Top Banner
AMERICA LATINA Y LA GEOTERMIA 1 1 \ 1 1 / \ ola de ORGANIZACION LAT~QAMERICANt.. DE ENERGlt... SECRETARIA PERMANENTE Organización Latinoamericana de Energía
93

ola de - OLADE

Jan 29, 2023

Download

Documents

Khang Minh
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Page 1: ola de - OLADE

AMERICA LATINA Y LA GEOTERMIA

1 1 \

1 1

/ \

ola de

ORGANIZACION LAT~QAMERICANt..

DE ENERGlt... SECRETARIA PERMANENTE

Organización Latinoamericana de Energía

cdd
Cuadro de Texto
Page 2: ola de - OLADE

DOCUMENTOS _..... Pág. 95

La Geotermia como Posibilidad Energética en América Latina . . . Pág. 86

La Situación Energética de Amé- ¿·\ • rica Latina . . . . . . . . . . . . . . . . . Pág. 71

V Jornadas Técnicas de Petróleo 2(6 , C.l.V. - S.V.l.P.. . . . . . . . . . . . . Pág. 43

General Review of lnternational Electrical 1 nterconnections . . . . . Pág. 14 2.S ,

Pág. 3 ::i.2~,

conrsmoo

Manuel Mejia Calderón

Técnico de Información

DEPARTAMENTO DE INFORMACION

Y ESTADISTICA

- POSIBILIDADES DE UTILIZACION DE LA ENERGIA NUCLEOELECTRICA EN COLOMBIA.- INSTITUTOS DE ASUNTOS NUCLEARES (COLOMBIA)

- EL PROYECTO HIDROELECTRICO PAUTE \NECEL (ECUADOR)

- COMERCIALIZACION DEL GAS BOLIVIANO M.M.H. YPFB {BOLIVIA)

- LOS CONTRATOS DE SERVICIO CON CLAUSULA DE RIESGO (BRASIL) PETROBRAS.- PETROLEO BRASILEÑO S.A.

·- LA REPRESA DE GURI (VENEZUELA) ELECTRIFICACION DEL CARONI C.A. EDELCA

-- EL PROGRAMA DE DESARROLLO DEL SECTOR ELECTRICO (MEXICO} COMISION FEDERAL DE ELECTRICIDAD

EN NUESTRA PROXJMA EDICION:

Secretario Ejecutivo

SECRETARIA PERMANENTE

Carlos Miranda Pacheco

BOLETIN ENERGETICO No. 4

SEPTIEMBRE/OCTUBRE 1977 ORGANO DE DIVULGACION

TECNICA

OJ01ade

Organización Latinoamericana de Energía

Page 3: ola de - OLADE

3U3 tJl U3 Hl

1 3 tJ)ll

YNIIN3r9H

12:>fW91tf e,rfüau3 ap [f!UO/:J11N U(?fSfWO:J

a;uapgsil.ld lUl!UIJ 511(.ID] llf]

NOl~°"!:l00713 JO t'HlVld ..,

Gl:l)r-llW (;!J~HSIO ~

·,, · · · erqeof¡de e¡uawui!l¡snpur e,rfüeua ep 'aAa1q a¡ueweA,r¡e¡a1 1as apand anb ozerd un ep o.Iwap 'u9p -ua¡qo e¡ ue sa¡eiaurw soqo.rp ap oacdwa ¡a arqrsrAa1d se · · ·,, anb e.h 'o.rue1n ep sowafw.roe.if sor ap u9pe1 -cqds» ey ep coiwoa re eqesxese: as anb ¡a ua o¡a1oap un 910,rp ounueiue ou1a,rqoó [8 ceno [8 ue

1S!?S8UOdef

sepeptu» ep oepseausx; rap S§IAl:?I1 e opumu [8 ua 9.rd -wru.l! e,rfüaua ap odn eise anb ua O!Jl? oursrtzr ¡a '9v6 L ap ue¡ep 1eeronu odwea ¡a ua f!U!JU8Dl'rf er 8p pep,rA -pae e¡ ap sa¡ep,rJo sewepa:;e¡ue so1aw!1d so7

·e,rfüeua ep a1uen1 eAenu esa ap e:J!J_r::>ed U<;>[::>ez.rmn er ua s1;ua1ur ns eqenuao 1u9,ra[pe1¡ ns rroo a¡uenoasuo::i 'eupueDitf er 'o¡uaw -our ietuud ¡a epsep 'enb U§lfqwe¡ ue,r::iuap,rA3 ·s,red rap 01m.n1 ¡a eied 1aue¡ etpod 1eapnu e,rfüaua er ep O[[Ollesap lª enb eioueuodiu; e¡ optpueidtuoo ue,zqeq uo1eiede1d so¡ saue.rnb anb uepuap[Ae '('r:!HN:J) eo,rw· -<?11f e,rfüau3 ep ¡euopeN ª9!SJUIO:J e¡ 9a10 as ¡en:J ¡a sod '096 [ O¡µ? ¡ap 9f6 '0 t "ON ¡e Á 'o¡e1:Jap a¡s3

sauo,raeande ua sodo¡9sro,rpe1 ieardwa e,{ o¡ua.lUleF?l1 ns ep f!,lDO[OU:Ja¡ f![ ietpmse e

1SOlaJ.IUe1n Sa[f!Jau.rw awaWE':JfffWa¡s¡s seioedsou: e U§),rqwe1 oztrsnroo es souo ,{ E',rfün¡e¡aw 'sodoiosi ep uosoeredee 'eouusoo u9,r:nrwe1 'eu!D!paw .if e,rforo.rq 'e:Jw91ioara 'otuem lªP E'D!w.mb 'E':mneue eDJWJnb 'e:;.rw.mbo,rpe1 'e:JJSIJ ep se.ieapnu souoiesoqet tt::JN:) e¡ ap 041qw!'? lª ua op -uea1:; uo1en1 as O!Jl? ase ap i,r¡ied tt -eioeuoo uoiooes -.rP er ua ootueino ozian}Sa un 9!ª.íU! es anb ua 'Z96 r ap uised e sepe1adns uo1an1 euµuaDitf er tra enb 'ew -a¡ ¡a ua sr?pe1n:¡. uaAe souaw o SJ?W sepe[S!e seuotsmo -tu 9¡m:JeJ epmnsun:J1p e¡s3 ·sas,red so¡ ap stndoid sapepmq.rsod se¡ ap ouo11esep ¡a e1ecf soueseoeu soo -.rs!'?q soiueuutoouoo so¡ e oseooe lª .Ie1[nD!J!P ¡e e::>JJP -ueio pep_rA,rpe e¡ ua sareuofDfpen ou seuoiinpuoo e,rug -ap anb epua1e1a1 ap oareur 're,rpunw r;>11ano epun/5 -as e¡ ep S§lndsap sa¡E'¡uapp:Jo sopene sor sod ep,r:;a¡q -e¡sa 11o¡a1:;as iep e:Jnuod,, er .10d eood? esa ua epeu -uuop eqe¡sa uoioenus l?f '[J?!punw OJ[qW¡? [8 U;![

Organización Latinoamericana de Energía

Page 4: ola de - OLADE

La cronología del desarrollo de reactores nu- cleares en la Argentina comienza en 1957, al iniciarse la ·construcción del RA-1 (Reactor Argentino 1), inaugurado en el Centro Atómico Constituyentes en enero de 1958 (Fig. 6). Este fue el primer reactor construido localmente que funcionó en América La-

2. Reactores experimentales.

La Fig. 1 ilustra la distribución de las activida- des de mayor significación de la CNEA en el territo- rio nacional y las Fig. 2 a 5, los centros de trabajo más importantes.

F.9 Corte de la isla nuclear de la Central Nuclear Atucha.'

Reactor 5 Grúa giratoria

2 Generador de vapor 6 Envolvente de acero

3 Bomba de refrigerante 7 Envolvente de hormigón

4 Máquina de carga

el area de los reactores nucleares, la CNEA ha ido in- crementando continuamente su actividad en el desa- rrollo y producción de los insumos necesarios (con- centrados de uranio, elementos combustibles, agua pesada, aleaciones especiales, etc.), en la prospección y desarrollo de recursos uraníferos, en la producción y utilización de radioisótopos y radiaciones, en el ma- nejo de desechos radioactivos y el control de la segu- ridad nuclear y en los aspectos de la investigación bá- sica y aplicada nece'sarios para la concreción de sus objetivos y para mantenerse alerta respecto de las nuevas posibilidades. Todo ello se realiza b_ajo la pre- misa fundamental de consolidar y mantener una es- tructura científico-tecnológica con capacidad propia de realización que tienda, en asociación con empre- sas nacionales capaces de contribuir a ese desarrollo, pero siempre bajo el control programático de la CNEA, a lograr el autoabastecimiento integral en.rna- teria nuclear.

4

Paralelamente a estos desarrollos específicos en

El estudio se realizó totalmente en la CNEA y demostró que la instalación de la central en la zona litoral del pais era "técnicamente factible, económi- camente conveniente y financieramente viable". La central (Central Nuclear Atucha) funciona desde 1974 y con ella se inició un programa de ínstalaaión de cen- trales nucleares cuyas etapas inmediatas son la Cen- tral Nuclear Embalse, ya en construcción y la Cen- tral Nuclear Atucha 11, que se encuentra en la fase de diseño conceptual

Otro año decisivo para la evolución de la CNEA fue 1965, en el cual el gobierno nacional le encargó la realización de un estudio de factibilidad que anali- zase la posibilidad de instalar una central nucleoeléc- trica en el pa. is. Este hecho constituyó un reconoci- miento del grado de madurez alcanzado por la Insti- tución, que le permitirá encarar un nuevo salto cuali- tativo de enorme significación, pero también un serio desafío para ella.

Las nuevas condiciones de contorno permitie- ron construir en el país, sobre la base de planos nor- teamericanos, el primer reactor experimental argenti- no, el RA-1, que funciona desde 1958 en el Centro Atómico Constituyentes. Los desarrollos posteriores propios en reactores de investigación condujeron a la erección de un reactor experimental de irradiación y producción diseñado en el pais, el RA-3, en el Cen- tro Atómico Ezeiza.

Estas inicistiues permitieron consolidar un cuer- po científico y tecnológico que, a pesar de su recien- te iniciación en la actividad nuclear, estuvo en condi- ciones de presentar 37 trabajos a la Conferencia In- ternacional sobre la Utilización de la Energía Atómi- ca con Fínes Pacíficos celebrada en Ginebra en 1955 y poner así a la Argentina en un lugar estimable para esa época en el ámbito mundial.

La evolución de la CNEA fue acelerándose cada vez más durante esa década. Ello se debió tanto a la mayor experiencia adquirida cuanto a la posibilidad, bien aprovechada, de un mayor contacto con los paí- ses más avanzados, posibilidad que surgió al liberali - zarse parcialmente la política del secreto después de la Conferencia de Ginebra recién citada y que se con- solidó en 1957, con la creación del Organismo Inter- nacional de Energía Atómica.

En 1953 se dictó el primer curso teórico de re- actores nucleares, y .en 1955 se creó un instituto de formación e investigación en física, ubicado en la Pro- vinois de Río Negro, que fue el germen del actual Centro Atómico Bariloche. La orientación general era formar personal lo más rápidamente posible, dictan- do cursos, proveyendo oportunidades de trabajo a científicos y tecnólogos interesados en el tema y o- torgando becas de especialización en el extranjero.

médicas y, ocasionalmente, industriales.

Organización Latinoamericana de Energía

Page 5: ola de - OLADE

·eupua.f5Jl;j er 1or:I oppµ1bpe a:¡.uawiopa:isod 'n1r1a¡rw ·, -euo.rounJ ns l?Jed opese:Jeu o/ooi re orue.rn ¡e 9pue.z.ze U?[qwe:¡ anb 's,red esa iod -eJ 'Dff:!IH ep auuOÓ.Il;f ap flWO!:J!?N opo:¡e1oqe7 11meuo.611f,, 10:¡.::iea.z rep Tª en¡ opw.mm oge~,rp l:!l

"Ul)WOD uoo ope1a.6p1e.z Á opeiepow se ¡f 01,[Jf?.I.6 uo:; ~,.,,,,,1!il'l1

-woo se¡qpsnqwoo so:¡uewa¡e ezm+n .zopee1 f3

·roi¡uoo ap eres er ¡; .10padns a¡¡ed ns 8 em.6g er ,f 101oea1 ¡ap euia+u! e:¡s_rti eun e.z:¡senw ¿ e.z -nD!J '(!'] "e?:J!J?W1f OU[+l?'] ua sop!?Z![pn SO[ ep SOL[:Jr!Ul J: s,red re ua -ep-eof!p li!UifllQ e¡ ua sopea¡dwa sodo:¡9sr ·O[pe.i sor ap epoÁew e¡ op[Dnpo.zd ueq es I? ua ¡; Mlí\T ¿ awawepewrxoide ap epue:¡.od eun -e .ze.rado epen¿ ·epezrre.zeu¡:rusep Ul)WOD en.6e ep 01:¡.ew"f_lP ep w 09'f 1od em:¡.¡e ap ·w o r ep e¡qep[XOU! 01e:Je ap e:¡ue!d!D -e.z un ap opuo¡ re ue opefo¡e !?+sa (o¡o 06 re op.roanb -pua Ofuem ep) oepi;iu o.lfno .zopeai un s3 ·ez,rez:!f OD!W911f OJJU8.J Iª ua l96 r epsap o:¡m3[W!?UO[D[tnj ua e.nuan::iue es Á u9,rae:¡.uew,r1adxe e.red Á sodo:¡.9s.r -O[pe1 J!:Jnpo.zd e.red opeges!P en] 10:¡.mw.z a:¡.s3 'f,'-tfH re Nrn "H3 .iod op;oenb_uua o.mem ap u9.rsfAOJd e¡ OA ·res) eu.za:¡xa epn.lfe íJ!S .IJnJ:¡SuO:J Á M.Yí 00 [ e I-tf{{ rep e¡oue¡od er .ie+uawne 'zaA ns e 'a¡q[sod oz.rq anb or 'saiopee.z ep soapl)u ap oµesrp ¡e ue epuepadxe .I!?m?.6 9P!ill1ad z-v¿¡ A (e1iop19:J ep pep,rs.ze1:.wn er ue ezuegesue e.zed epezm:¡n e:¡uaw¡enpe) o-lftl se:ip ·po sapepm:JeJ se¡ ap iopa:¡sod u9p:Jn.z:¡suoo e'I

·aif. e:¡.ues ap epu¡:Aoi¿¡ 'o,r.resoH · ep p-eprs.ieti[un !?[ ep !?D!SJ.!J ep o:¡uewe:¡..redea re trs op -ere+SíJ! eiwanoua as anb '(oor-ans o¡apow) e!Ut?W ·8[tf trs optruisuco '(f?-"f;fH) oseo epua:¡.od ep o:¡ue.rw -eua,z+ue ap 1o:¡oee1 un ap eupua.6.l"f;f er ua euodsu: as

·seuopere+síJ! sezro A" 'ojtrsm ep S8[l?J8UfW ep OW8[Wl?1E.11

1S8[qpsnqwoo sonreur -ara A" sodo:¡9s[orpe.i ap u9Joeopqe1 ep s-e:¡uerd A" souo; -eioqer troo ope:¡uawerdruoa MW O I ap u9[D:mpo1d Á U9J:Jl?fP!?.I.If ap ¡e¡uewpadxa 1o:¡oee.r un se OJ1U8Q ai -s« ap f!?:lOAfd -ezerd !?'] ·rpa¿ ap eo![qi;¡daH er ua .zeep -nN o.i:¡ue.J un .zere+síJ! end reuor::ieu1a+U! esrndwoo eun ua epeuopDa¡ase1d oprs eq eupua.6.Il;f er o¡uen:J ua ·seu.za:¡xa seuorsuarurp uvrqwe:¡ euen Á 'tr3N:J er ap u9[Drz[OM~ er e pep!-Ap:Je¡a uoo smquuico e.IRd ope1do1de annsa.z anb erpaw1e+u! eiotunod ap 1opee1 un ep u9[oon.z:¡suo::i e¡ e.red peprf!qp:JeJ ep º!Pn+sa un ep U9J:JeZf[ee.I e[ e/;npíJ! SG[l?:/.U8Wp8cixe SaJOPl?8.1 so¡ ap odwe:J ra ua tf:!INQ e¡ ap ewe.z.601d [3

·re.zowr sa.znr souang opepauo::>1awr ewa:¡s¡s. re vl6 r ap so!d.roupd apsap epe.zod.zwu! ¡?:¡se Á S&J!"ff souang ep a:¡1ou re ·w}[ 00 r soun e epere:isu.r e.zwan:Jua as [eiiuaD e'] "S8[l?UO.[:Jl?U.Ia+u! Sl?W.IfJ 0 I ap SEJ18JO ¿ [ as -.Ien[F?Aa ap srndsap "t")""f;f SUaW8[S '2Ul?W8[l? ES8ldWa e[ uoo l96 I ua epe:¡e1+uoo 'tvs:» eipm"f;f .zeer:JnN rei+ ·U8;) e¡ se rwpuafüe 1E8pnu [1?.]1Ua:J l?J8W[ld e']

·oado1na s_rEd un troo l?f:Jue1a1su1?.zi ap o:¡ei¡uo.J un ap oieiqo an1 I- "ffH IªP sarqnsnq -uroo so¡uewere sor ep eupua.6.ze e,rborou.Je:¡ Ef '.ze¡n:m -.zed ua ·so¡w~wara ap odn eise ap u9r;:Jeopqe1 ue [!?DO[ l?!:JU8[.I8dxe er o¡¡e UO;) asopU"f P![OSUO:J '"f;f:!JNJ ews[LU er ua sopettouesep uo1an¡ sopeuo seopp::> sapepmae1 A" saroroear sor ep sarqpsnqtuoo so:¡uawa¡a SO']

·rr ,r o r ·s.6fd ser ua ionuoo ap eres ns ap Á l?WSfW e¡ ap se:¡ ·S[A Á '6 "Df¿J 2[ ua l?p as [l?.]1Ue:J e[ ap .Ieapnu e[S[ e[ ep oap¡?wanbsa a1.zoa un w:;i[sa.zd e epesad erzbe uoo op -e.zabpJe.I Á ope.zapOW [l?mJeU O[Ul?.In ap Sa JOpea.z [3

eu1sfw er ua soprumsuco MW [6 Á pa.z er e sopElia.z:¡ua UE.18 MW ets Se[En::J SO[ sp '(1MW oorrJ ªMW OfTf ep anJ "ffN:J er ep ogasfp ap e1n.zq !?!::Juaiod l?']

Organización Latinoamericana de Energía

Page 6: ola de - OLADE

El combustible nuclear utilizado en las centra- les argentinas es uranio natural, lo que posibilita la realización de todas las etapas de fabricación en el psis a partir de sus propios recursos uraniferos.

4. Prospección y producción de uranio.

Esta participación creciente no oculta el hecho de que tanto la CNA como la CNE fueron contrata- das "llave en mano", Para la tercera central (CNA JI), la CNEA se propone tomar bajo su responsabilidad la dirección, construcción y montaje de la obra y puesta en marcha de la Central, de modo que haya una con- tribución predominante de la ingenieria local en estos aspectos, tradicionalmente cubiertos hasta ahora, en obras de esta envergadura, por firmas de los paises proveedores.

¡

!t !1

suministros subcontratados en el psis por la empresa instaladora alcanzaron el 38 o/o del monto total del proyecto, que incluye el 12 o/o del rubro componen- tes electromecánicos. Estos porcentajes se elevan, pa- ra la CNE, al 50 o/o y 33 o/o, respectivamente, a lo que se añade un 33 o/o de la ingenieria de detalle he· cha en el psis. Los componentes electromecánicos provistos por firmas argentinas incluyen instrumen- tación electrónica nuclear, bombas del moderador, componentes de mecanismos de seguridad, grandes motores, etc.

F. 7 Reactor RA-3 (Centro Atómico Ezeiza). Vista interna.

Un aspecto importante de destacar en relación con la instalación de centrales es el esfuerzo continuo realizado por la CNEA para lograr la mayor participa- ción nacional posible en el programa. En la CNA, los

6

La evolución posterior es por ahora tentativa y su formalización en fechas depende del programa in- tegral de equipamiento eléctrico del peis, que se en- cuentra en preparación sobre la base de las posibilida- des presentadas por los varios entes estatales energéti- cos, entre ellos la CNEA. Los estudios internos reali- zados en la Institución indican que se requerirán 3 centrales más de 600 MWe en la década del 80, con lo que la potencia P fa elúctrificación nuólear se intensi- ficarla pcsterioi metne, al haberse cumplido ya gran parte de los desarrollos hidroeléctricos pendientes.

El programa prosigue con la Central Nuclear Atucha JI, también de 600 MWe, que estará ubicada junto a la actual CNA, la que se encuentra (mediados de 1977) en la fase de diseño conceptual. La incorpo- ración de esta Central se espera para 1985.

La Fíg. 12 muestra un corte esquemático del reactor CANDU y la Fig. 13 el estado de construcción de la CNE a comienzos de 1977.

La segunda central nuclear es la Central Nuclear Embalse (CNE), ubicada en la margen del Embalse Río Tercero, Provincia de Córdoba. La CNE fue con· tratada en 1973 a un consorcio canadiense-italiano (Atomic Energy of Canada Ltd .. Italimpianti S.P.A.) y se encuentra en construcción, estando programada su incorporación a la red para 1981. El reactor es de tipo CANDU (Canadian-Deuterium-Uranium), tam- bién de uranio natural y agua pesada, de 600 MWe de potencia. El diseño básico de este reactor difiere del empleado en Atucha en que, en lugar del recipiente único de presión que contiene el núcleo del teectoi, éste se halla distribuido en una calandria de tubos de presión que alojan individualmente a Jos elementos combustibles. Estos son de menor longitud que los empleados en Atucha (50 cm. de longitud activa fren- te a 5,30 m.) pero de composición análoga. El agua pesada de refrigeración se encuentra a presión eleva- da (115 atm), y la de moderación a 1 atm.

central. A comienzos de 1977, la potencia fue elevada en un 8 o/o sobre la de diseño, y desde entonces en- trega, funcionando a plena potencia, 345 MWe netos a ia red. Su comportamiento ha sido muy satisfacto- rio, como lo indica el factor de carga ( energia eléctri- ca neta generada/idem máxima teóricamente genera- ble), que en 1976 fue del 87,230/0, y el factor de operación (número de horas en funcionamiento/nú- mero de horas totales en el período), que fue del 88,9 o/o. En 1975 entregó el 1 O o/o de la energia eléctrica producida por el Servicio Público en el pais con aproximadamente el 5 o/o de la potencia instala- da. Es de destacar que este sobresaliente rendimiento ha merecido una mención explícita del Organismo In- ternacional de Energia Atómica en un análbs mun- dial de centrales nucleares efectuado en 1976.

Organización Latinoamericana de Energía

Page 7: ola de - OLADE

·eops,rpe:¡.seoeó ep seu1apow seoru:J?+ 1od uezn ·eue es sopi:mnsai sof;.n:; so1eurtu soa1oqer A' soapuos e:i.uerpew er;i¡oaJa as so:¡.u&fUIFJEÁ sor ap u9penreM er Á 'sensaue:¡. ¡; soe1¡:¡e sopo+?w 1od eznee.r as u9ro -:;adso.Id l?'J ·u9ra1:a10 ns apsep rt::IN:J er ue a:¡.uauuer -nDaJ &[dWn:J as enb pep[Ap:J!?

1SOp!?fd01de S9[!!18U?LJI ep epanbs~q er se sede~a se+sa ap eiawpd e7

·sopeow¡uapr e.A' so¡ua_rwpe.tf sos.iat.._rp ua soeu¡?ua¡qns soa;.oqer uJ?Zneai as 'owsrill!slf ·sauop -r:?lO]lad Á soapUOS ep Se[!?aU![ W OQQ'Ii.~ ep U<;Jf:Jn:>e{a "e[ Á (;;W)[ OQO"f ap f!?:j.O¡ un .IOd

1Sl?UOZ sepeA ap ep<?ff -e¡ap eorw.mboaó u9¡o:;adso1d er 'eruo.fie¡e¿ er ua zw)[ ooo·o I ap E:Jf.I:¡.lf1Wfp1?1lOa1ee m;;poedso1d 1?[ !il!?:JUa es pepnenpe er u::¡ ·eAJasa1 ue o w;;roe:i.ordxe ua ue.z+ -uanous es enb so:¡.ue,rwpeÁ 1ezrreaor opmw1ad eq Á E?Á epe¡:;edsOJd Op{S !?t[ l?JaW[Jd !?[ ap a[qeJap[SUO:J e:¡.1ed !?U[) ·(zw;¡ 000"006) o+e[pew Á (ZW}[ 000"00[7 e+uawepewpw1de) o+ewewur s¡11awr ap seieJ.mem sapepmqrsod uoo sea1¡¡ ser ensamu p.[ ·or3 e1

·sepewe.Wo1d etf sare1:¡.ua.'.J ser ap f!UJ. EP!A ef epo¡ e1ed sawaror1ns uos sepeorq -na- se1.1ese1 sns Á 'UOJ)DQOf? a¡io:; ap Áa[ E[ !? OfU!?Jn ap sep!?[aUO:). QQQ'Z[ ap OW[UlW un euapUO:J o¡ue[W -pe.A' :ns::¡ ·oper::irur eq as etf orro1.Iesap o.tfn::i '(ezop -uaw) [B!?JPH ues ap !i:Jle3 'epe+ur¿ EJJ&!S ep o:¡.uawr ·f3l?Á [ep u9p:;npo1d E[ .Wd se:¡.1arqn:J U¡?Je¡sa o,ruem ep sepep¡se:Jau ser 'eqae1 esa ep .ip1ed V "f86I-C:86 r e:¡.seq serei¡ueo ser ap so:¡.uarwpenbe1 sor ipqno e1rw -iacl pepra-edea- e.tfna 'sa1ouaw so1:¡.o A' (¡nqnq:J) ,,seq -oplf so1,, '(ezopuaw) ,,I aióJJ,,, Ji ,,III aiólJ,, '(e:i.res) 11ono uoa,, soiuarwpeli sor ue e:¡.uawren:¡.:;e epen -ue:; J?+sa o¡ue.rn ep re1eurw ap u9ponpo1d q

·sope.m.óase e:¡.uawe¡qeu ·OZEJ sosm:>a.I ep l8Pfl!?:J UO:J 8Qf[) UOJ, QQQ"f¡-Z ep pepuemae Ef ua se sarqe¡ordxe soupuefüe so1a1,me1n sosm::ia1 sor ap u9roewpsa !?'J ·i:Alasa1 ua ue1¡uano -ua as anb so.r¡.o uapi:ge as soiuarwpeÁ so¡sa v

. ar)Í)J!?[l?IIJ ewerd I?[ Je¡uawne E?Jed se¡ -rwi.es sodzsno sor trs ¿¿6 r trs opezueuro:; eq 'owarw ·[:JE?.tf IªP u9pe1ado er e o¡uen:; U;? BL6 I a:¡.uemp err -eNp ep eparuaóu! er .Ie!:J!U! asopu¡mdse 'ears?q eperu -aDU! ap ede¡a er ua eneq as o:¡.:;aÁOld [3 ·1ebn¡ [ª ua ossooid re opor e1qn:J anb [E?.We:wr u1qe1oieurw o{arcI -UIO:J un ap u9pep:¡SLJ! 12[ f?:Jl][1Sn{ (oge/n UOJ, 009) u9roe1ado er ap pn¡_ruf)ew er 'epe+ura e.riars ap oseo re u::¡ ·8ofn ap o¡o 98-0L e¡uawepewrxo.rde ap (,,e;¡ea-

·epe+ukJ eiia.rs ap wqe3 -oJau.rw O{a[dWO:J [ap [ema+uJ U9[:JE18dO !?[ ap OZUafUl -oo ra e::iJew f86 I ua ope1.1asqo otiunucoeu: OJ[PS f::I ·066 I e:¡.seq 'sare11ua::i ap owrx¡?w ewe.Woid fªP sap -eprsaaau ser uoo ur;ipera1 ua 'oruem ap sopanuaorzoo ap u9p;)npo.id er ap u9ronro11a er e1:¡.snn 9[ »u e1 'L!,6 I ua ¡?Jea-rrdr.n as anb 'or,Je/UoJ, SP ap anJ "a)[e:J M0[[8.tf,, ep EWp(J?W W;>p:>npold !?[ '9¿6 [ e:¡.SeH

·sa1or1a+rn sede:¡.a sns ..f sare1au_rw ap o:¡.uarure:¡.e1:¡. fªP e.ri5orou::ia:¡. er eiqo« o¡o[!d e:¡.uerd ..f ouoiesoqe; ap [8AfU e ouo1;.esap Á m;ipe.BpsaAU! ap so[eqe.n tzoa uewawardwo::i as sapE?pfilpoe se+sa

·sarqpsnquro:; sowawara ap u9p:i::mpo1¿ s

"::IN:J er ap SO[ 6 I "Ó!d er ap SO[ Á tfN;) er ap sarqnsnqwoD so¡uaw -ara sor imsnu 8 I 'D!d e1 · ÁO[[!?.'.lJ!Z ua u¡>rqwe:¡. sep,m11 -SUO:J uoioeiede: Á Uf)JSOS ap Sl?Z8[d 8W!?fpaw 'soqD_rp a¡uaWPJdOJd Sa[qpsnqWO.'.J S0'.j.U8U18[a SO[ UDS anb 'sof -ousur ua uewll? as seuee sE?:¡.s::¡ · (¿ r 'DJd) 1?Za1nd eue ep opezpawrs oruam ap ºPFX9!P ap sermsed auapuoo anb (u.t;orreDlJz,,) otuooss: ap m;>J:Jea¡e ap oqnr un sa seunuafüe setenueo ser ua sopezrmn sarqpsnquroo soi -uawara sor ap a:¡.ua..fmpsuo:; e:;rs?q pepwn e1

·uc;;.r::iuai -qo ns e.l op1<1eoua I?[[ ·'sarewawpadxa sa1opea1 e1ed sarq_r:¡.snqwoo sowauwra ep u9p1?::i!JqeJ er ua epF_mbpe Ef:JUapadxa !?[ ap a¡uapa::ia¡uE? [8 uO:J Á JE?apnu !?pa:¡.ew ua teoo; o:¡.uarwpa¡seqeo+ne ra 1E?zue:Jf1? sp eop.,rrod ns uoo awan::iasuo:; 'rt::IN:J e¡ 01ad 'sted rap E?JanJ u~i:? ezueei as Oup.uafüe onrarn ap sstenueo SI?[ E?Jed S8fq -nsnqiuoo so¡uawa[a ap ll?[l1Ó81 U<?!:J!?O[lqEJ !?'}

MO[[a.Á,,) O[Ul?Jl1 ap opeJjU8;)U0:J un se ozonpord [:![ (~n ·ó!d) ezopuali\J ap 1?,r:JUfAOJ¿ 'anó.ref!?W ua epereisur owa!we:¡.e11 ap reuor:;uaAuoo e:¡.uerd er ua u¡>rqwei Á (,,ówqoear deaq,,) euw1 ap eooc e seFewpd sau -oroatsdo uo:; ezuee: as [!?laLJ!UI fªP Of:J!]auaq Ef

Organización Latinoamericana de Energía

Page 8: ola de - OLADE

La Fig. 23 muestra la evolución del consumo de material radioactivo (excluidas las fuentes selladas, ta- les como las de 60 Co usadas en radioterapéutica) entre 1954 y 1975. En los últimos años, el incremen- to anual ha oscilado entre el 20 y el 30 o/o. En la Eiq. 24 se indica el numero total de pedidos de radio- isótopos y sustancias marcadas despachados, cuyo monto llegó a 350.000 dólares en 1973. Los radioisó-

Al mismo tiempo, la CNEA fue estimulando el uso de radioisótopos y sustancias marcadas a través de la realización de cursos de entrenamiento y del esta- blecimiento de centros de aplicación por convenios con otras instituciones públicas y privadas. Por ejem- plo, en el campo médico opera, en forma conjunta con la Universidad de Buenos Aíres, un centro piloto de Medicina Nuclear que desarrolla técnicas y atiende unos 8.000 pacientes por año (25.000 a 30.000 deter- minaciones). Además, provee de radioisótopos y sus- tancias marcadas a todos los demás centros públicos y privados del país.

La actividad de investigación en radioisótopos se inició con la instalación del sincrociclotrón de Bue- nos Aires en 1954 y permitió descubrir una veintena de especies nucleares nuevas en pocos años. Esta tarea fue dando base humana y técnica a la producción de radioisótopos de uso médico e industrial en el país, en esa época importados en su totalidad.

8. Radioisótopos y radiaciones.

Se díspone asimismo de facilidades experimen- tales construidas en el país (Fig. 22) en las cuales se realizan estudios básicos sobre óxidos mixtos, dada la importancia que éstos pueden llegar a tener en el fu- turo en caso de resultar económico y conveniente uti- lizar plutonio para enriquecer combustible nuclear.

Para cubrir estas necesidades, están próximos a llegar al país los componentes principales de un "loop" de alta presión y alta temperatura (100 atm y 300 C), fabricados en Alemania. Se planea instalar este "loop" en el Centro Atómico Ezeiza en 1979. Se encuentra también en elaboración el proyecto de un laboratorio provisto de celdas de alta actividad aptas para manejar y estudiar elementos irradiados, espe- rándose estar en condiciones de licitar este lsboreto- río en 1978.

El dominio de la tecnología de los elementos combustibles requiere disponer de instalaciones apro- piadas para ensayos hidrodinámico.s y termohidráuli- cos y para estudios post-irradiación.

7. Ensayos y estudios de elementos combustibles.

planta de 250 Ton/año basada en el proceso de inter- cambio isotópico a dos temperaturas entre agua y sul- furo de hidrógeno. Esta planta se contratará en el ex- tranjero, habiéndose terminado ya los estudios técni- co-económicos necesarios para determinar su capaci- dad.

8

Como primera realización, se ha puesto en mar- cha un programa de adquisición de tecnología centra- do en una planta piloto de 2 Ton/año para la cual se ha cubierto ya el 50 o/o de la ingeniería básica. El plan cubre también la instalación, para 1983, de una

El agua pesada empleada en las centrales de ura- nio natural no se consume en la reacción nuclear, por lo cual, salvo en lo que respecta a la reposición de pérdidas, que son unas pocas toneladas anuales, es un componente y no un insumo de operación de Ja cen- tral. Sin embargo, teniendo en cuenta que se trata de un producto muy costoso y dificil de obtener en el mercado internacional y que cada central de 600 MW lleva una carga de aproximadamente 500 Ton de agua pesada, su producción local es necesaria.

6. Producción de agua pesada.

En cuanto a los elementos combustibles propia- mente dichos, se han fabricado ya dos prototipos Atucha que se utilizarán en la central en el corriente año (1977). Le Fiq. 20 muestra el armado de uno de ellos. Este programa "de demostración" prosigue con la fabricación de 11 más en 1977 y 12 en 1978. Para· lelamente al mismo, está ya en construcción una fá- brica industrial con líneas de producción para elemen- tos combustibles de los dos tipos necesarios (Atucha y CANDU) y capacidad nominal para cubrir las nece- sidades de las tres primeras centrales. La maqueta de esta fábrica, de la cual se prevé ejecutar el 25 o/o de la obra civil y la infraestructura durante 1977, se ve en la Fig. 21. Como inicio de producción, se planea obtener 50 elementos combustibles en 1978 y 150 en 1979.

La planta comenzará a trabajar con tochos de zircalloy extrudado importados para pasar posterior- mente a utjlizar esponja de zirconio importada. Esto constituye también una primera etapa, pues se en- cuentra en avanzado estado de instalación una planta piloto para producir esponja de zírconfo a partir de 1978a razón de 1 Ton/ año y que tiene por fin adqui- rir la tecnología necesaria para integrar la totalidad del proceso de provisión. y fabricación de elementos de zircalloy en el pais.

Otro insumo esencial es el zircalloy utilizado para las vainas y los elementos de armado. La fabri- cación de vainas y otros semi-terminados se encara a través de una planta piloto que se encuentra en insta- lación, para la cual se ha fijado una meta de 40.000 m de tubo/año en 1980. Esta constituye, a su vez, la primera etapa de una planta industrial de 300.000 metros-tubo/año prevista para 1983.

La primera etapa del proceso es la preparación del dióxido de uranio de pureza nuclear usado corno combustible, para lo cual se encuentra en constnzc- ción y montaje una planta de conversión de U02 en Córdoba capaz de producir 150 Ton/año. Esta plan- ta está programada para entrar en operación en 1978.

Organización Latinoamericana de Energía

Page 9: ola de - OLADE

·sopezpo1ne so,r.rr:?nsn OOZ r ¡se:J uoo 'Of9 ewauwpewproide ap sa '1ea[:Jn!I pepJApoe er ep a¡qesuodsa.z a;¡ue owo::i 'rt3.NJ er .rod OA[peope.z ¡epa¡-ew ap osn e.red sepemrqeq sepeAfJd ¡; se::;nqr;id sapeppue ap o.zawr;m l:!I ·nv86 r A D.Lu66 'u¡ wrrr 'rrrr uos sopezm+n a¡uewa1uanDa11 s13w sodoJ

·sope¡e:¡.sur a:¡uawe+sapow soi;¡ueo ue soor:?w.l~JOJp!?J ep u9_r:Jez.rmn Ef ,rse JEJ!f!ORJ l?Jf?d 'sopez,r[!JO![ O UQ[:Jl1[ -os ua sopnpoid ep ,,s1p[,, owoo U?!qwe;¡ Á sereuor:JfP -e.z;¡ sew101 sns ua uaaAoid as sepe:Jiew sepue;¡sns ser A sodo:¡.9srope1 SO'J ·sauor:Je¡e:¡.sur se:¡.sa ep opads-e un f?J:¡.sanUI !36 "D!.!J l?'J ·eApeiado pr:?ppede~ eUipr¡?W ns e,rt1epo1 opezueore ueq ou anb u9ponpoicI ap sopoJr:?J -oqer sot.anu ezrazg ODJW91lf 011ua;J lª ua sopr:?J![!qeq uoianJ anb ua 'Zt6 r ap m.n:d e a:¡.uawarqe1ap1suo::> ope;¡uawa.rou¡ eq as ¡euo¡:Jeu uc;;roonpo.id e7 'fZ ·ó.r.!J er ua e:J!Pª! as OUio:J 'a:¡.uewreoor o¡o 06 un ua ez![ -eai as soáo¡9s!o.rpei so:¡sa ap 01ua[wpa:¡.s1?q<? [:!I

·a:¡uawenupuoo e;¡uawne seu -iapow se:J!PfJW sauope:>nde Sr:?[ ua e¡oue:¡.;odwr e,fno 'e¡.zoo Ánw e!paw ep0 ap sop,re¡:JnUofPP.I ep u9r::i:>np ·Old !'![ ep O.rpmsa fa l?Je.:>U8 as U?!qWl2.L ·pep,íAJiDf? e;¡ -re ap o;¡o[!d ep¡eo -eun eA" opuaAni;¡suoo eisa as uoroe1 -oqera elfn:J e.red .tf s,red ¡a ue odo¡9s!o.rp~1 a:¡sa ap .sep -erras sawan¡ ap u9roeDpqe1 r:?f ~.1'!1JW.Iad anb ':!IN:J e¡ ua pepfA!Pe e:¡.¡e ap o;J09 ep u9roonpo.id er se odwea e~sa ua eq.?Iew ua a:¡.ue;¡.iodUIJ spru orroiiesap l:!I

·ez.raza oo.rw -91lf oi;¡ua:J ¡a ua sapep0y¡oe sesa Rf:Jeq opewar.zo ou -o:¡.e.zoqe¡ un opere1sur eq as ¡en:J or e.red '(so.n~ ¡;_ e~J -eupa;¡aJl. A" e,rwouomv ap pe1rnoe3 'e_r~enoadomv e,rñorouDe.L ep ¡euor::ieN o+nmsur) ea~ lªP sa¡qes ·UOdsaJ SOWSJUeÓlO SO[ ep OÁOcif? Ue UeZJ[PoJ as sodo;¡ -9s1orp-ei so¡ ap se!.ren:Jedoióe sauo_r:JR:J![de se'I

·(so:¡.iand ua so:¡.uaw:rpas ap o;¡uarwu.o ep u9¡:orpaw 'o¡dwa{e iod) ereosa ueió ue saiop.l:?Ze~ owoo soáo19sJO!Pf1J ap u9roeorrde ap so.[r:?qei¡ Opt?Z -,rreai ueq as U?!qUir:?.L ·sarqe:¡.;-e::isap u9roo&.ifu¡ ap seB ·Upa{ ep Á O:J_rfür;¡.[!nb [l?JJa;¡ew: ap Uf?!:JeZffrle:¡.se R[ !?;J

-e;¡sap es SO!D!f1Jes so;¡sa a.z;¡u3 ·(9i ·013) OL,6 I epsap euor:Jun¡ enb 'o:;09 ap !:J ap U9ll!lli un ap 'ezraz3 OD!UI91lf onua;J lª ua epereisur ewwef5 u9pr:?¡pew ap e+ue[d eun ua sa¡eµ:¡snpu.r Sl'!WlfJ sesiaArµ eieá 0; ·eJWOD JOd SO!D.lAJaS l'!Z![l?8.l lf:INJ e[ 'OWS.ITUJSlf "[ep;¡ -snpur a OO!PfJW osn ep same¡onu socI.rnba ap sa¡euo!o -eu seopqf!J ap U?[qwe;¡ Á seo_rd910sfo_rpe1 sawan1 uo;:; [t'fJJSnpU! e.l]eJÓOfPeJ ap SO[DJAJas ue;¡sa1d anb St>peA -pd Sr:?sa.rdwe ap UQ_rDEW.lOJ E[ opeOOt!Old E!r.[ lf3N:) E'[ ap e.zo;¡owoid ioqer f?f 'r-ep:¡.snpu! opadse ¡a u3

-n:¡.ps~rr e¡ ap eian¡ owoD o.nuep onra1 'owarwrrawno ns ap sa¡o.q.uo:; f?ZJ¡eei .tf iea¡Dnu peprm13&s Á eoró -ope1 u9poa1oid ap sewiou e:p!P Á eioqt'!¡a · 9I · ona eie¿ ·a.mefqwe ¡a A u9¡:oe¡qod er eied oiór¡· ad urs a~ e: • • ..,f[li?aJ as e,ruieua ap oá_r:¡. e+sa ap uor:Jezrr.+n e¡ anb ~p p · · · · · " eprr.qes -uoásei e¡ auer¡ '.raeronu er.za:¡.ew ua a;¡ue'adw · · · · • oo uoro -e:J![de ep ¡euor:Jeu peppo;¡ne owo:J 'V:!INQ e'J · ·

mar:Jnu pep1móas Á eorf)9¡0,rpes ur;>.woe;¡oi¿

"l?!OUen[]U! ap ea;~ [!? 8sopUfJ!P -mnxa 'u9!De1ado -e¡ ap sa:¡ueAa¡a.z so;¡Dadse so¡ sopo:¡ aiqm Á onupuo:J se a[eio+ruow e:¡sa 'se¡ei¡ua:J ser ep oseo ¡a u3 ·sa[e.zotruow Á sauaJ:>:Jadsu! a1uepaw 'm;ip

·saprpadns A sod1nba 'seuosiad ap sauopeurwewoosap sepfn¡our 's-epJpaw ·r:?.nuoo ap S?AE11 e eApDe eio1oa1oid UQJ:J:Je eun UfJ!q -we:¡. a¡dwn:J as '-epuafüaUia ap sauopemrs u3

·sooppD samaronu sa¡epa+ ·l!W SO[ ap r:?[pJenÓEA[eS E[ ;f sodOJ9SJOJpel ap SOfJensn sa¡worsa¡oid A so.nuao ap u9JD1?H[!qeq er 'sa.zearonu SaUOfDf?[ElSUJ SeJ:¡.0 Á S8Jl!J1Ua:J SI?[ ap SaJopeiadO SO[ A u9J:Jeiado e¡ ap o:¡.uarweJ:JUaD![ ra oóieo ns e uaua9 anb sopezJ[l?J:Jadse S?1!Jl1DD SOJWA op1:<eJ:J eq lf:!IN;J 12[ 'pep1móas ap sewarqoid so¡sa uo:J u9Joe¡ai u3

·o.nuao oursrtzz re ua w;ipon;:¡. -stroa ua eimar.Dua as enb ept?Aara pep!Apoe ap sop -rnb,r¡ sonpisei ap o+ua!Jl11?UaoeUI¡e sp u9pere+su! eun ap e¡anbew er 8Z "Óf.!J E[ Á f?ZJaz3 ODJW9+íf oi:¡.ua;J ¡a ua awa+srxa pepfAJPE efeq ap sopn9s sonptse: ap OJU8JWEJl?J1 ap E1Ul'![d eun arrsanur ¿z "ÓJ.!J tl'J "SOAf+Dr:? -oipes sotiptse: ap u9psaó -e¡ troo sopeuoperai so:¡.oadsr:? so¡ sopo+ U?Jqiue1 uaiqno as u9ronipsur er u3

·iea¡onu iaoeqanb rep eopeue« A:nw so:¡.oadse aiqno anb epeonde !:. eind U9!DeóµsaAUJ ap sapep!AfJDt> ap eweó ew1s,rrdwe eun tt3NJ er tra a+s!xa 'seorf)grou -oei sauOJDezrreai ser iod sopeu¡:wia1ap eoietoeur Á so; -RpaWUJ SOAJ+afqo ap u9pnDaSUO:J E[ eioet; SOpe:¡.uaµo U?+sa anb 'so:¡.sandxa e,f sewa1 sor troo uotxeuoo ua sopeuo orroiiesap sp seweióoid sor sp s~waptf

·epue:¡.iodwJ ep seurnb~w sano Á 'ttHN:J er ua a:i.uawre101 sopttu: -suoo soqwe '(Of 'º!.!!) óas I ap e:¡.seq ap epaw ep0 ap sop,ra¡onuorpei ap u9Joeióa:¡.u¡:sap ep sewanbsa ap sotp -rnsa eied odtnb« un ¡; ll aw i;;z ap seuonoeie ap reau -n sopeisteoe un '(6Z ·ó!.!l) se¡¡-e ap ll aw i;;i;; ¡; sauoia:¡. -nsp ap flªW 8Z ap u9.nopJDOiou¡:s un uaifn[DU! saioÁ -aur sauopepnsu¡: ser 'sa¡e:¡.uaw1iadxa saio+:Jeei sor ap s~waptf ·sewa:¡. so.no Á sauowea¡e ¡; sa¡e:¡.aw ap eo_rsIJ 'seimeiadwa+ se['eq ap eors,rJ 'iee¡onu eDJS,lJ 'seio+oeai ap eors.IJ ua efeqe;:¡. as ED!SlJ er ap odweo lª ua

. rn6 L ua u9p1uado ua oriauoa eied oge a:¡.uaµioo ra ua ~ie101u¡: as u9pon.nsuo:J e.ifn;:i '/lW oz ap wep~1 iopeiaraoe ourapour un ap u9p -epnsu; er eoe:¡.sap as eotnpeusu; sauerd so¡ ug

·saieuwrs st'!wa1 A: sauopewei ser ap soorw,mbO:JJS!J so1oa1a 'seimon.nsa ap u91oeu¡:wia:¡. -ep

10:JJd9:¡.oSJ srsmme 11!DfJ,f¡t!UI'! l?D!Jl1,mb ua SapEpJA

-noe uardwno as 'sa.raaronu sotunsut ap u9roeoriqe1 Á setesetmu ap op11auaq ap soo.w9¡ouoa+ soseooid ap oipms« rap Á sauOJ:Jepei A" sodo:¡.9s10.rpei ep ierqeq [!! Op!?UOpUaW t>Á O[ ap s¡nuape 'l?D!Jl1.lnb U:![

eiaos SOfPn+sa aiqno oo.w9¡01qofPl'!J uerd TH 6

Organización Latinoamericana de Energía

Page 10: ola de - OLADE

!l ~A0U1NA Ot: CARGA • 10 PulRlA OE LA MAQUINA OE CARr,A 11 CATE.l\IAAIA

r2 SlS"fE~/it< UE Cl~CUL"'Ar:1()1>1 O~ t MfJDEHA[JfJf1 13 Pl.1E•;T f Dé TU6QS 14 ~D~~;r_;f) DE SE.RVt(.líJS

ll1B\'HI., $'f:1NCIPA.L DE SUMINl~TH<,) Dl VAPOH ,-.~ ~U~•\l'l~t~E$ Of VAf'OR ;~,'~'ll."1.$ f'~.l:PIJCIF'ALf~ DEL SISTE•,1-A PR1•.•;.t<10

1'\',ll•\ Tll r-r L ,.\ f.:\Lol.\l('IR1.:. • .-~.~~ .\;,,10,,~El\,T..\f)ORES

._',''\,'l·'\T.' C"t l".\l\l~LES OE [Qf,,L ;..?.~~·'f :-:v•.·1'\1STq.~ C'E .:.L•LI~ ~E ROC1-l:J-:''

Corresponde citar, finalmente, que se encuen- tra en instalación un Centro de Cómputos basado en una máquina IBM/370-158 de 1 Mbyte de memoria y 1200 Mbytes de memoria auxiliar, el cual comen· zará a operar en 1978. Este Centro permitirá encarar internamente muchos trabajos que obligan ahora a utílizar capacidad de computación externa en proble- mas de reactores, centrales nucleares y otros temas. Asimismo, y dentro del rubro "Capacitación", es de destacar que en 1977 fue creada en el Centro Atóm1- co Bariloche la carrera de Ingeniería Nuclear para ase- gurar la provisión de un número suficiente de profe- sionales de nivel apropiado para los futuros progra- mas. Esta carrera funciona, juntamente con el Institu- to de Eisice Balseiro, en dicho Centro, respaldado académicamente por un convenio con la Universidad Nacional de Cuyo.

en algunos casos, también experimental. Asi ocurre con las nuevas formas de la energía nuclear, teles co- mo la fusión nuclear controlada y los reactores de fi- sión avanzados, con la utilización de la energía nu- clear para fines no eléctricos, con el estudio de fuen- tes energéticas no nucleares de interés por su función complementaria en un sistema energético integrado, y con otros ejemplos.

10

Paralelamente con estas actividades, se realizan también otras en campos no explotados directamente por la Institución actualmente pero que son de inte- rés por su incidencia sobre la programación a mediano y largo plazo, las que se cumplen a nivel evaluativo y,

En el campo de la electrónicá, la actividad está centrada en problemas de instrumentación de reacto- res y otras instalaciones nucleares, cubriéndose ade- más muchos aspectos de electrónica de laboratorio, incluida la fabricación de detectores de estado sólido.

La investigación en ciencia de materiales inclu- ye estudios de estructuras y propiedades de metales y aleaciones y trabajos básicos y aplicados sobre da- .ño por radiación, procesos de soldadura, trabajado, tratamiento térmíco, corrosión, etc.

efectos de las radiaciones a nivel somático, en ani- males de laboratorio y también en órganos aislados, tejidos, células y material genético. Como actividad lateral, se mantiene un bioterio de animales de labo- ratorio libre de gérmenes patógenos que constituye un recurso de gran valor no sólo para los trebsios de la CNEA sino para la investigación biológica del pais en general.

Organización Latinoamericana de Energía

Page 11: ola de - OLADE

··1oii CloJ ap e¡es e¡ Á 1011adnS aped l?I ao l?JS!/\ f-'o'l:l rnpeal:j $ ·· d

·a¡qqsnqwo:i e.ueq f.. epEZ!JalU!S se111+sEd •a,ue..tn ap OP!XC?!P ap 01qo¿ L T · .::i

·saJ !'o' souans ap epU!l\Old 'sa¡UaÁOj!JSUO:J OJ!WQi'o' 01¡ua:i 17 . d

·ecpni\f ocu a¡qi+snqwoJ oj uauis¡a ap ewanbs3 s t · d

r r

Organización Latinoamericana de Energía

Page 12: ola de - OLADE

F. 26 Maqueta de la planta de irradiación gamma (Centro Atómico Ezeiza).

F. 21 Maqueta de la fábrica de elementos combustibles en construcción. (Centro Atómico Ezeiza).

F. 22 Laboratorio para trabajo con materiales alfa-acti- vos {Centro Atómico Constituyentes).

F. 16 Evolución prevista para la procuccron ae correen- trado de uranio.

12

F. 25 Planta de producción de radioisótopos y sustan- cias marcadas. Vista parcial (Centro Atómico Ezeiza).

F. 19 Esquema de elemento combustible tipo Embalse.

F. 20 Armado de un prototipo de elemento combustible Atucha (Centro Atómico Constlttl(\i'entes).

F. 15 Planta Malargüe de tratamiento de minerales ura- niferos, Provincia de Mendoza.

Organización Latinoamericana de Energía

Page 13: ola de - OLADE

001

''"

001

os

·11e1¡ua:) epas} e¡JO:J F.nw e¡paw ep¡11 ap sop j aranu-orpai <>P u9peJ6 -arursap ap seuiannsa ap sorprusa eJed u9¡:ie1e¡su1 OE: '.::!

·se1a~ 1 uern sap -ep¡¡¡q¡sod UO:J sea"J\f 17! "d

·1ez¡az3 u:i¡w ·C?l'tf OJ¡Ua:)) pep¡A¡¡:ie 2feq ap sopuos so np isar ap 01 ·Ua¡we¡eJ¡ ap e¡Ueid L(~ ".::!

S01M{330 •N

ooos

·sep-e:J . .u2w SE'!::> -uarsns F. soco iosj -o¡peJ ap o uceossp ¡ap u9pn¡o113 17Z ".::!

·1e:io1 uojoanpo ro e¡ ap F. 0111peo¡peJ ¡ep • -a¡ew ap o umsuo o ¡ap u91:in10113 El ".::!

I i

•.U W ~ m ~ ~ 00 ~ ~ ~~

-·-·-·º ·- /""

.: !/

·(ezraz3 D:J!LU9Hr onua:J) pepr11q - ;)e eire ap sop_mbn sonp_rsai ap oi

- 11e¡weua:Jew¡e ep eiuerd er sp 1nanbew g~ ·.:1

Organización Latinoamericana de Energía

Page 14: ola de - OLADE

28

28

25

25

25

25

24

24

23

23

21

The Couticil for Mutual Economic Assistance 21 (COMECON)

Concept and evolution of electrical intetcon- 19 nections in Eastern Europe

2.2 UFIPTE, NORDEL, SUDEL

Association for the Coordination of Productíon and Transmmission of Electrícity (UCPTE)

International Liason Conference between Producers of Electrical Energy (CILPE)

International Federation of Industríal Producers of Eleotiicity for Own1 Consumption (FIPACE)

International Assocíation of Producers and Distributos of Electrical Energy (UNIPEDE)

European Nuclear Energy Agency (ENEA or AEEN)

Organization Ior Economic Coopera- tion and Development (OECD)

Organízation for European Economic Cooperation (OEEC)

Interalpen 22

Yougelexport 22

Electrical Energy Commission of the EEC 21

European Economic Commissíon of the U.N. (EEC)

18

11 12 14 18

11

11

9

9

5

1 2 4

s ti

Page 1

14

2.1.5.1 Types of contract 2.1.5.2 Sorne intergovernmental and non-

governmental organizations in the field of electrical energy

From the beginning of electticity to 1914 1918 - 1939 1945 -1970 1970 on Considerations and comments on the international electrical interconnec- tions in Western Europe

Concept and evolutioa of electrical interconnections in Western Europe

2.1.2 2.1.3 2.1.4 2.1.5

2.1.1

2.1

nection contracts. 2.0 INTERNATIONAL ELECTRICAL

INTERCONNECTIONS

Technical problems Basíc technícal content of intercan-

Tectmicel classification of intercon- nected electrical systems

Objectives of coordinatíon Economic factors Plans for coordinatíon

1.4 1.5

1.3.1

1.1 1.2 1.3

1.0 PRINCIPALES FOR THE COORDINATED OPERATION OF ELECTRICAL SYSTEMS

America Hartmunn Ohnle 's lnternaUmml Offü:er

1 f tri

r t e 1

r t ti

1 r r 1

ti (

Organización Latinoamericana de Energía

Page 15: ola de - OLADE

Of (I::IS) W81SÁS [f!D[l:/.O&[;.J [eCTOpeul8JU

6Z

or.

eopaw11 r..¡110N Uf suonosu -UODlélW,f [eO,fli08[8 JO uopn[OAe pue ¡da:JUO:J

uaaM¡eq suopaauuoa.ra¡u! [13.::Jp¡oam 'V'S'I) »u.

'tf'S'I) aq¡ pue epeue:J uaaM¡eq suonoeuuooseuu ¡eop¡oam r. ·r.·z

·v·s·n aq¡ pue oarxaw

¿f

.ra11.r"d e.rqu.m¡oo ar.¡¡ JO aseJ 1e11.rCI aDua.IMer¡ ·is ar¡¡ JO ase::;

L,f L,f

arnmj prre 1uasa1d :eopawv r.pnos Uf suouoeuuooseuu ¡eap¡oe¡e ¡euopeu.ra¡u¡ «

6f

6f

sep¡unoo H3I:J uaaM1aq suo,r1oeuuoo1awr teouioete ieuoneuunut wese1¿

[b

rrzelff l?fA!fOfl 6'fl'Z f?,lll![OfI eu,r¡uafüv 8'!7'Z

anq:J eupuafüv ¿ 't?'Z .t\en6n.rn eupuefüv 9·p·z 1open.::J::¡ 1?,lqWOfO:J s·v·z

lfenbe.Je¿ rrzelf[ :¡;·p·z ifen/5e1ea eupuafüv f'fl'Z

li![8flZ8U8J1 f?!QWO[O:J z·v·z .t\enbnin rrze1g r·vz

sar1wnoo "d3I:J er.p ueaM¡aq suopaauuoo1a¡u.r [l'!Dp¡oa¡a ¡euo!1eu1e¡u! e1nmd

L['f?'Z 9 r·17·z sr·v·z vt 'fl'Z fT!?'Z zt+z r ['!?'Z o r ·17·z

09 09 69 6S 8S 8S 99

Afüeua ¡eoppa¡a JO pf8.CJ aq¡ U! suop.ez!uefüo ¡e¡uew -Ul8AOD-UOU pue ¡e¡uawu.reAOÓJ81UJ

.t\enonin ¡¡ze1a hmbe1ea rrze.ra

.t\enbe.rea e!A![OH eupuefüv éll.ftf:J eupuafü-¡¡

ifenbeiea eupuafü11 r.rze.Iff eupuaD1lf

.t\en1in1n eupuefüv

I9

(T96I) o:;,rxaw 'lf¡pf11De¡3uo1eu -1was ueopawv upe'] eu: pue V"I.J:!I

Z9

Z9

f9 f9 Z9

suonoeuuooiesui ¡eo.r11da¡a ¡euop -eme¡u_r uo s1oe11uoD 101 sasnep orseg

S8élH!WWODqns [l?O!Uq08.L saanrwwo:J reuo.QeN 'sn¡e¡s ¡eóar¡

U0!1.fSOdWOO pue U0_11f?él.I:J

99

Ul?DWJWlf upe'J eut JO UO!Jt'UfplOO:J

·sap¡unoD "d:!II:J aq¡ u.r suon -oauuoo1a1u¡ reuo.r¡¡~u eu; JO we.JDe.ra 99

(snwq1sr ueopewv renua:J) eweue¿ pue eopawv ¡e.rwao ut suopoeuuoo1a1u.r ar.¡¡ Jº uo.1m¡o1ia pue ¡daouo:J s·z

fL,

fL,

SL6 I - seornossr o,r¡ne.Ipifq JO uo.r1e1ro¡dx3 t?L

sweisifs reol.l¡oe¡a ¡euopeu JO uope1óe1ur bL

swa¡s,fs reop10eca ¡euo.rieu JO uonoeu -UOD.Ia¡m eq:¡ lOJ UO!Jf!Ufp.IOOO [l?UOfJeU.I8JUJ

SL

.I8MOd 0![111?.IpÁl.[ JO ¡uewdora1iep pue s_1s.r10 iffüeue fL,6 r eq.r

J8MOd reor11oare JO PTª!J etp ui suoneztu -e810 re1uawu1e1ioó-uou pue ¡e1uewu1e11ob1a1ur

08

&D.fJJO reuo.r6a"d ueo¡:xew (V'I:J::I) e::wawv uqer¡ lOJ UOfSS!WWO:J O!WOUO:J::f

08

snwr.¡¡s¡ ueopé!Wlf ¡e1weo ar.¡¡ JO uopeiadOO:J :J!WOUODg .lOJ eanrwwo:J eui JO sa:)lnosatr :J![ne1pifH pue uoti -eDrJ.flJ:Jef::I .JOJ aamwwooqns ueo.r1awv ¡rmuao

08

08

eD!]é!Wlf fl?l1U8:J U! U0[1D8UUOD181U! JO SMO[J [eWprew

·ea1v ueeqqpe:J aq1 ur suonoeuuoo -181U! ¡euopeU1é!1U! JO UOJm[OAé! pue 1d&DUO:J 9·z

(3:0\f'10) NOI.LVZINVD~O ÁD°H'.'IN3: mr:::irnawv NI.L V'1 3.HJ. so .L vnrn .taaoas J.N3:NVW"H'.'ld aHJ. so SNOI.LifGN'.'IWW003:"H cxv SNOJS0'1:JNO:J os

SW3.LS.!..S 'Ilf:JICI.L:J3'I3 .30 NOl.LVCI3d0 a3.L lfNimIOO:J :IIH.L CI0.3 s;ndI:JNICid o· I

uopeurp1000 JO sa11poa{qo rr

:SéJA!Pa{qO UfeW ÓUfMOlfOJ &q¡ Ufe_ne 01 Á11 ÁB[{J 'swa¡slfs f13Df.TPªlª 1,retp Jº uope1ado aq¡ a¡eu -tp.uxx: OJ ep.roep 'sep¡unoo 810W 10 OMJ U! 10 1Á1¡unOD sures aq¡ U! 'S&OfAléJS l&MOd 1eop1De¡e 10J a¡qrsuodsa1 sa.ruedwoD a1ow 10 OM1 uaqM

'SéJD!lll&S ueui JO isoo aq¡ a¡qJssod se qDnw se óur:;npaa

wa1s.ifs papauuoo1a¡u! aq¡ 01 paJ léJMOd 8[{1 JO fü.l[!qe!J81 81.{J DUfZ,1Ul,l1dQ

¡eD.ruqoe¡ [JU,lMOl[OJ aq¡ ¡e peuu» eie swa1sJÍs teo -Jlpa¡e peuxnnsoounu; qsrrqe1sa 01 spafo1d ªU..L

Organización Latinoamericana de Energía

Page 16: ola de - OLADE

From the moment two or more companieaqree to coordinate their systems, a plan has te. be defined to serve as a basís for their coordine-

Plans for coordination 1.3

Saving in the supply of energy throughthe coordínated operation of energresources. When two or more electricalsystems are interconnected, uneconomiuse of water from the reservoirs in hydro-electric power plants can be avoided bymanaqement of the different tequnes oíthe basins, i.e. the economic interchanqbased on the harmonized use of the Iowecost generating resources.

Overall savinqs as a result of the ínstalfa- tion of larger size generating uníts, and of larqer capacíry power plants. When two or more systems are interconnected, lsrqét size generators and power plants can be installed, providing a more econo- mical dívision of generating resources between them, whích probably would not be obtained if each system worked independently.

Installation of lower power generatinq capacity, as a result of diiieience: in the load on each system. If two ot more systems have ditieren: daily or annual load curves, the excess power capacity in one system can be used to supply others which are overloaded, rather than installinq additional capacíty in the latter.

Installation of lower power generating capacity as a result of the lower reserve capacity required for the interconnected system taken as a whble, and for saoh company in particular when two ot more systems are interconnected, the probabil- ity that both will suffer a power deiici: at the same time is very reduced. The fact that the electrical systems are interco- nnected implies that the same reliabilíty in the services can be obtained with a lower reserve capacity.

The tangible economic benefits resulting from coordinated operatíons of two or more electrí- cal systems consist of a reduction in investment and operating costs of generating plants. De- _oendíng on the case, reduction of investment and operational costs can be obtained as a. result of the following factors:

Increase in the cost of dispatching, accounting and administration.

certaín a reduction of losses could take place.

16

Higher losses in the interconnected

Investment in control systems needed to regulate the interconnection.

Investment to strengthen the system between the points of interconnection and the load centres.

Investment in stations and liiies for the in terconnection.

The incremental costs entailed in the coordina- ted operation of two or more· electriCal systems are dueto:

From the econotnic poínt of view, it is justified to coordínare the operation of electrícal system if the reduction in costs of the services rendered offsets the incremental costs entailed. If this is not tbe case, such coordínanon is not economically warranted unless orher reasons might pteveil.

Economic factors 1.2

Providing mutual assistance in case of emergency.

Securing more uniform frequency charac- teristics, less frequency fluctuations dur- ing perturbations, and better voltage characterístics.

Ettectinq overall savings by installing larger generating units and higher capa- city power plants.

Reducing the costs of operation through the econoinic exchange that results from substituting low cost energy generated by one system for the higher cost energy generated by the other.

Increasing the energy actually available, through the rational exploitation of hydrologically different neíghbouríng basins, and through the harmonized utilization of hydraulíc and thermal power plants, followíng appropriate patterns of operation.

Reducing the need for stand-by generat- ing capacity taking advantage of the lower probability of simulteneous break- downs of the generating units, and by harmonizing maintenance schedules.

Reducing the need for generating capaci- ty, by taking advantage of loads of neighbouring systems.

and economíc objectives:

Organización Latinoamericana de Energía

Page 17: ola de - OLADE

:sMOl[OJ se a1e swa¡s..{s [f!D[IJ:Ja[a JO uope1ado aq¡ 101 pa¡dope irnensn suerá uopeIIfPJOO:J

·ase:J q::>ea JO sa::>ue1swn:Jip .Ie[nDp1ed 8[[1 JO] a¡enbape pue "o¡ pa -JfWff SJ saµredwoo uaaM1aq uonr::u1p100:J

·wa¡s..{s a¡J5urs auo aiaM swa¡s..{s pawa -uuooiawr JO 1as ai.p qfinoq¡ se paJDaJJe sr samedwo:J uaaM¡aq uopeurp1oo:J

· swa1s..fs ¡eof.IJ ..:1a¡;i uapauuo:J.ISW! JO UO.rJ!?O!J!SSl?[D [f!O[Ul[D61J, ['f" [

·,,¿¿ 'sroo¿ 1aMo¿,, pue .. sJ,, 'swa1sÁS pa¡Dauuo::>1a¡u¡,, se UMO[Df e.I!? Áaq1 eapawv 10 sa1e1s pa1Jun aq¡ u¡ ·uopeIIfp1000 JO ¡aAa¡ 01 óup1o::>:::ie Á[aArssa.IDoid passero 'sad.tf1 'D.rseq OMJ OJU! PªP!íl!P aq ueo swa1 ·SÁS [!!:Jppa¡a pa1DaUUO:J18W! 'aAoqe aq¡ WO.l,!l

:SMO[[O) se passe¡o aq ue:J Áaq¡ 'pa1dope uor1eu1p100D JO ¡aAa¡ aq¡ 01 Du_rp.IOD'ff ·sea.re ap!Af 1eAo:J pue 'safuedwoo JO iaqwnu efüe¡ e apnpupsJ arIJ.

·saBueqo1a1ur ::>fUIOuO:Ja a¡qJssod aq1 pue '..{füaua JO vu1seqo1nd arp. 'seDmosa.I .ÁÓ1aua 1,raq1 JO uo.rsuedxa aq¡ ue¡d 01 sa1u -edwoo eip saAJas peufe1qo snrp. e1ep aqJ, "U0[1dWnSUO;J [f!qO¡fi pue s¡UaWaJ!nba.I 1aMod Br1pse::>a10J 01 J¡asn DIIf1!Ul!l '1ea.Á e aD!NJ.1 .zo aouo s¡aaw .Ápoq Buqeu.rp1oo:J e L[:Jf[[M ur swa1sifs pa1oauuooia¡u¡

'.Ápoq D!Jpads aAp:Jadsa1 aq1 ifq wa¡s.Ás qoea Uf .Áf1uapuedapur ¡no pa ·{1.I!?:J e.I!? suope1ado ·suopounJ aApn:Jaxa ou seq JI ·safU!?dWO:J aq1 .tfq Au1eiun[OA paMOl[OJ pue pa1daooe aie pa¡dope sUI1ou aq.L ·wawaD10Jua JO .IaMod ou sp¡oq Ápoq fiupeu1p1oo:J ª!.f.L ·uo.r1e.zado remor:: aq1 JO snnsa1 aq¡ fiuµviouo¡ pas!Aa1 Á[[e:J . ·_rpo11ad a1e !.[Df[[M sw1ou vupe.Iado pau!q ·woCJ paqs][qe1sa 'saanfUIWO:J [!?Df.Ul[:Ja1 pasnepads ifq pasfApe Jfpoq fiupeuw1000 aq¡ q::>![[M UJ swa¡sifs pa1Dauuo:uaw1

. Á[DUfpJO:J:J!? pal[O.TJUOD pm! pa -wwe.rlio.Id s.r swa:¡.sifs f!?:Jf1J:Ja¡a paioauuo:J -seiu; uaaM¡aq MOU iffüaua aqJ, ·wa¡s..{s S1! U! .mooo [{:J!L[M suopepeA peor arp q1osqe o¡ 1ap10 U! ssoznosez Bupe1auafi UMO st; s¡sn{pe Auedwoo qDea 'sr ¡eq.r ·swa¡s.tfs asaip JO uope1ado at[J u,r pasn S! sea.le a[dp[nUI .Áq [O.TJUO:J JO pmpaw 611[,L

ñu1um1 eq1 'iseoeso; moq ifq moque ñu! -pnpu! 'we.rlio1d p-eo¡ Áf!E!P Á.I!?UJW![eid e sa.Ieda1d .Áuedwoo q:>ee JO a::>!JJO fiu.rqo¡eds1a peo'I arp 'swa1sifs asar.p u¡

·we.ID01d UMO SJ! sas0a1 uaq:¡. aowo qoea 'uodn paa.IDe S! '..tfep DIIfM.OT(OJ am pesiesoo aq or peor Á[mOq 9[[1 S[!12Jap [{Dfl[M 'UOflDBUUOD ·.IBJUf atp 10J UW1DO.Id peor e uaqM ·¡sO:J 1aMo¡ 1e a¡qrmelle s1aq10 10J sesies«: ñur -U.Im 10 S)f::>orq J5u111:iauefi 1<>rma ofa10¡ sa1uedwoo Uf!?J1ao l[O!l[M .tfq s:¡.uaw<>a.rlie .Á[!ep ¡e allf.I.I!? OJ 'pa.IedWO;J ese S'JSOD esou; q::>!l[M fiurmp a:Jua1aJuoo auoqd ·a¡a¡ e proq siospuedn» uope1ado aAp -oedsei eu; uaq.r 'siseo fiupe1auafi ¡e¡uaw ·a.Ioap .ID ¡e¡uawa.I:JUf aq¡ qJ!Af 1aq1aqlioJ

'61DfA.Ias OJU! oó s¡_run DU!Je.Iauaó Mau 10 smooo Áouafüawa ue ssarun 's¡uawaaa.IDe Á[!E!p aq+ U! uop!!!Jf!A news e strsaur t¡D!l{M 'ieaif aq¡ óupnp Á[[enpe.ID Á[UO pue

11aq1oue oi Á!?p szro WO.IJ am!f Á18il S.I8JJ,lp peo¡ aq¡ JO uopnqp1sp DfWOUODa ar¡¡ 9DIIfS warqo1d e ¡uasa1d zou saop eoueiopsoo auoqdapn ar¡¡ ¡eq¡ pa¡ou aq prnoqs H

·paaJ.6e SJfUI!l ar¡¡ 01 dn 'Á[!.nuodwa:¡ swa¡s.tfs fiufmoqqófau SlSJSSe UBAa pu!! SU0]112fJeA peor UMO SJ! sq1osqe U18JSÁS l{De3 '8[d!::JUf.Id ,.Sefq 8U![ aµ,, aq¡ o¡ DUfp10DDe sa¡e1ado irne1auafi qD!L[M '¡uawdfnba fO.IWOD ,fDmmba1J pue peor opewo1ne ..fq pau1ewµ?w aie 'we.ID01d if¡moq paqsnqe1sa aq1 .6IIfM.OffOJ 'sauff uopoauuon1a1u! eu; uo speor aqJ.

:MO[aq pa¡eD!PU! se 'UOJJl!UJP100D JO [afia¡ aq¡ 01 DUfP10DDe sassep OMJ OJUf papfíl!P aq osre ueD s¿¿ aqJ. ·suopene1su! .6um!W8ue11 pu» DIIfJe1auaó u1ew JO .6IIfDUl!IIfJ pue uofsuedxa JU!Of 10J sase::i srzros Uf pue 'seomosea iffüaua UOUIWOD U101J l!J<füaq o¡ .Iap.Io U! Á[BSO[D B.IOUI pa1e1oosse a1e qDft¡M 'seaie paJ.rwn U! DU!)f.IOM sa,uedwoo ¡o 1aqwnu rrews e .IaAOD s¿¿ Bl{J,

·saµredwoD 1aqwaw aq¡ JO suope[fl!JSIIf DUJHfUISUe.Q pue DIIfHUaua5 tueus ar¡¡ JO UOJsuedxa· 10¡ DU[UU!:![d 'seseo awos U! 'pue 'suope1ado JO .6u.ruuerd aDUIU-pfUI pue DUO[ SPBJJª [[Df[(M BD!JJO ¡uauew1ad e sdaa)f .Ápoq DU!TfO.IlUOD su; [[Df[(M U! swa:¡sifs pa1::iauuoo1a¡u¡

'DUfUUl?[d aq¡ MOT(OJ o¡ pafinqo aie SBJUOOWOD aq¡ ![DJL[M Áq ':¡.uawnoop óu1pu1q Á[[f!fiar e UJ paqsnqe¡sa '1uawa::i10Jua JO s1aMod sproq Jfpoq ñumo1¡uoo aq¡ wq 'seiasduioa eu; JO SBD!JJO DUfrp1eds.za eu; ifq Á[[l?np!JlfPU! pa1na1w Sf uopeiado ar¡¡ '1aJ.aMoH

afüer::p IIf os¡e a.rn 'alloqe paqf.wSap SUO!l -ourq aq¡ 01 uoµwpe IIf 'qD![.fM Jº sawoq ñu11euJp1oo::i aq¡ 'swa¡s.Ás pa1::iauuo::i1a¡u¡

Organización Latinoamericana de Energía

Page 18: ola de - OLADE

During this períod, electrification was predomi- nantly local, at most regional, coveiinq small areas withín each country. However, not even the dífferent electrified regions within the same country were ínterconnected, basically because of the different technical features of the sys

From now on, it was only a question of finding an area relatively equidistant and fairly clase to electrical energy consumer centres, from where the demand could be met. In other words, a central area, from which originated the name "electricity central".

On 28 August, 1891, during the International Electrotechnical Exhibition at Frankfurt-am- Main, Oskar von Miller transmitted electricel energy, at a relatively high voltage for the períod, from Lauffen-Necker to tbe Exhibítion grounds, a distance of 175 Km, with an energy loss of 240/0. This demonstration showed that consumers did not have to be situated in the area where energy was produced and opened the way for the provision of energy to remote industries and lighting of distant cities.

2.1.l From the beginning of electricity (end ot 19th Century) to 1914

The following stages can be noted:

2.1 Concept and evolution of electrical interconnections in Western Europe

1) Western Europe 2) Eastern Europe 3) North America 4) Central America 5) South America

In arder to systematize the tieetmeat of this subject, the followíng geographical areas will be considered:

Some mention should be made to the vast world-wide experience· concerning ínternano- nal electrice! interconi'lections, the concept and development of whích could be useful in Latín Ameríca, which moved recently into this fíeld.

2.0 INTERNATIONAL ELECTRICAL INTERCONNECTIONS

Interruption and reduction of supplies Power reserve Voltage and frequency variatíons Measurement systems Invoicíng criteria Energy transfer through thírd party systems Accidents and "sets of God" (force majeure) Arbitration in case of disagreement

18

Organization of coordinatíon activities Movement of reactive loads at points of in terconnection Unintentional energy and power exchan- ges Protection at points of interconnection Communication between Load Díspatch- ing offices Programming the energy to be supplied or received Stocking energy in third party reservoirs Substitution of hydraulic for thermal energy Suplementary and emergency supplíes

The intercompany contracts for energy and power interchange (eíther within the same country or between different countries) should contain a series of clauses which define the responsability of the contracting parties. Generally speakíng, energy and power inter- change contracts contain the followíng tecpni- clauses, referring to: '"

1.5 Basic technical content of interconnection contracts

Voltage control Repartitíon of load ínterconnected lines in parallel Protection system Statíc and transient stability Load and frequency control Communication system Long extra-high tension interconnection lines.

In order for two or more systems to work in coordination, sorne technical problems concern- ing interconnectíon must be appropriately analysed and resolved. They are the followíng:

1.4 Technical problems

In these systems, the different companies are considered as one as far as daily operations are concerned. Thus, a common controlling body supervises the operation of the maín productíon and transmission ínstallations as a whole, and keeps a record of energy savings, distti- butíng the latter equitably between parties, in such a way that load variations, wherever they may occur, are sbsotbed by the in terconnected electrical systems as a whole.

of the daíly operation of maín generating and transmitting installations, through an independent Díspatchíng Office. The ope- ration of local ínstallations are left to the Dispatchíng Offices of the individual companies.

Organización Latinoamericana de Energía

Page 19: ola de - OLADE

·(a:¡a 'WaI.Ina Bu,r -:¡eu.ia:ne 10 snouquoa 'aóe:¡ro1. '.lauanbaiJ) swa:¡

6f6I - ST6l ZTZ

·s:¡.uaur -U.IaAO.Ó at.paadsa1 .IIaq:¡ A:q pasodW! suope[nóa1 .io saawap 'sMel JO asn-eoaq .Io Á[!.re1un10A 1aq:¡.Ja 6u.ruue¡d .l_laq+ ur pa:¡.e.iadooa (aia 'puenoH 'u.m.1.6raa

1Áuew1af) 'aoue.I.!I 'puepaZJJMS. 'ÁfEU JO asea aq:¡) A.i:¡unoo e U!l[1!M saruedwoa reapi::iara aq:¡ 'uomppe u¡ ·wnUip!!?W e o:¡ padora1.ap aJaM saamosa.r opparao.ipifq 'sa[qp -snqwoD 15up.ioduir JO samna_rJJ!P aq:¡. JO asneoaq 'PO{.Iad srq+ Bupna ·swa:¡.SÁS reor".noara 1rarn JO uopeJ.6aiur aq:¡. 10 irnsa1 e se pue Á.i:¡.snpur ÁJ\eaq JO :¡.uawdO[aAap a[f?DS afül?[ aq:¡_ fiq pa -sneo 'uopeoup:¡oara reuopeu JO ssa::io.rd asuaw! ue pa:¡.11?:¡.s sap¡unoa ueadom3 aq:¡. 'awp srr¡i Hf

:pa:¡.ou aq uea .6u!AfO[[OJ aq:¡ '.Ie[nap.I!?d u¡

·saru -edwoa fl?DflJD8[f! ÁJeuorssa::>UOD :¡.uaJaJJ!P aq:¡. JO S8!J!Apae JO UO!JeU[p.1000 [eUO!Jl?N

ÁJ!O -p:¡.oara óu.zu.iaauoo uopersfóa¡ JO uopeal;J

sa.?1nosa.I aµ10ara -o.ipifq wo11 paA!Jap J!Jauaq u.mwrxew [al.a[ fl?UOflli?U :¡e U0f1ED!J!.I:¡.Da[a asua:¡u¡

·aoue1.ara.i JO :¡.ou a.raM SJ[nsa.i aq:¡. 'suopaau -uoa.iaw,r [l?D!JPªlª reuopeuia:¡u,r JO PTª!J aq:¡. u¡

·s:¡uawaa.ióe reu -opeu.ia:¡.Uf JO :¡.¡nsa.I e Se SU0f11?1S ::>[J:¡:Ja[aO.IpÁq JO UO.[l:Jnl1SUOD W!O[ 10 'SUMO:). 1ap1oq uaaMJ -aq suopaauuo;:¡.za:¡u! .iou¡w .iaqira a1aM :¡sa1 aq:¡ 'sar.iiunoa aurd[tf ai:p pue .tfuewiaf) uaaM:¡. -aq suo!Jaauuoa1awr 10[-ew ar¡:¡ wo1J pedv

· areos panwn e uo uarp uaAa pue 'suMo.¡ iap.ioq uaal'tqaq Á[UO ¡no pa!Jll?D seM q:>[l[M 'aóueqo.ia:¡Uf rea¡.ipara [!?UOSeas JO Á:>Uafüawa a[qfSSOÓW! pa1apua1 saq -rna!JJ!P asaq:¡ JO apn:¡.ruóeui aq.L ·:¡.ua11aiap e pa · -mmsuoa .iaq:¡oue o¡ .li:¡.unoo auo WO.IJ lifüaua ¡eopiaara JO :¡.1odxa .io 11odw.1 aip 6uru18AOl5 swawa1.mbai a1.pe1:¡.s_ru!wpe aq.L ·suopaau -uoa1awr ¡eappara ¡euoneuiawr JO ssaao1d aip 'pad¡aq ueq:¡. iaq:¡e.i 'paiapurq pue a:¡.enbapeu¡ Ál[l?101 seM pa]Jª U! U0!1l?[Sµia¡ [l?UO!l!?U 8{{.L

·paifo.i:¡.sap a1aM sap:¡.uno:J ueadom3 .6upedppll?d JO swa:¡.s.ls ¡eop10ara aq:¡. '.IeM_ pfIOM puo:JaS aqi 15upna

q:J![{M s¡q.6no.ip aq:¡. (f :sarqnsnqwoa JO ,{:¡. -toseca eui (z :swa:¡.s.ls ar¡:¡. tfq paiaJJns sa6emep eui (r :a:¡.eómw o:¡. samseaw pa:¡dope sap:¡. -unoo ueado1n3 a!J1 '0~6 [ pue 9f?6 r uaaM:¡.ag

·1aMod a.rrne.ipÁq JO ÁJ!fiqeue11e aq+ paqs.zu!f.!I!P qarqM pue ado.in:;r pa:¡aaJJE

·uopaau ·UO:JlalU! [l?UOfJl?U.IaJUf [l?nJUa.M ueu: O:¡ Ma!fl e Lfl!M 'uonezruouiieq ¡e:>ruqaa:¡ ueq; aM:Jrqae oi swa:¡sifs [l?Dp-:Pa[a ªl/1 JO uon:m1:¡suoaa.r aq:¡ ÓUfmp apew s-eM :¡JOJJa ue ':¡uaJxa iesse; 10 1a:¡ea.I15 e oi setnunoo ueadom3 :¡saM ar¡:¡. ue pa:¡.aa11e r¡OJ!JM 'suop¡puoa eseu; aAa![aJ O.L

·(a:::waI.3) uopdwnsuo::; uM.Q 101 ÁJfoppa¡3 JO s1aanpo1¿ JO uope1apa.3 ¡euoqeu1a:¡u¡ eu; ap.rs ueu; uo paqs![qe:¡sa peq ifaq:¡ pue 'repue:¡sqns seM ÁJf:Jedea ñupe1auaó ueu; 'dno.ió a.6.ll?f e pa:¡nipsuoa sieo -npord :¡uapuadapu.r ar.¡:¡ aau.rs ·swa:¡s.tfs papau -uoounut JO uopeiado pa¡eu¡p.ioo:> JO Plª!J ar¡:¡ Uf sap:¡unoa ar¡¡ f{l!Af are1oqeuoa oi seM f{Dff{M JO at.p::ia[qo aq:¡ 'sUO!J:>aUUO:JlaJU[ ['!?DflJDa[3 reuopeu1a:¡u¡ JO Ápms aq+ .10] aamwwO;J e pa -1ea1::i '(~Z6 f

1Á1enuer 'is; uo paqsfrqe:¡sa) esa - 3dINn) .tffüau3 ¡e::ip:¡aar:;r JO s1o:¡nqr1isra pue Slaanpo.z¿ JO UO,lUfl teuonetueiu¡ eu; 'L,f;-6 [ U[

·suopezfuefüo [l?JUaWUJaAOD am 3JVdI.!I .lOU 3G3dINn 1ar.¡uaN ·suopep::Josse OM.:¡ asoq:¡ ,f¡uo peteiodioou; 1p_1r¡M '(3d'1IJ) s1aanpo.I¿ i(.6Jau3 ['f?Dp:¡.?af3 JO SUOfJ!?!:JOSSlf JO uope1apaJUO;J teuonetueiu¡ aq:¡ paqsnq-e:¡sa 3:JlfdI.3 pue 3G3dINfl 's:¡.IOJJa ueu: ouiqtuco or 1ap10 u¡

·sa::Jfll1as fl?DflJD8[8 D![qnd uo se fTªM. se 'sw8:¡s.ls [l?D.l.IJ:>8li'J JO uoqe1ado pa:¡eurp100D aq:¡ uo uoueuuojut pabueqoxa ifar.¡:¡ é1aqM '('13Nlfd) [aue¿ sammn anqn¿ PªlfrtD wn.IOJ e Uf 'sq¡uow aa.iq:¡ Á.lat.a lf¡a:¡ewproidde rsur Aaq.L -wopbtf!)I pa1run eu; pue sap:¡unoa u.ia:¡saM eu; Aq adom3 ur PlªlJ aiaM s.6up&aw 1e¡nóa1 'popad srq1 .6upna

·tffüaua ,-e::ipiaara JO al5ueq::Jxa aq:¡ bu_r:¡owoid :¡e pue 'swa:¡s& re::ippa[a 81.[J -JO UOpDaUUOD.18JU_l ¡euopeu -1aw.1 :¡e peuue setpms rno Á.1.Il?.J en seM. qarqM JO asodind ai:p 'sap:¡uno::i aa1q:¡ 10 oM.:¡ usos; sat._¡:¡e¡uasaida.I r.¡JfM 'saainwwO;J ,-euopeu.Ia:¡u¡ reuo!DaCI ªl/1 pafüawa war.¡:¡ wo.I.!I ·saun aó1mo1. .li'JM.O[ aq:¡ i'JD.lOJUfi'Jl oi pue 'saun UO[SS!WSU!?.ll fl.)IOZZ p[!nq 01 paau eui paqsnqe:¡sa Á8!J1 ::¡ue:¡1odwf Á.l8A a1aM sóupaaw '13NVd 81.[.L

·iarsea 'I3NVd .ro )f.lOM. aq:¡ pa1apua1 'pU!?l[OH U_[ d3S pue 'wt'l.¡hp;ig U_[ :Ií.Ld:) 'a:JU!?.l,3 Uf .303 se qons '.lfüaua f!?Df.IPªlª JO UO_lSS!W -SU!?.lJ pUP UO!JDnpo.ld eu; .lOJ sapuabe [e.l:¡UaD 10 eoueissxe :¡ecn me pa:¡urod aq prnoqs JI

·suop!?N panun aq:¡ JO (::;33) UOfSS[WWO:) orwouoo3 ueado1n3 ªl/1 JO aamwwo::; ,ffüau3 [!?Df1Pª[3 aq¡ .lq .li'JAO Ui'J)f!?l a1aM. SallpDa[qo SJ! uar¡M. 'pall[OSS!P S!?M. '13NVd

1L,f?6 t UI

6[

Organización Latinoamericana de Energía

Page 20: ola de - OLADE

That is, from the legal point of view, the rela-

It is important to point out that this has been achieved in Western Europe without the signa- ture of any multilateral treaty, and wíthout the establishment of any international organization to centralize the exchanges of electrical energy.

The ínternational interconnections in Western and Eastern Europe are due to the joint action of the electrical companies and the internatio- nal organizations for cooperation (such as UCPTE, OEEC, and COMECON), which have harmonized their technical and administrative eetiviiies, in arder to favour, promete and stimulate, wíthin limits the international ex- change of electrical energy.

It seems appropriate to make sorne considera- tions on the above.

2.1.5 Considerations and comments on the interna- tional electrical interconnections in Western Euro pe.

The last stage of the international electrical interconnection in Europe, now under imple- mentation, aims at the operation of the two huge systems in perellel.

The huge electrical system thus formed is denominated International Electrical System (SEI). Today, the two huge electrical systems (Western and Eastern), which do not work in parallel, are · interconnected at sorne points through Austria (interconnected with Czechos- lovaquia and Hungary), and through the Fede- ral Republic of Germany (interconnected with Czecboslovekis}.

This period starts approximately at the end of the Sixties. During this stage, full integration of the European Electrical systems is sought, between, on one hande, the West European system, referred to above, comprising the integrated systems of the UCPTE and the regional essooistions; and on the other, the East European system, which comprises the eleotricsl systems of the Council for Mutual Economic Assistance (COMECON), that is, Bulgaria, Czechoslovakia, German Democratic Republic, Hungary, Poland, Rumania and the Soviet Union.

2.1.4 1970on

The integration of the systems under the Association for the Cóordination of Production and Transmission of Electricity constitutes the Electrical Network of Western Europe.

on.

20

NORDEL (Denmark, Federal Republic of Germany, Finland, Iceland, Norway, and Sweden); SUDEL (Austria, ltaly and Yugoslavia)

UFIPTE (France, Portugal, Spain), establíshed in 1962;

In addition to the UCPTE, other regional associations were formed, such as UFIPTE, NOREL, SUDEL, wíth the participation of the followíng countries:

In 1959, the authorization was extended to seasonal exchanges. Only long-term exchanges required prior authorization.

Followíng studies undertaken with the partici- pation of the Electricel Energy Committee of the OEEC, the UCPTE, and the European Committee on Exchanges and Payment~, the OEEC decided in 1953 to authorize the occa- sional import-export of energy and the allot- ment of the necessazy foreign currency for payment by the importer.

The report of Teceid pointed out the existence of national borders and of currency exchange restrictions which hamoered the free ínter- change of electrical energy between the coun- interchange of electricál energy betWeen the tries. Thus, the UCPTE requested OEEC to study the matter in order to have the govern- ments allow the supply of electrical energy from abroad, and provide the necessary foreign currency for payment.

The Association was a logical consequence of the action of the member states as to electsiii- cation both at natíonal and international levels.

In 1949, the "Teceid" rnrssion sent by the OEEC to the U.S.A. recommended the establishment of associations for the coordi- nation of production and transmission of electrical energy. This recommendation gave rise, in 1951, to the creation of the Association

. for the Coordination of Production and Trans- mission of Electrical Energy (UCPTE), íncor- pora.tíng Austria, Belgium, Federal Republic of Germany, France, Holland, ltaly, Luxembourg, and Switzerland.

Cooperation (OEEC), was established 16 April, 1948, and was entrusted primarily wíth the distribution of assistance provided under the Marshall Plan. The following countries partí-

cipated in it: Austria, Belgium, Denmark, Iceland, Ireland, Italy, Luxembouiq, Norway, Portugal, Spain, Sweden, Sneitzerland, Turkey and the United Kingdom, in addition to the U.S.A. and Canada.

Organización Latinoamericana de Energía

Page 21: ola de - OLADE

·sa:¡.e:¡.s atp .tfq pa¡1oddns a.ie l.[DJL[M 'se.rurowo:> .6upnpo.rd ar¡:¡. lfq pa1ea10 suop2posse aq:¡. uo 'ne aAoqe pue 's:¡.uewaa.IJie re1a1euq uo ¡nq 'se¡¡ea11 reuopeumnui uo peseq ¡ou a.If! pell[OAUf saq.ied aq:¡. ueaM:¡.aq suoq

·swa¡slfs pe¡e.zDa+u! eq:¡. 10J arqJsuodsa1 asoq¡ lfq 'fªAaf ¡e:JfUl{:J81 e UO l{J[M J[1'!8p a1e ·o:¡.a 'SUOpe1ado 'senddns Jf!q+ sr :¡.:iadse .Dw1sa.iaw.r 1eq1ouy¡

pe11uo::i JO sedÁJ, ["Y° T"Z

:suopem.rs DU!M ·O[[OJ eq¡ BupaAoo :¡.oe.r:¡.uoo JO sadlf¡ :¡.uaJBJJ!P .tfq pa1ernfia1 a.ie edoin;g u.ra¡saM UJ Jffüaua [f!:Jp¡oa¡e JO savueq:Jxe reuOIJf!UJe:¡.u! aq.r,

·1aq1oue o¡ .11:¡.uno:> auo UJO.IJ 1ffüaua JO :¡.1odxa .ie¡n.6e.i aq:¡. S! aApoa{qo aq:¡. ueqM 's:¡.oe.i¡uoo w1a:¡.-.6uo7

·swa:¡.SÁS ¡ew.iaqJ·O.IpÁ[[ JO UOff:JnpoJá a¡¡i e:¡.eu!p.IOO:J o:¡. (Z pue :sall.In:J peor :¡.ue.ieJJ!P UIO.IJ 10 su.ianed ::>![ne.ip.tfq JU8.18JJ!P UIOlJ UJO.ld o¡ 'Jfur:p pue ¡euoseas (T :spe11uoo aóueqo1e¡u¡

.ratpoue ,fq paonpo1d Jffüeue ssaoxa JO .tf.i¡unoo euo lfq esn DU!.J8AOO 'spe.i:¡.uoo aóu2q::ixa ¡euOfse:i::io

wa:¡.s.ifs e JO e.inueJ arqJSSOd eq¡ DUJ ·J8AO:J 's1:ie11uoo eóueq:>.ra:¡.u_r .tfouafüew3

sea.re .iap.ioq 10J 'spe.IJUO:> uopnq!1Js.rp reoo7

·sap¡uno::i OM¡ .tfq pe12qs 'sea.ze .rep1oq U! suope¡s .IaMod JO aseo acp .6u!.I8AO:J 'si:>e1wo::i uop:inpo1d JO ¡uawio[[e 10 afiueq:>1ew1

·uopezpoq¡ne JO pos S!(Ji ei.rnba1 spe.iwo:> w.re¡-fiuor aq¡ Á[UO :,ffüaua JO 1aJsue.r+ reuosees pue fl?UOJSeD:Jo 10J edo.ing u.ra:¡.saM u,r paqsnoqe uaaq e11eq SJJ!.Ie¡ ruo¡sno 10 uop2z -poq¡ne JO sadlf¡ [le ¡erp pe:¡.e.rane.i aq p¡noqs U

·.tffüeua ¡e:>p:¡.oere JO p¡a.z; aq+ u.r suopez.ruefüo rewaw

·U.18AOD-UOU pue re:¡.uaUIU.18A0.6J8JU! awos Z"S" f"Z

"S9!:J.U8M,L eu; Uf 1fl!JU8WU.IaAOD·UOU aq:¡. pue

1Sf;6 [ .181Jf! pe1eedcie sazpoq f1'!JU8UIU.18AOfüa:¡.Uf aqJ, "M.O[aq paqµosap ,ri.Jaµq a12 '.tf¡sno!Aa1d pauoquaw ueeq aAeq ¡eq:¡. pue 'lifüaue reo¡¡¡:>a¡a JO Pfª!J aq:¡. ª! BAJi:>e eie pue uaeq BAeq :¡.eq:¡. suopez.ruefüo re+uaw ·U.IaAOD-UOU pue [1'!JU8WU18AOfü8JUf ueedoing

Uf paqsnqe+sa seM (NI1) suopen peuun aq:¡. JO (.'.)33) UO[SSfllIWO;) :JfWOUO:J:II u2adomg aq.i;

"N'fl ar¡:¡. JO uounoo re.roos PUl!· :J[UlOUO:J:if eu; lfq .Ie81Í awes eq+ JO f!.Idlf U! uopouf!S sn iaue 'f.P-6 I .tf2w ut Jf.IOM su pa:¡..Ie:¡.s ptll! '9v6 I .iaqweoea

"Pf.IOM atp JO lS8.1 aq:¡. q:¡.,rM pue saA[aswaq¡ fiuowe seuiunoo ueado.ing eu; uaaM+aq suop2ra1 :i.rwoiwoa eu; .tfJ!suawr pue Uf!?1UJI?W OJ S! UOfSS,twUIO:J eu; JO une ªtf.L

·sv6 f Uf paqsnq21sa '(Ti!Ntfd) [aue¿ sammn :J![qn¿ eui pa:Jl![da.i U adoma u1a+s2a pue u.Ia1S8M U! ÁD.ieua ff!D!.IlOa¡a or p8Jf![8.I S.Ia:¡.¡ew lff! .6ur.tfpn1$ JO asodmd aq¡ qJ!Af 'paqsnq2:¡.se seM aaHfllIUIOQ .tffüau:;¡ fe:JfIJºªl:iI eu; '.::>3:!! aq+ .¡o .6upaaw tpQ r aq+ u¡

·¡uawaa.IJie soud SJ! ¡noq+!Af ,f.i¡unoo e ou.ru.iaouo:J sdsas .ifue a}fe+.iapun zou ueo aanfllIUIO.'.) aq+ '.iaJlaMOH ·saomosa1 1.raq:¡. JO UOfJf!Z![Pn peunupsooo 8[{1 JO W8W8A01dUI_l aq¡ uo suopepuawwo:iai apnpu.r Jl!lfl sawms a:inpo.id o¡ paZ!1oq1ne s.r J! pue ÁDiaua ff!D!llºªTª ÓUfU.18:JUO:J S.Ia¡¡ew l{+!M Sfl!8p 881JfllIWOC) aqJ,

·o:¡.a 'sa[.Iwnoo 1aq:¡.o o+ ÁD.Iaua DU[1JOdx8 l[éll{+ JO S9!1![!q[SSOd eu: OJU! fop[OOf JO ptll! 'repua:¡.od pai.rordxaun afüer LfJ!M seu; -tmoo asoq+ JO seomosei DI.IP8[801p.tfq aq+ DU! -sre1ddl! JO asodmd 8[{J l{+!M SélJUl!dUIO:J teuot; -~uiaw,r JO wawqsnqe+sa aq+ pa.iaB.6.r11 .tfpn¡s é'!L(J, ·adom::¡ Uf [l?f1U810d fl!Of.Il:Ji3[80lpÁl{ UO .tfpn1S e ES6 r U! psonpord dno.ID .ianer SJL(.L ·saomosa.i onn2ip.ifq qJ!Af +reap +erp auo eu; se tpns 'sdno.ID DUpflOM reo.rurpa¡ wauewiad re.iaAas WO.IJ ao.rApe saA[8:J8.I ea++!UIWO.'.) aqJ,

·awfi. JO spO!Jaá .6uor JOJ .if1.ror.noa1a JO seamos uJj!a.IoJ uo puadap o+ seuiunoo .6u.rserpind eu; JO aou21onrai +pndxa aq:¡. JO asneoaq osi« pm.? '¡uaw:¡.saAUf a¡qe1apfSuO:J pue sassor uofSs.rwsue11 q.6.rq ,fq pasneo suopeiado a¡ql!HJO.Id-uou 'saApoa{qo snomqwe-.Iallo 'sa!J¡nDlJJ!P ¡epueu!J JO asneoaq parreJ .ifaq¡ '.tfeM e u¡ "N:"!Id'1lf"83J.NI pue J,"80d -X::I'I3Dfl0.X :paUilOJ aiaM setuedtuoo OMJ,

·ue[cI ffel{S.IeW 8l{+ Japun él:JUf!:j.SJSSe to uopnq,l.11S!P eq+ seM 9A!Pa{qo up?w s+! pue '8V6 f [!Jdlf UI pa12a10 s~ :J::IHO =u. ·(a:JHO) +uawedO[llaG PUi? uon-e1adOO;) :JfllIOUO:JH 101 uopez[Ul!DlQ aq¡ pul! (:):330) uope1adooo OfllIOUOO;![ ueadomg 10J uopezwefüo aqJ,

·,ffüauH uo eamwwo::¡ acp pue

1ÁD.19UH uo UO!SS.fUIUIO:) 8A!Jl!1[IlSUO;) ar¡+ paqsrrq-e¡se UO.fll?Z[Ul!ÍÜQ ar¡+ JO [!OUnO:J arp '9S6 I JO pue eu; 1'7'" ·.tf+pµ¡oara lOJ auo pu-e 'wnaro11ed .IOJ auo 'reoo JOJ auo ucaoes ,{f)ieue ar¡+ q+JM r2ap 01 seetuuuuco ea.ll{J paqsnq21Sa :JHHO eu; '+e!.le+aioas e pue 'an -rwwo:; aApnoax:!I u-e 'u::mnoo -e .tfq pauieAOD

TZ

Organización Latinoamericana de Energía

Page 22: ola de - OLADE

2) Study the improvements that could ena-

1) Inform the producers of electrícal energy on possíbilitíes as to generation and trans-

.mission.

The tasks of these associations (UCPTE, FIPTE, . NORDEL and SUDEL) are essentially as. follows:

SUDEL was established in 1964 and it incor- . porates the electrical systems of Austria (mem- f-' ber of UCPTE), Italy (member of UCPTE), and

Yugoslavia.

NORDEL was established in 1963 and at present groups the electrical systems of the Federal Republic of Germany (member of UCPTE), Denmark, Finland, Inceland, Norway and Sweden. (In 1965 the interconnection vía underwater cable between Denmark and Sweden made possible the linking of NORDEL and UCPTE networks.)

UFIPTE (Franco-Iberfr: Associatíon for the Cootiinetion of Production and Transmission of Electricity), groups the electrical systems of France (membet of UCPTE), Portugal and Spain. It started its actívities in 1962.

The other three regional assocíations (UFIPTE, NORDEL and SUDEL), cooperare closely with UCPTE and group the electricsl systems of other countries, although in each essocistion there is always a country that belongs to UCPTE.

UCPTE groups eight West European countries: Austria, Belgium, Federal Rt~public of Germany Etsnoe, Holland, Italy, Luxemburg and Switzer- land.

The activity of UCPTE is oriented towards the intensification of electrical energy exchanges between íts members. Within thís fcamework, the regional associations already mentíoned are agents for the implementation of its objectives.

They aim at a better utilization of tbe energy productíon and transmissíon facilities both in existence or beinq planned in the member countríes.

It is very important to note that this ·Associa- tion and those of a regional character that srsmmed from it (UFIPTE, NORDEL, and SUDEL), are associations between representa- tives of companies, rather than government organizations with legal status as such.

about at the end of December 1950 following an initiative of the Council of the OEEC, based on a proposal, of its Committee on Electricity.

22

The Association for the Coordination of Productíon and Transmission of Eleotrioity (UCPTE). It is an international non-qovem- mental organization. Its creation was brought

The International Liaison Conference between Producers of Electrical Energy (CILPE) has two members: UNIPEDE and FIPACÉ.

The International Federation of Industrial Ptoducets of Electricity for Autoconsumptíon (FIPACE). It was establíshed in 1954, and itis a professional association óf independent producers.

I ts technical action is cacried out thcough study committees. In particular, the Committee on Large Networks and International Electrical Interconnections has contcibuted significantly to the development of exchanges of electrical energy between the West European countríes. ·

UNIPEDE constitutes a direct liaison between producecs in the different member countries, · who meet to exchange their experiences and points view on problems of international scope or of interest to the majority.

The International Association of Producers and Distributors of Electrical Energy (UNIPEDE) It was established on 1 Januacy 1925. It is a professional association of producers who study those matters which could promote their industry.

ENEA has brought about cooperation of the member countries in technical, economical and political aspects in the field of nuclear energy.

The European Nuclear Energy Agency (ENEA or AEEN). The OEEC established this agency in November 1957. Its objective is the explota- tíon of nuclear enecgy by the Eurpean countries

At present, the OECD does not deal in any with electrical energy.

The OECD, as its predecessor the OEEC, is not a regional organization as it includes Canada and the U.S.A. among íts members.

Upon creation of the European Common Market and the European Free Trade Associa- tion, the OEEC amended its stsiutes, and the OECD was established from it in December 1960. The latter started its work in September 1961 and its membership includes the OEEC countríes plus Canada and the U.S.A.

The functions of the Commission were to study the general problems of the sector, and its sctivities had an infl.uence on the four other Committees mentioned above.

Organización Latinoamericana de Energía

Page 23: ola de - OLADE

·swe:¡.sAs papauuoo -.leJUf eq¡ [[!?JO [El[[l?.ll?Ó Uf uop.e¡,ro[dXa a¡q

·,fjjiaua re:ippe¡a JO a15ueq::> -1a1ur reuopeu.raw,r ar.¡¡ 1noAeJ prno::> +eq¡ semseaw a11pe.r1sru.rwpe eq1 a¡owo1¿

·sa/5ueqo1a1ur arp u1a110!3 prnoM :¡.eqi suonern15a1 aq¡ a1eno15au san1ed pe -:¡.sa1a1u.r aq,L 'Áfüaua [eop:¡.oe[a JO af5ueq::> -1a1ur aqi 10¡ sap:¡.uno:i uaaM:¡.aq s:¡.oe:¡. ·UOO [l?18Je[!q aqs_rrqe¡sa pue e:¡.OU101cf

·ssa:i::>ns r.p!Af pauMO.I;) a1eM 'swaw.lfe¿ pue sa/5ueqo1a1ur 10¡ aanrwwo:J ueadom3 aT.{1 pue J3::IO aq:¡. r.p[M suoper1 -obeu sn ·T.[1,rM :¡.¡eap uaaq .lfpeal[e seq ,fjjiaua reo ·rnoa¡a ¡o sa15ueqoxa reuoseas pue ¡euorseooo ¡o uope1eqn re:¡.o¡ aq¡ U! I96 r pue IS6 I uaaM:¡.aq :!Il.dJ[1 lfq paJfe¡d 8[01 re1uawepun1 eq,L

·,fjjiaua [l?::>f.J108[a ¡o saí5ueqo.ia1ur pue suonoauuo:J1aw¡ reuop -eu.iaw¡ aq¡ í5uru1aouoo aro1 weuodw,[ if.reA e pa -Jfe¡d seq 1nq 'uonnmsur ue se padora11ap Á[lnJ :j.OU Sf :!f.Ld:Jfl :¡.eq:¡. :¡.no JU[Od 01 ¡ue:¡.1odW[ S{ JI

·aimeu reuoseas pue ¡euorseooo 'w1a:¡.-¡1oqs JO asoq¡ se rraM se 's1oe11uoo w1a1-J5uor 1apun suo.rpesuen ¡.iodwr ·podxa aq:¡. a¡qrssod a)[E'w 01 ranell?d u¡ )[lOM sa1enu1e pue 31.d:Jfl aqi ueaM:¡.aq swa:¡.slfs reo -r11oara aq¡ rre :¡.eq:¡. pa1ou aq p¡noqs su 'lfneu.rg

adom3 u1a1se3 ur suorpauuo:i1a:¡.u¡ ¡eoppa¡a JO UOpn[OAa pue ¡da.:>UOJ z·z

·se.ri1unOD 1sne,r:ios ueaM:¡.eq uopeiadoo:i Dfmouo:ia sez,rre11ua;y qo!t[M 1a¡oe1eqo ¡euo_rf3a1 10 A"poq reubpeuiaw,r ue sr (NO:J3WOJ) aoue1,rssv o,rwouoo3 ¡eninw 101 r.r:iunoJ eq,L

"Moosow u,r aie 1epe1a1::;as ¡e1aue:J eq:¡. JO s1epenbpeaH ·uorun 1é![AOS 8[[1 pue 'l?fU!!WnC[ 'puero¿ 'enonuow

1Jf1eí5unH 'lfuew.ra:J ¡o Dffqndacr :iq -e1:Jowaa 'epreAo¡soq:iazJ 'eqn:J 'e.rienrng :an sap¡unoo 1aqwaw aq,L ·1a1er sieatf OMJ uef3aq san_rA!P!? SJ! :¡.nq 'L,[76 T ifmnuer ª! pa¡ea.ro S'l?M H

·bumue¡¿ orwouoo3 JO uopeu -¡p100:J 10] i3D!JJQ 8!.[1 pue [.WUnOJ 8A[1n:Ji:IX:!f eui :lf1poq1ne .J!G!.p ao101u!aI 01 pazruefüoa1 a1aM setpoo NOJ::JWOJ OM1 'Z96 I aun{' u¡

·s1opas D!WOUOOe JW31i:IJJ!Paq¡ ut uo!ie1adoo::i owiuar:Js pue '::irwouo:ia [eD!W-fD81 [1?18Je[!1[nW 8Jl?[nW[1S 01 pu» Sep¡uno:i iaqwaw uaaM¡aq suonetes JO :¡.uawdo¡at.ep arn a10wo1d o¡ uounoJ aAnnoaxa eu; ifq pe1ea10 aiaM suorss!WWO:J wauew1e¿ iaqumu afüer b'

JO UO!SSi:IS [[10 [ eq1 JO UO!S!!OOO GT.[1 UO '5'S6 L UJ

·aqnuea 1aA!Cf eui JO lffüau:!f o.rrne1pJfH aq:¡. ¡o uo!1e1ro1dx;:¡ pue aDUE!L[Dl8:j.UJ Jffüau3 [!!0[1108[:![ lOJ UO[SS[WWO:J aq:¡. papaao::ins n 'peieeso seM Jffüeu3 reoppa13 JO] uors~,rwwo:J 1uauew1a¿ aq:¡. 'NOJ::JWOJ

'peeu 01 5urp1oooe pa1eaio a1e L[DfT.[M sdnom DU[)[JOM ifq pas[Ape Sf 1J 'MOQSO[i\[ Uf Sf UOfSS.rwtUO;:) 8[[1 JO ¡eas eq,L

'S1S!fl?!D8dS teotuuoe; lfq UOfSSfWWO:J aq¡ U[ pa¡uasa1da1 a.re S8!11UnO::> 1aqwew ªT.f1 lnf 'seuiunoo 1aqwaw uaaM:¡.eq SUOf1Di:IUUODl81Uf [E!Op:¡.oe¡a JO iuewdo¡aAap aro a1e1moe¡ 01 Sf uorssfUIWOJ eu; ¡o tute aqJ.

·¡e110.rdde .JI.ªLf1 10¡ sap¡uno:i 1eqwaw 01 A"p::ia.JI.p waq1 puawwooa1 pue s1::ia_[o.rd re1a1ermnw e¡e¡nw -10¡ ueD pue 'sa,rpoq 1aqí5[q ¡o uonuossenu 8[[1 ¡noq¡_rM 'sa¡tnS iaqweJAI 8T.(1 01 ifpOa.JI.p suopepuaWWODGl 8)[E'W U!?.:) UOfSS!UJWO:J aq,L

'suoneposunuooes aq1 eosojue 01 A"¡por.¡¡ne seq a&1J_lWO:J i'JA[1nDGX;![ 8[{.L ·fju_r:¡eeW 8[[1 1e par.pea1 sr ¡uawaeJÍie ¡eq.raA uaqM 1uewow eT.{1 uioi; pa1dope suonepueunuooei etn lfq punoq aie sa1e1s 1aqwaw eu; ieu; s1eadde 1J

·Jfpoq 1saqbfq ar.p S[ 1.[:Y[!.[M '[.WUnO:J 81.[1 JO SUOfSSas ueaM¡eq spoued eu; buunp NOJ::IWO:J aq1 JO )[lOM aq1 spa1_rp qD[[[M lfpoq wauew1ad e 'sa11_r1 -ewasa1dacr ¡o aDUéW3JuO:J eu; 01 sep_rA[Pe sir uo ¡ioda1 renuue ue s1uasa1d pue 'smq¿ .Il?ax -8Afd 01 ÍJUfplODD!? S)[10M UOfSSfWWO:J 81.[,L

·uown 1a!AOS aq1 pue eruewncr 'pue¡o¿ '.C1eí5unH 'A"uew1ao JSe3 'epfeAO[SOL[QGZ:J 'epeB[ng U! SW8JSÁS 81.[1 JO [&[[eJed U[ suone1ecio p811?U[p100D aq¡ se1e1ocüo:iur pue 'tiss) wa1sA"s ¡eo!JJDGfH [l?UO[¡eu1a¡u¡ 81.[J pa[[eD S! Se_r1¡unOD Ul?GÓO.In:!] 1se3 JO WGJSÁS [l?:YJl1Dªfª p8JD8UUOD18JU! eq,L

·¡ueWWOD ie¡.¡¡m¡ q110M al!? qD!!.[M seseo í5upsa1ew! awos aie a1eqJ, ·anf3e1¿ ur s1a11enbpeaH q1.[M 'aD!JJO ¡eiweo e ifq pa1eurp1oo:i en suope1ado aru

·A¡1a1.Ienb paioa11e aie sa_u¡unoo eexu; eqi uaaM1aq s¡uawlfe¿ ·epfeA -o¡soqoez:J 01 pue¡o¿ pue 'pue¡o¿ 01 ieue¡ ar.p 'tfuew1ao 1se;:¡ 01 spodxa epre11orsoqoazo 'pe¡ u¡ ·uone1ado 1e¡nf3uep1 an11 e a1n1psuoo seui -zmoo aa1r..p eu; uaaM¡aq suopoauuoo1a1ur eq,L ·sau_r[ fl.)IOZZ Aq swa¡sifs qs![O¿ pue qoaz:J aq¡ 01 papauuoo1a¡u! sr wa1sifs uew1ao 1se3 aq.i

·spe1¡uoo w1a1-í5uo¡ 1apun Afüaua wor11oara iicaun 01 seun asar.p sssn lf1eí5unH ·saun JL:>IOOf? pue OZZ Aq pa1oeu -UOD1a¡u! ele 1flef3unH pue UOWfl 18fAOS aqJ,

Organización Latinoamericana de Energía

Page 24: ola de - OLADE

Each company voluntarily offers its generating

That is, the arrangement is de fact and not de jure, since the association of companies is voluntary. Each company has a different financial structure. They work together for their mutual benefit, without losing identity and sovereingnity in the area they serve.

It is important to note the complete absence of a contractual framework and the fact that agreements are reached by unanimity. As up to now, an members have respected their duties and obligations; a legal instrument has not been considered necessary to define rights, obliga· tions and .!anctions.

The existence of a joint load dispatching office, which results in the most economical distribu- tion, does not imply dependence as to planning and construction of stations, but only as to their operation.

Another technological factor which permited the increase, perhaps exagerated (as shown by the power failure on the East Coast a few years ago) in the size of the groups, was the use of advanced computers needed by the joint load dispatching offices to obtain maximum savings.

Another reason was the increase in the voltage of electrical transmission lines which allow the transportation of large blocks of energy over long distances.

These groups were formed mainly due to several technological factors, in particular because of the possibility of relying on huge generatíng unites in large capacity plants. In fact there are very few companies which can justify and absorb the cost ofinstallation of the large plants needed to benefit from Iarge-scale generation.

They designed and constructed their plants and transmission lines according to a program which optimizes the system as a whole in a11 its aspects.

Due to economic reasons, these small plants were substituted by others of larger capacity, and in tum the different companies started to interconnect their systems, this being the origin of huge electrical companies which at present meet the demand of the whole country. A certain number of companies participate in these interconnected systems, which have different levels of integration.

As elsewhere in the world, electricity in the United States appeared first in the desely popu- lated areas where demand was met by small plants owned by different companies.

24

I t is a commercial association created in 1933, in the interest of the community, to promote the progress of electrical energy production, transmission and distribution. The Institute acts through Working Committees composed of representatives of the member companies. At present there are 80 Committees and Work- ing Groups in activity.

There are approximately 400 electrical compa- nies which constítute separate entíties, working in coordination to operate in the most econo- mical and efficient way possible. The Edison Electrical Institute was formeci. to favour such cooperation.

Independent producers generated approximate- ly 1 lo/o of the total amount of electricity consumed in the U.S.A.

770/0 of the demand in the United States is met by prívate companies supplying electricity as a public service, and the rest by organizations and cooperatives financed by the Government.

2.3.1 The United States of America

2.3 Concept and evolution of electrical interconnections in North America

3) The two countries interchange energy against payment of the ímbalances.

2) Austria exports electrical energy to Yugoslavia in summer, and imports in winter.

1) Yugoslavia receives industrial products in exchange for electrical energy exported to Austria.

Austria, in additíon, is interconnected with Yugoslavia under the three folowing types of contract:

West Germany is also interconnected to Czechoslovakia. Possibly, when the UCPTE (West Europe) and the SEI (East Europe) systems are interconnected, the points of inteconnection would be at the border between Austria and Czechoslovakia.

The Austrian and Czech systems operate in parallel with the UCPTE and IES systems respectively; however, the former cannot operate in parallel between themselves.

Among the West European countries, Austria has a special position, since it is interconnected to Czechoslovakia and Hungary. Austria sup- plies Czechoslovakia with energy in summer, and receives energy in winter.

Organización Latinoamericana de Energía

Page 25: ola de - OLADE

·..tf.61aue [!!::>J1lºªlª ¡o uo1pnpo1d arp 10¡ dnom ar¡¡ JO ifJJt>ede:; pau1qwoa aq:¡ sazrwpdo flDfí.[M. we.I.6o1d [E'J8U9D E' OJ S8!U[!DE'J UOJSSJUISUl?.I¡ pue

·resodo1d arp s¡t:iafa.I 10 'aJOA snoUIJueun r¡.Dno¡rp uo¡spap e saqoea.1 .1aq11a lfD!f.fM 'aanJUIWO:J arp sas,rApe 1erp dno.It) 5upeu¡p10o:J e pue 'saJUedwoo arp ¡o saApe1uasa1de.1 fju¡¡1uod.1oou1 'aamw -wo:J .suo11e.1ado ue Jfq pe¡oa1w sr dnom aqJ,

·s1awo:¡sno (l?UOfll?U rp~ pasn asorp o:¡ Jef!WfS s¡t:ie11uoo Jfq 1auro¡sno ~fJ!i!aioJ B[íl OJ punoq S[ ÁUOOWOO fe::>J.IJD8[8 8[íl pue '..tfiessaoau sr H:Jd arp wo1¡ uopez11or¡1ne pue SUOf¡D8UUODJ81UJ [l?OJJ:¡D8f8 [1?UO!ll?U18JU{ 81Jrlb8J ¡eq¡ sa::>.u.1as ¡sanba1 s1awo¡sno uó¡aioJ uar¡Af ·s1awo¡sn::> .r1arp 01 s¡oe.nuo::> ansS! serueduroo [l?OJJJ08fª aq.r '(H:J.!I) JÍl!DJIJOef:![ JO UOfSS.fUIWO:J [l?.18p8i[ atp JO UO!JDWSJm{ arp 1apun a.ra

1"tf"S"fl

arp UJI/l~ S.18pJOq 8J~S 8[íl SSO.IDI? JÍÓJ8U8 JO UOJSS!WSU"f!JJ acn Df1!U18:JUOD suopsano

·suopeorrdWI ¡e5ar ou ser:¡ .1ap1oq e JO apfS 1atpo aq+ uo 511! Jeq¡ J::>f!J 8t[1 pu-e 'aAp -e.1adoot> 8[íl JO 1aqwaw e awooaq 1snw .I8W?f acn 'Jfu-edUIOD ¡e:;ip¡t:>a¡a uDJ810J e OJ ÁÓJ8U8 Sfl8S aAµeiadOOD ¡e::>fJ:¡D8f8 Ul?D!J8W'tf UI? J! 'ard -wexa 10.!J. ·am¡eu a+eAµd JO aie s¡oe.x:¡uo:;i aqJ..

'"'rf"S'fl arp pue ODJxaw uaaM+aq suop:;auuoo1a+UJ fe::>!JJ"ªfH zT·i

·pasn S! waJSÁS aoue(l?q uu arp a1aqM 1uerd uo:>re.!J arp JO uopáat:ixa aq+ q¡~ ot:ipcaw o:¡ ·s·n arp wo.IJ sares ¡au 1uasa.Ida1 wa[p JO Ulf "UOD[l?.!J +e U0f108UUODJ81UJ [l?DfJ¡Oaf8 arp. .6upnpu¡ 'oopraw ptre ·lf·s·n arp uaaM+aq suo1JDauuoo1a+u¡ ¡eo¡.x:¡oa¡a uaaµµ¡1 a.re a.iaqJ,

·s1aA!H -euen{!J. arp pue ope1oro:J ar¡:¡ ¡o asorp ptn? 'sia¡eM apue.If) O!H at{1 JO ¡sa1 aq¡ JO asn arp. sa¡e¡rWa.r 1aq¡o ain !sexa.r .u¡ ueumn0 110.!f pue zaienr pepnf:) uaaM+aq s.za1eM apueio OJH aq:¡ JO asn arp sa+ern.6a1 Warp JO 9UQ 'f176 [ Á.Ien1q8i[ f JO sapea.1.1. 1a+eM oM+ aq:¡ Jfq pa1e¡rWa1 seM s1aAJ.I asarp. wo11 1a+eM JO asn aqJ. 'ÁfaA -rssaot:ins sar.x:¡unoo OM1 arp. sasso10 auo +ser ªtl1 pue

1S.I8AJ.I SpJOQ a.Ie 0.Ml JS.I]J 8!fJ. ·euen{J.L 8[{1 pmi ope.1oro:J arp 'apue.10 at{J. :·s·n aq:¡ pue oopcaw uaaM+aq un.i S.IaAµ 1euo11eu.1a+u1 aaiq.1.

·906 r Jº .ir1eaJ.L ªtl1 pue '66f1l Áew r ¡o UOpU8t\UO.J 18p.IOfI fl?UOpeU181UJ aq¡ UJ punOJ aq Ul?O sa¡rea.x:¡ 8t[1 JO SJUapat:ia¡ue feD8[ .8f.[J,

. ·s¡uawu.léMOD 0.Ml ..!q U8~:¡1apun am¡eu feUOfJl?UJ8lU! JO UOpDnJ:¡suoo JS.l!J arp S! pue f56 [ UJ p&l.[Sf!IIJ Sl?M apue.If) º!H aq¡ uo wea uoore.!l (l?Uopeu.ra1ur ar¡J.

·pa1 -.1a1a.rd seM uonessdo :¡u11puadapUI ue 'Jf.nuno::> qoea UJ su.raHed uoµdwnsuoo :¡ua.IaJJ!P arp o:¡ anp '.1a:¡e¡ mq '¡aueied UJ pa:¡e.rado iarp DUJ ·uu¡Daq eu; :¡-e pue '1ronuap1 a.Ie s:¡uecd OM:¡ aqJ. ·ifeM aw-es ar¡:¡ u1 pa:¡nq!J:JS!P s¡ paonpo.Id iffüaua fT!DJJ:¡Dafa aq.r -seuumoo OM:¡ eu; uaaM:¡aq .tfcrenba paieqs seM s:¡u-ecd ¡e::>¡1para ar¡:¡ ¡o a::>ueu -a:¡u_rew pue uope1ado 'uopon.nsuoo ¡o isoo aq:¡ mq 'if,z¡unot:i qt:iea or pa:iorre ir11::>edeo a.6e101s

•(t¡M)I 000159) a.6e.raAe paxu e peeox» 1ou saop ,{füaua at{1 uaqM pue J! 'spaau 511 o¡ .6up1ot:ioe 'ipuap -uadapU! Ál!D!JPªlª s11 sa:¡e.iaua.6 ÁJJunoo 1;¡oe3

·wa¡sis aDue¡eq c.ru e uo sa11uado pue sa¡oua.6.Iawa 10 suonesuadwoo JOJ p8Uf1?1UfeUI JOl?J Uf Sf uopD9UUOD.I9JUJ ªtf.L

'seuumoo OMJ arp uaaMJaq papµip irrenba 'iurmue t¡M)J. 9o I x fif saonpo.id n -wea uo::>reif at{1 rp~ a:¡e.iado o:¡ pauue1d seM pue 'sexa.1. 'om F~a pue 10Dpi8W 'erµiqeO:)·egnOlf WO.IJ .If:Mf.I dn Ul}l Oi pa:¡emrs S! oAe.rg º!H arp u¡ wea pe:¡SfWV aqi.

•trs·n aq¡ pue epeue:J uaau.¡aq suonoauuo::>iairI{ ¡eo¡.11oa13 f"f·i

·s1a11µ e_rqwnro:J pue aoua.IMe7 JU!"f!S 8t[1 uo pa:¡en¡¡s a.ie ·s·n at{1 pue eperre:J uaaM¡aq suopoauuoo.1a¡u¡ reo1.11oare we1.1odUII ¡sow aqJ,

·Á.Qunoo uoe« .101 llMD 005'9 awos tuenue sa1e.1auat5 pue .MW vie'I JO Ál_r:>edeo pacre¡su¡ tre ser¡ n ·aoua.IMe7 ·is ªtl1 uo sr 1ue¡cf o¡JJoaca -O.IpÁtf .1apunes "H .Iaqo(l/sasow µaqo(l ar¡J.

·apfS r¡::>ea uo s.101e.iaua.6 JO iaqwnu 1enba ue pue sau¡qm:i uaa;¡x¡s at{1 .IOJ stsoo ªtl1 JO uopdaoxa arp rpJM 'saµ¡unot> OM1 arp uaaM1aq Áfll?nba pap¡1qp · aJBJlrt a::>ueua¡ ·UJl?W ptre uoy:ieiado 'uop::>n.17-SUO::> JO sisoo 8lf.L

·s·n iJrp Jº :¡seo:J JSl?3 arp sanddns cp_rr¡M dnom arp JO 1.100 paw.IoJ pue pa:¡::>auuot>.I8JUJ a.IaM UORDn,z¡suoo .IOJ a¡q"{Suocfsa.I sa_ru-ecfwo::> ¡euopeu acn Jet{1 ¡oeJ aru JO a.6e¡ til?Ape DUPf1?1 .{.6.Iaua · ¡e::>!.Qt>8f8 a:¡eiauat5 o¡ seM DUP[l?JJapun aq¡ JO W!"fl aq.L

".181\f(l e¡qwn¡O:) arp UO SJD8{0.Icl "S"[l-l?pl?UO!:) W]:Of

·,{¡¡oedeo wnwpcew ¡e 8Jl?.I8U8D zotr pftlOD Á8rp

1p8([SJUIW!P .1aAµ arp JO MOU arp uaqM '1fM8MOH "M)J. g0 I X 0 [ JO .I8Mod p8fll?lSUJ ¡e:¡o¡ I? .IOJ

1 .I8Ap

arp uo S.I]OJuasaJ ¡noq¡~ s1ue1cf t>.uioa_rao.1p&¡ pa1on.nsuo::> peq ·s·n arp '.IaAJH e.rqum¡oQ arp JO uope1101cfxa ¡u¡of .IOJ ¡m;¡waa.I.6e aq:¡ aJOJ8fI

Organización Latinoamericana de Energía

Page 26: ola de - OLADE

Present ínternational electrical interconnecbetween CIER countries **

The CIER *, created in 1964, has underta very important and extensive work ielectrical subsector, which is basically inting in two aspects. The fírst was to promotinternal interconnection of isolated natsystems of member countries, and the seto stímulate internatíonal interconnebetween countríes.

For these reasons, the border towns remained merginated from the ínterconnecprocesses and their needs are met by isoldiese] generators or small electrícal svst

To put it more graphically, in general countries are like so many electrical apelagos, and are trying to lay bridges betwthe islands, i.e. to interconnect tbem electrly.

Tbis process continues today and wil1 carrduring the next fifteen years.

The process of interconnection betweendifferent national electiicsl systems in South American countries, always with a lcity as a load centre, began approximatethe Sixtíes.

The internal electric interconnections of tdifferent systems in each counrry, were al"perimetral" or "coastal ", because · of tgeneral characteristics of the subcontínealready mentíoned. However, certain intersystems, relatively ísolated from the cosachíeved a high level of development (such the systems of Cuyo and Cordoba in ArgentiLa Paz ín Bolivia, Asunción in Paraguay, athose of Csli, Bogota and Medellin in Colobia).

Tbis process continues today, and it can be sawith assurance that is iirst priority in al{ tSouth American countries.

of ximately 1950, electrification was localised aurban, gíven that the areas of large human aeconomic concentration, such as cities, otietprofitable markets. From · that period on, tcountries began, in general, to take advantaof their extensive hydroelectrical resourc

· and of electrical interconnections between tdifferent regions, which were developed togreater or lesser extent.

26

The economíc development of the South American countries has taken place within this sociogeographic framework, and electriii- cation was equally effected by it.

In addition, the Andes mountains, stretchíng from the Straights of Magellan to Venezuela, represent another exceptional feature.

The subcontinent presents some particular geodemographíc aspects. It can be said that is basically perimetral or coastal, since most of the population, cities, industries and commerce are situated in a strip parallel to the coast. Tbe test of the subcontinent it composed of large areas, mostly uninhabited, covered by huge forests.

Before going into details, it would seem appro- priate to cast a rapid glance over the South American situation ín order to understand better development and future trends.

Generalíties

International electrical interconnections in South Ameríca: Present and future

2.4

To reach an agreement, the negotiations took into account the benefits for each party. The main guideline was equal profits.

The project was very complex to carry out because of geograpbical and geologícal reasons. Ea.ch country is responsible for the operatíon of, the project, but work must be coordinated to keep its unity.

British Columbia did not use the energy to which it was entitled (originally belonging to Canada), but sold its rights to the U.S. in order to obtain funds to finance the Canadian part of the project.

The Treaty is valíd for 60 years. Ganada, on its side, agreed to cede its rights to the Province of British Columbia. The latter assumed all the oblígations which were previously the respon- sability of Canada.

The objective of the Columbia Ríver Treaty was to generate low cost energy and to control the floods produced by the swelling of the tiver. The Treaty also dealt with the trans- mission of energy which remained the responsi- bility of the U.S. The U.S. also retained the right to build storage daros to control the swelling, to generate power and possibly divert the flow during certain periods.

On the other hand, the irregularity of caused the loss of large volumes for generatíon, and the consequent loss of energy.

Organización Latinoamericana de Energía

Page 27: ola de - OLADE

·ssauW1JJ pue uonmw •w¡e:> tn!M panp1nd a1aM '1opasqns ¡eoppere eqi JO moAeJ U! s1eq¡o · Jfuew ñuowe 'saAJJDa[qo OMJ esaqJ,

·een u1eq11ou ei:p JO Jl?tfJ ueq1 Jfqd!?moa/5 a¡qemoAeJ e1ow e pue sa!+.rnqrssod O!J1,:¡e¡eo1plfq esuaww¡ !.f1!M s1all!J efüer JO e:Jue1SJXa ai:p JO asneoaq sdeq1ed 'auo:; uiaq¡nos ein UJ pesea1:Juf eq [IJM uorioauuo:>1a1u! f!?:Jf.IJ:Je¡a [l?UO!Jl?U18JUJ emmJ ei:p u¡ ·e¡anzeua A pue e_rqwo¡o.'.) uaaM:¡aq [[1.10N eqi ur pue '.tfen.6n1n pue nseig uae1""+eq 'aUOQ U18t¡JnOS 8I{J UJ :!;196 [ Uf . 'sam:¡eaj 1l?f!W.rs lfl!M pue A"¡snoeue+¡nWfs JS?W[l? l?:Jf18W1f q+nos JO seall? afüe¡ oM¡ U! ~1ú1naoo asaq.r

ºH3J:J eqi JO S8.11wno:> 1eqwaw eq+ ueaM1aq .suopoauuoo1e+u! e1nmJ pue iuese1d o¡ 'ase:> Áq ase:J 'Moraq apew aq mM e:;ua1a1aH

·.ü¡uno:; ,raqne JO suwisAs [l?:>JlJOa¡e uww ein o+ pa+:Jauuoa -1a+u! ¡ou aJ8M pue 1eqio qoea WOlJ ¡u8pued -apu! e1aM suor10euuoo1eiu! aseqi a¡cf.roupd u¡

·(rnx - ;\nq.J 'oe1enñer • O:>Ul?lfI Oft[ 'OJUaWl!lA.!'J - l?lE!AJH 'epeno - sel5p1lf) 1ap1oq 8!.[l 15uore pai.enns 'suMo¡

. ul!ifen.6nin pue uemze1g snonfipuoo uaeMJeq suop:Jeuuoa1ew1 [!!:>O[ e1eM aseq.L S96 r ur sau¡uno,:¡ OMJ aq:¡ ueeMJ8q siu.rod 1ep1oq mo1 +e peqsuqe¡se aJaM suop:Jauuoo18JU! reoppare ¡euópeul8JU! 'peuopuaw A:pee1re sv

·eBueqa1e+u! 1Jj1eua reoppa¡e lOJ ¡ueweame ue pa1Jnba1 'sBuqe11epun iue11odw! ¡ou awM qorqM 'suoqoeuuoo.ww! 1noJ aq.r

"SUM.OJ aso in UJ DUIJSJXa s¡ue¡d rese_ip eu; lOJ (.ifep eq:¡ JO aw_Q aq:¡ uo 5u.rpuedep) uot; -runsqns pue 3.roddns se eJeA!H 10] MlN f pue se.6p1v JO UMOJ 10J MlN z JO A1,wede:> e ssrnsse E!f!?Ow1a.r ·waq+ seuoee« wa1s.ifs peioeuticaseun UeÁenDnlfl fEUOJil?U fi[JJ [!JUll 'et.Oqe pE!UOJJUf!Ul we¡d a[[J JO we¡sJfs aip ur pa+E>1od1o:>u_r urewsi lfO!l[M 'l?Jf!A!'H pue SeDpllf JO UMOJ ueÁenl5nin eu; 01 1Jj1aue ¡eap1aera JO Jf¡ddns aq:¡ peMOl[l? qo[qM '(se.¡qoi:pe¡3 JO Á.Ie!P!sqns e 'e¡eow1aJ,) e:¡ema¡'i:f 1e we¡d 0!11oareow1aq1 eu; pue H.LíJ uaeMJaq peuB!s seM ¡uewaeme 1aq11nJ lf

·uopesuedwo:> peor 101 puE' a1t1asp1 ur ¡da~ a1aM pue s¡e1ado o¡ peseeo ssoieieueñ ¡aseJp aq:¡ '(uo ieuim; peuoquaw eq [[!M q:>fqM) 1e¡e¡ peu.6!s ieuioue pue '1ueweel.6e S![[J JO 1rnse1 e Slf 1ns op apue10 º!H JO a1e1s ue.!f!Zl!lfI eu: JO (3'.!I::I.J) ..{füeU:!f ¡e:JIJP8[3 10] ÁU

. -edwOQ rneis aqi .ifq pawesa1c;fa1 S!?M nzeig pue (uorSSfWSU!!lJ, [!!:J!]Pfi[3 pue SJUl?[cI 18MO¿ eieis 'Mou) (:!f.L[]) sauoqde¡aJ, pue swera 1eMo¿ eieJs 10J riope11SfU!WP'lf re1auao ecp Jfq pai -uese1de1 seM .. ~enBnin 'suoqeriot5au eqi 15upna

"Ál?nDn1n 01 [!Zl?lfI WOlJ 'uop:Ja.IJP auo UJ Á[UO pa11aJSUl?.IJ SJ qoJqM '..{füeua JOJ paqsfrqe¡sa seM a:Jpd uuopim V

·,{en/5n1n OJ a[qemOAl?J ÁpqD![S a1e [Jé>J!fM safJueqa -lf!JUJ Sf:)8JJ8 U0Jl08UUO:>lf!JUJ fnX • ..{n.J 8[[.L ·saDUl?lf:Jlf!JUJ ÁDlaUa [l?UO!seO:JO SJOfiJJª Á[UO uop:>auuo:>.1awr oe.1enóep - O:>Ul?lfI On:J aq.r

ºÁ:)U8füaU18 JO f!S!?O UJ 'pa}fU![ (!nX - Jfnq:) pue OeJenDl?f - O:)Ul?lff O!H) uotioeuuooieuu JO SJUJOd ieq¡o OMJ eq¡ DUJAl?f![ 11:uaA!H pm? seDp.Itf JO suMo¡ ueÁen/5n1n atp o¡ f![l?OWlf!l JO JITT'[d ITT'![!ZeJff ar.p WOlJ Á[ddns e 101 'pau!l?[dxa seM se 'pemmsqns uain seM 'pauopuaw s¡u!Od 1ap.1oq mo1 ein 101 :!f.L[] eq¡ pue ::m3:; ain uaaM+aq ua}fe1iapun Al[!?UJDIJO 'AenBn1n pue nze1g uaaM1aq a.6ueq:J1a1u! 8[[.L

l ·oN 01pen:>

HMD NI ..\D'H3:N:3'.

v·o co o o o o 6º0 rz xvnonun WO(I.!I

C6I zsz ssz v·gz soe I'9I sz 9·1 'lIZV~:HI WO<:Id

vl6I szer zze t ll6I Ol6I 6961 8961 l96l <IV3:A

·s1uaw&d paAe¡ap· uo sa1e1 1sa1awr ein btn -ursotroo asnep e sr 81eq1 ·aoJA18S 8!.[1 puadsns p¡noa ÁlJUnOO JaJ[ddns 8!.[1 'popad aq3 U!!.f1vi. paP8JJa JOU SeM JU8UIÁed eq¡ JI º8:JJOAU! Á[qwow e JO uone1uasa.1d uodn pue popad ure11aa T! UJ!.[1}M

1 Á)1unoo DUJ[l8S ain JO Á:J

-uazmo ein u¡ e¡qr:Aed 'p¡os Afüeue JO qM)I 18d s1errop Sfl ª! pax!J Sl?M a:>pd lf ·:¡.ol?JJUOD eq1 10 suompuoo DJWOUODa 8{{1 8JOU OJ JU!?JJOdW! S.! lJ

·weu -JJJ8d s.WpJSUO:J auo ¡,pee 1ein [8A8f eu: 1e '1uaw -u18AOD q:Jea Aq pezwóooa1 aq rsnur rpJqM pue 'Aneuoneu1aw! war.p swese1de1 qDJqM '.tllwno:J qoe8 ui eemwwo3 ¡euoqeN H3J;) e esoou» saruedwoD aq.r ·er8nzauaJl. pue Aen/5n1n 'n1e¿ 'ÁenDe.re¿ '1open:>3 '8[!q:) 'erqwo[O:.J 'eJA![OfI 'euqU8Dllf JO Sl3JITT'dWO:J ¡e'O!JPB[a aJ!!JS pue a1tMfld 'onqnd 8I[1 qu.ri i.pJqM uoneiooss» teu -oueusenn 1ewewu.raA05uou lf ·uonr:J/581UJ fe:> -ppa[::J ¡euofáaH lOJ UOJSS[WWO:) 'H31:.J "(.

ºH31:.J at:p OJ DU0[8q JOU op wmrms pue eueÁnQ H

Organización Latinoamericana de Energía

Page 28: ola de - OLADE

The agreement foresees interruptions by AN

ANDE invoices its electrjcíty sales monthly the bssis of two parameters: power and eneThe agreement . cover daily and montly lfactors wíth maximum limits and power f actwíth montly, daily and hourly averages.

The agreement is effective for ten years began in 1971. In addition it fixes the po

· guaranteed by the A-caray hydroelectrical plto EMSA, which varíes between 17 and

As a result of the interconnection, a 132 transmission line was constructed from Acaray Plant to the town of Carlos A. Lo(Paraguay), which is separated from the tof El Dorado in Argentina by the Parana Ri

. Each company constructed the Iine in its ocountry, and the crossing of the Parana Ríwas considered a íoint underrakínq, The agment foresees a second crossing of the Parfrom Posadas to the city íf Encarnacion Paraguay, so tbst. this city wíll be supplied 3 MW through the binationar energy line" frAcara y.

EMSA, :for Argentina, and the Nation.al Eleccity Administration (ANDE) for Paraguagreed on the interconnection on the basis tthe ANDE would meet the demand from areas oi Misiones mentioned, and EMSA wokeep in reserve a diesel generator in Posadascases of emergency.

The interconnection with Argentina takes placin the Province of Misiones and services arfurnished to the Electrical Company of Misiones S.A. (EMSA) to meet the demand of tbeprovincial capital, Posadas, and neighbourinlocali ties.

The Paraguayan plant at Acaray, on the river ofthe same name, an 'affluent of tbe Párana Riverwas the first power plant to be constructeunder the concept of integration. It has acapacity of 90 MW1 wbich will shortly beexpanded to 180 MW. Its economic íustifica-tion stems from its interconnection withArgentina and Brazil, to which it sells energy.

2.4.3 Argentina - Paraguay

As can be seen, tbe aim of tbis agreement is toachieve ni) balance. If not, the excess KWh arepaid by the receiving cóuntry in local currency (equivalent to the amount calculated in USdollars), within a certain established delay. wíthia certain establíshed delay.

from from Venezuela, 20 MW.

28

YEAR 1974 1975 1976

FROM COLOMBIA 7.8 1.4 0.5

FROM VENEZUELA 9.5 l 1.4

ENERGY IN GWH (.

cuadro No. 2

The interconnection is controlled by a Joint Permanent Commission, and expansion is being considered for the time when Venezuela wíll construct and operate the important hyélro- electric power plant of Río Uribantes. Probably the interconnection under study wíll operate at 220KV.

The three lines interconnect tbe Venezuelan plant of La Fria, wíth a capacity of 40 MW, to the Colombian plant of Tibu, wíth 18 MW, and that of Rio Zulia, wíth 15 MW.

The agreement reached was of the "nil balance" type, and tbe quarterly differences cannot exceed 2 GW in favour of either party.

Each country constructed the interconnection lines in its own territory. Their lenght, from one end to the other, does not exceed 30 Km.

13.8 KV, 60H, wíth a transmittíng capacity of 12 MW 34.5 KV, 60H, wíth a transmitting capacity of 12 MW 115 KV, 60H, wíth a transmitting capaci- ty of 30 MW.

Originally rhere was an agreement between the · Northern Electrical Power Station of Santander in Colombia, and the Company for Electrical Development (CADAFE) in Venezuela. Later, the Colombian company was replaced by the Colombian Institute for Electrical Energy (ICEL). The iiist company mentioned, which serves the department of Santander, meets the demands of the capital of the province, the city of Cúcuta. On their side, CADAFE meets the needs of the Venezuelan state of Tachíra. The interconnection was made through tbree lines wíth tbe followíng technical characteristics:

This international interconnection started in 1 965 and underwent a series of modifications over the years.

2.4.2 Colombia - Venezuela

Organización Latinoamericana de Energía

Page 29: ola de - OLADE

·smoq JO iaqr.unu paaJ.6e aq¡ paaoxa ama.f ew a::>io¡ 01 anp iou suopdn.uawr aq1 ase::> Uf :!fGNtf 01 a¡qeD.r[dde sauq ar.p se nau. se 'iea,f 1ad smoq JO .iaqwnu u,re11a.:> e JO

·pe![ddns Sf JeMod .if1eu1a1enb uaAa 10 'tfier11e1

1Á.1epuoaes ese::> u¡ anp uo_qesuadwo.:> eqi lOJ SUOJS_rA01d t¡l!M 'pa -a1ue1eli 1aMod JO irun Áf.Iea.tf q::iea .IOJ .iea.Á iad s1noq OZZ'f Ol pairwn sr ;ffiiaua JO .Á[ddns aqJ,

·AeM iapun sr we¡d 1aMod .tfeJe.:>Tf aqi JO uo.rsuedxa aq1 ¡eq¡ uaA[.ó '(sieaÁ uai) ¡s1u aqi ¡o uope.J!dxe aq¡ a1o¡aq 'auo puoaas e JO am¡euD_rs aq¡ saóes_r11ua wawaaJfie aqJ,

·sauo.rsrw ¡o a::>UfA01d al.[.1 10J aDUl?O.lJ!UD.rs [1381 JO Sf JUl?[d ::J!]J.:>aW -oipJ:q .tfeieDlf ar.¡1 WO.IJ .tffüaua JO lf¡ddns ar.¡J

·qAf)I Uf uopdumsuo::> Ápuow ar.p pue 'M)I u.r paaweienli 1aMod· ¡o ¡unowe paeJlie ar.p :s1a¡ewe1ed ou.1 JO uonunJ e s.r 1uawaa1!5e aqi ur paqs.rrqeisa a;:ipd aq.i

·ir iaA.l[ap o¡ UOf1 -fSOd e Uf Sf 18![ddns am pap[liOJd '1.f OJ SSaD;)fi aAeq Lfneuorse::>.:>o ue::i 1awnsuo::i aq¡ pue 'paai -ue1en.ó ¡unowe aq¡ JO ssa::ixa Uf S! 1au.od Jl?!.f.L ·uaAJD s.r eopd e L[DJ!.[M 10] '1aMOd Áll?pUODBS fiu,rAet¡ JO ÁJ!f!q.rssod al.[l Sat¡S![qe¡sa OS["E! if

·Áfüaua Á.Iepuooas ur s1rnsa1 JaMod .tf1epuo::>as S!l.[.L

·paqs![qeisa s1noq ¡o 1aqw¡;¡u Apea.tf wnw_rxew aqi UftPfM 1nq 'a1nóú' ¡enuue paaJlie aq¡ JO ssa::>xa u.r 's1no1r JO 1aqwnu e óupnp

r\ 'paa¡ue1enfi .IÍ[Tl?nJDl?lJUOD laMOd aqJ LJ![{J.fM -- UM!Up -.iffüaua ar_¡¡ SJ ll?!.[l

1ÁÓ18Ua JÍlf!JJiaJ JO .if¡ddns a¡q_rssod eqJ osre saasa10J weiwo::i aq.L

'seo ;- -ueteq anp1aAo l?!.fl uo 1sa1awr ¡o iuawlfed, pue

'e¡qe.:>_r[dde sameuad aq¡ WOlJ lfSWH a11ana1 .rotr seop q::irqM 'a::>rAJes eu: 1dn11eiur ue.:> ::JGNV 's,fep Sf? ur papa¡p rotr J! iuar.u,fed JI ·,f.:>ua1m::i Sfl aq¡ JO uopen¡e11ap JO asro Uf a¡qe¡sn.fpe ~ 'Sll?l[Op Sfl a[qfJ]aAUO::J Á[aalJ U.f 'JÍ[1.[JUOW papaJJa aq o¡ aie 3GNTf o¡ swewÁed eq.L

·a1na.few a:>10¡ JO ase::> eui u.r ida::>xa 'VSWH W01J SaU!J Vi a¡qen Sf JI 'J.Jl?JJUO;) aqi U! pe; -e¡ndns se sapaA.c¡ap eu; ¡aaw rotr seop 3GNlf JI

"SFW!f ure11aD puo.tfaq 1aMod a1tp;:iea110J 3uawLfed uo sasnep su!'?3UO.:> os¡e peiiuo::i aq.r

OJ fiu.cóuo¡aq UlaJSÁS ar.p CJJ.lM UOfJD8UUO::JJa1u.r S1! paudwr 1ue¡d [l?D!.J3Da[aoJp,fq. ,feie.:>v aq¡ JO uoucnrisuoo acp '.ifrsnor1taJd paqsnqeisa sv

"J?W;?.IeJ JO a¡e¡s UE?!f!ZE?lfl eui Uf saqA1as D[JJDa¡a aqi io¡ a¡qrsuodsaJ Sf [{Df[{M '('IHclO:J) Lfuedwo:J feD.c.I3;:ia¡3 asuae.11?¿ aqi

·zH 09 uo S! [!ZEJfI ªlJtfM 'ZH 0<:1 uo Sf tfenóe1ecl asneoaq

11aiiaAuO:J k1uanba11ZH0910<.:i e neisur 03 Lf1essaoau seM F inq '(r.rze1f! 'n:'>enfi¡ ap ZO.:J -Áe.Je;)v) mnq SEM aun j\_)I ZH e 'PaJJB ieu: 0.L

·siea.Á ua1 ie ias '3::>ei1uo:> aqi JO ÁJ!P!fe:J ¡o poued aq¡ liurinp suopdn11a1ur ¡o .Iaqwnu aq¡ 10¡ pue '1aMod aAfPea1 aqi lOJ suun¡ se naM s-e ',fpuow pue ÁlJFP qioo '1oprq peor s, 'J3cl0;) lOJ peuuiueiep alaM san¡eA r.unwpCE?JN ·uopl?Zf[PO JÓ SJOOL[ QZZ'f JO [l?JOJ .tfpea,f e pue 'V ilW Of JO wnr.urxew e r.prM 'MW fZ Jé' pat¡Sf[ql?JSB Sl?M JaMOd paaJUl?.Ir!np. at¡J 'Á.IOJ!llaJ SJf Ufl.fJ.íM 8U![ at¡J JO UO.lJlOd 81[3 J[!nq Lf1wno:; q;:iea 'eupuafürt l(J!M ase:> aqi seM sv

·re:>puapf .óufaq inoqJ[M '1uawaaJfie lfSW3 - 3GNV eq; JO u1a13ed aq3 MOl[OJ seoud pue sunoe; peo¡ 01 se s¡_re1ap aqJ, ·papuedxa l)q p[nOM werd re:>p1::>a¡ao.Iptfq ,feieD'if aq1 uaqM '(wawaa1!5e VSW3 - 3GNV aq1 qJfM ase:> aq¡ seM se) pafies.rAua seM pa![ddns 1aMod aq3 DU!Jé'D![dnp JO Ám.rqrssod aq1 'wawaa1lie ,f.Ie¡uawa¡ddns e q.ónóll.[.L "[{MD vf1Z"f1L. JO tffüaua [!mum? wnw -txmu 8J[l?1 p¡noM 'EidO:) 'pueq 1aq30 oui UQ

:SMO[lOJ se aie ']3d0:) pue VSW3 [[J[M 3GNlf ,fq papaJJª safiuerpiawr aq.L

f »u o.Ipen;J

Sl..6I vl..61 9l..61

l.. I MW "l:laMOd VSN3"~'.'IOmf tz 61

99 HMD J..8"l:l3N3 ost tz t S6

91 MW ~UIMOd1-------1 t----t---i---+---+--------l 'T:!IdO::>·-:mNV

tt.. vt.. 09

•(.10p -eno3) U¡?;)[OJ, pue (e[qWO[O;)) S8fefd[ JO UMOJ er.¡3 uaaM3aq uonoeuuotueun news e Sf aiaq.L

'znooo 1ou seop S!l.H ase;:i U! 'Afüaue JOJ pax!J S! a:J[Jd e qfino1.me 'sa:mereq .Á[r.puow [!U safies¡Aua pue '('13:J3NI) Afüau3 ¡e:JpJ -::ia13 JO a1nmsu¡ ue!.10pen;:i3 eu; pue '('13:JI) ;ffi.Iau3 [e;:ip3;:iaf3 JO 810JnSU[ Ue[qWO[O;) aq3 Aq paufi_rs seM 3uawaaJ.6e ar.¡J, ·J:uedwo:J re::ip3::>e[3 U¡J;)[OJ, aq1 tfq U¡J;)fO.L pue

1lUl?[á

JaMo¿ ¡-e;:i[Jpa¡3 ogpeN aq3 tfq pai\Jas S! sa[efd[

6

Organización Latinoamericana de Energía

Page 30: ola de - OLADE

AYEE guarantees 40 KW during hours of day- light, and a nonguaranteed 250 KW during hours of darkness. The Villazón Commissíon guarantees Quiaca 250 KW during the night.

The terms of the agreement are:

The agreement between the Argentinian State Cornpany, Water and Electrícal Energy (AYEE) and the Provincial Commission for Develop- ment and Public Works of the town of Villazón in the Departament of Tariia, Bolivia, consist~ of the interchange of energy between ihe power statinns of Quiaca (Argentina) and Villazón (Bolivia).

2.4.8 Argentina - Bolivia

The financia] provisions established different prices for supply within guaranteed power limits at different hours. The tarif is· binomial: a fixed monthly sum for guaranteed power, plus the price of energy in US dollars per KWh supplied.

The power required by Chile during the peak load periods has oscillated between 450 and 600 KW between 1971 and 1974. The energy purchased by ENDECA reacbed 2.5 GWh in 1975, with the power under 1 MW.

The agreernent was put into effect in 1970 for a period of five years, with autcmaríc y~arly extensions. It is still in force.

ENDESA, on its side, undertakes to purchase a mínimum of 1.5 GWh per year. Each country built the necessary installations on its own tetritoty .

The agreement was signed by the Chilean Natíonal Electrical Company (ENDESA) and YCF. The latter undertakes basically to supply electrical energy to Puerto Natales during the three daily peak hours.

Chile receives energy from the thermal power statíon of Fiscal Coal Deposits (YCF), in Argentina, through a 33 KV line, which opera· tes at 13.2 KV.

There is an interconnection in the South, · between the towns of Río Turbio (Argentina) anq Puerto Natales (Chile).

2.4.7 Argentina - Chile

Year 1968 1969 1970 1971 1972 1973

GWh 1.1 7.7 7.9 10 7.4 o

The interchanges have been:

30

This interconnection has since been made, and at present there is no flow ·.of energy through the Concordia - Salto line, except during emergencies. However, its future utilizatíon is under consideratíon.

Argentina agreed to guarantee a supply of 1 MW, with the possible non-guaranteed supply of an additíon 2 MW, Monthly payments are stipulated, and UTE undertakes to draw 36 Wh pet year, up to the time Salto is.intercoaneoteá to the Western Systern.

Financing and constructíon of the line was shared equally by the two parties.

. Both companies decided to construct a 22.8 KV line bridging the Uruguay River. The voltáge can be brought to 138/150 KV, that is,

~ the interconnection tension of each town with their respective systems in eaC';, -;ountry.

The eqreemen: was based on mutual comple- mentarity, while recognizing that during the first yesis there would be a flow from Concot- día to Salto.

The agreement was negbtíated fdr Argentina by the Electrical Cooperatíve of ·Concordia, and for Uruguay by the General Administration of the State Power Plants and Telephones (UTE).

To relieve thís sítuaríon temporarily until the interconnection with the Western System, the town was interconnected with Concordia (Argentina), which faces Salto on the other side of the river.

As a result of this, and because of breakdowns in its diesel power plant, the electrical supply of Salto underwent very critical periods.

The Uruguay town and port of Salto, on the Uruguay River, was until recently not íncorpo- rated into the country's Western System.

2.4.6 Argentina - Uruguay

The whole interconnection line was built by ICEL, and INECEL will pay its share over a five year period.

The agreement does not include clauses on guaranteed power, and therefore the power supplied depends on the possibilites of the parties. Its duration is two years, with aurorna- tic yearly extensions.

A 13.3 KV, 60 Hz line, conncects the two . towns; in the future, it will be able to operate at 33 KV. .

Organización Latinoamericana de Energía

Page 31: ola de - OLADE

·sap-uno:i q¡oq 01 uowwo:> tf:>uanbaJJ ar . .p 'zH Opue ./J.)I Z"f [ 1E! S8Jl?Jado 8U!( UO[SSJWSUE!.11 aq

"8::>Ue:>!J.lUD[S 8fn!f JO uaaq seq a'fiueq::>.ze+uÁ.618Ua aqJ, ·s¿¡p1ed 8qJ JO 1uawaalfie ioparqet4&U8J 'sieeÁ 811!] 10] P.lft?l1 S! ¡uawaalfie aq

·puo:ias 8fJ1 o.tffü8ua sa![ddns uM01 1s1u aqJ, ·er:>!fOH 'rpsnouand pue nze1a 'eqwn1o:J JO sUMo+ 18pJoaq¡ u8aM+aq uop:Jauuo:JJ&JU! 1ourw e s.r a.i8q,

·saµwno:> H3I:J aq1 ua8M+asuop:>auuo:i1a+u! ¡e:>ppara ¡euoneu18W! a.zmn

·urseg 8¡e¡1a11!H aq¡ Uf 81e waq¡ JO fflf ·¡uepodwr fi:.Iaa.Je uopezul?aJ JO ',fpms 18pun s¡Da[o.Id 8tfl

:.6rifMOlfOJ aq+ Uf 8pew s.r W&lfl 01 aoua.za1a

·uopon.z¡suo91apun S! 1S8[11unoo OM

eq¡ ueaM18q 1ep1oq aq¡ '1aAJH fi:enbnin aq1 u'uo_r¡e1s 1aMo¿ ::ippa¡ao1pÁH apue.Io oires 8tfl

·,fnoede::> ssaoxsapnpu_c pue 'MW 068' r aq ll.™ 'sap1unoOMJ aq1 fi:q if¡pmba pa1eqs '1a11iod pa¡fe¡sur aq

·1e11p áq1 .6u!uw::iuoo 1sew¡u_1 uowwJO sia¡¡ew q1JM ¡eap fl!M qoJqM '1811_rH Jfenbn.Iaq¡ JO UO_lSS[WWO:J 811.lJE!JJS!LJ.lWpf! aq¡ .zapueq flIM uope+s aq¡ 'Ja¡e7 ·uopeis 1aMod aq¡ Jl5u_ruorssrwwoo pue uo9on11suoo aq1101 fi:mfq-uodS81 seq UOfSSfWWO:) JU[Of apUl?l[) Ol[l'!S aq

"086buµnp UOJ11?19dO Uf aq [T!M 1JUn ÓU_lle18UaD 1SJaq¡ pue 'paoue11pe· [[8M sr )[.IOM 6ur.za8u!Df.lAJ::> aqJ, ·Ji}{. 005 ¡e a¡e.iado l[JM sap¡unoq¡oq ur wa1s.tfs papauuo:>wwr aq1 10 seun aq

·waw1sa11ur fE!Il!U! 1a.6.Ief s1.r a¡'eiadn:i81 eupuaÍ!.ITf fmmrw.zad snq¡ 'q¡;qs auo aq Il!uope18do JO s1eaJÍ JS.IJJ 81J1 .6u[mp .tfl5.zau8 pieMod JO 8Ieqs ue.tfenl5n1n aq¡ 's.rq:l JO asneo8·pa.IJnba1 1uaw1s<MUJ re101 8[[1 JO 8.6e1ua:>1qó_rq e JO a1e:> )[001 eupu8l5Jtf :ua11eu.h1811 a1aM suopnqr1iuo:> ¡e+rdeo ¡emur aq

"966 [ /966 [ .tfq 0/00<_3 JO JUólt.Ui3(JHUa S01 dn a.Ieqs s1.c aseawu! ff!M .tfenl5ni[l 'uo 1a11

'(tfenl5nin) .zaq¡o eq; ueq1 ¡e1rde::i azour s1sa11'(eupuafur¡) warp JO stzó Arre!JJU! inq :swnow1U8[eA_rnb8 einqutuoo .iuen1ua118 seuiunoq¡oq 'JU8W8allie aq¡ .zapun 'dn .6u1wwn

"Á[lE!nba pa¡nqplUOD aAE!l[ l[!M Sa!-IJ -trnoa q¡oq '966 I JO pue eu; 1lf ·siee.h [fU8Aas

·wa¡sJÍs pa1:>8uuo:i1aiur ue,fenbn1n eui rJlfM Wa1SÁS [fWf.1J:J8ftf ft?.101!'] Ul?[U!JU8.6.1lf ar.p pue S8.IJV souang .zaieaio 8lf1 JO uon::>8uuo::>Jaiu1

"Jé111!H ifenbnin 8qJ uo qioq '(eupuafüv) ifenl5n.Ifl [8p uor::>daouoo pue '(JÍen6n1n) npuesife¿ 10 suMoi arp. uaaM¡aq pa1:ia11a Sl?M UOJP8UUOD.I8JU.C 8qJ, 'suonesedo s11e1s uopeis .I8Mo¿ ::>J.1JD8[a ·OJPÁH apue10 ÓÍ[l?S aq¡ epun 'uerupue.6llf 8[[1 .hq wa¡sJÍs ue.tfenfin1n 8tp JO fiuppeq aq¡ srnoss 01 Sl?M at.p::>af qo 81J.L 'siusuuuesoti OM1 atp. ..fq peu.6rs seM swa¡s.tfs OMJ eq¡ JO uonoeuuoountu eqi JOJ JU8W88llie ue 'L,v6 r ur

·.zeaiÍ ¡xau uotiesedo U! aq [l!M q;;>_rqM 'aun Ji)I 09T/8ET e utmoiu; pa1::ia11a aq ll!M uonoeuucoieun aq,L

"MW 00 I o¡ dn '8!,6 r Jfq we¡s.tfs papauuo::iiawr Ueifen6n.1fl 8L[1 OJ J.IOddns fl!W.lafJ1 JO l!U!JU8.6llf iÍq UO.lSJA0.1d ar.p SaDl!SJl1U8 ¡uawaa.z.6e ar{J,

·samuno::> OM1 atp uaaM1aq Jap1oq e se sa111es q::>JqM 1a11m A:en.6nin eu; JO uoueucqdx» atp .hpms oi ¡uawae1.6e ue 'ZL,6 I u_c 'pau.6rs 'J]ze.Ig JO Stn.¡g -OH.L::H'I:![ pue

1iÍuedUIO:) a¡eis ueru.quaÍ!.Ilf rre '(;;13;,_ tr) Afüau3 re::ip¡::ia13 pue 1a1eM

"MWOO¿'z 'rqweue¿ .ro '.iope::iuolJ !MW SZ8'f 'rqe.reo ~MW Svf, 'o.Ipa¿ ues :a1e .haq.r -uotieieueñ ::ir1paraoipiÍq 101 samrrqrssod poo.6 .IaJJO rp_rqM sairs JO 1aqwnu e peietnpu; .hpms aq.r

·JaMod par¡e:1sur JO M.>I sed rsoo pereunsse 1saMO[ eu; s.iaJJO H ·pe.Jeda.id .6u.raq SJ a1rs Jql?Jl?f) aq¡ JOJ ¡::ia[o.id tf.Ieu.rwnaid e 'iueseid llf

'euu; sieatf aA!J moqe U! 'iuessid ¡e o.6 s.6urq1 se ':¡.w¡s pttioo Jf.10M ¡em::i\f' ·.iea.h .iad .hfüaua JO lfMD 000"06 Á[911!l.UJXO.Idde [[SJU.In] prno::i a11oqe pauonuaw seus aq1 'a¡oqM e Slf

·sap¡uno::i OM¡ eu; ueaM1aq .rapioq e SJ q::>JlfM '1aAJlJ eue1e¿ aq¡ ur an spue¡s1 ad.rdl:f -e1a1pe_x eu; a1aqM pa1emrs uonezs 1aMod ::>!JJ::18[80.1piÍq MW ooo'z Á[aiewprO.Idde ue JO iÍpms arp. ua}[ei1apun at.eq saJ.I¡uno::> OM1 asaq.r.

·s.reaJÍ ua¡ uerp. sse; ur peueis aq p¡no::> 'apauoJiuaw iÍfSnop.a.id arp. uo pue ',,snd.io:J,, se UMOUif '¡::>a[O.Id SJr¡J. uo }[JOM uop::>n.r¡sUO:J · sesu awes eu; tn uone1s .raMod iÍJ!Dede::i a.6.rer .Iatp.oue oi U8A'fÍ> DUJaq OS¡l? SJ UOJil'!.Iap_lSUO:)

ff

Organización Latinoamericana de Energía

Page 32: ola de - OLADE

In July 1964, the First Regional Electrical Integration Congress was held in Montevideo, from whích emerged the Regional Electrical Integration Commission, CIER, the statutes of

In 1964, this idea was taken further and pro· moted by the directors of the Uruguayan electrical sector, who invited their counterparts in Argentina, Bolivia, Brazil, Chile and Paraguay to meet in Montevideo to consider the possibili- ty of forming an association to accomplish the objective of integration.

From then on, certain directors of the electrical subsector began working out a plan of integra- tion, which could be effected trhough a tech- nical . professional association.

It can be said that the seed of electrical ínte- gration was planted on the occasion of the first Latín America Seminar on Eieotricity, organized by ECLA and held in Mexico in 1961 Thís was the first major continental meeting of specialists and managers in the Latin American electrical susbsector.

It is appropriate to mention the South Ameri- can organization which have played a relevant role in the field of electricel interconnections.

2.4.17 Intergovernmental and non-govern- mental organizations in the field of electrical energy.

However, it should be recognized tbat sorne of the junctions will have to be reinforced for the whole system to operate.

As the South Brazilian system will shortly be interconnected with the Northern system, this would give an interconnected system the whole length of the Atlantic Coast (bear.ing in mind the Argentínian - Uruguayan interconnections previously mentioned). It would run from the extreme north east of Brazil to Argentina, pass- ing through Uruguay, and, in the future, through Uruguay, and, in the future, through Paraguay.

The extension of the Uruguayan transmission line from Paso del Centuríon ·to the intercon- nected hydroelectric plants on the Río Negro. has been considered. However, nothing has yet been defined, given the technical dífficulties to be overcome.

This plant, Paso del Centuríon, will be intercon- nected in Brazil with the Río Grande do Sul State electrical system, and in Uruguay with the dist-rict capitals of Melo and Treinta y Tres, at present fed by diesel generators.

ry between the two countríes.

32

Both countries created, sorne yeers ago, the Joint Comission for the Lake Merín Basin, which they share. The studies have been multidísciplinary, basically related to develop- ment of agriculture, irrigation, índustry, flood control, etc. From these studies carne the possibility of constructing . a 32 MW hydro- electric plant in an irrigation dam situated on the River Yaguaron, affluent of Lake Merin, which, in addition, is the international bounda-

2.4.16 Brazil - Uruguay

Transmission of energy in Paraguay is planned on 400 KV lines, and in Brázil on 500 KV lines. Each country will be responsible for construc-

. tion of the respective lines.

The project is being undertaken by a binational body, "Itsipu", which incorporates the Para- guayan National Electrícity Administration (ANDE) and the Brazilian ELECTROBRAS (Brazilian Electrical Power Plants). The project would be operative in 1983, but work has been delayed and the original budget has .been largely exceeded as a result of the 1973 economic crisis and world inflation.

After reaching pertinent agreements, the governments of both countries began consttuc- tion in 1955 on the Itaipu Hydroelectric Plant, the largest in the world, with an installed capacity of 12,600 MW.

2.4.15 Brazil - Paraguay

N othing concrete has emerged yet from the very general considerations made so far.

The hydroelectric explo.tation of the Pilcome- yo River, which has its sources in Bolivia and then becomes a border between Argentina and Paraguay, is being studied at present.

2.4.14 Argentina - Bolivia - Paraguay

The interchanges as powei, as foreseen, would . be in the order of 150 MW, and presumably the transmission line would operate at 220 KV

The National Electrical Company (ENDESA) in Chile and the Argentinian State Company Water and Electricel Energy (AYEE), nave been studying for tbe last four years, tbe possible interconnection between U'1e central system in Chile and the Cuyano system in Argentina (San Juan and Mendoza Provinces). To that effect, tbey formed in 1972 the Com- mission for the Chilean - Argentinian Inrercon- nection (CIECHA), which has furthered the studies needed to realize the interconnection.

2.4.13 Argentina - Chile

Organización Latinoamericana de Energía

Page 33: ola de - OLADE

·saanrwwo:) ¡euoprw a:;ua:¡.s,rxa aq1 az.ruÓO:JBl ~JU8WU18AOÓ ~f •. ar.¡J :¡.eqi a1¡nba1 ~3I:J JO sa1me1s eg+ -or:¡.eu.IeJU.r. waq¡ s3uasa1da1 q:J!t[M 'ªªV! ¡e~o,rie.N e pera sa¡uedwoo aqi 'tf11unoq U[ ·sar.IJUnO:J U8J asoq¡ JO SB!UedWO:JJ~ a3e3s

0pue a:¡eflpd '::>?[qnd eq¡ ne sdnO.I~'

·uonezruefüo eqJ asodufbdi . . .. ·. ¡¡ sau¡unoa uai JO dno.IÓ ¡uasa.Jd eql }g0¡ 's~r.I¡uno::> 1apunoJ x,rs aqJ qnM iaq¡avoi,

· e n.wa ''l:I:!JI:J aq¡ fmrwo.r e¡anzaua.11. pu .• < .> · .. -ena3 'e.1qwo[OJ ur 'g96 l JO pua ~tf1> 'pa+rnsa.I srnJ,. ·uopezrue.ólo aq¡ OJ ·~>/ .~ . ~e ueDI.Iawu · ur+e'I aq¡ JO +sai aq¡ . • .. · .. •·

· " · ' ali ¡s 01 sda¡s }[OOi.I<1pun HHI:J aqJ sie . <:'

'..§

·swe1óo1d ¡enuue·rq 19&,n aqJ ¡no sa.we:; 'oepJAa¡uow ur sw1.Ifl'l, qJ[M '112pe1a.ms re1auao aqJ, ·.Iea.tfe< Áf(ensn s¡aaw JI ·ean_rruWO:) f!?UO!JeN[[~. sa1ineiuase.Ide.I aa1q¡ 01 dn .óup&1od1o:i% -1.rwwO:) [13.IWG;J e s.r ÁJ[JOL[Jíl!? wnw.r~r..l[;. · ·s¡epwo a1e1s 'tf1uo{ew aó.Ie[ .1!ªtf1 ª!;~~~ ·i.rwmoJ ¡euO!F?N aqi JO siaqwaw ar¡¡ ~sn ¡sa.I8JU,[ [{J!M paMOl[OJ pue UMOU}f .·~.rrt . ·pa<1::>0.Id pue aouais.rxe sir mq 's¡uawui; JO 1reqaq uo pe iou saop q::>¡qM · '!!op [eUO,flf!U.l81U.[ [!?JUaWUlBAOD·UOU e. Sf)

liu_ruue¡¿ ¡eDJ.11oa¡:j ·. re!11snpu¡

tffüau::¡ pwp1oar3 JO uo_qnqp¡s!a ·· 1uawa.Deuew ·

s1amw reDa7••.•·• sr.ua¡stfs [f!.'.)f1P8[3 JO UO[WnI1SUO;)i.

SU18JS'ÁS·······< [!?:J.í.I¡.?8[3 JO B:JUeU81U,ff!f¡1J pue uope.Iadff•F·

swe1s1Ís reormara >

sa::>1nosaH .tf/j1aujj'?•

:a.Ie saamwmooqns ¡e.?[Jq aqJ, ·aaue1iara.J ;o uaaq seq H3J:) eq¡ JO f!?::>fqoa1 aq¡ 'Mou 01 d[] ·1e,r1e1a.ioas ré'i~ aq¡ WO.IJ spuadap OL[M

110p!?U{p.I00,') [!?Dpi e tfq pa1eurp1ow sr :>f.IOM s41 pue 'sii>amu(. [euO,rJf!N aq¡ [[F WO.IJ SJS![epads BJ!?JO(i;¡ ·. saamwwoa-qns rea¡uqoai ª'lf.L ·saamw!JJO. ¡earmpa1 ¡uapuadap s:¡.r pu!? 1epew.Ioa§[ ·a:J aq¡ .tfq pa[[S![dWO:J:Jé' 8lé' SWé'.JDO.Iciiak

·qa3 ur .Iew ¡ap é'@ll

. ~uoquaw suop::ieuuoaJaw¡ fFD!.I¡oare iIJnOS aq¡ Uf p&J[nSa.I 'lí:Jlf.[M SUOíle~O~ aq1 Uf tf¡¡:Ja.I!P J.Ied 8)[e1 1ou P!P HEd > >

·tfJ¡unoa q:Jea ur tfuedwoo [{:J!?a WOJJ 80~~~ ·adxa <11ep o¡·dn pue J::>a.irp Iaqle.ó q::irqM'al1~Á ¡eoru~.'.)a¡ 1ea1D JO s11oda1 JO sapas e paonp~ii;i aAeq Á!?M .?peWaJSAS pue [!?:JfpOqJaW e U! S~~ 10] P8)[10M a1ieq [{:Jfí.[M saamwwooqns as .

·swa¡stfs aq1 JO uop.'.)auuoa1awr aq¡ o¡ óu,rpear SaP[AfP!? aSOt[1 JO uopOWOJQ aq¡ apnpuf SWfE tf101n1e1s s¡,r aDU[S Ál[epadsa 'spa{o.Id esou; JO ssaoons eui tfpoa.I!Pª! paauanuu,r F tf[P&l -qnopun 'aouapadxa JO aóueqaxa pue spe¡uo.'.) 'seap[ JO wn.io1 e Bu:aq '.IaAaMOH ·,f¡sno:Aa1d pe

·irniJ uioq aAeq seapr eseu; JO iiuew ·saaiuwr.uo:J reu ·oneN ¡ua1&JJTP eui JO sa1i_r¡e¡uasa.Ida.I uaaM1aq s1De1uoa rew10Ju! r.¡lino1q¡ 'HHI:J eu; U!t[1fM pa¡eu_rw1afj suop::>auuo:J1aiur teuoneiueuu arqrssod uo seep¡ ,fuer.u ¡eq¡ p_res eq ue.'.) u

waq¡ pa¡uamardwr Álfl'!f:J.[JJO q::ifqM uófss,rw ·WO:J [!?UO,f1!?Ufq JO UO!JPW.IOJ aq¡ o¡ 8Sfl U&A[Ó aAeq 's¡u<1wu1a1io.6 aq¡ a.IOJaq ¡nd 'seep; asaqJ,

·uope1i5a¡ ur ¡eapi::>a[a uo :Jf.IOM. 01 'a1ipen,rur uM.o .Ifain uo sa.u¡uno;::¡ aq¡ .tfq pa¡ea10 ¡uaupuoDqns ue:Jf.IeUltf upe7 aqi u,r uoq12zruefüo Á[UO aq¡ uaaq set; H3I:J eq¡ 'snq.r

·¡uepOdW! S[ eoueuedx» pue uopeWJOJU! JO aóueqaxa eui 1J1aqM sp[8JJ esou; .I&AO:J pue ardmnm uaaq aAeq suopaunJ sn

·uo os pue e::mal8JUO:J .tffüau3 p[.IOM eui o¡ 'pau1eouoo aie sapnrqrsuodsú se 1e1 se '1uaff!Afnb<1 ueopawv q¡nos e sr eennutuooqns; sao1nosa"S .tffüau::¡ eq.i ·s1<1new re/5a'1 IOJ pue 'aoueua1ure.w pue uope1ado .IOJ saemwwooqns s1r t(1!M deó eu: pa.6p,r.Iq H::II:J eq¡ 'H.Ld:Jfl ueadom3 ¡s<1Af ·ar.p se qons uopeposse ue JO oouesq» aq¡ ur pue ~ eeiututuooqng swa¡s.tfs ¡e;::¡ppar3 aq¡ peieoio cI3I:J '(;~[H[)J;J) S)(lOM.JaN <ID.le'] JO a;::¡ua.IaJUO:J r12uopeu1a¡u¡ eu: se tpns ue.'.),rier.uv upe'] u.1 setpoq JO }f.'.)e[ eq¡ 01 anp ¡eq¡ uaas aq u12;::¡ Jr

1edom3 u1a¡S8Af JO ¡eq¡ r..p_tM pa1edwo::> s.r }f.IOMaWelj ¡euopn1!JSUJ W?:Jf.l8Wlf qmos <J[U JI

'eoueuedxe 1rwsue11 01 s¡auueqo JO pue uoneuuopi; JO )[:Je[ eu: lOJ pa¡unoooe qo.rqM. aeunoer ¡euopn¡psfII eu; Pªll!J 1! '1aAOa.Iow a1tpoafqo reuope1óaiur u,re11a:J u.rene o¡ .Iap10 u_r rpawnsse F suopounJ JO ei5ue1 ªP!M eui q!5no.Iq1

. seA,rpafqo peusep aq¡ paA8![pe H::II:J aq.i

·s¡uaw ·UeAOJ5 eu; .tfq sapmqrsuodsa1 .?!JI:Jads pauórsse uaaq seq ::IGV'IO qo,rqM. ur Plª!J e '.tffüaua óuru1aouoo asor.n .tfnepedsa 's)fse1 e¡eu,rp.Iooo pue 8ZfUOW.lef{ 01 a¡e[1dD.Idde aq p[nOM 1.! 'suopez,ruefüo ¡eiuawu1eAOD a.Ie Q.?!QM 'v'13S pue HGV'IO JO eoueutx« am r.p.rM '.tfepo.r

·¡uer.ur.uoo pue uope.Ieprsuoo ueu; 101 cElI:J aq¡ o¡ rtras e1aM. í.f.?!í.fM. '.6uruuerd .-fD1aue ¡eqo¡/5 pue '[aUUOS.Iad JO ÓU[U.fr?.11 'seiuuno» ueaM.¡aq UOp ·e.I<1dooo reo.rurpe¡ 01 uopera1 Uf peiedeid peq 1,r sxueiñosd aq¡ o¡ Á[Ie¡nop.ied .6up.ia1a1 'CI::II:J aq1 o¡ uoqeurp1000 siu; pasodo.id seq 3GV'IO

Organización Latinoamericana de Energía

Page 34: ola de - OLADE

34

------------------- ------------------------Finally, a diagram is given whích schematizethe national and international electrical interconnection systems in the South Americaregion.

the parties and with respect to thirparties, stemming· from constructiowork, ínstallations, and actions ·on thpart of personnel; Definition of the site of connection antechnical. references; Definition of measurement systems, antechnical references; Definítion of measurements systems, anobligations of the parties; Definition of the cónditions of supplreception and utilization; Interruptions of the service. Rii;¡hts anresponsibilities of the parties; Measures in case of non-fulfilment oblígations; ( execution of work, maitenance, _adjustment of measuring instrments, delay in payments, etc.); Ptovisiotis for compensation of damagarising from breach of contract;

Clauses for revision in case of modificatíon of economíc circumstences; Definition of obligatíon concerning taxeand fiscal contributions; Definition of possíbilitíes for expandinor reducing the utilization of the inter-connection by the parties; Deñnitioti of methods to resolve differences between the parties; Definition of the need for r:atification bpublic authoritíes, legislative sanctionsetc., as the case may be.

Definition of the contractíng psrties; Object of the agreement; Administration of the agreement and division of responsibility as to adminis- ttation;

- Definítion of the documentatíon (existíng or to be produced, which forms part of the agreement, definition of terms, technical and operating regulations, etc.); Duration (initiation, length of commit- ments, cancellation, extensions, renewals, modifications, etc.); Reciprocity or differentíal conditíons between the parties; Definition of the installations and ancil- liary work for the aims of the agreement; críteria for distributing costs of the above between the partíes, olbigations of the parties concerníng construction, financing operatíon, maintenance; Dístribution of responsibilities between the parties and with respect to thírd par- ties concerning construction, financing, operation, maintenance; Distribution of responsibilities between

In íts tirst meeting held in Lima in October 1975, the CIER Subcommittee for Legal Matters recommended its National Committees to ínclude certain basíc clauses in the contracts for ínternational electrícal interconnections. These are:

The coodination of tasks with the CIER, is, in the opinion of OLADE, very desirable, given the benefit it implies for the countries incorpo- rated in both bodies.

Organización Latinoamericana de Energía

Page 35: ola de - OLADE

V • 'iYE" ·.

o~

_] s

é J..'0 ('Cd

1rl>{r ... ~---?

S31H.1Nno::> 831:::> 3H.l. NI SN01.l.::l3NNO::JH3.1NI 1'VNOl1'VNH3.1NI GN'V 1'VNOl1\1N :10 W'Vl:ffftflG

.. ~

Organización Latinoamericana de Energía

Page 36: ola de - OLADE

(S)

A Artigas R Rivera RB Río Branco

INTERCONNECTED CITIES:

I Itaipu II Acaray III Yacireta-Apipe IV Corpus V Garabi VI Salto Grande VII Paso del Centurion VIII Uribantes

HYDROELECTRIC POWER PLANTS OF:

Electrical Administration and Development Company (S) Caroni Electricíty (S) Caracas Electrical Compeny

(P)

Medellín Public Companies (S)

Valle del Cauca Autonomous Regional Corporation (S)

Energy (S) (S)

Bogota Electrical Company

Ecuadorian Institute of Electrifica tion · (S)

35. EDELGA 36. ELECAR

34. CADAFE

In Venezuela

33. cvc

31. CHEC

32. EEPP

30. EEEB

In Colombia

INECEL 29.

In Ecuador

28. ELECTROPERU Peruvian Electricity (S)

Bolivian Electrical Company (P)

National Electrical Company (S)

Cochabamba Electrical Light and Power (S)

National Electrical Administration

Sta te of Goias Sao Francisco Hydroelectric Company (7 $tates in the Nortb-esst of Brazil)

In Peru

27. ELFEC

26. ENDE

25. CBEESA

In Bolivia

24. ANDE

In Paraguay

23. CHESF

State of Río de Janeiro Fluminense Electrical Power Plants State of Rio de Janeiro (S) Brazilian Electrical Energy Company (S) FURNAS · Electrical Power Plants State of Minas Gerais

(S) Minas Gerais Electrical Power Plants State of Minas Gerais (S) Goias Electrical Power Plants

Parana Electrical Company State of Parana (S) Sao Paulo Electrical Plants Sta te of Sao Paulo (S) . Seo Paulo Light and Power Company Sta te of Sao Paulo Electrical Setvices Sta te of Sao Paulo Electrical Services

Energy Sta te Electrical Company State of Rio Grande do Sul

(S) Energy

Electrical Power Plants and Transmissíons (S)

Electrical (S)

Company (S)

State Natíonal Company Chílean Electrical

Itaio- Argentinian Electrical Company Inc (p) Electrical Servíces of Greater Buenos Aires (S) State Water and Electrical Energy Comapny (S) Norpatagonica S.A. (S) Cordoba Province Energy Company (S) Misiones Electrícal Company

(S) Fiscal Coal Deposits (S) Energy Management of the Piovince of Buenos Aíres

NOMENCLATURE

36

22. CELG

21. CEMIG

20. FURNAS

19. CBEE

18. CELF

17. LIGHT RJ

16. LIGHTSP

15. CPFL

14. CESP

13. COPEL

12. CEEE

In Brazil

11. UTE

In Uruguay

CHILECTRA 10.

ENDESA 9.

In Chíle

7. YCF 8. DEBA

6. EMSA

4. HIDRONOR 5. EPEC

3. AYE

2. SEGBA

l. CIAE

In Artentina

SYSTEM OF:

Organización Latinoamericana de Energía

Page 37: ola de - OLADE

e¡nor;z.J ;J sa¡erd1 I U¡.?O[n,L .L

¡.?qWnlO.J O.J qosntr 0:¡1an¿ Eld

eoern() e1 en U<;>Z!?fl!li. 11 orq.ml om .LH

sareJ!!N 0¡1an¿ Nd !nx X

lfnq.J H:) oeienlier r

SW3..LSXS CT3.L.JHNNO:JH3..LNI

NOI.L:J3NNO:J cG.LNI .10 SSH;JOHd HH.L NI SW3..LSXS

(snwinsr ue:Jpawtr re1iua;J) eweue¿ pue eopeWlf re11ua;) U[ UO!+O&UUO:J181U,! JO UOpn[Olla pue :¡.daOUO;) g·z

sapne18Ua[) '

'MW 00';]'¿ l O:¡. JU&[eA[nba 8q p[nOM Sf[{l 'SJU13[d JaMOd 8!.[1 JO U0[1!?Z![!Jn [!!nU -quoo e óurwnsstr ·moq-sneMe1a,L 9Sf aq o+ uo[l5a1 aq:¡. ur 'f ifFoede:J reop:Je1d 8óe1a11e aq1 pa+ewpsa 1f'1;)3. lfq Zl6 [ :¡no Pª!ll!!O serpn+s

·Mw izl'f 'eweue¿ pue !MW OOS'f 'l?O!"H e:).SO;J !Mw 9gz'z 'en/5e1eow !M]l1T t;fl 1ope11¡es [3 !MW OO'v ¡noqe JO Á+!oedeo ¡eoqoe1d e 811!?!.[ se1npuciH pue erewa:¡.en[)

·o;oos ueq¡ a1ow ifpqóns o:¡. 15upunowe a1eqs :>,r.11oarao1pifr.¡ !! f{J!M 'L[MD 000'9 Á[&J!!W!XOJdde S!?M snwr.¡¡s¡ U!!:Jf1oW1f [elW8:J 8[[1 U! p8J!?.Iaua.6 ÁÓJaue ¡e:¡.o¡ aq¡ ieaÁ aru!?s aq:¡. u¡ ·pauMo-8:¡e:¡.s a1e [{O!!{M JO O/OS6 'Mw oos' r [!!101 e JO mo 'MW OS9 Á[81ew.rxo1dde seM suope:¡s 1aMod Dp+oe¡a -01p.tfq erp JO .tf1pedeo p8fll?Jsur aq:¡. 'SL6 r ur

·.tffüaua arqene11e eq:¡. ¡o o¡oz Á[a+ewrxo1dde peiuosesd»: Jf1pp10a¡aoip.tfq 'aouepodwr sir JO airds ur

·¡seer aq1 o¡ 'i?[ewa:¡.en[) pue se.mpuoH pue .'(o¡o¿) iua+x8 ¡safüer ar.¡i oz saamosaz S1[ pa+.ro¡dxa seq 1eq1 Jf1wnoo aq:¡ sr 1op!!Af!?S r:!I

·w u! 'u!seq aqi JO (8118[ u.e a:JuaiaJJ.lP 8lie1aM! aq:¡. S! H pue !fw 9or tn MOfJ ouieuuuos pmuue aq1 sr () !rfMD U! arqe[!eAe .tffü8ua ¡eoqoe1d aq:¡ sr d3 Sf'BTIHO d3 uopenb8 su: tnnsn 'urseq qoea 101 ¡aA&[ u; a:Jue18JJ!P a/5e18Ae eu; pu!! MOlJ 8[q!![!eA!? JO srseq eu: UO pa¡e¡nO[!!:J 'f

szs: ssoanosaa :)U:l.L:J'3'13.0"HaJ..H so NOIJ.V .I.01d"X3

(:moz l'l'Ul':) st szz oss'zz Du:wnr;'.)u'!) eweued

<>:Z SL>: 006'0>: '!!;)~lf el$0.J

00! l1Z oz:o'oz Enfil:!li:!;'.)!N

69 BVl 0>:6'1>f: ~.:mpuoH

SO! S>Z 05.:V'9 Jope-r.1~s t3

sor lZZ OL.6'Sr ~wa~~m::J

Z>:9 LLV'I 0~9'9Sl snwq1q treD!-[<fWV-IE!.QUa:)

'"!º t¡M() '!MO

P<lll'!.1;;1~aii <:IJQ'l"J!U't' .Muaua .lfüau;:i Afil:;md

o!-]l:oa¡aooplH I"lº.l ¡e:i!l:ll!.l,j

·af5ue1 li.)I ooz aq¡ ur DUp!?lado aie .tfaq1 ;iuasa1d ¡e !ii.)I Bf r pa¡dope sap¡unoo 1aq10 aq:¡ :saun uo,rssrsne¡¡ ueu: 101 ii.)I Sr r pa1dope 1op1uqes m pue eweue¿ -uondumsuoc JO

·S8J¡Uao WOJ] l!?J stroners J8MOd 0!1108[BOlpÁ[[ JO uopon11suoo eu; JO nnsa1 !? se 'euu: arp ¡e pa[[eJSU[ aJaM seU![ &D131[011 L[D[[{ JSl.rJ 8!fJ. "096 [ ur wn:¡uawow pau,rel5 smuq¡s¡ aq:¡ u; swa:¡s.tfs reoppara ¡euop.eu aqi JO uoiuuieiu; au..L

'986[ - fl6 I popad aq¡ 101 'MO[aq pa¡eorpur '1aMod OIJJO&[&Olp1fq [!?UOlJ!ppe aq¡ saasa10J tf'J.J3

S86I·-vL61 N3.~3t! SW:.I.LSAS DNI.LV>;i3N3:n 3H.l. oa 'M'W .Nl N:a.M.Cd Olfil:):3'19:0HG.hH .i!O SNOIJ.HlctV

sss 06l !'mieue¿

eos vl< 12'0nI 'E'lSO:)

ooz S9t ~n51?le;'.)rN

06! vSZ semrUºH r

ºª ZSv lOlJ'Ell.~Sl3:

O!< zvv ~t~:nimo

zzoz usa 'lm.Wt¡ISJ UE'D!J~'t.UV J't'ItU~

0T)J:.L.:rn:'1E:01IOAH 'IV.LO.L

"UO[Dal 8t[J U[ pawnsuoo .tffüaua [!!:J[1P8[8 eq¡ JO o/096 a1e1euaó 1e[{1 swa¡stfs peioeuuotueiui o¡ spuodssrroo 'snwq¡s¡ ueo,r.iawv pu1ua:) aip u.r seuiunoo xts aq¡ JO swa¡slfs .tf1.w1n :Jl[qnd aq1 ur laMOd pa[[l?JSU.[ aip JO 0/096 o¡ aSO[:)

·(MW 999) !?Weu!?¿ JO 1!?[{1 '1sa/5órq eu; pu!? '(Mw ooz) s1?1npuoH JO ¡eq1 aq ff!.M waistfs isa¡¡i.?ws aip 'ce« r JO pua ou: .tfg ·suorpauuo:J1aiur ¡1?uo9eweiur pue reuop -eu eu: ptraixa 01 l5u,r.tf11 a1e uoibes eu; JO uop -e:J!]!lJ:Ja[a aq1 lOJ stusiuetuo aip 'iuasa.id aqi Hf

rseuiutio» eu: JO awos .tfq paiaJJO sioedsoid acq1?1nOJH!J Álé1A aq¡ JO asn!?:Jaq 096 r aou[S pa1ap,rsuo:J 15uraq ale S&flJUnO:J X,fS ar.p U,f SWaJSÁS 8t[J UaaM¡aq suo,r1:JaUUO:J1a¡u¡: ¡eoppa¡a reuopemaiu! ar,[J,

p¡noo [{O)l{M 'eon::I !?JSO:) JO aS!?O aip S! ipns

lf

Organización Latinoamericana de Energía

Page 38: ola de - OLADE

The first alternative assuines that the El Cajón Hydroelectric Plant (492 MW, 1315 GWh) would operate in 1982; and that between 1977

· and 1981, 490 GWh (thermal power) would be bought. from Nicaragua.

The second and third alternatives assume that Naranjito Hydroelectríc Plant ( 120 MW, 407 GWh) would be in operation in 1980. In the second. alternative the Remolino Hydroelectric Plant (120 MW, 427 GWh) would be in opera- tion in 1983, while the third alternative consi- ders the possibility that the El Cajon Hydro·

In all of them the first stage would be the Río Lindo Hydroelectric Power Station ( 40 MW and 248 GWh per year) in 1978. ·

Honduras, on its side, modiiieá its programs, giving more importance to hydr,oelectric power and abandoning tbe project for a 40 MW steam power plant, originally foreseen for 1981 The .new prógram includes the followíng three alternatives;

El Salvador hopes to install 5 x 30 MW on the basis. of geothermaI energy between 1976 and 1984. It has abandoned the project; for two 66 MW thermal plants originally included in

· their plans: They are acceleratíng the construc- tíon of the Cetroti Grande Hydroelectric Powsr , Plant, as well as the studies of the La Pintada~ plant; a total additiori of 380 GWh by 1981. Cerron Grande's capaCity was raised to 700 GWh orígi.rially foreseen. By 1984, · the 80 MW Guayabo Hydroelectric Plant would be in operation; and by 1985, another plant at Zapotillo or Paso del Oso, thus adding 140 MW, 210GW11. . .

The Guatemala program for installation of elec- ttioel · power plants will not be modífied, because work continues on the 230 MW Chixoy . Hydroelectric Powet: Stsnon, the opeteiion of which is scheduled Ior 1981. A 132 MW steam power plant was screpped; in its place, a 25 MW gas turbine and a 50 MW thermal plant will be installed in 1978. Between 1979 and 1981, 80 MW (30 - 50 MW) will be added, drawing geothermal energy from the fields of Moyuta and Zuníl. ·

The tevisioi: of the program§ gave tise to ' several alternatives, aimed at reducing the dependence on petroleum, avoiding expendi- ture in foreign currency and increasíng the share ·of hydraulic resources in the generation of electricity.

Nicaragua, Panama and Guatemala would be most affected since a large percentage of their generation is thermal. Costa Rica would be the least affected. ·

38

Between 1975 and 1985, the countries of the region would spend almost 2,000 million dollars in combustible for generating plants.

The energy crisis of 1973 brought about a revísíon of the programs for expansion for the period 1975 - 1985 in all countdes.

Coordinated planning of the Costa Rican and Nicaraguan systems on the basis of the Arenal Hydrcelecuic Power Station, meiitioned previously, offer good possibilíties. It would allow the supply of hydroelectric energy from Costa Rica to Nicaragua, where it would replace thermal energy.

If both countries would agree to share their reserves, the total could be signíficantly redÚc- ed, with a corresponding saving in foreign currency.

Guatemala and El Salvador offer good possibli- lities for the coordinated development of their systems. The expansion programs. envisage joínt reserves between 104 MW in 1975, and 356 MW in 1981. These figures amount to 25 and 450/0 re!!_pectively of the maximum combi- ned demand.

These critería stimulated the project of ínter· connection between Nicaragua and Honduras on the basís of the El Cajón Hydroelectric Power Station on the Humuya River in Hondu- ras (340 MW and 1,315 GWh per year). The study indicates that before commercial opera- tion of El Cajón, Nicaragua would sell thermal energy to Honduras to prevent the latter from installirig a steam power plant which would be needed in case of independent development of its electrical system. '

If the countries in the Isthmus would plan tbeir electrical systems in a coordinated way, they couid profit from the savings. If, in addition, such coordination were made on the basis of the hydraulic resources not yet exploited, the region would reduce substantially its dependen. ce on petroleum, the importation of ·which causes a heavy drain of foreign currency.

Cost estímate prepared by ECLA and the countries mentioned for a 128 KV international ínterconnecting line with a capactiy of 5 MW, between Rivas in Nicaragua and Canas in Costa Rica, indicate that the returns would be high , (annual savings of combustable in excess of 1 x 106 US dollars, against an investment of 5 x 106 US dollars).

have an excedent of 1,500 GWh of hydro- electric power between 1975 and 1985, and of Nicaragua, which does not have petroleum, and will have to generate 10,000 GWh thermal.

Organización Latinoamericana de Energía

Page 39: ola de - OLADE

UJ bu.ruop:JUnJ aq [[JM

'S86 [ pue Z86 [ s1eatf aq1 ua1~M1aa·, 'srunpuoH WO.IJ (::i.r1paraoipifq) [JMD +.Iodwr p¡noo enl5e.Ie:JfN 'saA.r+eu1a1¡e aq¡ JO ¡s'.iu aq:¡ sdo¡aAep seinpuoH req¡ -wnsse pue 'a.IoJa.iaq.L 'f:86 l a10Ja.q 'qMD 'MW ozz JO Jf:¡pedeo óupe1aue.8 e. ,,,,,.,,,,,~m· lfW1ed p[nOM :¡eq:¡ sioa{o.Id or1iaa¡ao.Ip::q ·.IOJ .6uJ15upq · Jº lfmrqrssod ar.p s1aprsuo:J 's:¡Ul?[d [PW18[{1 .IOJ sue[d pauopueqe seq enóe1e:J!N ·sue¡d uope:JfJJJPªlª ;:iA;ri.'.l<iU~··~,

1,raip Ápu_ro{ óupaprsuoo .eie safIJuno:Jr-- .. ~"'' .. 'snq.L ·.Ieq:¡o aq+ JO esoq¡ . J:JBJJ!? ITJM euo JO sue[d aq¡ UJ atiuerp ÁUI? '9l6T '7[ uo ubQe1edo o:¡w :¡nd seM en/)E.Ie:J!N .. " . . a:J se1npuOH uaaM:¡aq uopoaU[!O:J.IB1U! ynp .

·sanupuo:J :¡.uer¿ :Jfnoa¡eo1pÁH oue&g m JO uop::ini¡suoo 'J;pueD!J!Uójs patiueqo uaaq ¡ou seq we115o.Id EWl?U!?d 01 Slf '986 [Uf pa:¡.¡e:¡.s aq p[nOM .IaMo¿ op+oarao.IptfH E1n:¡.so.8U1f [JMD 'MW 06 aq.L ·qMD l If JO uope1auati re+o+ e [{JJM 'ü6 r J;q MW r;Jf? x ~: JO e élA!?tf uaq1 p¡noM qo,rqM ':¡.uerá 1aMo¿ -o.IpÁH reua.Iif aq¡ ¡e iwn p1rqJ ar.p s1eeJ; ,{q 15upueApe pue (qMD Z9I 'Mwir) . op:pa¡ao1pifH !lf:Jr':!:) eq¡ ¡o 9L.6 [ u_r uorsu!?dJ11:a\aA[OAUf satiueqo eq¡ eOfCJ e¡so:J JO ase::i

·s:¡..IOdillJ ranJ u.r oor; Sll?[[Op sn JO SDUJAl?S e moqe ÓU[lq pue 'uom.rw 000'[ s.Ie[IOP $[1 aiJnba.I ff!M MW L'.ZO'Z JO uoperre+su.r arp [{:Jft[M 't;86 r - g¿6 r 101 snunps¡ aq¡ JO [li!W18'l[J08D DUJPíl[:JU_r) Ul?[d OJlJ:)a[aOlpÁH

·ea1e aq¡ UJ swa+sifs ¡eop:pe¡a eq:¡. JO uo,r¡oauuoo.Ia¡m pue uor+e.Ióa+u.r eq¡ e:¡.owo1d o¡ paau aip •996[ Uf ed¡eópnDa.L 'UJ óupaaw P1![{1 SJ! JO UO!S!?O:'.JO aq¡ uo '+no pawrod 'snwq+sr ue.'.lpawv · aq+ u.r uopt?.Iadoo.J :Jfworioo3 101 aq¡ JO Séi:'.JinOSat] O![n!?.IpÁHPUe uo aawwwooqns ueor.Iaui'¡f.

'&'96 I u.r ed¡eópnóe.L Uf awp ¡s.I!J aq¡ 10J :¡.aw [J:Jf[[M (:-:IIHD) uon -oeuuoo1e:¡.u¡ [e:JJJ:PªEI JOJ dno10 reuo_waCI aq¡ pa1ea10 aamwwooqns aq¡ 'wre srr.n 1aq11n1 OJ,

· .. •• JO sioeds» refia[ aq¡ a:¡e¡nóa1 p[noM rpfq¡JA waw -a8.IÍJtf reuo?f5aH e .IOJ saurrap,m.6 ar.n qsr¡qe¡sa.o:¡. pue 'uoibe: aq¡ UJ uope1óawr re;ui::ia¡a JO SaJ+J[JqfSSOd eu: UO Ápn¡s e 8)(1?Jlapun. oi ;Ú

-essaoau SIJM 1J ¡eq¡ papf:Jap 1f 'UOfSIJO:JO ¡eq:¡. UQ

·sar11unoo eq¡ uaeM¡aq aóueqo1a+uf tfli1aua ¡eori¡oe¡a

'(9L'.6 I 1aqopo Zl uo uope1edo aun :¡.nd seM qDJt[M) enóe1eDJN pue sempuoH uaaM¡aq pauórs seM ¡uáwaa1óe uonoeuuooseuu ue pue 'uopoeuuoo1a1UI reo.r¡¡Dafa e:J!CI e¡so.J pue enóe1eoJN eq¡ uo p¡eq e1aM dno.If) 15upf1ºM eu: JO sóu,r¡eaw oM.L ·1ope11res [3 pue erewa:¡.enf) uaaM:¡.aq pue 'se1npuoH pue e:J!H e+so.J uaaM+aq uop::iauuoD1eiur eq¡ JO Á+![!q -rseaJ aq+ JO sepms peueiap arotzr zno pap1eo pue 'ea.Ie aq¡ ur seuiunoo JO s1red uaeMNq uoii -oeuuotueuu .IOJ saAp!?U.Ia+re snorrez pe1edwoo rpJqM sapn¡s }[Oo¡iapun oo.rxaw ur a:JJJJO reuo[Óal tf'I:J3' eu: 'butieeus JSl!J arp DUJMOl[Od

·1aq10 eu; uo se1npuoH pue .10peA[!?S [:!I pue 'pueq euo uo erewe1eno ueaMJaq uonzeuuooxeiu; ue JO ÁJ,r[!qJssod aqi uo ua}[li!1 a1aM sdeis

'5L'.6 [ ÁJenlqad UJ erewa¡eno UI praq Uin8[01J8d pue ÁÓ1eu3 uo sap¡unoo snwq¡s¡ aq¡ JO inmeeu: aq¡ óurmp pa1101dde seM J;pms SJ'l[J JO uopnoaxa aq.L

·saomosa1 :J_rJJ:Ja¡ao1pÁq JO ssn asuaw1 ¡:me ieuones azotzr e se q.::ms saznsssur óundope J;q SJSflO eui JO spaJJª eoi uassar o¡ 1ap10 UJ ssrprus uonoeuuooseuu eq¡ JO DuJl!?pdn pue UOJSJA01 eu; f?L'.6 I UJ pa¡OUIOld tf'1:JH 'ststs» tfli1aua fL'.6 f aq¡ [[JJM pa:Jed

'SU!?[d ÁJ,WJ1J08[8 [l?UOpeu JO UOJF?Z[WJJdO aq¡ o¡ tfpms SJ[{J Á[dde o¡ paa.IÍJe OS[!? Sl?M ¡¡ ·(dG:!f) a:JU!?l.!J ap fJJ.íOJ1100EJ ifq '(3'd:J) UO!SS!WWO:J ÁJ!OJJJ00[:![ [r!Iapag ueorxaw eq¡ JO] dn UM!?lp '(HSdIS) DU!UUl?[d wa¡stfs [E:JJJJOa[a lOJ tflio¡oporpaw urspotzr rsour aq¡ 15u.rsn tfpms eq¡ a}[eµepun o¡ paa.IÍJe seM 1! pue peA01dde éllaM ff'1:JH Áq pa¡ruoqera aoualaJ81 JO sw1a:¡. aq¡ 'sc« r UJ e:JJH 2¡soo 'f!SOf ues UJ p[aq 31CID eq¡ JO DUJJ80W aq¡ 15u.rma

isuodei tnniseunu: ÁlaA aa1qi rronaz -epieuoo 10] pa¡uasa1d tf'1:JH pue 9L'.6 r Jfew UJ OOJxaw UI Pl8'lf seM 3'1Cff) JO 15uqaaw p1Jq¡ aq.L

·swa¡stfs reuopeN -snwq¡s¡ ueopawtf reiwa:J ur uonoeuuoo -18WJ [l!OJIP8[8 UO Ápms ar.p JO ssa.IÍJ01¿

·saApeu1aire ,{¡ -.roedeo snopeA 10¡ 's¡oa{o1d or110ereo1pifq lOJ s¡uaw¡saAUJ JO sempeooui i5upewps3

'Hd:J aq¡ Áq pa1eda1d swe+sifs 1aMod [l?OJlJ -08[8 JO DUfUUl?[d remawJ lOJ poq¡ew 8t[.L

SUOJSn[:JUO:J

uonoeuuo::JJa+u! eu; 10¡ suoqe:¡.sqns pue seiu¡ ppe o¡ we.IÍJ01d eq¡ JO. isoo re+o+ p<nep-dn eu; 'se¡ewpse Ál!?UJW![a1d s, tfTX!l o¡ Bu1p10oot1

6f

Organización Latinoamericana de Energía

Page 40: ola de - OLADE

40

:>- \ o

g,i ><

<O

1 IJ

Jl <" t'>

"' ~

!f._

- t

w !) t()

:2 <:i

<i """

<:i (!í

'~ >;J.

&

RE

SU

L TS W

ITH M

AX

IMU

M FLO

WS

ALT

ER

NA

TIV

E B

-·--·-- _,,,_,_, __ --- .,_,, ----· ·----

--

--- --~_J

Organización Latinoamericana de Energía

Page 41: ola de - OLADE

1 ¡ 1 1 1 ¡ !

SM01

:11N

nl/\l

lX'u'

Vll H

.llM

Sl.1

ílS3H

o 3/\

1.l 'l

l'Nl:l

31.

1'11'

- ..¡:, N

-o

('! o p o @ ;

- G' ~

1\.)

o l'l i

- o

rv

Organización Latinoamericana de Energía

Page 42: ola de - OLADE

42

---------------------- ------------------------

Apart from the cases where countries share the same ísland, as with Haití and Dominican Repu- blic, the possibility of ínternational intercan· nections are for the moment rather remete, given that they would have to be made by underwater cable. This type of interconnection is very costly and requíres special technology.

· The systems to be intercoimected would l1ave to be of high installed power in order to be economical (e.g. Great Britain and France across the Staights of Dover, NORDEL and UCPTE across the Straights of Copenhagen, etc). which presumably would b"e difficult to justify in the near future. .

Before concludíng, a reference should. be made to the insular countries of thís area.

2.6 Concept and evolution of international ·inter- connections in the Caríbbean Region. ·

Diagrama No. 7 y 8

an· order of meqnitude, for the cost of an additíonal network which would be "required by the electrical interconnection between the countries of the Central Ámerícan Isthmus

· (Soutce: CCE/SC. 5/GRIE/IV/7)

Naturally, these results depend on a series of elements Vfhích are not well-defined at present ( demand, ,hydroelectric development programs, energy transfers, etc.). However, it is considered that the main object of the study has been reached by testing an acceptable methodology to determine the chsmcteristics, and estímate

It should be noted that cost difference between alternatives is due principally to changes in priority for the addition of hydroelectríc stetions. (For instance, the Gopalar - Managua line would be installed within alternative e in 1984, while it would be installed in 1990 under alternative B.)

of the electrical system in the Isthmus, would amount to US dollars 214 millíon for alterna- tive B - interconnection with integrated supply and us dollars 229 million for alternative e - índependent supply. The cost of independent development of the systems would be US dollsrs 145 million in actual value. Thus, the cost due to the interconnection of transmmis- sion systems would be US dollars 69 million for alternative e, ín excess o[ independent

· development.

Organización Latinoamericana de Energía

Page 43: ola de - OLADE

0310~13d. 30 SVJINJ31 SVOVNMOf A

riVNI~ ·V~OV

Organización Latinoamericana de Energía

Page 44: ola de - OLADE

A nombre de la SVIP, su presidente, el ingeniero Ricardo Corrie, destacó la actitud vigilante de los cuerpos colegiados frente a decisiones y acciones técnicas "que por la naturaleza comercial de la industria, podrían ser ventajosas a corto plazo pero, a la vez, desventajosas a más largo pla-

Tanto los objetivos como los alcances del evento fueron precisados claramente en los discur- sos de sus organizadores y auspiciadores.

OBJETIVOS

Al respecto, nuestra presente edición ofrece una breve reseña sobre cada uno de estos temas, en razón de su connotación técnica y por la importancia orientadora que los mismos revisten fren- te a la problemática hidrocarburffera latinoamericana.

El temario desarrollado por estas V Jornadas abarcó siete aspectos básicos dentro de la es- tructuración de la actual política petrolera venezolana. Complementariamente, se dictaron con- ferencias relacionadas con aspectos de política general hidrocarburífera y energética y se organi- zaron foros sobre las materias tratadas.

El análisis de los aspectos más importantes que inciden en el desarrollo de la industria pe- trolera nacional, así como la reiteración sobre el rol que le corresponde a los cuerpos colegiados profesionales respecto a la problemática petrolera del país, fueron los objetivos desarrollados por las V Jornadas Técnicas del Petróleo, que se celebraron entre el 29 de junio y el 2 de julio recien pasados en Caracas, bajo la organización de la Sociedad Venezolana de Ingenieros de Petróleo (SVIP).

El evento, al que concurrieron más de 400 participantes, contó con los auspicios del Co- legio de Ingenieros de Venezuela, además de la colaboración del Ministerio de Energía y Minas y de "Petróleos de Venezuela S. A." (PETROVEN) y sus empresas filiales.

44

Organización Latinoamericana de Energía

Page 45: ola de - OLADE

I

.. ·;)¡Ua!puodsaJJo:i u9poR llI Epe!:l!ll! zaA cun 'lll!ASap o .rµ -s;Mal ap sar.omp uos anb epuapua~ll tnl.ñl ap st:J!llO?J sauoispap /..uq,, 'oa¡91¡ad IªP u9pBzf[llU

'(l?UO!:JllUJ<ilU! u9ptiZ!lll!JJaUIOJ ap st:a.m.i UllZ!(l?<"ll anb (dAJ Á N3:AV~VW 'N3:A -09V'l) sa{E!l!J sesa.rdtua sa.r¡ sei ap aped .md u9pti¡ptiduo ap ozian1sa tm.ñl un e¡uasa.rda.r -of!p- o¡s:;¡: ·salllUO!J!pe.r¡ ou sa¡ua!P OS ap syw B ºP! ueq sa(l?lOl sauopupodxa ser ap o¡uap .rod n: I<J opopad a.isa a¡munp anb oputlJllQas 'soue¡ozauaA soptiJJaUI so1 opl?ZUllJ(I? miq anb u9p11:>g¡SJaA!P e¡ 9oti¡saa "(l?lllJSa ularo.i¡ad eµ¡snpu! RI ap SRdtll<"l se1 sepoi ap S?Allll ll 'Ll6 I ap ;:u¡sarnas .raUI!ld ¡a ua pmopeu ruaJO.IJad uµ¡snpu! Bf .rod sop!llaiqo sopElJnSa.i so1 ap Á st:p!f>ua.rdrna saptipµµ;:iu se1 ap <"JJUll(llq un OZ[lf 'p.rRAll}I osUOJIV {E.laua'B 'N3:AON.11d ap a¡uap!Sa.id ¡a 'a:µEd ns IOd

·oi,m a¡sa ua:maA anb llJ'Bo¡ouoat ap so¡u.r¡uoo so¡ ap u9peAoua.r Rf uoJ t?peuopt!¡a.r u¡ anJ 'o¡n¡osqe o,\odu 'a¡uaw(lmy '9.ñlo1 as (lino RI a.rqos 01ad 'RO!W?JOd syw e¡ zaA (l?l 'eµJsnpu! u¡ ap saseJ Sllf ap eun Epeo ap eJJaoe -ea1qumSll RI ap SRp1muwa sauo!oupuawo:>a.r se¡ ap anb <JS!Jald - "-ep-ez!{lmopuu e.ia¡ ·OJJad Rµ¡snplt! u¡ u9pu1ado ua RJUaJ ;mb Oytl 1awµd ¡a ua op!paons o¡ ap U()!S!AaJ ¡¡un 'aJUll(l?q u(l,, :llJ!llO?l U()!lln;:u l?Jsa optiJOJU<"l llJqeq as anb uo:> tiUianbsa OAanu fil 'a¡uaut(l?d!ouµd 'tunsnep ap osinoS!P ns ua 9µy31 ~ 'za·M oµo'Ba.i~ ?SOf o.ra!U<"i'BU! 'sepuwor A st:¡ ap a¡uap!sa.rd 13

:mn::rnzwmopeu ns apsap Cla¡o1iad cµisnpu! l![ op sorqnr sa(l?d!:mµd so¡ ua Á ¡tUaua'B RJ!J?füaua t!:)!lJIOd ap so¡ua!umau!I sa(l?dpuµd so¡ ozoqsa 'ows!W!SV · .. eµisnpu! ansenu ap zampmn utU'B R¡ Á sopru:> sonsanu op pupaµeA RI rod 'seJjj'o¡ouJaJ seAanu ap º11º" -nsap ¡a RJtid f9J~J odureo un opuars Rl}U!JUO:> Á ºP!S uq R¡anzauaA onb uiuanJ tra opua!uai ¡t?pad -sa ua 'aqpa.r 11¡ anb ¡a f.. aJaJJO e¡ ua!nb aiwa epJnJ U<}!JRfaJ.I<'lJU! eun aa.i:o anb,, UJ~9¡ouoa1 R!J -ua.iaJSllllll ap ows!llRJaw un .runolJesap R Rl!dse owa!qo'B ¡a ;mb ()!R!,JaS 'opadsa.r IV 'l?J'Bo¡ou -oa¡ lof..eru ap lauods!f> md SJRd ra RZf(l?aJ anb sozian1sa so¡ 9o(l?:>;u '<iUilll raP OJJS!ll!lU ¡ap ugp -uwasaJda.1 ua 'mpoiy f..ppa.rd" ·1a 'si?U!W Á llJfüau:;¡: ap oµaJS!U!W ¡ap (11-laua'B .ropaJ!P 13"

Hl3ílZ3U3A

OJJl1npu1 OlSJUO!))O

·eranzaua}l ep eonqi:id ·a"l:J e¡ I? eistaoicoe oa1ur;i owoo 1aua¡ e opesed eq anb 'e!nsnpm errsanu ep oszno ozantr a1sa ua oa¡91¡a¿ ap soia_maBu¡ ap PUl?[OZ&UaJl pepapos f!f ezuees anb sar

·sppewo( seno ua opewase1d ueq as ewaw1opa¡u!? anb soo -_ruo~¡ soiecer; ap pl?pquea er 11?11?da1d e11?d odwar¡ ope¡sa1 ueq 'oinies .{01se 'sozranjss sos3 ·oa¡91¡ad ap S018!U8ÓU.l SO[ ap [l?_rOadsa Ua lf 'uaf;nqpJ UOQ t"T[é! I?

anb sap2uo.rsa;o1d sor ap seteuoiotpe sozetue« opeu1ero -ar f![( 'eoeudse Á eqf!asap !?Jsruo.rooe asa anb e_1oua.rau -a er ap ornrsp op,wnosu1?1J eu anb 'e1aro1Ja¿ e!11snp -u¡ e¡ ap u9_r::>eZ,f[!?UO!:J1?U ap ede1a e1aw!1d e1s3

. ' . . . . . ·e¡siJ UO.J awapuao -se;¡ u9_roe¡n:m_r1J eun oiiieotue u¡s· uaua_r¡ 'lP[n.Jq;ed ua ioqe; !?J1Sanu troa sopeuoioeie: a•uawn•~~ · . + < +'"'oJJP U&J -se ou opmma une anb sewa¡qoJd sono Ja.Jouoo ',{ ;puo.rxaua1 e11?d '¡t>uos1ad 01¡uanouaa1 ¡a lf o,rqweo.1a¡ -tn ¡a 1mw1ed ap seuiep» 'ua1urs· 'm;ipe1ado ap fPWiou Pp1?u10,r Pf ua one un u1?wasa1da1 anb ·aisiJ owoo so¡ -ua/J:;J ·eiaro11ad eprmpu¡ P¡ ap sa¡ up¡¡esa1 sr:-w sorosd -si? so¡ <nqos s¡s_rffW? ¡; u9¡::;e1aqrrap ap sosua¡u_r setp onena .w1mmep eir>d owaMi ¡ap ¡eu_r1 ope a¡se ua sap -a¡sn a¡m: a¡uiiWC'/Janu .rp1nouoo OJ!?Jó a¡uawewns se aw 'eo!]~Wif ap soµrun sope¡s3" sor !? ef e.11J ns ua eo!¡q -l).d8CJ e¡ ap e¡uep¡sa1¿ 1ogas re 1egedwo:.:;e sp oóanr 'sied re oseibe: so¡uawow scooii eoeu ua_rnb 'semw· ¡; e_1Ólau3 ap 01¡s_ru.rw 1ogas lªP u9_weforap 10¿ · ·

"

s¡mdsap zer. eiawpd .rod 1,umouoo ap pepmqesuocf -sar rrras er ap u9pe1aprsuoo Pf 'a¡uaw¡enó¡

Organización Latinoamericana de Energía

Page 46: ola de - OLADE

En cuanto a las futuras necesidades de apoyo tecnológico, debemos tener presente que los años por venir traerán nuevos y complejos retos para la Industria Petrolera venezolana, la exploración y pro- ducción en áreas costa afuera, la explotación y refi- nación de crudos pesados, etc. son tareas de primera importancia para dicha industria. Debemos atacar esas tareas con la mejor tecnología disponible, pro- pia o extranjera, de lo contrario estaríamos dejan- do de lado algo que nunca deberíamos dejar: la bús- queda constante de una explotación óptima y más eficiente de nuestro primer recurso. Por todo ello

Cabe señalar que la situación de la industria de refinación en el país en cuanto a la experiencia de sus recuses humanos, indica que el promedio de años de graduado de los 22 ingenieros quimicos que prestan servicios en el grupo de Ingeniería de Proce- so de la refinería de Amuay es sólo de 2,5 años, cifra ésta algo superior a la existente para el comien- zo de la nacionalización, pero todavía insuficiente pa- ra alcanzar la profundidad requerida en la investiga- ción y desarrollo de esta área.

Por ello, no resta méritos a la nacionaliza- ción petrolera en Venezuela la existencia o dura- ción de los contratos de apoyo tecnológico. Por- que tal apoyo puede y debe ser disminuido paula- tinamente en la medida en que madure y se con- solide nuestro hasta ahora escaso desarrollo tecno- lógico; ello no quita desde luego, que sea provecho- so para la Industria Petrolera, y por ende para el país, el que dicha industria utilice la mejor tecno- loote que exista en el extranjero con el fin de man- tener o mejorar la eficiencia de la explotación de nuestro primer recurso. Absurdo sería ignorar que la tecnología de que estamos hablando proviene de calificados centros de investigación, los cuales dis- ponen de amplios recursos materiales y humanos dedicados a la investigación y desarrollo.

El marco del mundo actual es el de un mundc signado por la interdependencia. No existe país al· qutio, desarrollado o no, que pueda proclamarse au- tosuficiente en el campo tecnológico, y dentro de esta situación las transferencias de tecnología desa- rrolladas en otras naciones, sea de origen público o privado, deben ser negociadas o contratadas. pa- ra su obtención, Lo ideal sería que tuviésemos un suficiente desarrollo tecnológico que nos asegurasela mayor independencia posible en este campo, pero mientras ello no se logre, necesariamente ha- brá que celebrar los acuerdos requeridos para ob- tenerla, entre tanto, deberemos realizar en el pro- pio país eeiuerzos- sin desmayo, para disponer de mayor tecnología propia que nos proporcione, 110

sólo una menor dependencia, sino que sirva a la vez para darnos un mayor poder de negociación que conduzca a mejores condiciones en los acuer- dos destinados a cubrir el déficit tecnológico.

po posible.

46

La creación del Instituto Tecnológico Venezo- lano del Petróleo, el propio lo. de enero de 1976, reafirmó la disposición del .Gobiemo Nacional de que nuestra industria petrolera disminuya su depen-

Conscientes de que el mundo moderno tiene sustentada su vida social y económica en el petróleo, el cual atiende más del 50 o/o de la demanda mun- dial de energía, se plantea a los técnicos la obliga- ción de explotar los yacimientos hasta el último ba- rril disponible en el subsuelo, lo cual requiere la pre- sencia de nuevas tecnologías para una industria que precisamente los ha tenido como base de continua superación. El Gobierno Nacional aspira desarrollar en el país un mecanismo de transferencia tecnoló- gica que cree una interrelación fluida entre quien la ofrece y el que la recibe, en especial teniendo en cuenta que Venezuela ha sido y continua siendo un campo fértil para el desarrollo de nuevas tecnologías por la variedad de nuestros crudos y la gran madurez de nuestra industria.

En este sentido es de destacar que el problema petrolero dentro del contexto energético internacio- nal es el tema de mayores debates y preocupación porparte de los países del mundo y sus gobernantes. Los distintos. estudios realizados a nivel mundial so- bre la demanda de energía a mediano y largo plazo, plantean como conclusión que la era del petróleo está pronta a terminar y no porque el petróleo deje de ser la fuente más apreciada o que se presenten alter- nativas más favorables para su reemplazo, sino por que desafortunadamente estamos en presencia de un recurso no renovable y limitado que no le permite abastecer los requerimientos crecientes de su de- manda. Lo anterior significa que junto al petróleo surgirán nuevas fuentes que complementarán un marco energético donde éste pueda ser sustituido para que se le continúe reservando su utilización en labores más nobles o de más difícil sustitución, como la petroquímica y el transporte.

El interés colectivo que informa a la actividad petrolera y la amplitud del temario programado para las jornadas, han determinado que conjuntamente en el tratamiento técnico de los trabajos presentados, hayan concurrido las consideracíones de orden polí- tico en torno a las mismas.

Pero afortunadamente al mismo tiempo, ello ha permitido que los temas presentados hayan tenido el amplio e interesante debate que ellos se merecen.

Por estas razones, resulta natural que la pre- paración de estas V Jornadas estuvieran signadas por mayores dificultades o inconvenientes que las realizadas anteriormente.

esta naturaleza, donde se iban a considerar realiza- ciones y objetivos de transcendental interés para el país, ha hecho que los temas escogidos para presen- tar requirieran de un mayor estudio y preparación.

Organización Latinoamericana de Energía

Page 47: ola de - OLADE

47

Reservas adicionales a las ya probadas, mejo- rando las técnicas de recuperación secundaria y terciaria, tomando en cuenta que cada 1 o/o de incremento en el factor de recobro que se

3.

Nuevos descubrimientos en áreas no asignadas y las cuales sólo han sido evaluadas hasta aho- ra con levantamientos geofisicos.

2.

l. Nuevas reservas en áreas actualmente asignadas a las operadoras de Petróleos de Venezuela, lo cual exigirá mayor intensificación de la explo- ración sismica en detalle y la exploración con taladro a mayores profundidades.

Nuestra pohtica .conservacionista ha permitido mejorar la relación reservas producción a un valor de 20 a 1, con lo cual se logra una producción más efi- ciente y el agotamiento menos acelerado de nuestros yacimientos. El sostenimiento de esta relación ópti- ma exige la incorporación anual de reservas del orden de los 800 millones de barriles, para cuyo logro se nos presentan tres alternativas que de ninguna ma- nera son excluyentes entre si:

Los programas especiales contarán con inver- siones que permitirán maximizar el monto de las reservas probadas, las cuales asegurarán volúmenes mayores de recursos con los que contara el pars para mantener su poder negociador en el escenario petro- lero internacional.

Los lineamientos en cuanto a exploración se refieren al establecimiento de programas espe- ciales y extraordinarios con el fin de incrementar las reservas convencionales de petróleo y desarro- llar al mismo tiempo métodos técnico-económicos adecuados para la explotación de crudos pesados no convencionales.

Este postulado orientó lá concepción de linea- mientos específicos orientados a la producción de hidrocarburos, las exportaciones del petróleo, la pro- ducción y el consumo interno de energia y las reser- vas energéticas del pais.

Aplicar al máximo una politice conservacio- nista de nuestras riquezas naturales no renovables, lo que implica no sólo mantener en estado natural la mayor cuantia posible de Jos mismos, sino también . explotarlas racionalmente, optimizando sus benefi. cios económicos y ·sociales. Esto es especialmente necesario en el caso del petróleo, que debe suplir en el próximo futuro los recursos económicos y fi-

nancieros indispensables para el desarrollo del pais".

Las acciones del Estado Venezolano en esta ma- teria se han orientado hacia el indiscutible principio básico conservacionista, que ha orientado a su vez los otros lineamientos, y que se puede enunciar en los si- guientes términos:

tíca energética.

Se decidió nacionalizar la industria petrolera con ocasión de los estudios efectuados por la Comi- sión Presidencial nombrada a tal efecto, y se creó al mismo tiempo una corriente única de opinión que en- frentaría la determinación de una politica de la ener- gía en Venezuela, clara, definida, detallada y acorde con las decisiones que se estaban produciendo en ma- teria de hidrocarburos. Asi es como surgen los pri- meros postulados y lineamientos básicos de la poli-

En Venezuela en los últimos aiíos se ha enfren- tado el problema energético globalmente, pues ante- riormente los distintos subsectores energéticos co- mo petróleo, gas, electricidad, carbón, se les daba un tratamiento parcial, por lo que las medidas que se tomaban eran aisladas e incompatibles en muchos casos, con el desarrollo de otro sub-sector. La llama- da crisis energética mundial fue determinante para que se diera esta nueva orientación global e integral al problema energético, sobre todo en nuestro país en su condición de pais petrolero, especialmente en lo que se refiere a la producción de petróleo y gas, que a su vez condiciona, los distintos usos energé- ticos nacionales.

Es evidente que para obtener resultados claros y satisfactorios en esta materia de la tecnología se re- quiere disponer de una adecuada planificación que enmarque una eficiente actividad de la industria pe- trolera dentro de la planificación económica del pais y en particular del sector energético.

Debemos entender que vivimos un proceso di- námico que debe ser de mejoramiento en todos sus aspectos, por lo cual la experiencia y la constante evaluación de los hechos nos permitirá introducir las modificaciones en el curso de la actividad para obtener mejores resultados, considerando todos los factores que el interés del pais indique que deben a- tenderse y protegerse. En este sentido estimo que merece recogerse la preocupación expresada en es- tas jorandas sobre la atención que debe prestarse a las firmas nacionales de consulta técnica y las empre- sas de servicios.

Los más altos intereses nacionales han guiado Ja actuación de quienes tomaron las decisiones fun- damentales en la nacionalización de la industria pe- trolera y en los compromisos que fue necesario sus- cribir para asegurar la continuidad eficiente.

El buen uso que hagamos de ellos, las mejo- ras que se logren incorporar a los mismos, servirán entonces para crear la fluidez de la transferencia tecnológica a la que me referia anteriormente.

puedo afirmar que los convenios de asistencia tec- nólógica, en ningún caso desnaturalizan o mediati- zan la nacionalización integral de la industria pe- trolera ocurrida en Venezuela, sino que obedecen a un cuidadoso, objetivo y responsable análisis de nuestra realidad petrolera y de nuestro propio desa- rrollo tecnológico.

Organización Latinoamericana de Energía

Page 48: ola de - OLADE

3. Resulta indispensable maximizar el aprovecha· miento de los recursos hidráulicos para gene- ración eléctrica cuyo potencial se ha estimado en más de 700.000 barriles diarios de petróleo equivalente, por tal motivo se le ha dado prio- ridad a la ampliación del Guri, se planifica la utilización del caudal de los rios aprovechables en el país, se estudia la. incorporación al mismo tiempo de las plantas hidroeléctricas en pro·

2. El consumo de derívados con destino al ttens- porte y la industria, debe canalizarse de acuer- do con el 'diseño de una politice industrial, par- ticularmente la automotriz, de manera que ra- cionalice el consumo de combustible en el paú, sobre todo debido al peso que representa el consumo de gasolina para los automotores. Asi- mismo, se impone la implementación de me- dios masivos de transporte colectivo y de car· ga, como el metro y el ferrocarril.

1. Es necesario incorporar nuevas fuentes a la es- tructura energética del país, a objeto de dismi- nuir su peso abrumador sobre el petróleo y el gas, cuyos requerimientos en el mercado inter- no habrían de quintiplicarse para el año 2.000, de continuar la situación existente.

Las cifras anteriores nos permiten llegar a las siguientes conclusiones:

La tasa hístórica de crecimiento del consumo en el periodo 65-75 fue de un 7 o/o promedio inter- anual, la cual al ser proyectada al año 2.000 nos se-

. ñala una demanda de energía en Venezuela para esa fecha, del orden de unos dos millones cuatrocientos mil barriles diarios de petróleo equiv;;¡lente.

Si analizamos como se reparte su utilización dentro de los consumidores finales, nos encontra- mos que el sector transporte consume el 46 o/o, el sector industria el 40 o/o, el sector residencial y sus servicios, 13 o/o y otros, loto.

El consumo se distribuye principalmente entre el propio sector energético que utiliza un 22 o/o, en- tre pérdidas y otros ajustes un 18 o/o, lo. cual signi- fica para el consumidor final el 60 o/o restante.

La producción de energía primaria en Vene- zuela está por encima de los 500.000 barriles diarios de petróleo equivalente y de acuerdo a datos disponi- bles para 1975, proviene en un 85-o/o ·de petróleo y gas, 12 o/o de recursos hidráulicos para la genera- ción eléctrica y un 2 o/o del carbón y otros combus- tibles vegetales.

mayor industrialización del crudo en el pais y lama- yor valorización de nuestros productos en el merca- do internacional, y en cuanto al gas, requiere la orien- tación de su uso hacia actividades de transformación que generen mayor valor agrega.do necionsl, a la vez que le siga 1 dando los usos necesarios en la industria petrolera y siderúrgica.

Los planteamientos anteriores implican una

El incremento en la venta de químicos deriva- dos del petróleo o de otros renglones productivos que utilicen petróleo o el gas como materia prima, permitirá el desarrollo de una industria petroqurrní- ca que genere mayores ingresos con la venta de sus productos, disminuyéndose entonces el ritmo de ex- tracción de petróleos convencionales, puesto que el ingreso generado por la venta de productos petroqui- micos, mantendrá el equilibrio en los ingresos fiscales. En este sentido es de observar que próximamente se-· rá sancionada la ley que convierte al Instituto Vene- zolano de Petroquimica en una sociedad mercantil r le otorgue el ejercicio de la actividad petroquimica

Petróleos de Venezuela.

Los lineamientos en cuanto a exportaciones de petróleo favorecen la colocación de crudos pesados y derivados livianos en el mercado,lo cual permitirá la conservación de los petróleos livianos cuyas reservas se agotan aceleradamente, a la vez que se logra la incorporación de una nueva tecnología y la multi· plicación de los procesos de transformación que pet- miten aumentar el universo de productos, que exige el mercado de exportación.

Por otra parte, se acordó reducir la produc- cron de petróleo y gas a fin de que la explotación eficiente de los mismos prolongue su existencia el mayor tiempo posible, y financie al mismo tiempo, la construcción de una economia autónoma e inde- pendiente.

Asimismo en relación a las reservas de gas se deberá comenzar a implementar programas de ,explo- ración para gas libre, de tal manera que podamos pre· cisar su magnitud en orden de analizar su incorpora- ción a las exigencias energéticas del pais. En lo que respecta al carbón y al uranio se intensificarán los · programas de exploración y evaluación de tan impor- tantes recursos. Es de señalar que las reservas estima· das de carbón para las minas de Naricual en Anzoate- gui son de unos 30 millones de toneladas y para las minas del Guasare en el Zulia, esta cifra se magnifica en 50 veces, o sea, 1.500 millones de toneladas.

En cuanto a los crudos pesados no convencio- nales, se intensificarán las actividades de evaluación, tales como la exploración geofísica, la perforación de pozos estratigráficos, la realización de pruebas de producción y se llevarán adelante los proyectos que permitirán determinar el proceso comercial más a- propiado para su mejoramiento.

logre antes del año 2.000 equivaldría a la incor- poración en ese lapso de tiempo de 100 millo· nes de barriles por año. De aqui la importancia que representa la reactivación de los campos marginales, en los cuales podremos iniciar las investigaciones que nos permitan desarrollar los métodos de recuperación para lograr esta mejo- ra.

Organización Latinoamericana de Energía

Page 49: ola de - OLADE

·awaoeA'pe u9,rt5a1 e¡ ap sapep.rsa::>au se¡ 1aoe1sp -es eied se¡¡anbad se::ip1053¡ao.rp]q sare,IJua::> se¡ ap u9_r::>ezmin ap sapepmqrsod ser ia:Jouo:J eied so_rpn1sa u-ezrrea1 as ,f ardmr;iw osn ap so:¡..::>aÁ

·u9rf5a1 e¡ ep Ol[OJnsap ¡ap so1uarw.r1anba1 sor 1apua1e PJl?ri Sl?.[lE!Sa:JaU 'se:J[JJ:J?fªºw1a1 Sa[l?.IJU8!) ap S?A -e11 e e,rfüaua ap u9_r.::>e1auaf5 er ua ¡e1meu osin::> -a1 oq.::>_rp ao.rmn as 'se::>_rfürpap,rs .if se1a;,ruoqre::> sapem11poe sns ap 01wap anb e.i-ed so1::>aA:o1d A" saue[d e:¡. U1?fap1? errnzod10:; e.A" anb ie::>e¡sep ap sa 01::iadsa1 a1se ua .if 'e:J!WI?+ a1uan1 owo::> U(?qJP:J [8 Je.l0d10DUJ ap p1?pfSa08U I?[ ea¡Ue[d 8S '(1

·so11rin:i.psns sosmoa1 so1io ap auodsrp sred [a opmmo e.rt5.raua ap sa1ope11od -wr ua sou.Jp1aJ1uo::> ap e{opeied e¡ ua .reeo ou e1ed 'so11_rpeorpe1 sosm.::>a1 so11sanu ap m;>pe.::>!J -.rweno e¡ awawe!AaJd ¡?J!1anba1 oioadsa1 a:¡.sa e u9rsroap 1arnbrm::> 'of5Jeqw<í u.rs 'owow TªP oo_r].l:Jed osn fªP u9.roda.::>uoo -er ap oi:¡.uap 'e::> -FP?lª u9p-eiauajj ep a:¡.uan1 owo.::> ieapnu e,có -1aua e¡ ap u9pez.rrpn ap sapepmqrsod ser ien¡ -e11a a1ua_rueAuo::> ope1aprsuo.::> eq as owpp;1 10¿ ·g

·e.:>Jw,mboi:¡.ad A" e1a¡oi1ad 'eiau¡w sernsnpu.r ser ap owo.::> ,rse 'sOD!J?füaua sos1n.::> -ai soi:¡.o ap Á sa¡qe11oua1 ou sa¡e1meu sos1noa1 sor ap [OJJUOD f: o:¡.UaJwer¡.::>aAOJde 'OT[Olll?Sap ['f! Oll!Jf![<JJ O[ opo¡ ap pepmqesuodsa1 e¡ aua.r:i. anb e::>muó_rs ona 'leJ -auaó e,cfüau3 .!: so1nqJe.::>Olp!H 'seurw ap ei1a1ew ua reuo_r.::>l?N OAfJn.::>a{3 rap sapep,r11p.::>1? ser sepo¡ ap u9_ro -ez.rrea1 A: u9peomue¡d l?f 'renua:; u9pe11s.ru!WPTJ ap m.ru~füo :tfa'} er e op1an.::>1? ap eu15,rse a¡ as seu.rw .!: e.in -1au3 ap O[Ja1s.ru.rw 011anu lV ·e,rfüaua 1opas ¡e u9p -era1 ua ¡e;iua6 W?.f::>e1:i.s.mrwpe e¡ ap u9¡oez.ruefüo e¡ ap 01:¡.uap awawawa_rDa1 sep!qer¡ sareuo_r::>nmsu.r sau -O[OeD_r].lpOW Se[ e a:¡.uaW[l?U!J 8WJ!18J81 1?18[S[nQ

-& ¡; 1ef.rJ &p pepmqesuodsa1 er ouen 'ows.rwrsv

·sow -S!W so¡ ep oumsuco .!: m;>pnqp:i.sw 'w;>.wonpo1d e¡ ap u9[:JeZJ[l?:JSfJ '[OJJUO:J 'u9peD!JfUe[d e[ OWO:J ,rse 'sep -euo sawe Sl?.flJsnpuJ ser ap .!: so:J_r:¡.?füaua sosmcei so¡ ap U9J:JeAJaSUO:J Á U(?!:JeDpSaAU[ ap l?:J.fl.f[Od e[ 1e:¡.n:Jaf

·ieyasrp ua opegadwa ¡nsa or¡oedsaa a:¡.sa anb ¡eqo¡ñ e::>pfJt5 -1aua e::>JF[Od f![ .ie11sru.rwpe .!: uqeouoo ¡?ipod e,rfüaua er ap odwe::> ra ua uedpp1ed anb eesotoee so¡ sopoi ap epua:¡.s_¡se e¡ troo enb '101onp ows.ruefüo o¡os un ua sa¡epo:i.oas se::i_ri.rrod ser 1enua::>uo::i ap 011naf qo ¡a ua aWJ!J osed un opep er¡ as anb e::>.rJ!UD.rs o:¡.s::¡

·ouerozauaJ\ lªP epnpuoo ep euuoj er eas ¡euo_r::>e1 osn ns apuop 'e.rfüaua ap u9r::>e11.1asuo::> ap e::>pnod eun &p orro.i1es&p ¡a end ope_rdo1de o.rpen::> ¡a 1ew.io1uo::> U¡?J&q&p ope:¡.s'.!I ¡ap so1a.wueur1 .!: souewnr¡ sosznosr sor ap a:¡.uap;ga SJ?W osn ra 'ouis.1w.rsv

·pep.runpodo rnsa ua csueixs 1as e ope11arr uer¡ aw '1e¡n::>pied ua e.ia¡o11ad .!: 'reiauañ ua e::>q¡1füaua eot; -,rrod ns ap scnuenueeuu so¡ ap e::>1a::>e 'sted tep sost; -e:¡.uasa1da.i sesoioe« so¡.e orusurour opo; ua iew1o;u.r ap ¡euo_r::>eN 011,r¡n:Ja.f 3 lªP oesep ra .if 'eznea.i ªSf? anb ua pep.runpodo er '0.10,!l eise ap epuepodw.r e7

·owsrwpdo asa ep a¡qesuadsrpu.r auenieq ¡a 'oseooid asa a¡qJSOd ozpar¡ ueq anb SODJU:J?1 sor 'sap -srsn ua eoouooaz 'ewsrw· er ep om:i.nJ lªP e:i.sfw_r¡do a:¡.uawepap 'epezueuotoeu e1arona¿ eri:i.snpu¡ er ap sasaw oq::>O!:Jª!P so1awr1d scnse ua soptusiqo sope: -tnses sor ep or¡:JaJSpes 'reuor::>eN 011pnoa.f 3 l:!I

,, ·s,red OJJSanu ap O[:J!]auaq lOIÍeW te e;ed 'soweasap sopoi anb uoiooeped ep euuu¡ ¡e SJ?W etp epeo anb -ia::>e as epez.r¡euopeu ep1snpur ensanu anb e 'sa¡pu -otseqosd scnuetuuoouoo sns uoo J!llq.rJJUO:J ap sope; -sn ap oieotus oasap ¡a e:Jf PU! 'sena ap oiue¡ o¡ e uoiei

-tosns as anb 'sa¡ers1a1101:¡.uo::> saoa11 e 'so:¡.ua.rwPawerd so¡ 'sope:¡.uasa1d sewa¡ so¡ eiqos eieqep fªP pniud -we e1 'sepemor il sesse ap sauo.roe1aqnap se7

-----------------------6v

Organización Latinoamericana de Energía

Page 50: ola de - OLADE

1. El desarrollo de una capacidad propia para la conducción de investigación y soporte tecno-

Conclusiones:

Finalmente, la ponencia recomienda un proyec- to de bases para una política tecnológica nacional que permita la utilización armoniosa y concurrente de las diversas fuentes de teonoloqis, especialmente las existentes en el país. Las premisas que esta pro- puesta utiliza han sido el producto del análisis de los aspectos señalados en los cspituios anteriores y la necesidad urgente de aunar los escasos recursos nacionales hacia una meta común de reducir la vul- nerabilidad de nuestra industria por su fuerte depen- dencia actual a fuentes foráneas de tecnología.

También se habla de los convenios de asisten· cía tecnológica que 8 de las actuales 14 filiales de PDVSA tienen suscritos con empresas petroleras in· ternacionales. Los convenios se han enfocado desde el punto de vista de su aporte a la satisfacción de las necesidades de apoyo técnico que ha tenido la indus- tria pos-nacionalización.

Se ofrece igualmente una panorámica de la diversas fuentes que utiliza nuestra industria par< satisfacer sus necesidades tecnológicas; se descrii» la fuente de más acentuada utilización por la indus tria venezolana: las casas matrices de las petrolera; internacionales y las empresas internacionales cu servicios. De igual forma se detallan los recurso- profesionales con que cuenta la propia industria ope rativa y el INTEVEP, como centro de investigaciór. de la industria nacional. En el análisis de las fuentes, se pasa revista a la capacidad nacional en las universi· dades, Ministerio de Energía y Minas y empresas ds ingenierla, consultarla y servicios.

El trabajo base de esta Comisión se inicia con una descripción de las necesidades tecnológicas que se ha detectado y requiere cada una de las fases prin- cipales de nuestra industria, así como las exigencias tecnológicas que demandarían los grandes txoyec- tos futuros de la industria: la plataforma continental, la perforación profunda del Cretáceo, los yacimien- tos en avanzado estado de agotamiento, la Faja Pe- trollfera del Orinoco, el procesamiento y mejora- miento de los crudos pesados, etc. Estas consideracio- nes fueron fundamentadas en las conclusiones del Diagnóstico de Transferencia Tecnológica del IN- VEPET (abril, 1975).

50

El propósito de este trabajo es ofrecer a la dis- cusión de la audiencia de las V Jornadas de Petróleo un documento donde se resumen los aspectos de ma- yor relevancia de la dependencia tecnológica que po- see nuestra industria, las exigencias de tecnologla que demandará su futuro desarrollo, el apoyo que se re- cibe del exterior y los esfuerzos que se están hacien- do para reducir y diversificar la dependencia actual a niveles más razonables que permitan una mayor autonomía de acción en la selección y compra de la tecnología.

Evanan Romero, Coordinador Mauricio Tedeschi J.A. Gil Yépez Leonel Pirela

Autores:

José Gregorio Páez Moderador:

TECNOLOGIA TEMA:

SITUACION ACTUAL Y PROYECTO DE BASES PARA UNA POLITICA TECNOLOGICA

NACIONAL EN PETROLEO Y PETROQUIMICA.

De manera significativa, destacamos íntegramente el trabajo elaborado por los ingenieros Gustavo Machado S. y Alberto Fino) sobre " Simulación Numérica de Yacimientos de Hidrocar- buros en Venezuela ", como temática de vigente actualidad dentro del proceso de investigación técnica que se desarrolla en varios países latinoamericanos.

Sobre la base de los siete trabajos discutidos en el evento, presentamos una breve reseña de cada uno, así como las conclusiones y recomendaciones emanadas de los mismos.

petróleo de temario de la1 v jorncoo.

Organización Latinoamericana de Energía

Page 51: ola de - OLADE

·oppuas e¡sa ua aouet.i? ap aiuepodw,r ifnw osed un e1uase1de1 d3ll3.LNI [ªP eqo.iew ue eisend Á u9pea.io !?'J ·sa¡qeuoz -el S?W se¡aAfU e !?Of.Ó9fOUOaJ 12fDUapuedep [!?n1 -oe ens;;inu 1pnpa1 ap o.rpaw oo,ru!) ra se OD!D<?l

·epezqeuopeu e1 -a¡o11ed ef11snpur e¡ ap epesao;;iu e11pe1ado e.w -uepue il peprnupuoo e¡ .iauaiuew el!?d so.riesao -au op,rs ueq eo,ruo~n eroue1s,rse ap soruaAuoo so7

·o.roJ111as oq::i,rp ep awe1e1.¡.uo::i e1ope1ado e1a¡o11ed esa1dwe er ap ODfUD?1 Á reuo,rse101d ¡aiuerd il ouo.iiesap ep saue¡d 'seApe.iado sau -O!Ofpuoo ser e so¡.ieidepe e1ed u91sfAa1 eun ap ua1a!nbe.i !?DfUOfJ1 epua:isrse ap sowa11uo::J so7 'f

·seu1e1 ¡e se+uan1 ap epanbst;iq ou e¡ Á so!do1d sos.in::ia1 ap O[[O.I.I -esap lªP U(?{a.rq!!.[U! eiuan::Jesqns er uoo 'e1uan1 eros eun ap epuepuedap epel5uoro-!d il .iollew eun e 1,ronpuo::J za11 ns e eppod 'owp¡i;i o.¡.s3 ·011.rsaoxa osn un 1od o::i.rl59[0uoei owsmoe1 1oil -ew un e ,f soppada1 sof5ed 'op,rqJoa.i ou op,r111as un 1od oóed un e 4onpuoo apand u9,roeu!Ja.I 0/Á U9.[D::Jnpo1d ap pep,run 12[ ue es.Ieseq fe anb eil 'epeompow 1as ,e.iaqap eo,ruo?i epw31srse ap so.rueAuoo so¡ ep U9!::iesuedwoo ap ernw191 e7 ·r

·sepeu1or J1 ser ue sopea1 -ue¡d .ie1sa ou .iod e::irw,mbq.J.¡.ad e1qos sopad -se uo1epqn::i as ou e,r.6o¡ouoai ep o{eqe11 ¡e u3 ·y

·oge a1sa uezuaA es enb e::i.ru ·OfJ epua1sfse ap so,rua11uo::J sonanbe 1e¡a::iue.J · r

"d:!Ill3.LNI ¡a opueáruou; '"íf'S 'er;;mzaua/J. ep soetono¿ ap seseuitu« se¡ a1.¡.ua seuoioeuuoju; ep u9peó¡nA!P ep ¡; pepqep -uepuuoo ep seuopouises 1eu,rw.rra (II fuow -euua.J o/il u9ponpo1d ap pep,run er red ~fu o15ed ¡e a.¡.ua1app aseq eun uoo u9,roesuedwo::J ap e¡nru191 eun l!?fD0.6eu aqap as (I :¡epadsa ua 'esa1drua epeo ep se11pe.iado seuoioipuoo se¡ !? SO[J!?noape e.Jed SO[UaAUOD SO.l.).0 SO[ .I!?S!AªCf ·z

·epezneuopeu e1aro1.¡.ad euisnpu; e¡ ep eD,r89[ouoa.¡. epuapuad -ap e¡ ap uoionuuuep eun e1ed arqesuads,rp:u,r otpetu ouroo &I/13.LNI ¡ap u9,ro:::ie rq .ieilodv

·eo¡i59¡ouo1n epuap -uedop ensanu iezuunuus e.ied 'ozeid ofüe¡ e .i,rnóas !? re.¡.uawepun1 e,róa.¡.e1.¡.sa !?[ 1a:;a¡qe.¡.sa f:'l

-ed (':na 'se1ope1ado sesa1dwa 'cnouae: ¡; srzos -ase ep se,rg:echuoD 'sapep_rs.JeArun) ;_red ¡a u~ se; -ua+srxa so::J,r69¡ouoa1 sosmoar sor sopen teuoio -e1 e1auew eun ep 1eznpn f!leqap d3ll:!l.LNI Ó

NOI:JVHO'IdX:!I

NOI:JV"CI0'1dX3

:a.¡.uap_rsa.i¿

:sa.w+nv

zanbSJ?Jl anbpu3 ·oao z zapuf!w D f!SOf' ·oao

za.Ilapno ·r oaspue.I.d ·oao

·epezneuop -eu euumpu; !?[ e.¡.uasa1d anb S9[!?p:JU0S8 S!?Wa[q01d SO[ .iaA¡osa.i e eoznpuoo anb ¡e.I.6<nu.r eom¡od eun ieuuoj -troo e1ed se11peu1ene ua.ia~ns as il souoeu so¡ ue.¡. -ueseui as "096 I epsep euisnptu e¡ ep u9,roez_r¡euopeu e¡ e uo.ia,rpaoa1d anb souoet; so¡ ap Á remoe epo+e1ord -xe u9pem1s e¡ ap S!Sff!fue un eoeuo o{eqe11 [3

sauo,rsnpua:J

·se11anu sea1¡? ap il sa¡euop -tper; se1a¡pnq1eaoip_rq se.r::1u_r1101d ser ap opew -use Á arq,ruods_rp [!?pua.¡.od ¡ap owa.rwpouo:J 'I

·u9,roe1ordxa !?[ !?.Ied sarq,ruods,rp sos -1noa1 sor uoo Á somoseoospu; sonsernr ap seo -pspapeieo ser zroo sepeuope¡a.i sauopeuwn ·z

·reuo,roeu seseiu; lª epeq epeiueuo A" euienpu; e¡ ap sapep,r11poe s¡?wap se¡ uo:; e,ruow1e ua u9_roe.io¡dxa e¡ ap ono11esaa -f

·erouariaáxa ap soietuenx» sa¡euo,rsa¡o1d Á sesa1cÍwa ·ap o+ -ua.rwe.iosase a1a,rnba1 as u9pez,r¡e,roadsa ap sea.I¡? Ua aJUaWe[OS "SOUE'[OZ9U9A 10d !?p!?Z![E'81 18S aq -ep Á apand anb pep_r11noe eun se u9.r::1e1o¡dxa e7

·se::1IB9¡oa.6 srwpspa.¡.ae.ie:; se¡ ap o.¡.uarwro -ouoo ouard ¡a u,rs Á sop,ruuap soAqa{qo UIS ;ea~!? ieueceep e.ied .ie.10¡dxa e su saroperado sesa.id -wa se¡ ap sa1e¡n:m.ied sauopem,rs sesioses e ep -e.¡.ua,r10 .ie.¡.sa aqap ou euouuotdx» pep,r11noe e7

[5

Organización Latinoamericana de Energía

Page 52: ola de - OLADE

Por cuanto se considera que la industria del gas, además de mantener su eficiencia operativa, debe ge- nerar en todas sus fases, beneficios económicos razo- nables al igual que ingresos fiscales cónsonos con los lineamientos de una sana politice energética, se con- cluye en que existe la necesidad de una revisión yac- tualización de los criterios económicos en cuanto a

Se plantea igualmente el aspecto de la raciona- lización de la disponibilidad del gas y la necesidad de definir los usos prioritarios a los cuales debe destinar- se, dentro de una politíca energética integrada que tome en cuenta aspectos económicos, ecológicos y sociales.

El trabajo incluye algunas consideraciones sobre las perspectivas de explotación del gas en el país, la necesidad de una cuantificación a corto plazo de las reservas de gas asociado y no asociado y de precisar su verdadera disponibilidad a largo plazo en diferen- tes áreas productoras, unido a las exigencias genera. les de calidad y tratamiento que será necesario prever para el futuro.

El desarrollo de la industria del gas natural en Venezuela, si bien se perfila dentro de un cuadro de halagadoras perspectivas, requiere urgentes definicio- nes de ciertos aspectos cuya oportuna satisfacción le permitirá una adecuada estructuración y desarrollo, en base a criterios tecnológicos modernos y benefi- cios económicos razonables.

El país enfrenta la necesidad de sustituir el esquema tradicional de utilización de este valioso re- curso, como c.onsecuencia de las limitadas reservas y disponibilidades existentes, lo cual exige a su vez la optimizecion de su aprovechamiento. Ello plantea una posible reducción y, en algunos casos, la elimina- ción del gas para ciertos usos, aún de recurrirse a Ja exploración y explotación del gas por gas.

En los últimos años el gas natural ha adquirido un lugar de primerísima importancia al convertirse de recurso abundante de poco valor y uso esencialmente energético, en materia prima de elevado potencial petroquimíco y siderúrgico.

lng. Rodrigo Villalba Itiq. Nelson Hernández Ing. Pedro V. Silva Martorano Ing. Rafael Mena Ing. Andrés Yepez

Autores:

Ing. Juan Blyde Presidente:

TEMA: INDUSTRIALIZACION DEL GAS

EL GAS NATURAL EN VENEZUELA EVALUACION Y PERSPECTIVAS

enviadas sus recomendaciones al Ejecutivo Na- cional.

52

Que el trabajo de exploración sea entregado a la S. V.I.P., a Ja S. V.G. y al C.I. V. para que una vez analizado por dichas organizaciones, sean

8.

Que el Ejecutivo Nacional de el máximo apoyo a Jos institutos nacionales de investigación bási- ca y aplicada a fin de desarrollar en el país la tecnología apropiada y los recursos humanos necesarios para la exploración de las áreas pros- pectivas del territorio nacional.

7.

6. Proceder a la cuantificación de las reservas de gas libre, aún cuando será necesario una racio- nalización de los precios antes de proceder a su explotación.

Evaluar exhaustivamente la información exis- tente en áreas estratégicas con el fin de proce- der a su exploración por el taladro en la opor- tunidad en que el Ejecutivo Nacional lo consi- dere conveniente.

5.

Continuar la evaluación de la Faja Petrolífera del Orinoco y el Estudio de las tecnologías de producción y mejoramiento que conduzcan a su oportuno desarrollo a fin de que se cuente con el eventual reemplazo de las reservas de crudos livianos.

4.

Que las empresas operadoras evalúen exhausti- vamente las áreas geográficas determinadas y al mismo tiempo, que el Ejecutivo Nacional per- mita a Petróleos de Venezuela, S.A. tomar las medidas para explorar con el taladro las áreas li- bres prospectivas, sin que ello implique su ex- plotación inmediata.

3.

Solicitar del Ejecutivo Nacional una tietinioicn-. de política respecto a las áreas prospectivas del país, la cual establecerá un orden de prioridades en relación a dichas áreas. Petróleos de Vene- zuela, S.A. deberá presentar, en base a los linea- mientos del Ejecutivo Nacional, un programa integral de trabajo.

2.

Orientar el esfuerzo exploratorio a fin de mejo- rar Ja relación reservas producción según los lineamientos que dicte el Ejecutivo Nacional.

l.

Recomendaciones

Organización Latinoamericana de Energía

Page 53: ola de - OLADE

-·t-

·.zop.mqr.z¡srp ¡; 1opnp -01d ¡ap ¡a1iru e o.1oa1d rap u91oe1n¡o111¡sa ap so¡uaw -ara SO[ ap OWO.? /SP 'seó [ap lO[l?A Á 'so¡oa.zd 'so¡SO::J

·opr?óa.zbe 1o¡e11 ope1ia¡a ap so¡::>11po1d ap u9¡ouaiqo er ua oorfü1¡.iap_rs ¡; oo¡w_rn bo1¡ ·ad ownsu¡ a eroue11odw_1 ue.zó ap oo¡¡f)ó.zaua OS.11108.1 OWOO Sl?D [8 l?[!J.18d as e[anzaue /J. U:!J • [

·ozerd ofüe¡ e .zeowuerd e1ed o¡no!?¡sqo un sa seb ap seMasa.z se1apep1a1i ser ap o¡ua!UJpouoosap G

·rn -sr1ta1d epuewap e¡ a¡uawreuoroa1 1apua¡e e1ed opeA.lesuoo sef; re ,f ope.roose-ou seó ep seAJasa1 se¡ e 1p111oa1 e pefi.rrqo ren::> O[ 'oze¡d oue.rpiíW ap ope.wose sefi ap u9_1oonpo1d e¡ ua u9¡oeu1¡oap eun e1qwnrs.r1i as so.r.ze.rp sar.weq ap sauomw z·z ap oer9i¡ad ap u9¡o::>npo1d eun as1aua1uew aa

·sopPmn so¡ ap SOJU8!W!Ja11bai sor uoo .l![dwno ,f a¡uacq -we ¡a Á p11res r![ e u9.1ooa¡o1d er 1ez.r¡ ue.zefj 'sau -o¡oere+sur se¡ ap oo.rs.r1 ope¡sa ra 1ep1enbsa1 ap uy e a11nzP ap so¡sandwoo ¡; ZQJ ap u9_rot!urW -rra ap so¡ua.rwe¡e.z:¡ e 0¡1a¡awos ap pep_rsaoau r?f eawe¡d re11::> o¡ 'pep_rreo ap se!.:>ua8rxa se¡ e¡uan:i ua as.zewo¡ uaqap sefi rap u9pt!¡o7dxa e¡ u3

·sauor:Jepuawooa'1

·a1q1¡;; ope.roose se8 ap sosmoa1 so1¡sa11u ap e1ir¡sneqxa u9_1oenre1ia eun oqeo e ª"ªll as ano - . r

·re.zmm seó lªP u91:ionp -01d ap e¡sruo.roe1i1asuoo e::>pnod e¡ .wwnuew -·z

·u9_1oeN e¡ ep ouo11esap re erouaru -a1iuoo 10/;ew ap soioesosd souanbe e epe¡ue!JO ie¡sa eqep ¡e1n¡eu seb fªP e1n1111 u9roez_rrpn e7 - "f

·re.rJ¡snpw a oops?w -op osn e1ed seb ¡ap e¡uaA sp o.1oe1d ¡a 1es·11taH

ua 1ewo¡ aqap seó ¡ap 0_1oa1d ¡ap eimoti1¡sa r:¡ 'SOSn SO[ ap U9!01?Z_f[eUO_roeU er ¡; t!M)PJado er:J -ua!OlJa e¡ a¡dwa¡uoo a11b oareur un ·ap 011uaa

·r

·¡euoroeu eoqf)füaua eoq.r¡od eues etrn ep sowa.rweaun so¡ uoo souostzoo sa¡eosy sosaió -u; a 1op.mqp+S!P ,f 101onpo1d ap [8AJU e sa¡qeu -ozez soouuotsooe SO!O!Jaueq aiauaó a11b opow ap 'eioesou«: ou o:m?füaua osznoar csoue« ow -oo 'ooesut riu; 1ore1i ns ,f a¡.zodsue.z:¡ 'o¡ua.rwe¡ -e.z¡ 'oteuetu 'u9po11po.zd ap soisoo sor ewa110

rtv .LN3IHI!Jl:f NOI:J:J3l0 "Cld

'1lf.LN3If1W\f NOI:J:J3.LO"Cld :YffN3J,

epa.ro ·w opu11wp:if :.ropeu_rpioo:J

ed.zas s.r11'1 l[OllP:J Ué[O['

¡1noom?Jag op.'Pr.p3 P.:>10'1P[l>J opa111v s·l)sar :sa.zope.zoqe¡o:J

·awa.rqwe ¡ap u9.roe1i.ras -a.id e¡ e1ed ¡euo.roeu e1a¡oi¡ad ep¡s11pu_r e¡ ap uopeztu -etuo e¡ ap uo!oe1npni¡sa a¡q_rsod er iepuawooa1 e1ed sapepr1i.rpe sesa ua sop_r.qnbpe soiuetuuoouoo sor treo -.rrde sauar11b 'oq!eoe.zepJ ep oóe7 ¡ap u9roe1i1asuo:J e¡ e1ed se_ryedwo:J·1aw1 ?FWO:J ¡a ua e1ipoe u9ped_ro.r1 -1ed ap sope soue» zroo e1aronad eusenpin e¡ ep soortr <J?l ap odtub un op setoueuodx» ser ueiooe: as

:S?J!WO:J S8JU8[11Ó!S SO[ uetspue; as renD o¡ uoo 'u9roe1ado ap seo.r¡spape1eo sns uoo op1anoe ap 'oqreoe1ev1 ap ODP'J ¡ap ?1!W -O:J [P u910.rpe ua 's·a¡Puo_róaJ seuiuoo sa11 1ea10

(D (q (e

(p ·sa11sa.z1a,L sauo.roe.zado ap ?l!WO:J ·o:Jou.r.zo o.r"CJ

- ¡e+ua.uo e+so:J er ap ?JIWO:J 81101'[ f!JSO:J e¡ ap ?+JWO:J

oq!eDl?lf!J/i] ap 0DT:!'] sep ?1.fWO:J

·rl:?Uopeu OJ!qW? re op -oz troo sopeuopera1 sorunse sor se:Je1e.J apsap iuono e1ed 'se:J![q!).¿ sauope¡a"CJ op ?+.rwo:J ¡ap e[ OWOD tse 'sopPAfld Á SOO![ql)d SOWSWefüo UO:J a:Jue¡eg ap ?JíWO:J [ªP pep_u1pD!? e¡ .zapua+x3

·¡ei¡ -ua:J ?1.rtuO:J ¡ap a¡ue¡uasaida.z un .zod op¡prsa.zd tf ?J!WO:J epeD ep sa¡uap.rsa.zd sor iod opeuuoj !?.Ie+sa ¡en:J [ª '1opeu.rp100:J ?l!UIO:J un .zea.I:J T

.sopneosr sa¡ua¡nl)!S so¡ .rop -eu_rp100:J ?lfWO:J [!? eiuesoid [l:UO}Dl?18dQ ?lJW -O:J epeD 'soprrurrsuoa za1i eun 'e,~b a.zarBns as "f?

·a6 I e.IPd u9pov ap ue¡¿ (q -seuoureiedo ap ea1¡? e1ipoadsa1 ns

ua eiueiatu» re .zepa¡e uepand o mnoa¡e anb sa101oe¡ sa¡edpupd sor ap S!S!f!?ªt' (e

Organización Latinoamericana de Energía

Page 54: ola de - OLADE

8.- La reducción de los niveles de producción

7. - El desarrollo de la industria petrolera venezola'. na motiva a exportar, sus servicios en el ámbí·to latinoamericano.

6. - En razón de la gran dependencia tecnológica con el exterior en el área de los servicios y la ne· cesidad de desarrollar nuestra propia industrianacionalizada, es imprescindible iniciar una estrateqia que tienda a venezolanizar Ja industriadel servicio.

5.- Las Empresas de Asesoría y de Servicios son uno de los más efectivos vehículos de transfe- rencia tecnológica para el país.

4.- Es indudable el rol positivo que juega la indus- tria privada de los servicios, en el desettollo de la industria petrolera y del país y más aún si es- ta industria del servicio tuviera un contenido venezolano mayor.

3.- Un reducido grupo de Empresas de Servicio ve- nezolanas hace esfuerzos por incursionar en el mercado nacional del servicio, con escasos re- cursos tecnológicos y financieros.

2. - Una gran mayoría de estas empresas, son filia.les o subsidiarias de las Empresas y Servicio multinacionales.

1.- Existen empresas privadas de Asesoría yde Ser- vicios en el país, en cantidad y variedad que en buena proporción satisfacen los requerimientos de la industria petrolera.

Conclusiones

Se intentó medir la disposición de los directi- vos de las Empresas de Servicio Extranjeras, de los profesionales venezolanos que dan y los que reciben el servicio, los resultados reflejan una actitud positi- va hacia la venezolanización de las Empresas de Ser- vicio.

ma porque ella promueve la creacíón de las empresas nacionales de servicios. Se analizan los efectos nega- tivos de los Decretos Nos. 1225 y 2166.

54

Se registra, mediante sumario, toda la legisla· cien local y la del Pacto Andino que afecta el área de los servicios y se sugiere la implementación de la mis-

Complementa el que realizó la Comisión de Empresas de Servicios Técnicos Especíalizados en el Tercer Congreso Venezolano de Petróleo, el 8 de ju- nio de 1974. Además analizó el rol que desempeñan las Empresas de Asesoría y de Servicios a nivel inter- nacional y nacional. Los roles a nivel de industria pe- trolera que examina son: a) Optimización <;[el uso de los recursos; b) Reducción de los costos de operación; e) Flexibilidad operativa; d) Transferencia de tecno- logía. Los roles a nivel de la economía del paz's son: a) Gran empleadora de recursos locales; b) Generado- ra de divisas al exportar bienes y servicios. En el caso de Venezuela, además a estas empresas se le imponen nuevos roles que son: a) Aplicar y/o desarrollar nue- vas tecnologías para producir nuestros petróleos pesa- dos; b) Tecnificar aun más la explotación de nuestros yacimientos para aumentar su recuperación final y c) Acelerar la transferencia de tecnoloqiss independien- tes, para reducir nuestra dependencia del exterior. Igualmente se analizaron los dos factores más impor- tantes que afectaron esta rama de la industria, des- pués de Ja nacíonalización, éstas fueron: la reducción en la producción petrolera y la implementación de los Convenios de Asistencia Técnica.

Ing. Pedro A. Fígueroa y Julio E. Pabon

Autores:

Pedro A. Figueroa Julio E. Pabon

Relatores:

Ing. Edmundo Ojeda Presidente:

EMPRESAS DE ASESORIA Y DE SERVICIOS

TEMA:

EMPRESAS DE ASESORIA Y DE SERVICIOS

8. Dejar abierta la posibilidad de incorporar al I. V.P. tanto al Comité del Lago de Maracaibo como al Comité de la Costa Norte.

7. Autorizar al Comité Coordinador para que esta- blezca normas básicas en materia de conserva- ción ambiental, las cuales serán de obligatorio cumplimiento por las operadoras.

Cada nuevo comité deberá estudiar si es necesa- rio o conveniente que se constituya una Asocia- ción Civil, como la ya aprobada por el Comité Central, para el Lago de Maracaibo, o se extien- da para todo el país.

6.

Cada Comité deberá elaborar un plan de contin- gencia general para su área a la mayor brevedad posible.

5.

e) Presupuesto necesario para operar.

Organización Latinoamericana de Energía

Page 55: ola de - OLADE

·sopµi ·1as sor ap pep!'.flp:>e T!f a.iqos soA_r1era.i so1Da¡a oprua1 eq u9pez¡reuopeu er ap S?ndsap E?1a¡o11

·epos -asv ap si:ue¡ozauaA sesa1dwa ser ap sapPpµip::>e ge¡ aiqos so.iapemp A' sa1.1an¡ SJ?W so+aa¡a op ·rua¡ ueq .'T!OfUD'}J, epUB1SJStf ap SOfU8AUO:) so7 -·6

'[l?UOJDPU Opl?AfJd E'1SfUOJSJ8AU{ ¡a P_roeq 's,red re ua sawa1sp?a sareuopPuprnw oroµ.1es ap sesa1dw3 se¡ ap Ofll?UOfDDe re+rcie:J [8p l?_r:JU8.18JSUl?JJ !?[ aJjup:¡.sa1 gzg[ 0181D8G [3 -'O[

·sewsrw ser ap u9pez.rrre¡ozaue11 10A'ew er a1qos Á so.ror111as ap Á eposast1 ep sepe11pd sesa1dw:;¡ ser e.weq ep¡ -snpLJ! Pf ap onuap e11msod pnmoe eun a1rqx3 -·rr

sauoroepuewo::>ai:

·epezneuoro-eu e,r.nsnpu.r e11senu ap sauope1ado ser ua 'souerozauaA soprAJeS ap ,f eposesv ep sesa1dw3 se¡ uos owo.J 'sareuoJoeu sosin:Ja1 so¡ ap u9pezmm 10.tfew eun eia¡o.r¡ad l?.flJSnpUJ !?[ e Á fl?UO.fOPN OA[JnDa{3 ¡e IPl,lOJ[OS - · [

szzr ma.ioaa ¡ep u9Joe::>!Jrpow er 'opµues ¡ap ep1snpLJ! 'l?f ua '¡euopeu ope11 ·!Jd e1s!uo.rs1a11ur fªP u9!oeci_w91eci Pf .IIDumsa1. ou ap Uf] e

1[1?UOfDl?N 01ipn:Jaf:;¡ lªP .IPlI:J![OS -·z

·sa¡eu.opeu sosmoar so¡ ap U<?f:Jezrmn e¡ ue1:JeJP a1uaweu1 -eñeu enb seaIJ? senanbe ua 'eoruo?J, eroua1srsif ap so.rua11uo:J so¡ ep U<?f:Je::iypoc.u er JJiaf5ns - ·r

'seteuoioeu SO!D.f111as A' eposasv ap sesa1<1w3 se¡ e ,{ sa¡eu ·oroeN sapeprs1a11.wn se¡ e PD!UD¡J.l epuaisrsv ep sorua11uo:) so¡ ap sopgauaq SO[ osssueix« ieoeH - ·

· o.ra[rre.xixa ca ua soµnpo.id ap u9p¡s¡nbpe er .ieua.iJ e.red (oue¡ozauaA a1dwo:J) 99rZ 'ON oia.iaaa rap 5 I O[n0.f11ff [Bp O:¡.U8fUIITclwno O:¡.::>µ¡sa [B .Ipanb8(1 -

·so.ro.1AJas ep .tí eposesv ep sesa1ciw3 se¡ ap seuunueseide: A' d3Jl3J,NJ 'J,I:JINO:J 'e¡anzauall ep saiope[eq ·PJ.L ep W:?,roe1apa1uo::; 'erenzeuall ap oa¡91ia¿ ep S8UO!S.lWO:) SI?[ 'OlU8W0,3 ap OJ.[BlS!U!W 'seu ·!VJ A' e,rfüau3 op opaJS!U!W fa JO<i ep-e.Ji5aJU! [PU -otoeu f8A!LJ oue ap uormuo» eun ap otprns« ¡ap opeunsei otzroo 'sounsie» so¡ ap u9pezrueroz -aue11 ap efñaie1isa eun a¡uerpaw sa¡i:uoroeu sos -1noe1 ep osn ¡a 1e10.faw A' so.wrAJas so¡ ep ea1¡? [8 ua l?O!D9[0U08l etouepuedop i:11sanu 1pnpa'?j - ·

-01d e,wocou::>a:¡. ap u9¡aeiauaf5 et Á s,red ¡ap If!!:I:/. -ettpu; OUOU!?Sap [9 .Ie.IB[B::JI? I? Se.I{Ul UO::J Á e.IS[ -oi:¡.ad Pl?p!'.flf+DI? e[ !? <n:IOdOS ap seutsnpu; ap O[[ -ouesep ¡a eAiimWO.Id fl?UOfDF!N OU.IafqOf] Iª ano -

'08[9JJ -a¿ ep OUl?[OZ9U9Jl OSBJÓUO:) J8DJ8J, ¡ap sopezn -moedse SO:JfUOfJJ, sop1:A.1as ap sesa.idw3 ep u91s ·fWO:J e¡ ep sauor:JepuawoaaJ se¡ .iewawa¡du.!J -·g

'J,l:JINO;) ¡a a::>a1¡0 anb sepnlfi: A' sapepmae¡ se¡ ewano ua uawo:¡. so.mr111as ap ¡f eposasv ap sesa1ciw3 ser ano - . 6

'seseseiu; sns 1apua1ap e.red se1eW!<:J ua uopos» as SOfO[A:WS ep Á 1?.IJOS8Stf ap Sl?SBJdW3 Se[ ano - '0 I

·e1aro11ad eJnpnJJSBeIJU.r I?[ ap O[TOJJPSap [9 Opue¡uaWOJ

'euoduu 1uaro11ad einsnpu: e¡ anb or IPDpqeJ sourepod anb exed sotpetu SO[ uanbsnq as ano - ' [ I

"'1?:J!DQfOuoa1 epua1srse e¡ ap iopezuenueo awaóe ouroo '&Ili3J,NI ap e¡oa4p UQ!Ded.rOlJil?d !?[ a.rffaSUO:J e¡anzaU8Jl ap S09[9JJ9d anb ap l?[DU9[U9AUOO !?[ Je¡eyas -·z¡

V'd3'IO'HJ,;:Jd Vn:IJ,SflGNI li'I N3 SONVWnH SOS'dfl:)3(I

- VW2J, SONVlí1lflH SOSHD:J2H

euewewes oos1ouei3 'bu¡

zsdo.¡ opue¡o(l 'bu¡

(iop ·eurpioo:)) epewewes oosr:JUei3

epqeues srysar zedor¡ opue[O(l

-rnjno 'se::1rw9uo::>a .'aAfanAuasap as anb ua sapep!'.flp ·::>e se¡ s1?po:¡. ua eiopeAOUUf a esopeeu: u9¡:>un¡ ua op -uen¡:>e 'o:¡.a{ns OWO:J ·s,red Un ap fl?.IfjBW! OUO.I.Iesap [Bp Qla{qo .Ó. o:¡.a{ns ouroo O[OpU?JPUa:¡.ua 'erráwe Sf!W U<?f::>da:>uo::> ns ua ouewm¡ ses ¡a ouroa e:¡.a1cl1a+t.cr ar as a¡.red eun ioá 1sauorsn¡uo::> sapuem opeaJ::> eq souew -nH sosmDaH e.roorourruia:¡. ec ep u9pezmm e7

Organización Latinoamericana de Energía

Page 56: ola de - OLADE

1. Debe establecerse una Política Integral de Fot- mación y Mejoramiento de los Recursos Huma- nos (en todas las áreas), la cual esté enmarcada dentro de las necesidades reales del país. Por consiguiente, creemos que se deben establecer mecanismos eficientes de comunicación entre el Consejo Nacional de Recursos Humanos, Pe· tróleos de Venezuela, las empresas operadoras, INAPET, FONINVES y las Universidades Na- cionales para que puedan hacerse pronósticos de necesidades de personal a mediano Y largo plazo con la debida anticipación.

CONCLUSIONES Y RECOMENDACIONES

2. Establecer los lineamientos futuros del uso de los Recursos Humanos, señalando las estimacio- nes cuantitativas por ramas de recursos y o- rientado el uso cualitativo, para lograr mayor productividad.

1. Adecuar el perfil educativo del país a las nece- cidades del desarrollo. Esto envuelve el proble- ma fundamental de señalar el nivel rscnoló- gico que deberá incorporarse aJ recurso huma- no.

La segunda parte, referente a la planificación es la parte más importante, no obstante, se consid~ra que solamente a través de una planificación nacional integral y armónica de los organismos financiadores y formadores de Recursos Humanos, será posible lo- grar el desarrollo adecuado de dichos recursos huma- nos. Ello deberá involucrar la posibilidad de llevar a cabo una política que se oriente, fundamentada en los resultados del diagnóstico, a lograr las finalidades si- guientes:

, . Con la pri:nera parte se hace un análisis y diagnostico de las cifras que representan la situación reade nuestras disponibilidades actuales de Recursos Hu-manos, su situación ocupacional y el perfil educativactual y se establecen las clases fundamentales parauna planificación adecuada que permita, por una parte, lograr conformar en el futuro inmediato un acer- vo de recursos humanos conveniente, y por la otra proyectar su utilización de tal manera de lograr u~ ritmo acelerado de desarrollo.

2. Planificación de los Recursos Humanos en ·fun.ción del desarrollo propuesto.

1. Análisis de los Recursos Humanos Actuales.

Fundamentándose en esos dos hechos compremisas necesarias se divide el estudio de los Recursos Humanos en dos partes:

Que sin una planificación fundamentada datos reales y fehacientes y con proyeccionecientíficamente logradas, es imposible aboca/añ planteamiento de las acciones indispensab/

· nf l' · d eque co armen esa po mea e desarrollo.

2.

56

1. Que una disponibilidad adecuada de Recursos Humanos es necesaria e imprescindible para lle- var a cabo una política conveniente de desa- rrollo.

Se señalan dos hechos:

Para lograr este aprovechamiento, es impres- cindible llevar a cabo un estudio exhaustivo, un aná- lisis pormenorizado de los recursos humanos actua- les, indicando las cereoteristicss fundamentales de dichos recursos, sus especialidades, conocimientos y aptitudes. El resultado de este análisis previo señala- ría el estado actual de nuestras disponibilidades de recursos humanos, indicaría claramente sus fallas cua- litativas y sus deficiencias cuantitativas; lo cual es ne- cesario conocer para implementar acciones, que tien- dan a un mejor aprovechamiento de los recursos, asi como su expansión.

En ambas concepciones, se consideran todos los elementos directos e indirectos que intervienen en la capacítación y formación del ser humano como sujeto del desarrollo en el logro de una mayor pro- ductividad que viene a constituir el elemento esencial en el proceso productivo. Por ello es necesario, lograr el aprovechamiento adecuado de los recursos huma- nos disponibles, todo ello enmarcado en la orienta- ción que debe tener el ser humano como sujeto y ob- jeto del desarrollo, con formación intelectual, con- ciencia del trabajo y una capacidad critica y creado- ra con objetivos orientados a consagrar sus aptitudes y como cimientos a lograr un mejor nivel de vida y progreso del país.

Por otra parte, se interpreta a la terminología Recursos Humanos, como al ser humano considerado como factor de producción únicamente actuando como sujeto del proceso productivo económico; en este sentido se asimila a los recursos humanos con el factor trabajo, que actuando conjuntamente con otros factores productivos, estructuran las relaciones técnicas de producción.

rales, políticas, a través de dichas acciones produce cambíos cuantitativos y cualitativos en las magnitu- des de las mencionadas actividades y como objeto del desarrollo recibiendo en forma constante y acu- mulativa el producto social que él mismo ha genera- do, traducido en los aspectos materiales y espiritua- les. · .

Organización Latinoamericana de Energía

Page 57: ola de - OLADE

(e

·s,red ¡a ua soppanba1 soipeno so¡ opuewawe¡dwo::i 'S3ANINO.d IªP 8Jl!?d lOd SPD&q ep OJU8[Ull?IiJOJO ¡a a111e[p8W ·sos1no so¡sa ap S?AE'l1 e ¡euos1ad ap Ol[Olll?S -ep ii!p sem1?1.óo1d 1e¡uerepe if s.awaisrxa op.e1fJ -~·od ap sos.rno so¡ .raoe¡e¡101 ell?d sepnÁe 'sa¡e1 ·OS&JOld Se[[!S 81lJ!?[p8W

1E'18[0J18J ep¡snpUJ er e1ecf fr?UOs1ad ap w;i.1oew.ro1 ap seue¡d sns ua sa1euopeu sepeprs1e1irun se¡ uoo ua1oqeroo enb se.rope1ado sesa1dwa se¡ e ll?puawooatr

·u9.roeN e¡ ep uer¿ A re ua so1nq1eoo1p_r¡¡ 10¡.'.les ¡e e1ed seppe¡qe¡sa sapr?p_rt1.rpe ser ap 01 ·U8JW![dwno ¡a r?Jecf soppanba1 ser1?uorse101d ap pep.r¡e.'.l Á 01awriu ¡ap u9.ro!?WlOJ e¡ !? so¡1enoap -e Á orpn¡sa ap saue¡cf sns 1e_1pn1sa e uanboqe as sapepr¡epadsa ses1aA_rp se¡ ap epa_ruafJu¡ ap se¡anos3 se¡ ap sa1ope1.ra sa¡ue1a1.rp so¡ anó

·sewn(uo.'.l sauopeli¡¡ ·S€!AUf ap o_rpew JOd SO:J!D9[0U.'.l8l S.3.'.>Uf?Al? SO[ lel

-r[!:Jl?] e1!?d se11e¡uo.r1d S!?81!? S!?f ua [!?UOlsa101d op.r::i1a[e ¡a ua so1a.rualiu! so1mn1 sor ap w;i.ro 'e¡1:Jedeo e¡ 1e1DOT el!?d anb.rJ.lsua¡uc es ep¡snp . u.i e¡ uo::i pep1s1a1i.run er ap u9.roe¡naur1i e¡ anó

·p!?p![FJ!?J UO:J seeJ!? Sl?JJO Pf:>Plf

as1ewer.ro uepand sawe.rpn¡se so¡ anb ep pepr¡ :N!soier ua¡dwe¡uoo anb opow ap pep![e!:>ad -se e¡sa ap so.rpmsa ap_,esuad sor n.rn1on1¡saetr

·sopesa.r!Ja'.sor ua u9.r.'.le1-eda1d 1ofew !?Un .I!?Jlior e S8JU8!PU8l 's,red [ap 08[(?.lla¿ ep ser -anos3 se¡ ap [&AfU e 'sows_rue.'.lam 1e¡uawardw¡

·pepff!?!.'.lad -se eqD!P 1od u9roeoo1> e1apep1et. ueDuaJ snb ,{ SO_l.ll?S8:J8U Ul?8S anb SOTf?ílbl? !? Ol(?S 1?1811~.'.l f?l -sa ap orpruss ¡a ua .re1::inrot1u! ep OJe{qo ¡a uoo. sa1ue_rpn1se sor e ll?¡ue.rio ap U!J !? sa¡e1i.ru sor sopoJ e !?A!JeDrnA!P ey:ecfweo eun oqeo e leAen

:se101::ie1 sewarn/5¡s SO[ e[qfSOd U9[Sf:J&lci lO&W E'[ UO.'.l 18:J8[qe¡s~ O~l

-esaoau se 'soy:e s r 9 o r sourjxo.rd so¡ e1ed e1a¡ -oned ep1snpu¡ e¡ eied saceuorsa101cf ep soJuarw -tranbar sor ap ¡ee1 oonsorrord un 1aoeq !?Je¿

fobó ap sauozer 1od u9p::i!-]1sa1 o u9.rsued ·X8 'S8[8tl.fU serem:Je SO[ ep o¡ua_lUl[UélJUT?Ul ouzoo re+ '.r.rnñes e u9p::inpo1d sp e:mnoa

(q

-soueixe cep ua.nnu es a¡uawrem:;e anb epa_ruaDUJ ap so.raµ¡.zas sor ap u9pel!f11TSe ap ope.IQ

(a

'Jf S8[l?fJ1Snp -u.r sapepf11f1De se¡ e o.Lfode ouroo e:>rfj9¡ou ·081 U9JDe5flS8AUJ l?f ap OffO.I.Iesap ap l?Sl?l

(p "l?J.IlSnpU{ l?f JOd SOp!Janbe.I S8fl?f.1

-a¡ew Á sodmb« ep u9.roeoµqe¡ ap eormo¿

uotovnuz» NOI:JlfNI.!l:!l~

: .IOpeUITJJOO:)

:sa¡ua.rw.rs sowe1weuoze1 sor e asr:q ua eonáxa as u91oem,s e1sa ·elI!foseñ ep sówa.rw -uanbai so.nsentr .ieznue.nW ep sa:>edeo uos ou e,rp Áoq anb owefUieseDOÍd ep sewanbsa e o{npuoo 's,red re ua u9JoeurJe.I ap eµ¡snpu.r e¡ ep orro.I.Iesap CH

(e

·opn.10 ~p sau.ueq 9 e s ep o¡ua_rweseo -01d cap e.Ia_rnbe.I eu.rrosr:/j ap [!.1.Ieq epeo ep u91oe1auef) er 'sepaur¡a1 ser ua epe¡e¡ -sur u9.rsia1iuoo ap pep.roedet> efeq e¡ epea

(q ·sar1mp_rsa1 seu1ieq o.nen:> awewepewpr -osde eieueD as eu.rrosef) ep [!.I.Ieq epeo .IOd

·oze¡d ouewew e pepmq!U -ods.rp ns .ieznue.IeD U<!1!UJ.I8d ou sOfP8W Á

souefAn sopruo ap sepeqo1d se1iies1u se7 (o

.souieouoo SO[ UOJeS.lt\81 8S "SOJSp ll?Zerp -ar o/tÍ 1eompow 'mz.rrrmpe '1ew1uea1 ap ot1pafqo lª tzoo odwap ¡ap ofüer or e sop_rwpf)sa op.rs ur:q enb so¡ ·ue.rWT?aun o sesuueid seunbre ap uotsises strn aoeq as ,f pepneo ;; pepa1ieiD iod opn10 ap se1i1ese1 ser Á u9_ro -eiuje: ap emsnpu.r e¡ anua nisix» eqep anb uc;i.l:Je[ ·.31184Uf elll?S.3:)8U r2[ ea¡Ue[cf 8S 8JU8UI[eUOf0lplf

·u9pepodxa ere ep_róp_rp ep1snp . U! OUIO:J ou Á re+ OUlOD as.zeomuerd eq -ap 'eo_rsf?q ep¡snpu.r eun se u9peu_r¡a1 l?'J (e

(q

·re.ro1awoo 1oret1 of eq ap sa:¡ueu_rwewoo sozonpord sor 1.rwnsuoo aq -ep eranzeuail. anb ep eep.r er euopseno es

(o

· opeis::r r-e erqe1ue1 se ews.rui e[ opueno asI!'?Z![IW.I eq -ep 0[9S U9FJE'J.IOáX8 e[ e1ed U9fDE'U!J8.I l?'J

LS

Organización Latinoamericana de Energía

Page 58: ola de - OLADE

gen~rar volúmenes adicionales de gasoli-nas conviene pensar en la alternativa de

Se recomienda proceder con aquellos proyectos que puedan suministrar volú· menes adicionales de gasolina a bajo cos- to y cuando sea necesario recurrir a la conversión de residuales y pesados para

d)-

Toda inversion tendiente a modificar losactuaies esquemas de refinación, cuyo objetivo sea distinto de suplir las necesi- dades del país, deberá realizarse sólo cuando esté garantizada su rentabilidad al Estado.

c)-

b)- Las nuevas instalaciones a construirse elas refinerías deberán planificarse de talforma que contribuyan a hacer más flexi-ble la operación de las mismas, es decir,que por razones estratégicas, la posibilidad de suplir los productos requeridos por el mercado local, no dependa de laventas de fuel-oil en mercados extran- je ros.

a)- La industria de refinación deberá realizatodas aquellas inversiones necesarias pargarantizar el suministro de derivados depetróleo al mercado nacional. Por otraparte, el Ejecutivo Nacional deberá tomarlas medidas necesarias para hacer rentables esas inversiones.

Recomendaciones

S. - Se concluye que la refinación produce actual-mente pérdidas al Fisco Nacional, síendo ebarril de crudo producido el que genera las di-visas al país.

4.- Se concluye que la industria de refinación deboperar en función de suplir las necesidades delpaís a fin de evitar la inversión de cuantiosas su-mas de dinero en forma inmediata, pues se tratade -tecnologías foráneas que acentuarían nuestrdependencia tecnológica, además de que no ha-bría una forma efectiva de incluir la particípación de técnicos venezolanos.

dustria para la exportación.

58

Por ser la refinación una industria muy influen- ciada por los requisitos nacionales de hidrocar- buros, se considera la misma como industria básica de suministros al país y por lo tanto su desarrollo debe enmarcarse dentro de la polí- tica energética global del país y no como in-

3:-

El mercado nacional de gasolinas impone ac- tualmente un nivel máximo de refinación de unos 700.000 BID y para evitar elevados nive- les de procesamiento en la próxima década se hará necesario realizar inversiones en el sector, que contribuyan a un mejor aprovechamiento de los crudos que se refinen.

2.-

1. - Se concluye que los niveles de operación de la industria nacional de refinación están afectados por las necesidades de gasolinas del mercado na- cional, la disponibilidad de crudos livianos y medianos y los esquemas de procesamiento Ins- talados en las refinerías. ·

Conclusiones

Se afirma que la refinación da tlexibili- dad al mercadeo mientras Petróleos de Venezuela pueda racionalizar las dietas de las refinerías y colocar con ventaja todos los productos procedentes de la re- finación de cualquier barril incremental.

j)

Se reafirma como válida la necesidad de que toda inversión en refinación debe es- tar respaldada por los planes de produc- ción de los crudos que habrán de alimen- tar la refinería por veinte (20) años.

i)

Se establece la alta dependencia tecnoló- gica del sector refinación.

h)

Se establece la necesidad de instalar refi- nerías para el mejoramiento de crudos pesados.

g)

Se afirma como válido que se debe apro- vechar localmente los crudos con caracte- rísticas especiales para producir con ven- taja derivados de alto valor comercial ta- les como aromáticos, lubricantes, parafi- nas, etc.

f)

Se establece que las nuevas inversiones en procesos secundarios producirán compo- nentes de gasolina de alto octanaje y que por lo tanto ya no es válida la idea de rea- lizar inversíones que tengan como único objetivo la producción de octanos adicio- nales.

e)

Se cuestiona el concepto de que la refina- ción para la exportación pueda justificar- se en base a un aumento en el producto territorial bruto.

d)

Organización Latinoamericana de Energía

Page 59: ola de - OLADE

·somqie.:ioip!ff so¡ -sa ap a11odsue.r¡ Á of euew ca .I!?1.rf!DE?J ap U!J e 'uc;ponpo1d ap seaJ? ser ua sopesad sopn1.:i ap 01uarwe1o{aw ¡e ua m1at.uf

·pepnen¡oe f![ U8 811[1\ anb PDfDQ[OU.?<71 E?f::Juapuadap epeoJE?w e¡ 4nufWS!P 1? ue,fnqp¡uoo anb se11nefD!U! serranbe sepa¡ .ret.owo1cl u9p -l?U!J81 ap !?J11SUpU]' E?[ !? epuarwooaJ as -(e

·soye (oz) aw¡at. ap oww,cw un 1od o¡oaifo.rd ¡a 1e¡uawne e et. anb opn1.:i ¡ep 011swrwns ap epue.reB 1aue¡ uaqap u9roeufJªl ua sauOfSJaAuf se7 -(J

SO'<IflfI'<I'ff:JOHGIH S0'13G ONH:!IJ.NI OG'ft.'.JH3W

:vwaL SO HnEIHtf:JO '<IaJH

S0'1 3G ONH3lNI Oatf:JH3W

: 1opeuwroo:J

SE?llfCJ SJn'J Z8[~ZUO[) U,f1S11Ó"tf

"[WOJD!?U re¡o¡ ¡ap o/05'6Z [8 E?l -aro.11ad e¡11snpu¡ e¡ ep fa ,{ o¡og'QL ¡e 9¡uasa1da1 oop ·s7woa osn ,{ !?[lJSnpu! Jopas ¡ep ownsuo::> [3" ·sopeu -ua.r sopnpo1d so110 ep o/Of/f?;; epeuua1 ap saseó ap O/o Q'p 'S8[!?np[S8J se¡qpsnqWOD ap O/o z'<_;¡ 'soperqsap ap 0¡09'r. [ 'seunoseó o/op'¿z '¡em¡eu seó ¡ep o¡og'gp :ewioJ e¡uefnó!S e¡ ue epe1m.:in11sa 011mse 9L6 T i;?1ed somq11?00lp!lf ap ¡euopeu epuewep E?'J

·(op.rwnsuw ¡e30¡ WP o/oo'b) ooe_mowe ap sewe¡d ser e u9pe1uaw![P owoo opesn ¡e awawe¡os 'sopnpo1d ua opr:wJOJSuPJ1 se/j ¡a opue,rs 'r:p1snpw i:?¡sa ap sarq!¡snqww ep sapep[Saoau SP[ sep¡n¡ou¡ ur<1se (o¡oz'rz) oo,rw,mboi¡ad ownsuoo re ue enb elf 'a[q_¡¡snqwo:J owoo opr!z![qn sa oprwnsuoo reimeu seó ¡a opa¡ <e¡ueweor10Pd ·(o¡oz'rz) e.:i,rw ·,mboi¡ad ,{ (O/Of?1f.Z) ¡e.ri¡snpu,r '(0/06'6Z) pepfD!11 -.:ia¡a '(o¡o['ff[) 1?o_rfür:i1aprs sepE?p¡A_rpe SPf iod opr_w -nsuoo se 0¡09'z6 ¡a anb 9u_rw1a1ap as owmr:i a¡se u3' ·,,oons7wop osn .li e[J1snpu_r,, 101oas ¡a 1od o/ot/'8f7 {8 ¡; e1a¡o1¡ed e.rnsnpU[ E?[ JOd Op[WUSUOO sa 0/09' [S re '¡ein1eu seb ap or.unsuoo ¡e u9pe¡ai UO:J

·o¡o['g re e::ip1.:ir[ª pep¡Apoe er Á o/Of?'Z I ¡a 9¡uase1d anb ¡pp¡snpU]' PPP!•'.f1DE? e¡ alfan¡ soweua¡ e_r.:imrpodUif ap uep10 u3 -sozonpcrd so.no u9rfiua1 ¡ep o¡o¿'gr A se¡enp,rsa1 sor ap o/or'9z 'sope¡ -psap so¡ sp o¡oz'f?5 'seunose!J ap 0¡09'66 91uesa1da1 pepfApoe e¡sa 'oronpord ap odp 10¿ ·sopeur1a1 so¡ -onpord ap re101 ¡ap o¡og¿ re eurnstroa ¡en.:i e¡ 'aµod -stran ra sa a¡ue11odwf spw pep[t.poe e¡ anb 9urw1a1 -ap as 'sopeu!Jal sopnpo1d so¡ e owedsa1 uo:J

·1wpwrraow1a1 u9pe1au -ab e¡ ua serqpsnqwoo sorsa ap u9¡01?Z!f!1n 10Jfew eun ap e:nnse1 anb Á '(o/o¡,'60 o:iuawa1ou,r 10/iew ¡asa¡ -enprsa1 se¡qpsnqwoo ap ownsuoo ¡e opuapuodsa1100 '9t!6 Tl9L6 r opopad re e.red ¡enue .re¡u¡ o¡o['g un ue eumse es ou1a1U]' ope.:i1aw rap oiuetunzeso fH

S8UO!Sn[OUO:)

:seaJ"f' se¡ua,rnó¡s ser ua 'somo -ieooum; ap sop!?Aflap soronpord so¡ ap omaiur o.nsrurwns ¡a 11?z¡¡urueó e.red sauo¡s1at.u,r ep ew

-E?.IÓOJd un .IE?Z![!?al "f'Jaqap !?l8[01'l8d !?f11SnpUf E?'] . I

'S8[!?np¡saJ Sa[qpsnqWOO ap UQ!S.l8AUOO Pf a¡ue¡paw 'SP,flBU!Ja.I se; ua seu![OSeÓ ep u9¡oonpo.rd ep pepped!?o !?[ ua o¡uaWnlf

·u9pe11odxa ap opeDiaw rep o¡opU"f'Z!PUadapu¡ 'sopeuuai ap otueun ons¡u_rwns ¡e pepmmxa[J a¡iea

·p1a¡o11ed u9¡0 -onpord P[ ep seuotoeniom; iod 'os1noei e¡se ap u9¡::>eAJasuo::> P[ ,f oi¡s¡u¡r.uns ¡a aiq -os seuotseid JeJfAa ¡; opepose seb ep osn ¡a e¡uawr1?.wi1?d 4mpsns ap U!J !? 'a1qn [Pm¡eu seB ap u9ponpoid sp onoimsaa

·a[qP!J -tzoo i1 pmope1 eas so1onpo1d ep uototu; -p1S!P ap reuopPU ewa¡s_rs re anb 11?1Do7

·oma¡u¡ op1?::>1aw lª ua somq1PDOlp![[ SO[ ap osn rap u9.w1?z_rreuop1?i !?[ PJPd sPr11?sa::>au s!?p_rpaw S!?[ 11?¡uar.uardw_r uaqap as 'so1nq1e::>oip¡q sor ap u9p1?111asuoo ap wuo,roE?u e::>p,rrod er uoo apio::>v

·u9pe1iodxa ap sepepmq¡u -odssp S!?[ ap ?Jewo¡ as ieiueuiesou; onstutums ra 'oag)J¡ad ap u9ponpo1d er ua sauopPJ!Ul!f iod anb p.if 'so1a¡o11ad soseibu: sor a¡uawa¡¡anJ "f'J!?JOaJE? PUJa¡u_r !?pUPW8p e[ ep oiuetuuoeso [3. "f

·so.mqiE?o -orptu ep orzrnstroo fª 01afns ¡nsa anb P so1sand -tu; ap e¡uaww1uawPpun1 opnpoid uos sap;mo SP[ 'sepuaJ&J.rp sapuP.ID U81S!Xª 'u9dPf ¡; [.fSP.lfJ ¡a 'soadoine sested ua ewewJP[n:>piPá 'sested so110 ua SO::>!JSf!UlOp sope::>1aw sor ue so¡:>aid sor ¡; uoioeuodxe ap souerozauaA so¡oaid sor a1¡u~

Organización Latinoamericana de Energía

Page 60: ola de - OLADE

La necesidad de estimular o ·i:estringir el uso de algunos hidrocarburos.

b)

a) El deterioro de los ingresos petroleros de la Nación que se producirá como conse- cuencia del crecimiento de la demanda in- terna.

Realizar una revisión de los precios de los hidro- carburos en el mercado interno, la cual deberá tomar en consideración los siguientes aspectos:

5.

g) Crear instrumentos legales que contribu- yan a la implementación de estas medi- das.

f) Como medidas complementarias se reco- mienda poner en práctica las siguientes: limitar la velocidad en carreteras y auto- pistas, mejorar la situación del transporte de combustibles, propiciar programas de mantenimiento de vehículos, hacer cam- pañas destinadas a mejorar la eficiencia en las industrias y crear conciencia ciudada- na sobre el uso de los hidrocarburos.

e) Sustituir el motor a gasolina por el motor diesel, para su uso en los vehículos comer- ciales.

Propiciar el ahorro en el uso de la energía eléctrica ya que es preocupante el incre- mento interanual estimado para la deman- da de residuales (19,70/0) durante el pe- riodo 1976/1986, y causado principal- mente por un mayor consumo en el seo- tot eléctrico.

d)

Revisar la política automotriz, a fin de orientarla hacia la producción de automó- viles más eficientes en el uso de los com- bustibles.

c)

Dotar al pais de sistemas adecuados para el transporte masivo de carga, y eJ- de pe- sajeros en centros urbanos.

b)

Aumentar la capacidad de generación hidroeléctrica y estudiar la posible utili- zación de otras fuentes de energía.

a)

60

A fin de propiciar el ahorro en el consumo de hidrocarburos en el país, se recomienda la im- plementación de las siguientes medidas:

4.

Siendo los combustibles residuales los derivados más abundantes en nuestra producción de refi- nados, se justifica incrementar su consumo lo- cal, reservando el gas natural actualmente utili- zado como combustible para usos más valiosos.

3.

Siendo las disponibilidades de crudos livianos las más bajas en las reservas de petróleo del país y estando diseñadas las refinerías nacionales pa- ra procesar fundamentalmente estos crudos, se recomienda l!mitar estrictamente la producción y refinación de este recurso o suplir las necesi- dades del mercado interno y aquellos suminis- tros que se consideren estratégicos desde el pun- to de vista ·nacional.

2.

Siendo el gas natural el recurso energético de mayor uso en el país, proceder de inmediato a la realización de un programa de inversiones destinado a la búsqueda y desarrollo de la pro- ducción de gas libre, a fin de sustitufr parcial- mente el uso de gas asociado, evitando esi fu- turas presiones sobre los suministros y la con- servación de este hidrocarburo, provenientes de posibles fluctuaciones de la producción pe- trolera.

1.

Recomendaciones

7. Los precios de los hidrocarburos en el mercado interno deben de estar enmarcados dentro de una política racional de consumo y ser usados como un instrumento para estimular o restrin- gir la demanda de algunos productos.

6. Los precios en el mercado interno no tienen gran influencia sobre la situación económica de las empresas operadoras, ya que para 1976 la in- dustria mostró balances de ganancias y pérdidas muy favorables.

5. El precio de la energía consumida como gas na- tural en el pais 9s el 330/0 del precio de la e- nergía consumida como combustible residual, y comparada al precio de exportación de este úl- timo la diferencia es de 1.5000/0.

Organización Latinoamericana de Energía

Page 61: ola de - OLADE

·uu ouistus un exed ue:;npn as enb sozonp ·O.Id e1¡ue soAppadumo sopeid 1eae¡qe¡s3

·9

(p

·somqie:JO.IP!lf so¡ ep ouie1ur opeoseus ¡ep sepep[Sa:>eu se¡ .IJ.Iqn:; e sepeupsep seuotsiesu; senenb"e ap pepmqewa1 e7

(a f.ipua¡ 's,red ¡ep reroos ,{ e:>[w9uo:Ja e:>_rm -od U<?J:>em.rs l?l esqo: enb so1oa1e se¡q!soa

·g

·somq.Ie:JOlpft{ sor ap e¡ueA ap sotoesd so¡ ue oiuawne un

'sted ¡a e¡uena anb uoo ettueue ep se¡uan1 ser sepoi ap UQ!Dezm1n er e1apr.;uoa anb s0Jae1d ap reuopeu l?:JJ1l[Od eun 1aoarqe1s;:¡

·so¡nop:¡aA so¡ ap P!:Juep ·!Ja er ieioteu: ep pep1saoau e¡ e seq:Jaq seuou: -e1ap_rsuoa se¡ opueAJasqo 'oronpord a¡sa ap osn ¡e PJDPt{ oumstroo ¡a 1e1ue!10 arqepuewoaa1 sa 'a{euepo OJ[l? ep Seu![OSeD JOd awaW[Pd[:JUpd e1sandwoa !".Ie¡sa e1a¡o11ad ep1snpur P[ ap seu ·nosen ap e1mn1 u9I:J:Jnpo1d er anb ep eis.rA u3

'soiceui ap seonuod seAanu ap scnoeqe so¡ .Il?fpmsa e.Jed tf oumsuoo lª ua:>u11uope.I anb sep!paw .Ie:Jf]!Ul?[d e.Jed a¡qesuadsfpUf sa Ofpn¡sa a1s3 ·sa¡qefJUOD oood .Ias ueoeied setumeixe se:;ps,rpe¡sa se¡ anb etf 'ou.IaW! opeo1aw ¡a ua somqieooipu; so¡ ap osn rap t>Apsneqxa UQ[:JeDpsaAu.r sun .IezueaCf

~ . . . . .. . . . . . . . . , .. : ~ . : . ,· .· ~ .. · - ·. . : .. ' . . . . . ~./: . ' ,, . .. . . . .

[9

Organización Latinoamericana de Energía

Page 62: ola de - OLADE

H 1 DR OCARB u~oZUELA r: ·.·. ·

~.~~'.

::.. . ''. .. "w : ~·

NUMERICA

29 de Junio

V JORNADAS TECNICAS DE PETROLEO

Organización Latinoamericana de Energía

Page 63: ola de - OLADE

·se.6 o/Á oar911ad ap so¡uarw.roelf ap o¡uarwe¡¡od -woo ¡ap eor1?wnu u9roernw¡s ap seomo?i se¡ e e,rp ua lÍOif iefa[( eiseq 'se{ardwo::; Á se+ardwoo srw zaA epe:J seo.ma¡JJ ap a¡qe1ap,rsuoo pepqueo eun odwa.r+ lªP oó -lt?[ or e ope.::J.r¡de Á ope[[OJJesap eq soiuaw1,roeÁ ap t?p -&Juaóu¡ e¡ 'epel!PU! e1auew eun ep opeasap 01.pa.fqo [& 1ei.60[ 8p oirs9do1d [ª UO:J ·oueUJnq 1as [&p ope¡ Á eisJA er e sarqrsaooeu! uos sowarwpeÁ sor 're1aua.6 ua anb ap oqoaq ¡a 1od sp:¡sandw_r seuo_rot?1fW![ ser ap e+s!A ua epa]!p e1auew eun ap Jei.60[ ap l!O?J sa ou ·Joarqe:¡S8 [l?J 'ofüeqwa U_[S 'S01Ué!!WJOeJi. 8p e,riewaó ·U] 13[ ap [l?JU8Wepun] OA_r1a_[qo [8 OWl:!J O[ JOd Á ¡ap eso:¡p<a u9roe1ordxa e¡ eied aA ero er eun.6¡e urs sa '[eUOFJ!PP u91oe1adn::;a1 ap osaoo1d un e u..,,,vv- ·OS o re1meu o.,ua,rweio.6e o[eq eas uarq opeu.rw1a¡ap un ap u9_ro.::Jnpo1d ap o¡ua.rwe11odwo:J ua.6p anb sows!ue::;aw sor ap o:¡ua¡wpa¡qe:¡se l::I

ºSO.).UB!W.l:JeÁ SO[ ap ¡euope1 Sf?W Ul;>f:Je:¡O[dX& eun Jt?J.6 -or e1ed aiu&JU&AUOO S¡?Ul O[ l!P!ºªP ap UJJ fª uoo 'Ul;>_ro -Piordxa ap se11.qeu1ane saiua1aJ!P ap 01.pe1edwoa orp -n:¡sa ¡a ua pep.rf!q_rxau mu15 eun ei.ruuad o¡s::¡ ·opn¡ -se U& o¡ua.rw_roetf [ap o:¡ua.rwe¡iodwoo [& uepi3Je S<ll[ ·e¡ap S8[P1 OWOO eWlOJ e[ 1P!pmsa Á 'S&[q!LJOds.rp ueas anb ue ope1.6 re ua oiua.rwpetf ¡ap ofnu ap sapepa.rdo1d 1Í pep.raUaDOla¡aq 'ep¡awoafj !?[ e S&1Ué!l&J&l Sil[lf!J&p leJ&p[SUOo uapend 'so¡ua¡wpeÁ ap s¡smme Á O!pn:¡sa lª eied sa¡euopua1.uoo se¡ua_1we11aq ser ap eroual&J!P e 'anb ap orpaq ra ua ueo.rpe1 so¡uarw_roe!i ap u9.1oer -rlUl[S é!p SOO!UD&J sor ap se{eJUaA S&[ed,roupd Se'}

·so¡u&[Ul!oe ;,_ ap eparuaó -u1 rra ew1n1 ap sa1oqer owoo asieiepfSuoo re1auaó ua uapand 'a[qps_rwur ew101 ua seó o/A enl)e ap u9,rooaÁ -ur a re1meu oiuarwe¡oóe owoo 'm;ipe1adnoa1 ap sos -aoo1d eJed saiopernmrs ap osn .tf orro1.resap l3

·sa:¡uennsa1 sauo.roen:Ja Sl?f ap u9¡on¡os 12[ Á (?[ap9U1 [&p 1?.'.l!JfWa:¡etu u9pd!]éJSap e[ l?O![dWO:J [13n:J O[. '·o:¡a 'os010d O[p<Jw [a ua se1npe11 ap e.rouasa1d 'esew ·ap Á 1oreo ap e,roua1a1 -sue11 owoo serrn 'JP[nueifüaiur pep_rsoiod ap sewais.rs ua sarq.rosrwu.r sop,rn[J 8p o[nu ap so¡ e se1ixa souaw -9ua1 ap u9rsnraur er e 'ordrour1d ua <'Jqap as 01s3 ·son -OJlPS<Jp so11.anu 1Í u9.roP.6nsa1.ur ap pep_rsa.::Jau er ais.rxa u~P anb aSJJ.'.lap apand 'e,rdoi:¡os.rue epeoiew uoo sos -01od sorpaw ap A 'reuo.ro!Pt' o epe:¡uawardns u9pe1ad -noa1 8p sosa::;o1d ap soseo so¡ e1ed 'ofüeqwa urs

·so1n q 1eoo1p,rq ap u9roe1adnoa1 ap so_[Jepunoas A sor1ewr1d sosaooid U& 'so¡ua!Ul!ú!?Á 8p O:jU8JU1e¡1odwoo [&p U9{0!?[mU.rS ap SP.'.l[UOj):j Sl3[ ap W?.fOé'onde Á O[lOllPS&p [!? a¡Ua!Uli30UOO o¡ ua 'e¡anzaua11 ua a11e [8p ope1sa ¡a sa nmo 1eu¡w1a:¡ -ap ua aisrsuo.::J o.feqe1¡ <1¡uasa1d [8P 01..ria[qo [3

l!'I3I1Z3N3il N3 SOCiflfICil!:JOi:IaIH ::Ja SO.LN3IWI:JTf A :?a SHCIOG'ff'IDWIS 3G 0'1'10Hi:IVS30

-!Pfid sa s,red ¡a ua saiope¡nwrs ap orroiiesap ¡3

·sepeuo¡oerai sapeprA_rioe E' sepeo¡pep se1 -a[ue.nxa sesa1dwa e 1a¡m b¡e o eictwoo awerpaw sop -rua:¡qo op,rs ueq se¡eno so¡ 's.red lª ua oa¡r;)l¡acl ap ep -awa15ur ua eirnsuoo ep sesa1dUJa st?[ ap seun15¡e ua sa1 -opt?[rlW!S U?_rqwe¡ uais.rx3 ·awam¡enpe e,r15o¡ouoa¡ ap so¡e1woo so¡ ep sa1.e11 e J: 'opt?sed lª ua saop1E'w seseo sns ap s?Ae1¡ e sere.rm ser e soprpaouoo J: 1opa¡ -xa lª ua sopeno11esap oprs W3[[ s,recl ¡a ua se¡ua¡srxa peprrardwoo epero ap se1opernwrs so1 ·sarem1 ser· 8p seunó¡e ua sa:¡uaisrxa sorapow so¡ e sepe1od1oour seup -n1 seun.6¡e ap ono11esap-·1a Á s&UOfúPD.rJ.rpow se¡ ua.!Ín:¡ -nsuoo anb se¡ Á 'srn¡nsum ap ,{ sarerm sesa1dwa se¡ 'ap seun15re ua somouas sa1ope[nwrs ap O[lOJJesap ¡a 'sapep ·[SJ&A.run Se[ Ua sepez.rrea1 OD!Ul?Peoe é![OPU.r ap SI?[ uos odweo aisa ua sapepr11noe seoruz:i se7 ·a¡nu a:¡uaweo

l!'I3DZ3N::Iil N3 SOl:I[lgi:I'ff:JOi:IaIH 3G SOlN3IINI:J'ff Ji. ::Ja S3NOIJl!'IDWIS

·(;:;: Á r selnD!d 8Sl?i)A) eranzaua11 ue ozzroo ioueix» [8 us o:¡ue:¡ 'soue¡ozeuaA so:¡ua_rmp -elÍ ap u9raernw,rs ep sorpruss s¡?w oqo<'Jlf eq enb er e_ry -edmoo e:¡sa opt: eH '[PUOJo.rpe o epe:¡uawa¡dns uou: -eiadnoa1 ap scnoe/iosd e1ed odq eise ep sotpmse 9zn -ea1 (a[O&l:) sa:¡ue) uat.o.6e'I opueno 'f96 [ ua 9zuawoo soop¡;wnu sa10permL1rs ap osn ra 'eranzau&Jl u;:¡

·a+ars Á ew8qoo ap se ioueixe ¡a ua o s.red ¡e ua sopeznee: soue¡ozauaA sowerwroelÍ ap uoto -e¡nwrs ap so.rpn:¡se ap 01aUJz;iu ¡a euoe; er e:¡seH

º.::J+e 'u9qo<'JÁUJ ep seopnod 1eu.rw1a:¡8p eied sa¡euopo8s sorpruss 'enó!? ap w;>_rooaÁ -ut ap s8uo1:¡ed ap oord,r+ o:¡ua_rwe:¡1odwoo 'soperoed -sararu] sozod 8p oioe;« fep u9roeurw1a:¡ap ouroo se¡ -e:¡ 'soor1.roadsa setu s1?UJarqo1d ap u9.ron¡os er e saw81 -a1e1 so_rpn:¡sa soun.6re U?!qwe:¡ ua+s.rxa 'reuop:m8Auo.::J u9roe¡m¡qs ap otpnise opo; u8 opJnDas oiuomnpeooui re a:¡uawe.'.lJS¡?q sa a+s? anbunlf ·e.m+n1 u9pe:¡o¡dxa ap sewanbsa sa¡ua1app e optietuos o:¡uerw!?podmoo ns uoepesd aben[ Á o:¡uaJUipeÁ ¡ap uotseid - w;>ponpoid · ap epo+s!q e¡ ep otoico un seoeu ua ueistsuoo seteu -O_roU&AUOO sa1opernw_rs opuezr¡pn SOJpmse SO'J

·1ou8w 01pnUI s8 m;>pe:¡ndUJoo ep odtuen [8 8:¡uaneo en.6!? ap u9poaÁ -ur ap oseo [8 e.red 8nb se1¡u8!W 's e I ap uap10 [8P se '1ode11. ap u9_roo8ÁU! 8p oseo [8 u8 sootuue; sa1ope¡nwfS e a:¡uarpuods81JOo 'opernw!s u9p.::J8.ÁU!·U<;>!o.'.lnpo1d ap e,rp iod 'sareuor:Jua1.uoo soseoosd eied 'u9p:ie:¡nd -uroo ap odwap ep trozaz e¡ 8nb PO!PU! er.::Juap8dxa P'J ·sowsJw sor ap osn ¡a ua sopesotuosu; soisoo sor Á 'sor -epotu ap odp eise sp er:Jua+s!X8 'orro11es8p U8 w;ie Á '8W8pa1 Pf e aiuaweors¡?q op!q8p 'ope+rwn 8¡ue:¡seq oprs eq 'opunw [8p sa:¡.red se1:¡0 U8 anb ¡en.6.r re 'sied orzssnu U8 sotepoui ap odp a:¡sa ap osn ¡a 'ofüeqwa u.rs ·a:¡u8!fe.'.l enbe Á 1ode1. ap U<;>!ooaflu.r e1ed ¡ep<3ds8 us 'earw1?+ m;ipe1adnaa1 8p Á seooz ap u9!oepedwoo ap soseoosd uoo sotepoiu U8 epmzaU8fl u8 opezm+n ueq as 0¡9s seteuotxuesuoo-ou se1ope¡nw,rs SO'J

soue¡ozamJA so:¡uafUipeÁ ua so:¡:Jaflo1d e S8[eUO!DU<M -zroa ou seiopetnun: 8p S8UO!oeo![dP ser ai+ug

Organización Latinoamericana de Energía

Page 64: ola de - OLADE

Para finalizar esta exposición se considera

Aunque la disponibilidad de simuladores térmicos en el exterior a través de los con- tratos de tecnología es conveniente, su aplicación se ve limitada por razones geo- gráficas, además de que no permiten al usuario el estudio de los mismos. A pesar de que en Venezuela la mayoría de los ingenieros envueltos en actividades de si- mulación de yacimientos sólo están dedi- cados a la fase de aplicación, el estudiar la forma como un determinado simulador ha sido desarrollado contribuye enorme- mente a una aplicación racional y eficien- te del mismo. Por otra parte, la disponi- bilidad de los programas de computación de simuladores en general representa un cúmulo de experiencia sumamente útil para las actividades de desarrollo de los mismos, que en un futuro tendrán que lle- varse a cabo en el país.

El valor reportado para la razón de tiem- po de computación en simuladores de procesos convencionales, al correspon- diente a simuladores de procesos térmi- cos, debe considerarse con mucha reser- va debido a la gran cantidad de factores que pueden eiectsrt«. Es dificil estable- cer condiciones de aplicabilidad similar- mente válidas en este caso, dadas las di- ferencias entre los procesos de recupera- ción en vueltos.

A pesar de que se ha mencionado que en general el uso de simuladores convencio- nales es una labor de rutina en Ingenieda de Yacímientos, en Venezuela particular- mente, no lo es; solamente algunas empre- sas consultoras y cuatro de las filiales de PDVSA, Lagoven, Maraven, Palmaven y CVP tienen simuladores convencionales instalados en el país. Debe mencionarse sin embargo, que existe una serie de estu- dios de simulación de procesos convencio- nales referentes a proyectos venezolanos realizados en el exterior. También debe mencionarse que al igual que en el caso de simuladores térmicos, las actividades referentes al desarrollo de modelos con- vencionales en el país es casi nula. Debi- do a estos hechos la cantidad de ingenie- ros venezolanos con experiencia en el de- sarrollo y/o aplicación de técnicas de si- mulación es bastante límitada.

titiva con la de los simuladores convencio- naies, El uso de los simuladores térmicos se justiñce en el hecho de que a un costo relativamente bajo es factible simular el comportamiento de procesos extremada- mente costosos.

64

En los procesos convencionales las técni- cas de simulación han alcanzado un esta- do de desarrollo tal que permite su uso de una manera rutfnaría, En el caso de proce- sos térmicos el desarrollo o implementa- ción de estas técnicas aún se encuentra en etapas de investigación, lo cual no quiere decir que no existan simuladores térmicos prácticamente aplicables, sino que el desa- rrollo y meíora de los mismos aún conti- núa, con el objetivo fundamental de hacer su aplicabilidad económicamente campe-

A continuación se presenta un análisis de la in- formación recopilada en las secciones anteríores:

DISCUSION DE LA INFORMACION

Actualmente el número de profesíonales entre- nados en procesos de simulación de hidrocarburos en Venezuela es sumamente limitado por lo que se requie- re fomentar equipos de profesionales capaces de mane- jar con efectividad las técnicas de simulación.

RECURSOS HUMANOS

Solamente las empresas filiales Lagoven, Mara- ven Palmaven CVP y Amoven, y las empresas de con- sul/a EGEP, éIGECO, CYPECA y McCord tienen dis- ponibles simuladores numéricos de hidrocarburos en Venezuela. Hay otras empresas que tienen simulado- res numéricos sólo útiles para el yacimiento para el cual fue adaptado. La Figura 3 muestra las empresas en Venezuela y el número de simulaciones numéricas que han realizado.

DISPONIBILIDAD DE SIMULADORES EN VENEZUELA

Estudios recientes hechos por Petróleos de Ve- nezuela indican que en Jos próximos años será necesa- río simular unos 300 yacimientos venezolanos inclu- yendo simulaciones originales y actualización de mode- los existentes.

Actualmente están en progreso diecisiete ~ si- mulaciones de yacimientos de hidrocarburos en las si- guientes compañías: ocho en Lagoven, seis en Mara ven, dos en CVP y uno en Palmaven.

La Tabla I muestra, por compañia y lugar, don- de se realizaron los estudios de las simulaciones de ya- cimientos venezolanos.

se tienen las efectuadas en proyectos térmicos de la Costa Bolívar y Jobo (Grupo 11), mediante un simu- lador de la Exxon Production Research Company; las efectuadas en los proyectos térmicos de pruebas de laboratorio y en el proyecto M-6 en la Costa Bolívar mediante el simulador de Maraven, y la simulación del yacimiento Bachaquero-2 que incluyó efectos de compactación de rocas, mediante un simulador de Lago ven.

Organización Latinoamericana de Energía

Page 65: ola de - OLADE

·u9¡oe1adnaa1 ap e.DfllD?J !?p!?UfWJB:¡.&p eun ap U9JD!?Df[dl? P.[ ap 1e1.pap uepand es anb SO!D.lJ8uaq sor ap U9fDl?Z!W!JdO !?[ !?Jed OfDfn{ Bp SOJU8W8[a sa10.ifew 1e1ap.rsuoa 01awaDUf [!? ua+ruuad sopPJ[nsa1 soÁnD 'se1.peu1ane Á sa10:¡.arq ap epas eun ap SJS![¡?Ue ra e+fWJad reuope1 u91::iea.r¡de ns 'of)ieqwa u¡s ·a¡qroypsnf ¡?JBS ou osn ns sareno se¡ ua sauo.wemrs seqonw u!?.rr+srxa 's,ew sa :pepr11.r10e e+sa ua .1fDms uepand anb sewa¡qo1d so¡ sopo:¡. e u9Jon¡os er ounf)¡e opow ua ue+uasa1d -81 ou 'sosaoo1d SOL[Dfp e SOAf1!?[81 SOJDaÁ ·Old ap U9fDDfP81d Á O[J8SfP [8 ua pepmm ueJ/5 ap 1?Juarwe11aq eun uaÁnmsuoa so1 ·nq.reao.rprq ap so+uarwroeif 8p soap?umu sa1op1?[nW!S sor 8nb a¡qepnpu¡ sa anbunlf :oqaaq awern.6.rs [8 1aoa¡qe¡sa operdo1de

S3NOISn 'I:JNO:J

."S8UO!Sn[DUOD S8JU8!nDJS Se[ 'e[anZBU8A UB SO.InqreD-oip¡q ap so:¡.ua!WfOeÁ ie¡nwrs el!?d so¡apow ap u9p -eD![de Á ouo11esep re awa1a1a1 O[ ue

11aoarqe:¡.s8 8:J.fW ·1ad ofeqe.IJ 1nse e1ed ependooa1 U<;J!DPWióJUf ·e'I

·sauo,ro1m:¡. -r~ ap peppuea ue16 eun ua arqeo!Jnsnf se osn ns 'saieuOJDU8AU0D SOSBDOid Á SOOfW ·1?1 soseoosd P.IPd sareuo,roe1ado soisoo ua epua1app er Á ope+!W![ SJ?W pPp_rnqeande ap of)ue1 ns opep 'otueqtus ª!S 'seqeuoto -uaAUOD soseooui e.red sawerpuodsa1100 sor e sopeAa[a a+uawPA!+!UPciwoo u9pe¡nd -uroa ep sodtuet; ap ua18Jnba1 sa¡q_ruodS!P SODJWl?l sa1opernwrs so['oD.Ieqwa urs -soi -pmAua souaw9ua1 so¡ ap SODfSlJ souxd -se so¡ a:¡.u8wepo+oeJSpes uef aua1 eopeuns -81 SOtÍnD SO[apOW UOD J!?JUOD 81!W18cf 'O:¡. -ua,rwpeif lª ua uousnotuo: ap oseoosd ¡e 8JU81BJ81 O[ ap Ul;>!Dd8DXa. UOO 1anb f!?l Sa SB[f!UO_rDUBAUOD ou Á S8[1WO!DU8AUOD seseo -01d 8p sosopemuus ap pepmqruods!P e7 (!

·e¡nu aiuawe.op.DJ?.Id se sos -nqreoospti; ep so¡u8fWpeÁ 1ernwrs eied scqepotu ap ono1resap ra eranzauaA u3

-OÍJP'J 'U8Al?.1E?úl[ Sesa1dwa SI?[ B1U8We[OS (!!f

'sted ra ua sopepnsu; sa.iopernwrs troo up¡ -uana pIO:JDLloJ Á lf:J3dJ.;) 'O:J3DI:J 'zau ·,r:l.1!?[i1J T' 'I' 'd3D:3 'dA:J 'UBA!?Wfl?d 'uaA

·s,red ra ue ope[eJ -sut ODfWJ?+ 1opernwrs ueuet; sa101rnsuo:J d3E>3 Á u8Ae1ew seseidus« ser a¡uaweros (A,r

·u8ABUB[N A' ua11ewrea 'uaAouen 'ueAerew 'uaAof)e7 sesa1dw8 ser eied aisrxa e.rforouoa¡ ap so1e1wo::i sor ap

S?Ae11 e S81opernwrs ap pep,rr.rq1uodsfp ery (A

·oo qoieasaH uo.rpnpo1¿ uoxx3 Pf ep .10pernw1s [8 uoo 'oqof ap e81J? ra tra Á ieA,rrog eiso:J er ua 1odeA. uoo U9fDf![nWpS8 !?[ e S8JUél18J81 S!?[ Á !?[émZBU -aA ue opere+sur ueAt-1ew ep 1ope¡nUifs lª UOD iode« ep u9,rDD8ÁlJ! ap 9-[i1J mo8ÁOJd re S8:¡ua1a1e1 se¡ uos s,red ra ue sep!?Z![ea1 SO.DfW1?1 sa1ope[nUifS ap SaUOfDf!D![de se7 {!A

·ep1n¡wn e¡ue:¡.seq sa so¡ua1wpeÁ 8p o¡ -ua_rwe:¡iodwoo rep sa10pernw.rs ap m;i_r::reo ·![de o/Á ouo1resap re U8 e¡ouapacfxe troo sou1?rozau8.1 sa¡worse101d 8p pep¡iueo e7 (!!A

S3NOI:Jt!GN3WO:J3CI

:a¡ua,rn.órs ot epU8fWO:Ja1 as somq1eao.rp_rq ep sowerwpeÁ ap eou -13wnu ugrae¡nwfs ap seotuoe: e e¡ua1a;a1 o¡ ua 'sred [8 e:¡.uano anb troa soo¡ó9rouoa¡ sosmoei sor ep a:¡.uap.rJ8 Á teuotoes s.ew osn un 18oeq 8p oAnafqo [8 uo:J

·so:Jm~wa:¡.ew sa1opernwrs ep ugr:Jeorrde ,f ono11esap [8 U8 w:;;pez1¡e,roads8 rroo seteu -o.rsa101d ap oiua.rweua1wa ra .reiuawod (!

·soJU8!W!:JeÁ ep u9p:m[nW!S ep searuo?+ ser 8p osn [8 eied seueseoeu S8pep,rrqe; ser uoo se1ope.iado seseuitue ser e I88A01d (.rr

·somqreoo.rpfq sp u9qe1adnoa1 sp souepunoe: Á soueiu -ud soseooid sor e1ed 's.red ¡a ua sozusjur -.weÁ ap owarwe¡1odwo:J F~P SODp)?U1811?W seiopetnun: ap ouo11esap ra 1e1u8WO..{ (m

------------------------(J.C

----------------------------

S9

Organización Latinoamericana de Energía

Page 66: ola de - OLADE

66

- .... a =r - =

! 1

Cll -

Cll ......

'Z

o .....

. o ......

.

~ t:J

::iJ

~

~ 1

~ OJ

~

~ t-<

t-<

:i:::

. tr

i o

tri

& tr

i o

::iJ

t-<

o ~

::iJ

t-<

t-<

:i:::.

'Z <

......

~ e:

:i:::.

~ ~

Q

a ~

< tr

i ~

~ ·:t:>

o

'O

tri

~ <

< ~.

'Z

< ~

~ 'Z

'Z

tr

i tr

i ;:;;·

'Z

'Z

'Z

Organización Latinoamericana de Energía

Page 67: ola de - OLADE

- 1

1 1-

r '.:¡

'u

::s:

l>

r o

~ l:>

l>

G

) 5;

< ~

AJ

o r-

'u

o

l>

< M

<

l>

< gi

V1

M

~ gi

z z

··~

~ 1

= 1 M

~ AJ ~ l>

V1

::-...

M

t::J

Q G

) M

::s:

()

c.,

M

~ G

)

:s: 'u

()

()

M

o 8

tTJ

8 l>

~

()

?J

AJ

l>

>-3

~ t:J

~ ;;

1 1

1

¿9

Organización Latinoamericana de Energía

Page 68: ola de - OLADE

NIEN

I

::¡ .....

.. Q

~ !?:.

~ ......

68

AM

O V

EN

BA

RIV

EN

DE

LTA

VE

N

RO

QU

E V

EN

ME

NE

VE

N

MA

RA

VE

N

PA

LMA

VEN

o MEN

E V

EN

LLA

NO

VE

N

LAG

O V

EN

w

o

NU

ME

RO

D

E E

STU

DIO

S

Organización Latinoamericana de Energía

Page 69: ola de - OLADE

AMO VE

N

MEM

ME N

EV

EN

(;,¡

PALM

A V

EN

-< l>

Cf.l

n-

(..-.¡

-s

: ::e

S:c

m m

r-

- n

z l>

:!

!:::

C:-

10

RO

QU

EVE

N

r l>

O -

-('J

)(f.1

0

~ »m

oZ

r-2

m m

m Cf

.l Cf

><:::

cz

-< m -

e MARAV

2'!

s: ~

~ s:

mNom

se

n::!

-

m :t

> n

r :o

)>

l> O

J Cf

.l e o

BARI

VE

N

:o m

o en

,_

C.V

.P.

(;,¡

o

LAG

O V

EN

(;,¡ o

o

NUI

!IERO

DE

EST

UDIO

S

69

Organización Latinoamericana de Energía

Page 70: ola de - OLADE

LAG

O V

EN

70

AM

O V

EN

MC

CO

RD

CIG

ECO

RO

QU

EV

EN

MA

RA

VE

N

PA

LMA

VE

N

J. J.

MA

RTI

NE

Z

EG

EP

"" o

NU

MER

O D

E E

STU

DIO

S

Organización Latinoamericana de Energía

Page 71: ola de - OLADE

71

Entre las principales fuentes de energía el pe-

No obstante, este crecimiento no ha sido uni- forme por paises por cuanto, al analizar el consumo de energia por habitante, se observan acentuadas di- ferencias que llevan a la conclusión de que la disponi- bilidad de energ1·a está desigualmente áistiibuiás, de- terminando un crecimiento irregular entre paises con diversas fasetas de desarrollo. Asi, mientras en 1974 el consumo por habitante era de 4.159 Kep. (kilogra- mos equivalentes de petróleo) en los peises desarrolla- dos apenas alcanzaba a 335 Kep. Es más notoria esta grave desigualdad con un coeficiente de concentra- ción de 0.62-cercano a la desigualdad absoluta cuando este coeficiente es l - si se analiza que los paises desa- rrollados con el 28-70/0 de la población mundial con- sumen el 83.30/0 de la energia total y los paises en desarrollo con el 71.30/0 de la población del mundo, apenas consumen el 16.70/0 de la energia mundial.

La región enfrenta hoy en dia el grave riesgo de perder justo en el momento más necesario para su progreso, una variable tan importante como es el re- curso energético. En realidad a nivel mundial, se ma- nifiesta como un consumidor de energía cada vez en ascenso, ya que mientras el consumo en el mundo en- tre 1950 y 1974 creció al 5_ 0o/o anual, en Latino- américa creció al 7.0o/o. Sin embargo, esta expansión puede deberse al breve mejoramiento que se ha obte- nido en el ingreso por habitante, pues de 380 dólares en 1960, subió a 640 en 1970 y alcanzó los 756 dóla- res en 1976, y especialmente al rápido crecimiento de la población que pasó de 158 míllones en 1950 a 279 en 1970, a 315 en 1974 y a 332 millones en 1976, con una tasa anual de crecimiento cercana al 3.0o/o frente a la mundial de 2.lo/o. (Ver cuadro No. l y 2).

Este ensayo procura diagnosticar la situación energética a nivel mundial y en particular en América Latina para sugerir medidas que podrían mejorar la posición de la región con relación a este conjunto ct i- tico de recursos cada vez más escssos.

INTRODUCCION

~-------···--·--

Polibio Cárdoua Calderón Asesor de lo lierencio lienerol

DEL BANCO CENTRAL DEL ECUADOR

LA /ITUACIOn eneRGETICA DE AffiERICA LATlnA en EL conTEXTO munDIAL

Organización Latinoamericana de Energía

Page 72: ola de - OLADE

Para el análisis de la situación descrita, este en- sayo examina: 1) la disponibilidad de la energia y el desarrollo económico; 2) la composición de la ener- gía; 3) la producción, consumo y reservas del petró- leo y algunas de sus implicaciones; y 4) el comercio internacional del petróleo. Finalmente, en (5) notas finales, se presenta un resumen de las conclusiones y las recomendaciones derivadas de las mismas.

En consecuencia, de la capacidad de América Latina para manejar eficientemente sus recursos energéticos actuales y potenciales, dependerá sus po- sibilidades de desarrollo e independencia futura de 1a región.

Es evidente que para fines de este siglo, las fuentes convencionales y sobre todo los hidrocarbu- ros, serán reemplazados, en alguna medida, por fuen- tes alternas de energla, utilizando avanzadas tecnolo- gías, ya en proceso de investigación y desarrollo en los paises industrializados y aún ausentes en América Latina. Ahora bien, si Latinoamérica sigue integrada al mercado petrolero mundial con todas las fasetas de escasez y orisis de energéticos, con ei tiempo va a te- ner que recurrir a las nuevas fuentes de enetqie, más costosas que las actuales y con pérdida absoluta y re- lativa de su capacidad tecnológica y la apertura de una nueva época de dependencia aguda. Dependencia en términos de nuevas tecnologías energéticas y de transformación de bienes, transporte, comunicacio- nes, etc. La experiencia histórica demuestra que tal situación conlleva a Ja maximización de los intereses de los ya poderosos y la reproducción del subdesarro- llo de los paises dependientes.

zar su industrialización ante una inminente escasez energética, la competencia que representan los paises ya altamente industrializados y los costos progresiva- mente crecientes que depara el bienestar socio-econó- mico.

72

Se impone, por lo tanto, la defensa que debe hacer América Latina de sus recursos energéticos existentes y de sus posibles reservas de fuentes con- vencionales de enerqis, con más celo que el demostra- do por las regiones ya industrializadas. Esto, por cuanto los pafses subdesarrollados mal pueden alean-

Específicamente, en el caso del petróleo cuyas reservas no alcanzan los grandes volúmenes de otros contienentes, debe organizarse convenientemente el mercado latinoamericano que evite situaciones como las actuales en que el 860/0 del petróleo exportado de la región se envia a otros continentes.

En consecuencia, en defensa del desarrollo de los psises de Latinoamérica y, en especial, de aquellos que, como el Ecuador requieren de un crecimiento sostenido, es imperativo controlar la producción, ampliar Ja capacidad de procesamiento y organizar la distribución de los recursos energéticos para lograr su aprovechamiento más eficiente y equitativo, a nivel de cada peis y de la región en general.

tróleo tiene una participación preponderante. En e- fecto, el consumo de los derivados del petróleo, a ni- vel mundial, constituye el 41.80/0 de la energía total consumida y en América Latina, el 620/0. Por esta razón, este producto se ha constitu{do en un factor influyente en la economia de los paises, ya sean es- tos productores, procesadores o importadores de pe- tróleo crudo o refinado. Esta influencia, desde luego, no se ejerce solamente por parte de los paises produc- tores, sino también por los altos consumidores res- pecto a aquellos que producen pero que no tienen fa- cilidades de procesamiento, dando lugar, en último término, a que sean las grandes empresas refinadoras las que ejerzan este poder. Mientras en 1974 América Latina teni'a el 9.5o/o de la capacidad mundial de re- finación del crudo, las 8 mayores cornpañzas interna- cionales en orden de magnitud: Esso, Shell, British Petroleum, Mobil, Compagnie Francaise de Petrole, Texaco, Gulf y Soca! tenían el 230/0 de esta capaci- dad.

Organización Latinoamericana de Energía

Page 73: ola de - OLADE

O:JIJNONO:JH 0'1'10H"(l.ífSHa 13 A ífIDH3N.'.l 3a aifGI1IHINOdSIG 'if'1 ··-. [

·s,red un ap O[lOJJT!s&p ap pepmq.rsod e¡ aiied uem ua apuadap e[[a ap pr!p!lJqru -ods_rp e¡ ap anb aSlf!Wl!JE' apan¿ ·e::>rw9uoaa pepr11,rpe e¡ ua a¡ue1apuodaJd ¡aded un etían_( t?/füaua l?'J

-al\ c;z fSl!:J 11pap sa !da)!¿¿ e·eqe!5a[[ st?uade sopunb

-as so¡ eJed se.i¡ua_rw (oar9.i:¡ad ap sawa¡eArnba sorpf) ·da)[ 906 r ap e.la a:¡ue:¡_rqeq Jod ownsuoo [& 'soiatuud sor eJed 'QS6 r ua anb ei\lasqo as 'ono11esap ua ,r ;0p, -t?[[O.i1esap sasred ua sep¡un sauopeN a::>er.¡ anb uor.?eD -!]!Sf![O e¡ opua_mbrs ',rstt ·o[[OJlt?sap ap f![l?.?sa ns ~Qbas

sas.ied sor Ul?Z[[f!UI? as rs uez;¡+uaoe &s o::>_r17füaua owns -uo:J ¡a ua sepua1a1¡p se1 ·opunl58s fª ewauml? aw101 · -uoJ e¡uawa1ou.r as oJaw_r.Id fª anb· asopu¡?i\Jasqo 'e,r.5 -Jau3 ap ¡eioJ, ownsUO:J fª lf o:¡mg ou.iaiur opnpoJ¿ ¡a anua w¡roefalJoo e¡¡e eun aisrxa 'opa]& u3

"018WUd [E?

1oua1u.r saoai\ p.·z r sa o¡sa 'da)! c;r,f ap awawe::>mn s& ono1.iesap ua sas.rnd so¡ e.ied &nb OWf!J ua da)! 6S T f7 ap sa awe:¡rqer.¡ 1od oumsuoo ¡a sope[TOJ.I!?sap sas,rt?d so¡ eJed 'sand .'¡eorpeJ opua_rs anb_rs 1?wua1&pp er Bnb -une 'f!.I0[8W as u9_r::>em.ts l?JSa [7L6 [ U:if '.IOpadns S8:J

·da)I %'9 ap vL:6 l ua Á da)[ za: ap anJ OS6 [ iw anb o:¡sand '[l?rpunw o_rp -awo.Id [f! 1o_r.Ia]UJ 'ono11esi:1p ua sas,red ap O!PBW01d ¡e 1opadns uarq _rs ownsuoJ un 13¡uasa.Id eurJf!'J e::> -pijJWíf '[7L6 [ U8 [76[7[ E' Op[puaose opua_rql?l.[ 'da)[ C]Zf, 8p an] OS6 r U8 re_rpunw orpawo1d ownsuoJ [3

'teica eituou» l?f ap OJO¿ ·9r ¡a uo1a.1wnsuo::> 'opunw ¡ap ucioetqod e¡ ap oJO r,·r¿ ¡a um 'sope[[O.IJl?sapqns sor,{ eituouo er ap oto f"fS ¡ap u0Jed_rop1ed 'rerpunw er ep OJO¿ -gz te awa[!!Afnba u9,rae¡qod etrn um 'sopeno1J1?sap sas_rl?d sor anb o:¡sand ozrutretzr as uo_r::>emrs e:¡sa flL6 I U:if '[f!JOJ e.rfüau& e¡ ap OJ06'9 [8 U018!WllSUO:J sr:uade rerpunw u9_wt?¡qod e¡ ap 0¡09·[79 ¡a troo 'sope[[O.IJ -esapqns sosted so¡ anb o¡ue:¡ ua :¡eio:¡ eiineue f![ ap o¡o r ·r.6 ra uoJa!wnsuoo 'rerpunw u9roe¡qod I?[ ap OJO f?'Sf ¡a UO:J

1sopl?[[OlJ1?SapS8S.f1?d SO[OCJ6 [ ua ' [ 'ON 01penJ lª ua t?::>!pu_r &s owoJ 'opaJa u3 ·¡e_rpunw ¡a11 -m !? erfüaua e¡ ap u91::mqp¡srp ren.Drsap eun a:¡srxa anb ~.iisan.wap as 'uoqe¡qod E'f ap ,{ O:J¡Jij}füau& ownsuoJ [ap sa¡l?nJUa.JJOd saUO[:mqp:¡S!P SE?[ ll?Jl?dWO:J [tf

·e:¡n¡osqe ses e epuet; pep¡en.5¡sap e-r· 'r e eo.ra:Je as awarauao::> a:¡sa euuojuoo 'anb asJapua:¡ -us aqaa ·p.r9·0 ap '.ier_rwrs tseo 'vL6I ua lf sr9·0 ap anJ OS6 L ua anb orrzsjur fa (:;.) pepmbaur o u9peJ¡ua::> -uoo ap aiuar::>.rpoo ra Jl?[nD[!?:J fl? e{a[JaJ as e,rfüaua e¡ ap re.rpunw u9_1::mqu+srp e¡ ua pep¡enbrsap e:¡s3

'rfIDií3.NH lf'I Ha NOI:JISOdWO:J ~ ·z

'(Ojo¿·¡::) J-ea[:JDU O (~f"Z[) l?:J![Df!lp![[ eas (o/Ot:;J't:;J[) peppp¡ -::>ara ,.r (o/og·sz) oeto ned '(r·sz) f1?1aww u9q1!?0 ¡ap oprnñss '(o/0[7"Qf) (!?Jn1m se.5 [B opueueseiqo: f!?.!P -unw e1füaua er ap o/06 ·z9 fª uoonpoid sopl?ffOJJPsap sosted ~O'J ·re101 l?f ap o/Of;'S fa s1?uade sa pep_r::>p10ara er anb 01ue:¡ ua 'uaonpoJd anb e,rfüaua e¡ ap OJO f'OS ¡a alfn¡qsuoo sand otnoned op u9_ro::>np0Jd e¡ aiueJ -aptrodard sorss ua opuets 'ieio; e_rfüaua e¡ ap oJor·¿r ¡a rzoo ualfnqp¡uoo O[íOJ1esap ua sas,red SO'J ·(oJoz· I) i-eapnu ua.5po ap o (['¿) E?O!fD¡?JP!!.f eas 'pep!D.Ui -oara ere o¡or,·g ¡a,{ 'oJOQ"f?fl zroo oa¡9.nacl ¡a opmmes -eiqos 'Sa[!S(?J Sa[qnsnqwo:J I? apuodsa.I.IOO OJO[l6 lª saren::> ser ap (oau;mad ap a¡ua¡eAfnba seperauoJ,) daJ, ap seucqiuu o ro·9 e 9zueof1? e,rfüaua ap u9ponp0Jd e¡ anb opetuuse eq as vL6 I e11?d ¡f re!punw ¡a11¡u V ·iea¡o -nu e_rfüaua er 'as1e:¡uawa1:JU[ e opua_rpua:¡ '.tf e:J_flJ:JijJ[a etiueu« l?f '¡e.Imeu se.5 'oeioned lª 'sopw;;s sarqqsnq -uroo sor uos e.rfüaua ap sa¡uanJ saredpu,ud Sl?'J

"fL:6 t 'erqworo:J ':!!Nifa u9ro.rpa »ve ·"sosaJDu[ ap uot» ·nq¡J+sm ap O:J[Jl?WOUO:J:![ SlS.lf!!Ulf,, :eAOPJ9:J d 'i-

Organización Latinoamericana de Energía

Page 74: ola de - OLADE

74

La capacidad productiva de petróleo debe ana- lizarse conjuntamente con la capacidad de refinación del crudo, por cuanto no todos los paises productores

A nivel mundial, en 1975 se observó una pro- duccioi: de 54 millones de barriles diarios de petróleo, inferior en 3 millones a la producción de 1974. De éste los paises de la OPEP (Organización de Paises Exportadores de Petróleo) producen el 500/0 que en 1975 significaron 27 millones y, en 1976, 29 millones de barriles diarios. De los paises miembros de esta Or- ganización los tres principales productores son: Ara- bia Saudita con el 280/0, Irán con el 200/0 y Vene-

. zuela con el Bofo. Ecuador con una producción diaria de aproximadamente 175 mil barriles, representa el 0.60/0 de la producción de los paises de la OPEP.

La producción a través del tiempo se muestra variable: entre 1950 y 1960, a nivel mundial, creció al 7.2o/o; entre 1960 y 1970, aumentó al 8.0o/o, pero, entre 1970 y 1975, disminuyó al 3. 7o/o. En Latinoanierica se presenta un decrecimiento sosteni- do, pues de 1950 en que oteoio al 18. 9o/o bajó al 18.1 o/o en 1960, al 11. 7o!o en 1970 y a 8.2o/o en· 1975; es decir entre 1970 y 1975 presentó .una tasa negativa de 3.50/0. En términos globales en América Latina hay excedente de .producción, aunque decre- ciente por años, pues en 1973 alcanzó a 152 míllones de Tep y en 1975 disminuyó a 105 millones. Sin ern- bargo, por paises mientras lós exportadores presenta- ron un excedente en 1973 de 189 millones de Tep y en 1975, de {43 millones, Jos deficitarios subieron sus requerimientos adicionales de 37 millones en 1970 a 40 millones de Tep en 1975.

Se bebie indicado que el petróleo tiene una par- ticipación preponderante en la composición de la energía; en efecto, a nivel mundial constituye el 44 o/o de la producción total y el 41.8 o/o del consumo total; esta situación se acentúa en el caso de América Latina donde la producción de petróleo representa el 66.40/0 de la energía total y, el 61.50/0 de la total consumida.

PRODUCCION, CONSUMO, Y VARIAS IMPLICACIONES.

3. - PETROLEO, RESERVAS

Esta ·clara situacíón de transferencia de energía de los paises en desarrollo a los desarrollados demues- tra la dependencia de los segundos frentes a los prime- ros, en cuanto se refiere a los recursos naturales indis- pensables para su desarrollo; pero que, en razón del poder financiero y de comercio internacional de los desarrollados, se transforma en un elemento más de dominación de los paises poderosos sobre aquellos que deben ofrecer sus recursos energéticos para solu- cionar en forma paliativa su débil situación económi- ca; más aún, de aquellos países deficitarios limitsdos en la adquisición de los recursos energéticos de la re- gión, en razón de las condiciones de intercambio defi- nidas por los paises desarrollados.

En cuanto al consumo, se ratifica la mala dis- tribución de la energía. En efecto, los países en desa- rrollo que producen el 37.lo/o de la energía mundial, apenas consumen el 16.70/0; es decir, la mitad de la energía que producen es aprovechada por los países desarrollados que absorben el 83.30/0 de la energía total.

Organización Latinoamericana de Energía

Page 75: ola de - OLADE

·e1a¡o11ed w;iponpo1d E'l ap so1oa1rp SO[lfi!,l:J!]8U -aq SO[ U8 ,ese 8SOPU?.fll[J\.UO:J 'u9.weu!J8l ap peproedea ue1ó eun uaesod 'opnw ra ueiofdxa anb odwa.11 ow -s.rw ¡e 'anb sareuo.weuia1u.r se.ryedwoo ifer¡ 'a:¡.uaw1ep -adsa ',f sa.ropesaD01d uos sa1opnpo.Jd 1as urs anb sas -.zed .ifeq pepnea1 u3 ·oer911ad ¡ap uabms anb sopgau -aq sor ap ouf1sap ¡a epu8dap peppJedeD e¡sa ap ou o · pepmqJuodsrp e¡ ap 8nb e.if e¡Due¡iodw.r e11e ap 01u8W -efe un eifnmsuoo orpaq eis . ..-:r ·ews1w er ap uauods:p

·re101 peppedeo er ap o¡o r ·zv lª eune'1 eo -p¡;iwtf ua opu8rua:¡.uew 018d fe!punw ¡a11!u e O/OOTZ e 9[eq f7l6 l ua anbune 'e.:>pvweoupe7 ua arqruods.rp er ep o¡oz·p-9 re ..f [!?Jpunw pep.wede:J ef ap o/OV88 re Ue,rue¡ l96 [ U8 enb OJUnd [!? '[E?[punw [<JJ\.!U e U<;)_r:JeU ·!Ja.I e1ope1ede:Je ueq '[E'DOS .if 1rno 'ooexaJ, 'a¡o.r1a¿ ep as!l?oue13 a.rubedwo;J '1.cqow 'wna1onaa r.¡s.cwH 'naqs 'oss·3 :pmruoew ap uap10 ua 'sa¡euo.roeu.ra1u.r se_rgedwo:J oqoo enb e111esqo 8S 'opapJ u3

·se¡euo.roeusue11 se,rgedwoo ap odn1f5 oganb8d un 'opa:¡. aiqos '.if ses.red sooo<i soun opunw ra ua u8ua.11 enb o.m.rwop ra s8 le.L

01s.rA ueq anb ses.zed soqom.u e sopeqoadsosu! sos1n:Je1 eu.rbf.IO anb odwaq ¡e 'o.6an¡ 8psap 'oa¡9nad [3

·opunw TªP 01sa1 fe 81qos sas.rnd so.:iod soun ap .if sauo.r15a1 seunñrr ap ¡epuaiod .rep -od [8p Á re.rpunw u9!oua1e er ep aseq e¡ 11nmsuoo uep -and uaJq se1a1011ad se111es81 se¡ '.rst1 ·a¡qe11oua1 ou os -1noa1 un 1es ap UC?ZEl ua 'sa10J:>npo1d ses.red sor ap 01

-1apu¡ OO!U10UOD8 O[[Olll?Sap un Á pma.rnbu,r esneo -sos -1no81 so11enu 8p Oll!sew osemm rep o:¡.oa1a 1od a1uaw -e:>![ope1ed-e.rwouoa8 ns as1eoqdwo:> ¡f as1ec.u101sue11

e¡qe1v ap eA1esa1 el ap a11ed epena er e o 're.1punw er ap o/of·r; re a1w;i¡e11¡nb8 sefpll?q ep sauomw f!w Of: ap epew.rxo1de e11Jasa1 eun aua.ri eu.rie-J eo.r1?Wlf ·re.rp -unw e111asa1 e¡ 8p o/069 ra uoo eiua,rio o,rpaw ra a1s¡¡ ue opuanesa1qos 'reJU8f.IQ ope1srwaH re o¡or¿·¿r¿ [ª ¡f 1e1uep!:!DQ ope1srwaH ¡e uapuodsa110D o¡oz·z l fª sar -eno so¡ ap 'sau11eq ap sauomw r¡w OlS ap re.rpunw e1J.Jase1 eun ewqsa as 9l6 r e1ed 'opeJ8 uy

0370(!.L3.cI 73.G Ti:!NOI:Y't!NH3J.Nl OI:JH3WO:J 73. - :v

·sa¡e.rpunw scaueuutoeiuooe soi -mnJ ep onueotde to opez.rre:Jof seise spond epuop 1eó -nrre .if 'soueopaweou.r:i.E?'] ses.red sor ue:i..w.rdsep onb er e eiuex; 'sepue:¡.od sapue1b se¡ e ses.red scnse ua::Ja1ew enb u9,1ouaie e1ua1e1a1d e¡ 'seouoiue me ea ·a:¡.uaw -epew.rxo1de o/ov re ojos eptrodsazroc eupe7 l?D.fl?WV e anb o¡ue¡ ua :a:¡.uapo º!PªW re o¡oz·vz ra a1s7 ua 1Í '¡e1ua.r10 º!lªJsrwaH re uapuodsa1100 o¡opg [8 sereno sor ap 'soorqno sonaw ap seuomw 009·g¿ ua [l?.tpunw [81>!U l? sepl?W[JS8 [l?m:¡.eu Sl?D ap sesies«: SE?[ UO:J ep -sons ssoo 1enó.1 8nb o:¡.und aise ua ll?JOUl? euad ef 8[eJi. . (sar.weq ap seuotttui f!W vf) )fl?lJ a (sauomw [!W Of) SOP!Ufl S8qe1v SOJl?l[W3. SO[ ap er e l?Ul?.'.)18:) seuade ¡f '(sauomw f.lW 89) UJ'i1J a (seuomw [!W p¿) 1.reMn)l ap E'f ap peJ!W er ap SOUBW '(saUOfí!UI l!Ul 9 [ [) l?JJpnes

-er e¡ e a:¡.uawes.roa.rd ou a.ifnqpwrp as 01.:inpo1d e:¡.sa enb e/Jlesqo as opnzo ¡ap sauo.wepodw.r a sauope:¡.1od -xa ser 1es.r11a1 re '01.:ie1a u3 .. e.rfüaua l?f ep seiueuod -uroo sa1oifew sor ap oun 'oeioned ¡ap reuoroeu1aiur oro1awoa re ieztteut: [I? f!:J!J!Jl?I as u9pen1.rs e:¡.s3. ·u9_ro -erqod ·sA ownsuoo 1Í u9p:>npo1d ·s11 oumsuoa s.rsfff!Ul? ua epesec; '¡e,rpunw ra11.ru e e.rb.raua e¡ ap u9.ronqpJS!P e¡ew e1 seioueiue so:¡.und ua orssndxs eq as

~ 9't9·[B 'soueopaweoup.f?J sa1o¡onpo1d iod u9fÍ)a1 er e ope11odxa oa¡911a¿ raa ·u9µ5a.r e¡ ap e.ran¡ seu -oz ap auar1101d 'u9_roonpo1d ap S1I:JlJ?P SO[ lBDeJSp. -es e1ed opeuodun OB[9l1Bd ¡ap 0/0 p·¿¿ [8 ¿¿-9¿6 f ua epuop euper¡ e:Jfl?WV ap oseo lª se ¡eJ. ·sa1o¡onp -oui so¡ e.red sa1qe1011e¡ oood seuoicqpuoo ua .if sau -oµ5a.r se.110 apsap opnze ¡ap u9_weuodw_r e¡ o ses.red soqonw zra 01a¡o1:i.ad 1!0!J?P ¡ap u9.roezpnf)e e¡ sa ¡eu -O!D!?UIBW! ouueusoo a:¡.sa ap e.rouan:Jasuoo e7

·sauo.róa.r se110 ua sepeZf¡e:>O[ seseq sns e etsue o¡ (o¡or:o) e.r~ma.ra¡_rp er .if epeznep1awoo uwoonp -01d e¡ ap o¡o¿ ·66 1a1s e1ed erpa1101dE? eop7wtt apoN 'aiuawe:¡.sando !0/06 z fa 'a¡uaµo O!PªIN lª .if o/Of?[ lª 'euper¡ eop7wv !ope:¡..rodxa 1e101 lªP o¡op·z ¡a u9pj -ei ns e ua.ifnq.r.11srp soueop¡e ses.red so¡ '.rsv ·seuoz seno e outs 10:¡.onpó.rcf sted ¡a aoaua:¡.1ad enb e¡ e u9rb

g¿

Organización Latinoamericana de Energía

Page 76: ola de - OLADE

En consecuencia, se impone la organización de un Mercado Latinoamericano de Energía que proteja los recursos de la región. Desde luego, para ello tiene que haber la suficiente decisión de vencer el.sometimiento a que están expues- tos varios paises por parte de naciones podero- sas y grandes compañías transnacionales. De- berá fomentarse un comercio intra e interre- gional que contrarreste tanto la presión de los precios y condiciones de pago, como el comer· cío de bienes y servicios intercambiados con petróleo. Este y no otro debería ser el objetivo básico de las organizaciones regionales actual-

mente en funcionamiento, en defensa de los inte- reses de cada nación y en protección del desarrollo de toda la región.

la defensa del factor energético para el desarro- llo esperado de América Latina requiere de reorientaciones políticas. El primer paso sería la defensa de las riquezas. de energía conven- cionales actuales y potenciales de la región y sobre todo de los hidrocarburos.

76

Esto hace ver que la situación actual de los re - cÚrsos energéticos en América Latina no es ra- cional, visto desde la perspectiva de lesnecesi- dades actuaies y futuras de la región. Por ende,

2.~ Latinoamerica se presenta con una capacidad productiva respetable, con excedentes a nivel regional del producto que constituye más del 66 o/o de la fuente total de energía pero que es comercializado internacionalmente fuera de la región: el 86 o/o de petróleo exportable se des- tina a países de otras zonas y el 76 o/o de los requerimientos para cubrir los déficits de pro- ducción se importa de otras regiones.

La. consecuencia de este panorama lamentable es una mala distribución de la energía, inequita- tíva desde todo punto de vista: población, pro-

ducción, consumo y comercialización. Esta situación se vuelve espectral, más grave, desde el plano de las reservas que se concentran en una zona donde late más vivo el subdesarrollo y que bien puede ser el ori- gen de futuras disputas mundiales de diverso orden.

L> Del análisis anterior se desprende la im- portancia que tiene la energía para la produc- ción interna bruta y el desarrollo de los países. Esta situación la han comprendido y manejado a través del tiempo los paises desarrolladosy las grandes compañías internacionales, al punto que se ha organizado de tal forma la produc- ción, proceso y distribución de los energéticos como para proteger el desarrollo constante de los ya desarrollados y asegurar los intereses de las compañías ya poderosas; todo en desmedro de los países que luchan por alcanzar su bie- nestar legítimo, dependiendo de las fuentes de energía que les pertenecen.

5.·- NOTAS FINALES

Las razones para que este comercio internacio- nal se desarrolle en tal forma se fundamentan bási- camente en los precios y condiciones de pago que resultan atractivos tanto para la exportación por pet- te de los paises productores como para la importa- ción por parte de Jos deficitarios. Estas condiciones son impuestas indefect'iblemente por las compañías transnacionales y los paises desarrollados; las prime- ras, dominando la producción, procesamiento y fija- ción de esquemas de comercialización del producto, y los segundos, completando el sistema a través del mercado debidamente organizado de materias pri- mas, bienes y servicios para compensar el intercam- bio comercial del petróleo.

proviene de Venezuela, el 29. 7 o/o de Ecuador y, el 7. 7 o/o de Bolivia; México y Trinidad y Tobago no exportan a Latinoamérica. De las importaciones, Bra- sil absorve el 56.6 o/o, Cuba el 1O.9 o/o, Chile el 5.6 o/o, Panamá 5.6 o/o y Argentina 3 o/o entre los principales.

Organización Latinoamericana de Energía

Page 77: ola de - OLADE

._ "

-

~ ~

:;::~

~~~~

~~~"

'~

~~~~~~~~~~~

~

'-OÜ

l O

\{n(

..-,Q

O"IO

\

~~

~~

~~

~~

°'°'°'

""''-'!

""' '-J

w N

w

Ao

N µ

-i r-

9'

.,.a,

'<

JO\

p N

._

O

O\

N

.,,_

~ o

._ y.

~

p (>

,¡o

o ...

.. U

1 (

>,¡

~~ R

S~~~

o,

.¡,

,. ""

""

' ""

'

y.¡y

.¡ !'0

5>'~

\N

\()"

"' U1

0Q

>01

Organización Latinoamericana de Energía

Page 78: ola de - OLADE

'"tJ

~ o

r- :t:>

Q.

;;¡i Q

. ;;¡i

~ i::

g

i:u

3 ([

) (!

) ....

gi

;;:;- "

' ;;;;-

::s

s· ~-

~ e,

"'

::¡ ([

) (!

)

o i:u

"'

"' .....,

2.

¡g

~ r:-i

i:u o

""' Q. ~

o "' e ~.

.......

......

-;:::: 03

& s (1

) -...

.¡ ,_

O

\ º"

'" ::s

"' ~

'-.J

.¡,,,

,_

,_.

~e!.~

~

O\

V.;¡

-o

V.;¡

~ 3

~. '-

o Q

. ll)

"' .....

. .....

. 'l:

l

~

o -o

~.

g

~ """

l\)

!)\

~ C".

l o

;¡,,.

o,

-o

.......

¡g o,

gi l\)

.....

.. l\)

~;

id'

~ ~

~ V.

;¡ V

.......

en

co

o ....

tr

-o

co

c.n

""" .!>

. 0\

1>)

-

~ -

i:u

cr.i

o O

\ OJ

.!>

. O

\ ::o-

o

""' c;:

~ o-

'-

::s 9

¡¡;·

.......

....

'l:l

í.l

"' o

c.n

O\

w

""'o

:::o ......

~

co

O\

.¡,,.

c.n

~- d

tr

¡ so

o

o o,

o,

~

(!)

~ c.n

::s

o 1 .....

.. -..

....

'o

í.l

.......

trJ

-o

:A:lll

oo

'-.J

'-.J

l\)

-o

([) ::s

.... ::i

z .¡,

,. l\)

~

~ '-.

J ~

'o

e; ::o-

"'

'"-3

c.n

'-.J

'- i:u

i::

o

o- a

.......

"¡""·o

tJ

-o

t>:I

-....¡

r-

o,

U1

""" -;::::

03 &

o

c.n

'-.J

l\)

-o

o-

o..,.

::s

o co

......

......

w

c.n

O

\""'

"' ~

.¡:,,

.!>.

O\

o .¡,

,, ...

.......

i::

o ~

3 ~

§; '--

o

......

¡¡; d

' o

tJ :::o

o ......

......

co

tJ

o

o l\)

!)

\ y¡

'!5·

6 trJ

o

-o

'-.J

w

§ tr

¡ z

~ ~

V.;¡

l\)

l\)

,_

-;::: 03

d'

l\)

:::o 00

~

w

'l ,_.

o

.... O

"

~ ~

°' ......

'l

......

°'""' -

- ""' o

Ol

Ol

-o

~ o Q:

'"-3

::s o

......

¡;r d

' ~

o O

\ '-.

J ~

o y¡

?'

,_

'¡¡;

· (5

r-

o l\)

......

(,,

¡ -..;

¡ •

(!)

'-<

::s '"U

o ......

.J:

:,. -..

;:o-

o :::o

~ :;;:;

: ""'

o ~

l\)

O\

V.;¡

......

~ g:

~ ~

\()

ce

V.;¡

c.n

o o-

c.n

-o

'-

i:u

i::

t)J

::i 3

- Ci)"

o

~ 'o

z

o .... ~

c.n

:-0

-....¡

~ .!::

. ....

o o

-....¡

o (;

, o

o -o

....

::s ""'"

' -

i:: 3 o

N

t--J

V.;¡

N

......

d' ......

~

o c.n

~

~ ""' !:l. Q. ::i

::o- (

) N

:'l

w

°'

w

o \(

) w

\o

;¡,.

w

g:

¡;; w

e

::s 3

{¡)

o 'o o ....

78

Organización Latinoamericana de Energía

Page 79: ola de - OLADE

9·5¿ 005'56/, p·pz oov'95Z oos'isot NOID:!IH 'I11LO.L

(z) N'rfWD:IflS

«cot 001,'zr OOL.'Z[ vnovuvot» otxn oos»: ooc;'vr V'I'r!W:!IJ, V na

(i) lfffi!N11CIO

ooot coz'z f OOf'fI CIOaV 11 'Il!S 'I:!I (i) SlfWVHl!H

oz» OOL.19Z O"f?f 000'9[ OOO'fl7 lf NILN:.:JD C!lf

17'6!.. ooe'g91.. soz 009'66[ oot/f196 3Glf'10 '1VLOL

0"06 oos'tz oo: ooc;'f ecos: svnoann ooo: 000 O[ ooo'or lfNlf:JINIWOG ·¿;_:¡(]

oixn OOZ16I ooe'e: ff83d

otxn 000'5 000'5 A VflDVCilf d

5·0 OOf 5'66 006'fl<_; OOZ'65 tfWVNlfd

ci»: 001,'5z 001,'5z lf:JHIWVI'

ocot cco'zt 0001fl SVtinaNOH (I) ILIVH (T) vuv A vno

0·19 ooo'9f 61f OOO'fZ 000'65 H'IIH:J

o·oor 000'5[[ ooo 'e; r r r/H.DJ

o'oc: 00f'9 00f'9 lf:JICI V.LSOJ

o'oo: 000·9z 000'9z tJ I'í1W01 OJ

L.'L6 ooo'rn5 f'Z oooer 0001565 'IIS118B (r) soavenv«

NOID:!ICI lf'I sa vsso« NOID3ff lf'I 30 'Itf J,0.L o/o 3.LN:!l Q:!l:JO Hd O/o 3.LN:Ia3JOCid NOI:Jlf .L CIOdWI stv«

( soverp se¡pieq ue )

U6 r - 9L6 r 0.LNHIWI:J:!l.LSV8tf 30 N3DH:IO NnfJHS

caneo 03'10{IJ,:!fd Ha SHNOI:J"ff.LHOdWI sv': Ha "ffHD.L:JffCI.LS3

f 'ON osavn:

U9[!:JeWJOJU! U!S (z) opnzo oa¡911ad euoduu ON ( r)

;_:¡ mn o : suuzas

6!..

Organización Latinoamericana de Energía

Page 80: ola de - OLADE

80

l:t]

CI)

;1 e: o '-3

~ ~ !!:.

C

) tJ

~

tr¡

r-

tJ

!!:.

........

tr¡

CI)

s Cl'

.l ~

::j

o s

ª ~ §

::::

; (l)

'.);

j tJ

"'

tJ

Q.

~ :;u

(1

) §

o

fil' o

~ !!:.

o

~ z

::::;

~ ~

.... (l)

"' CI

J O:

.....

. tJ

ii:í'

-o

'--

.....

:¡ tr

] o.

'\:

! 1

tr]

......

~ 'O

.....

:¡ o

.....:¡

r- gs Q s o

~ ;1

~ tr

¡ to

~ ~

()

o Zz

t r-

tr¡

.....

()

..... C

I) N

tJ

"l

~ !!:.

o

o :t:

r- tJ

'.);

j

!!:.

'"-<:! ~

~ :-

:-

6

~ .....

:¡ w

......

.....

. .....

. .....

:¡ .....

:¡ w

o

~ C

\) ~

......

p ,C\

'.l _ ....

;; ~

o o

o o

8 o

o o

o o

r- Q

o o

o o

o 8

o z

~ ......

'.);

j (]

) .....

:¡ l'V

!!:.

S"

~

_.....:¡

p tr

¡ .¡,,

. o

.¡,,.

o 8

r-

o o

1 1

o o

!!:.

o o

o o

o /

z

~

.......

()"¡

00

10

t--)

\

1 w

w

..

:- .....

. t-<

1:\

,) ....

.. .....

. !!:.

'1'

] (]

) ......

w

o o-

e:

..... \'-)-º

!V .fX

l ,>

!>. '.);

j S"

ºº

º o,

o

l:t]

~ °'

ººº

o o

C)

!!:.

o ºº

º o

o o

o 1::1

z

tr¡

.... ,_

......

[j]

00

00

o

o .¡:

,. o,

00

o

o .....

:¡ .....

Organización Latinoamericana de Energía

Page 81: ola de - OLADE

..... ()

..,,

* ..

L.,

z m

~ ~

e: ..

o e

CD

~ ,,

o a

~ a

rn

º' ::¡.

X

!2.

. ::;¡

e

()

., Q

:><>

~ )>

.,,

"E w

3

., "'8

o !!.

o ¡,,

o

¡¡-

Ul

e 3

g a-

-c

a ::;¡

¡¡•

::i

o

ce

º .,

> ~:

o &

n n

Q.

n ..

º' 8

e ::;¡

o

e ¡:;·

:!!

::i

a· ¡¡:

::

i s;

CD

a CD

::;¡

;:¡.

.. º o

o m

.,,

::;¡

-;

::;¡

o Q

.

~ ti:

> a·

Ul

3 ...,

- -c

.,

3 -t

CD

..

1~ 1~

I~ =: -g

::;¡

o ...

o .f>

.. ?'

"'

"' ~

N

~::¡.

CD

.. :

:;¡

t..>

:-0

::;¡

Q.

(X)

- iS

~ "'

a¡ o

1 e-

3 a·

N

~ N

-o

~

e n

1 -o

(D

-

-o

(X)

"' ,,.

1 ,,

' ~

" 1

o ~

"lo

z e

~ -

o

Q

ª 1

¡:¡ n

e -o

o

c;· •CD

1

1 +

1 r

1 1

r 1

1 ::;¡

<s

1

- 1

(\l

" 1

-o

.. .,

1~ 1~

I~ ...,

l "

o ~

w

"' - "

' "'

~ .....

-;;;-

(x,

(.,

(x,

(x,

~ "'

.,, (X

) N

~

~ j

' o

°' -o

~

" N

~

1 ::;¡

lJ

l o-

{,

J -o

00

::;¡

CD

Q

. ....

X

~ e

o "'

., +

1 +

r '

1 r

+ 1

' ~

I~ o-

- I~ co

v>

o-

I?'

-t

O

o ~

¡_,,

o o

., ~

~ '.:::!

l.

T> :.t)

1~ -

3 V

w

N

v1

9..

~

::;¡

-o

N

N

"' w

o

<.n

rn

..,., ce

r o

-t

a ¡¡·

ir

;o

::i

::;¡

o ~

:l! r-

'

~- m

e

< o

-<

a -<

e 1

Q

"JJ

V)

1 -o

:.--:-•

CD

)>

):

· .. ::s

.. s

l~ '"

lw -

--· - I?>

1

::- -g

.. 3

co

w

~ :o

:<'

N

.-:::)

Q_

::;¡

z ,,

¡,_,

~ o

'"

o ~

~ Q

.to-

eo

·-O

~ (..

)

jJ i3

o (X

) (J

< "

o-

~ ..... :

;

1

- o

.!>-

(J\

w

'• 00

.~

"' -·

o

o ()

o

- ~

:; -

::;¡

o e

:t CD

o

~V'

.. ~

::;¡

-o

Q.

., m

..

., ""

.,, 1

1 1

' '

1 !

1 1

1 .....

e n

o '

I~ "' '~ -

-~

¡~

~~i "' (/

l j;:

e

" w

"

" -

--0

f·.'°

r-'

w - 1~

:.....

co

1'2 N

(..

)

I~ a. S

' o

m

......

-o

't ~

.1 S2

ñ.·,fr

"' z

..... G

· o

'~

o-

--

~' "

)>

... r

!JI

(t)

'"r ~

G)

1 +

1 +

1 r

r +

+ '

n1

e

1§ 1~

- -

I~ ~1

1 z

w

- 00

:o

w

L"

-- o

:.....

o.. (r.,

~

~ °' ·-

! V

l .... ,

"'· .... ,

...., ~

o:>

n ...,

o-

"' o-

.....

"

o-

1 ~-1f1

)>

¡

- Vl

i m

V

>

¡

1 1~

o z

m

z z

o !

" n

o o

o (1

i

:'- :'-

.<

1

1 "

! "

1 ·o

-

1 (t

) 3

I~ I~

- -

1

-~...,

~ 1 a º

w

-o

N

"'

- ,

. ~

e cg

~ 1

00

8 -o

;!3

I' &

~

"' ,,

o N

~

¡ V

¡¡·

(D

t•ZJ

~

1 e

~ -·

1

o i

1 1

1 1

1 1

1 1

, .. 1

1 ~

--0

)

I~ w

I~ - -

- 1 "

1 i

o "'

"' -

l ~ [

......

' -ó

?.:

- --

:....

8 2:

1

-o

o 01

1 ~-

~

o-

1 o

w

N

-o

1 o

~ (1

)

1 +

1 1

1 1

1 +

1 ()

l

1 j

ºI ..

, J

1- 1~

- 1

'J.

11~ .

1 -

"-'

.¡,.

1 ~ ~¡

(J

; ..,,

7-i ~-

I~ -

¡,_,

i 2:

w

1-.:-

1

....

.... w

1

,o

1 ......

00

...

(,)

u,

·-. ::::¡••

o

--0

.. :;:

O'l

o-

·O

¡ ¡

' "'

,~ 1

l :.i

¡ lf"

;

¡ ~

i

rn

Organización Latinoamericana de Energía

Page 82: ola de - OLADE

Organización Latinoamericana de Energía

Page 83: ola de - OLADE

<;o~ '.17 e•osv·.> , OOO"lH' l iv6•oz: fvo·a6i 9av· i l'~Z:'il'Ü <;;os·s6e ' OOL'f66'l~ Y1Hn:;:3:tl8l ¡ LL 9 6'~17 6'9f ()()()'<;{ Ll6' ~ Lov 6.;6 L•i<;9•z 91:6'91H ooo•v9L·z .AVfl!J.!H'n h~ o• l9V ooo·on 969'2 ~6fl'U i;•962·i ' c:e i • t ac:i ·.; oo11"96o·i 00.Yl'fOJ: t: fflJUINrnlj '1.'V 0'817 l'h ooo-or · e<:f'l 9S ll9 0'026'<: zvv•ev ooo·szL·v VNY;INrnoo YOI'rnflf!rnl ~Sf 'e; L'6cl 11·9 ooz·6~ 9~s·L S<:6'9 w; l'VlZ"6 6lc'OB<:'~ oco-s irs ~ m .. '!?di 99l o·s Z'LZ ooo·s f6~ Zfl 9lf 6'S66 <::SL'90V 006'9119' e l1ffl~1fl'Yd! Sl~ O'OOl Z'l{ OOZ'6S 61!l'~ o~ 6co·~ S'HL' L os9•i;¿ OOL'l99'l VWVH~f,! j ¡:9¡: z•f• s·o~ ool'C:• Se9 B ~ ~ BV9 P'o6f'~ 000'6{ l oov·~v~·c Vll!W!!'f:Jit;ri LV9'6 0'09l OOO'C:N B6S' lS 1'88'09 lll V'Hl'9V f8l'l96'~ 000"1'60'09 o:nxrorw¡ LL9 9·¡:~ e·e~ DOL ·sz Gl6'l 9f SBO'l l '9Bl 'Z C:96·0~ OOO'VlO'i: VOIYJAV ri PJ!l O'Vl S'8l ooo·~~ 6<:S ccl 89f 9'666 eeo·c:ii OOO'ctl -z i S'1'1lf,(fNOH! <i 0•9i c:;::i •v os~ f'889 oSl'LZ ooe·fes·v n.rvu¡ üll ·a·s 9lV ·a·s v6S <;'fff f<;l'•fc 01:9'09c; 'fNO'lílO: 91'<~ 8'1'<: v·vi oo<;·v i 000' l Oül lZ9 L'9f9•f 6es·eoi ooo·c;se·s

i V'l Y~.aJ2' J. V n~:d 9of o•v• 6º•• oof•f ~ 669 fti <:H L·au·i Sf6•oc: oov: soi •v

¡

HOG'fA'IYS rr~ Lov 6'fv 000'9l7~ l9L' l SZL"B OfV 0'•8B"2 Ol9"Dli: 000'069'9 aoovnos zg·z C:'6V~ a'Si ooo•6S <!69'8 fü·o~ VC:6 i·iev'6 <;;v6'9Sl OOO'fSC:'Oi 8:'I1RO Sv9•' O'Ul '(!'S ooo·c;•i 9fO"l otz lfl (iii)i:"Oll "9 17¡:c;·ti ~ OOO'f8•'6 vano Lov O'·l i 6"8 oof·9 6<:6 sov 9Ll s·vvc;;· ~ 006·0c; 000'066'i YOIH YJ.SOO f99'f s·ir. 000•9¡: ove•u fU·9~ l91' l'96l'Ol Bff'eft'l ooe·siv·fc YH!WO'IOO los·9~ f '986 B'OZ ooo·c;6<;; Hf'BS S<:v' if e9L i:'6ff•¡:;g S96' •~c;·e ooc<;vi "lo~ 'II Sil!lll 917f l'ff ooo•vz 990• i Si6"S 08(: 9•iss·i iec;•e6o'i ooe·ff9•c; vu1no¡¡1 ·e·s D'f e;. f ~ fBl •a•s •GL i;•Hi oft> 000'<:1'<: SOG1fHH1fH 09c'6 8'f89 6 ooo·n G90'0 f 9~0'(:f sc:v·i t06e9•<;f 9S9'9ll '1! oof•9fo•c;¡: VNI.LNr-rOHV

( L ~) (o l) (6} (8) (l) (9) (<;) (v) (q (e) U) 'fCTV1~' .LS~i.I OITfllT:J S:!r'IVJ.O.L 08''IOl!JSd 0'.>r'lül!J:;!d ... SO~I1L~DH2'N:IT SOOiiL:;rDl!i!!fIB :!f(I 1'.LidVO H'.':d €:Id :;iroMimnns NOIOV'IS:Od SIVd \;';'""if;',:;')7Tí: CT~cr:-L1V0 NOIJV'U . .r:;¡¡ CTVCTIJ~c!V:J 'dWI :;¡a rorrVJ.N:;roHOd owoo so rmr:l".r.i:03x:;r :!!U NOIO\'J<!Odi~I (~U OWiiSNOO NOIOOilG:OHa: lild: Ot;'IOHJ,:>!"d :3:(1 NOI:J'OJ,HOJ!U

O N \1Jl~f3V\j \10N l.l \11 OJ 1.l39tE3!}J 3 OllO~tPv'S30 N3 S3~00\1JIONI ··-

*

*

(H) (oi) (6) (8) (L'í ( 9) l (~) ¡ (v)¡

(O (Z) { l)

• fl. N 'S!i!Vd.!I\i 1\II::JOS crnv cruouooz .'[0 .LNé'il.Ll:!Vda:a :;JOU.'tO 1YOI.L8IJ,V.LS 'S::JIJSI.LVJiS J..f)H!!!N'.'r 1va:o1::i ,![O J.::)V&1X3: NV :s:.LNa:fi.![ '1'1}[ a:cr Sa'TI:W N:!! Vl6 ~ YQ1f'IVJiSNI ava:IOYdY:) •s:rnor:lV?'lL'IHfid SVH.LO J.. 11fNllilOf SV!l O:NV 1IO S::JUSIJ,VJ,$ Hfü!'IOH.L:!!d At!!l.LN;;I::l HJ.3:IJ,fü!!i'LL :!!([ SO.Llfa :;rcr asva Y'I aasos 1Vd3:;) =:!!JiNS!M "SOilIYicr S:!I1Ill:Hl/H a:a sa1rn • ~L6 ~ y NO!:)VWHCMIU

• Il\M - ~ l6 ~ OZll:VH 'SOIJiSIJiVJ,S 'IYIONYNI.!l: 'IYNOIUiTNUJi.&I 13'..LN:il'DJ: º SS:rYJiN:!l'.OHOd •9L6~ y NOIOVWRO.irNI ·a:av10 =a.LNS:ilcl 'SOIHVIa SS:'IIlf~H a:a S:!!'TIW Na '9L6~ V NOIOVNll:O.irNI ·~<rY'IO l:![J.Nl!Hl.![ 'SOIHYia S:!l'.1IIDfY~ a:a S3:1IW mit

'Vl6~ 'f)X/TEOX ooL·o~ :!la 'd"!!!'.L a:a SS:'TIW ''11fd3:0 l:!fJiN~íLl[ "S3:1VJi:!!::J:!!A S!!!'THIJiSfiHWOO ªª OWDSNOD 3:J..il10:lra ''TYIDll:S:WOD VI!lH:!!N:!! a:a OWllSNOO ::i~/TEOX ooL·o~ :;rrr 'd'S:'J; :;ra S:!!1IW Vl6~ S:!!'TVIOI.irO SOJ;YG ªª 3:SVa \11 S:HHOS '11fd:!!D l:!fJiN:!!il.i[ '8!!!1\1.L!!!D:!!A 3:'1HI.LSilffWOD sin10xa 'llVS1JfiN0~'11NJ; YIDHaNa SJ..fi1DNI "1YID!m'WOO 1fIDHS:N3 ªª NOIDODCTOHd

'S:!!HY10a (~) j (~) ·sav10 SSNOIOfiffIHiliNOD Y1YOSS :sa,NSil..i[ 'OL6~ ªª$Sil S3N011IW Na fl6l y NOIOYWHO~NI (•) tara: SiliNS!Llr ·~L6~ ssn ªª SSN011IW Na ~L6i Hid

•soavaavno sou.tswo1r~ •ara: S.LNSI!J: 'SSN011IW NS ~L6~ y NOIDVWHO~NI

"'IVIDI~O J:alO~.i:ao ap ~-a en o.rpeno 9lSa ua ap¡n¡ou-¡:

• u9-¡:oum.i:o;¡ur B'JºS'alf'IO a¡ ap e~1is¡ps1s~ Á u91osm.i:o;¡ur ep ··;:iida ¡a ua sopasaoo.i:d SOlBG

SOJiY(I NIS •a ·s

Organización Latinoamericana de Energía

Page 84: ola de - OLADE

HUl!Hl H)l~3WH U3 li)l13,~3U3 OliOlllSISOd OWO) HIW~3103' Hl

~0110 DI ap IDUDIJDUJa1u1 DIJDUD!JUn:f

!iDJDJJa1113 1an61JPDH onn¡sn9

98

·('I') eiueio -al OWS.fUl?:J[OA ap Sl?o.IJ? se[ UO:J Á. l?:J.fWS.fS pep.fAJPI? e¡ troo sepe,roosl? a:i.uaw¡euuou UJ?1sa se::>,rW1?1oaó sau

-O!:Jl?Z{[l?OO[ se¡ ',rstt ·se:J,ruj?O[OA o Sl?:J,r:Jj?WDl?W seuoz ua .io&w e:¡.s;¡¡ opua.rs 'peprpun101d e¡ uoo eime.rad -ursr ns e:¡.uawne 'sT!:JfS!J se::>pspa1:>e1e:J sns e opzsnos ep 'euon e¡ ep e1me1aáwa1 e7 ·sa¡e.f:J!J.Iªdns-qns sop ·.fnlJ op ouxnu .IOd operpaAO.Iál? l?.1.181¡ I?[ ap [l?.Imeu .IO[l?:J ¡a se

1e:J,rw1;¡¡1oaó o rew.ra¡oaD eituoue l?'J

·.rore::> fªP ¡e101 owa,rweq:JaAo.rde ap sotmu -.I?1 ua seuotoeutut ¡ seueio e,r11epo1 e¡uasaid oteuetu ns an bum? 'se:J.rW1?1oefi sauopez_r¡e:JO[ se¡ ua ueurwop -eid sa¡eWla¡o.rp_rq sewa¡s¡s so¡ 'ouenuoo ¡a 10¿

'('l''I') Sl?:JIJSf.Iape.Ie:J seise ap so:i.ua.rUJI::>l?Á so¡ sa1uan:Ja1¡ uos ou 'a¡uaw • ep,r:Je1ósap 'ossd oteueu: [!:JJ?J ns iod pepp.f1pa¡a .re1auafi eied reap.r te sa anb ooes 1odeA un ua:Jnpoiá 'sa1as,{a/5 so¡ iseuuo; sepeA ap sO:J!Wl?10a/5 sosznoar so¡ .re.r¡uo:Jua uapand as eza¡e1meu l?f u3

·renpe l?fDofOU:Ja1 e¡ ap ro.r¡uo::> rap e.ran1 e,r1.epo1 UJ?JSa soqr.ue oied 'e::>as e¡ua,r¡e::> e::>o.r ap seiueists so¡ (q Á 'sopesf.Insa.rdoaB setusasts sor (e :sapepmq¡soá sop se110 ueistxe 'a1uawe::>r.r9a.r

·sa¡euua:¡. sa1uan1 sns ap sapepa!d -ozd se¡ e sepe.ID 'so:Jfp;¡¡w so:i.ua.rwe11m tra caueuueuo -at.o.ide ourcc o sauor:Je1,rqer.¡ sns .ie¡uap?:J e.red e:J!J.U -oieo eiueuioo ns opueq:JaAo.rde an1 sa¡ew1a1oaB sai -uan¡ se¡ e 9!P pepiueumu. er anb osn 1aw¡:1d l3

·o:Jas .rodeA ap sodwe:J uos etu -.IOJITl?:J Uo S.IoS.fa[) SO[ Á erreJI U$ 'O[[o.Iap.It?'J (H)

'l?:J!rwqs pep.rt.p:Je 1?f ap rerpunw edew .IaA ('I')

ep u9px>e1a¡e:J l?f e.It?d sarew1a1oafi sosuioei stis eq:Jat. -ozde 1o{aw anb smd Tª se 'e1oqe iod 'e!pue¡s¡

Organización Latinoamericana de Energía

Page 85: ola de - OLADE

·1ope11res [::! Á o.?!X?W ua sewerd <JP u9,ro1uado e¡ opetotu; eq as 'a:¡.uawewmn ·soprun sope:¡.s;:r A' u9d -er 'e:J_l1?!AºS u9run er tra o+ua!weq:;a110.ide ns 9_ra_mr as 'a1uaw1of1a+so¿ ·sepe:><Jp san awaruepeLUixo1de

·101oe¡a¡ea cuico rew1a:¡.oai5 eiueuioa !?[ euoe; I?[ e:¡.seq opeq:;a11.01de eq as ou eouetueouuer¡ u.3 ·sopmpa if u9pe1rqeq sese:; ep 1op1?f1JU8 Á .IO¡:J!?Ja['!:J OWOD 'O:J!.11D§llª U!J ns ap a:¡.1ede 'u(J_rqwe:¡. eqzesosd» as !?fpue¡az eAanN u3 ·uu ¡e:¡. e1ed .iore:; asa ueztgu: saweirqeq sns ap O/o SS rap e:JJ8D 'eiuotutenioe :sopmpa Á sepue.lll._lll. sns

·eopi ·:J?[3 e,rfüau;:r ap e10p-e1auaf) OWO:J OWafWl?l[:JaAOJdV

·epere+su! pepro1uie;; 10.ifew treo s,red re ua ow,rx91d 01nm1 un ua l!?WlOJ -sue1:¡. apandas 'a:¡.1ed ns iod 'm;ider ·os1n;;a1 a:¡.sa ap oi -uap.ueqoa1101de a¡ ua tnoueuedx» .io.ifew er Á ¡e¡o:¡. ep -eteieu; pepp:iedeo e¡ ap o¡0 06 ¡a uauap sasfed sois3 'MW 006 UO:J erpueraz !?Aal1N Á MW OZP' UO:J f!![l?JJ 1od ep_m.6as 'MW OOS troo 'opumu ra tra epe¡e+sur pep -ioedeo 10.ifew er euet; uemb se soprun sope+s;:r 'MW oor·r a:¡.uawepew,rxo1de ap sa opunw [ª ua ¡e:¡.o:¡. eper -eisu; p!?proedeo I?f anb etunse es 'awawremo11

·o¡0 06 ep eo1ao ep sa 'opeq:Ja1101de e1 -oue e:¡.seq O[ ap

10:JPP?lªºw1a:¡.oab o:¡.ua!W!!q:;a1io1de [a 'S8U!J sowml) soise 1W?d !!p!!Z![!Jl1 p!!p![l?f:JUa:¡.od I?[ sotutrqoxe !S -sconsum sowarweqoa1io1de sor opuM -n[:JU! 'SODpiffüaua OU sauu ua OJSi31 ¡a 'pep_l:J_l11:JiJ[a 1e1auab 1?.I!?d !?Z![.fJ!1 as O/o 09 [8 a:¡.uawepeW!XOJde '(,) (SODJWI<J+oaa MW L.t>C:'Z) sa¡emoe soD.rWJ<J+oa.6 sowaJweqoa1101de sor ep opeams» ¡e:¡.o¡ lªG

·sL.6 r 'oosroue1d ues 'wno_rsodw.ifs rew1aq:¡.oa[) N ·n puooeg »u. (..)

aoeq spssp f!_rpue[iilZ !?A<JnN :orbrs ap sordraupá ap -sap !Sl?D U!J ¡e:¡. e.Il!d e,rfüaua e:¡.sa 9q::ia1101de anb s.ml souiud lª an¡ 'e!f!?1f ·o::irw1<J+oab owarweq;;a1101d1? [ap [!!!plOW!.Id 011pa[qo [8 !!D!J1D<J[a !!JÓ.Iaua ap uoioes -auaó e¡ awawrea1 se 'wpa1de apand as owo.J

·soye SOLUPfl) SO[ ua ope1óo¡ mq anb otnbotouoei aoue11e re ouroo ,rse 'ei -zrano anb troo sepenDape sauopez.rreoor ser e Á osrnoar asa e opuep ?+sa ar as anb ostndiu; re op,qaa

¿g

Organización Latinoamericana de Energía

Page 86: ola de - OLADE

COSTA RICA: Actualmente se sstan realizan- do investigaciones en la Provincia de Guanacaste con miras a completar un estudio de factibilidad.

Lo anterior puede explicar el poco interés apa- ren te que Colombia le ha prestado a la Geotermia; sin embargo, en el Departamento de Caldas se ha iniciado una investigación preliminar por parte de la Central Hidroeléctrica de Caldas (CHEC)~ conjunta- mente con el Ente Nazionale Per l' energie Electri- ca (ENEL) de Italia sobre las posibilidades geotér- micas del Macizo Volcánico de Ruiz, como elemento de apoyo local en la oferta de enrgia eléctrica.

COLOMBIA: Como el resto de los paises an- dinos, Colombia se encuentra en el grupo de paises con posibilidades geotérmicas, pero su generaciód; eléctrica depende en alrededor del 77 o/o de plan- tas hidroeléctricas, gracias a su favorable situación para el aprovechamiento de este recurso. Adicional- mente, es el país latinoamericano qu cuenta con el 65 o/o de las reservas totales de carbón de la Región, aparte de ser potencialmente importante productor de hidrocarburos.

88

BOLIVIA: Recientemente se han iniciado los primeros pasos en la parte sudoccidental del país pa- ra evaluar las posibilidades existentes en el área ve- cina, a través de la Cordíllera,de El Tatio en Chile.

Fuera de los paises ya mencionados -Cbile, El Salvador y México-, se ha iniciado la exploración y estudios para el aprovechamiento geotérmico en los siguientes paises:

En Latinoamérica, prácticamente todo el li- toral pacifico tiene actividad volcánica asociada a la energía geotérmica; también se extiende a zonas como el eje Neovolcánico en México, el norte de Co- lombia y Venezuela y todo el Caribe, exceptuando Cuba. La distribución de las fuentes geotérmicas se pueden ver en el mapa adjunto.

Con ello, se ve que no cualquier localizaicón geotermal es apta para aprovecharla en la generación eléctrica, por lo que, de las múltiples anomalias en la Región, sólo algunas podrán ser aprovechadas.

l. Altas te:nperaturas ( '= 150 O/o C) 2. Profundidades no mayores a 2.500 mts. 3. Altas permeabilidades a los fluidos 4. Buena entrada de agua al yacimiento 5. No corrosividad de los fluidos y bajo con-

tenido de sólidos.

Para utilizar el calor de la tierra en la genera- cion de energía electrice, un yacíiniento debe contar al menos con la tecnología actual, con las siguiente; caracter isticas:

Posibilidades en nuestra Región

En Chile, en el campo El Tatio, se tiene ya la entalp1·a necesaria para instalar 25 MW, pero algunos problemas técnicos han diferido el programa de íns- talacíón.

El Salvador inició en el año 1965 las investiga- ciones que condujeron a la instalación de dos unida- des de 30 MW cada una, actualmente ya en operación, en la zona de Ahuachapán. El número de localizacio- nes con posibilidades de aprovechamiento qeotét- mico es, según los estudios, de doce.

México es el país latinoamericano con más ex- periencia en este campo de Ja energía; desde fines de los años cincuenta comenzó a operar una pequeña planta piloto en Pathe, Estado de Hidalgo. Posteiior- mente, en el área de Cerro Prieto, en Ja parte norte de la Peninsula de Baja California, se inició la explo- ración y la consecuente perforación de pozos en las localidades adecuadas para aprovechar esta energía. Actualmente están operando dos unidades de 37. 5 MW cada una y se espera que para 1982 Ja capacidad instalada en esa área alcanzará los 300 MW.

ESTADO ACTUAL DE LA ENERGIA GEOTERMI- CA EN AMERICA LATINA:

Organización Latinoamericana de Energía

Page 87: ola de - OLADE

·opue1o¡dxa J!nl5as ep peprse:Jeu Jfeq ,{ so1erdwo:n1.r uos sare.rowr sope:¡ -¡nse1 so¡ 'ofüeqwe u,rs '·s¡w 008 ap peprpun101d eun uoo 'VJ,fl.XOTN ep ee1¡? re ua ozod 1ewpd ¡ap u9.r:Je.IOJ -Iad r![ e UO.Ie:Joqwasep anb sauO_r:JP.IO[dXe ser uo1 -erow! es g¿6r ep seu!J V :lf'Il:!W3.Llf[]D

·sei¡e a:¡uewe¡u&fO!JnS se1n1e1ed -wai uoo sounD¡e 'sa¡euua¡eo.6 sauO[:JPJsapuew uoo sonrs 09 soun uaoouoo as enbune 'sorpn:¡se e1uaw -eo.rPf?Jd opezqea1 uer¡ as ºN :svHnGNOH

·01 -ua.rwr:Je.ií ¡ep seuo,r:J,rpuoa se¡ e epen:Jepe e,rf3o¡ou:JaJ er ep u9roeonde e¡ 1eurw1e:¡ap eied aiue,r::i.r1ns O( op -ezue1ie eq as ou oied 'se¡qe10M!J sapepmq_rsod ewes ·a.id OflWOJ,OWOW odweo f3 :vnDl!Cftf:JIN

·seo,rw1?1oa6 seuop1nsepuew uoo sop,rs oz ep Sf?w 1ez.rreoor e uo1efnpuoo enb se:Jn!?wais.rs seu -o.roeóqsaAU! UOIPf:J!W as 9/.,6 [ u;:¡ :tfWifNVd

·so:Jru11a1oa!5 so¡ .-oa.tfo1d 1e,r::iru.r ep pepncqp::ie1 e¡ uaurw~e:¡~p (ue1rw -·.Iad) anb so,rpmsa sor iezedwe (rpe¿ ,f 'e¡anzaua/l. 'eunueóIT¡¡ '.Iopen:i3) ses.rnd so1se e uP1.rw1ad enb sewe1.601d Ir![[OIJesap ep sepepmq.rsod ue !?lSél es enb O[ iod 'eori?füeue a¡uen1 e:¡se e 01oedsa1 orper¡ eq as o:Jod o epeu '¡ew1e10e!5 e[ue11 er ep 01iuep ueeo

· enb 'soueo,r1eweou_r1e¡ sas.red s!?wap sor u;:¡

·o[Ó!S owp((?Jd ¡ep sa¡ue e1qrsod e1ep_rs -troo as ou ois« oied 'a1ue:¡1odw.r Sf?W eas u9,r:Jedp -.rped ns 'eoes eoOCf er o u9.wezpnsa1doeD e¡ ouroo 'oiond so:¡:Jelfo1d ue eioue e¡ser¡ · 'seo_ru:J?1 uo:J anb 'arq,rsod s3 ·eur1e7 eap?wv ue a:¡uawreuo.rf3a.i ow -O:J oia¡ue opunw re ue o¡ue:¡ 'eo!JP?[ª e_rfüeua ep epe¡o er ua a¡ue31odw,r ewIOJ ue 1pedroq1ed e:¡uaw ·[!:J!]!p P_rWJe¡Oa[) e[

1[r!nJDr! E!D!U:J§/1 !![ UO;J

·se.rw -ouoos sanq?p sns e1ed SO!:J.lf.U:Jes sepueib uoo ue+ ·Iodwr 'e_rA![Ofl .ií .ropem3 ep u9rodeaxe uoo 'anb 'sos -nqieoospn; so¡ op uoionussns e¡q_rsod er e,uewesa1d -e1 sa¡ 'sepnp e .ieón¡ uts 'anb etiueue ep e11qeu.1eue a¡uan1 a:¡uepodw,r aun r!!W.Ie¡oaD e¡ ua ue11ueno -tza (!!!A![Ofl Jf 1op1?n:J;:¡) 1ns ¡ep eop¡mrv ep soun.6 -te IÍ aqpeJ [ep SO[ 'oueopeweOIWe:J OWSH ¡ap SO[

oiuoo sas.red enb pep_r¡.rq,rsod e¡ e¡uese1d u9pja1 e.i1

-sanu ap eo,r1,rrod-oa6 u9.rs_c1irp er 'oiuequie u.rs

-qo as 'seorw17:¡oaf3 sapep_r[.!q,rsod uoo somwpaweouq -et sas,red soun!5re ap 'HMD ua '¡e101 U(?f:JPiaueii e1 e11 -sanw as epuop a¡uemfüs 0.Ipl?n:J fr! op1en:Je aa

·sa¡enue HM>I OOOL so¡ ep e:)Jeo eieueb ope1e1sur O:JfWJ?Wa5 M)I epeo O[p8U10Jd Ue enb r!JÍ 'awawe¡q_rsues 1ed_r:J!J,Il?d apand PfWia:¡oa.6 e¡ 'HMD OOOZ e 00:3 ep l?A r!Jl11q ¡e¡ -oz u9roeieua.6 ns epucp sested souenbe ue enb esies

SV:Jifü:l::I.L03D S3G'lfGI'IJSISOd NO:J SON'rf:Jn:I3WVONI.L tf'J

sssiv« SONDD'IV za 9L6 T N3 V:Jn::I.L:J3'1::I ifIDCI3.N3 3G NOI:J'rfCI3.N3.D

(HMD)

vnsr: Z3N3fl. flCf3d

vnvuv« vnDVCIV:JIN

C) O:JIX::IW SlfCfflGNOH

VTlfV.J3J. vno Cioav 11. 'nts '13

CI0Gtf[J:J3 3'1IH:J

V:JICI V J.SO:J lfill.I'10f:I

VNI.LN::IDCI'rf

0·99f'Og O'L69'L O'v9r'T fi'Z6L 0'56fr6v 9'0I9 s Tv6 9'096 o· rng' r o·zr¿'g sse:': 0·990' [ 069v'6Z

: tf:JD:í3WVO CIJ.N::I:J

:s::ISH!d SOCIJ,O Cf3I:)

opewns3 (,)

-oto n: un ep e:Jie:J ep ¡e¡o:¡ u9peiaue!5 er ua U9[:Jedppied eun ueiuasaideI sarep!ur MvV 09 sns 'Iope11res l3 eied 'sted rep e+niq u9_L?eieuafi e¡ ep o¡o o· I ¡ep iopepes ·¡e troo seuede ued!D!Jied sope¡eisur MVoJ g¿ sounuud sns oorx;;w eied ueu; .rs 'Jf seorwi?+oaf3 seiuerd seiaw -üd sns ep ucaoeiedo e¡ 9L6 [ .ií 9L6 I <u:¡ua uoseunu; O:J_!XfJJ/¡J ¡f lOpl?AfeS [3 'sas_red SaIO!le:¡ue SO[ ea

·peppr.r10ere ap euep» ns ue eJ.Iode ceoue« un Ie:Jwu!5rs epend e:¡wm¡ e:¡s? e,rfüaua ap epm?wap e{eq ep .if souenbed sas.red ue 'etbseue ep reu[füew ewan1 eun anb s¡?w 'orueurour re IOd '!?1as ou e_rw1e+oa!5 e¡ 'O:JJX?W if eun -uefiIT¡¡ .rss uapand otzroo 'erfüaua ep se11peiedwo:J sap -eptseoeu sapue.ID .lf ieuouue; u9!sua1xe ueI!5 ep ses ·,red tra se1wa!w enb a:Jnpep as IO!Jewe or aa

------------------------ -----------------------------

Organización Latinoamericana de Energía

Page 88: ola de - OLADE

90

FUENTE GEOECONOMICS INC. ~W YORK 1974

@DESARROLLOS ACTUALES

O LOCALIZACIONES

~ REGIONES GEOTERMICAS

REGIONES GEOTERMICAS DE LATINO AMERICA

Organización Latinoamericana de Energía

Page 89: ola de - OLADE

S.L:Hl:!/390nl OIN\f300·0IW

HON3 l:!.L N\f3:)0

• " lt • • • Al:l\f0Nfl08 3.L\fld uo¡Ja11n.:1 ¡e Ál!SJaA!un a1e1s e¡_uJorneo osser 1aq" pus IU!1?S ">I waJd

A.8 dt/W lN3Wd013A3030HílOS3HADH3N3 1'1WH3Hl03El 301MC1HOM

{\1!H)>l) S\138\13:)l:lílOS3li1\11!\!l:!3H.L03!D NMON}I 1:10 NO!l'lfl:!01dX3 1Wli\!l:l3H.L03!D !DNIO!DNO ¡¡¡

A!:>!:l3N3 l'ti'l''t!!:l3H.L03<l so sssn :rnu::i313-NON v NOl.l.:Jfll:l.l.SNO:J HO J.S3.L ll30Nfl !;!3MOd l'tV\1!;!3H.L03!D .Jf,

NOl.LOílClOH<i 1:13NIOd 1'i1!1\!l:!3H.L03!D !DNIJ.SIX30

QN3931

3.1'11d N '1::> U:l 311\1 '1

H.LHON

••• • •

• • ... ~-;·_

H:)IMO~ H.LílOS

\f .LH3 VII 00 N r A AS 03.L \f!U.Sflll 1

Organización Latinoamericana de Energía

Page 90: ola de - OLADE

SYNIW A Vl9H3N3 30 OIH31SINIW

n :)

s o

.L N 1

Organización Latinoamericana de Energía

Page 91: ola de - OLADE

}l\fJlJílN 'lfl:lW::lN3 i(] O.lílll.LSNI 130 'VJIN'lf9WO A31

5L81l 'ON A31 0.13}/::no

\IJl18íld1}1 \11 30 3iN3GIS3}1d 13

=3.LN31íl91S A31 - Ol3~J30 13 OO'VO 'VH OIW'VNOl'.ln10113~ ON~31809 13

OtW'VNOIJíl"lOJ\3}1 0N}l31H0913

:ooN'V~30ISNOJ

'.JOl -JaS 04J!P ap OpPZ![l'J1UaJS::lQ OJJlqnd OlUSJU1'8Jo OLUOJ Jl'ap -nN l'_l8Jau3 ap oul'nJad o¡n¡psu 1 1;i 9::i.1J 'sl'u1w A l'_1jlJ;iu3 JOP<lS ¡ap n!Lil'llJQ Á::ll 't>60l(; Aa1 OPJJ::iQ ¡;i anO

'.JE;ipnN l'}llJ:Ju3 ;ip Oul'nJad o¡n1J)SLII ¡;ip U!U~llJO Aa1 "I Jl'JJIP OJJl'S::iJ::lll PI -¡nsaJ anb o¡ Jod 's::i!..a1 ·sl'!dOJd sns JOd u;i8!J ;is sopl'Zlll'JJUJ) -sao SOJJIQ~d soLUS!LIEllJO so¡ 'A::i1 o¡ai:>ao oppapJ ¡::ip ·o¡: o¡nJ)1J'V ¡a ua 01s;indS!P 01 uoJ prpJLlUOJUOJ ap anb

:a¡uaJn8Js f..a1 o¡::iJ:iao ¡a opep EH :soJ¡SJLI!VI/ ;ip ofasuo'.) ¡ap O!JO¡rqoidv o¡o J\ ¡a UOJ

A '.op!JS::iAu1 ~1sa anb ap s;ipr¡¡nJl'.J se¡ ap osn u3

~V31JílN Vl9}13N3 30 ONVíl~3d Ol.fUll.SNI 130 VJINV9~0 A.31

1 01 n i ravo

3JNVJ1\f A OOIN3l.NOJ

·J:eapnN e_1llJau3 ap ouenJad 01n1J1su1 [op u9pez!ul'l!Jo f.. sau -otounj SE[ PUJWJa¡ap Aa1 aruasard "l -·ol o¡nJ}lJ'V

"JOpas lªP l'J!1JIOd PI UOJ opronae op 's_ied ¡a ua sauopeJ![dE sns A Jeapnu e,1llJaua e¡ ap OI[ -OJJesap ¡;i eJed sauopoe se¡ JPZJUPllJo !. Jl'tuas::iid::iJ '1r¡oJ¡uoJ 'Jl'U[pJOOJ 'Jl'JOS;!Sl' 'JaAOWOJd op ope3Jl'JUa Sl'U!VI/ Á PJfüau3 JOJJas ¡ap Dpl'Z!ll'J1UaJSao OJ!lq('.ld OWSJUl'llJO ¡;i sa Jl'ap -nN e_18.1au3 op oueniad o irunsu 1 13 ~·o¡: o¡nJ,LPV

11 o'tru.uvo

NOIJV}líl0 A. OllDIV\100 'NODVNIWON30

"l'A!JEJlS!LIJWpl' Á P'.l!Ul<;JUOJa 'P'.>[LIJ?1 e,1wouo1ne UO:) "ouraru] O'.l![q~d 04:iaJ;iO ap l':>Jp_u -n] euosrod sa 'N3dl l'lli]S l!J UOJ ~Jl'Ull!sap ªl as anb fl' 'Jrap -nN EJllJ::iu3 op oumJad oimnsu] 13 -·ot OJnJ}lJ'V

{r

(q

(J

(P

(<l

(J

(4

(!

"l1Pl3!1lh~J ºI Srif)PJ}!S:>Jau <ns

~nh Ppu1~1w r s_1Pd F~P uopPl!ll'HO!~\:u ap saur¡d so1 t10:J uo!j ·t'llll' tooJ u.> PJ!i'1•1tl~~ r¡ ap q.1r\1111 q¡u~.l<lJ!P u~ sa¡ruo!füH <l'll!1!JO J3)31<JPlS~ opU3!f11HI . r ru 11 J(l pPplllJ Pf ua ¡rdpUJJtl ~p.1~ A Jl'~~I Ol!!Jlll!OJ' '" 3ll3JI N1dl Fl ---ot o¡nJ!JJ\¡I

,,, N'ldl l~fl LIOIJPJllfl r1 -·o~ <>JllJllJ'V

111 o tn u.rv»

S3NODNíl::J

:11'apnu P}llJaua e¡ op UO!Jl'7!!!Jn P! PJPd PJJl'SaJau PJJjlo1om;i¡ A EJ!J_l!Ua!J empn.i¡sal'JJ -Ll l PI nJad ¡a ua 1ruop:>::i11ad A .1r11011esap 'JPJ!J!lll'ld

'.Jeapnu P)llJ::iu;i e¡ uoo sopeuo1n¡;u soiunse rn¡ sopo¡ ua JOP<lS jP Jl'Jos::isv

:s_1ed JªP Je¡sau::i!q A ojjo.uesap ¡ap opJpuaq ua Jl'<lpnu E_ll!Jaua e¡ ap osn 1a LI<ll!l!qJSOd anb sa¡ep¡snpu! sosaao.rd A Sl'JJ891ou:>a¡ sauopl'J!(dl' A souo.nesap 'sl'J!.J,l!Ll::l!J sauopellJtSaALI! SPI sepo i 'Je¡oi¡uoJ A Jl'U!PJOoJ 'Jl'7!UP3JO 'JaAOlUOJd

'.o¡u::i!LllJidurn:i ns Jl'ZJll'JSJJ A SOAJPEO[pl'J saJl'pa¡l'LLI A seiuanj 'sodrnbo ap u1,1pEz1¡pn A uoioanpord ap sauop:>e ses1aA!P SI'! I'

a¡uaiaJaJ EJJfü?lº!PI'~ u9p:ia¡0Jd A Jl'apnN pl'ppnllas e Sl'Al!l'];)J sauope¡n:laJ !. sEpuaJJI 'scuuou J!padx3

:Jl';)f'.lrlU a¡qpsnqwoJ [op orarduroo ºP!'.l 1a ou10J _LSl' 'IEJJOl!JJ -aJ Jl'UI ¡a opuaAn¡JU! a Ll9JSaJuO:i ap Sl'aJ~ ua sepeojqn Sl'I opuorpuaidtuoa '¡euopl'u OJJOIJJJa¡ ¡a ua s;i¡ua¡s!xa saJl'apnN sa¡EpaJl'W ap OIJ!];)Uaq A 'u9pe101dxa 'u1,1p -EJOJdxa op u9p1'1ado epoi pl'pJAJsnpxa ua JE~Z![Ea~

: u9pe1adn:>:u ns JEnp;iJI' A sa¡eJau!w so.no op u9pe¡o¡dx;i El op oranp -o rd-qns otuoo SEAp~l!!Pl'J SE!JUl')Sns op u9pu;i¡qo EJ 'opl'¡s3 ¡ap u9pE¡u;isa1daJ ua JE¡nJafa o/!.. Jl'[OJJUOJ

'.osn A u9pEZ!IE!JJ<1WOJ 'm,ipnqp¡ -S!P ns op JO.l¡UOJ ¡a OWO:> )SE 'SE,\!lJE!PEJ 5Epue1sns ap LI9!'.ll'JJOdxa " u9pl'JJOdW! El JEZ!JO!nl! o/A Jl'Z!ll'ª~

'.Jl'apnu Efl!Jaua El ap LI9!Jel!lde A osn 'o¡ua!w -pouoo 1a ua sopeZ!IE!JildSil sojeuojsojord op u9pEw ·JOJ l'l l'Jed SOApElnpa SEWEJliOJd Jpnpuo:> " Jl!JnWJO::J

·sa)UEZ!UO! saUO!JE!PEJ Á Jl'a¡:inu E,l¡)Jaua El uoo sopEUO!JE¡;'.U 53UO!UnaJ A soruax -a ua Á Sa[l'UO!)EUJ;J¡u! SOJ!Ul?l Á SOl!JFUap sours¡u -El!JO 501 sorue sjed ¡;ip U9PElUas;iJd;iJ El U;) JEd!J!lJEd

------

l)

Organización Latinoamericana de Energía

Page 92: ola de - OLADE

Artículo 190.- La División de Materias Primas for- mula y ejecuta los planes, programas y proyectos de pros- pección, exolotación, concentración y tratamiento de mine- rales radieetívosen el país; realiza estudios de investigación en

Artículo 180.- La División de Proyectos Especiales coordina, implementa y controla las acciones necesarias que permitan formar la infraestructura físico-técnica requerida para el desarrollo de la energía nuclear en el país.

Artículo 170.- La Oficina de Estadística es el órgano de apoyo encargado de asegurar que las actividades estadísti- cas oficiales se desarrollen en forma integrada, coordinada, ra- cionalizada y bajo una normatividad común.

Artículo 160.- La Oficina de Comunicación ·e Infor- mación es el órgano de apoyo encargado de establecer los ca- nales de comunicación que permitan una efectiva acción in- formativa para lograr que las realizaciones que lleva a cabo el IPEN sean conocidas por el público.

Artículo 150.- La Oficina de Administración, se en-· carga de brindar apoyo al IPEN en la administración de per- sonal, de recursos financieros y materiales.

Artículo 140.- La Oficina de Planificación y Racio- nalización es el órgano de asesoramiento en el planeamiento,. programación y evaluación de las actividades del IPEN, así como del perfeccionamiento permanente y sistemático de su estructura orgánica, funciones y procedimientos.

Artículo 130.- La Oficina de Relaciones Internacio- nales asesora al Instituto en los asuntos que se relacionen con los organismos internacionales en los que el lPEN representa al Estado Peruano, así como en los de cooperación científica y técnica de su competencia.

Artículo.120.- La Oficina de Asesoría jurídica se en- carga de asistir al Instituto en asuntos jurídicos y de recopilar sistemáticamente la legislación vigente.

Artículo 11 o.- La Oficina de Controlar Interno es el · órgano que dentro del IPEN cumple las disposiciones del

Sistema Nacional de Control de la actividad pública.

Artículo 10.- El Consejo Consultivo Científico-Tec- nológico tiene como misión asesorar a la Presidencia del IPEN en el cumplimiento de las funciones asignadas al Ins- tituto y está integrado por profesionales, técnicos y cientí- ficos más calificados en las actividades relacionadas con la aplicación de la energía nuclear.

Artículo 9o.- La Dirección Ejecutiva está a cargo de un Director Ejecutivo quien es la más alta autoridad después del Presidente y tiene por delegación de éste, las funciones de dirigir, coordinar, controlar y ejecutar las acciones y el funcionamiento de los Órganos del IPEN. Además asumir otras funciones que le confiera la Presidencia de la Institu- ción,

e) Realizar las demás actividades y funciones que la pre- sente Ley Orgánica, su Reglamento y otras disposicio- nes le confieran.

de acuerdo con las disposiciones legales correspondien- tes;

I! !

Ordenar y aprobar los informes de auditoría interna d)

Formular el programa de actividades y el presupuesto del lPEN y controlar su ejecución;

e)

Representar al Instituto en los actos oficiales ante las autoridades nacionales y ante organismos internacio- nales cuyas funciones tengan vinculación con las acti- vidades del Instituto;

b)

Dirigir las actividades del Instituto de conformidad con los lineamientos de la política que en la materia establece el sector;

a)

El Presidente es el Titular del Pliego y ejerce la repre- sentación legal de la Institución y tiene las siguientes atribu- ciones: ·

Artículo So.- La Presidencia del IPEN constituye el más alto nivel de decisión del Instituto y como tal aprueba la política, objetivos y metas de la Institución en armonía con la política del Sector Energía y Minas. ·

Oficinas Regionales

Órganos Desconcentrados: g)

División de Proyectos Especiales División de Materias Primas División de Aplicaciones División de Seguridad Nuclear y Protección Radioló- gica División de Capacitación e Información Técnica

Órganos de Línea: f)

Oficina de Administración Oficina de Comunicación.e Información· Oficina de Estadística

e) Organos de Apoyo:

Oficina de Asesoría Jurídica ·Oficina de Relaciones Internacionales Oficina de Planificación y Racionalización

Organos de Asesoramiento: d]

Organo de Control: Oficina de Control Interno

e)

Organo Consultivo: Consejo Consultivo Científico-Tecnológico

b)

a) Organos de Gobierno: Presidencia Dirección Ejecutiva

Artículo 7o.- El IPEN tiene la siguiente estructura orgánica:

ESTRUCTURA ORGANICA

CAPITULO IV

- --~ ~ -~---------------- -- -- -~ -- --- --· - -

Organización Latinoamericana de Energía

Page 93: ola de - OLADE

·sa¡e1au1m so.qo ap o:pnpo1d-qns OLUOJ Sl'A[Pl'!Jll?J sepuel -sns <lp ugpua1qo n/A ¡oJ¡uo:i 1ª o:l1e~ ns e aua!I A l'aJ~ l'lSa

·s.1l'd ¡a l'Jl'd O:l!lll9ll0Ja·opos s:iJalU! JOÁl'W ap sa101 -~as so¡ ap OP!JaUaq ua sa;eapnu sauo[Jl'J!ldP se] 1e¡¡0Hesap A J!Jnponu! l' sepeu!lsap sauopJe se¡ l'ltl:laja Á e1osase 'aA -anwo1d 'sauopn!ld\l ap u9!s!A!O e1 ~·ooz 01m.111\I

·1ea1:inu pl?p[mllas ap sauop -!sods[p se¡ ap ugpeJ!lde epaJJOJ e¡ e Sl?!Jl'SaJaU sauopJe Sl'I e¡OJHIOJ A e¡nJa!a 'PJosase 'aA:in1uoJd l?J!íi9JO!Jll'~ u9pJaJOJd A Jl'aJJllN peppníias ap u9[s!A!G "l -·olz: 01n:>}lJV

· x sol.e~ ap smtJP?Iª sa;ope;aual! e a¡Ua!uJaJUOJ l'J!¡¡ •9!º!Pl'J u9p:ia10Jd ap Sl'LUJOU Sl'I ;¡p ug[:Jl'J!!dl' l?I e Sl?A[ll'J3J sauopJe se¡ pn¡es .1opas ¡a uoJ l'LI!PJOOJ A eJoqe¡o'.)

·e1a!nbaJ ;is anb epesaJ -au l?J!UJ?I ugpemJOjU] e¡ l'UO[JJOdOJd 'OLUS!LU ,1sv "SJl?d ¡ap 0110JJl?Sap ¡l' Jl'apnu t!)füaua e¡ <lp U9!J1?1:la1u! l?I Ul?d ºP!Janb ·aJ out?wn4 ¡epua¡od ¡ap 'Jt>a¡Jnu l'_ll!Jaua e¡ ap odwe:i ¡a ua 'u9p1?Z[ll'!Jadsa A o¡ua!LUeuopJapad 'u9pe1pl'dl'J ap sauop -n se¡ ;)JJa!a A e1101;esap 'ewa!Jo 'e1uau10.1 't>:l]U:l?l U9!JeLU -JOJUI a u9pEl!J1?dl':) ap U9!S!A!0 e1 -·oz:z: o¡nJ_q1y

·anjiJeJua s:i¡ ugpJaJ!O Pl[V e¡ anb S<JUOJJJI? se¡ opua!ldwm 'aul!1se sa¡ as anb p;¡j~ lª ua '12uopeu O!JOl[JJal ¡ap 011uap ueuopun_¡ sa¡euo!:la~ Sl?U!l!JO se1 -'Of('. OfnJ)!JV

A OlnlldV::J

OJIVllONOJ3 N3Wl93~

:Jod sop!nl -!lsuo:i upsa N3dl ¡ap sos111:ia1 so1 -·ovz o¡nJ_ll.l\l

·o:i[[qlld 01osa1 ¡ap ¡e1aua9 op ·uo.:J ¡e ollJl'J uoJ EJ!lql)da~ e¡ ap o¡sandnsaJd ap Aa1 'PI opp1a!a 'l?pn e;ed aJa!JUOJ <ll anb s;¡uopl?LI:l!W se1 (e

·o¡ua[weuopun_¡ ns l'Jt>d au -lltsr a¡ ou1a1qo9 owa;dns ¡a anb s;:11epadsa se¡u;¡; se1 (q

'UH a1sa 21ed sa¡epadsa SP¡uaJ ap uauod -s[p anb SOJ!lql)d sotus1uefüo so1 ¡e1sandnsa1d O[J!JJa!a epeJ ua Ual)PaJa ;¡nb sepua;;i_¡sul?JI Jod sosaJllll! so1 (J

(P

·epa¡nu e¡ a;qos sa¡ella¡ sauO[J!SOdS!P se¡ UOJ pep[tuJOJUOJ ap SeJa!ue.11 -xa o sa¡euopeu 'seJ!lql)d o sepeApd 's1?J!P_1m! '.sa1e1

· -n¡eu seuos1;¡d uoJ a1qa¡aJ anb so1uaAuoJ o so¡eJ¡uoJ 'SO[J!AJaS ap UO[JP¡SaJd JOd sope;::iual! SOSJllJ;)J 501

(a

'll'JS!J oppJa!a ¡ap a;;ap 1e so¡doJd sosa1jiu! ap sa¡ua¡ua;.o;d soJapueu!J sop1?1sa so¡ uasnJl' anb op¡Ps ¡e sa¡ua[puodsaJJOJ sosJnJaJ so1

·¡t?uopnua¡u! ugpuadoo:i l'f ap saruour -aAOJd so¡ opu;¡Anpu! 'se1aful'.11xa o sa¡euopEu 'seo -[p_un! o sa1e1n¡eu seuos.rod uanl!1oio a¡ onb 'sauopua;. -qns 'sauoraeuop 'sopt?lla1 'sauode ap sa1ua!UaA01d so1

:sa¡U;)[llll[s SO[ ( JO!J ·awe o¡n:i_111e ¡a ua sopejcuas sosrnoai so¡ ap SJ?Wape 'N3dl [op O!UOWjl!l'd ¡ap a¡Jl'd Jl?WJO,{ ~··o~z: ºlll:l)!JV

(P

"SOApa!qo sus op oruauuuoumo ¡a l'Jl'd e1a,nbpe anb sauajq so1 (q

·sopella¡ A sauop ·PL1op ap saiuapaoo.rd sa¡qamuu! o sajqanur sauajq so1

!J\ Olnlld\l::J

1VNOS~3d 30 N3Wl93~

· LL'i l 1 Aa1 l'J ap "06t> 01m_1JJ\I ¡ap saJun¡P sn¡ op o.1111ap 'A oseJ 1<> un~fas 'sexauoo A s1?1.1e1uall! -a¡dLUOJ 'SP!WlF:l!J!POlll SJUO!J!SOd~!P S~lUap ¡( 6tMi '9L6t> sJAa1 Sl'I p o¡llaJJP UO) Ppl'A!Jd Pl'P!A!PP l'I ap ll'JOqp¡ uaui -!lla.1 IP so iaíns urw¡sa N:l dl ¡ap soropereqe.u so¡ 'Aa1 o¡an ·:l(I aruasard ¡ap uoprp Pj ap J!J.ll'd v -·09z: o¡nJ_llJ\f

·sa¡uau11 ·Jad sa¡Pli'J¡ sauopisodsrp sr¡ uoo pep!LLIJO]UOJ ap o!Pqe11 a.p O!.l:l!S!Ll!W ¡a uoo uope1qp100:1 ua 'sauoiounj sns ap o¡ua!lll!!d -umo IJ P!!XJ ºI _ISP opueno OJ1P7![Pp;idsa awanll'lll' OJa!Ul'Jl -xa JPLIO!S:>JOJd (l OJ!LD:lj JPUOSJJd Jl'll'JJUOJ l'.IPd Opl'llllJl'j rpanb .IPdJJllN P_1ll.1au3 ap O!lll!lSlll 13 ~'olz: o¡n:J)!JV

S'vT~lV 1.N3W31dlt\JOJ S3NOIJISOdSIO

'l!J!UJ 91 \1 I?) ji1au 3 ap JO.!jllO:) ap crunj-xa PI ap jl'UOSJad Á SOJa!JUPU!J SOSJllJ -aJ '0!1wnq1¡ed 'sauopelluqo 'so1pa1ap so¡ sopor aumse 12ap ·11N P1li'Jau3 ap ouenJad o iruusu¡ 13 --·ogz: o¡nJ_IJJV

SO!Jl?Sa)aU ueos anh sozr¡d so¡ .rod A ¡euopeu1a¡u! u9p1?1adooJ ap saiuapao -o rd o o iuaure rianp sojprusa op sroaq ap o¡u;i!we810¡0 ¡a a¡ -ueiporu 'oppanba1 ourumq [P!Jua¡od ¡ap '01a¡u21¡xa ¡;¡u;¡ o s1 rd ¡a ua ras eA 'Je:ipnu oduieo ¡a ua uo;>pt>Z![Pp:ids:i A [EUO!S ·a101d ugpP!!Jl?drJ e¡ 1aAowo1d ered opl?!JllJl?J rpanb Jt'3[J ·!IN r_1füau3 ap ouenJad o mrusu] 13 -'06('. OJllJ)IJV

svraousnvai S3NOIJISOdSIO

"I? !J3)1?LU q arqos s:11e~a1 sauope1!1u1¡ sl'l ap o nuop '¡euosJad ep 01sa11d -nsaJd ns nJ[J!POlll r N3d! 1e asez,uoinv :v~3~nld

·11'pos pPpuníias .-ip sn¡e¡s otP!P ~1pua¡u2w 'ofSOZ: Aa1 oraro -,1(1 ¡a aJa1pJ as anb e sauoisurad ap uaw[:l~J Jl' o¡a!ns 'N3dl ¡;i ua a¡u:iw¡mpr e1oqr¡ anb 1euos1ad 13 :vaNl193S

lVNL::l NODISOdSIO

· A:q o¡anaa a¡uas;i.1d ¡e urlluodo as anb sauoro "!'odsip se¡ 'osPJ ns uo osuadsm uo asr!aP o asejio1aa

'3)3!S!)Ua)aS so¡uapaAOU HUI op º!In r op saus lªP SP)P oJup so¡ r 'rtu!l ua 'ouJ,11qo9 ap ese:) e¡ ua opea

(;(¡

Organización Latinoamericana de Energía