-
Peyami Safa Yalnzz
YALNIZIZ'I SUNARKENYalnzz Peyami Safa'nn, roman tekniini en
mkemmel ekliyle gerekletirdii, byk eserlerinden biridir. En son ve
insanla sunduu teklifleri bakmndan da en olgun eseridir. Yaynevimiz
bu roman sunarken, stadn romanlarnda dikkati eken bir ksm
zelliklere ve Yalnzz'n yerine ksaca dokunmay faydal
bulduk.Bildiimiz gibi, Peyami Safa, "Sanatkr ister istemez bir
itima(sosyal) grn temsilcisidir. Romanda kahramanlarndan biri
romancnn itima grn aklayabilir" grnde olmutur. O, btn romanlarnda
bazan birinci, bazan ikinci plndaki kahramanlardan birini seerek
kendi grlerini syletmitir. Yalnzz'da da Samim romanc adna
'Simeranya'y kurar.Bu tarz ok kullann, stadn zaaf olarak
deerlendirenler vardr. Aslnda her sanat eserini verirken, hayat
karsnda tasvibkr, muhalif yahut isyankr gibi aktif bir tavr
almaktadr. nk yazar, varlnn dna karak bakasn mahade ve anlamak
imknna sahip deildir ve insan, kavradn ister istemez deerlendiren
bir mahiyete sahiptir. Romanc, hayatn sonsuzca ihtimalleri iinden
romann mevzuunu ve o kahramanlar setii, o tertip tarz iinde verdii
iin, zarur olarak aktif bir tavr alm olmaktadr. Roman, hayata
tutulmu sdk bir ayna olarak anlayanlar bile, hayat o tarz ve slp
iinde aksettirmekle okuyucunun tercihlerini etkilemi olmaktadrlar
ki, hi bir zaman tam br tarafszlk iddiasnda bulunamazlar. Ancak,
Peyami Safa gibi mtefekkir,(aydn) hayat hakknda vazgeilmez
tercihleri olan kavgac bir miza iin, romann btn olarak kuruluu ve n
plna karlan tiplerin davranlar yoluyla sunulan teklif ve
telkinlerle yetinmek mmkn deildir. O, bu btn iinde, ayrca kendisini
romanda bir kahramana temsil ettirmi ve szn sylemitir. Bu tutumun,
sosyalist sanatlarn realizm anlay ile yaknl yoktur. stad, sosyal
gerekilik anlayn, sanatdan iktisat vekilinin grevini istemek diye
vasflandrr.stadn, btn romanlarna hakim kld hayat iin vazgeilmez
tercihleri dediimiz hususa dokunurken, yaygn bir kanaati de tavzih
etmek (aklamak) istiyoruz. Peyami Safa, durmadan daha gzele,
doruya, hakikate doru koan byk bir dnce gc, sanatkr ve kl bir zek
idi. Sistemci deildi ve 'izm'lerden holanmadn ok kereler yazmtr.
Ancak, bu stn zeknn istinad(dayanma) ettii baz temel tercihler
vardr ki, bunlar ilk roman Szde Kzlar'dan bu yana hi deimemi,
sapmam, gittike glendirilerek ina edilmi ve aydnla kavuturulmutur.
Mslman-Trk olmak ve bu mensubiyet uuru. Btn romanlarna sindirilmi
ve yer yer roman tekniini zorlayan aklamalar halinde belirtilmi
olan bu tercihi tesbit iin hi de zel bir dikkat gerekmez. 9.
Hariciye Kouu'nun; ocuk kahramannn Dr. Ragp'la tartmalarn, Biz
nsanlar'daki Necati'yi, Szde Kzlar ve Fatih-Harbiye'nin sonularn
hatrlaynz...Ite. bir edebiyat tarihimizin, Bir Teredddn Roman
ismini onun btn romanlarna mterek isim olarak vermek mmkndr,
ifdesini, yukarda dokunduumuz hususlar asndan tavzih etmek gerekir.
stadn romanlarnda kahramanlara, en az tereddt kadar hakim olan tavr
phedir. ki kavram arasndaki yakn ilgiye ramen, tereddt atalete
sevkeder, phe ise temel tercihlerine bal kalarak araylara gtrr,
zeknn ldatcs olur. Fatih-Harbiye ve Bir Teredddn Roman'nda olaylar
ve ruh halleri olarak daha ok ilenen tereddt. imek ve Yalnzz'da ise
phedir. Ancak, mesele yukarda temas ettiimiz, romancnn hayat
karsndaki tavr bakmndan ele alnnca, Bir Teredddn Roman hari, dier
btn 'romanlarnda okuyucuyu ok ak tercihlere gtrd grlr. Romanlarda,
bu adan grlen tereddtler phenin aratrmalardr ve hi bir zaman askda
braklmazlar.Peyami Safann romanlarnda, deiik nisbetlerde olmak zere
kendi hayatndan belirli izler vardr. O, romanlarna dncelerini olduu
kadar gerektiinde hayatn da koymaktan kanmamtr. Ac ve tatl ynleri
ile pek renkli geen btn bir hayat ona zengin bir malzeme kayna olmu
ve bu malzemeyi sanatkrca ilemesini bilmitir. stad, roman ve romanc
konusundaki bu tavrn Bir
-
Teredddn Roman'nda "Ve dnd ki, en afaki(ilgisiz) zannettiimiz
romanlar bile, muharririn(yazar) ruhunu muhayyel(hayal) kahramanlar
vastasiyle aksettiren bir otobiyografiden baka bir ey deildir."
diye aklar.ileli ve etin artlar iinde geen hayatnn uuralt
tesirlerini ise Cahit Stk Taranc'ya yle anlatmt: "Benim uurum bir
facia atmosferi inde dodu. Ben iki yamda iken babam ve kardeim on
ay iinde ld. Ksa bir fasla ile hem kocasn hem ocuunu kaybeden bir
kadnn hkrklar arasnda kendimi bulmaya baladm. Belki btn eserlerimi
dolduran bir facia beklemek vehmi(evham) ve yaklaan her ayak
sesinde bir tehlike sezmek korkusu byle bir balangcn neticesidir."
ilk romanlarndan imek'teki keskin facia atmosferi, vehim ve phe
havas son roman Yalnzz'a da yer yer mistik bir muhteva ve aklamalar
kazanarak intikal eder."Romann konusu insandr." diyen Peyami Safa,
onun i macerasn daima birinci plnda tutmutur. "Romanlarmda insan
ruhunun gnesiz hatta, yldzsz sahalarna nfuz etmek iin sarfettiim
gayretlerin arttn biliyorum." Bu szlerin sylenmesinden sonra, bu
nfuz ceht(aba) ve kudreti daha da artm ve edebiyatmz Matmazel
Noraliyann Koltuu ve Yalnzz gibi unutulmaz eserler kazanmtr. stadn
romanlarnda bu anlay ve gayretin geliimini takip etmek mmkndr. Bu
geliimin takibine ksaca girmeden nce br noktay belirtelim ki,
Peyami Safa itimi cephesi ok kuvvetli olan bir yazardr. Romanlarnda
itima meselenin byk arl vardr. nsan ruhunun problemleri etin
cemiyet meseleleri ile i ie yerilir. Ancak, itima mesele insan
ruhunun zmlenmesi iin sadece bir fon yahut vasta olarak
kullanlmaz:. tartlr, tahlil edilir, teklifler sunulur.Ilk
eserlerinden olan imek, psikolojik roman trndeki ilk denemesi
olmutur (1923). Bu eserde ruh tahliller klinik mahade ve tesbitleri
andrr gibidir: Sonlara doru iyice ykselen gerilime, younlaan ve
arpcl artan olaylara ramen romann btnne, daha sonrakilere nazaran
yeterince sindirilebilmi deildir. Szde Kzlar'dakinin aksine, romann
kuruluu iinde itima mesele tamamen arka plna atlm gibidir. Fakat,
yine de romanc vardr ve szn sylemektedir. Szde Kzlar'daki Nadir'in
yerini burada Ali almtr.9. Hariciye Kouu yetim, hasta ve bir k ocuk
ruhunun harikulade iiridir. Ruh tahlillerde artk romanc deil sanki
hastahane duvarlar konuur, kokular, renkler konuur. Hasta bir ocuun
mitlerinin, aclarnn btn derinliini bulduumuz bu romanda itima
meseledeki millici Peyami Safa yine vardr ve esasen kahramann
kendisidir (1930).Fatih-Harbiye'de (1931) itimi yan, dier
romanlarna nazaran daha ar basar; konu, kltr deimelerimizden doan
buhranlarmzdr. Garpla ark arasnda deerleri ve btn bir yaay tarzyla
seim yapmak zorundan doan bunalmlar, dengesizlikler romann kadn
kahramanna aksettirilerek verilir. Bir Teredddn Roman'nda (1933)
Fatih sahneden ekilmi ve olaylar tamamen Beyolu'na tanmtr. ark'
temsil eden Fatih Mualla'dr; Beyolu'nu okur, dnr ve
Fatih-Harbiye'deki tereddd temsil eder. Fakat, asl byk kavga,
tereddt Beyolu'nu altst etmektedir. Beyolu, yirminci asrn ilk
yarsndaki Avrupa'nn Trk cemiyet ve nsanna aksetmi halidir. Ancak,
cemiyetin bir aydnlar Vasimi olarak alnd unutulmamaldr. Tereddt ve
bunalmlar imdi Garb'n kendi buhranndan domaktadr. Bu romandaki phe
ve tereddtler btn bir insanlk apndadr ve nsan cinsiyle birlikte
sahneye kan temel sorular, btn bir dnyay tedirgin eden meselelerle
i ie olarak kendi kendini ortaya koymaktadr. Itim-ruhiyat Peyami
Safa yine btn arln koymutur ama btn meseleleri ferdin metafizik
probleminde temellendirerek ve zeksnn olanca le bu ebedi meselenin
derinliklerine dalarak. imdi btn kavgalar, bir dm noktas olarak man
veya imanszlk mihveri(eksen) etrafnda dnmektedir. Daha nceki
romanlarnda da insann maceras esastr. Ancak, bu i macera, ilk
romanlarndan itibaren, insann gnlk yaay iindeki davranlarnn,
kavgalarnn, mnasebetlerinin ruh tahlillerinden, bu ereve iinde
insan ruhunun derinliklerinde yaplan gezintilerden,
didiklemelerden, yava yava insann metafizik problemine doru
derinlemesine bir yolculuk olmaya balar. Matmazel Noraliyann
Koltuu'nda nsana ve insann kavraylarna yeni boyutlar kazandran bu
yneli, Yalnzz'da kendi trnn almas g bir doruu olur. Bu romanda,
itima meselede de mill snrlar alr ve belki bir gn. nsanln kavuacan
ummak istediimiz 'Simeranya' lkesinin lleri verilir.Biz nsanlar,
ustaca rlm olaylar iinde, kudretli ruh tahlilleriyle
-
birlikte materyalizmi tartr. O da, Bir Teredddn Roman gibi tam
zmn 'Simeranya'da bulacak, Matmazel Noraliya'nn muzdarip, yce ruhu
orada tima muhitine kavuacaktr.Yalnzz, insan rperten, sapk bir phe
motifi ile balar. Sonra tereddtler, pheler, cemiyetimizin snrlarn
amayan deiik durumlar iinde mevzularn deitirerek srer gider. Mekn
ve olaylar snrl ve yerli fakat gerek insan, gerekse cemiyetde
zmlenmek istenen meseleler cihanmul(evrensel) ve ebeddir. Romancnn
hayata sunduu teklifler btn bir insanlk iindir.Samim bir yandan,
iinde yaad cemiyetin ve birlikte olduu insanlarn meselelerini gnn
idrak lleri iinde zmeye alrken, odasna kapand zamanlarda da Peyami
Safa'nn 'Simeranya' lkesini yazmaya ve hayatn problemlerini orada
zmeye alr.Maddenin stnde bir mn, fiziin tesinde bir metafizik
gerei, dnyadaki btn kymetlerden baka ve onlarn stnde bir ruh ve bir
Allah vardr. Bu gerekler bilinmedike, lim ve teknikle bu btn
iindeki yerini almadka nsanlk buhrandan buhrana srklenecek, huzur
ve skna kavuamayacaktr.Sanat mtefekkirimiz insanl Tanr'nn ipine
sarlmaya, ona tutunmaya davet ediyor.Maddecilikten kurtulamayan,
her eyi fizik kanunlar ile laboratuvarlarda izaha kalkan yirminci
asr medeniyeti drakini geniletmelidir, 'insan ruhunu anlamadan
atomu izah etmek mmkn deildir.' 'Bir ksrkle gkte bir yldzn dmesi
arasnda sk mnasebetler vardr ve bunlar bir byk olu prosesinin ayr
ayr grnleridir.' Insan kavrayna korkun bir vs'at(genilik), kinata
hakim bir btnlk ve dzen fikri getiren dnceleri ile stad, beer
idrakiyle lh nizamn tasvirini yapar gibidir.'Yalnzz'da, insan
laboratuvarlardan kurtarma, onu varlk btn iinde kavrama cehdinin
ruh tahlillerine kazandrd byk derinlik ve insana at yeni ufuklar
vardr. Romanda okuyacanz bir pasaj buraya da almalym:"Ey nsan! Bu
kitab sana ithaf ediyorum. Bann stnden byk bir rzgr geiyor. Yalanc
bir fecirle(afak) balayan asr kararyor ve sana tek mit olarak en
kudretli kayna uranyum'da deil, senin ruhunda skm maddeden
kopararak kardn korkun tahrip letinin patlayndan ykselecek alevi
bekletiyor. Ey bahtsz! Tarihinin hi bir devrinde kendine bu kadar
yabanc, bu kadar hayran ve dman olmadn. Laboratuvarnda aradn,
incelediin, oyduun, dibine indiin, srrn detiin her ey arasnda yalnz
ruhun yok. Onu beyin hcrelerinin bir fr sanmakla balayan mthi
gafletin, otuz yl iinde grdn iki muazzam dnya harbinin kan ve gz ya
alayanlarnda en byk dersi arayan gzlerine bir krlk perdesi indirdi.
Brak u maddeyi, bo u l dehan, doy u fizik ve matematik
tecesssne(merak), kov u kemmiyet fikrini, dal kendi iine, ko kendi
kendinin peinden, bul onu, bul kendini, bul ruhunu, bul, sev, bil,
an, gr, kendi iinde gr Allah'n. Kendine dn, kendine bak, kendine
gel. Aptalca bir konfor akndan doduu halde her biri daha korkun bir
dnya harbi hazrlayan teknik mucizelerinin yannda, senin i ztlklarn
elemeye yarayacak ve seni kendi kendinle boumaktan kurtaracak ruh
mucizelerini ara. inan mnevilere ve mukaddeslere, inan! Onlar
hakknda bu kadar kke dnmekten utan! Her sezilen derinliin ifa
ettiklerini dnmekten bile seni alkoyan tabiat metodlarn frlat ve
bitlenmi elbiseler gibi at. Ortaa papaznda hakl olarak aypladn
darkafalln anlay snrlarn daha fazla darlatran be duyu idrakinin
kapal dnyas iinde kalma:Ar ge, feri(aydnlk) atla, sidreyi a, Gr ne
var 'maverada(uzak,te) ibretsizNevzat KsoluBir aklama:Yalnzz'n ilk
basksnda, romann banda 'prolog, diye bir blm vard. Ayn yaynevi
ikinci basky yaparken bu ksm kartmtr. Mill Eitim Bakanl Yalnzz' Bin
Temel Eser serisi iinde yaynlarken prologu yeniden ekledi.Biz bu
eseri tken Yaynevi'nin ilk kitab olarak yaynlamay plnladmzda, -stad
rahmetli olmu, ikinci bask henz yaplmamt- nklp-Aka Kitabevinin
sahibi Garbis Fikri efendi ile grm ve ikinci bask hakkn bize
vermesini stemitik. Konumalarmz srasnda bu zat Yalnzz'n ilk
basksndan bir nsha kartarak bize gstermiti; prolog ksm katlanm ve
zerine stadn el yazs ile "Bu ksm girmeyecek" diye yazlmt. Aratrclar
iin, birinci ve nc basklarda prolog ksmnn varln da dnerek, stadn
arzusuna uygun
-
olarak bu ksm romana almyoruz.Prolog, evresindeki yalan ve
irkinlikler inde bunalan Samim'in, bir anlk olsun itenlik ve drstlk
arayan ruh halini aksettiren, romandan mstakil bir para gibidir.N.
K.BIRINCI BLMCESARET yoktu. Kardei kk ve yuvarlak bir francala
diliminin stnde saat cam takar gibi dikkatle yerletirdii jambona
tereyan srerken hi bir meseleyi cidd konuamazd. Bir ka yukar
kalkmt. ri mavi gzlerinde parlayan itahtan yznn niin gldn, onu hi
tanmayanlar da bir bakta anlayabilirlerdi. Fakat sylemeliyim. Yoksa
ldracam. Dn gece uyumadm.Yksek sesle:Dn gece uyumadm, Besim,
dedi.Kardei dilimi srmadan evvel, ona gznn kuyruiyle frlatt bir
bakla, eer byk bir mesele aacaksa, fena bir an setiini hatrlatmak
istedi, sonra dilimi srd. Yutkunurken bu ilh lezzet annn safiyetini
hi bir dnce ile bulandrmaa raz olmadn anlatmak iin de kalarn att.
Bir iki kere daha yutkunduktan sonra, lokmadan evvel sordu.Niin
abla? Tavan gibi korkak uykular vardr. En kk bir endie ruhta t
karsa drt nala kaarlar. Senin de uykularn yledir, bilirim.Deil
Besim. Seninle cidd konumak istiyorum. Kk deil endiem. Bak, Selmin
yine inmedi sofraya. sabahtr byle. Sabahlar midesi bulanyor ve ba
dnyor. Dn sabah kahvaltda yz sapsaryd. Dikkat etmedin mi?12Besim,
konuurken dnmeyi sevmeyen adamlarn sr'atiyle cevap verdi:Henz ona
bir ebe gzyle bakmadm. Anlamam da. Yalnz pheni anlyorum. Olaan
eyler. Cidd konuulacak bir mesele deil.Besim, rica ederim.Kk ataln
yeil zeytin tabana uzatan Besim, yine bir kan kaldrarak:Vallahi
Mefharet Abla, dedi, sen u tombul zeytinleri nereden aldn sylersen
daha cidd bir bahsegirmi olursun. nsan vcudunda lzumsuz bir organ
yoktur. Selmin'in bunlar istedii gibi altrmasn niin tabi
bulmuyorsun? Nefes almas kadar tabi. Yirmi yangemi gzel bir kzn,
vcuduna beinci derecede bir belediye memurunun tasdikinden sonra
tasarruf etmesidetine elli sene sonra ne kadar glecekler, biliyor
musun? Bu yaa kadar sabretmesi budalalk.Mefharet kzard. Besim'in
fikirlerini bilirdi. Yazn balkonda ezlonglara uzandklar zaman, kn
bitiik salondaki minenin nnde berjerlere gmlerek yaptklar saysz
mnakaalarn hepsi lkrdda kalrd. Byle, ev halkndan birinin erefi
zerine hi konuulmamt. Hele Selminin, Selminin...Besim, rica ederim,
Selmin benim kzm, senin ablann kz. Bama kan kyor. Dn ki, Allah
vermesin, byle bir ey varsa, byk rezalet. Drt aydan beri nianlsndan
ayr bu kz. Herkes bunu biliyor ve herkes senin gibi
dnmyor.Herkes... Herkes...Besim francala diliminin zerine tereyadan
sonra ilek reeli srerken, verecei cevaptan evvel alaca lezzeti
dnyor ve yutkunuyordu. Herkes... diye tekrarlad ve dilimi srd.Daha
sonra devam etti.Istanbul'da, hele bu zppe kyde herkes byk bir
mesele deildir. Bir Orta Anadolu kynde herkeskzcazn bana bel
kesilir. Zavally babasna bile vurdururlar. Bir Macar kynde kzn
oturduu evin kapsna zift srlr ve bana lanet yadrlr. Zavallca Vilma
Banki'nin "Seher Vaktinde"ki cehennem azab ektirilir. Fakat burada
herkes, meseleyi tulumba tatlsyla sade kahve arasnda konuur, bebein
sarn m, esmer mi olacan ve kime benzeyeceini sorarlar, geer
gider.Mefharet'in yuvarlak etli yz o kadar iiyor ve kzaryordu ki,
platin salar aarm gibi grnyordu. Dudaklarnn etraf kabarmt. Besim
buna dikkat etti ve sustu. Bir hafta evvel ablasnn tansiyonu yirmi
birdi.Kadn azn yar aarak derin bir nefes ald.Kime benzeyeceini
evvel ben sana sorabilir miyim? dedi.Besim ay ibriine doru giden
elini birdenbire ekerek srad:Hah! Bir bu eksikti. Tebrik ederim,
iyi kefettin: Bana benzeyecek.
-
Sana deil, yanl anlama.Bana, bana... nan ki byle bir ey imknsz
deildir. nk Selmin'i ok gzel bulduum ve senin kzn olduunu unuttuum
anlar ok oldu. Hani yle bir karncalandm. Kz kardeim olsayd yine
benden phe edebilirdin. Ne kar ablacm? nsann btn felketleri tabiate
kar gelmesindendir.Besim!Et, et, benden de phe et.Mefharet
gzlerinin ucuyle etraf yokladktan sonra bard:Senden phe
etmiyorum.Yalann kst bir sesle ilve etti:Kimseden phe etmiyorum.
Benim, baka bir zntm daha var. Aabeyimin halini beenmiyorum. Dngece
gelmedi. Seninle bir daha konutuktu. Epey zamandr bir bakalk var
onda. Odasna kapanyor hep.Besim ay yudumunu emerken, lezzetin dille
damak arasnda tad merkezine gidiinin hi bir ann uursuz brakmak
istemiyor ve gzlerini yumuyordu.14Dilinin ucuyla dudaklarn
yaladktan sonra ban sallad.Bu bir kromozom muammasdr, dedi, mzn de
ayn anann ve ayn babann ocuklar olduumuz muhakkak. 1923'n ortasna
kadar doanlar bu emniyetle konuabilirler. mzn arasndaki farklara
bak. Sanki aabeyim Corneille'in torunu, ben Moliere'in. Sen...
sen... O! Byk baban aramak iin Sofokles'e kadar k. Samim'den daha
trajik mahlksun sen. Hi olmazsa onun baz gevek ve mzmz hassasiyet
anlar var da, iindeki trajedi barutunu lakrimal bezelerinde
slatyor. zntne gelince, o zaman da syledim sana: Bizim birader k...
Bu kadar senin sahnede bir kolunu yukar kaldrarak ve gerinen bir
kedi yavrusu gibi elini havada zarif bir dalgalanla kabartarak uzun
bir tirad ekmen iin kfi deil. Biliyorum. Kime k, onu merak
ediyorsun.Dn gece ldracaktm.Besim ban geri att:Buyur! te senin en
ok tekrarladn sz: ldracam, ldracaktm, ldrmazsam,
ldrmaktan...Vallahi ldracaktm. Ben bu evin havasnda bir arlk
duyuyorum. BesimTabi, acaip ryalar da gryorsun.Gryorum. Evvelki
gece perde grdm, siyah perde. Skntdr.Ben de bu evin iindeyim. Hem
de sizin gibi her kuu bayku sanan kbus tiryakileri arasndaym.
Keyfimi bozmuyorum.Aman! Sen! ldrtrsn insan... Seninle hi bir...Ban
arkaya evirdi. Bir ayak sesi. Hafif bir ksrk. Selmin
giriyordu.Mefharet kalkt ve Besim'e gzleriyle bir iaret ektikten
sonra, kziyle yzyze gelmemek iin, baheye bakan terasn
merdivenlerine doru yrd.Selminin yz solgundu.Gnaydn, day.Bonjur
Selmin, otur.Kz nne bakyordu. Besim yeil zeytin taban ona doru
srd:imdilik insan bundan baka bu eve balayan lezzet yok. Bir tane
azna at ve bana cevap ver: Bu dnyada kendisiyle her eyi rahata
konuabilecein adam ben deil miyim? Anlat bana... Selmin... Haydi...
Seni byle solduran mesele nedir?Selmin ataln zeytine soktu, fakat
elinden brakt. Kvrk ve uzun kirpiklerinin altn erevesi iinde
buulanan yeil gzlerinin ucunda sivrilen keskin bir anlayla cevap
verdi:Tahmin ettiiniz gibi.Tahmin ettiimizi ne biliyorsun?Selmin
baheye doru bakt:Annemin kndan belli. Anladn iki gnden beri
anlyordum.Besim gld:Peki. Mesele yok. Bahtiyar zatn adn da syler
misin?Syleyemem, day, mazur gr.Besim durdu ve ban sallad:O halde
benden, meseleyi on drt dakikada halledecek ve seni bir sene sonra
bir mecliste grp de "Naslsnz Selmin Hanm?" diye sorarken sesinin
imal toniyle sana gemii hatrlatmaktan ekinecek dost bir tabib-i
hazkn(uzman) adresini soracaksn.Hayr, day, sormayacam. Alak sesle
ilve etti:
-
Douracam.Besim kzn fincanna ay koyarken ban sallad:l!... Demek
bahtiyar zat ile evleneceksin ve bu onun son bahtiyarl olacak.Hayr,
evlenmeyeceim.H... Nesebi(aile) mehul ve gayrsahih evld- vatann
saysz miktarna bir de sen ilve edeceksin. Mesele yok. Sahih(doru)
veya gayrisahih: Bence msavi.(ayn) Fakat annene bunu
syleyemeyiz.?16Selmin omuzlarn kaldrp indirdi.Bence de o msavi,
dedi, annem benim en byk ansmn nne dikildi. Bundan sonra onu hi bir
iime, hi bir zevkime kartrmam.Geliyor, dikkat!Buyursun.Mefharet
yaklat. Bir pene gibi uzatt elindeki fke, yakalad sandalyeyi
takrdatarak ekti. Yznde hl kan ve ikinlik vard.Dolgun ve gevek
yanaklar sarkyordu. Selmin'inkinden daha koyu yeil, frlak, az
kirpikli ve glgesiz gzlerinde, hi bir istikamet beenmeyen huzursuz
baklarla derin bir nefes ald.Selmin nne bakyordu.Mefharetin kararsz
baklar, Besim'in yznde durdu. Kardei yine bir kan yukar kaldrm,
hafif hafif ban sallyor ve glmsyordu. Gzlerinin uciyle ablasna
bakarak, alak sesle.tiraf ediyoruz, dedi.Mefharet sofrann kar
tarafnda oturan kzna doru eildi ve daha ziyade 'Alak' kelimesine
yaklaan bir tonla haykrd.Kimden?Selmin hi kmldamad. Days cevap
verdi:Ablacm, msaade et, benimle konuacaksn, dur biraz.Mefharet ar
vcuduna lyk olmayan bir eviklikle hemen ayaa kalkmak istedii iin
sandalyeyi devirdi. Arkaya doru sendeledi ve bir dmek tehlikesi
geirdi. Besim onu tutmak iin ayaa kalkmt.Kadn kzna haykrd:Kimden?
Syle! Syle diyorum!Selmin kmldamyordu. Yz ve gz kapaklar da
hareketsizdi. Yalnz dudaklarnn etrafnda, karnnn iindeki balangtan
ziyade annesini kudurtabilecek sinsi bir glmseyi vard.Mefharet
titriyordu. Besim evvel onun elini tutmak istedi; fakat bu temasn
bir patlama ile neticelenmesinden rkerek Selmin'e gitti, onu
koltuunun altndan tutarak kaldrd ve yemek salonunun kapsna kadar
gtrd.Kz karken, annesi, arkasndan bard: .Alak!Sonra kardeine dnd.
Dilerini kilitleyerek iki yumruunu havada sallad.Siz beni
ldrtacaksnz!Besim ellerini pantolonunun cebine sokarak yan tarafa
doru ayrk bacaklarla iki adm att.Tamam! Tamam! Her zamanki
sen!Mefharet tekrarlad.ldrtacaksnz. Bu evde bir ey dnyor, fakat
anlayacam ben. Gizleyemezsiniz benden.Tamam!
Tamam!ldrtacaksnz.Sesin bir perde alalmasndan, heyecannn zirveden
aa dmeye baladn sezen Besim, telkin dozunu buiniin derecelerine gre
ayarlayarak ablasna yaklat.Benimle konu, abla, beraber dnelim.ki
eliyle boluu iten Mefharet bard:Sen ekil, cidd bir adam
gelsin.smarlayalm. O gelinceye kadar hazrda ben varm. Otur uraya
abla.Mefharet'in tecesssn(merak) uyandrarak alkasnn merkezini baka
tarafa kaydrmak ve fkesini azaltmak iin ilve etti:Benim bildiim
eyler var, rendim, dinle beni.Ve hemen tabakasn kard:Al u sigaray,
otur uraya. Kadnn fkesi tecesssne bir anda teslim oldu.abuk
syle.
-
Otur. Hah. Dinle. Evlenecek.Mefharet gerdann iirten bir
gerginlikle ban arkaya doru ekerek sordu:18O olanla m? stemiyorum.
Bana emrivaki yapt, deil mi? stemiyorum.Deil, nianlsiyle
deil.Kiminle ya?Bana mahsus, ok orjinal bir erefle seni temin
ederim ki, abla, nianlsiyle deil.Kimden? Kiminle? ldracam.Bu mesele
tmarhanede halledilebilse ben de seninle ldrrm. Bilkis abla, sakin
olman lzm. Sakin olsaydn kendine gelirdin. Tansiyonun otuza
frlamtr.ldreceksiniz beni zaten.Dur, dinle. Bahtiyar zatn adn
sorma. Bilmiyorum. Fakat nianls deil.Mefharet yumruklarn skm, mehul
odann iinde aryormu gibi etrafna bakp soruyordu: Kim yle ise?
Nerede, ne abuk! O olandan sonra kiminle tant?Kardeinin iki elini
birden yakalad:Ben sana bir ey syleyeyim mi. Besim, dedi, istersen
ldrdma hkmet.Anlyorum. Syleme. Kimden phe ettiini anlyorum.nk sen
de ondan phe ediyorsun, deil mi?Hayr ama buna bir vehim diyemem.
Ancak, ablacm, dn gece biri burada idi, teki yoktu..Bilmem. Dn gece
baka. Ne diyor? Sylemiyor deil mi kimden olduunu?Besim ablasna
dnmek iin vakit brakmak ister gibi durdu ve cevap verdi:Acele
ediyorsun. ki dakika bile konuamadk, Mermerlemi bir frtna gibi
karmza dikildin. Tel etme. Anlarz.Sen ne dersen de, benim phem
devam ediyor.Haklsn. Aratrrz, anlarz onu da. imdi, imdi, odasna
girelim.Duvar saatine bakt ve ayaa kalkt. Trenin gelmesine bir
saatten fazla var. Bir eyler yazyor geceleri. Bulalm. Okuyalm.
Casusluk irkin bir ey ama...Besim de kalkt.Okuyalm, dedi, hi bir ey
senin imdiki halin kadar irkin olamaz. Yazhanesi kilitli deil
mi?Ben ona anahtar uydururum.Allahn indinde(gre, yannda) kasa hrszl
senin bu fkenden daha makbuldr. Nizam- lem hakk iin sessiz bir
cinayeti bu grltye tercih ederim. Simeranya kifinin yazhanesine
anahtar uydurmakta benim ahlkma aykr hi bir nokta gremiyorum.Senin
ahlkn var m, Besim?Ne kadar rahat yaadm gryorsun. En ahlkl adamdan
daha zararszm. Benden bir fenalk grdn m hi?Frsat bulamyorsun da
ondan.Besim'in sevimli gzlerinden iki mavi ku uup Mefharet'in
omuzlarna kondu. Frsat bulamyorum ha... Bir kzn daha olsayd da,
sana gsterseydim...Ablasnn koluna girdi. Gel dedi, Simeranyaya filn
kulak asma. Her caninin iinde temiz bir dnya vardr. Oraya ka kendi
kendinden nefret ifade eder. Banyoyu senden ok seven fahieler
tandm. Bu temizlik hasretinin srrn imdi bir yazhanenin gznde
bulabiliriz. Benim de iime phe soktun. Dnya bu kadar meraka ve
heyecana deer mi?20"SON vapur. Gvertenin n tarafndayz. Yaknmzda
kimseler yok. Balarmz birbirine dayal. Rzgr onun salarn
benimkilerine, teninin kokusunu denizinkine kartryor. Gzlerim
kapal. ki eli de avularmda. Skyorum. Ban hafife ekiyor ve yan
baklaryle gzlerimi arayarak glmsyor. Yznde mterek bir rya annn
dalgnlk izleri yerine, ar dncelerden gelen bir dehet intiba var.
Bir korku saraynn simsiyah koridorlarnda dolaan yalnz ve mahpus bir
kralie gibi gzleri karanl emiyor, bsbtn irileiyor ve gzelleiyor.
Ben onun mnzev(ilgisiz) kalbine uzaklardan seslenmek iin,
kulaklarnn iine en gzel hislerimi fsldyorum. Sonra dudaklarm
yanaklarnn stne koyuyorum. Yz yanyor, o kadar yanyor ki,
-
biraz sonra kl olup dalmasndan korkuyorum. Sonra ince bir
slaklk. Hafif bir titreme. Gzlerinin iine bakyorum. Karanlk; ve
soruyorum: Alyor musun?Gzlerini yumuyor.***"Demin, penceremde, bu
hazin ilkbahar sabah grgenler arasnda dmdz uzanan sisli yola baka
baka..."iki tarafta da arzuyu gurura hesap vermee aran i muhasebe
anlar olmasayd, kendi kendini yiyen akn ikenceleri ne kadar
azalrd.***"Seziyorlar m? Bazan bu srr tayamyacak hale geliyorum.
Takatimi aan bir yk. Sofrada artk donmu bir sktum. Yan gzler beni
taryor. Dn akam Mefharet, radyo banda, sordu bana: Aabey, size
neeli bir istasyon arayaym m? 'Radyoda deil, kalbimde neeli bir
istasyon aryordu. Cevap vermedim. Yalnzlk. srar etmedi. Birdenbire
Besim'i zledim. Onun neesi daima bu evi sessizliin frtnalarndan
kurtarmtr. Geldi hemen. Elleri cebinde ve bacaklar ayrk. Bana doru
yrd: Aabey! dedi, bu sabah gayet mhim bir karar verdim. Daha dorusu
bir haftadr bu karar veriyor, fakat tatbik edemiyorum.Ne olduunu
sormadm. Mefharet benim yerimi ald. Besim ona dnerek cevap verdi:
Yzm ykamaya karar verdim. Her sabah vcudunu kolonya ile friksiyon
yapan Besim'in su korkusu beni yllarca dndrmtr. Dibindeki kompleksi
hl bulabilmi deilim.Besim cevap alamayacan bildii halde sordu:
Aabey, Simeranyada nasl ykanrlar?Tam o srada Selmin ieriye girdi.
Suali duymutu. Bekledi. Cevap kmadn grnce kendi cazibesinin, hi bir
erkek iin istisna tanmayan dayanlmaz nfuzunu benim zerimde alenen
denemek istedi: Day, Simeranya'nn kzlarn ve aklarn anlatnz, ok rica
ederim.Sarlm devam etti. Besim Selmin'e doru yrd ve beni gsterdi:
Bu kuyudan avula su alamazsn. Bouna yorulma. Simeranyann kzlarn
tanmak istersen Aniyet-l-agani'yi oku: Ite gzelsin, sevgilim, ite
gzelsin. Gzlerin gvercinler gibidir. Beni zm pideleriyle
kuvvetlendiriniz. Elmalarla beni ihya ediniz. Zira ben muhabbet
hastasym. Sol eli bam altnda olsun ve sa eli beni kucaklasn.22Ey!
Orelim kzlar, size ceylnlar ve sahra geyikleriyle yemin veririm ki
sevgili istemedike an uyandrp kaldrmayasnz. Sevgilimin sesidir. te
dalar zerinden srayarak ve bayrlar zerinden atlayarak
geliyor.Durdu. Bir hatrlama gayreti iinde hafzasn kurcaladktan
sonra, ilk genliimizde beraber ezberlediimiz paray okumaya devam
etti:Sevgilim ceylna yahut geyik yavrusuna mabihtir.(BENZEMEK) Ite
imdi duvarn arkasnda duruyor, pencereden bakyor ve kafesten grnyor.
Zira ite k geti. Yamur geip gitti. Yerde iekler grnyor. Budama
vakti geldi ve diyarmzda kumrunun sesi iitiliyor. ncir aac
tomruklanyor ve. asmalar ieklenip rayiha(esans) veriyor. Kalk ey
mahbubem. Cemilem, gel. Ey kaya kouklarnda, uurumun gizli yerinde
olan gvercinim, yzn greyim, sesini iiteyim. Zira sesin irin ve yzn
gzeldir.***"Dn gece az uyudum. Meseleyi halledebilmi deilim. Sekiz
ay evvel derinlememizin ilk anlarndan, tercih edilen renkleri
konuurken, ben yeili de sylemitim. 'Ben de baylrm yeile' demiti. Dn
bindiimiz taksi yeni ve gzeldi. 'Rengi yeil olmasayd...' dedi.
Mordan nefretimi de hatrlamas lzmd. Sordum: 'Mor olsayd daha m
iyiydi?' Tereddtsz cevap verdi: 'Tabi...'Ya sekiz ay evvel yalan
sylemiti: His birlii aldan vermek iin. Ya dn yalan sylemiti: His
kopuu azab vermek iin. Yahut da hakikaten deimiti. Birinci ve
ikinci ihtimal: Fettanlk.(fesat, entrikac) nc ihtimal: syan. Drdnc
bir ihtimal yok. Hepsi fena. Btn ak, nnde beni aptallatran bir
seraba dnyor. Zekmn istikametinden gururuma saplad bu ban acs beni
uyutmad.Fettanlk, fettanlk...***"Sana bu satrlar belki
gndermeyeceim. Bilmeni temenni ettiim hakikat nnde
-
beni gldrecek kadar gensin, yanl anlamandan korkarm. Sana
iindeki demonu kefettirdiim anlar oldu. Rengrenk klar nnde eytanca
kvrllarla oynayan ifritin(hayalet) bir bedeni, bir de hrriyetinin
tarihi vardr. Bedeni tabiattr. Hrriyeti, btn Ortaa boyunca stn
planlardan gelen sert basklara ve tatl telkinlere drt be yz seneden
beri ba kaldrmasdr. Bu serkelik senin felketini hazrlyor. Bunu sana
haber vermeye mecburum, fakat anlamayacaksn.Senin iin mesele, (C.)
nin tayyrnde belden kalaya kadar inen zarif izgi stndedir, kuma ayn
terziye verdiim zaman, buna bir de kupu yaratann hret bys katlyor.
te o kadar. Demonun sana hayrandr. Fakat ben?Ben o izgiyi
dizlerine, ayaklarna kadar indirdikten sonra, belki zarur, fakat
eksik bir tekmln(geliim) izleri zerinde evvel be asr geriye, sonra
da be asr ileriye doru uzatyorum. Geride, k a sanlan bir yeniden
douun balangcnda, senin yarnki felketini hazrlayan karanlk
istikametin hareket noktalarn gryorum. Bu, mneviliin imdiki
bozgununu hazrlayan ahmaka bir tabiata dnn ilk devreleridir. Asrlar
sonra, zamanmzda, ehirleri geceleyin nura boan elektriin
ruhlarmzdaki karanl artracan sezemeyen bir an emekleme yllarnda, bu
izgi, var deil, kalk noktasn buluyor.Be asr sonraya gelince...***Ne
kadar, ne kadar annesi. Meum(meymenetsiz) bir irsiyet onda devam
ediyor. Koketriyi ldremeyen bir akn kifayetsizligi(yetersiz)24anasn
harap etti, kzn da bitirecek. Benim burnum byk felketlerin kokusunu
alr.* **Dn sabah ryay devam ettirdim. Uyank olarak Simeranyaya ilk
gidiim. Yatak odamn balkonundaki ezlonga uzanmtm. Grnmez bulutlarn
karartt bir sonbahar akam. rm insan eti renginde bir gk yznn zemini
stnde aa dallarnn siyah ular hafif bir rzgrla sallanyordu. Gzlerimi
kapadm. Ryay hatrlamaya alyordum. Kendimi bir yelkenlide buldum.
Yanmda bir de klavuzum vard. ki taraf aalkl bir dereye girdik. Bu
sefer daha ar gidiyorduk. Suda ve kylarda bizden baka hi kimse,
hatt canl mahlk yoktu. Yelkenlimizin hi bir rzgr ve hava cereyan
olmadan yrmesine ayordum. Suyun yrtlndan baka ses
duyulmuyordu.Klavuzumun yzne hl bakmamtm. Kadn m, erkek mi,
bilmiyordum. ine girdiim yeni leme intibak artnn, byk zaruretler
olmadka sessizlik ve hareketsizlik olduunu hissettiim iin, kendimi
yanmdaki klavuzdan, hatt aklmdan evvel iime doacak ilhamlarn yol
gstericiliine brakyordum, iki taraf sk ormand. Gndz olduu halde
havada ebed bir sabah loluu vard. Aalarn karartlar arasnda, baz
baz, garip bir k halinde anlalmaz iaretler gryordum. Hava gittike
hafifleiyordu. Uzakta, Simeranyann, ryada grdm iskelesi belirdi. Sa
tarafta idi. Daha evvel uzun bir rhtm vard. Fakat bombo.Klavuzuma
baktm. Kadnd. ardm. rlplakt. Biraz dikkat edince, vcudunun stnde,
boynundan ayak bileklerine kadar bir deri gibi yapk, ipekten daha
ince, effaf ve mavi bir elbise grdm. Kemiksiz gibi hafif, zayf,
uzun, hareketsiz halinde bile kvrakl belli, grlmemi plstik
nispetleriyle(oran) insan bir bakta hayran edecek kadar biimli bir
vcut. Yznde peeye benzeyen, rmcek andan daha ince bir sis tabakas
var. ri gzleri dosdoru ruha bakyor. Gzlerim zengin ifadeli ve kk
aznn stnde eski dnyamdan kalan arzularn verdii dikkatle dururken,
devaml bir imek aydnlna benzeyen keskin bir k beni sratt. skeleye
doru baktm.Yelkenli durmutu. Klavuzum nefes halinde bir sesle bana
ihtar etti: Dikkat ediniz. Fizyonomi ve tavr yoklamanz yaplyor.
inizi okuyorlar. Eski dnya hislerinizden kurtulunuz. Yoksa kabul
edilmezsiniz.Yzme vuran k ok keskin olduu halde gzlerimi rahatsz
etmiyordu. Allahtan beni utandrmamasn iimden niyaz ederken, byk k
birdenbire snd. Klavuzum yoklamann bittiini haber verdi ve dedi
ki:imdi karki byk kulede bir k yanacak. Krmz ise reddedildiniz.
Yeil ise kabul edildiniz.Sakin bir dikkatle kuleye baktm ve beni
utandrmamas iin Allaha tekrar yalvardm. Ne kadar zaman.Besim
okurken Mefharet bard:
-
Tren geliyor!Besim defteri kapad, gze koydular, kilitlediler ve
odadan ktlar. Yemek odasnn terasnda oturdular.Gzlerini bahe
kapsndan ayrmyan Mefharet'in yznde fke ve endie, syleyecei szleri
kelimesi kelimesine tahmin ettirecek kadar keskin ve ak bir ifade
halinde idi. Besim ikame(yerine koyma) hiylesiyle onun hislerine
yeni bir istikamet verebilmek iin saatine bakt:Trenin gelmesine
daha otuz be dakika var. Ddk sesi seni aldatt. Biraz daha
okuyabilirdik. Aklm Simeranyann kulesinde kald. Aabeyim bunlar bize
anlatmaz ki.Mefharet byk bir fkeyi zaptetmeye alt zamanlarda yapt
gibi dilerini ve kelimelerini birbirine geirerek sratle:26Lzum yok,
dedi, benim phem kalmad.Simeranya kulesindeki bekleyen Besim, dalgn
olduu iin yanl anlad.Ha!... ok kr.Mefharet kocaman gsn hoplatan bir
srayla bard:Hayr! yle deil.' phemin doruluundan phem
kalmad.Defterde isim yok, fakat...Hacet var m yavrum? "Seziyorlar
m?" diyor, bizden bahsederken "Ben bu srrn ar ykn tayamyorum"
diyor. "Sofrada sktumdan donuyorum" diyor. Hacet var m?
Besbelli.Aabeyim bildim bileli sr kp ve skt dondurmasdr.Ayol, neden
ekiniyor yleyse?... Hem Selmin iin kulland tbirlere dikkat etmedin
mi? "Onun dayanlmaz cazibesi" diyor.Dorudur. Ben de zor dayandm.Ya
lcivert tayyr? (C.) dedii Cahide.. Selmin onun terzisine yaptrmad m
tayyrn?Btn "C" harfiyle balayan isimler Cahide ise ve stanbul'da
Cahide ile Selmin'den baka tayyr giyen kz yoksa phen yerindedir.
Lciverti de sen uydurdun.Ayol. Samalamasana! Benden de bahsediyor.
"Annesi" diyor.Anasndan doan kz yalnz Selmin mi?"Aknn kifayetsizlii
anasn harap etti" diyor. te o ben deil miyim? Kocamn erken lmesini
ima ediyor. 'Besim yanaklarn iiren sessiz bir kahkahann havasn
yuttuktan sonra, sesinde belirmesinden korktuu incitici
istihzay(alay) bir efkat toniyle maskeleyerek cevap verdi. Ablacm,
aabeyim koketriyi ldrmeyen bir akn kifayetsizliinden bahsediyor. La
Rochefoucauld'ya gre akn koketriyi, yani ivebazl ldrmesi lzmdr.
ldremezse yarm Kalr ve seven kadn teredddn i mcadelesiyle harap
eder. Kocas vaktinden evvel len kadnlarda akn deil, talihin
kifayetsizlii vardr. Bilkis imdi seninle o karanlk sevgiliye baka
bir ana aramalyz. Muammay yle aydnlatabiliriz. O ana ben'im. Eer bu
kz Selmin deilse sana bu kkteki hissemi veririm. Anladn m? ite sana
merte sz. Girer misin bahse?inasi geen gn z kzyle alt sene
mnasebette bulunup iki de ocuk yapan esrarke bir babann dvasn aldn
sylyordu. Acayip dnyamzda ahlkn bu kerteye geldiini iddia edersek,
esrarkee de, sana da hak veririm. Fakat torunlarnn hem babas hem de
byk babas olan orijinal adamn esrarkelii de, cesareti de aabeyimde
yoktur. Sevgisinde sadece esrar var, kelik yok. Sen Selmin'i ona bu
kadar mnasip gryorsan ge kaldn. Bahtiyar zat erken
davranm.Mefharet, nndeki masann stnde duran sigara tablasn lzumsuz
yere eline ald, havaya kaldrd, mermer merdivenlere frlatacakm
hissini veren bir tereddtten sonra tekrar yerine koydu. Seninle
konuulmaz, dedi.Besim, byk bir tehlike geiren mavi kristale iinden
bir "gemi olsun" dedikten sonra mrldand:Ben seninle de konumazsam
ya atlar veya Simeranyay boylarm.Bahtiyar zat dediin,
aabeyimdir.Defterde ok bedbaht grnyor.Vicdan azab ekiyor.Vicdan
azabndan eser gremedim. Bir azap ekiyor ama belli deil. Azap
ekmek
-
onun tabiat. Benim gldm eylerin hepsine alar o. Yeil hikyesine
atm, abla. Sekiz ay evvel kz ona yeili sevdiini sylemi. Sekiz ay
sonra aksini sylemi. Al sana sekiz saatlik uykunun kanna giren bir
mesele. Ya o zaman yalan syledi, ya imdi. Yahut da aabeyimden de,
yeilinden de28soumutur. Baka ihtimal var m? Yok. Mademki yok, uyku
da yok. Yeillenmenin bu trlsn hi grmedim. Keskin bir tren dd sesi
duyunca, kulak zarna bir ine batm gibi srayan Mefharet bard: Ite
geliyor!Besim bir daha saatine bakt. Daha yirmi be dakika var
trenin gelmesine.Mefharet havaya kalkan dirseklerini indirdi. Yz
artk bir gelincik tarlasyd. Bu krmzlkla dudaklarnn keskin boyas
bile koyboluyordu. Birdenbire iki elini birden Besim'e uzatt: Ya
vapur? diye bard. Hangi vapur? Buras Kadky deil, Yeilky. Bu saatte
vapur ilemez buraya.Hayr, defterdeki vapur.Ha!.. Gvertede yanak
yanaa vermiler. Orada benim anladm aka benzer bir eyler var ama
sonu yine gz ya kyor. Sulanmann bu trlsn sevmem.Mefharet Besim'in
bir elini kapt ve tekrarlad. Vapur, vapur! Geen sene aabeyim
Selmin'le Adaya gitmedi mi? Son vapurla dnmediler mi?yi ama ben de
onlarla beraberdim.Sen gece gvertede oturmazsn. Onlar
oturmulardr.Hayr, hep beraber aada oturduk.Seninle konuulmaz.yle
syler, yine konuursun. Biz birbirimize muhtacz'. Senin fkene ve
benim kahkahalarma bu evde benden ve senden daha salam mteri yok.
Aabeyim konumaz. Selmin de bahtiyar zat ile baka trl gryor ve bizim
yanmzda fazla az amyor. Sen ve ben, birbirimize raz olmaya
mahkmuz.Gzlerini bahe kapsndan ayrmayan Mefharet sordu:Ka dakika
var?Yirmi bir. Nedir bu merak? Aabeyim gelirse ne olacak? Soracak
msn ona?Mefharet ard. Bu sual onun deminden beri duyduu bekleme
heyecannn sebepsizliini kendisine de hissettirmiti. Besim'in yzne
bir an bakakald, sonra ayaa kalkt. Ben tekini syletirim, dedi.Besim
de ayaa kalkt ve onu iki kolundan tuttu. Otur, abla. stne varma.
natdr, bilirsin. Otur. Allahakna. Beni dinle. Otur.Oturdular.Besim,
ablasna yine bir sigara tututurdu.Kaderinin ofr sensin. Emin ol.
Onu dram istikametinde srme. Biraz gl, yahu! Demez vallahi bu dnya.
Bak, heyecandan yzn pancar turusuna dnd. Kendini dn. Canna yazk.
Ben sana bir ey soraym: Selmin'in kvr kvr altn sal bir bebek
dourmasn kanser olmasna tercih etmez misin?Etmem. Bu ekilde Allah
vermesin.Allah vermi. Altn bebek doacak. Onu okamak m daha iyi,
fkeden atlamak m? Ona mnasipe bir baba aramay nee iinde dnelim.
Aldrma. Bak, dinle beni. Sana bir hikye anlataym.Fakat sustu.
Balarn evirdiler. Aydn, bir elinin ba parman akana dayam, teki
parmaklariyle alnn oalayarak yanlarndan geti.Hemen ayaa kalkan
Mefharet, analk sezgisinin verdii bir tella olunun arkasndan kotu
ve bard: Ne var?ocuun yz solgundu.Bam aryor. ok aryor. Bir saat
evvel iki aspirin aldm, fayda etmedi.Brak artk almay.imtihan yarn.
Matematik.Brak. Matematik kadar ta dsn balarna o hocalarn. Brak.
ldrecekler seni.Besim ocua doru yrd. Benden de al o kadar. Ite sana
bir problem: Matematik kadar bir tan buutlarnn -pardon - boyutlarnn
ls ne olabilir?30
-
TALA kebabnn huzurunda birdenbire susan Besim bir tapnma
sessizlii iindeydi. Et ve yufka, aznda eriyerek ba dndrc bir macun
haline geldikten sonra, midesine deil kalbine gidiyormu gibi ona
byk aklarn sarholuunu veriyordu. Hizmeti onun nnde sar benekli bir
beyazlktan baka bir ey kalmadn grnce, kayk taban sol omuzunun
hizasndan uzatt. Kalarn atan Besim iin gnn en ciddi anlarndan
biriydi. Taban yeni batan tepeleme doldurduktan sonra, itiraf etti:
Ben bu kebaba km.plak bir kadnn stne serilmi atlas yorgan gibi
kebaplarn zerinde parlayan yufkann kehribar sarsn itahl gzleriyle
yaladktan sonra ilve etti: Dnyada bundan daha sahici ak yoktur. st
taraf edebiyat.Mefharet gzlerinin ucuyle Samim'e bakyordu. Aabeysi
ok yorgundu. Zayf ve karanlk yznde kalar, gz kapaklar ve btn
izgileri dkt. Glgede kalan gzlerinin zeki parlts grnmedii iin, onu
yalnz geni, gergin, aydnlk ve saltanatl aln irkin olmaktan
kurtaryordu.Mefharet Selmin'e de bakt. Kznn da gzleri Samim'in
stndeydi. Fakat phe vermiyordu. Besim konutuu zaman bile, sofrann
dikkatlerini kendisine eken Samim'in her birinden ayr ayr mnalar
boalan hafif kmldanlar31ve susuu kardeinin szlerinden fazla dndrrd.
Aydn da ikide bir gzlerini byk daysna eviriyordu; fakat renksiz
yznde hl sanc krklklar vard. Aryor mu ban? diye sordu annesi.Aydn
gz kapaklaryle cevap verdi. Parmaklarn alnna gtrp ekti.Samim'in de
gzleri ona evrilmiti. ocuk alak sesle: ok aryor, dedi.Mefharet'in
yzne keskin izgiler halinde bir endie yengeci ayaklarn geirdi.
Samim ban biraz uzatm, Aydn' szyordu. Nesi var? dedi, souk mu
ald?Besim hizmetiye dnmt. u sabahki zeytinlere bir davetiye
gnderelim de sofraya buyursunlar!Mehfaret aabeysine cevap verdi:
Hayr. Matematik imtihanna alyor. Dn gece ge yatt. Sabahleyin erken
kalkt, yine alt. stemiyorum. Kalsn snfta. Deil mi aabey? Sen de
syle, rica ederim.Samim'in kederli sesi tasdik etti: Tabi.
Matematik shhat kadar lzm deil. Hatt insanlarn yzde doksanna hi lzm
deil. 'Besim ablasna iaret ediyordu:Zeytinleri hapse mahkm etmen
zulmdr. Kilerin anahtarn verir misin?Besim, ok hainsin.O
zeytinlerden iki tane yesin, ba arsndan eser kalmaz.akann sras m
imdi?Ask suratla baars tedavi edilir mi? Anahtarlar nerede, syle.
Bfenin sol gznde.Besim Samim'e dnd: Benden de al o kadar, dedi,
insanlarn yzde doksan dokuzuna bakkal hesabndan fazla matematiin
lzumu32yoktur. Fakat ne are! Tahsil denilen ey, hayatmzda on be
seneden fazla sren bir hastalktr ve mektepten kamaktan baka ilc
yoktur.Mefharet yerinden kalkt, oluna yaklat ve elini onun alnna
koydu. Senin atein var galiba. Kalk; yat istersen. Yemek de
yemiyorsun. Itahn yok. sonra yersin, kalk.Ana oul ktlar. Hi
konumayan Selmin, dalgn gzleriyle Aydn' takip ettikten sonra
mrldand: Dn de rengi bozuktu onun.Besim nne konan zeytin tabana
parman uzatarak sayd: Bir, iki, , drt... On bir. imdi hepsini yerim
ben. On birden on kar, sfr kalr. te bana bu kadar hesap yeter.Samim
nne bakyordu. Yemei birdenbire kesti ve bir sigara yakt. Selmin de
itahszd.Biraz sonra Mefharet geldi ve haber verdi: Aydn'n harareti
36,8.
-
Fakat korkuyorum, dedi. ibrahim Beyin kz menenjit olduydu byle.
mtihana alrken.Besim aabeysine bakt. Simeranyada da mektepler byle
midir?Samim ayaa kalkt, terasa doru iki adm att ve baheye bakarak
cevap verdi:Mektep yoktur orada.nsanlar analarndan lim mi
doarlar?Samim kardeine doru dnd ve glmsedi. Elleri ceketinin
ceplerindeydi. Vcudu gevek duruyordu. Ba hafife sola ve ne doru
eilmiti. El gzlerinin devaml bir phe ve dikkatle kark, cesur ve
gururlu bak, ince dudaklarnn etrafndaki tatl gln verdii tevazu
intibanda(izlenim) yumuuyordu. Onun, kendisinden istenen eyi
anlatmaya raz olduu zaman ald ,bu poz derhal alka uyandrr ve yaratt
sessizlik ortasnda btn dikkatleri toplard.Ksa bir kahkaha ile ban
salladktan sonra cevap verdi: Simeranyada her seviyeye gre okuma
salonlar, lboratuvarlar, atelyeler, mzik, tiyatro, sinema ve spor
evleri vardr. Her yata insanlar bunlara devam ederler. Her merak
ettikleri mevzuu kendileri etd eder ve renirler. ocuklar ve genler
iin, aratrma metodlarn gsteren klavuz-retmenler vardr. Bunlarn
vazifeleri retmek deil, renmenin yolunu retmektir. nk Simeranya
pedagojisi, insann btn hayatnda rendii eyleri ancak kendi istedii
zaman ve kendi aratrmalar neticesinde rendiini bilir. Eski dnyada,
yani Simeranyaya gre bugnk dnyamzdaki okullarda ocuklara ve genlere
retilen eylerin, muayyen istidat(eilim, beceri) ve ihtiyalar
karlamadka, hayatta hi bir ie yaramad anlalm ve klsik mektepten
eser kalmamtr: Snf, krs, ders program, nutuk syler gibi ders veren
retmen ve profesr yoktur. Diploma yoktur.Besim bard:Bravo! Fakat
bunlar bizim dnyamz iin mehul nazariyeler(teori) deil. Btn yeni
terbiyeciler, Rousseau'dan beri byle dnrler. Burada nazariye olan
ey orada hayata girmitir.Mefharet sordu: Nasl oluyor, anlamyorum,
Snfsz, derssiz, diplomasz...Aabeyisinin yerine. Besim cevap verdi:
Gayet basit, i hayatndan daha byk mektep, tecrbeden daha byk ders,
ihtiyatan daha byk mrebbi, tecesssten daha byk retmen,
muvaffakiyetten daha byk diploma olur mu? Dnyann ve Trkiye'nin
hemen hi bir byk zengini Ticaret Mektebinden mezun deildir. Bazlar
okuma bilmezler. Mehur Amerikan Milyarderlerinden kimi kundura
boyacs, kimi maaza sprcs, kimi gazete mvezzii(datc) idi. Bizim
Karamanl Milyonerlerin arasnda ilkokul tahsili gren ka tanedir?
Size dnyaca mehur bir Yahudi zenginimizin hikyesini34anlatmadm m?
Amerika'da, doduu gnn yldnmnde erefine verilen ziyafette, bu
milyonerimiz, kendisine ekilen tebrik telgraflarn ktibine
okuturken, davetlilere, okuma bilmediini itiraf etmi. Hzrun
arasndaki Amerikal sanayicilerden biri sormu:" Okuma bilmediiniz
halde bir kadar muvaffak oldunuz, ya bilseydiniz ne olurdu?"Yahudi
zenginimiz, genliinde isiz kaldn anlatmt. Bir tavsiye bulup
Hahamhaneye bavurduunu, fakat okuma bilmedii iin oradaki mnhal(bo)
ktiplie tyin olunamadn da anlattktan sonra:"Okuma bilseydim, imdi,
aranzda bulunmak erefine sahip olmazdm. nk hl Hahamhanede ktiptim!
demi.Besim ablasna doru bir adm atarak ilve etti: Bizim gibi
mirasyediler iin, geceleri kitap okumak, gndzleri gevezelik etmek
iin lazmdr. Fakat zrtlerin btn felketleri alfabeden balar.Selmin
byk daysna bakt. Samim kza dnd: Bence, btn mesele, insann umum
kltrn ve meslek bilgilerini ihtiyalarna ve istidadna gre
hazrlamasnn yolunu kendisine gstermek ve vastalarn vermektir.
Mfredat programlarnn ezici yk altnda bunalan imdiki mekteplerde her
ocuun ayr ihtiya ve istidad hesaba katlamaz. Talebe derse almaktan
ve imtihana hazrlanmaktan ahs aratrmalara da vakit ve enerji
bulamyor. Halis kltr de, meslek bilgisini de bu ahs aratrmalar
verir.
-
Mefharet sordu:Kk yata da m?Tabi. mre sren alkanlklar kk yatan
balar. ocukken Galata'da plak ayaklarla sigara kd satan
Seferolu'nun sonradan byk zenginlerimiz arasna girmesi,
mstehlikin(tketici) ihtiyalarn kk yata mahedeye ve onlar karlamay
dnmeye balamasndandr. Mektebe gitseydi bu tecrbe ve mahedelerin
hepsinden mahrum kalrd.Selmin sordu:Simeranyada nasl oluyor
bu?ocuklar ve genler, leden sonra istidatlarna gre, ayr ayr meslek
ubelerinde staj grrler. Parazit deildirler. Byklere yardm ederler
ve bir raklk devresi geirirler.stidatlar deiirse?Mesleklerini de
deitirmek haklardr. Bu istidatlar tayin eden mkemmel testler vardr.
Daha ziyade i hayatndaki davranlarna baklr. leye kadar ve
isterlerse geceleri nazar aratrmalar ve incelemeler yaparlar. Fakat
zorlama yoktur. nk orada insan bir makina adam ve bir otomat deil,
kabiliyetlerinin serbeste gelimesine her yata ve her meslekte imkn
verilen mnevi bir ahsiyettir.Kardeine bakarak devam etti: Besim'in
dedii doru: Ben yeni hi bir ey sylemiyorum. Bugnk terbiyecilerin
hepsi ayn kanaattedirler. Fakat eski dnyamzda khne mektep
telkkisi(dnce) yaamaya devam ediyor. Btn bir sosyal bnye deimedike,
yeni pedagoji, fikirlerine tatbik sahas bulamaz. Rousseau'dan
Kerchensteiner'e ve John Devvey'e kadar, iki asra yakn zamandan
beri btn pedagoglarn rpnlar nafile olmutur. nsann kendi kendisi
hakkndaki bozuk telkkisini deitiren bir dnyaya muhtacz. Devvey ne
diyor? "Okul kitaplar ve dersleri bize bakalarnn bilgilerini ve
keiflerini gsteriyor ve gya, bilgi yolunda en ksa yoldan gtryor.
Hakikatte bu retim usul, bize gerekleri ve fikirleri anlamak
yerine, hazrlop bilgileri ezberlemekten baka bir ey olmayan bir
papaanlk retiyor."ocuk zeksnn programlardaki sun' tasniflere ve
blmlere zt bir gelime seyri takip ettii bilindikten sonra, bugnk
okullarn birer zek mezbahas olduklar anlalmtr. Fakat ideal
retim...Samim glmsedi ve Besim bararak tamamlad: Simeranyada var.
Bu dnyadaki mektep kaaklarnn hepsi soluu orada alacaklar. Ben
Galatasarayda36kafa patlatmadan evvel aabeyim orasn kefetmi
olsaydi, tahsil belsndan kurtulurdum. Samim kalarn kaldrd: Hayr,
dedi, asl tahsil orada. Tala kebabna k olmaktan kurtulurdun. nk
orada, ikide bir deien retim sisteminden ziyade pilv ile mehur bir
mektepte okumazdn. Hazm usarelerini(zsu) ikide bir galeyan ettiren
tesirlerden uzak yaardn ve mnevi hviyetin daha ziyade geliirdi.
Eski dnyamzn btn yeni terbiyecileri, bu samim, bu gerek ve yksek
kltr bugnk okullarn, veremediinde mttefiktirler; nk hepsinde retim
usul bask, zorlama, hayvan yetitirme ve tka basa doldurma usuldr.
Senin gibi zeki insanlar bile, tala kebabna duyulan aktan daha
sahici bir sevgi olmadna inanmlardr. Bazlar bunun farknda bile
deillerdir. Sen bildiin ve itiraf ettiin iin sevimlisin.Besim
yutkundu ve azn aprdatarak cevap verdi: Vallahi aabey, hakkn var.
kisi de doru: Ben bir sevimli hayvanm ve bugnk tala kebab da bir
hariKa idi.Mefharet Aydn yoklamak iin odadan kmak istiyor. Fakat
iki karde arasndaki bu mnakaaya her zaman rastlamak imkn olmad iin
ayrlamyordu. Samim gidip koltua oturmutu. Besim de, avucunu gbeinin
stnde gezdirerek bir hazm zorluunu geirmee alyordu. kisinin de
yorgunluk devresine girdiklerini gren Mefharet: Durun, dedi, Aydn'a
bir bakp geleyim. Konumanz ok enteresan. Ben gelinceye kadar
susun.Ablas knca Besim Samim'e yaklat. Uzakta, dizlerinin stnde bir
mecmua aan Selmin'e bir gz attktan sonra, alak sesle sordu: Lf
aramzda, dedi, sen hl pltonik aka inanyor musun?Samim, galiba bu
suali iittii veya sezdii iin, dizlerinin stndeki mecmuay
-
yere atarak sessiz ve sratli admlarla yaklaan Selmin'e bakt, dnd
ve cevap verdi: Pltonikten ne kastettiini bilmiyorum; fakat cins
tabiatmz aada ve uzakta brakan stn mnevi deerler sistemi iinde bir
ak olduuna inanyorum. Ne cinsiyete, ne menfaate, ne de gurura
balanmas mmkn olmayan bir ak.Besim'in hayreti sahiciydi :ok ey,
dedi, ikimizin vcut yaplarmz ayr olduu iin mi, nedir, ben kafam o
kadar dndrp dolatryorum, bir trl senin gibi dnemiyorum.Belki bir
iki ay kadar sk bir perhize girsen ak hakkndaki fikirlerin
deiir.Zannetmiyorum. Yemeklere kar akmn artmasndan korkarm.lk
zamanlar iin belki yle. Fakat az yemenin vcuda verdii hafifliin,
zekya verdii eviklik ve derinliin, sende zevklerin mihverini
deitirmesi mmkndr.Besim byle bir inklba gnl olmadn syleyecekti;
birdenbire kulak zarna, ablasnn, bir pene gibi trnaklarn geiren,
keskin sesini duydu ve srad. Kadn baryordu: Uyuyor, uyuyor ama ok
ila ald da ondan. Ben beenmiyorum halini. Sryor uykusunda. Kalar
atk ve yz buruuk...Kz kardeine szlerinin mnasndan ziyade toniyle
skn telkin etmek isteyen Samim, efkatin perdeledii alak bir sesle:
Uyusun biraz, dedi, akama doru dnrz.Mefharet Besim'e, sonra da
Selmin'e bakt, kznn Samim'den ayrlmayan dnceli gzlerinde pheye,
fkeye, meraka benzeyen tuhaf baklar uuuyordu. Annesi de ondan gzn
ayrmad. Selmin kendisine dikkat edildiinin farkna varamayacak kadar
dalgnd. Belki biraz evvel konuulan eyleri de duymamt. Gzleri ar ar
krplp alyordu. Samim'e doru yaklat, durdu.38Uyanr gibi ban havada
silkeledikten sonra, annesine bir gz att ve Samim'e sordu: Day, dn
gece nerede idiniz?Bu sual Mefharetin bir saatten beri baka
meseleler arasnda uyuklayan phesine bir ine gibi sapland. Kadn sram
ve Besim'e bakmt. Kardei de hayretle kalarn yukar kaldrarak, yan
gzlerle Selmin'i szdkten sonra aabeysinin cevabn
bekliyordu.Samim'in iki duda birbirine btt ve aznn iki yannda bir
heyecan geriye iten enerjinin ukurlar belirip kayboldu. Kendi
mahremliine bu tecavzn Selmin'den gelmesine hayret edecei yerde,
fazla miktarda sklmas Besim'in de phesini artrmt. Mefharet'in
kardei hayretini gizlemek iin nne bakt: Galiba kkteki hissemi
kaybedeceim.Samim kza cevap vermedi. Yavaa yerinden kalkt ve baheye
yrd. Yz kpkrmz kesilen Mefharet Selmin'i kolundan tuttu: Azck
benimle beraber gel! dedi.Kzn da yz kzarm ve gsyle omuzlar
birdenbire geveyerek sarkmt. Mukavemeti uzun srmedi. An nesinin
elindeki enerji galip geldii iin onu byk salona ekti. Besim de
ablasnn canavarlatn grnce, onlar takip etmek cesaretini kendinde
bulamamt.Ana kz byk salona kadar gittiler. Mefharet, pencereye en
yakn koltuklara kadar ilerledi ve kzna n karsndakini gsterdi : Otur
uraya.Selmin isyandan itaate ar ar getiini belli eden bir
sallantdan sonra oturdu. Annesi de oturdu. Titriyordu. Haykrmak
ihtiyacnda olduu halde alald iin boulan sesiyle: Biliyorsun, dedi,
benim annem de, babam da Arnavuttu. Yanya'da annem ablam bir gn
bouyordu. Anlatmmdr ka kere. Ben kurtardm elinden. O zaman byle ar
bir mesele de yoktu. Tahrirat(resmi daire mektuplar) ktibiyle
seviiyor diye bir dedikodu kmt. Biz byle terbiye aldk. Bak yzme.
Kpkrmzym. Tansiyonum kim bilir ne kadar ykseldi. Bir yerime inecek.
Vallahi elimden bir kaza kar. Selmin fena oluyorum. Bir gece
uykunda kanna girerim senin, inan bana. Fena oluyorum. Ak
konuacaksn benimle. Anladn m? Ak!Mefharet kzna bakt. Selmin'in
enesi, inad tuttuu zamanlarda olduu gibi, boynunun etlerini
kabartacak kadar geri ekilmiti. Grnmeyecek kadar incelen dudaklarnn
ucunda iki ukur azn yanlara doru uzatarak byutuyordu. Kalar
-
atk ve gzleri donuktu.fkesinin son haddine kan Mefharet,
dilerinin arasndan: Cevap versene... dedi.Selmin evvel ban arkaya
doru hafife sallad, sonra dudaklarn uzatarak:Byle konuursan cevap
vermem, dedi. Mefharet sesini ykseltti:Nasl konuacakmm? Selmin
cevap vermedi.Annesi iki yumruunu skarak ona doru eildi:
Syleyeceksin bana. Syleyeceksin. Boarm seni, anlyor musun? Vallahi
boarm. Kendimi de atarm kuyuya. Syleyeceksin.Selmin ban nne eerek
ayann altndaki seccadeye sorar gibi: Ne syleyeceim? dedi.Annesi
kzgn yzn ona biraz daha yaklatrp zor duyulacak kadar bouk bir sesle
sordu:Ne zamandan beri? Ne zaman farkna vardn?ki ay evvel.Mefharet
byk bir hayretle geri ekildi:iki ay!Evet. Bekledim, belki deildir
diye, Seniye'nin ablasna gittim. O da beklememi tavsiye etti.Doktor
kriye'ye mi? Ay ldracam! Biliyor mu o?.Biliyor.40Mefharet ar
vcudunu bir yere frlatmak ister gibi rpndktan sonra tekrarlad:
ldracam!Selmin hi kmldamyor ve bulank bir sesle anlatyordu. Geen
hafta muayene etti. Artk phe yok.Mefharet iki elinin de ba ve iaret
parmaklarn birakrebin kskac eklinde kvrarak Selmin'in boazna doru
uzatt. Syle, abuk syle, kimden?Kz evik bir hareketle frlad ve ayaa
kalkt, bir mdahale gerginlii iinde yumruklarn skp ileri uzatarak
bard: Onu hi bir zaman renemeyeceksin.Annesi de yerinden kalkacakt,
doruldu, fakat sapsar kesildi ve koltua kt.Salondan kan Selmin,
yemek odasna geti, terasn kapsnda konuan iki daysna da yaklaarak:
Annem salonda bayld!Dedi ve baheye giden merdivenin basamaklarn ar
ar indi. ABLA, ablacm, gryorsun, hayatn tehlikede. Beynin
kanayabilir, yreine inebilir, her ey olabilir. Bayldn da tehlikeyi
atlattn. Kan beyninden ekildi. Yznn rengi yava yava yerine geliyor.
Demin yemek odasnda kpkrmzydn. Korktum vallahi, arkandan gelemedim.
Demez bu kadar skntya. Bu dnya byle ite. Kabul edeceksin. are yok.
Bu arpk i dzelebilir ama, senin bir tarafn arplrsa dzelmez. Sabr
lzm abla. yle derin bir nefes al. Ooo...h, kalbini ferah tut.
Dzelir, dzelecek. Sz veriyorum sana. Greceksin, phen bounadr. Bak
aabeyim yeni yaptrd kostm giydi, gitti. Selmin odasnda. Peinden
gitmiyor. Bunlara dikkat et. Ne olmu? Sorar ya "Dn gece nerede
idiniz?" diye. Her eyden phe edersen cehennem olur bu dnya sana.
ylede olsa, kabul et yahu, kabul et, rahatlarsn. Bu kz elbette bir
eyler dnyor. ocuk deil. Kendisine ne kadar hkim, gryorsun. Zeksndan
phen var m? Cin gibidir. Etrafa aktrmaz, merak etme. Fakat sen byle
haykrrsan, aylp baylrsan, evvel Hasibe farkna varr, sonra konu
komu, derken btn ky, btn semt, btn stanbul duyar. Radyo istasyonu
haline gelme. Bu dnya o kokladn limona benzer: Yuvarlak, eki...
Fazla skmaya gelmez, tad kaar. Yahut eker kartrmal. Olana da zlme.
Aabeyim, stanbul'dan dnnce, kyden Doktor Sabri'yi alp gelecek.
Hemen kondurma. Menenjit by le balamaz. Hastann gzleri a bakamaz
olur. Krklk42fazla olur. Ba ars kvrandrr, haykrtr. Yok bunlarn hi
biri. l!... Bak, rengin yerine geliyor. stersen kalk, yine defteri
kartralm, Bu sefer saatlerce vaktimiz var. Simeranyada yle bir
dolar, hava alrz.* * *"Ne kadar zaman geti, bilmiyorum. Kulede yeil
k yand ve ksa bir zaman iinde yelkenlimiz iskeleye yanat. Burada
bina yerine, hava meydan gibi geni
-
bir saha vard. Yer, asfalttan daha przsz, kauuk gibi yumuak bir
maddedendi. Yeni tlenmi bir yatak araf kadar dzgn ve temiz.
Klavuzumun hisli ve yere her temasnn reaksiyonlarn zarif kvrllarla
belli eden plak ayaklar bir dans neesi iinde.***"Aktan baka hedef
arayan bir akn kendi kendine ihanet ettiini ona anlatamyorum. Bu
inad kendi zaaflarna kar isyannn bahanesine benziyor. Byle deilse
baka birinin hayali veya realitesiyle benim aramda teredddnn stnde
koyu bir sis perdesidir. Bu noktada konumuyor. Eer byle bir tereddd
de yoksa, giyindii sr elbisesi iinde kenarlarn gizleyip
hudutsuzluun hayaleti haline gelmek istiyor.*** Besim, okuma
buralarn. Bir vaka, bir isim, bir ey yok mu, onu ara. Dur abla.
Acele etme. Vaktimiz ok. Tarih de koymam.* **"En ok dndmz kelimeyi
en az kullanmaya bizi mecbur eden gururumuzu aldatmak iin, sevmek
fiiline szden baka ifade ekilleri ararz. Mesel dn, o, masadaki
yerlerimizi deitirmemizi istedi. teki masada oturan gzel kadnn tam
karma dmesine tahamml etmediini hissettirmiti. Bense, onun bir
aralk bann arsn geirmek iin aspirin almaya garsonu yollamak mmkn
olduu halde, eczahaneye bizzat gidip geldim."Gzleri, gzleri... onu
doduu gnden evvelki benliime smsk balayan, en yakn akrabadan daha
yakn bir kan mnasebetini kat kat aan ve ruhlarmzn beraberlii
hissini bir anda uyandran baklarnda kendimi ne kadar ok buluyorum.
Sanki onun gzleriyle kendimi gren ben'im. Onun varln benimkinin art
haline getiren bu ayrlk duygusunda, grme intibalar tek merkezde
birlesen iki gzn beraberliine benzeyen bir fonksiyon birlii
var.Mefharet defterin stne eilerek bard: Grdn m, Besim! Anladn m
imdi? "En yakn akraba" diyor. Hayr abla. Bu bir l. "En yakn
akrabadan daha yakn..." Bu bir l.Deil. Besbelli. Oku. Oku biraz
daha, grrsn."Doduu geceyi hatrlyorum. Telefonla haber aldm. Daha
ahizeyi yerine koymaya vakit bulmadan, kudurmu bir phe denizi odama
doldu ve beni kapt. Olamaz, diyordum, olamaz! Annesinin itiraflar
bile beni inandrmyordu. Olamaz! Grdn m Besim? Nasl! Hatrlyor musun?
Ben hastahanede dourdum. Aabeyim evde idi. Telefon ettiler ona.
Fakat bir itiraftan bahsediyor. Sen de var m yle ey? Canm ite, o sz
gelii. Ne demek istiyor. Belli de il. Oku bakalm. Oku da anlarsn.
Vallahi benden bahsediyor.44* **"Her zaman, her zaman, beni en
utandran farkn mevcut deilmi kadar ehemmiyetsiz olduunu sylemek
nezaketini gsterdi. Yalnz bu noktada zalim deil. Bu utancmn midim
iin ldrc bir tehlike olduunu biliyor ve onu azaltmaya
alyor."Randevuya her geliinde bir yn mehul, hareket halinde...
Buluma dakikalar yaklat zaman, lo salonda, gzlerim giri kapsnn yayl
kanatlar zerinde parlayan buzlu camlara dikilir. Darda dolaanlarn
glgeleri bu camlarn stnde uzayp ksalmaktadr. eriye girecek olann
glgesi, gittike byyerek ve aslna benzeyerek yaklar. O deildir.
Fakat yanlm olmak ihtimalinin temennisi iinde birdenbire alan kapya
bakarm: O deildir. Gzlerim yine buzlu camlarn zerindeki ryaya
dalar. Donuk parltlar, koyuluklar, belirsiz ekiller kaynamaktadr.
Uzun uzun, ok uzun bir zaman geer. Belki birka saniyedir, fakat
saatler kadar uzar. Saysz olu srprizleriyle grnp kaybolan glgelerin
hi biri gelime ve bozulma anlarnda onun eklini sezdiren
benzerliklere yaklamaz. Bu glge o deildir, u glge de o deildir. Kap
alr, kapanr; alr, kapanr; kadnlar, kahkahalar, garsonlar girip
karlar. Ben byk salonun karanlk dibinde, her birinin bana verdii
hayal krkln gittike daha fazla arpan kalbimde hazmetmeye alarak
beklerim ve gzlerimi buzlu camlarn stnden ayrmam. Uzun, uzun, ok
uzun anlar geer. Saate bakar ve ayaa kalkarm. On dakika gemitir.
Gelmemesi ihtimalinin iine lsz bir hayalin doldurabilecei btn
felketlerin toptan sezgisi iinde, onun gecikmesini tabi
gsterebilecek mezeretlerin hi biri korkun realiteyi izah edemez.
Gelmesinden baka ifam yoktur. Gelmezse, yeryznde hi bir gzel
-
canl ve enteresan eyin beni oyalayamayacn dnmenin verdii bir
mitsizlik deheti iinde yerime oturur, gzlerimi buzlu camlarn yar
karanlk zemininde oynayan kaderin parltlarna dikerim."Nihayet ite,
o, onun glgesi, hi aldanmadm. Camn stnde bymeye balar. O, muhakkak.
Fakat gzlerin verdii tam emniyete kavumak iin, kanadn hi bir
hareketini karmam. Evvel kk bir aralk. Onun eli, bilei ve mavi
robunun kolu. Mhlanmmdr. Vcudu benim gr sahama dahil meknn iinde
btnleince, hdisenin iindeki azametini ona sezdirip gururunu
azdrmamak iin, ruhumun kepenklerini indiririm: nme bakarm Ancak
yaklat zaman gzlerimi kaldrrm. O, benim yzme deil, hi bir ey
grmeden sa veya sol tarafa bakmaktadr. Kendimde tabi bulduum his
bzln onda affetmem. Buluma nnn en byk mitler ve korkularla dolu
heyecan, onun yznden benim stme bir ak rahmeti gibi boalmaldr.
Fakat yz ne kadar donuk! Sanki, arzusuna ramen, kaderi tarafndan
bana doru itilmektedir. Admlarnda ne arlk! Hemen geri dnp
gidiverecekmi hissini veren bir isteksizlik zevahiri(grnm) altnda,
belki, iradeyi bunaltan bir zahmetie gizli tutulan mthi bir heyecan
vard. Fakat bu "belki" o nn sevincini bulandran en korkun
emniyetsizliktir. Yaklar. Kalkarm. nne bakarak oturur. Benim
gzlerim onun yzndedir. Bu fark iki cinsin tabiat arasnda m, yoksa
hislerimizin dereceleri arasnda m? Buluma nnn ilk muammas
budur."Yzme bakar. Gzleri bo ve dolu gibidir. Glmser, fakat bu da
belirsizdir. Ge kaln gnlk hayatn basit arzalaryle izah ederken,
sesinin tabilii, aramzdaki mnasebeti en di ruh temaslarnn sadelii
iine drr.*** Aman, Besim! Brak yahu, okuyaym. Birka dakika iinde
ortalk birbirine giriyor. Gazetede nc Dnya Harbinin ktn okusam,
aabeyim kadar heyecan duymam. Sen hi k oldun mu abla? Tabi, Fazl'
deli gibi sevdim.46Bu Heyecanlar duyar miydin?A!.. Elbet... Tpk,
tpk... Aksam eve gelecei saat byle olurdum ben deok
ey!***NaSlsnz?Mersi, siz?* **Abla, kazandm.Neden?Birbirlerine "siz"
diyorlar. Aabeyim Selmin'le resm konumaz byle.Ayol, cilvedir o.Yok
efendim.Vallahi cilvedir. Ben kocama herkesin iinde "sen" derdim.
Yalnz kalnca "siz" derdim. Resmiyet hem erkein gururunu okar, hem
de tahrik eder onu. Aradaki mesafeyi oaltr"Dn gece
uyumadm."Niin?"yeil meselesi..."Yeil?.."Hatrlamadnz m? Otomobilin
yeilini beenmediniz."Hatrladm."Eskiden beri yeili sevmez
misiniz?"Sevmem."Sekiz ay evvel seviyordunuz."Gz kapaklar rpnd."O
yeil baka. ala bademiyle tire(yeil mavi aras) arasnda bir ton. ok
severim onu. Otomobilin yeili deil."zah mkemmeldi. Glmsedim. Dn
gece bu nans niin karmtm. Iimdeki muhalefetin oyunudur bu. Kalbe
kar bu muhalefetin akldan veya gururdan geldii sanlr. Bence bu,
kalbin kendi kendisine kar mdafasdr. Sevgilide kaybolmamak iin
nefret sebepleri arar, bulamazsa yaratr. Ite byle, kendi kendini
aldattn anlaynca da utanr ve ona daha ok balanr. Kendi yalanlarn
affetmeyen kalbin kendine verdii ceza."klara haber vermek isterim.
Kalbin btn meseleleri yalnz kalbde
-
halledilir. nk bir hissin hakkndan ancak baka bir his gelir.
mitsiz bir akn panzehiri nefrettir. Fikirler ancak bu mukavemet
hislerini yaratan tahrik ve telkin unsurlardr."Elini ptm."Belki
sevgilinin by emberi iinde olduumuz iin, yahut, belki de onunla
konuurken sratle deien alka dairelerinin iinde dikkatimizi bir tek
nokta zerinde merkezlendiremediimiz iin oyamadmz teferruat ondan
ayrlr ayrlmaz bize yeni bir mn altnda grnmeye balyor. Onu sokann
kesinde brakp da dnerken birdenbire hatrladm: Sekiz ay evvel,
sevdiim yeilin bir rneini ona gstermek iin ararken, gzlerim,
elindeki iir kitabnn kapandaki izgiyi yakalamt. Bu ala bademiyle
tire arasnda bir ton deildi. Otomobilin rengi ona daha yaknd.
Zevkime itirak etmiti. Bunu hatrlaynca, mesele iki kat vahimleerek
ben sard. Gzlerinin rpnd an iinde, yldrm sratiyle ileyen bir yalan
endstrisinin bu "ton" izahn arabuk bulduunu anladm. imde kaderin
uultular balamt. Trende yanma oturan Aladdin Beyin Hikyelerini...**
Kazandm, abla, kazandm. Bak, kz sokann kesinde brakt. Kendisi trene
bindi. Demek ayr yerlerde oturuyorlar.48 Selmin'in bazan
stanbul'da, yengesinde haftalarca kaldn unutuyorsun. Tabi o zaman
bulumay tercih ederler. Seninle baa klmaz. Kararn vermisin.
Okuyalm, bakalm.* **"... Dinlemiyordum. En iyi niyetle yorumlasam
bile, beni incitmemek iin sylediini farzedebileceim bu his yalan ak
en korkulan emniyetsizlikten Kurtarmyordu. Beraberlik aldan veren
bu yalann bir renk vesilesine inhisar ettiinden emin olmak mmkn
deildi. Aramzdaki btn fikir ve zevk mnakaalarn hatrlamak lzmd.
Fakat Aladdin Bey dikkatimi kontrol etmek iin, hikyelerinin
tesirlerini arayan sualler soruyordu. Kye gelinceye kadar, onun
beni rahat brakt ksa anlar iinde bu mnakaalardan bazlarn hatrladm,
Fakat zerlerinde fazla dnmedim. Eve gelince, sofrada, Besim'in
gevezelikleri ve Mefharet'in son gnlerde beni fazlaca gz hapsine
alan sabit baklar da rahat dnmeme imkn brakmyordu. Yemekten sonra
odama ekildim."Bu defterdeki ilk hatralarm okudum. Onlarn arasnda
dikkatimi eken bir tanesi stnde durdum. Bir yaz akam. Mhrdardan
denizi seyrederek Kadky iskelesi istikametinde yrrken, onunla
birlikte, alak sesle bir melodi mrldanmz. Bir aralk durmu: "Ah, ne
gzel!" demi. Ben bu heyecann sol tarafmzdaki denizde salkmlanan
gurubun turuncusundan m, sylediimiz havadan m geldiini, dnmtm. Bir
ey sormamm. Tahminen on gn kadar sonra - nk bu defterlere tarih
koymuyorum - bir boaz gezmesinde ben bu havay tekrar mrldandm
zaman, o, kendisinden hi beklemediim bir dikkatsizlikle bu his ann
ldren ehemmiyetsiz bir ey sormu. Ben de Mhrdardaki heyecannn daha
ziyade gurup manzarasna ait olmas htimalini dnmm. O zaman kk bir
znt ile savdm bu detay yanl mnalandrdm sanyordum. Yeil meselesi
kadar belli deilse de, bu da bir his yalanna benziyordu.49"Bu
seriye dahil aldanlardan rlm bir sevilme midinin boluunu ve
tehlikelerini dnmeye balaynca derinleen bir kederle koltuuma
uzandm. Onunla iki gn sonra buluacaktk. zaha ihtiyacmn iki saatlik
sabr yoktu. Eve telefon etmeyi dndm. Kendisi kmazsa tekiler sesimi
tanyacaklard.** Grdn m Besim. Ben sana demedim mi? Yengesinin
evinde telefon var. Telefon yalnz orada m var? Dikkat et; "Eve"
diyor, "evine" demiyor. Daha fazla yaknlk var bunda, deil mi?
Kendisinin de akraba olduu bir ev. Ha!... Senin de aabeyimden farkn
yok. ne ile kuyu kazyorsun. Oku, oku, greceksin.***"Vazgetim.
Gzlerimi kapadm. Simeranyada byle bir meselenin ne deeri
olabileceini dnyordum. Klavuzumu atm. Daha birinci cmlede btn davay
kavramt." Sizi ak enstitsne gtreceim, dedi, orada bir "eski dnya
problemleri" ubesi vardr. Meselenizi bilirler ve sizi
aydnlatrlar.
-
"Klavuzum beni ileride ayrca anlatmak istediim yepyeni ekilde
caddelerden geirdi. Bir bahe iinde, bambaka bir mimar ile yaplm,
byk bir binaya girdik. Alt katta, kk ve bo bir odada, geni bir
koltuk vard. Klavuzum bana.:" Sizi imdi yalnz brakacam, dedi. Bu
koltua uzannz, gzlerinizi kapaynz, meselenizi yksek sesle dnnz.
Yanbnnzda gizli bir makine sesinizi zapteder. Sonra kalknz, dar
knz. Ben koridordaym. Yarna kadar probleminiz incelenir. Sizi arr
ve aydnlatrlar.50"Ertesi gn ayn binada, baka bir odada beni kabul
eden yal, ciddi ve sevimli bir adam, klavuzumun tercme ettii u
szleri bana syledi:" Meseleniz incelendi. Tipiktir. Enstitmzn "eski
dnya problemleri" ubesi bu seriye dahil birok mahedeleri toplamtr.
Hadiseyi sizin psikologlarnzn yapt gibi sadece bir ilmin,
psikolojinin nda aydnlatmaa imkn yoktur. Eski dnya ilminin en byk
hatalarndan biri de, ihtisas blmlerine ayrlan ilimlerin "btn" gzden
kardklar iin hi bir hadiseyi esasl ve doru izah edemediklerini
anlamam olmalaryd. Simeranya ilminde "fizik hadise", "biyolojik
hadise", "sosyal hadise", diye birbirinden ayr vak'a serileri
yoktur. Bu hadiseler, "btn"n altnda incelenir. Bir eyin iinde her
ey mevcut olduu iin bir mesele bir meseleyi bnyesinde tar. Mesel
insan ruhunu anlamadan atomu izah etmek mmkn deildir. Dalga mekanii
ile hazm fonksiyonu, yahut bir ksrkle gkte bir yldzn dmesi arasnda
sk mnasebetler vardr ve bunlar bir byk olu prosesinin ayr ayr
grnleridir. Enstitmz ak hadiselerine ait mahedeleri toplar ve
"insan btn incelemeleri merkezi" ne yollar. Sizin meseleniz oktandr
incelenmi olduu iin, sadece vak'a hususiyeti bakmndan dosyaya
konmutur. Hadise sizin dnyanzda grnd gibi sadece psikolojik, hatt
sosyal deildir. Her hadise gibi insan bilgisinin btn ubelerini ayn
pln iinde ilgilendirmektedir. Eer byle toplu bir inceleme metodu
kullanlmazsa, tek cephesi iinde hi bir hadise bize tatmin edici
eyler sylemez. Eski dnya ilminin mahiyetleri kavramaktaki aczi
bundand ve onlar inkra kadar varmas bir kmazdan baka bir kmaza
dmesinin neticesiydi. Simeranyann ilim gr hakknda size bu
iptida(basit) bilgiyi vermeye mecburum. Yoksa sevgilinizin kck bir
his yalanyle btn varln ztlk prensibi arasndaki mnasebeti kavramanz
mmkn olmaz. Eski dnyada, bundan yz elli sene evveline varncaya
kadar, btn hayat ekillerini, sosyal messeseleri ve meslekleri saran
yalan, bir tekml zarureti olduu kadar, "kutuplama dram"51adini
verdiimiz bir "dip ztlk" gereinin de zarur neticesidir. Evvel bu
gerek hakknda Simeranya dncesinisize anlatmamz lzmdr.***Ayy!... Ne
var abla? Skt m? Brak bunlar canm. Beni sard abla. Sabret biraz.,
Brak, brak... sen baka bir gn gel, kendin oku bunlar. Sahifeleri
evir.**"Mill duygularnn zayfl bende nefrete evrilmek iin frsat
kollayan baz endieler uyandryor. (F...) nin vakasn mnakaa ettik. Kz
mdafaa etti. Dame de Sion'da ikiye ayrlmlar. Arkadalarnn bir ksm
(F...) yi ayplyormu. Ben onlar hakl buluyordum. Bir aile kznn bara
dmesi iin, kimsesizliin ve para ihtiyacnn yeter mezaretler
olamayacan sylyordum. deta fkelendi. Onda pek az grdm...* ** Besim!
Anladn m imdi? Kes! Bitti! Dame de Sion! Bitti! Selmin! Selmin'in
mektebi...Dur yahu! Bitti, (F...) dedii Feriha. Unuttun mu vakay?
Babas ld kzn, annesi mektebin taksitlerini veremedi, hastaland. Kz
da oynaka idi biraz. Selmin'in arkada. Feriha ayol. Hatrlamadn m?
Bara girdi. Hocalar o kadar nasihat ettiler, dinlemedi. Mektep de
onu parasz okutacakt, istemedi. Hatrlamadn m? Hatrladm canm. Fakat
Selmin onu mdafaa etmiyordu. Ayplyordu. Sen ona bakma. Selmin
bizden fikirlerini gizler.
-
Abla! Vallahi o... Feriha... Feriha... Selmin'in arkada...
isminin ba harfini yazmasayd da anlardm ben... imdi her ey meydana
kt. Bak o Selmin'in benden emdii stleri burnundan getireyim de
grsn!AYAA kalkan Mefharet birdenbire durdu ve kulak kabartt.
Yukardan bir haykr geliyordu. Olunun sesini hemen tanyan kadn,
kpkrmz kesilen yznde aklar daha fazla beliren frlak gzlerinin
dehetini ksa bir bakla defteri yazhanenin gzne koyan Besimin stne
boalttktan sonra kapya doru kotu.Aydn avularn akaklarna yaptrm ve
yzn yasta gmm, kvranyor ve baryordu. ok mu aryor olum?Ba kalkp
kalkp yasta den ocuk cevap veremiyor ve barmaya devam ediyordu.
Besim, Selmin ve Hasibe de birbirlerinin peinden odaya
girdiler.Ellerini salarnn arasna daldran Mefharet, "mdat" diye
barmak istiyormu gibi pencereye kotu, geriye dnd ve Hasibe'ye yrd.
Ko doktora, ko, anlat, gelip ine yapsn, ko! Hizmetinin arkasndan
giden Selmin:Ben de telefon edeyim! dedi ve odadan kt.Mefharet
olunu kucaklamaya muvaffak olamyordu. Kendini yataktan atacak kadar
rpnan Aydn annesinin kollarndan kurtuluyor, avularnn iinde ban iki
tarafa sallyordu. Yz pencere tarafna geldike gzlerini kapattna
dikkat eden Besim, iinden: "Eyvah!" dedi. Mefharet bunun farknda
deildi. Salarn trnaklayarak oda kapsyle karyola arasnda ar vcudunu
savuruyordu.53Yatan stne eilen Besim ocua sabr telkinine alt: Biraz
daha sabret, imdi gelir doktor, bir ine yapar, hi bir ey kalmaz.Ve
olundan ziyade anasn bir tansiyon frlamas kazasndan kurtarmak iin,
klasik yalanlardan birini arad ve buldu. Galatasarayda imtihana
alrken bana da byle bir baars geldiydi. Hatrlamyor musun? Doktor
bir morfin yapt, hemen rahatladmd. O ann keyfini hi unutamam.Doktor
gelinceye kadar ablasn teskin iin bir yalan bombardmanna tutan
Besim, zihin yorgunluundan gelen baarlarnn ok iddetli ve abuk geici
olduuna inandran vakalar uyduruyordu.htiyar Nikolaides, ar admlarla
karyolaya yaklatktan sonra, bir hastaya, bir de annesinin ve
Besim'in yzne bakarak: Bu ne? dedi, ne oldu bu yavruya? Mefharetin
kabarm salarna da bakan doktorun dikkati, iki kat merdiven kmann
ilk yorgunluunu dinlendirmeye de vesile oluyordu. Fakat bir mit an
iinde susan kadn, ihtiyar doktorun aknln grnce, elindeki kk antaya
gzlerini dikerek bard: abuk bir ine yap doktor, abuk! Yapalm. Fakat
nedir, bir anlayalm bakalm. Hastann stne eildi ve bir kolunu
tutarak onun yasta gml yzn grmek istedi.Doktora yaklaan Besim, ona
vakit kaybettirmemek iin izah ediyordu: iddetli bir baars. Baka bir
ikyeti yok. Siz evvela bir ine yapn da sonra muayene edin. ok strap
ekiyor, gryorsunuz.Doktor etrafna baknd ve masaya doru yrd. Aydn'n
kitaplar ve karalanm rakamlarla dolu katlar arasnda bir yer buldu,
antasn at ve hazrla balad. Besim onun yannda hareketsizdi. Gz
ucuyle Aydn'a54bakyordu. ocuun ruhunda, bu mthi sancy, hatt lm
matematiin ldrtc rakamlarna tercih eden ve kendisinden bile gizli
bir ke bucak olup olmadn dnyordu. Hastaln byle karanlk bir
tercihten sonra balam olmas mmknd. Ablas, hekime yardmdan ziyade
heyecanlarn hareket halinde boaltmak iin masann etrafnda lzumsuz
dolayor, kapya gidip geliyordu. Selmin yatan kenarna oturmutu. Ayak
ayak stne atm, dizlerini sallyordu.ne yapldktan sonra, tesiri
beklenirken odann havasn dolduran mit, hastann da iniltilerini
azaltmt. Mefharet olunun zerine eilerek iinde fke paralar yzen
efkatli sesiyle tekrarlyordu: "imdi geer, bir eyciin kalmaz, biraz
daha sabr, bitti, bitiyor artk."Besim doktorun kolunu hafife skp
ona gizli bir iaret ektikten sonra: Matematikten ikmale kalmt,
dedi, ok alyordu. Zihin yorgunluu deil mi btn bunlar? Evet, tabi
srmnaj, srmnaj...
-
Ve ihtillar(rpn) gittike azalan hastaya yaklat. Aydn yzkoyun
yatyordu. Doktor onun gzlerinde n tesirlerini anlamak iin arkas st
dnmesini istedi. ocuk soldan saa doru vcudunu evirirken, pencereden
gelen aydnlk istikametinde gzlerini smsk yumdu. Besim de buna
dikkat etmiti. Mefharet farknda deildi. Doktorun daha rahat muayene
edebilmesi iin yatan baucundan ekildi.Odadan ktklar zaman, Besim
ablasnn endieli ve gergin yznden iki sapan ta gibi frlayan baklarn
doktora saplandn grd ve klasik yalan bekledi. Nikolaides bunun
ustas deildi. Sesinde tereddt vard: Olabilir, zihin
yorgunluudur.Besim ablasn ocuun yanna yolladktan sonra, doktoru
aaya indirirken bir menenjit ihtimali olup olmadn sordu ve bekledii
cevab ald: Bir ponksiyon lzm, ponksiyon lomber. ok benziyor.55a
bakamyor ocuk. Baars da fazladr. Bir konjestiyon deil. rpnmalar,
barmalar filn tipiktir. Zihin yorgunluu bir menenjit yapabilir mi?
Sylerler. Ben de byle iki vaka grmmdr. mtihana almaktan. Biz bir
serebro-spinal baraj tasavvur ederiz. Menengoklar, bu baraj yklrsa,
beyine girer diye dnrz. Faraziyedir bunlar.Besim hastann odasna dnd
zaman onu uyumu buldu. Ablas da bir koltua uzanarak ban arkaya doru
salvermiti. Krmzl azalan yznde huzursuz bir skn vard. Selmin odadan
kmaya hazrlanyordu. Daysn grnce durdu.Ablasna doru yryen Besim alak
sesle: Sen de git yat, biraz dinlen, dedi. Kadn gzlerini yumdu ve
mrldand: Buras iyi.Besim ve Selmin baheye indiler. Bu pembe gllerin
niin simsiyah kesilmediklerine ayorum. Ablamn yznde bir dramn son
perdesi gibi alan gz kapaklarnn altndaki ac baklar en neeli
ieklerin bile rengini soldurabilir. Bildim bileli yledir. Saymadm,
fakat ayda iki kahkaha ya atar, ya atmaz; ve haykrr gibi gler. Yz
ekseriya bir cenaze davetlisi gibi kasvetlidir, daima bir felket
verir. Senin baban lecek adam deildi. ok neeliydi. Sen onun kahkaha
devirlerini hatrlamazsn. ok neeliydi. Tabiat deiti adamcazn. Sonra
da ileri ters gitmeye balad. nk Mefharetin gzleri hep menfiyi grr.
Cesaret krmakta birebirdir. Baban o iftlik davasn kaybetmezdi
yoksa. Hep Mefharet'in menfi tesirleridir, inan buna. Mhrl balmumu
ile felketleri davet eder. Skld adam caz ok. Septisemi, verem,
kanser, bunlar hep bo lkrddr. nsan yalnz bir illet ldrr: Sknt. teki
hastalklar bunun vcuttaki eitli grnleridir. Bu ocuk da ok skld. Bir
yandan matematik, bir yandan annesinin yz ton arlndaki ruh basks. O
dayanlmaz istibdat.(bask) Sinemaya bile zor giderdi olan.56 Nedir o
baars, rpnmalar? Doktor ne dedi? Fena bir ey mi?Besim eildi, iri
bir gl kopararak Selmin'e verdi: Bunu bir bardaa koy odana gtr,
karsna ge, otur, zihnini boalt, hi bir ey dnme, gzlerini buna dik,
on be dakika baka hi bir tarafa bakma. ine ummadn bir ferahlk, bir
bahtiyarlk dolacak. nan bana. Bir tecrbe et.Selmin gl tutan elini
aaya sarkttktan sonra, daysna yan gzlerle bakt ve sordu: Menenjit
deil mi? Senin zekna en gzel gller bile malup olur. Henz belli
deil. stersen yle farzet. Almalsn. Analiz yapldktan sonra
anlalacak. Benziyormu ok. Artk dnme.Selmin iei burnuna gtrd. Bu
hareketi otomatikti. Ne koku duyuyor, ne de gln rengini gryordu.
inde fena gnlerin sknts vard. Zihni bulankt. Aydnn lmne benzer ac
bir hissin iine krmz bir renk karyordu. Annesinin yz belirip
kayboldu. Orta kata kan merdivenlerin trabzanlar arasndan alt kat
sofadaki(giri, antre) koltukta unuttuu kitabn kapan gryor ve kap
gcrtlar duyar gibi oluyordu. Birdenbire midesinde bir bulant duydu
ve avucunu azna kapad. Yz sararm olacakt ki, days ona dikkatle
bakarak sordu: Ne oldun?Selmin'in yz burutu ve omuzlar yukar kalkt.
Besim ona dikkatle bakmaya
-
devam ederken, bu evde kendisinden baka herkesin birer problem
haline geldiini dnyordu. Ne oldu bu kza birdenbire?Tekrarlad: Ne
oldun?Selmin elini azndan ekti. Yutkundu ve kendini toplamaya alt.
Rengi dzeliyordu. Sonra elini tekrar azna gtrd ve esnemeye balad.
Geti, dedi.Besim en kark meseleleri bir kelime ile savmak ihtiyacn
duyduunun farknda olarak ban sallad:57 Sinir!Ve bahe kapsna bakt.
Samim geliyordu. Selmin byk daysna doru kotu. Besim de ar ar
ilerledi. Aabeyisi Doktor Sabriyi bulamadn sylyordu. Besim olanlar
anlatt. Bereket ki ablam tehisi sezemedi. Aptal Nikolaides g bel
bir yalan kvrabildi. Galiba bir ponksiyon yaplacak ama, bence,
muhakkak. Galatasarayl Nahid'i bilirsin. onra kran. Onlarnki de hep
byle balad,Baheye oturdular. Selmin yan gzlerle sk sk byk daysna
bakyordu. Samim gzlerini kkte Aydn'n yatt odann pencerelerine doru
kaldrd, sonra nne indirdi. Yalana lzum yoktu. Sen ablamn halini
grseydin, dedi Besim ban sallayarak. Yz kpkrmzyd. Tehisi renseydi
beyninde bir damar atlayabilirdi. Yalan o anda can Kurtard. Tehis
henz konmam. Bir ihtimal, kuvvetli bir ihtimal. Bunu Mefharete
haber vermek lzmd. Yarn hakikati birdenbire renir veya sezerse, ite
o zaman bir beyin kanamasna urayabilir.Samim alak ve kederli ve
sesle devam etti: Bizim hatamz budur. Kurnazlk denilen kk zek ile
byk halleri karlarz.Selmin yerinden kalkt ve Samim'e yaklat.
Elindeki gl onun yakasna ilitirirken: Ben sizin gibi dnmyorum, day,
dedi. Besim bard: Tabii... Yahu... bak u gl bile yalan sylyor. yle
taze bir duruu var ki, mnas: "Ben solmayacam, ben ebediyimden baka
bir ey deil. Yarna kadar solacak halbuki. Yalan sylyor.Samim yakasn
tutup gl burnuna yaklatrarak cevap verdi: Solacan bilmiyor, dedi,
istikbalinden emin Besim ayakta duran Selmin'i gsterdi:58Fakat bu
gl biliyor. Yine de solmayacakm gibi bir gururu var. Deil mi yle
Selmin'ciim? Gzelliin sonsuz olduuna kendi kendini de
kandryorsun.Kz cevap vermedi, yrd, bir sar gl kopard ve Basim'in
yakasna takt. Yalan mdafaamn mkfat m bu? diye sordu days. Evet. Ad
stnde: Yalan dnya. Yalansz bir dnya tasavvur edilebilir mi?Ve
samim'e dnerek sordu: Sizin Simeranyada ifasz hastalarn yzlerine
kar leceklerini, hekimler dank diye sylerler mi?Aabeyisi cevap
vermedi. Besim onun Simeranya hayalinde bu tarafn henz eksik veya
tamire muhta olduunu dnyordu. Samim her paras yerli yerinde bir
makine gibi kusursuz bir dnya tasarlam olamazd. Besim bu emniyetin
verdii bir stnlk vehimi iinde ayak ayak stne atarak: Sen bunu bir
dn aabey, dedi.Samim bir kk srayla ban arkaya edi ve kardeinin yzne
bakt. Simeranyasndan bahsetmeye ner hazrlannda yapt gibi, hayalinin
tuhaflna glmekte herkesten evvel davranmak iin glmsedi. Ben dndm
onu ok, dedi. Simeranyada yalan tamamiyle lzumsuz bir hale
gelmitir; anlalmtr ki bu, tabiatn ve hayatn iindeki ztlklar
bartramayan insann bir grn ahengi yaratmak iin kutuplardan birini
rtmek ihtiyacdr. Bu ztlklar ortadan kalkar veya uzaklatrlrsa yalana
lzum kalmaz. Yani prensibinde kutuplama bulunan olmak dramna kar
ciz insann elindeki geici silh, yalandr.Besim doruldu ve bir kulan
avulayp Samim'e doru uzatarak bard:
-
Nasl, nasl?Samim nefes halinde ksk bir kahkaha ile glerek cevap
verdi:59 Dur sana bir misal ile anlataym: Yldrm bir elektrik
hadisesidir, deil mi? yledir. nsan fizik sahada mspet ve menfi
araasndaki ztl uzlatrarak elektrik n elde ediyor. Tabiatn bu ykc
kuvveti insann elinde fayda vericidir. Fizik sahada byle. Fakat
iine insan ruhunun kart sosyal hayat sahasnda btn ztlklarn barmas
mmkn olmuyor. Yalan o zaman mspet ve menfi kutuplardan birini
muvakkat(geici) bir zaman iin rtmek suretiyle zttl ortadan kaldrr.
Tabi muvakkat bir zaman iin. Buna da bir misal syle.Ite zavall
Aydn. Bir yanda onun ar bir hastalk tehlikesi iinde oluu, te yanda
analk efkatinin isyan kutuplayor. Sen bu ztl ortadan kaldrmak iin,
doktorun kolunu drtyor ve tehlikenin stne yalann yorgann rtyorsun.
Halbuki, realitenin hoyrat eli, bir gn o yorgan anszn kaldrverince,
ztlk en vahim neticeleriyle ortaya kacaktr. Baka ne yapabilirdim?
Sen bu kutuplardan ikincisini yalansz ortadan kaldrabilirdin: Analk
efkatini isyan halinden mspet bir tevekkle kalbedebilirdin. Bak ben
bunu yapacam greceksin.Besim ayaa kalkt ve Samim'e doru yryerek
alak sesli bir haykrla: Sakn ha, aabey, dedi, ablam ok fena bir
halde. Samim tekrarlad: Greceksin.Tekrar Aydnn yatt odann
pencerelerine bakt. Besim iki elini de ona doru uzatt: imdi dur.
Yukar kma. Aydn uyuyor. Ablam da seni grnce heyecanlanr.Samim
arkasna yasland ve yine glmseyerek dedi ki: Simeranyada asl mesele,
hasta ile hastal arasndaki60ztlamay ortadan kaldrmaktr. Btn
tedavilerin esas budur. Bak, bu ok enteresan, iyi dinle. Kulak
kesildim. Bizim imdiki dnyamzda iki nazariye ve tatbikat vardr ki,
Simeranyada, yarnki dnya hekimliinin esaslarn vcuda getirmitir. Bu
nazariyelerden birine gre, istisnasz her hastalk, uzviyetin, kendi
ileyiine zt tesirlere kar bir "hyperreaction" dur, vcudun
fkelenmesidir, isyandr. kinci bir nazariyeye gre, ki bu daha
mehurdur, isvire'de Tournier'in nazariyesidir, birok hastalklarn
sebebini hastann vcudundan evvel hayatnda aramak lzmdr. Yani
hastalk ok defa kaderin aksiliklerine kar ruhun ve onun peinden
vcudun isyandr.Sandalyesine oturan Besim birdenbire canlanarak:
syan deil, sknt, dedi, demin Selmin'e ben bunu sylyordum. Her sknt
bir isyan hazrldr. Ruhta balayan bu hazrlk vcudun hastalanmas
eklinde organik bir isyana evrilir. Tamam!Ite Simeranyada tedavinin
hareket noktas budur. Fakat unu sylemeliyim ki orada tababet diye
ayr bir ilim ve teknik ubesi yoktur. Nasl ey o? Zihnini kartrmamak
iin bunu sonra anlatacam. Devam edelim: Her hastalk evvel ruhta
balayp sonra vcuda sirayet etmi bir isyandr.Besim yine ayaa kalkt
ve ellerini arkasna koyarak: Pardon, dedi, mikroplu hastalklar da
m? Hepsi. Nasl olur? Mikroplu hastalklarda hastaln mili mikroptur,
sknt filn deildir. Fakat mikrobun hastal vcuda getirebilmesi iin
vcutta kendine msait bir zemin bulmas lzm deil mi? Bu zemini sinir
sistemi vastasiyle ruh hazrlar. syan oradan vcuda gemitir. Yani
insanda hastalk, ok defa, kaderin aksiliklerine kar bir
intibakszlktr. Simeranyada her trl hastaln milini evvel hastann
hayatnda ve ruhunda ararlar. ok defa da hi bir aresi, olmayan
talihsizliklerden, hayat aksiliklerinden birini bulurlar: mitsiz
bir ak, ok sevilen birinin lm, namus lekesi, vicdan azab gibi
aresizlikler... ve bu ar strap ykn kaldramayan ruhun sknts ve
-
isyan. Ite o zaman, hastay kaderinin aksiliklerine intibak
ettirecek bir ruh tedavisi balar ve mucizesini verir.tiraz
cesaretini gittike kaybeden Besim sordu: Aydn Simeranyada olsayd
ona nasl bir ruh tedavisi yaparlard? Orada herkes, hastalanmadan
evvel, hayatn aresizlikleri nnde sinirlenmerneyi, isyan etmemeyi
ranir. Butun ailelerde ve messeselerde her gn yaplan ruh sporu
budur. Kendine gre yinleri vardr. yle ki, btn Simeranyay derin bir
skn ve tevekkl havas sarmtr. Oraya ilk admn atar atmaz, kendini her
tarafa yaylm bir umum intibak ve ahenk atmosferi iinde bulursun.
Herkes bu ruh salnn yollarn bilir ve hastalandktan sonra, kendi
kendisine, isyandan tevekkle giden yolu aacak telkinlere uygun bir
hazrlk bulur. Aydn, inallah deildir, menenjit olmusa, muhakkak ki
bu, alt derse kar duyduu isyann, sinir sistemi yoliyle, uzviyete
sirayetinin neticesidir. imdi bu sknt onda mevzuunu "deitirerek
devam ediyor. Dn imtihana kar isyand bugn imtihana girememenin
neticelerine, snfta kalmaya, arkadalar arasnda mahcup olmaya kar
isyandr. Ona hissettirmeli ki bu kaybn hi ehemmiyeti yoktur.
Kabahat kendisinde deil, onun ihtiyalarn, temayllerini ve
kabiliyetlerini hesaba katmayan retim sistemindedir. Bunu daha
evvel yapm olsaydk hastal nlerdik.Besim, biraz evvel doktorun
"serebrospinal baraj" dedii eyi hatrlad. Bu baraj, sknt veya zihin
yorgunluu yznden yklnca mikroplar beyin zarna girerlermi. Samim'in
nazariyesi, bugnk tbbn hayal meyal sezdii62bir hakikatin daha
vuzuhla(ak seik olarak) gelitirilmesinden ve tedaviye tatbikinden
baka bir ey deildi. Ban sallad: Pes! dedi, ben de ayn fikirdeyim.
Samim zaferini kltmek isteyen bir tevazuun tatl glmseyiiyle:
stersen, dedi, imdi sana neden Simeranyada tababet diye ayr bir
ilim ubesi olmadn ve btn bilgilerin bir merkezden balayarak, onun
emrinde inceleme kollarna ayrldklarn anlataym. Kuzum. Fakat birden
balarn Aydn'n yatt odann penceresine doru kaldrdlar. Mefharet
baryordu. Neredesiniz ayol? Bunun yine ars tuttu, koun!ki karde
hemen kalktlar ve yrdler. Ayakta duran Selmin, gzlerini yere
indirmi, kmldamyordu.Ban yukar kaldrd, gzlerini yumdu ve derin bir
nefes aldktan sonra, fena anlara doru gittiini ok iyi biliyormu
gibi, daylarnn arkasndan, srklenircesine yrd.EVN en iyimser adam
bile, byle kt bir gnden bu kadar ferah ve neeli bir gece doacan mit
edemezdi. Orta katn arkadaki zerzevat bahesine bakan geni
balkonunda, ezlonglardan birine uzanm, gkyzn seyrederken, dikkatli
yutkunularla, biraz evvel yedii revaninin lezzet hatralarn yldzlarn
prltlarna kartrarak iki duyusu arasnda nefis bir terkip yapmaya
alan Besim, yanbanda, ayakta duran ablasnn ilk kahkahasn duyunca
bard: Ha yle! Yaa! Oh... Grdn m? Ite, saln, bahtiyarln, her eyin
srr bu kahkahada. Ge kaldn ama... iyi patlattn!Mefharet bir elini
kardeinin omuzuna koydu ve gsne kaan kahkaha artklar arasnda: Sana
glyorum, dedi, sofrada sylediklerine... keyfim yerine geldi
vallahi... Gidip o doktor Sabri'nin elini peceim. Penisilin ary bak
gibi kesiverdi. ok iyidir imdi maallah. Yz gld ocukcazn. Kalkmak
istiyor. Ne kadar korkuttu beni. Neydi o kvranlar, haykrlar? "Bir
eyim yok" diyor imdi. Aabeyim de ona ve bana ne gzel szler syledi.
Ah, elimde bir kalem olsayd da yazsaydm.Besim bir elini omuzuna
gtrerek ablasnn elini okad. Penisilinin bu kadar abuk tesir
edeceine inanmyordu. Samim'in telkinleri de byle bir mucize
yaratamazd.64 Demek menenjit deilmi, dedi, bouna tel. Sabri zaten
bu ihtimalin uzak olduunu syledi ve ihtiyaten yapt
penisilini.Mefharet de bir ezlonga uzand.Havada bir uak
pervanesinin uzaklardan gelen sesi gibi devaml ve monoton bir uultu
vard. Deniz tarafnda bir motorun yaklatka artan grlts onu bastryor,
sonra uzun ve keskin bir tren dd bu seslerin zerine ateten bir
-
izgi ekiyordu. En sonra, arada bir korna sesleriyle yrtlan bu
devaml uultu havay tekrar kaplyordu. Uykusu gelmeye balayan Besim
gzlerini yar kapad. yle bir kestirecekti. Fakat ablas ona seslendi:
Besim, senin gzn keskindir, baksana... urada, kiraz aacyla duvar
arasnda bir insan glgesi gryor musun?Besim doruldu. Orada bir
evliya trbesi olmadn sylemeye enirken, balkonun geni parmaklklar
arasndan geirdii dikkatini ablasnn syledii yere dikti. Evet, dedi.
Yine galiba o herif: A adam.Besim bahede kke doru ekinken admlarla
ilerleyen glgeden gzlerini ayrmyordu. ki ay kadar evvel mutfan
kapsna gelir gelmez baylp yere serilen bu mehulun ad, herkesin
aznda a adamd. Hasibe onu doyurmu ve lmden kurtarmt. Fakat
Mefharetin kafasndaki phe fabrikas, iki gn sonra hemen ilemeye
baladyd. A adam haftada bir, sonra iki gn geliyor, Hasibe'nin
yannda en a midenin en bol yemeklerle dolmas iin gemesi lzm gelen
mddetten fazla kalyordu. Bakalm imdi ne kadar kalacak, dedi
Mefharet.Besim, her manasyla a bir adam iin, tombalak Hasibe'nin
esmer ve yal teninde yabana atlmayacak lezzetler bulunabileceini
inkr etmiyordu. Ablasnn phesi mnsz deildi. Fakat evin btesine dahil
yemek artklarnn bu adama verilmesine ses karmayp da, dorudan doruya
Hasibe'nin tasarrufu altnda bulunan bir65vcudun ona ikram
edilmesine sinirlenmenin mnas yoktu. Nemize lzm, dedi,
birbirlerinden holanyorlarsa bize ne?Mefharet ar vcudunu ezlongun
oynak bezi stnde yukar almak iin nafile yere urap dururken, alak
sesle: Daha neler, daha neler! dedi.A adam kuyunun yanndaki mutfak
kapsna doru alkan ve pikin admlarla sekti. Besim mrldand: Artk
herif aile efradndan.Arkalarndan bir ayak sesi. Balarn evirdiler.
Selmin balkon kapsna gelmiti. Mefharet ona, otoritenin ereveledii
bir efkatle: Kzm, dedi, a adam yine geldi. Ben ok yorgunum, vcudumu
yukar alamyorum. Sen unlar gzetliyebilir misin? Ama hi sezdirme.
Bakalm saatlerce ne yapyorlar, ne konuuyorlar? yilik yapalm diye
evin iine haydutlar almayalm.Selmin balkondaki alak ve yayvan tahta
koltua doru giderken cevap verdi: Ben biliyorum. Ne biliyorsun,
nereden biliyorsun?Selmin cevap vermedi. Mefharet kzna kar imdi ne
kadar yumuakt. Besim Aydn'n baarlarna Selmin'in neler borlu olduunu
gryordu. Fakat en ince ruh meteorolojisi, nee anlar pek ksa sren
Mefharet'in acaip ruh ikliminde yarn, hatt be dakika sonra ne
frtnalar kopacan kestiremezdi. Selmin'in parlak zeks uyku
bulutlarna henz gmlmediyse, annesinin kprmek iin bahane arayan
fkesini a adam istikametine srmek iin, frsat bu frsatt. Zek kz
hemen aa inip kulana alnan drt be kelimeden Mefharet'i ileden
karacak bir hikye uydurmalyd. Gidip koltua oturmas bu frsat
sezmediini gsteriyordu. Besim onu uyandrmak iin dedi ki:66 Kimdir
bu herif sahiden? Alndan ve adamlndan baka bir ey bilmiyoruz.
Haftada iki akam gelip karnn doyuruyor... Geri kalan gnler hep a m?
Bir i grd yok mu? Bari her akam gelse... dikkat ediyorum, hamur
tatls veya revani olduu akamlar karmyor. Hasibe ile aralarnn ok iyi
olduu bundan da belli. Fakat ablamn hakk var. Herif bir gece
hepimizi ktr ktr kesebilir. Gidip bir kulak kabartmak lzm. Ablama
da yeni bir evham mevzuu kar.Selmin anlamakta inat ediyordu. yle
adam deil, dedi. Sonra ilve etti: Gzel adam.Mefharet birdenbire ban
kza doru evirdi: Gzel mi? Ne biliyorsun. Yakndan grdn m sen?Kz
cevap vermedi. Selmin'in oyununu akar gibi olan Besim iinden
sylendi: "Bu
-
daha parlak!"Mefharet karanlkta Selmin'in yzn grebilmek iin ban
ona doru uzatarak sordu: Ne biliyorsun sylesene?Kz muamma ykl,
dolgun ve donuk bir sesle tekrarlad. Biliyorum.Besim iinden: "Bu da
iyi, dedi, mehul brakmak". Ve ablasn evhamlandrmak iin, yksek
sesle: Var, dedi, bu iin iinde bir esrar var. Demin dikkat ettim,
herifin elinde ar bir paket. Zor tayordu. Nedir acaba o? Bomba filn
olmasn!...Mefharet iki ayan yere basarak vcudunu ne doru aldktan
sonra balkonun parmaklna tutundu ve zahmetle kalkarak: Yoo!...
dedi, ben evimin