιση της τυπολογίας και μορ,ολογίος της και
συνακόλουθα στην α ποτ ί μη ση της σnουδα ι ότητός της ως κατοικίας της εποχής του
μεσοπολέμου.
Η συζήτηση γύρω οπό τις αστικές και αρχιτεκτονικές τυπολογίες επέτρεψε και
την εξαγωγή κόπο ι ων γεν ι κών συμπερασμάτων ως λογικών αρχών που δ ι έπου ν την
οργάνωση του χώρου στις δύο κλίμακες, την αστική και την αρχιτεκτονική.
1.2 Η πρωτοτυπία της έρευνας έγκειται κυρίως στην μεθοδολογία της ανάλυσης και
Για τον αρχιτεκτονικό χώρο η ίδια θεωρία πλεονεκτεί έναντι της συμβατικής
τυπολογικής ανάλυσης στο ότι η τελευταίο δεν παρέχει τα μέσα ανάλυσης των
δομικών χαρακτηριστικών μιας τυπολογίας και επομένως, και τη δυνατότητα
συγκριτικής προσέγγισης διαtορετικών τυπολογιών με βάση τα δομικό χαρακτηριστικό
τους .
2. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ
Η κατοικία Αντωνιάδη, της οποίας αναζητείτα ι η τυπολογική και μορtολογική
ταυτότητα, ευρίσκεται σε γωνιακό οικόπεδο του Ο . Τ . 225 επί των οδών Εληός και
Παστέρ (tωτ . l) Ο οστικός ιστός της ευρύτερης περιοχής προέκυψε από σχέδιο
επεκτάσεων του 1936 όπου εtαρμόστηκε ο "νεοκλασικός" κόνναβος πάνω σε
προυπόρχοντα •οργαν ι κό" . Η ευρύτερη περιοχή δ ι ακρ ί ν ε το ι οπό τη δ ι ττότnτα της
οστικής μορtολογίας της σε ό,τι αtορά τη tυσική δομή του σχεδίου .
Η ραγδαίο ανάπτυξη και ένταξη της περιοχής στη ζωή της πόλης είχε σαν
αποτέλεσμα την εντατική εκμετάλλευση της γής και την εγκατάσταση λειτουργιών με
μεγάλη γοιοπρόσοδο . Η περιοχή τείνει να χαρακτηρισθεί κυρίως από τις
δραστηριότητες της αναψυχής με αντίστοιχες επιπτώσεις στην κατοικία και τις
άλλες χρήσεις (tωτ . 2 , 3,4) .
Το γενικό ερώτημα που αναφύεται είναι ο τοόποc λειτουονjοc και χρήσης
(ρ~tterηs of functioη and use) του δnuόσιου χώρου τηc περιοχής σε σχέση uε τη
βαθειό δοuή του (deeρ strυcture) ως ιυσικού συστήugτοc (as an artif~ct ρerse).
Αυτό θα βοηθήσει κατ' αρχήν στην κατανόηση του τρόπου ένταξης του Ο . Τ. 225 στην ευρύτερη περιοχή κσι τη λήφη οποtάσεων για τον καταλληλότερο τρόπο αξιοποίησης
του οικοπέδου Αντωνιάδη .
Οσον αtορά την ίδιο την κατοικία, αυτή ανήκει στα μεσοαστικά σπίτια του
μεσοπολέμου που χ τ i στη καν στην οδό Εληάς ή Περιπάτου . γπόρχε ι κατ ' αρχήν ένα
πλήθος μορtολογικών ενδείξεων που παραπέμπουν στον ιστορισμό - εκλεκτισμό , αλλά
οι ενδείξεις αυτές δεν είναι aποχρώσες γιο την αποτίμηση της σπουδα ι ότητάς της.
Από την άλλη πλευρό, μια πρώτη προσέγγιση της τυπολογίας της δεν πείθει γιο την
εναρμόνισή της με το νεοκλασικό ή ιστοριστικό πρότυπο . γtίσταται λοιπόν το
βασικό ερώτημα τηc gποσgιήν ι σηc τόσο τηc uοριήc όσο κq ι της τυπολογj ac της
κστοικjqc .
112 Τεχν. Χρον.-Α, 1992, τόμ. 12, Τεύχ. 3
Ψωτ . 1. Η βίλλο Αντωνιάδη : Γωνία οδών Εληός και Παστέρ . Photo 1. Anthoniades Residence: Elias and Pasteur Strs Corner
Φωτ . 2. Η οικιστική ανάπτυξη σε μέτωπο της οδού Εληός Photo 2. The built enνironnιnent along Elias ·sιr.
Tech. Cι1ron.-A , Greece, ι992, Vol. ι2, Νο 3
3. ΕΝΝΟΙΕΣ
Οι όροι νεοκλασικό, ιστοριστικό, εκλεκτιστικό δεν είναι ταυτόσημοι, αλλά
μερικά αλληλοκαλυπτόμενοι. Ο νεοκλασικισμός (πeoclassicism) στην Ευρώπη του 19ου
και 20ου αιώνσ είναι ένα ρεύμα που διαπερνά την αρχιτεκτονική και πολεοδομία και
στοχεύει στην απεικόνιση ενός προτύπου, του "κλασσικού" , του οποίου είναι
προσέγγιση και παράγωγο. Ο ιστορισμός (histor1sm) είναι μια αναφορά στο
μορtολογικό σύστημα μιας συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου όταν δηλ. ο
αρχιτέκτονας για τη στυλιστική έκtραση των ιδεών του βοηθιέται από την εικόνα
της αρχιτεκτονικής μιας παρωχημένης κορυtαίας ή με τοπική και εθνική σημασία
εποχής και επιχειρεί την απεικόνισή της .
τέλος ο εκλεκτισμός είναι εκείνο το ιδίωμα που επιτρέπει στον αρχιτέκτονα
την "εκλεκτική" επιλογή διάφορων μορφολογικών μοτίβων και δομικών στοιχείων στο
ίδιο κτίριο, έτσι ώστε να . επιτευχθεί ένα πλούσιο αισθητικά αποτέλεσμα·είναι η
ιστορική συγκυρία στο διεθνή χώρο που tέρνει η βιομηχανική επανάσταση . Η
αρχιτεκτονική των εκλεκτιστών είναι μια αντιπαράθεση της αναζήτησης
νεωτεριστικών τάσεων στην αμφισβήτηση των κλασικών προτύπων .
Τα παραπάνω ρεύματα, και ιδιαίτερα ο εκλεκτισμός, έχουν κατηγορηθεί για
έλλειtη πρωτοτυπίας σε μορtολογικό κοι κυρίως τυπολογικό επίπεδο. Πιστεύεται ότι
η κατανόηση και χρήση των στύλ στην Ευρώπη του 19ου και 20ου αιώνα βρίσκεται στα
επίπεδα της ομοιότητας ή μορφολογικής μίμησης και αντιγραφής του κλασικού
προτύπου ή ιδανικού επιμένοντας έτσι στην αναβίωση μορφών χωρίς τις δυνάμεις και
τις παραμέτρους που τις δημιούργησαν. Ετσι. και τα τojg οεύuqτα διακρίνονται από
u ι α ον τ j ιοση uοοιήc κο ι πεο ι εχοuένου σε σχέση uε το ποότυπό τους. αλλά κο ι σε
σχέση uε την ίδιο την εποχή τους και τιc δυνόuειc που τα δπuιούογησε . Η πρώτη
αντίtοση αφορά το αρχιτεκτονικά ιδιώματα ως χωρικές εκιράσεις στις τρείς τους
διαστάσεις, ενώ η δεύτερη το συνδέει με το κοινωνικό uοντέλο της εποχής τους .
Η ανάλυση γιο το δημόσιο αστικό χώρο στηρίζεται στην αναζήτηση της "βαθειάς
δομής" του συστήματος μέσω της θεωρίας της Χωρικής Σύνταξης (Space Syηtax
aηalysis) για δε το δείγμα των τεσσάρων κατοικιών at' ενός στην τυπολογική
ανάλυση που χρησιμοποιεί την ίδια θεωρία με αυτήν του οστικού χώρου, αφ' ετέρου
στη μορtολογική ανάλυση που μετέρχεται θεωρίες συγκριτικής προσέγγισης
μορtολογικών ρευμάτων (Styles) .
4 . Μ ΕθΟΔΟΛΟΓΙ Λ
Η μεθοδολογία της χωρικής σύνταξης (Space Syηtax Ana1ys1s) που επελέγη
παρουσιάζει τα εξής πλεονεκτήματα έναντι των άλλων "συμβατικών" μεθοδολογιών που
113
114 Τεχν. Χρον.-Α , 1992, Τόμ. 12, Τείιχ . 3
συνήθως χρησιμοποιούνται για την ανάλυση τόσο του αστικού όσο και του
αρχιτεκτονικού χώρου :
α) Επιτρέπει την ανίχνευση των τρόπων χρήσης και κίνησης (patterπs of use and moνement) σ' ένα χωρικό σύστημα σύμtωνο με τη δική του εσωτερική λογικήι
καθώς επί σης κο ι τον τρόπο που αυτό το σύστημα εντόσσετα ι στον ευρύτερο
χωρικό σχηματισμό (Context) . β) Πέρα από την περιγροtή, κάνει εtικτό τον συσχετισμό και την συγκριτική
πρσσέγγ ι ση δ ι Οfορετ ι κών χωρικών συστημάτων στ η βάση όΧι κόπο ι ων δύσκαμπτων
γεωμετρικών ομοιοτήτων ή διοtορών, αλλά της "βοθειός δομής" τους και των
χωρικών παραμέτρων που τη συνοδεύουν (π.χ. κεντρικότητα, έλεγχος, επιλογή,
σαtήνεια κλπ.) ήτοι της τοπολογικής οργάνωσης αυτών των συστημάτων.
γ) Οι χωρο-δομικές παράμετροι είναι εξ ορισμού συσχετισμένες με τον αντίστοιχο
κοινωνικό σχηματιαμό τον οποίο tέρουν, καθιστώντας έτσι εtικτή την ανάλυση,
ερμηνεία και συγκριτική προσέγγιση διόtορων κοινωνικο - χωρικών σχηματισμών.
δ) Παρέχει τη δυνατότητα συγκριτικής ανάλυσης πολύπλοκων χωρικών συστημάτων τα
να προσεγγίσει . Η προσέγγιση του δημόσιου χώρου μέσω της θεωρίας Χωρικής Σύνταξης εστιάζεται
στην ανάλυση της δομής του πλέγμοτός του ως ενός δ ι κτύου ον ο ι κτών χώρων με
δικούς του κανόνες tυσικής οργάνωσης και του τρόπου που αυτό το δίκτυο
αρθρώνεται με τα άλλο στοχεiο του οστικού χώρου και του αντίστοιχου κοινωνικού
σχηματισμού του.
Η "βαθειό δομή" του αστικού χώρου (deep structure) προσεγγίζεται ως το
αποτέλεσμα και η προϋπόθεση συσχετισμού δύο βασικών κdτηγοριών χρηστών: αυτής
των κατοίκων και της άλλης των επισκεπτών του οικισμού. Η διάκριση αυτή
στηρίζεται στην παραδοχή ότι οι μέν κάτοικοι έχουν καλή γνώση του χώρου και οι
κινήσεις τους καθοδηγούνται σε μεγάλο βαθμό από αυτή τη γνώση, οι δε επισκέπτες
λόγω της περιορισμένης γνώσης τους κινούνται με γνώμονα το ευκολότερο
προσπελάσιμα και αμεσότερο αντιληπτό μέρη του δημόσιου χώρου. Το κύριο
πλεονέκτημα αυτού του τρόπου προσέγγισης είναι ότι αναδεικνύει τη χωρική λογική
του κοινωνικού συσχετισμού σε σtαιρικό επίπεδο .
Από τ ι ς βασικές έννοιες που .χρησιμοποιούντο ι ν ι α τη χωρική ανάλυση είναι η
ngDquόpινσn του κgyyά8ou (gr1d deformat1oπ) σε οντ ι παράθεση με τον τέλειο
ορθογων ι κό κόννοβο (perfect orthogonιl gr1d) που υπ ο ι νί σσετο ι γεωμετρική τάξη
(geOMetr1cal order), αλλά χωρική και aντιληπτική αταξία (Spat1al d1sorder). Ο
βοσ ι κός ι αχ υ ρ ι σμός ε ί ν ο ι ότ ι δ ι αμέσου του βαθμού πορομόρtωσης του κοννόβου το
οστικά σχέδιο είναι προσδιορίσιμο ως χωρικά διοtοροποιημένο μεταξύ τους
συστήματα (τυπολογίες).
Tech. Chron.-A, Greece, 1992, Vol. 12, Νο 3
Με όρους χωρικής σύνταξης, η κύριο Οfοιρική ιδιότητα του οστικού χώρου είναι
η οΕονικότητο (axiallity), το σύνολο των μακρύτερων δυνατών γραμμών θέασης και
ονεμπόδ ι στης προσπέλασης που μπορούν να τραβηχτούν μεταξύ των δύο όtεων των
κτιρίων και κατά μήκος των δρόμων και άλλων δημόσιων χώρων. Είναι αντικειμεν ι κή
ι δ ι ότητο δ ι ότι ono ι οοδήποτε ορ ι θμός ατόμων εκτελώντας την αποσύνθεση θα έπρεπε
να tθάσει στον ίδιο χάρτη οξονικότητος (axial map). Ο τρόπος άρθρωσης της
οξον ι κότητος στο χωρικό σύστημα με σκοπό τη δ ι ερεύνηση της δομής του, του
προσδίδει αντίστοιχο τις ιδιότητες της συμμετρίας - aσυμμετρίας και κατανομής -μη κοτονομής (symmetry- asymmetry, distributedness-non distributedness). Οι πιο σημαντικές ηοράμετρες που σχετίζονται με την οξονικότητο είναι:
ο) Η πορομόρfωση του κοννάβου μετράται με την οξονικότητο κοννάβου:
GA ·· [J(lx2)+2] I L
όπου Ι: αριθμός νησίδων
L: αριθμός οξονικών γραμμών στον οξονικό χάρτη.
Οτον GA • 1, το χωρικό σύστημα είναι τέλειος σρθογωνικός κόννοβος
ι ι s
11 6 Τεχν. Xpov.-A, 1992, Τόμ. 12, Τcύχ. 3
β) Ησυνδετότητα (connect1ν1ty, CON) ενός χώρου εκφράζει πόσοι άλλοι χώροι είναι
ένα βήμα μακρυά απ' αυτόν .
γ) Το βάθος (Depth, D) μιας αξονικής γραμμής σε σχέση με μια άλλη στο ίδιο
σύστημα είναι ο ελάχιστο ς αριθμός αξονικών γραμμών ή "βημάτων" που είναι
αναγκαία να περάσει κανείς για να μεταβεί από την μία γραμμή στην άλλη . Το
μέσο βάθος μιας γραμμής (MD} είναι ο μέσος όρος των μέσων τιμών αυτής της
γραμμής υπολογισμένο σε σχέση με κάθε μία από τις γραμμές του συστήματος . Το
βάθος του συστήματος σε σχέση με τα μέρη ταυ υπολογίζεται από το μέσο βάθος
κάθε μοναδιαίου χώρου και υποδηλώνει πόσο μακρυά είναι το μέρη του
συστήματος μεταξύ τους με όρους οξονικών βημάτων .
δ) Η σχετική Ασυμμετρία (Re1at1νe Asymmetry, RA) μιας γραμμή~ είναι ένας αριθμός
που υποδηλώνει πόσο βαθύ εμ,σν ίζετοι το σύστημα απ' αυτή τη γραμμή ,
συγκρινόμενο με το πόσο βαθύ πιθανολογικά θα μπορούσε να είναι εάν όλες οι
γραμμές ήταν διαταγμένες σε μια τεθλασμένη συνέχεια μακρυά από τον
πρωταρχικό χώρο . Ο τύπος που δίνει τη μεταβλητή είναι RA • 2(MD-l) (k-2) όπου k ο αριθμός των αξονικών γραμμών στο σύστημα και MD το μέσο βάθος του .
Χαμηλές τιμές RA σημαίνουν υψηλές τιμές ενσωμάτωσης και το αντίθετο .
ε) Η Μέση Σχετική Ασυμμετρία (Mean Real Relatiνe Asymmetry) είναι ο μέσος όρος
RA όλων των γραμμών του συστήματος και υποδηλώνει τον βαθμό με τον οποίο όλο
το σύστημα είναι αναλογικά συσχετισμένο με τα μέρη του , πόσο τα μέρη του
είναι ενσωματωμένα ή διαχωρισμένα από το σύνολο : ο τύπος είναι MRRA • MRA/Dκ όπου (Dκ) είναι η Μέση Σχετική Ασυμμετρία ενός οικισμού με τον ίδιο
αριθμό γραμμών (κ) και διάταξη διαμαντιού. Η MRRA αναφέρεται σε σφαιρικές
διατάξεις και επομένως αφορά το συνολικό σύστημα.
ζ) Ελεγχος (Contro1 Value) : είναι τοπική παράμετρος και δείχνει τον βαθμό
επιλογής που ο χώρος αντιπροσωπεύε ι για τους άμεσα γειτονικούς του χώρους ως
ένας χώρος κατεύθυνσης .
η) Επιλογή (Cho1ce, CH): αντιπροσωπεύει πόσο ισχυρός είναι ένας χώρος στο να
ελκύει την κίνηση των κατοίκων μέσα στο σύστημα, σε σχέση με το σύνολο των
κινήσεων του όλου συστήματος , ή όλες τις ελάχιστες διαδρομές από όλους τους
χώρους προς όλους τους άλλους χώρους του συστήματος (H111ier et al, 1986a) . Αντίθετα με την ενσωμάτωση που είναι στατική ιδιότητα, η επιλογή είναι μια
μέτρηση της σ,σ ι ρ ι κής δυναμικής του συστήματος και αποκαλύπτει τα
αποτελέσματα που συγκεκριμένα ι χωρικοί σχηματισμοί έχουν στην κίνηση των
ανθρώπων .
ι) Η αντ ι ληπτ ικότητα ή σαφή ν ε ι α ( lntell1g1 bi1 ity) αντιπροσωπεύει το βαθμό κατά
τον οποίο η σfαιρική ενσωμάτωση συνοδεύεται από ισχυρή συνδετότητα και
συνεισφέρει στην "αναγνωσιμότητα " του χώρου σε σχέση με τον ευρύτερο χωρικό
σχηματισμό . Εφ' όσον η συνδετότητα είναι μια τοπική και στατική μέτρηση ενώ
T ech. Chron.-A, Greece, 1992, Vol. 12, Νο 3
Φωτ. 3. Οδός Παστέρ Photo 3. Pasteur Str .
Φωτ . 4. Πάροδος Μοuμογλου Photo 4. Moumoglou Lane
Φωτ . 5. Βίλλα Αντωνιάδη: Προοπτικό από οδό Παστέρ Photo 5. Anthoniades Residence : perspectiνe νiew from Pasteur Str.
117
11 8 Τεχν. Χρον.-Α , 1992, Τόμ. 12, Τεύχ. J
η ενσωμάτωση μια σ•αιρική στατική μέτρηση, η aντιληπτικότητα a,ορά τη
στατική περ ι γρα•ή του συστήματος κο ι ιδιαίτερα το συσχετισμό μεταξύ των
σ,aιρικών και τοπικών χωρικών ιδιοτήτων και υποδηλώνει πόσο καλά το σύστημα
ως σύνολο μπορεί να κατανοηθεί από τα τοπικό του μέρη .
κ) Η διασταύρωση κινήσεων (Hoνe.ent lnterfιce, ΜΙ) αποκαλύπτει μέρη όπου
συμβαίνει υtηλός βαθμός συνάντησης μεταξύ ξένων και κατοίκων, κι αυτοί είναι
τόποι υfηλής ενσωμάτωσης και επιλογής (ΜΙ 1/ RA:CH). Δίνει ενδείξεις για την ασ,όλεια του δημόσιου χώρου. Ε•' όσον η ενσωμάτωση
είναι μια σ,aιρΙκή στατική μέτρηση ενώ η επιλογή είναι μια Οfοιρική δυναμική
μέτρηση του συστήματος, η διασταύρωση κινήσεων (ΜΙ) είναι μια σ,aιρική
μέτρηση πομ εκ,ράζει το βαθμό στον οποίο η σ,aιρική δυναμική του συστήματος
μπορεί να προβλε,θεl από τη σ,aιρική περιγρa,ή του (U .A.S. 1986) . λ) Η χωρική ενσωμάτωση στηρίζεται στην κεντρικότητα (centrality) και
διa,οροποίηση (differentiation) . Η πρώτη υπαινίσσεται διαχωρικές ταυτότητες
(transpatial labels), ενώ η δεύτερη χωρικές (spatial labels) . Συνύπαρξη
κεντρικότητας και δια,οροποiησης υπαινίσσεται μια συμπερι,ορά βασισμένη στην
ποικιλότητα (diνersity), τη δυνατότητα κίνησης κατοίκων και προβλέtιμης
διασταύρωσης κινήσεων κατοίκων και επισκεπτών στο δημόσιο χώρο .
μ) Η aσ,όλεια του δημόσιου χώρου είναι συνάρτηση της ταυτόχρονης κίνησης και
συνάντησης κατοίκων και επισκεπτών . Εξaσ,aλίζεται στους χώρους που διαθέτουν
υψηλές αξίες και των δύο ιδιοτήτων (επιλογή και συνάντηση , choice and moνemeπt iπterface).
Οι ίδιες χωρικές ιδιότητες ισχύουν και για τον αρχιτεκτονικό χώρο .
5. ΤΥDΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ
5.1. Ο αστικός χώρος*
Η συντακτική ανάλυση της "βαθε ιός δομής" (deep strυcture) του ευρύτερου
δημόσιου χώρου απέδειξε ότι η κίνηση των κατοίκων και επισκεπτών στην περιοχή
είναι α•' ενός ομόκεντρη δακτυλιοειδής και α•' ετέρου ακτινική με κοινή κορυ•ή
το γεωμετρικό κέντρο της περιοχής.
Η περιοχή ανεβάζει την πύκνότητα των κινήσεων και συναντήσεων στην "καρδιά"
της και ταυτόχρονα παρέχει στις ροές των κινήσεων τρείς διακριτές κατευθύνσεις
προς τα έξω: η ,υσική δομή πετυχαίνει να λειτουργεί ταυτόχρονα ως συμπυκνωτής
* Ιδές Β . Hiller et al., The Social Logtc of Soιce Cιmbr1ge Un1νers1ty Press, Cambr1dge, 1984 .
Tech. Chron.-A, Greece, 1992, Vol. 12, Νο 3
και κόμβος κινήσεων και συναντήσεων του ευούτερου χωρικού σχηuοτισuού . Το Ο.Τ.
225 κάνει χρήοη αυτού του πλεονεκτήματος ιδιαίτερα στη γωνία που καταλαμβάνει το
οικόπεδο Αντωνιάδη : η συγκεκριμένη θέση εμtον ί ζετοι να είναι το σημείο σύμπτωσης
(και όρο κορύtωοης) των υtηλώy πυκνοτήτων κινήσεων και των δύο κατηγοριών
χοηστώy . Είναι επjσηc ένα οπό τα σημε ί α τομής του νεοκλασικού με τον ορygyικό
ιστό. με το νεοκλασικό να υλοπο ι εί την δ ι αχωρ ι κ ή και το ορναν ι κό την τοπική
~ (χάρτες1,2,3,4,5).
Χάρτης 2: Η περιοχή σύμtωνο με την Ε.Π . Α . 1989 ~~~& Ηaρ 2: The Urban coηtext according to Ε.Ρ.Α .
1989 Χάρτης 1: Η πόλη με τις επεκτάσε ις της το 1936 Ηaρ 1: The Growth of the City in 1936
~~~~~~~ ~qr~!l~~~θ\ ~.~~,~~
Χάρτης 4: Αξονικός χάρτης ευρύτερης περιοχής Ηaρ 4: Axial maρ of the Urban context
•Q .. ~~1.~~ -~~Q ~~~\: ~α.\\\ ~I -.. G ?{)\_Α~ - ε!;;_ Χάρτης 3: Ο δημόσιος χώρος της ευρύτερης περιοχής Ηaρ 3: The oρen ρublic sρace of the Urbaη context
119
120 Τεχν. Χροv.-Α, 1992, Τόμ. 12, Τεύχ. 3
Με όρους μοντέλων κίνησης λοιπόν, έχει βρεθεί ότι το χωρικό σύστημα διαθέτει
δύο ευδιάκριτες αστικές τυπολογίες (οργανική και νεοκλασική) εμπλεκόμενες με
επιτυχία μεταξύ τους όχι μόνον ως συνολικά συστήματα σε υπέρθεση, αλλά επί σης
και ως πυρήνες ενσωμάτωσης : ο ένας πυρήνας δακτυλιοειδής (beady ring στο
οργανικό) και ο άλλος αιtτ ινικός (radial του νεοκλασσικού) συμπίπτουν στο
κέντρο τους ιtοι αυτό σημαίνει επιτυχή ταυτόχρονη έλξη και κατανομή των
κινήσεων (κατοίκων και επισκεπτών) στο συνοΑικό σύστηυο.
Η καλή εμπειρική γνώση του χώρου που έχουμε μας επιτρέπει να ισχυρισθούμε
ότι υπάρχει μια επί πλέον εξειδίκευση και συνεργασία στους πυρήνες : ο
οιtτινιιtός (νεοκλασικός) πυρήνας επενδύει περισσότεοο στην πυκνότητα
συyαyτήσειιy κατ ο j κωy κο ι ε π ι σιtεπτώy (δ ι αχωρ ι κή λειτουργία), ενώ ο
Σχέδιο ASTY 5: Ελεγχος (Z~J ASTV 5: Control (ΖΟ%) Σχέδιο ASTY 4: Ενσωμάτωση (2~)
ASTV 4: Integrat1on (2~)
Σχέδιο ASTY 6: Επιλογή (5~) ASTY 6: Chotce (5~)
Ο ι τέσσερε ι ς κατοικίες του δεί γμοτος aρθρώνουν δ ι a,ορετ ι κές λογικές στην
οργάνωση της οικογενειακής ζωής και τη σχέση της με την ευρύτερη κοινωνική ζωή.
Παρατηρήθηκαν σο,ε ί ς ομοιότητες μεταξύ της οστικής κατοικίας θεσ/ν ί κης (χάρτες
ASTYl - ASTY6) και της βίλλος Κοποντζή (Χάρτες ΚΑΡl - ΚΑΡ10), η βίλλο CITROHAN του Le Corbus1er αποκάλυψε τους κανόνες της μοντέρνος κατοικίας (Χάρτες CITl -CITlβ), ενώ η ρίλλα Αντωνιάδη (Χάρτες 1-6 & ANTl - ΑΝΤ14), qποδεjχθηκε πως
εjναι uιq νόθα κατάσταση όπου η uοριικό της δοuό υπαινίσσεται
νεοκλqqqικέc - εκλεκτιστικέc νόρuες. uιq λονι&ό που ονατοόπn&ε παντελώς
απο την όρθρuqn της λε ιτουρν ιι.ός ανάλυσης σ' αυτό της ιυαικός δοuός.
Επομένως, το δείγμα που εξετάστηκε κατηγοριοποιείται στις δύο βασικές
τυπολογ ί ες, της νεοκλασικής κο ι της μοντέρνας αρχ ι τ εκ τονικής : Το οστικό σο j τ ι τnc θεσ/yjκnc και n βjλλα ΚαποyτΖD είναι ιαιyότυποι του νεοκλασικού
γενότυπου. εγώ οι βjλλεc C1troban και Λyτvyιόδη ιαιyότυποι του
uοyτέρyου.
Συγκρίνοντας τη χωρική και κοινωνική λογική που υπαινίσσονται οι δύο
διa,ορετικές τυπολογίες, με aσ,όλεια πλέον μπορούμε να ισχυρισθούμε ότι n νεοκλασική κατοικία είναι αβαθόc. uε την κύρια σόλα τnc να λειτουργεί
vc τόnοc κορύιvσqc κ ι yήσεvν κο ι συyαyτήσενν εν ο i κvν κο ι εn ι σκεπτών.
uέyιστου ελέγχου τvν κιyήσεvy και επικοινννίαc. έyoc nυοόνοc τnc
κατοικjαc και κόuβος σύyδεσqς τqς κοινωνικής uε τnν οικογενειακή Ζwή.
παρέχοντας ρq~ό ιδιvτικότnτα και όuεσn δquοσιότqτα. ένας unχανισuός
nρόσιtλnσnς τνν εn ι οιtεnτών στο ζvό τqς ο ιιtοyέyε ι ας r;o ι πρόr;λnσqς τvy
ενοϊιtνν στον πλέον •δquόσιο• περιοχή της. Από την άλλη πλευρό, οι πλέον
ιδιωτΊκοί χώροι της νεοκλασικής κατοικίας είναι πολύ κοντό στα κύρια "θέατρα
ζωής" στο σπίτι. Εποuένως. παρατηρείται μια διοκριτηκότητα στην ταυτόχρονη
διαβόθμηση του βάθους και της ιδιντικότητος χνρίς να παραβιάζεται
κανένας οπό τους λεπτούς κανόνες οργάνωσης της οικογενειακής ζνής ~
όπως θα διαπιστώσουuε συyr;ριτιιιό οτn συνέχεια. εjyαι πιο ανοικτή ιtαι
οπνσδόnοτε λιγότερο διαιοροποιquέyn ono τn uοyτέρνα . Η νεοκλαοσιιιό
τυπολοy i α ε i να ι n χνρ ιr;ή και λ ε ι τουρy ιιtό δοuό που ιtουσταλλώνε ι • αλλά
ιtα ι ενθαρρύyε ι την εn ιιtο ι yvy i α τvν εν ο i ιtνν uεταΕύ τους ιtα ι υ ε τους
εnισιtέπτες. επενδύοντας οnuαντιιtό στον ιtοινvνιιtό ρόλο της ιtατοιιtίας wς
ιυτVρ ι ου κο ι yvy ιr;!iιy σχέσεων και σtιιtτ!iιν ο ι ιιοyενε ι αιιuν δεσμών. Η απουσία
ορίων κο ι ιεραρχιών στο χώρο υποδεικνύουν τη λε ι τουργ i α ενός •uοyτέλου
αναντιστοιχίας• μεταξύ κοινωνικών ομάδων - χρηστών (.επισκέπτες- ένοικοι) και
χωρικών κατηγοριών, που οδηγεί στην εντατιr;ή xρqσιuoπojnon τvy βgσικ!iιν
ορyαyvτικών χώρων τqς ιιqτοικjας ιtαι την επιτυχή εqιτέλεοn του διπλού
Τα αριθμητικό δεδομένα που προκύπτουν από τη σύγκριση των παραμέτρων της
αντ ι ληπτι κότητας κο ι πυκνότητας κ ι νήσεων (Ι, lM) σ' όλο το δείγμα ενισχύουν τα
συμπεράσματα που βγήκαν με τη βοήθεια των άλλων τριών παραμ έτρων: ότι δηλαδή n εur;p ι yής αν τ i λntn του εοvτερ ιιtού χώρου nραyuατοπο ι είτα ι στον uοyτέρνα
PROTO - MODERN URBAN MORPHOLOGY AND ARCITECTURAL TYPOLOGY: ΤΗΕ ANTHONIADES RESIDENCE AND ITS CONTECXT ΙΝ VEROIA
By Λnastasia Μ. Papari
Λn extended Su••iΓY
ι. lntroduct1on
The would-be deνeloper of Anthoniades plot in the city-center of Veroia with a two -storey house in it, built in the middle-war period, considered that before applying for any planning permission, two fundamental questions had to be responded:
1. Το what extent is Anthoniades plot integrated to its broader urban context and how does this context function?
Ζ . What is the historical and hence cultural νalue that Anthoniades Residence performs?
The analysis of (1) and (Ζ) also leads to some broader remarks with respect to urban morphology, the typology of the house and the architectural styles.
2. Tbe •deep structure• of tbe public - SQiCe Context
1. The structure of the open public space enhances the density of moνement and moνement 1nterface between 1nhabitants and νisitors in the heart of the area proνiding simultaneously three distinct directions outward: tbe urban context of Λntboniades plot functions as a condenser and node of cli•ax of •oνe•ents 1n 1ts broader spatial context.
In terms of patterns of moνement, the spatial system performs two distinct urban typologies (organic and neoclassical) successfu11y entangling between themsel νes not only as comprehens i νe systems part i ally oνerlyi ng one another, but mainly as integration cores: the geometric centres of both cores (beady ring of the organic and rad1a1 of the neoclassical one) are identical implementing a simultaneous and successful attraction and distribution of moνements in the whole system. The continuity of connections of both cores safeguards the smooth d1stribution of moνements in space 1nward and outward.
The same urban context performs a νery distinct character of the area, that of social recreation, espec1ally for the upper class and almost exclusiνe use by the young. The application of zoning system, social segregetion in the actiνity of recreation, a plasmatic ascention of land -rent and replacement of housing by
137
1.1!1 Τε~ν. Χpον.-Α, /992, /'όμ . 12, Τι:t·~· 3
functions with ι higher revenue seem to be overlooked by the Subject Plιn
approved in 1989 thιt proposed retailing ιnd recreιtion ιs the mιin po11c1es for the development of the ιreι. These po11c1es could focus on:
- the control of mix of land-uses, - the retainment of land -rent at reasonable leνels, - supporting of ιct1ν1t1es for the exchιnge of 1deas and not only the exchιnge of goods .
- safeguarding of ιcces1b111ty to the act1v1t1es of recreation for as large social groups as poss1ble .
The Anthoniades plot is surrounded by pub11c space where there co1nc1de high movement densities of both users categories . It is also the meeting point of both neoclassical ιnd orgιn1c plans, where the neoclassical implements trιnspattal ιnd the organic spatial ident1t1es: The urban space ιround
Anthoniades plot is of the safest and densest spιces - in terms of use - of the whole c1ty.
3. Jbe Restdence; Structure ιnd Forι. 2. The house 1 s percei ved as ι mechani sm for the mιnιgement of two bιsi c
syιnbolic meιns of social integrιtion as well as ι cell for the domestic and 1ndiν1dual privacy.
The elucidation of the typologicιl and ιιorphologicιl vιlue of Anthoniades Residence hιs been ιttempted through the coιnpιrιtive analysis of four houses [the Urbιn House of Thessalonikι (ASTY), νilla Citrohιn (CIT), Yillι Kapιntzis
(ΚΑΡ) ιnd Anthoniιdes Residence (ΑΝΤ)] . Yilla Citrohan ιnd Anthoniιdes Residence were found to const1tute phenotypes of the modern genotype, whereas the Urban House of Thessιlonika and Yillι Kιpantz1s were found to constitute phenotypes of the neoclιssical genotype .
The coιnparative anιlysis of the soc1a1 and spatial 1og1c thιt historicist ιnd modern genotypes iΙΙΙply showed that the neoclassical house 1s shallow, with its main living room operating ιs ι place of c11mιx for the moνement interfιce for both 1nhιbitιnts ιnd νis1tors, ιιιιχimυm control of moνement ιnd
comnιunication . Horeoνer, the nιost priνate areas of the neoclassical house ιre
close enough to the main theιters of d0111est1c ιnd social 11fe w1th1n 1t . Therefore, the neoclassicιl genotype is chιracter1sed by ι discretion in the grιduιtion of depth ιnd privιcy without breιk1ng ιny of the del1cate rules in the structure of d0111estic life, thιt is .are open and less differentiated than the .odern one . Its spιtial structure 1nd1cιtes the funct1on of ι •noncorrespondence• .odel between sociιl groups ιnd spιtiιl cιtegories leading to
Tech. Chron.-A, Grι:ι:cc, 1992, Vol. 12. Ν ι> :1
an 1ntense use of 1ts bas1c funct1onal spaces and the operat1on of 1ts double role as a Mechan1sm of f1rm t1ghten1ng of domest1c bond s and a fundamental role 1n soc1al 1ntegrat1on.
The two modern phenotypes of the sample (Anthon1ades Res1dense and Villa C1trohan) isolate the visitor from 1nhab1tants and to a large extent 1nhab1tants among themselves: appl1cat1on of the "zon1 ng" system in the structure of the res1dence proνid1ng 1t with two basic roles, those of ma1nta1nance and reproduct1on, 1ntensely d1fferentiated and definitely prevailing oνer 1ts m1n1m1zed social role; the res1dence dormitory-bu1ld1ng (mach1ne a hab1ter), one of the ma1n programmat1c a1ms of the modern movement .
With respect to the architectural style of Anthoniades Residence, the analys1s reνealed the explic1t modern1stic rules of its era regard1ng the general articulation of 1ts masses (1 .e. asymmetry) and 1ts secondary arch1tectural elements (1 .e. vo1ds, balustrades) . The residence refers to h1 stor1 c1 sm (Art Deco) only through some of 1ts secondary decorat 1ve el ements that are weak enough to prov1de the building w1th h1stor1c1st morphology and strong enough to exemplify a contrad1st1nction between the modern and the class1cal vocabulary. But the most essential reason for not class1fy1ng Anthon1ades Residence in eclecticism-histor1c1sm is the fact that its m1xed and pecul1ar styl1st1c 1diom is exhausted 1n the "relief" of its eleνat1ons without affecting the typology of the building. Thus, the contradict1on of its organ1sation cannot be found 1n the contradistinction among various historicist styles, but in the citing of an "amalgamat1on" of histor1c1st styles (electicism w1th elements of Art Deco) and a premature modern one with a preνalence of the latter over the former, mainly 1n terms of typology and less in terms of style.
Therefore, the νalυe of the bυilding as an archirectυral artefact lies in its styltstic υndifferentiated and btlingυal idio• graphtcally exe•plifying its perplexity to gain a pυre νocabυlary: the Anthontades Residence is a clear exa•ple of the transitional era fro• historicis• to •odernis• deeply affected by the pιra•eters of ti•e and change.
4. Conclusjons
Orgιnic and •odern plans prodυced explicit boundar1es and hierarch1es, spattal labels, •heteropias•. insecυrity and hence, a deprtνed υrbιn
enνiron•ent. Correspond1ngly, the •odern hoυse redυces the role of tts shell into that of preserνιtion and reprodυction whtle •tni•izing tts soctal role.
l.l9
140 Τεχν. Xρuv.-A, 1992. "Γίψ. 12. Τεύχ. 3
-Neocl ~ss 1 c~l urb~n •orphology encour~ges openess, 1 ack of hierarchy and existing boundanries, the functioning of tr~nspat1~1 soc1~1 c~tegories.
thus enh~ncing the s~fety of public sp~ce: Urban pathology as isolat1on and marg1na11zation (Urban blight) 1s min1•ized . Correspond1ngly, the neocl~ssic~l residence contributed to the strengthening of f~•11y ties. tr~nsfor•ing 1t into ~ nodιl point of do•est1c ~nd soc1ιl 11fe. ιn 1nν1ting
•echιn1s• for the ν1s1tors 1n the do•est1c 11fe ~nd ι chι11eng1ng
•ech~n1s• for dwellers' pιrtic1p~t1on 1n tts •ost •pub11c• ιrea. It faci11tated the ba.lance between the social and domest1c role of the res1dence a1m1ng s1multaneously at the promot1on of dwellers' personal1ty as well as h1s/her soc1al 1ntegrat1on.