Ochrona gruntów rolnych - Klub Przyrodnikó · tworzonej gleby na 100–400 lat. Z tego ... minujący powstawanie bruzd i nierów-ności na polu. 21. Orka powinna byćwykonywana

D

Ochrona gruntów rolnych

Gleba jest wytworem złożonego proce-su, zwanego procesem glebotwórczym, naktóry składają się oddziaływania klimatu,skały macierzystej, położenia w rzeźbie te-renu i przede wszystkim organizmów ro-ślinnych i zwierzęcych. Proces ten jest po-wolny i przebiega z szybkością 1 cm wy-tworzonej gleby na 100–400 lat. Z tegowzględu glebę uważa się za zasób w prakty-ce nieodnawialny i powinna ona podlegaćszczególnej ochronie. Gleby, obok przebie-gającego bardzo powoli ale stale procesutworzenia, podlegają równocześnie proce-som degradacji, które niekiedy mogą prze-biegać bardzo szybko. Wyróżnia się procesydegradacji fizycznej, chemicznej i biolo-gicznej gleb. Procesy te są ze sobą ściślepołączone i mogą być wywoływane tymisamymi przyczynami. Degradacja gleb po-woduje również określone skutki środowi-skowe, wykraczające poza samo środowi-sko glebowe (patrz rysunek).

Degradacja fizyczna polega na stracieokreślonej masy gleby w wyniku procesówerozji wodnej i wietrznej oraz na pogorsze-niu właściwości powietrzno-wodnych gleby(zaskorupianie, zbitość, rozpływanie się gle-by). Szczególnie groźna, bo nieodwracalnajest strata masa gleby, częściowo tylko wy-równywana procesem jej tworzenia. Uważasię, że strata masy gleby w ilości 1 tony z hana rok, w wyniku procesów erozyjnych,może w przeciągu 50–100 lat doprowadzićdo całkowitej jej degradacji. Degradacjachemiczna polega na stratach składnikówpokarmowych roślin, nagromadzaniu sięsubstancji szkodliwych oraz na zakwaszaniu

Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej

D 1. Wstęp

49



D

50

i zasalaniu gleby. Procesy te prowadzą do zmniejszania się żyzności gleby, czyli jej zdolno-ści do wydawania dużych i o dobrej jakości plonów roślin. W warunkach glebowo-klimatycznychPolski szczególnie nasilony i groźny jest proces zakwaszania gleb, natomiast proces ich za-salania nie odgrywa większej roli. Degradacja biologiczna obejmuje procesy zmniejszaniasię zawartości substancji organicznej (węgla organicznego) oraz niekorzystne zmiany w składziemikroflory i mikrofauny glebowej. W składzie mikroflory i mikrofauny zaczynają przewa-żać mikroorganizmy szkodliwe dla roślin nad mikroorganizmami pożytecznymi (np. bakte-riami wiążącymi azot z powietrza).

Procesy degradacji gleb i ich wpływ na środowisko

Wszystkie opisane procesy degradacji prowadzą do zmniejszania się żyzności gleby, toznaczy jej zdolności do wydawania dużych i o pożądanych cechach jakościowych plonówroślin. Zmniejsza się również wówczas środowiskowa rola gleby, polegająca na magazyno-waniu wody i składników mineralnych oraz na zapobieganiu ujemnym skutkom nagroma-dzania substancji szkodliwych dla roślin, zwierząt i ludzi. Ochrona gleby jest szczególnymobowiązkiem rolnika, dla którego stanowi ona warsztat pracy i podstawę utrzymania.

Degradacja fizyczna

ErozjaZagęszczenie glebyRozpływanie gleby

Degradacjachemiczna

W ymywanieskładników

Metale ciężkieZakwaszenie

Degradacjabiologiczna

Spadek zawartościsubst. organicznej

Składmikroorganizmów

Procesy degradacji glebw obrębie gospodarstwa

W pływna

atmosferę

W pływna

wodę

Wpł

ywna

bior

óżno

rodn

ość

2. Ochrona gleb przed erozjąi degradacją fizyczną

1. Szkodliwość erozji wodnej polega naniszczeniu wierzchniej, a często i głęb-szych warstw gleby oraz na przemiesz-czaniu cząstek glebowych i składnikówmineralnych, zawartych w glebie, do wódpowierzchniowych. Szczególne zagroże-nie dla jakości wód stanowią składnikibiogenne – azot i fosfor. Ochrona glebprzed erozją wodną stanowi zatem rów-nocześnie ochronę wód.

2. Stopień zagrożenia gleb przez erozję wod-ną zależy od następujących czynników:intensywności opadów, rodzaju utworuglebowego, położenia pola w rzeźbie te-renu, rodzaju okrywy roślinnej i sposo-bu uprawy gleby.

51


D Erozja wodna

Stopieńpodatności glebna erozję wodną

Rodzajutworu glebowego

Bardzo podatnegleby pyłowe,szczególnie lessy

Silnie podatnepiaski luźnei rędziny kredowe

Średnio podatne żwiry i piaski gliniaste

Słabo podatnegliny lekkiei gliny średnie

Odpornegliny ciężkie, iłyi gleby szkieletowe



D

52

3. Na gruntach podatnych na erozję należyprowadzić określony sposób gospodaro-wania i stosować specjalne zabiegi prze-ciwerozyjne:

4. Występujące na gruntach ornych wą-wozy powinny być zagospodarowane,aby zapobiec procesom dalszego ichrozwoju. Zagospodarowanie wąwozówwiąże się na ogół z kosztownymi zabie-gami inżynierskimi (zasypywanie, utwar-dzanie dna, kanalizowanie itp.) i wy-kracza poza możliwości jednego gospo-darstwa.

Pole porozcinane po ulewie letniej

grunty na stokach o nachyleniu po-wyżej 20% (120) powinny być trwa-le zadarnione lub zalesione,

na gruntach o nachyleniu 10-20%(60-120) można prowadzić gospo-darkę polową, ale przy regularnymstosowaniu zabiegów przeciwero-zyjnych,

grunty położone na stokach o na-chyleniu do 10% (do 60), zwłaszczana długich skłonach, są słabiej za-grożone przez erozję wodną, alewskazany jest tutaj specjalny spo-sób uprawy roli,

drogi spływu wód opadowych na-leży zadarnić, a ruń trawiastą kosićprzynajmniej dwukrotnie w okre-sie wegetacji.

Zbocze wyżynne starasowane w wyniku długo-trwałej poprzeczno - stokowej uprawy płużnej

Stok lessowy z wzdłużstokowymi pasami pól,rozcięty wąwozem drogowym

5. Erozję można w znacznym stopniu ogra-niczyć stosując płodozmiany przeciwe-rozyjne, w których skład powinny wcho-dzić rośliny motylkowe i ich mieszankiz trawami oraz rośliny ozime tzw. „zielone



D

53

pola”. W grupie roślin ozimych szczegól-nie polecane są rzepak, żyto i pszenżyto,które tworzą zwartą okrywę już w okresiejesiennym.

6. Po wcześnie zebranym przedplonie, poktórym następuje roślina jara, należyprzewidzieć uprawę poplonów ścierni-skowych lub ozimych, które będą osła-niały glebę. Rośliny poplonowe najle-piej pozostawić nie przyorane na okreszimy, w formie mulczu.

7. Nie obsiane powierzchnie gleb ornychzaleca się przykrywać na okres jesien-no-zimowy wszystkimi dostępnymi w go-spodarstwie materiałami jak słoma, łęty,liście. Materiały te spełniają równieżfunkcje mulczu i chronią glebę przedniszczeniem przez krople deszczu, za-trzymują śnieg i ograniczają zmywy wio-senne gleby.

8. Na gruntach ornych, położonych na sto-kach, wszystkie zabiegi uprawowe po-winny być dokonywane w kierunku po-przecznym do nachylenia stoku. Orkęnajlepiej wykonać pługiem obracalnymlub uchylnym odkładając skiby w góręstoku.

Pług zawieszany obracalny

9. Przy uprawie gleby położonej na zbo-czach korzystne jest zastąpienie uprawypłużnej przez uprawę bezorkową. Douprawy gleby stosuje się wówczas kul-tywator z szerokimi łapami (gruber), a douprawy przedsiewnej bierne zestawyuprawowe, składające się z brony lubkultywatora i wału strunowego lub pier-ścieniowego.

10. Na glebach zagrożonych erozją w stop-niu silnym, jako dodatkowy zabieg prze-ciwerozyjny, poleca się głęboszowanie.Zabieg ten polega na dokonywaniu głę-bokich nacięć w glebie i spulchnianiupodglebia, co zwiększa pojemność wodnągleby i ułatwia wsiąkanie wody do głęb-szych jej warstw. Głęboszowanie wy-konuje się specjalnym narzędziem -głęboszem, wymagającym dużej siłyuciągu. Zabieg ten jest kosztowny, alejego wykonanie wystarcza w odstę-pach 3–4 letnich.

Erozja wietrzna

11. Szkodliwość erozji wietrznej polega nazwiewaniu wierzchniej warstwy gleby,mechanicznym niszczeniu roślin i od-słanianiu ich systemu korzeniowegooraz zanieczyszczaniu cząstkami glebywód i powietrza. Cząstki gleby niosą zesobą składniki mineralne i organiczne,a także pozostałości środków ochronyroślin. Ochrona gleb przed erozją wietrznąstanowi zatem równocześnie ochronępowietrza i wód.



D

54

12. Stopień zagrożenia gleb przez erozjęwietrzną zależy od następujących czyn-ników: ukształtowania powierzchni gle-by, rodzaju utworu glebowego, wilgot-ności gleby, kierunku i szybkości wia-tru oraz od obecności i rodzaju okrywyroślinnej. Najbardziej podatne na erozjęwietrzną są gleby pyłowe i piaskowe.

13. Do najskuteczniejszych zabiegów prze-ciw erozji wietrznej zalicza się:

zakładanie i pielęgnowanie śródpo-lnych pasów zadrzewień i zakrza-czeń,

stałe utrzymywanie gleby pod okry-wą roślinną (rośliny wieloletnie,„zielone pola”),

przykrywanie na okres wczesnej wio-sny materiałami mulczującymi po-wierzchnie gleb przeznaczone podrośliny późnego siewu lub sadzenia(ziemniak, kukurydza).

Sieć zadrzewień śródpolnych

14. Występujące na terenie gospodarstwawydmy powinny być zalesiane lub za-krzaczane, aby zapobiec powiększaniuich obszaru.

15. Na glebach i terenach szczególnie za-grożonych przez erozję wietrzną zalecasię stosować uprawę bezorkową (bezodwracania gleby), a tam gdzie pozwa-la na to wyposażenie techniczne gospo-darstwa – również siewy bezpośrednie.Należy natomiast unikać stosowania na-rzędzi aktywnych, np. glebogryzarki.

16. Większość zabiegów agrotechnicznych,chroniących glebę przed erozją wodną,zapobiega również erozji wietrznej.

Stosunki powietrzno-wodne gleb nagruntach ornych

17. Na stosunki powietrzno-wodne glebywpływa jej skład granulometryczny orazstruktura. Struktura gleby jest wynikiemjej naturalnych właściwości oraz sposobuużytkowania przez rolnika.

Struktura profilu glebowego

zła dobra

30 cm

90 cmpodeszwa płużna



D

55

18. Gleba posiadająca dobrą strukturę za-pewnia roślinom i organizmom glebo-wym właściwe stosunki powietrzno-wodne i wykazuje z reguły optymalnystan zwięzłości. Gleba taka jest równieżodporna na procesy, powodujące zasko-rupianie roli.

19. Dobra struktura gleby wytwarza się w wy-niku świadomych postępowań rolnika po-legających na:

właściwym doborze i kolejności ro-ślin w zmianowaniu,

prawidłowym wykonywaniu zabie-gów uprawowych, zapewniającychdobre spulchnienie roli i wyrówna-nie jej powierzchni,

utrzymaniu optymalnego odczynu gle-by i zawartości w niej substancji or-ganicznej,

zapewnieniu sprawnego działania syste-mu melioracyjnego, odwadniającegoi nawadniającego glebę.

20. Na gruntach ornych, nie narażonych naerozję, podstawowym zabiegiem upra-wowym jest orka, wykonywana na głę-bokość warstwy ornej (20–25 cm). Za-lecanym narzędziem jest pług obracal-ny lub wahadłowy, umożliwiający od-kładanie skiby w jednym kierunku i eli-minujący powstawanie bruzd i nierów-ności na polu.

21. Orka powinna być wykonywana przyoptymalnym uwilgotnieniu gleby i w ko-lejnych latach na nieco inną głębokość.Wykonywanie orki gleby nadmiernieuwilgotnionej i stale na tę samą głębo-kość prowadzi do wytworzenia pode-

szwy płużnej, utrudniającej przesiąk wo-dy i przenikanie powietrza oraz rozrostkorzeni roślin w głębszych warstwachgleby.

Pług wahadłowy

22. Pogłębianie orki powinno być dokony-wane stopniowo (do 1 cm rocznie) i tyl-ko na glebach, których warstwa ornawykazuje optymalny odczyn i właściwązawartość substancji organicznej. Po-głębiania orki nie zaleca się na glebachbardzo lekkich i lekkich, o małej z re-guły zawartości substancji organicznej.

23. W przypadku wytworzenia podeszwypłużnej, lub na glebach o wadliwej bu-dowie profilu (zawierających warstwynie przepuszczalne) zaleca się stosowa-nie głęboszy. Głęboszowanie takich glebnależy powtarzać w odstępach kilkulet-nich.

24. Celem innych, poza orką, zabiegów upra-wowych jest utrzymanie właściwego sta-nu roli (wierzchniej warstwy gleby),



D

56

zapewnienie szybkich wschodów iprawidłowego wzrostu roślin oraz nisz-czenie chwastów. Podstawowym narzę-dziem do uprawy pożniwnej jest kulty-wator o sztywnych łapach (gruber) po-łączony z wałem strunowym lub pier-ścieniowym.

25. Zabiegów uprawowych powinno sięwykonywać tak dużo jak to jest ko-nieczne, a zarazem tak mało jak jest tomożliwe.

Uprawa ochronna gleby gruberem

26. Na glebach o dużej zawartości cząstekpyłowych podstawowym problememjest powstawanie zaskorupiania roli,praktycznie po każdym większym opa-dzie deszczu. Zaskorupienie roli jestszczególnie groźne dla wschodzącychi młodych roślin w fazie kiełka lub li-ścieni. Dlatego termin uprawowego za-biegu przedsiewnego i siewu należy do-stosować do przewidywanego przebie-gu pogody. Lepiej jest siew nieco opóź-

nić, niż dokonywać go w nadmierniewilgotną glebę lub przed przewidywa-nym deszczem.

Stosunki powietrzno-wodne glebużytków zielonych

27. Regulacja stosunków powietrzno-wodnychma bardzo duże znaczenie na trwałychużytkach zielonych, gdyż zależy od nichrozwój pożądanych gatunków roślinno-ści łąkowej (traw, roślin motylkowychi ziół).

28. Do regulacji tych stosunków na użyt-kach zielonych służy w pierwszym rzę-dzie właściwy system melioracji odwad-niająco-nawadniających. Rolnicy, będącyużytkownikami gruntów zmeliorowanych,mają obowiązek konserwacji i pielęgnacjisieci rowów na tych terenach.

Zarastający rów melioracyjny



D

57

29. Konserwacja i eksploatacja urządzeń me-lioracyjnych, jak również odwadnianiei nawadnianie obiektu, powinno być wy-konywane przez spółkę wodną, zgodniez instrukcją techniczno-rolniczej eksplo-atacji obiektu. Termin rozpoczęcia odwad-niania lub nawadniania ustala się w zależ-ności od głębokości zwierciadła wodygruntowej w studzience obserwacyjnejoraz poziomu wody w rowach. Rolnicy,będący użytkownikami terenów zmelio-rowanych, mają obowiązek świadczeń narzecz spółki wodnej w formie robociznylub składek pieniężnych.

30. Większość systemów melioracyjnychz otwartymi rowami melioracyjnymi oka-zała się w praktyce skuteczna tylko w dzia-łaniach odwadniających. Eksploatacja tychsystemów powinna polegać na regulacjiodpływu wód i możliwie długim utrzy-mywaniu zapasów wody w profilu gle-bowym na górnym dopuszczalnym po-ziomie.

31. Utrzymywanie optymalnego uwilgotnie-nia gleb użytków zielonych zapobiega mi-neralizacji substancji organicznej, zwiększaplony zielonej masy i siana oraz ograni-cza przesiąk i odpływ składników mi-neralnych do wód gruntowych i wód po-wierzchniowych.

32. Koszenie łąk i wypas bydła musi sięodbywać przy takiej wilgotności gleby,żeby koła ciągników i racice zwierzątnie pozostawiały śladów na powierzch-ni użytku zielonego i nie powodowałyuszkodzeń runi łąkowej oraz nie zmie-niały w niekorzystnym kierunku sto-sunków powietrzno-wodnych w glebie.

Studzienka obserwacyjna

1. rura PC2. oczep żelbetowy3. siatka zbrojenia4. korek drewniany5. część perforowana rury (wymiary podano w cm)

świadek (wys. - 2m)

biało-czerwony

przekrój A-A

widok z góry

numer

(czerwony)

58


D 3. Ochrona gleb przed degradacją

chemiczną

33. Jako gleby zdegradowane trzeba w prak-tyce traktować gleby silnie zakwaszonei o bardzo niskiej zawartości przyswaja-nych składników pokarmowych. Glebytakie wymagają kosztownych zabiegówrekultywacyjnych.

34. Nie należy nigdy dopuszczać do silnegozakwaszenia gleb lub bardzo znacznegoich wyczerpania z rezerw przyswajal-nych form składników pokarmowych.Gleby takie wykazują małą produkcyj-ność i z trudem ulegają wzbogaceniuw składniki, nawet po zastosowaniu du-żych dawek nawozów.

35. Typowa degradacja chemiczna gleb mamiejsce w przypadku ich zanieczysz-czenia szkodliwymi substancjami che-micznymi. Do substancji tych należą me-tale ciężkie, węglowodory wielopierście-niowe i pozostałości doglebowo stoso-wanych chemicznych środków ochronyroślin. Zanieczyszczenie gleb może na-stąpić w wyniku oddziaływania prze-mysłu i ruchu samochodowego oraz przyniewłaściwym stosowaniu osadów ście-kowych do nawożenia gleb.

36. Wyróżnia się sześć klas stanu czystościgleb, pod względem zawartości metaliciężkich:

0 – zawartość naturalna

I – zawartość podwyższona

II do V – gleby zanieczyszczone



D

59

37. Na glebach o naturalnej (klasa 0) i pod-wyższonej (klasa I) zawartości metaliciężkich można uprawiać bez ograniczeńwszystkie rośliny przeznaczone do spo-życia przez ludzi lub na paszę dla zwie-rząt gospodarskich. Gleby takie zajmująw Polsce ponad 98% powierzchni użyt-ków rolnych.

38. Na glebach wykazujących podwyższo-ną zawartość metali ciężkich (oznaczonychjako I), nie wolno stosować osadów ście-kowych.

39. Gleby zanieczyszczone (klasa II do V)wymagają specjalnego traktowania,zgodnie z zaleceniami Stacji Chemicz-no Rolniczej. Gleby takie występują wPolsce tylko w rejonach silnie uprzemy-słowionych i zajmują niespełna 2% po-wierzchni użytków rolnych.

40. Stosując chemiczne środki ochrony ro-ślin należy unikać wolno rozkładającychsię, o małej selektywności oraz takich,które muszą być stosowane w dużychdawkach.

41. Aby ograniczyć ujemny wpływ herbi-cydów na glebę, w roślinach uprawia-nych w szerokie rzędy stosować je w spo-sób pasowy, co zmniejsza ilość środkawprowadzanego do gleby.

Gleby użytków rolnych powinny wyka-zywać wartość pH w graniach 5,0 do 7,0.Wartość pH poniżej 4,5 sygnalizuje nie-bezpieczeństwo degradacji gleby, a war-tość powyżej 7,0 świadczy o jej alkali-zacji, która może wykazywać ujemneskutki dla gleby i roślin.

43. Odczyn wywiera wpływ bezpośredni i po-średni na wzrost, rozwój i plonowanieroślin. Wpływ pośredni polega na zmia-nie przyswajalności składników pokar-mowych, zmianie toksyczności skład-ników szkodliwych, a także na zmia-nach składu i aktywności mikroorgani-zmów glebowych.

Odczyn gleb

42. Odczyn, którego miarę stanowi wartośćpH, jest podstawowym i najłatwiej mie-rzalnym wskaźnikiem żyzności gleby.

Zależność między warunkami glebowymi a kwa-sowością gleby (schemat)

3 4 5 6 7 8 pH

Odczynkwaśny optymalny zasadowy

humifikacja

aktywnośćbiologiczna

przy

swaj

alność

toks

yczn

ość

Al.

H

N i S

P i B

Ca i Mg

K

Cu i Zn

Fe i Mn

Mo



D

60

44. Badania odczynu gleby należy zlecaćw regularnych odstępach czasu, nie rza-dziej jednak niż co 4–6 lat Stacji Che-miczno Rolniczej. Wyniki badań prze-kazywane są rolnikowi w postaci ma-pek odczynu i potrzeb wapnowania gleb.

45. Optymalny odczyn gleby jest różny dlaposzczególnych gatunków roślin. Rośli-ny uprawiane na glebach lekkich plonu-ją zadawalająco przy odczynie lekkokwaśnym, a nawet kwaśnym. Roślinyuprawiane na glebach lepszych wyma-gają odczynu przynajmniej lekko kwa-śnego, a nawet obojętnego.

46. Dawki nawozów wapniowych ustala sięna podstawie potrzeb wapnowania orazkategorii agronomicznej gleby (glebybardzo lekkie, lekkie, średnie i ciężkie).Przy takich samych potrzebach wapno-wania większe dawki nawozów zaleca-ne są na gleby cięższe, niż na glebylżejsze.

47. Kwaśnemu odczynowi gleby towarzy-szą zwykle niedobory magnezu. Jeżelibrak magnezu potwierdzony jest anali-zą gleby należy zastosować nawozywapniowo-magnezowe.

48. Gleby użytków zielonych, wykazującekwaśny odczyn, powinny być wapno-wane na równi z glebami gruntów or-nych. Nie wymagają wapnowania glebyorganiczne (torfy i mursze) o pH powy-żej 5,0.

49. Nie należy stosować nawozów wapnio-wych na gleby nie użytkowane rolniczo(odłogi, użytki ekologiczne), zwłaszczapołożone w strefach ochronnych i stre-fach wrażliwych wód.

50. Do odkwaszania gleb i wzbogacania ichw magnez można stosować tylko nawo-zy wapniowe i wapniowo-magnezowedopuszczone do obrotu i stosowaniaw rolnictwie. Nawozy takie są bez-pieczne dla środowiska glebowego i upra-wianych roślin.

51. Należy żądać atestu od sprzedawcy nakażdą dostarczoną partię nawozu wap-niowego i wapniowo-magnezowego.W ateście podana jest między innymizawartość składników użytecznych, wap-nia i magnezu, która służy do ustalaniadawki nawozów na hektar.

52. Nawozy wapniowe powinny być roz-siewane, najlepiej po żniwach i wymie-szane z glebą za pomocą pługa, kulty-watora lub narzędzi aktywnych. Do-puszcza się stosowanie nawozów wap-niowych na przedwiośniu, na glebę po-wierzchniowo zamarzniętą, nie podto-

Odczyn gleby Potrzeby wapnowania

Bardzo kwaśny,pH do 4,5

konieczne

Kwaśny,pH 4,6–5,5

potrzebne

Lekko kwaśny,pH 5,6–6,8

wskazane / ograniczone(gleby lekkie)

Obojętny,pH 6,8–7,2

ograniczone / zbędne(gleby lekkie)

Zasadowy,pH od 7,2

zbędne



D

61

pioną. Na trwałych użytkach zielonychwapnowanie należy przeprowadzaćw okresie jesieni.

53. Nawozy wapniowe nie mogą się zna-leźć w bezpośrednim kontakcie z nawo-zami naturalnymi. W wyniku reakcji che-micznych zachodzą wówczas straty amo-niaku, który zanieczyszcza atmosferę, a podostaniu się na powierzchnię gleby, po-woduje jej zakwaszenie.

54. Do rozsiewu nawozów wapniowych na-leży stosować specjalne, dobrze wyre-gulowane rozsiewacze. Zapewnia to rów-nomierne rozmieszczenie nawozów nacałej powierzchni pola. Użycie do tychcelów rozrzutników obornika nie jestwskazane. Nierównomierny rozsiew na-wozów wapniowych może powodowaćlokalnie nadmierny wzrost pH glebyz ujemnymi tego skutkami.

Rozsiewacz nawozów wapniowych

Zawartość przyswajalnych formskładników pokarmowych

55. Dla uzyskania dużych i o dobrej jakościplonów roślin konieczne jest optymalneich zaopatrzenie w podstawowe skład-niki pokarmowe, azot, fosfor, potas i ma-gnez oraz w mikroelementy, bor, cynk,mangan, miedź, molibden. Należy jed-nocześnie unikać nadmiaru tych skład-ników w glebie, gdyż może wówczaswystąpić ich wymywanie, powodującezanieczyszczenie wód gruntowych i na-stępnie wód powierzchniowych.

56. Rolnik powinien zlecać Stacji ChemicznoRolniczej badania:

zawartości przyswajalnych form fos-foru, potasu i magnezu w glebie, w od-stępach 4-6 letnich,

zawartości azotu mineralnego, co-rocznie w okresie wczesnej wiosny(z uwagi na koszty praktykuje totylko niewielu rolników),

badanie gleb na zawartość mikro-elementów, ale tylko w przypadkupodejrzeń występowania ich nad-miarów lub niedoborów.

Zawartość składnikówpokarmowych

Barwa na mapiezasobności

Bardzo niska brązowa

Niska czerwona

Średnia żółta

Wysoka niebieska

Bardzo wysoka zielona



D

62

57. Za optymalną, ze względów produkcyj-nych, ekonomicznych i ekologicznych,uznaje się średnią zawartość składni-ków w glebie oznaczaną przez StacjęChemiczno Rolniczą barwą żółtą namapie zasobności i odczynu gleb. Natakich glebach należy stosować dawkinawozów (naturalnych i mineralnych),odpowiadające potrzebom pokarmo-wym roślin.

58. Na glebach o bardzo niskiej i niskiejzawartości składników, oznaczanych przezStację barwą brunatną i czerwoną, ko-nieczne jest stosowanie naddatków fos-foru, potasu i magnezu ponad potrzebypokarmowe roślin, w celu doprowadze-nia gleby do stanu zawartości średniej.

59. Na glebach o wysokiej i bardzo wyso-kiej zawartości fosforu, potasu i magne-zu, ich dawki w nawozach mogą byćmniejsze od potrzeb pokarmowych ro-ślin. Nadmierne dawki fosforu, zwłasz-cza na glebach narażonych na erozjęwodną, mogą prowadzić do zmywówskładnika do wód powierzchniowych,a nadmierne dawki potasu powodująniepożądane nagromadzanie składnikaw plonie wegetatywnych (zielona ma-sa) i zapasowych (bulwy, korzenie) czę-ściach roślin.

60. Podstawowym źródłem magnezu są na-wozy wapniowo-magnezowe i regulacjizasobności gleby w magnez należy do-konywać łącznie z regulacją odczynugleby. Zagadnienie to, w warunkach na-szego kraju, ma bardzo duże znaczeniewobec małych zasobów magnezu w gle-bach (zwłaszcza w glebach kwaśnych).

61. Dawki nawozów azotowych powinnyodpowiadać potrzebom pokarmowymroślin, z uwzględnieniem ilości azotudziałającego, pochodzącego z nawozównaturalnych, opadu atmosferycznegoi wiązanego biologicznie. Nadmiernedawki azotu prowadzą do strat składni-ka w formie gazowej (do atmosfery)i w formie azotanów (do wód grunto-wych i powierzchniowych), co stanowistratę finansową i stwarza zagrożenieekologiczne.

62. Potrzeby pokarmowe roślin odpowiada-ją, w przybliżeniu, ilości składnika za-wartej w plonie końcowym. Można jewyliczyć, mnożąc wielkość oczekiwa-nego plonu roślin przez pobranie skład-nika na jednostkę plonu (załącznik 5).

63. Do wyliczeń uproszczonych można prze-liczyć plony roślin na jednostki zbożo-we (załącznik 6) i pomnożyć przez śred-nie pobranie składników na jednostkęzbożową plonu. Pobranie to wynosi oko-ło: 2,4 kg azotu (N), 1,1 kg fosforu(P2O5) i 2,6 kg potasu (K2O) na jed-nostkę zbożową plonu.

64. Żywienie roślin musi być zrównoważo-ne, to znaczy każdy składnik powinienbyć dostarczony w optymalnej ilości,a wszystkie składniki muszą do siebiepozostawać w optymalnym stosunku.Niedobór lub nadmiar jednego, czy kil-ku składników powoduje ograniczeniewielkości i jakości plonu roślin, orazniekorzystnie oddziałuje na środowiskoprzyrodnicze.



D

63

Plon pszenicyt/ha

Dawniej

3,0

8,0

czynnik w minimum

czynnik w nadmiarze(względnym)

Dziś

CO

2w

oda

CO

2w

oda

N P K Mg S

mik

roel

emen

ty

N P K

MgS m

ikro

elem

enty


D

64

4. Ochrona gleb przed degradacjąbiologiczną

Glebowa substancja organiczna

65. Substancja organiczna wpływa korzyst-nie na cechy biologiczne, chemiczne i fi-zyczne gleby. W miarę wzrostu ilości sub-stancji organicznej poprawia się strukturai łatwość uprawy gleby, zwiększa jej po-jemność wodna i zawartość składnikówpokarmowych oraz polepsza odpornośćgleby na erozję i degradację fizyczną i che-miczną.

66. Naturalna zawartość substancji organicz-nej zależy od składu granulometrycznegogleby. Gleby zwięźlejsze zawierają wię-cej substancji organicznej niż gleby lek-kie i wykazują z reguły większą miąż-szość poziomu orno-próchnicznego.

67. Aktualna zawartość substancji organicz-nej jest wynikiem równowagi procesówprowadzących do jej nagromadzania(reprodukcji) i rozkładu (degradacji). Oby-dwa rodzaje procesów mają charaktermikrobiologiczny, ale rolnik ma na nieduży wpływ poprzez sposób gospoda-rowania.

68. Nagromadzaniu substancji organicznejsprzyja stosowanie obornika i nawozóworganicznych, a także przyorywanie sło-my (z dodatkiem azotu). Tak zwanaochronna uprawa gleby i regularne wapno-wanie sprzyjają natomiast utrwalaniu za-wartości substancji organicznej. Ochronna



D

65

uprawa polega na stosowaniu zasady „tak dużo zabiegów uprawowych jak tojest konieczne, tak mało jak jest tomożliwe”.

69. Rozkład substancji organicznej jest pro-cesem naturalnym i można tylko ogra-niczyć jego szybkość i rozkład w cza-sie. Zbyt szybkie tempo tego procesuw krótkim okresie czasu prowadzi douwalniania dużych ilości mineralnychzwiązków azotu i fosforu, które mogąsię przedostawać do wód gruntowychi powierzchniowych, powodując ich za-nieczyszczenie, a nawet skażenie.

Aktywność biologiczna gleby

70. Żyzne gleby odznaczają się wysoką ak-tywnością biologiczną. Glebę taką za-mieszkują bardzo różnorodne i liczneorganizmy (bakterie, grzyby, drobnezwierzęta), spełniające właściwą dlakażdego gatunku rolę w utrzymaniu ży-zności gleby.

71. Do zwierząt widocznych gołym okiemnależą dżdżownice, których obecnośćświadczy o żyzności, jak również o bra-ku szkodliwych zanieczyszczeń gleby,na które są one bardzo wrażliwe. Obec-ność dżdżownic, wyczuwalna elastycz-ność gleby pod stopą i charakterystycz-ny, przyjemny jej zapach są znanymirolnikom cechami żyznej gleby.

72. Stosowanie dobrze rozłożonego oborni-ka i kompostów, przyorywanie znacz-

nych ilości resztek pożniwnych i upra-wa roślin wieloletnich zwiększają li-czebność dżdżownic i aktywność biolo-giczną gleby. Do czynników oddziału-jących ujemnie należą natomiast stoso-wanie nadmiernych dawek nawozówmineralnych i gnojowicy, w którychazot występuje w formie amonowej.

73. Liczebność dżdżownic wzrasta w gle-bach płytko uprawianych i przy ograni-czonej uprawie mechanicznej. Orka,przy wszystkich jej zaletach, niszczyjednak system kanalików glebowych podżdżownicach, powodując pogorszenie na-turalnych stosunków powietrzno-wodnychgleby.

Kanalik glebowy po dżdżownicy oraz pozosta-wiony kopczyk gleby o strukturze gruzełkowatej

74. Żyzna gleba odznacza się przewagąorganizmów pożytecznych dla roślinuprawnych nad organizmami szkodliwy-mi. Właściwy stosunek obydwu grup or-ganizmów można regulować przez wła-ściwe zmianowanie.



D

66

75. W zmianowaniu należy unikać zbyt czę-stej uprawy po sobie roślin powodującychtzw. zmęczenie gleby (koniczyna, burak,łubin). Do zmianowań wysyconych zbo-żami powinno się wprowadzać roślinysanitarne (owies, rzepak, rośliny strącz-kowe), zapobiegające nagromadzaniuorganizmów szkodliwych.

Ochrona gruntów rolnych - Klub Przyrodnikó · tworzonej gleby na 100–400 lat. Z tego ... minujący powstawanie bruzd i nierów-ności na polu. 21. Orka powinna byćwykonywana

Documents