Page 1
Aprezentasaun husi La'o Hamutuk 4/22/2013
FOTI Timor-Leste 1
Husi La’o HamutukInstitutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza Dezenvolvimentu
Ba FOTI-Timor Leste Training on
Investigative Journalism
22 Abríl 2013
Ohin dadeer ita sei
1. Hare fonte informasaun jerál no tipu
2. Esplora Portal Aprovizionamentu no
Transparénsia
3. Introduz DVD La’o Hamutuk nian
4. Hare fonte seluk, ofisiál no informal,
relatóriu husi instituisaun sira, no sst.
Bele hanoin – se mak hatene informasaun, karik
tenke ka bele publika, se mak pronto atu ajuda?
Kada pasu atividade iha dokumentu
1. Vizaun (PEDN, Program Governu tinan lima)
2. Planu (Planu anuál)
3. Kompromisu (OJE promulgadu)
4. Preparasaun (dezeñu, tender)
5. Implementasaun (kontratu, ezekusaun)
6. Rezultadu (handover, rel. anuál)
7. Evaluasaun
Dokumentu ruma
1. Relatóriu Global – UN/ONU, IMF/FMI, ADB/BDA,
World Bank/Banku Mundial, UNDP/PNUD, UNICEF,
UNESCAP, …
2. Governu Timor-Leste – Orsamentu, kontratu,
relatóriu anuál no projetu, DNE, BCTL, ANP,
Min.Fin., Min.Just., Portal, Jornál Repúblika
3. Sosiedade sivíl lokál no internasionál
4. Kompañia no reguladór
5. Parseiru dezenvolvimentu
6. Akadémiku sira
7. Media
Page 2
Aprezentasaun husi La'o Hamutuk 4/22/2013
FOTI Timor-Leste 2
Ex: Reseita mina TL nian mai husi ne’ebé?
Gráfiku husi La'o Hamutuk bazeia informasaun husi ANP, BCTL no Min. Finansas
Page 3
Aprezentasaun husi La'o Hamutuk 4/22/2013
FOTI Timor-Leste 3
Ex: Produsaun bruto Bayu-Undan
Gráfiku husi La'o Hamutuk bazeia informasaun husi Santos nia relatóriu trimestral ba ASX.
Molok mid-2006 estimadu.
Ex: Folin mina iha merkadu global Ex: Fundu PetrolíferuOsan tama no sai kada trimestre
Fonte: Relatóriu Trimestral husi Banku Sentrál Timor-Leste
Page 4
Aprezentasaun husi La'o Hamutuk 4/22/2013
FOTI Timor-Leste 4
Ex: Saldu iha TesoroBalansu iha Tesoro RDTL iha fin kada trimestre
Fonte: Relatóriu FP no balansu husi Banku Sentrál Timor-Leste
Ex: Despeza mensal 2012
Fonte: Portal Transparénsia – Gastu governu nian
Page 5
Aprezentasaun husi La'o Hamutuk 4/22/2013
FOTI Timor-Leste 5
Ex: Osan ba kombustivel lakon?
Ita aprende husi ne’ebé? Karik ita hotu hatene ona
Page 6
Aprezentasaun husi La'o Hamutuk 4/22/2013
FOTI Timor-Leste 6
Tenke kuidadu ho númeru Kalkulasaun bazeia ba GDP kria distorsaun!
Fonte informasaun kona ba OJE
• La’o Hamutuk nia website
http://www.laohamutuk.org/econ/OGE13/12OJE2013.htm
• Livru neen OJE http://www.mof.gov.tl/category/documents-
and-forms/budget-documents/budget-current/?lang=tl
• Lei OJE iha Jornál da Repúblika http://www.jornal.gov.tl/
• Relatóriu Ministériu Finansa nian kona ba ezekusaun
http://www.mof.gov.tl/category/documents-and-forms/
treasury-documents/budget-execution-reports/?lang=tl
• Portal Transparénsia
http://www.transparency.gov.tl/tetum.html
• Google translate http://translate.google.com/
Iha informasaun tan iha Orsamentu Jerál Estadu no relatóriu ezekusaun
http://www.laohamutuk.org/econ/OGE13/12OGE13.htm
• Livru 1: Panorama, rendimentu, empréstimu
• Livru 2: Planu anuál husi kada ministériu
• Livru 3: Distritu (inklui PDD, PDL)
• Livru 4A no 4B: Detallu kada órgaun estadu
• Livru 5: Doadór sira nia kontribuisaun
• Livru 6: Fundu Infrastrutura no FDKU
Aprovizionamentu importante ka lae?
• .
79% estadu nia despeza
ba liu aprovizionamentu.
Page 7
Aprezentasaun husi La'o Hamutuk 4/22/2013
FOTI Timor-Leste 7
Fonte informasaun Aprovizionamentu
• Portal aprovizionamentu
http://www.eprocurement.gov.tl/public/indexeprtl?&lang=tl
– No mós LH nia spreadsheet husi portal
• Ministériu Finansas website: http://www.mof.gov.tl/?lang=tl
• Konta Jerál Estadu (2011)
http://www.laohamutuk.org/econ/OGE11/CGA11/
LHsubComCGSA2011Nov12.htm
– Fundu Kontinjénsia, despeza kompletu, relatóriu sira husi Deloitte
• Relatóriu ezekusaun orsamentu no Portal Orsamentu
• LH nia webpage no DVD-ROM
http://www.laohamutuk.org/DVD/DVDIndexTe.htm
• Publisidade fó sai iha jornál sira
Maibé bele hetan balun iha M.F.http://www.mof.gov.tl/category/current-tenders/?lang=tl
• Dala ruma la
kompletu, maibé
bele ajuda.
• Besik hotu iha
Ingles de’it.
• Dala ruma tarde
atu atualiza
informasaun.
Informasaun públiku iha jornál Informasaun balu subar…
Laiha data, maibé bele
hare “properties”
Prezente natal!
Page 8
Aprezentasaun husi La'o Hamutuk 4/22/2013
FOTI Timor-Leste 8
Depois akontese buat seluk
Karik tinan 2012?
Kontratu rua boot liu iha istória TL ba Sentrál Elétrika
Informasaun tan:• http://www.laohamutuk.org/Oil/Power/2011/11PowerPlant2011.htm
• http://laohamutuk.blogspot.com/2010/12/heavy-oil-project-delayed-over-
budget.html
• http://www.laohamutuk.org/Oil/Power/10PowerPlant2010.htm#Oct10
Puri Akraya hetan tokon $406
Informasaun husi Deloitte audit ba EDTL:http://www.laohamutuk.org/Oil/Power/2011/11PowerPlant2011.htm#Deloitte
• PAE entidade foun ho “significant difficulties” no laiha
konsultasaun ho fornesedór balun.
• PAE diretór sira: Indonesia-oan Eng Ho Tan, Dany Subrata, Raul
Puri no Chander Vinod Laroya.
• Asionista rua uluk, iha Jullu no Agostu 2010: Full Blossom
Limited (Hong Kong) no Pearl Energy Worldwide Ltd (British
Virgin Islands), ho valor $2 de’it.
• 69% asoens iha PAE domina husi Dooks Group Holdings Ltd husi
British Virgin Islands. Valor total asoen fó sai: tokon $7.8.
Kontratu PAE single-source
Husi Deloitte nia audit ba Ministériu Infrastrutura:http://www.laohamutuk.org/econ/OGE11/CGA11/LHsubComCGSA2011Nov12.htm
2.3.1.5 Direct award without justification The lack of documentation provided has made the determination of instances of
direct award difficult to determine. However, per our discussions with the
Secretary of State of Electricity, Water and Urbanisation, Puri Akraya was a
direct award (single sourced) contract. The contract was subsequently
approved by the Council of Ministers.
Article 92 of Decree-Law 10/2010 permits direct award under specified
circumstances. In this case there was no evidence that this procedure
had been followed or the justifications for the purchase provided. When
direct award cases are processed without any justification, it can result in
procurement procedures being circumvented under the guise of being urgent or
special matters.
Page 9
Aprezentasaun husi La'o Hamutuk 4/22/2013
FOTI Timor-Leste 9
No mós kombustivel ba EDTL
Husi Fundu Kontinjénsia (2011)http://www.laohamutuk.org/econ/OGE11/CGA11/ContingencyFund2011.xls
ETO hetan kontratu boot liu ida tan (seidauk iha Portal)
Esperanca Timor Oan (ETO) nia kontratu
Dokumentu bidding:http://eprocurement.gov.tl/
attachment/download/491
Komentáriu:http://laohamutuk.blogspot.com
/2012/10/timor-leste-mos-selu-
barak-liu-ba.html
$50,431,000 ba litru 47,000,000.
Folin justu ka lae?
Husihttp://www.aip.co
m.au/pricing/facts/
Weekly_Diesel_Pric
es_Report.htm
Page 10
Aprezentasaun husi La'o Hamutuk 4/22/2013
FOTI Timor-Leste 10
Kombustivel sei mai li’ur tender Bele horon iis laho rua?
Fornesedór ida hetan kódigu tolu Fornesedór ho talentu barak
Page 11
Aprezentasaun husi La'o Hamutuk 4/22/2013
FOTI Timor-Leste 11
“Single-Source” 273 - $t116 Single-source barak la lójiku
Page 12
Aprezentasaun husi La'o Hamutuk 4/22/2013
FOTI Timor-Leste 12
MDG-Suco “Uma lima”
(57,254.00) 46,263.00
(17,574.00) 6,930.00
(39,680.00) 39,333.00 54,580.00 64,580.00
Ministériu
Finansa altera
iha livru final
OJE 2013 promulgadu
inklui alterasaun husi PN
Emerjénsia dala 128 - t$41!
Urjente ka lae?
Tuir portal, iha kontratu neen de’it husi Fundu Kontinjénsia.
KJA2011 hatudu despeza 223 durante 2011, ho montante t$30.
http://www.laohamutuk.org/econ/OGE11/CGA11/ContingencyFund2011.xls
Obrigado barak.
Bele hetan informasaun tan no atualiza iha
• La’o Hamutuk nia website
http://www.laohamutuk.org
• La’o Hamutuk nia blog
http://laohamutuk.blogspot.com/
• Refere ba DVD-ROM husi La’o Hamutuk.
• Karik hakarak uza gráfiku balun husi LH, husu de’it.
Institutu Timor-Leste ba Monitor no Analiza DezenvolvimentuRua Martires do Patria, Bebora, Dili, Timor-Leste
Mailing address: P.O. Box 340, Dili, Timor-Leste
Tel.: +670 7723 4330 (mobile) +670 332 1040 (landline) Email: [email protected]