N.G. Ranga Telugu Book.pmd

-&܈ˆ »j·TÁ|üø±wt Hêsêj·TDY

e´ekÕj·T+qcÕº\u≤] qT+&ç ˝≤uÛ≤\ u≤≥øÏ

AGRICULTUREFrom Poverty To Prosperity

2

e´ekÕj·T+

FDR and Lok Satta publication2013, Hyderabad

H.No. 806, 8th Floor, Srinivasa Towers,Beside ITC Kakatiya Hotel, Begumpet, Hyd-16Ph: +91-40-2341 9949, Fax: +91-40-2341 9948

Email : [email protected] : www.fdrindia.org

© All rights reserved

e´ekÕj·T+qcÕº\u≤] qT+&ç ˝≤uÛ≤\ u≤≥øÏ

$wüj·Tdü÷∫ø£ ............

1. e´ekÕj·T+-ù|<ä]ø£+ qT+∫ Ä<ëj·÷ìøÏ............ 3

2. õ.j·T+ $‘·ÔHê\T - ¬s’‘·T Á|üjÓ÷»Hê\T ................ 23

3. m|òt&ç◊ n+fÒ uÛÑj·T+ m+<äT≈£î? ............................ 30

4. ø=ìï eTTK´yÓTÆq >∑D≤+ø±\T ................................ 36

yÓ\ : 30/`

3

&܈ˆ »j·TÁ|üø±wt Hêsêj·TDY

lmHé.õ s¡+>±≈£î Äj·Tq 112e »j·T+‹ dü+<äs¡“¤+>± ìyêfió\]Œ+#+<äT≈£î

@sêŒ≥T#dæq á ø±s¡ Áø£eT+˝À (qe+ãsY 7, 2012q) bÕ˝§Zq{≤ìï HqT ˇø£

>ös¡e+>± uÛ≤$düTÔHêïqT. Ä#ês¡ mHé.õ s¡+>± mH√ï \øå±´\ ø√dü+ b˛sê&Üs¡T.

nHø£ dü+düú*ï ì]à+#ês¡T. \ø£å ≤~ Vü≤è<äj·÷\˝À #Ós¡>∑ì eTTÁ<ä yXÊs¡T. ¬s’‘·T\T,

øö\T<ës¡T\T, e´ekÕj·T ≈£L©\T, #H‘·ø±s¡T\T, <ä[‘·T\T- Ç˝≤ eTq Á>±MTD

ÁbÕ+‘ê\˝À ‘·s¡‘·sê\T>± ù|<ä]ø£+ ø√s¡ À¢ q*–b˛‘·Tqï Á|ü‹s¡+>∑+yê] ø√dü+

Äj·Tq |üì#XÊs¡T.

1930˝À ‘=*kÕ]>± ôd+Á≥ Ÿ …õùd¢{Ïyé nôd+;¢øÏ mìï¬ø’q Hê{Ï qT+∫,

1991˝À bÕs¡¢yÓT+≥T düuÛÑT´ì>± yÓ’<=*π>+‘· es¡≈£L 60@fi¢ bÕ≥T Ä#ês¡ s¡+>±

Á|üC≤J$‘·+ ø=qkÕ–+~. Äj·Tq kÕ«‘·+Á‘· b˛sê≥+˝À ø°\ø£bÕÁ‘· b˛wæ+#·≥+,

yÓTT<ä{Ï sö+&éfÒãT Ÿ düe÷yX+˝À bÕ˝§Zq≥+ ø£Hêï <X ìsêàD≤ìøÏ, Á>±MTD

uÛ≤s¡‘· Ä]úø£ $eTTøÏÔøÏ #dæq ø£èwæ mH√ï ¬s≥T¢ $\TyÓ’q~.

mìï s¡ø±\T>± #·÷dæHê, uÛ≤s¡‘·<X+˝À ¬s’‘·T ñ<ä eT #·]Á‘·qT s¡+>± J$‘·+

e´ekÕj·T+qcÕº\u≤] qT+&ç ˝≤uÛ≤\ u≤≥øÏ

4

e´ekÕj·T+

qT+∫ ys¡T #j·T Ò+. »$T+<ëØ s¡<äT› ø√dü+ b˛sê≥+˝À Äj·Tq eTT+<äT ì*#ês¡T.

1959˝À HÓÁVüA Á|ü‹bÕ~+∫q düeTwæº e´ekÕj·T+ nH ô|qT $<Ûëq‘·|æŒ<ä

Á|üj·T‘·ï+ qT+∫ ¬s’‘·T\qT, <XÊìï ø±bÕ&ç+~ s¡+>± Hêj·Tø£‘·«yT. m≥T#·÷dæHê

k˛wü*»+, dü$Twæº$<ÛëHê\ |ü≥¢ >∑T&ç¶>± eT<䛑·T \_ÛdüTÔqï ‘·s¡TD+˝À e´øÏÔùd«#·Ã¤øÏ,

ÄdæÔ Vü≤≈£îÿ\≈£î, b˛{°‘·‘ê«ìøÏ, ˝≤uÛ≤ù|ø£åøÏ ñqï ÁbÕ<Ûëq´‘·qT s¡+>± düŒwüº+>±

ns¡ú+ #düT≈£îì ìs¡›«+<ä«+>± ‘·q >∑fi≤ìï $ì|æ+#ês¡T. k˛wü*düTº>± ‘·q J$‘êìï

ÁbÕs¡+_Û+∫q s¡+>±, e÷qe dü«uÛ≤yêìï m+‘√ ì•‘·+>±, ˝À‘·T>± ns¡ú+

#düT≈£îHêïs¡T. sêJ Òì ùd«#êäyê~>±, e÷qe‘êyê~>± s¡÷|ü⁄~<äT›≈£îHêïs¡T.

k˛$jÓT{Ÿ qeT÷Hê Äø£s¡D≈£î ˝ÀHÓ’q HÓÁVüA dü$Twæº kÕ>∑T neT\T ø√dü+

#ê˝≤ <ä÷≈£î&ÉT>±H Á|üj·T‹ï+#ês¡T. j·÷»e÷q´ Vü≤≈£îÿ, Ä]úø£ Áb˛‘ê‡Vü≤ø£+ Ò≈£î+&Ü

kÕ>∑T #j·T≥+ e\¢ e´ekÕjÓ÷‘·Œ‹Ô <Óã“‹ì ÄVü‰s¡uÛÑÁ<ä‘·≈£î Á|üe÷<ä+ ‘· …‘·TÔ‘·T+<äì

Äj·Tq >∑T]Ô+#· Ò<äT. k˛wü*düTº <Ó’e+ ø√dü+ ¬s’‘·T\ ÄdæÔVü≤≈£îÿ*ï s¡<äT›#dæ dü$Twæº

e´ekÕj·÷ìï ô|<ä›m‘·TÔq #|ü{≤º\ì Äj·Tq ãèVü≤‘Y Á|üD≤[πø s¡∫+#ês¡T. HÓÁVüAqT

e´‹πsøÏ+#·≥+ n+fÒ sê»ø°j·T Ä‘·àVü≤‘´ nH |ü]dæú‹ ñqï Äs√E\˝À ‘êqT

e´øÏÔ>∑‘·+>± m+‘√ qwüºb˛‘êqì ‘Ó*dæHê s¡+>± dæ<äΔ|ü& HÓÁVüA≈£î e´‹πsø£+>±

kÕVü≤k˛ù|‘·+>± b˛sê&Üs¡T. á >=|üŒ b˛sê≥ $»j·TyT eTq ¬s’‘·T*ï, Ç+ø±

#ÓbÕŒ\+fÒ eTq<XÊìï s¡øÏå+∫+~. eT÷&ÉT <äXÊu≤›\ ‘·sê«‘· ÄVü‰s¡s¡+>∑+˝À

k˛$jÓT{Ÿ j·T÷ìj·THé |òüTÀs¡yÓ’|òü\´yT Ä <X |ü‘·HêìøÏ ø±s¡DyÓTÆ+~. eTq<X+˝À

≈£L&Ü, HÓÁVüA ‘·q dü$Twæº e´ekÕj·T+ ø±s¡ Áø£e÷ìï HÓ–Z+#·Tø√ Òø£b˛sTTHê,

πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·« Ä<Ûä«s¡ +˝À uÛ≤ØkÕúsTT πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·« e´ekÕj·TπøåÁ‘ê\qT ìs¡«Væ≤+#

Á|üj·T‘·ï+ #XÊs¡T. ô|<ä›m‘·TÔq eTÚ*ø£edü‘·T\T, Á|üuÛÑT‘·« kÕj·T+ ñHêï ≈£L&Ü Ä

πøåÁ‘ê\˝Àì ñ‘·Œ‹Ô bıs¡T>∑Tqï ñqï ¬s’‘·T\ uÛÑ÷eTT\ qT+∫ e#à ñ‘·Œ‹Ô‘√ b˛*ùdÔ

ãVüQdü«\Œ+. Ç|üŒ{ÏøÏ ≈£L&Ü 14 πø+Á<ä (Á|üuÛÑT‘·«) e´ekÕj·T πøåÁ‘ê\T ‘Ó\¢@qT>∑T˝≤¢,

>∑‘·ø±\|ü⁄ ‘·|æŒ<ë\≈£î ∫Vü‰ï\T>± $T– Òe⁄HêïsTT.

n<rs¡T>±, ÄdæÔ Vü≤≈£îÿ*ï Vü≤]+#+<äT≈£î HÓÁVüA bÕs¡¢yÓT+≥T˝À sêC≤´+>±ìøÏ

17e dües¡DqT Á|ü‹bÕ~+∫q|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&Ü eT∞¢ s¡+>±jT m<äTs¡Tì*#ês¡T. ‘·q

‘ê]ÿø£‘·‘√, n+<ä] Á|üjÓ÷»Hê\q÷ düeTq«j·T+ #dü÷Ô |æŒ+# yê<äHê|ü{ÏeT‘√

5

&܈ˆ »j·TÁ|üø±wt Hêsêj·TDY

HÓÁVüA≈Äø±+ø£å\øÏ e´‹πsø£+>± bÕs¡¢yÓT+≥TqT @ø£+ #XÊs¡T. dües¡D M–b˛jT˝≤

#˚XÊs¡T. ‘·sê«‘· HÓÁVüA eTè‹ nq+‘·s¡+ Äj·Tq >ös¡yês¡ú+ Ä dües¡DqT

bÕs¡¢yÓT+≥T˝À #XÊs¡T. nsTT‘, >√\øHê<∏é (1967), πøXyêq+<é uÛ≤s¡‹ (1973)

rs¡TŒ\˝À, ùd«#·Ã¤qT, sêC≤´+>∑ã<äΔ‘·‘·qT, dü¬s’q $<ÛëHê\ s¡÷|üø£\Œq≈£î

nqTdü]+#ê*‡q |ü<äΔ‹ì |ü]s¡øÏådü÷Ô, e÷qe >ös¡e+ô|’, e´øÏÔ>∑‘· #=s¡eô|’ @ø£|üø£å

sêC≤´+>∑|ü+<∏ë <ë&ÉT\ Á|üuÛ≤yêìï düTÁ|”+ø√s¡Tº |ü]Vü≤]+∫+~.

sêC≤J, $Tq÷ eTkÕ˙, s¡+>±, >ö‘·T \#·Ãqï, <ä÷s¡<äèwæº >∑\ yê] düVü≤#·s¡T\T

‘·eT ø±\+ ø£+fÒ m+‘√ eTT+<äT J$+∫qyês¡T. yê]˝À ¬s’‘·T\ Vü≤≈£îÿ\ |ü]s¡ø£åD≈£î

»]–q b˛sê≥ #·]Á‘· À s¡+>± ù|s¡T nÁ>∑kÕúHêq ì\TdüTÔ+~. n+<äTπø ∫es¡≈£î

HÓÁVüA ≈£L&Ü ªªbÕs¡¢yÓT+≥T˝À s¡+>±J ñqï+‘·es¡≈£L uÛ≤s¡‘·<X ¬s’‘·T\T ì•Ã+‘·+>±

ìÁ<äb˛e#·TÃμμ nì ˝ÀødüuÛÑ À ˇ|ü⁄Œø√yê*‡ e∫Ã+~.

¬s’‘·T\≈£î Hê´j·TyÓTÆq ˝≤uÛÑ+ ø√dü+ áyfi #ùd @ b˛sê≥yÓTÆq s¡+>±, Äj·Tq

düVü≤#·s¡T\T ndü+|üPs¡í+>± e~ Òdæq <ä>∑Zs¡Tï+# yÓTT<ä\yê«*.

Á|üeTTK |üÁ‹ø£ mø£Hê$Tdtº yT, 1991 dü+∫ø£ À ‘êqT sêdæq z ÁbÕe÷DÏø£

yê´dü+˝À ø£¢sTTyé Á≈£Lø Ç˝≤ yê~+#ês¡T: ªªuÛ≤s¡‘·<X sê»ø°j·T H‘·\T, $<Ûëq

ìπsí‘·\T, Á|üD≤[ø±s¡÷|üø£s¡Ô\T n+‘ê ø£*dæø£≥Tº>± ≈£Ls¡TÃì uÛ≤s¡‘·<X e´ekÕj·÷ìï

HêXq+ #Ój·÷´\ì ≈£îÁ≥|üìïHê, Ç|ü⁄Œ&ÉT #dæq |üqT\H #dæ ñ+&yês¡T!μμ. düeTwæº

e´ekÕj·T+, 17e sêC≤´+>∑ dües¡D Ç$ ¬s+&É÷ ‘=*s√E\˝À $<ÛëHê\

s¡÷|üø£\Œq˝À #˚dæq ø°\ø£ ‘·|æŒ<ë\T ø±>±, yê{Ïì mHé.õ s¡+>±˝≤+{Ï

Hêj·T≈£î\‘√bÕ≥T ø√s¡Tº\T ‹|æŒø=≥º>∑*>±sTT. ø±˙ Ç+ø± nHø£ ñ≈£îÿìj·T+Á‘·D\T,

¬s’‘·T e´‹πsø£, ù|<ä\ e´‹πsø£ $<ÛëHê\T, #·s¡ \T n&É÷¶Ä|üP Ò≈£î+&Ü ø=qkÕ>∑T‘·÷H

ñHêïsTT. Á>±MTD Ä]úø£e´edüúqT, e´ekÕj·÷ìï HêXq+ #dü÷Ô uÛ≤s¡‘·<X n_Ûeè~Δì,

dü+|ü<ädüèwæºì <Óã“rdüTÔHêïsTT. 1955-56˝À e´ekÕj·Ts¡+>∑+˝À e⁄qïyê] ‘·\dü]

Ä<ëj·T+ s¡÷.195 e÷Á‘·yT ñ+<äì, n~ e´ekÕjT‘·s¡ s¡+>±\˝À ñqï yê]

Ä<ëj·T+ (s¡÷.485)˝À 40XÊ‘·+ e÷Á‘·y˚Tqì s¡+>± ˝…ø£ÿø£{Ϻq≥Tº øÏ˝≤s¡T

|üPs¡í#·+Á<äsêe⁄ ñ≥+øÏ+#ês¡T. es¡Tdü Á|üuÛÑT‘ê«\ ‘·|æŒ<ë\T, yÓ’|òü ≤´\ |ü⁄D´e÷ì

áyfi Ä Ä<ëj·T|ü⁄ n+‘·s¡+ 6 ¬s≥T¢øÏ ô|]–+~. áyfi ≈£L&Ü uÛ≤s¡rj·TT\˝À

6

e´ekÕj·T+

55XÊ‘·+eT+~ ‘·eT JeH√bÕ~ÛøÏ e´ekÕj·T+ MT<˚ Ä<Ûë|ü&ÉT‘·THêï yÓTT‘·Ô+

dü÷ú\C≤rjÓ÷‘·Œ‹Ô À (õ.&ç.|æ)˝À yê] yê{≤ πøe\+ 15XÊ‘·+ e÷Á‘·yT ñ+~.

á yê{≤ @{≤ 0.5XÊ‘·+ #=|ü⁄Œq ‘·–Zb˛‘√+~. e´ekÕj·T+ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&çq

»HêuÛ≤ dü+K´ e÷Á‘·+ ô|<ä›>± ‘·>∑Zø£b˛sTTHê ≈£L&Ü.

Á|ü|ü+#·+˝À mø£ÿ&Ó’Hê e´ekÕj·T+ z øÏ¢wüºyÓTÆq, qwüºÁ|üe÷<ä+ bı+∫e⁄qï eè‹Ô.

¬s’‘·T\T m|ü⁄Œ&É÷ Á|üø£è‹ <äj·÷<ëøÏåD≤´\ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç e⁄+{≤s¡T. yê] Ä<ëj·T+

Ç‘·s¡ s¡+>±\˝Àyê] ø£+fÒ ‘·≈£îÿe>± ñ+≥T+~. nsTTHê, e´ekÕj·TyT Hê>∑]ø£‘·≈£î

|ü⁄Hê~. ÄVü‰s¡uÛÑÁ<ä‘·ìdüTÔ+~. |ü]ÁXeT\≈£î eTT&çdüs¡≈£î*ï ÇdüTÔ+~. s√Es√Eø°

Ç+<Ûäq ø=s¡‘· HÓ<äTs=ÿ+≥Tqï Á|ü|ü+#êìøÏ Ç+<Ûäq eqs¡T>± ≈£L&Ü ñ

|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~. á n+XÊ*ï >∑T]Ô+# Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± Á|üuÛÑT‘ê«\T e´ekÕj·÷ìï

eT÷&ÉT $<Ûë\T>± Áb˛‘·‡Væ≤düTÔHêïsTT: ñ‘·Œ‹Ôì ô|+#+<äT≈£î kÕ>∑T˙s¡T n+~+#·≥+,

eTTs¡T>∑T˙{Ï e´edüúqT @sêŒ≥T #j·T≥+, s¡TDdü<äTbÕj·T+ ø£*Œ+#·≥+, |ü]XÀ<Ûäq,

$düÔs¡D— Ä<ëj·÷ìï ø±bÕ&+<äT≈£î $<o b˛{° qT+∫ s¡ø£åD, nedüs¡yÓTÆq|ü⁄Œ&ÉT

>±´s¡+{° eT<䛑·T <Ûäs¡ ø£*Œ+#·≥+— ˇ&ç<äT&ÉT≈£î\qT, eè<ÛëqT ìyê]+#+<äT≈£î

;e÷, –&ɶ+>∑T\T, ì\« dü<äTbÕj·T+ ø£*Œ+#·≥+, e÷¬sÿ{Ÿ≈£î neø±X+ ø£*Œ+#·≥+,

$\Te Ä<Ûë]‘·+>± e÷s¡Ã≥+.

ìs¡+‘·s¡+ ô|s¡T>∑T‘·Tqï »HêuÛ≤≈£î, Ä]úø£ e´edüú nedüsê\T rs¡Ã{≤ìøÏ

ñ‘êŒ<äø£‘· ≈£L&Ü ô|s¡T>∑T‘·T+&É≥+ ø°\ø£+. ùV≤‘·Tã<äΔyÓTÆq, K∫Ñ·yÓTÆq Ä<ëj·÷\T

¬s’‘·T eTqT>∑&É≈£î, e´ekÕj·T+ |ü]s¡ø£åD≈£î n‘·´+‘· eTTK´+. düVü≤»+>±H˚,

e´ekÕj·T+ #ê˝≤ ]düTÿ‘√ ≈£L&ÉT≈£îqï~, <Ûäs¡\T ì\ø£&É>± e⁄+&Ée⁄. ø±ã{Ϻ

ñ‘·Œ‘·TÔ\ <Ûäs¡\T Ä ]düTÿqT uÛÑØÔ #j·÷*. ¬s’‘·T ø£cÕºìøÏ Á|ü‹|òü\+ Çyê«*. e÷¬sÿ{Ÿ≈£î

Hs¡T>± neø±X+ ø£*Œ+#·≥+ <ë«sê, e÷¬sÿ{Ÿ düe÷#êsêìï eT]+‘· yÓTs¡T>±Z,

$düÔè‘·+>±, ‘êC≤>± n+~+#·≥+, düs¡|òüsê˝À Ä≥+ø±\T Ò≈£î+&Ü düs¡≈£îs¡yêD≤≈£î

dü<äTbÕj·÷*ï yÓTs¡T>∑T|üs¡#·≥+, eè<ÛëqT n]ø£{Ϻ $\TeqT CÀ&ç+#+<äT≈£î e´ekÕj·T

ÁbÕôddæ+>¥qT @sêŒ≥T #j·T≥+ <ë«sê <Ûäs¡\˝À ˇ&ç<äT&ÉT≈£î\qT ‘·–Z+#ê*.

uÛ≤s¡rj·T e´ekÕj·T+ <ës¡TD |ü]dæú‘·T\qT m<äTs√ÿe{≤ìøÏ Á|ü<Ûëq ø±s¡D+

Á|üuÛÑT‘·«+ #˚j·÷*‡q |üqT\T #˚j·T≈£î+&Ü, #˚j·T≈£L&Éì |üqT*ï ô|<ä›m‘·TÔq

7

&܈ˆ »j·TÁ|üø±wt Hêsêj·TDY

ø=qkÕ–+#·≥+. áy[ºø° |ü+≥\T |ü+&ç+# uÛÑ÷$T˝À eT÷&ç+≥ ¬s+&√e+‘·T

#Ó<äTs¡TeT<äTs¡T esê¸\T |ü& yÓT≥º ÁbÕ+‘·+. Çø£ÿ&É kÕ>∑T˙{ÏøÏ m˝≤+{Ï Vü‰MT

e⁄+&É<äT. ˙{Ï dü+s¡ø£åD, uÛÑ÷kÕs¡ |ü]s¡ø£åD\˝À Á|üuÛÑT‘ê«\T $|òü\eTj·÷´sTT.

¬s’‘·T*ï Á|üø£è‹ <äj·÷<ëøÏåD≤´\≈£î $&ç∫ô|{≤ºsTT.

Vü≤]‘· $|ü¢e ø±\+˝À e´ekÕj·T |ü]XÀ<Ûäq, $düÔs¡D m+|æø£#dæq ÁbÕ+‘ê\˝À

#ê˝≤ ô|<ä›kÕúsTT˝À ñ+&$. |òü*‘·+>±, eTq ÄVü‰s¡<ÛëHê´\ ñ‘·Œ‹Ô >∑D˙j·T+>±

ô|]–+~. kı+‘· nedüsê\qT $T+∫ ÄVü‰s¡<ÛëHê´\ sêX¯ó\T b˛>∑j·÷´sTT.

d”«j·TdüeTè~Δ‘√bÕ≥T $T>∑T\T <ÛëHê´\qT ≈£L&Ü uÛ≤s¡‘Y kÕ~Û+#·Tø√>∑\T>∑T‘·T+~.

1950e <äXø£+˝À <X+˝À yÓTT‘·Ô+ ÄVü‰s√‘·Œ‹Ô 5 ø√≥¢ ≥qTï\T ø±>±, ás√E

u≤>± ~>∑Tã&ç ‘·s¡TD+˝À düsêÿØ –&ɶ+>∑T\˝À ì\« ñ+∫q <Ûëq´yT 8.3 ø√≥¢

≥qTï\T. ø±˙ Vü≤]‘· $|ü¢yêìï |ü|ü⁄Œ<ÛëHê´\T, q÷HÓ$‘·ÔHê\≈£î, yÓT≥º uÛÑ÷$T

e´ekÕj·÷ìøÏ $düÔ]+#· Ò<äT. z |üø£ÿ |ü|ü⁄Œ<ÛëHê´\ ø=s¡‘·HÓ<äTs=ÿ+≥÷, eTs√|üø£ÿ

eTq+ 1ø√{Ï ≥qTï\ e+≥q÷HÓqT ~>∑TeT‹ #düT≈£î+≥THêï+.

ø±˙ yêdüÔyêìøÏ Á|üuÛÑT‘ê«\ |òüTÀs¡yÓTÆq ‘·|æŒ<ë\T ñ‘·Œ‹Ô s¡+>∑+˝Àø£+fÒ <Ûäs¡\

s¡+>∑+˝À ñHêïsTT. e÷¬sÿ≥¢ À yÓ’|üØ‘ê´\T düèwæº+#·≥+, ñ<›X|üPs¡«ø£+>± <Ûäs¡*ï

<Óã“rj·T≥+, n$˙‹eTj·TyÓTÆq ˝…’ôdHé‡-|ü]à{Ÿ-ø√{≤ e´edüú‘√ ¬s’‘·T*ï

nD>∑<=ø£ÿ≥+˝À bÕ\≈£î\ ndü …’q ‘·|æŒ<ë\T ñHêïsTT. ˇø£<äX˝À, 1973˝À

ÄVü‰s¡<ÛëHê´\ {À≈£î yêDÏC≤´ìï ≈£L&Ü ø=~›ø±\+ C≤rsT÷ø£]+#ês¡T. Ä Á|üjÓ÷>∑+

|òüTÀs¡+>± $|òü\yÓTÆ+~. ø±˙ ]f…Æ Ÿ yê´bÕsêìï e÷Á‘·+ Á|üuÛÑT‘ê«\T n‘·T´‘ê‡Vü≤+‘√

ìj·T+Á‹dü÷Ô edüTÔHêïsTT. ì\«, s¡yêD≤,neTàø±\T Ç+ø± sê»ø°j·T H‘·\, n~Ûø±s¡

j·T+Á‘ê+>∑+ <äj·÷<ëøÏåD≤´\ MT<˚ Ä<Ûës¡|ü&çe⁄HêïsTT. #ê˝≤ uÛ≤ØkÕúsTT˝À

ndüeTs¡ úy ÓT Æq, n$˙‹eTj·TyÓT Æq Á|üC≤|ü+|æD° e´edü ú (|æ.&ç.mdt)qT

‘·j·÷s¡T#˚dæô|{≤ºs¡T. <Ûäs¡*ï nD>∑<=ø£ÿ≥+‘√ |æ.&ç.mdt Àì ÄVü‰s¡<ÛëHê´\˝À

düTe÷s¡T 40XÊ‘·+ ªØ ôd’øÏ Ÿμ nsTT ‹]– m|òt.dæ.◊øÏ #s¡T‘·THêïsTT. m|òt.dæ.◊

e<ä›qTqï ÄVü‰s¡<ÛëHê´\˝À eT÷&√e+‘·T ø£+fÒ m≈£îÿe m≥Te+{Ï ô|’ø£|üPŒ Ò≈£î+&Ü

Äs¡Tu…’≥ ñ+&É≥yÓ÷ Òø£ n<Ûë«qï|ü⁄ |ü]dæú‘·T\˝À ì\«ñ+&É≥yÓ÷ »s¡T>∑T‘·T+&É≥+

e\¢ $|üØ‘·yÓTÆq eè<Ûë, n$˙‹ »s¡T>∑T‘·THêïsTT. ÄVü‰s¡<ÛëHê´\ ùdø£s¡D, |ü+|æD° À

8

e´ekÕj·T+

|æ.&ç.mdt˝À e´ed”úø£è‘·yÓTÆq n$˙‹ »s¡T>∑T‘√+~. á XÊK\˝À ñ<√´>±\T

C≤øbÕ{Ÿ\T˝≤>± ‘·j·÷¬s’ yê{ÏøÏ uÛ≤Ø e÷¬sÿ{Ÿ @s¡Œ&ç+~. ã~©\øÏ ø√≥T¢ #‘·T\T

e÷s¡T‘·THêïsTT. nsTTHê ≈£L&Ü Á|üuÛÑT‘·«+ ÄVü‰s¡ uÛÑÁ<ä‘· #·≥º+ ù|s¡T‘√ 72XÊ‘·+

Á|ü»\≈£î sêsTTr ÄVü‰s¡<ÛëHê´\qT düs¡|òüsê #ùd+<äT≈£î dæ<äΔeTe⁄‘√+~. <ëìe\¢

e÷¬sÿ{Ÿ yÓ’|üØ‘ê´\≈£î ˝Àqe≥+, n$˙‹ ô|#·Ã]\¢≥+ e+{Ï |ü]D≤e÷\T ‘· …‹Ô

n+‹eT+>± ù|<ä]ø±ìï ø=qkÕ–kÕÔsTT, ¬s’‘·T*ï <Óã“rkÕÔsTT.

Ç≥Te+{Ï |ü]dæú‘·T\˝À Á|üuÛÑT‘ê«\T Á|üø£{ÏdüTÔqï ø£ dü eT<䛑·T <Ûäs¡ n≥T

Hê´j·Tã<äΔ+>± Ò<äT, Ç≥T –≥Tºu≤≥T>± ≈£L&Ü Ò<äT. ‘·≈£îÿe HêD´‘· >∑\ Hêdæs¡ø£+

<Ûëq´+ ñ‘·Œ‹Ôì, neTàø±ìï Áb˛‘·‡Væ≤düTÔ+~. <ëìe\¢ ¬s’‘·T≈£î @e÷Á‘·+ ˝≤uÛÑ+

ø£\>∑≈£î+&Ü KC≤Hê≈£î rÁe qwüº+ yê{Ï\T¢‘·÷ ÄVü‰s¡+ #ê˝≤yTs¡ eè<Ûë ne⁄‘·T+~

Ò<ë ªØ ôd’øÏ Ÿμ ne⁄‘·T+~. ÄVü‰s¡ dü_‡&û\ô|’ Á|üuÛÑT‘ê«\T #ê˝≤ Ks¡Tà #düTÔqï≥Tº

ø£qã&ÉT‘·T+~>±˙ ù|<ä\≈£î e÷Á‘·+ ‘·≈£îÿe Á|üjÓ÷»q+ <ä≈£îÿ‘√+~. bÕ\≈£î\

$<ÛëHê\ e\¢ e÷¬sÿ{Ÿ yÓ’|üØ‘ê´\≈£î ˝Àqe⁄‘·T+&É≥+‘√ ms¡Te⁄\≈£î sêsTTr*ï

ÇdüTÔHêïs¡T. eT∞¢ z|üø£ÿ KC≤Hê U≤∞ ne⁄‘·÷, eTs√|üø£ÿ bÕ¢+{Ÿ b˛wüø±\ $<Ûëq+˝À

rÁe ndüeT‘·T\´‘· ø=qkÕ>∑T‘√+~. #Ó&çb˛≈£î+&Ü ì\« ñ+& |ü‹Ô, $Ts¡|ü, |üdüT|ü⁄

e+{Ï ñ‘·Œ‘·TÔ\ <Ûäs¡\T ≈£L&Ü, ì\« edü‘·T\T n‘· +‘· n<Ûë«qï+>± ñ+&É≥+ e\¢

rÁe ˇ&ç<äT&ÉT≈£î\≈£î ˝Àqe⁄‘·THêïsTT. o‘·\ –&ɶ+>∑T\T, ÁbÕôddæ+>¥ Òø£b˛e≥+

e\¢ |ü+&ÉT¢, ≈£Ls¡>±j·T\˝À 30-35XÊ‘·+ eè<Ûë ne⁄‘·THêïsTT. ñ‘·Œ‹Ô<ës¡TìøÏ,

$ìjÓ÷>∑<ës¡TìøÏ eT<Ûä´ nH˚ø£ n+#Ó\ ô|<ä› e÷¬sÿ{Ÿ >=\TdüT ñ+~. |ü\T

dü+<äsꓤ\˝À $ìjÓ÷>∑<ës¡T\T #Ó*¢+# <Ûäs¡ À πøe\+ 35XÊ‘·+ e÷Á‘·yT ¬s’‘·T\≈£î

<ä≈£îÿ‘√+~. ì\«ñ+&É≈£î+&Ü ≈£î[¢b˛jT ñ‘·Œ‘·TÔ\ $wüj·T+˝À ¬s’‘·T\≈£î <äπøÿyê{≤

πøe\+ 12-20XÊ‘·+ e÷Á‘·yT.

@ø£|üø£åyÓTÆq, ns¡ús¡Væ≤‘·yÓTÆq yêDÏ»´ ìj·T+Á‘·D\T, ì\ø£&É Òì, ‘ê‘êÿ*ø£yÓTÆq

Á|üuÛÑT‘·« $<ÛëHê\T ¬s’‘·T\ J$‘ê\‘√ #Ó\>±≥e÷&ÉT‘·THêïsTT. eTq ÄVü‰s¡<ÛëHê´\

ì\«\T ≈£î[¢b˛‘·÷ <Ûäs¡\T |ü&çb˛‘·÷ ñ‘·Œ‹Ô ô|s¡T>∑T‘·T+fÒ, ÄVü‰s¡<ÛëHê´\ m>∑TeT‹ì

e÷Á‘·+ @fi¢ ‘·s¡ã&ç ìùw~Û+#ês¡T. ¬s’‘·Tdü+|òü÷\T, ˝Àødü‘êÔ b˛sê{≤\T #XÊø£,

m+‘√ Ä\dü +>± 2011 ñ‘·Ôsês¡ú+˝À _j·T´+ m>∑TeT‘·T*ï nqTeT‹+#ês¡T.

9

&܈ˆ »j·TÁ|üø±wt Hêsêj·TDY

n~ ≈£L&Ü ø√{≤\T, wüs¡‘·T\‘√. m>∑TeT‘·T\≈£î nqTeT‹∫Ãq dü+<äs¡“¤+˝À ≈£L&Ü,

b˛s¡Tº\ e<ä› n$˙‹, $<Ûëq|üs¡yÓTÆq nes√<Ûë\T, ndüeTs¡ú‘· eTq+ |ü+&ç+∫q

<Ûëq´+ n+‘·sê®rj·T e÷¬sÿ≥¢≈£î #s¡≈£î+&Ü Ä≥+ø±\T>± e÷sêsTT. nì•Ã‹,

‘ê‘êÿ*ø£ <Û√s¡DT\ e\¢ uÛ≤s¡‘·<X _j·T´+ <∏ëjYT _j·T´+‘√ b˛*ùdÔ ‘·≈£îÿe

<Ûäs¡≈£î neTTà&Ée⁄‘√+~. yês¡+yês¡+ m>∑TeT‹ ø√{≤\ô|’ @ø£|üø£å ìs¡íj·÷\T,

ìs¡ íj·÷\T yÓqøÏÿrdüTø√e≥+ Á|üe÷<ë\T uÛ≤s¡‘· Á|üuÛ Ñ T‘ ·«+ qT+∫

bı+∫e⁄+≥THêïsTT. á nì•Ã‹ e\¢ m>∑TeT‹<ës¡T\T ]dtÿ\T rdüTø√e{≤ìøÏ,

Bs¡Èø±*ø£ e÷¬sÿ{Ÿ dü+<ÛëHê*ï ô|+bı+~+#·{≤ìøÏ dæ<äΔ|ü&É˝Òø£b˛‘·THêïs¡T.

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ e+{Ï sêÁcÕº\˝À ÄVü‰s¡<ÛëHê´\qT sêÁwüº dü]Vü≤<äT›\T <ë{Ï+∫ neTà{≤ìï

≈£L&Ü #·≥º$s¡T<äΔ+>± ìùw~Û+∫, ø£èÁ‹eT+>± <Ûäs¡*ï nD>∑<=øÏÿ ¬s’‘·T\qT rÁe+>±

<Óã“rXÊs¡T.

e´ekÕj·Ts¡+>∑+˝À ‘ê‘êÿ*ø£ m>∑TeT‹ $<ÛëHê\T &çe÷+&é, düs¡|òüsê, <Ûäs¡\‘√

eTT&ç|ü&çq Ä]úø£ dü÷Á‘ê\qT |üP]Ô>± $düà]+#êsTT. |ü‹Ô m>∑TeT‹øÏ dü+ã+~Û+∫q

$<ÛëHê*ï #·÷ùdÔ #ê\T á <ës¡TD ‘·|æŒ<ä+ ø£fi¢≈£î ø£&ÉT‘·T+~. e´ekÕj·Ts¡+>∑+˝Àì

Ä‘·àVü≤‘· \˝À m≈£îÿeXÊ‘·+ rÁe+>± qwüºb˛sTTq |ü‹Ô¬s’‘·T\y. nsTTHê Á|üuÛÑT‘·«+

<Ûäs¡*ï <Óã“rùd $<ÛëHêìï ìdæ‡>∑TZ>± ø=qkÕ–düTÔ+~. uÛ≤s¡‘· eÁdüÔ|ü]ÁX¯eT≈£î

eTT&çdüs¡≈£î ø±yê\H kÕ≈£î‘√ ø√{≤\T $~Û+∫, ñ<›X|üPs¡«ø£+>± m>∑TeT‘·T*ï

ìùw~ÛdüTÔ+~. <Ûäs¡ u≤>∑T+fÒ -uÛ≤s¡rj·TT …’Hê, $<oj·TT …’Hê- me]¬ø’Hê ¬s’‘·T\T

dü+‘√wü+>± neTTà‘ês¡T. uÛ≤s¡‘Y À ø=s¡‘· ñ+fÒ, ÄyTs¡≈£î <Ûäs¡\T ô|s¡T>∑T‘êj·TH

dü+πø‘êìïyê«*, ñ‘·Œ‹Ôì ô|+∫ <Ûäs¡*ï dæúØø£]+#ê*. <ëìøÏã<äT\T, m>∑TeT‘·T\ô|’

ìj·T+Á‘·D*ï $~ÛdüTÔHêïs¡T. dü+øå√uÛÑ+˝À ∫≈£îÿ≈£îqï e´ekÕj·Ts¡+>∑+ πøe\+ ø=ìï

|ü]ÁXeT\≈£î ≤uÛ≤*ï ô|+#·≥+ ø√dü+ ‘·≈£îÿe <Ûäs¡\≈£î ‘Ó>∑qeTTà≈£îH |ü]dæú‘·T\˝ÀøÏ

HÓ≥ºã&ÉT‘√+~. |ü‹ÔøÏ ‘·≈£îÿe <Ûäs¡ ek Ô+<äì ¬s’‘·T\T >∑qø£ Ç‘·s¡ |ü+≥\yÓ’|ü⁄

eT[¢‘, Bs¡Èø±*ø£ ø=s¡‘· @s¡Œ&ç, <Ûäs¡\ ô|s¡T>∑T<ä\ Ä]úø£s¡+>∑+ô|’ Á|ü‹≈£L\ Á|üuÛ≤yêìï

#·÷|ü⁄‘·T+~.

e+≥q÷HÓ*ï n‘· ~Ûø£+>± ~>∑TeT‹ #düT≈£îH <X+ uÛ≤s¡‘Y. Á|üdüTÔ‘·+ ø=s¡‘·qT

n~Û>∑$T+#·{≤ìøÏ eTq+ ~>∑TeT‹#düT≈£î+≥THêï, q÷HÓ–+»\ ñ‘·Œ‹Ôì ô|<ä›m‘·TÔq

10

e´ekÕj·T+

#˚|ü{≤º*‡q nedüs¡eTT+~. Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± #·÷ùdÔ, e´ekÕjÓ÷‘·Œ‘·TÔ\

~>∑TeT‘·T\ô|’ kÕ<Ûës¡DkÕúsTT qT+∫ uÛ≤ØkÕúsTT es¡≈£L düT+ø±*ï $~Û+#·≥+,

dü«<o ñ‘·Œ‹Ôì ô|+#·{≤ìøÏ sêsTTr*e«≥+ ÄqyêsTTr>± ø£ì|ædüTÔ+~. ø±˙

n<+{À, e+≥q÷HÓ\ ~>∑TeT‹ô|’ uÛ≤s¡‘·<X+ m≥Te+{Ï düT+ø±©ï $~Û+#·<äT.

nH˚ø£dü+<äsꓤ\˝À, ~>∑TeT‘·T\ MT<ä uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ Ä<Ûës¡|ü&É{≤ìï >∑eTì+∫,

m>∑TeT‹ #˚düTÔqï <˚XÊ\T m>∑TeT‹ düT+ø±ìï $~ÛdüTÔHêïsTT. e+≥q÷HÓ\

~>∑TeT‘·T\ô|’ ‘·≈£îÿe˝À ‘·≈£îÿe>± 10XÊ‘·+ ~>∑TeT‹ düT+ø£+ $~Û+∫, Ä &ÉãT“qT

ñ‘·Œ‹Ô ô|+#˚+<äT≈£î q÷HÓ–+»\ ¬s’‘·T\≈£î sêsTTr>± ÇùdÔ, πøe\+ ø=ìï

dü+e‘·‡sê\˝À eTq+ ø=s¡‘·\ qT+∫ u…’≥|ü&É‘ê+. kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+, <Ûäs¡

sêsTTr\T n+<äTu≤≥T˝À e⁄+fÒ |òüTq|òü*‘ê\qT kÕ~Û+#·>∑\eTì uÛ≤s¡‘·<X+˝Àì

ù|<ä, ìs¡ø£åsêdü ∫qï ¬s’‘·T\T |ü\Te÷s¡T¢ s¡TEe⁄ #XÊs¡T.

dü¬s’q <Ûäs¡\qT n+~+#+<äT≈£î ‘·–q #·s¡ \qT #|ü≥º≈£î+&Ü e⁄qï Á|üuÛÑT‘·«

$<ÛëHê\ |òüTÀs¡yÓ’|òü ≤´ìï ø£fi¢≈£î ø£≥º{≤ìøÏ ÄVü‰s¡<ÛëHê´\T, |ü‹Ô, e+≥q÷HÓ\T-

á eT÷&ç+{Ïô|’ ‘ê‘êÿ*ø£, ÁVü≤dü«<äèwæº>∑\ ã÷E|ü{Ϻq $<ÛëHê\ Á|üuÛ≤e+ >∑T]+∫

HqT dü÷ú\+>± $e]+#êqT. á yÓ’|òü\´+ Ä]úø£e´edüú À Bs¡Èø±*ø£ Á|üe÷<ë\≈£î

<ë]rk Ô+~. Ç{°e\ >√<ëe] &Ó ≤º À ¬s’‘·T\T |ü+≥ $sêeT+ Á|üø£{Ï+#·≥+

HêHê{Ïø° rÁe‘·s¡eTe⁄‘·Tqï dü+øå√uÛ≤ìøÏ n<ä›+|ü&ÉT‘√+~. $X«dü j·T e÷¬sÿ{Ÿ

düe÷#ês¡+ Ò≈£î+fÒ ¬s’‘·T\T yÓTs¡T¬>’q Ä<ëj·÷\ ø√dü+ >±*yê≥+>± ˇø£ |ü+≥

qT+∫ Ç+ø√ |ü+≥øÏ yÓ+≥yÓ+≥H e÷s¡T‘·T+{≤s¡T. Bìe\¢ <Ûäs¡\˝À ‘·s¡#·÷

ôV≤#·TÑ·>∑TZ\T ‘· …‘·TÔ‘·T+{≤sTT. Hê´j·TyÓTÆq <Ûäs¡\≈£î uÛÑs√kÕ Òø£b˛e≥+ e\¢

Bs¡Èø±*ø£ ø=s¡‘·\T, e´ekÕj·Ts¡+>∑+˝À dü+øå√uÛÑ+ Ç$ ¬s+&É÷ Ä]úø£e´edüú≈£î

ndü …’q, n+‘·ø£+‘·≈£L rÁe‘·s¡eTe⁄‘·Tqï düyêfió¢. Á|üuÛÑT‘·«+, sê»ø°j·TbÕغ\T

‘·«]‘·+>±, $»„‘·‘√ ø£<ä\ø£b˛‘ á dü+øå√uÛÑ+ Á>±MTD uÛ≤s¡‘·+˝À ô|qT dü+øå√uÛ≤ìøÏ

<ë]rdüTÔ+~.

Á|ü|ü+#·+˝Àì e´ekÕj·TuÛÑ÷$T˝À 11XÊ‘·+ uÛ≤s¡‘·<X+˝ÀH ñ+~. |ü⁄wüÿ\yÓTÆq

dü÷s¡ s¡•à ñ+~. eT+∫ es¡bÕ‘·+, |ü{ÏwüºyÓTÆq e´ekÕj·T dü+düÿè‹ eTq kı‘·TÔ.

eTq ã˝≤*ï yÓ*øÏrdæ dü~«ìjÓ÷>∑+ #dæ e´ekÕj·÷ìï Ä]úø£e´edüú≈£î uÛ≤s¡+>±

11

&܈ˆ »j·TÁ|üø±wt Hêsêj·TDY

ø±≈£î+&Ü, m>∑TeT‘·T\ <ë«sê Ä<ëj·÷ìï Ä]®+# s¡+>∑+>±, n_Ûeè~ΔøÏ #√<äø£XøÏÔ>±

#˚ùd˝≤ ˇø£ düeTÁ>∑ $<ÛëHêìï Ä$wüÿ]+#ê*‡ ñ+~. ¬s’‘·T\ Á|üjÓ÷»Hê\T,

bÕ]ÁXÊ$Tø±_Ûeè~Δ, <X düTdü+|üqï‘· á eT÷&É÷ |üs¡düŒs¡+ $&ÉBj·T Òìeì á

eP´Vü‰‘·àø£ e÷s¡TŒ >∑T]Ô+#ê*. e´ekÕj·÷ìøÏ, ÄVü‰sêìøÏ, yêDÏC≤´ìøÏ,

|üsê´es¡D≤ìøÏ yπs«s¡T eT+Á‘·T\qT @sêŒ≥T#ùd dü+≈£î∫‘·, $uÛÑ»q Ä˝À#·Hê<Û√s¡DÏ

qT+∫ eTq+ u…’≥|ü&Ü*. ¬s’‘·T, $ìjÓ÷>∑<ës¡T&ç n_Ûeè~Δ ¬s+&É÷ $&ÉBj·T Òì$,

n~ |üs¡düŒsê<Ûë]‘· \ø£å +.

á H|ü<∏ä +˝À ¬s’‘·T\≈£î Hê´j·TyÓTÆq, ≤uÛÑkÕ{Ï <Ûäs¡\≈£î >±´s¡+{° Ç∫à Á>±MTD

|ü⁄qs¡TJ®eq+, <X düeTÁ>∑ Ä]úø£ Á|ü>∑‹ kÕ~Û+#·{≤ìøÏ #j·Te\dæ+<$T{Ï? eTq+

nHø£ $uÛ≤>±\˝À- yêDÏ»´ $<ÛëHê\T, –&ɶ+>∑T\T, e÷¬sÿ{Ÿ neø±X+, $\Te

Ä<Ûë]‘·+>± e÷s¡Ã≥+, q÷‘·q kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+, eT<䛑·T>± <Ûäs¡, e´ekÕj·T

eT<䛑·TqT |ü⁄qsYe´ed”úø£]+#·≥+˝À #·s¡ \T #|ü{≤º*‡ ñ+~.

yêDÏ»´ $<ÛëHê\T, düs¡≈£î\ <Ûäs¡*ï ìs¡ísTT+#·≥+ qT+∫ yÓTT<ä\Tô|&É<ë+.

dü«\Œø±*ø£+>± >±˙, Bs¡Èø±*ø£+>± >±˙ ùd«#êäyêDÏ»´+ <ë«sêH düs¡≈£î\ düs¡|òüsê

nes√<Ûë\T Ò≈£î+&Ü K∫Ñ·kÕúsTT˝À »s¡T>∑T‘·T+<äì eTq≈£î >∑‘· X‘êã›|ü⁄ Á|ü|ü+#·

#·]Á‘· #Ó|æŒq bÕsƒ¡+. dü«\Œø±*ø£+>± #·÷ùdÔ, &çe÷+&é, <Ûäs¡\T mø£ÿ&É m≈£îÿe>± ñ

+fÒ nø£ÿ&çøÏ düs¡|òüsê ñ+≥T+~. Bs¡Èø±*ø£+>±, eT+∫ <Ûäs¡\ <ë«sê, n|üŒ{Ï<ëø±

düs¡|òüsê ‘·≈£îÿe>± ñqï düs¡≈£î ñ‘·Œ‹Ôì ô|+#˚+<äT≈£î Áb˛‘ê‡Vü‰ìïdüTÔ+~.

e´ekÕj·T+˝À k˛$jÓT{Ÿ j·T÷ìj·THé yÓ’|òü\´+, ùd«#êäyêDÏ»´+ neT\T ‘·sê«‘·

#Ó’Hê e´ekÕj·T+ kÕ~Û+∫q $»j·T+-Ä]úø£ ùd«#·Ã¤≈£îqï Á|üjÓ÷»Hê*ï s¡TEe⁄

#ùd ã\yÓTÆq kÕøå±´\T. ns¡T<äT>± e#à ÄVü‰s¡ø=s¡‘·ì ‘·≥Tºø√e{≤ìøÏ Á|üuÛÑT‘·«+

eP´Vü‰‘·àø£ ì\«\qT @sêŒ≥T#˚j·÷*‡+<˚. –&É ¶+>∑T\≈£î, e÷¬sÿ{Ï+>¥

eTÚ*ø£dü<äTbÕj·÷\≈£î düsêÿs¡T }‘·$Tyê«*‡+<˚. ¬s+&√ Á|ü|ü+#·j·TT<äΔ

düeTj·T+˝À˝≤>± uÛÑj·T+ø£s¡yÓTÆq ø£s¡e⁄ |ü]dæú‘·T\T HÓ\ø=qï|ü⁄Œ&ÉT #ê˝≤

düeTs¡úe+‘·yÓTÆq Á|üC≤|ü+|æD° e´edüú ñ+&Ü*. s√&ÉT¶ kÂø£s¡´+, ì\«, ]f…Æ˝Ÿ

eTÚ*ø£edü‘·T\≈@sêŒ≥T¢ |ü{Ïwüº+>± ñ+&Ü*. ø±˙ πswüì+>¥, <Ûäs¡\ ìj·T+Á‘·D

Bs¡Èø±\+˝À m|ü⁄Œ&É÷ dü‘·Œ¤*‘ê\ìe«e⁄. n$˙‹øÏ, sêsTTr düs¡≈£î*ï m≈£îÿe <Ûäs¡\Tqï

e÷¬sÿ≥¢ À neTTà≈£îH <äfi≤Ø e´edüú≈£î <ë]rkÕÔsTT.

12

e´ekÕj·T+

πswüHé $<Ûëq+ |üø±ÿ>± neT˝… ’+~ ø£]ƒHê‹ø£]ƒq+>± •ø£ å\T y˚ùd

j·TT<äΔdüeTj·T+˝ÀH. kÕº*HéÁ>±&é eTT≥º&ç dü+<äs¡“¤+>± s¡wü Hé »qs¡ Ÿ e÷s¡ Ÿ s¡aTø√yé

Á≈£Ls¡yÓTÆq nD∫y˚‘· |ü<äΔ‘·T\˝À πswüì+>¥ì neT\T#˚XÊs¡T. ‹+&ç ø√dü+

n\eT{ÏdüTÔqï z ≈£î≥T+ã+ Äø£* #êe⁄qT ‘·|æŒ+#·T≈£îH+<äT≈£î n<äq|ü⁄ πswüq¢

ø√dü+ ÄX¯|ü&ç ‘·eT ≈£î≥T+ã ô|<ä› eTs¡DÏ+#ês¡H˚ düe÷#êsêìï >√|ü´+>±

ñ+#·≥+‘√ Ä ≈£î≥T+u+˝Àì yês¡+<äØï s¡aTø√yé ø±*Ã#·+bÕs¡T. uÛÑj·T+ø£s¡yÓTÆq

ø=s¡‘·, C≤rj·T dü+øå√uÛÑ+ e+{Ï dü+<äsꓤ\˝À n≥Te+{Ï ø£]ƒHê‹ø£]ƒqyÓTÆq #·s¡ \T

nedüs¡eTe⁄‘êsTT. ø±˙ kÕ<Ûës¡D düeTj·÷\˝À n$ n+^ø±s¡jÓ÷>∑ +ø±e⁄. ô|’ô|#·TÃ

e´‹πsø£ |òü*‘ê\ìkÕÔsTT. eTTK´+>± ÄVü‰s¡ ñ‘·Œ‹Ô eTq nedüsê\ì $T+∫

»s¡T>∑T‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT ìj·T+Á‘·D, ø£]ƒq#·{≤º\T, Á≈£Ls¡#·s¡ \T n$˙‹ì ô|+#·T‘êsTT,

e´ekÕj·÷ìï ≈£î+>∑BkÕÔsTT.

‘·–q+‘· düs¡|òüsê ñqï düeTj·÷\˝À, Hê´j·TyÓTÆq yêDÏ»´+ »]π>≥≥Tº,

e÷¬sÿ{Ï+>¥≈£î eTÚ*ø£dü<äTbÕj·÷\T ñ+&≥≥Tº Á|üuÛÑT‘·«+ ‘·–q #·s¡ \T rdüT≈£îì

düe÷qeø±XÊ\‘√ ≈£L&çq b˛{° HÓ\ø=H˚≥≥Tº #·÷&Ü*. Á|üuÛÑT‘·« kÕj·T+

nedüs¡eTTqï ù|<ä\T ãVæ≤s¡+>∑ e÷¬sÿ{Ÿ À ÄVü‰sêìï ø=qT>√\T #düTø√e{≤ìøÏ

M\T>± yê]øÏ q>∑<äT düVü‰j·T+ Ò<ë ÄVü‰s¡ kÕº+|ü⁄\qT n+~+#·≥+ e\¢

m≈£îÿe>± \_Δ bı+<ä>∑\T>∑T‘ês¡T. <ëìøÏ ã<äT\T eTq+ ìj·T+Á‘·D\ MT<ä,

ì‘ê´edüs¡ edüTÔe⁄\ #·≥º+ <ë«sê n$˙‹eTj·T+>± e÷]q bÂs¡düs¡|òüsê\

j·T+Á‘ê+>∑+ MT<ä $|üØ‘·+>± Ä<Ûës¡|ü&ÉT‘·THêï+. |òü*‘ê*ï #·÷dü÷ÔH ñHêï+.

e´ed”úø£è‘· n$˙‹, düsêÿØ @ø£|üø£å ìs¡íj·÷\T, Á|üC≤<Ûäq+ eè<Ûë, Øôd’øÏ¢+>¥, sêsTTr

düs¡≈£î\qT e÷¬sÿ≥¢≈£î ‘·s¡*+#·≥+ <ë«sê {À≈£î n$˙‹, n$˙‹ì ô|+∫ b˛wæ+#

ã~©\ yê´bÕs¡+, e÷¬sÿ{Ÿ <Ûäs¡*ï nD>∑<=ø£ÿ≥+, ÄÁ•‘·|üø£åbÕ‘· <Û√s¡DÏ,

yê´bÕs¡+˝À, yêDÏ»´+˝À Á|üuÛÑT‘·« ÄkÕúq $<ë«+düT\ dü+düÿè‹ - Çe˙ï Ä

<äTÁwüŒuÛ≤yê Ò.

‘ê‘êÿ*ø£ <Û√s¡DT\‘√, ÇwüºyÓTT∫Ãq≥Tº e´eVü≤]+# Á|üuÛÑT‘·« $<Ûëq+ e\¢

e÷¬sÿ{Ÿ m˝≤ yÓ’|üØ‘ê´\≈£î Àqe⁄‘·T+<√ Ç|üŒ{Ïπø $e]+#êqT. eTq≈£î kÕeTs¡ú +

ñqï #√≥ eTq yê´bÕs¡T\T n_Ûeè~Δ #Ó+< neø±XÊìï ø£*Œ+∫ Á|ü|ü+#· e÷¬sÿ≥¢ À

13

&܈ˆ »j·TÁ|üø±wt Hêsêj·TDY

Á|üuÛ≤e+ #·÷ù| kÕúsTTøÏ m~π> neø±XÊ\T ø£*ŒùdÔ n|ü⁄Œ&ÉT eTq<X+ m>∑TeT‘·T\˝À

eTT+<äT≈£î <ä÷düT≈£îb˛>∑\T>∑T‘·T+~. n˝≤ø±≈£î+&Ü <X+˝À˝À|ü Ò …’ôdHé‡-ø£+Á{À Ÿ-

|ü]à{Ÿ sêC≤´ìï ì]à+∫, ø£s¡&ÉT>∑fÒº ≤ ‘·j·÷s¡T#j·T≥+ n≥T ¬s’‘·T*ï, Ç≥T

$ìjÓ÷>∑<ës¡T©ï eT]+‘· <Óã“rdüTÔ+~. e+≥q÷HÓ\T, |ü+#·<ës¡, |ü|ü⁄Œ~qTdüT\T-

n˙ï ø£+Á{À Ÿ sê»´+ e\¢ <Óã“‹+≥THêïsTT. ñ‘·Œ‹Ôì ô|+#˝≤ Áb˛‘ê‡Vü≤ø£ <Ûäs¡*ï

n+~+#·{≤ìøÏ ã<äT\T, eTq+ ø=s¡‘·\T, n$˙‹ì ô|+∫b˛wæ+# Ä]úø£e´edüúqT

ì]àdüTÔHêï+.

<Ûëq´+, _j·T´+ô|’ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ #·≥º$s¡T<äΔ+>± $~Û+∫q Ä+ø£å*ï

á dü+<äs¡“¤+>± z ñ<ëVü≤s¡D>± #Ó|ü⁄Œø√yê*. sêÁcÕº\ eT<Ûä yêDÏC≤´ìøÏ nìï

Ä≥+ø±©ï πø+Á<äÁ|üuÛÑT‘·«+ ‘=\–+∫+~. ˇø£ πø+Á<ä#·≥º+ô|’ πø+Á<ä+ Ä<XÊ\øÏ,

dü÷#·q\øÏ e´‹πsø£+>± e´eVü≤]+#˚ n~Ûø±s¡+ sêÁcÕº\≈£î ˝Ò<äT. nsTTHê,

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ düqïs¡ø£+ <Ûëq´+ _j·T´+ sêÁwüºdü]Vü≤<äT›\T <ë≥≈£î+&Ü

Ä+ø£å*ï ø=qkÕ–k Ô+~. |òæÁãe], 2012˝À _.|æ.{Ï <Ûëq´+ 75 øÏ À\ ãkÕÔ

ø£sêí≥ø£, eTVü‰sêÁwüº À s¡÷.1200 ñ+fÒ, dü]Vü≤<äT›≈£î Çe‘·\ Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À

s¡÷.750 e÷Á‘·yT ñ+~. #·≥º$s¡T<äΔ Ä+ø£å\ |ü⁄D´e÷ì. dü]Vü≤<äT›\ e<ä› »]π>

yêDÏ»´ ø£ ≤bÕ\˝À n$˙‹ yT≥ydæ+~. n|ü⁄Œ&ÉT Àødü‘êÔ, dü«‘·+Á‘· ¬s’‘·T dü+|òü÷\

düe÷K´ ª¬s’‘·T dü‘ê´Á>∑Vü≤+μ #|ü{≤ºsTT. ø£s¡÷ï\T qT+∫ ø£sêí≥ø£≈£î, ìC≤e÷u≤<é

qT+∫ Hê+<&é≈£î yT+ ªbÕ<äj·÷Á‘·μ #|ü{≤º+. e+<ä ≤~ e\+{°s¡T¢ uÛÑTC≤\ MT<ä

<Ûëq´+, _j·T´+ eT÷≥*ï yÓ÷dü÷Ô Á|üuÛÑT‘·« ìùw<Ûëìï ~Ûø£ÿ]dü÷Ô dü]Vü≤<äT› <ë{Ï

|üø£ÿ sêÁcÕº\˝À düs¡≈£î*ï ne÷às¡T. #‘·HÓ’‘ n¬sdüTº #dæ ÁbÕdæ≈£L´{Ÿ #j·÷\ì

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Á|üuÛÑT‘ê«ìï düyê\T #XÊs¡T. ìùw<Ûä+ #·≥º$s¡T<äΔ+, nHÓ’‹ø£+ nì

>∑T]Ô+∫q sêÁwüºÁ|üuÛÑT‘·«+ eTeTà*ï n¬sdüTº #ùd kÕVü≤dü+ #j·T Ò<äT. <Ûëq´+, _j·T´+

s¡yêD≤qT n&ÉT¶≈£îH Vü≤≈£îÿ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ Ò<äì ø=ìï s√E\ e´e~Û ÀH ¬s’‘·T\≈£î,

yê´bÕs¡düTÔ\≈£î ns¡úyÓTÆ+~. Ä yÓ+≥H Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ À <Ûëq´+ 75 øÏ À\ ãkÕÔ <Ûäs¡

s¡÷.1200øÏ ô|]–+~. πøe\+ ø=ìïyêsê\˝ÀH s¡÷.450, n+fÒ 60XÊ‘·+ ãkÕÔøÏ

πs≥T m>∑u≤øÏ+~. düTe÷s¡T 40 \ø£å\ ≥qTï\ _.|æ.{Ï _j·T´+ ( Ò<ë düe÷qyÓTÆq

<Ûëq´+) Ä düeTj·T+˝À neTàø±ìøÏ dæ<äΔ+>± ñ+~. ùd«#êäyêDÏC≤´ìï kÕ~Û+#·≥+

14

e´ekÕj·T+

<ë«sê á ¬s’‘·T dü‘ê´Á>∑Vü≤+ ¬s’‘·T\ Ä<ëj·÷ìï πøe\+ ˇø£ÿ d”»Hé À, ˇø£ÿ yÓ¬s’{°

(_.|æ.{Ï) |ü+≥≈£î, πøe\+ ˇø£ÿ sêÁwüº+˝À s¡÷.3600ø√≥T¢ yTs¡ ô|+#·>∑*–+~.

n$˙‹ <ëø± yÓfi¢≈£î+&ÜH, πøe\+ Á|üuÛÑT‘ê«\ ìj·T+Á‘·D\ e\¢ @{≤ ¬s’‘·T\T

m+‘· uÛ≤ØkÕúsTT˝À qwüºb˛‘·THêïs√ á ¬s’‘·Tdü‘ê´Á>∑Vü≤+ Áø£e÷ìï #·÷ùdÔ

ns¡úeTe⁄‘·T+~. Á<äy√´\“D≤ìï ìj·T+Á‹+#·{≤ìøÏ yêDÏC≤´ìï ø£≥º&ç #j·÷\H

yê<äq, ns¡Te⁄ ‘Ó#·TÃ≈£îqï uÛ≤eC≤\+‘√ #ê˝≤ nee÷qø£s¡yÓTÆq ¬s’‘·Te´‹πsø£

$<ÛëHêìï düeT]ú+# <Û√s¡DÏ. ¬s’‘·T≈£î, $ìjÓ÷>∑<ës¡TìøÏ eT<Ûä ñqï <äfi≤Ø >=\TdüTì

‘=\–+∫ ˝≤yê<M*ï Hs¡T>± »]ù| @sêŒ≥T #j·T>∑*–‘, $ìjÓ÷>∑<ës¡Tìô|’

uÛ≤s¡+ ‘·–Z Hê´j·Tã<äΔyÓTÆq <Ûäs¡ À düs¡≈£î\T n+<äTu≤≥T˝À ñ+{≤sTT‘·|üŒ, Ç|üŒ{Ïπø

rÁe+>± qwüºb˛sTT ù|<ä]ø£+˝À≈eT>∑TZ‘·Tqï ¬s’‘·T\ MT<ä ìj·T+Á‘·D*ï $~Û+∫

Ç+ø± <Óã“rj·T≥+ <ë«sê ø±<äT. yêdüÔyêìøÏ <Ûäs¡*ï nD>∑<=ø£ÿ≥+ e\¢ Bs¡Èø±\+˝À

ø=s¡‘· Ç+ø± m≈£îÿyÓ’ <Ûäs¡\T eT]+‘· ô|s¡T>∑T‘êsTT. ¬s’‘·T\T $~Û Òø£ Ç‘·s¡ eè‘·TÔ\ø√,

Òø£ ø±düÔ m≈£îÿe Ä<ëj·T+ e#à ìj·T+Á‘·D Òì |ü+≥\yÓ’|ü⁄ø√ eTfi≤¢*‡q |ü]dæú‹

@s¡Œ&ÉT‘·T+~.

<˚X¯+˝À|ü\, <˚X¯ dü]Vü≤<äT›\≈£î Äe\ ÄVü‰s¡<ÛëHê´\ yêDÏ»´+ô|’ ñqï

|ü]$T‘·T*ï, ìj·T+Á‘·D*ï eTq+ ìs¡›«+<ä«+>± m‹Ôyj·÷*. Á|üuÛÑT‘·« >√<ëeTT\˝À

ÄVü‰s¡<ÛëHê´\ sêXó\T eTTøÏÿb˛‘·÷ ≈£î[¢b˛‘·T+fÒ, ì\«≈£î, ìs¡«Vü≤D≈£î uÛ≤Ø>±

Á|üC≤<ÛäHêìï $ìjÓ÷–düTÔ+fÒ, n+‘·sê®rj·T yêDÏC≤ìï ì\T|ü⁄#˚j·T≥+ ˝Ò<ë

ìj·T+Á‘·D $~Û+#·≥+ Hs¡düe÷q ‘·|æŒ<äeTe⁄‘·T+~. Ä|ü<ä À Ä<äTø√e{≤ìøÏ

nedüs¡yÓTÆq yTs¡ eP´Vü‰‘·àø£ ì\« #düT≈£î+fÒ #ê\T, |ü+≥ì ñ‘·Œ‹Ô #ùd ¬s’‘·T\

Á|üjÓ÷»Hê\ì ø±bÕ&ç‘˚, n~ <Ûäs¡\ dæús¡‘ê«ìøÏ <ë]rdæ $ìjÓ÷>∑<ës¡T\

Á|üjÓ÷»Hê\ì ø±bÕ&ÉT‘·T+~. á$<Ûä+>± $<ÛëHê\ì e÷]ùdÔ <Ûëq´+ ùdø£s¡D,

ì\«≈u≤>± ‘·>∑TZ‘êsTT. <Ûëq´+ ùdø£s¡D, ì\«, ndüeTs¡ú Á|üC≤|ü+|æD°, n$˙‹,

©πøJ\T, sêsTTr düs¡≈£î\‘√ nÁø£e÷\T ‘·~‘·sê\ô|’ Ç|ü⁄Œ&ÉT Ks¡ÃjT´ y\ø√≥T¢

Ä<ë ne⁄‘êsTT. n≥T ñ‘·Œ‹Ô<ës¡T\≈£î, Ç≥T $ìjÓ÷>∑<ës¡T\≈£î ˝≤uÛÑ+

#≈£Ls¡T‘·T+~. Ç˝≤ eè<Ûë Ks¡TÃì ‘·–Z+∫ eqs¡T\ì $»„‘·‘√, eTT+<äT#·÷|ü⁄‘√

$ìjÓ÷–ùdÔ ¬s’‘·T\T, ù|<ä\T \_Δbı+<äT‘ês¡T.

15

&܈ˆ »j·TÁ|üø±wt Hêsêj·TDY

|ü‹Ô e+{Ï ÄVü‰πs‘·s¡ ñ‘·Œ‘·TÔ\≈£î dü+ã+~Û+∫, Ç< $<ÛäyÓTÆq Bs¡Èø±*ø£, dü¬s’q

n+#·Hê\‘√ ≈£L&çq $<ÛëHêìï #|ü≥º≥+ e\¢ eT+∫ |òü*‘ê\T ekÕÔsTT. nìï

s¡ø±\ yêDÏ»´ Ä+ø£å*ï ‘=\–+#ê*. uÛ≤s¡‘Y Àì <Ûäs¡*ï Á|ü|ü+#· yê´|üÔ+>± ñqï

<Ûäs¡\‘√ b˛*Ã#·÷&Ü*. ˇø£ÿkÕ] <Ûäs¡\ dæús¡‘·«+ e#êÃø£ eTq ¬s’‘·T\T Bs¡Èø±*ø£

Á|üD≤[ø£\‘√ e´eVü≤]+#·>∑\T>∑T‘ês¡T, eTq kÕeTsêú *ï Á|ü<ä]Ù+#·>∑\T>∑T‘ês¡T.

$\TyÓ’q $<o e÷s¡ø£Á<äyê´ìï eTq<X+ Ä]®+#·>∑\T>∑T‘·T+~. eTq e´ekÕj·T+

˝≤uÛÑkÕ{Ï>± e÷], Á|üuÛÑT‘·«+ ≈£L&Ü ø=+‘·y˚Ts¡ ms¡Te⁄\ dü_‡&û uÛ≤sêìï

‘·–Z+#·Tø√>∑\T>∑T‘·T+~. yÓTTø£ÿ\ b˛wüø±\qT ùV≤‘·Tã<äΔ+>± $ìjÓ÷–+# ~X>±

#·s¡ \ô|’ <äèwæº kÕ]+#·>∑\T>∑T‘·T+~.

bÕe÷sTT Ÿ, #ê˝≤ dü+<äsꓤ\˝À |ü|ü⁄Œ~qTdüT\ ~>∑TeT‘·T\ $wüj·T+˝À eTq+

dü«\Œø±*ø£ ø=s¡‘·*ï n~Û>∑$T+∫, eT<Ûä ø±*ø£ ñ‘·Œ‹Ôì ô|+# ¬s+&ÉT \øå±´\‘√

ˇø£ ùV≤‘·Tã<äΔ $<ÛëHêìï nqTdü]+#ê\T‡+~. n+‘·sê®rj·T ~>∑TeT‘·T\ qT+∫

eTq ¬s’‘·T*ï s¡øÏå+#+<äT≈£î eTq≈£î Á|ü|ü+#· yêDÏ»´ |üŒ+<ë\˝À eTq≈£î nìïs¡ø±\

yÓdüT\Tu≤≥T¢ ñHêïsTT. m≈£îÿe düT+ø±*ï ≈£L&Ü $~Û+#·T≈£îH neø±X+ eTq≈£î+~.

Á|üdüTÔ‘·+ e+≥q÷HÓ ~>∑TeT‹øÏ s¡÷.40,000ø√≥T¢ Ks¡TÃ#düTÔHêï+. 10-20XÊ‘·+

~>∑TeT‹ düT+ø£+ $~Û+∫, Ä &ÉãT“*ï ñ‘·Œ‹Ô ô|+# ~X>± ¬s’‘·T\≈£î sêsTTr\T>±

Çe«≥+ ‘Ó*yÓ’q #·s¡ ne⁄‘·T+~. á $<Ûëq+ e\¢ n+<äTu≤≥T <Ûäs¡\≈£î, ñ

‘·Œ‹Ô À ô|s¡T>∑T<ä\≈£î, nedüsê\≈£î ‘·>∑Z ñ‘·Œ‹Ô n+<äTu≤≥T˝À ñ+&+<äT≈£î uÛÑs√kÕ

@s¡Œ&ÉT‘·T+~. Ç≥Te+{Ï eP´Vü‰‘·àø£yÓTÆq $<Ûëq+ e´ekÕj·Ts¡+>±ìøÏ z ã\yÓTÆq

dü+πø‘êìïdüTÔ+~, $<o e÷s¡ø£Á<äyê´ìï ≈£L&Ü Ä<ë #düTÔ+~.

n˝≤π> Á|üuÛÑT‘·« ìj·T+Á‘·D\øÏ >∑T]ø±ì, ì\« ñ+& |ü+≥\T ≈£L&Ü <Ûäs¡\˝À

rÁekÕúsTT ˇ&ç<äT&ÉT≈£î\≈£î ˝Àqe⁄‘·÷ n≥T ñ‘·Œ‹Ô<ës¡T\qT, Ç≥T

$ìjÓ÷>∑<ës¡T\qT rÁe+>± <Óã“rdüTÔHêïsTT. |ü‹Ô, $Ts¡|ü, |üdüT|ü⁄ eT÷&ÉT ñ

<ëVü≤s¡D\T. m|òt.dæ.◊ <Ûëq´+/_j·T´+ ùdø£s¡D <ë«sê Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Á|üuÛÑT‘·«+

s¡÷.1500 ø√≥¢ yTs¡ |üqTï Ä<ëj·÷*ï @{≤ bı+<äT‘·THêï, eTs√ s¡÷.400-

500 ø√≥T¢ e÷¬sÿ{Ÿ ôddüT‡ s¡÷|ü+˝À edü÷\T#düTÔHêï Á|üuÛÑT‘·«+ ìs¡«Væ≤düTÔqï

e÷¬sÿ≥T¢ n‘·´+‘· n<Ûë«qï|ü⁄ dæú‹˝À e⁄HêïsTT. ì\« #˚ùd+<äT≈£î ø±e\dæq

16

e´ekÕj·T+

eTÚ*ø£edü‘·T\ ø£\Œq≈£î ô|<ä›m‘·TÔq ô|≥Tºã&ÉT\T ô|{Ϻ, |ü+≥ ñ‘·Œ‘·TÔ\qT

ì\«#düT≈£îqï ¬s’‘·T\≈£î >±´s¡+{° ô|¢&ç® s¡TD≤\T n+~+#+<äT≈£î @sêŒ≥T¢ #j·T≥+

e\¢ ¬s’‘·T\≈£î m+‘√ }s¡≥ \_ÛdüTÔ+~. |ü‹Ô, $Ts¡|ü, |üdüT|ü⁄˝≤+{Ï |ü+≥\ <Ûäs¡\T

z e\j·T+˝À ∫≈£îÿ≈£îqï≥T¢ ôV≤#·TÑ·>∑TZ\≈£î ˝Àqe⁄‘·THêïsTT. n<>∑qø£ ¬s’‘·T≈£î

‘·q |ü+≥qT ì\« #düT≈£îH dü<äTbÕj·T+ ñ+&ç, ‘·q Ks¡TÃ≈£î, ñ‘·Œ‹Ô nedüsê\≈£î

&ÉãT“ ‘Ó#·TÃ≈£îH neø±X+ ñ+fÒ nsTTqø±&çøÏ ‘Ó>∑qeTTàø√yê*‡q nedüs¡+ Ò<äT.

‘·q≈£î q∫Ãq <Ûäs¡≈£î neTTà≈£îH˚ ùd«#·Ã¤ ¬s’‘·TøÏ \_ÛdüTÔ+~, <Ûäs¡\T ñqïø=B›

yÓTs¡T>∑T|ü&ÉT‘·T+{≤sTT. n<Ø‹˝À, $ìjÓ÷>∑<ës¡T\T ≈£L&Ü düs¡≈£î\ ø=s¡‘· ñ

qï|ü⁄Œ&ÉT m≈£îÿe <Ûäs¡\T #Ó*¢+#ê*‡q nedüs¡+ ñ+&É<äT. <Ûäs¡\T ô|]–‘˚, ñ

‘·Œ‹Ô<ës¡T\T ‘·eT düs¡≈£î*ï neTàø±ìøÏ e÷¬sÿ{Ÿ ÀøÏ rdüTø=kÕÔs¡T. &çe÷+&é, düs¡|òüsê

ùd«#êäe÷¬sÿ{Ÿ À ø=qkÕπ> @sêŒ≥T e\¢ <Ûäs¡\T ì\ø£&É>± ñ+{≤sTT. ˇø£ÿkÕ]

Bs¡Èø±*ø£ <Ûäs¡\T dæús¡|ü&ç‘, e´ekÕj·T+˝ÀøÏ ô|≥Tºã&ÉT\T Á|üeVæ≤kÕÔsTT. ñ‘·Œ‹Ô,

ñ‘êŒ<äø£‘· ¬s+&É÷ >∑D˙j·T+>± ô|s¡T>∑T‘êsTT. ñ‘êŒ<äø£‘· ô|s¡T>∑T‘·Tqïø=B› <Ûäs¡\T

ìj·T+Á‘·D˝À ñ+{≤sTT. yÓTT‘·Ô+ Ä]úø£e´edüú Bs¡Èø±\+˝À ≤uÛÑ|ü&ÉT‘·T+~. ì\«ñ

+& |ü+≥\ $wüj·T+˝À ≈£L&Ü ~>∑Tã&ç ‘·sê«‘· ‘·–q $<Ûëq+‘√ e´eVü≤]+#·≥+˝À

Á|üuÛÑT‘ê«\T |òüTÀs¡+>± $|òü\eTj·÷´sTT. á yÓ’|òü\´+ e\¢ e´ekÕj·Ts¡+>∑+˝À

nkÕ<Ûës¡D ø£wüºqcÕº\T @s¡Œ&ç, dü+øå√uÛÑ+ rÁe‘·s¡yÓTÆ+~. HqT Ç+‘·≈£îeTT+< #Ó|æŒq≥Tº

uÛ≤s¡‘·<X+˝Àì e´ekÕj·T Ä‘·àVü≤‘· \˝À m≈£îÿeXÊ‘·+ á ì\«ñ+& |ü+≥\

¬s’‘·T\y.

¬s’‘·T\ qT+∫ ô|<ä›m‘·TÔq |üqTï*ï, ôddüT‡*ï edü÷\T #düTÔHêï ≈£L&Ü e÷¬sÿ{Ï+>¥

dü<äTbÕj·÷\T ø£*Œ+#· Òì Á|üuÛÑT‘·« yÓ’|òü\´+ nø£ÿ&É πøe\+ –&ɶ+>∑T\ dü<äTbÕj·÷\

ø=s¡‘·πø |ü]$T‘·+ø± Ò<äT. e÷¬sÿ{Ÿ ø£$T{°\T |üP]Ô>± Á|üuÛÑT‘·« #‘·T\˝À ñHêïsTT.

yê] ìsê«Vü≤≈£î*ï kÕúìø£ XÊdüqdüuÛ ÑT´\T ÇcÕºsTTcÕº\ y˚Ts¡≈£î bÕغ\

sê»ø°j·÷edüsê\ø£qT>∑TD+>± ìj·T$T+#·T≈£î+≥THêïs¡T. |üqTï\qT, e÷¬sÿ{Ÿ

ôddüT‡qT #Ó*¢+#, |ü+≥\qT ñ‘·Œ‹Ô #dæ yê{Ïì e÷¬sÿ{Ÿ #düTø√yê*‡q ¬s’‘·T\≈£î

e÷Á‘·+ e÷¬sÿ{Ÿ ø£$T{°\ ìs¡«Vü≤D˝À n~Ûø±s¡+ Ò<äT. yê] e÷≥≈£î $\Te

Ò<äT. #ê˝≤ e÷¬sÿ{Ÿ ø£$T{°\T <äj·T˙j·T dæú‹˝À nekÕq <äX˝À e⁄HêïsTT.

17

&܈ˆ »j·TÁ|üø±wt Hêsêj·TDY

¬s’‘·T\≈£î e÷¬sÿ{Ÿ neø±X+ ø£*Œ+#·≥+ Ò<äT. nHÓ’‹ø£ Áô|’y≥T yê´bÕs¡T\ qT+∫

yê]øÏ s¡ø£åD ø£*Œ+#·≥+ Ò<äT. ‘Ó\+>±D ÁbÕ+‘·+˝À˝≤ e÷¬sÿ≥T¢ m+‘√ø=+‘·

|üì#düTÔqï ø=ìï#√≥¢ ≈£L&Ü |ü]dæú‘·T\T n<Ûë«qï+>± ñHêïsTT. ¬s’‘·T\≈£î ‘·\<ë#·T≈£îH

#√≥T Ò<äT. e÷¬sÿ{ŸøÏ ‘Ó#à <Ûëq´+ Ò<ë |ü‹ÔøÏ es¡+ qT+∫ s¡ø£åD @sêŒ≥T¢ Òe⁄,

Á|üVü≤Ø >√&É\T Òe⁄ (|òü*‘·+>± |ü+~ø=≈£îÿ\T, M~∏≈£îø£ÿ\ u…&É<ä m≈£îÿyÓ’+~),

eTs¡T>∑T<=&ÉT ¢, bÕ]X¯ó<ä Δ´+ ˝Òe⁄, m\Áø±ºìø˘ ‘·÷ìø£\T ˝Òe⁄, ùdø£s¡D

Á|üe÷D≤\ø£qT>∑TD+>± ÄVü‰s¡<ÛëHê´\˝À ‘eTXÊ‘êìï ‘·–Z+#+<äT≈£î Á&Ó’j·Ts¡T¢ Òe⁄.

ìC≤j·Tr>±, dü>∑s¡«+>± ñ‘·Œ‹Ô#dæ ‘Ó#Ãyê]ì _#·Ã>±fi¢ ≤ #·÷düTÔHêïs¡T. yê]

Ä‘·à>ös¡yêìï, Ä<ëj·÷ìï ø=\¢>=&ÉT‘·THêïs¡T.

ñ‘·Œ‹Ô<ës¡TìøÏ, $ìjÓ÷>∑<ës¡TìøÏ eT<Ûä |ü\T n+#Ó\ >=\TdüTø£≥Tº <äfi≤Ø

e´edüú ñ+~. |òü*‘·+>±, $ìjÓ÷>∑<ës¡T&ÉT #Ó*¢+# &ÉãT“˝À #ê˝≤ ø=~› yê{≤

e÷Á‘·yT ¬s’‘·T≈£î <ä≈£îÿ‘√+~. eTs√|üø£ÿ $ìjÓ÷>∑<ës¡T&ÉT m≈£îÿe <Ûäs¡ #Ó*¢+∫

ø=qT>√\T #j·T≥+ $TqVü‰ >∑‘· +‘·s¡+ Òø£b˛‘√+~. ¬s’‘·T≈£î ‘·≈£îÿe Ä<ëj·T+,

m≈£îÿe ÄVü‰s¡Á<äy√´\“D+- ¬s+&É÷ ø£\>∑*dæ ø=qkÕ>∑T‘·Tqï $∫Á‘· |ü]dæú‹ Ç~.

¬s’‘·TãC≤s¡¢qT düeTs¡úe+‘·+>± neT\T#düTÔqï #√≥ ∫qï¬s’‘·T\≈£î Hs¡T>± e÷¬sÿ{Ÿ

neø±X+ \_Ûk Ô+~. e÷¬sÿ{Ÿ À ø=qT>√\T<ës¡T\T #Ó*¢+#+<äT≈£î dæ<äΔ|ü&çq <Ûäs¡

yê]øÏ n+<äT‘√+~. eTÚ*ø£edü‘·T\ ÀbÕ\T, yê´bÕs¡düTÔ\Tø±≈£î+&Ü ¬s’‘·T\T e÷Á‘·yT

$ìjÓ÷–+#·T≈£îH˚˝≤ |ü{Ïwüº #·s¡´\T rdüTø√e≥+˝À n~Ûø±s¡j·T+Á‘ê+>∑+

$|òü\eTe≥+ e\¢ ¬s’‘·TãC≤s¡¢ ô|’˝…{Ÿ ÁbÕC…≈£îº\T |üP]Ô>± $»j·Te+‘·+

ø± Òø£b˛j·÷sTT. nsTTHê á ns¡ø=s¡, ndü+‘·è|üÔkÕúsTT |ü]dæú‘·T\˝À ≈£L&Ü n$

$»j·T+ kÕ~Û+#·≥+ #·÷ùdÔ, Hs¡T>± e÷¬sÿ{Ÿ neø±X+, e÷¬sÿ{Ÿ n+#Ó\ >=\TdüTì

≈£î~+#·≥+ e\¢ ¬s’‘·T\≈£î yÓTs¡T¬>’q <Ûäs¡ \_ÛdüTÔ+<äì, $ìjÓ÷>∑<ës¡T\≈£î n+<äTu≤≥T

<Ûäs¡\˝À HêD´yÓTÆq ñ‘·Œ‘·TÔ\T \_ÛkÕÔj·Tì s¡TEyÓ’+~.

ø±ã{Ϻ e÷¬sÿ≥¢ì |üP]Ô>± Á|üC≤kÕ«MTø£]+∫ ¬s’‘·T\ Á|ü‘· ø£å ìj·T+Á‘·D˝ÀøÏ

rdüT≈£îsêyê*‡ ñ+~. ¬s’‘·T\ Á|üjÓ÷»Hê\qT |ü]s¡øÏå+#·{≤ìøÏ yês¡T ø√]‘ >∑qø£

ìs¡«Vü≤D≈£î, eè‹Ô|üs¡yÓTÆq HÓ’|ü⁄D≤´\≈£î ‘·–q kÕj·T+ n+~+#ê*. ø±˙ u…’{Ï

qT+∫ e÷¬sÿ≥¢ô|’ ô|‘·Ôq+ ñ+&É{≤ìøÏ M Ò¢<äT. Á|üC≤kÕ«$Tø£ ìj·T+Á‘·D˝ÀH,

18

e´ekÕj·T+

uÛ≤>∑kÕ«eTT˝…’q ¬s’‘·T\ ìs¡«Vü≤D˝ÀH˚ n$ ñ+&Ü*. e´ekÕjÓ÷‘·Œ‘·TÔ\≈£î

dü+ã+~Û+∫q nìï s¡ø±\ |üqTï*ï, ôddüT‡*ï e÷¬sÿ≥¢˝À eTÚ*ø£edü‘·T*ï

yÓTs¡T>∑T|ü]#+<äT≈£î Hs¡T>± »eT #j·÷*. e÷¬sÿ{Ÿ neø±XÊìï yÓTs¡T>∑T|ü]#+<äT≈£î,

eT+∫ <Ûäs¡ \_Û+#+<äT≈£î M\T>± –&ɶ+>∑T\T, Ç‘·s¡ dü<äTbÕj·÷\ ø£\Œq≈£î Ä

eqs¡T*ï Hs¡T>± mìï¬ø’q ø£$T{°\≈£î ã~© #j·÷*. »yêãT<ëØ‘·q+, bÕs¡<äs¡Ùø£‘·

ø√dü+ á ìs¡«Vü≤D düeT<äèw溑√, <äè&ÛÉ‘·«+‘√ e´eVü≤]+# |üs¡ yø£åD øÏ+<ä »]π>

@sêŒ≥T #j·÷*.

Çø£ ≈£î[flb˛jT |ü+≥\T. Á|üø£è‹˝À e#à nq÷Vü≤´e÷s¡TŒ\ e\¢, &çe÷+&é-

düs¡|òüsê\ eT<Ûä ndüeT‘·T\´‘·\ e\¢ ≈£î[¢b˛jT ñ‘·Œ‘·TÔ\ <Ûäs¡\˝À ôV≤#·TÑ·>∑TZ*ï

ìj·T+Á‹+#·≥+ e´ekÕj·T e÷¬sÿ{Ï+>¥ Àì n‹ô|<ä› düyêfi¢ À ø£{Ï. n<Ûë«qï+>±

e⁄qï ì\«dü<äTbÕj·÷\T, e÷¬sÿ{Ÿ À neTTà&ÉjT´yê{Ï ø£+fÒ m≈£îÿe düs¡|òüsê e\¢

eTq |ü+&ÉT¢, ≈£Ls¡>±j·T\˝À 35XÊ‘·+ eè<Ûë ne⁄‘·THêïsTT. ns¡ø=s¡ e÷¬sÿ{Ÿ

neø±X+, k ºπsJ dü<äTbÕj·T+ Òø£b˛e≥+ n+fÒ, eT<äq|ü*¢ À {e÷{≤ øÏ À

ns¡ús¡÷bÕsTT (50ô|’dü\T) ñ+fÒ, ôV’≤<äsêu≤<é À $ìjÓ÷>∑<ës¡T\T øÏ ÀøÏ s¡÷.15

#Ó*¢+∫ ø=qT>√\T #düTÔ+{≤s¡qïe÷≥. <Ûäs¡\T $|üØ‘·+>± m–dæ|ü&ÉT‘·÷ ¬s’‘·T*ï,

$ìjÓ÷>∑<ës¡T*ï <Óã“rdüTÔHêïsTT. á düeTdü \qT n~Û>∑$T+#·{≤ìøÏ n_Ûeè~Δ

#Ó+~q <˚XÊ\˝À, n_Ûeè~Δ #Ó+<äT‘·Tqï #ê˝≤ Ä]úø£e´edüú\˝À eT+∫

s¡yêD≤e´edüúqT, o‘·\ì\« dü<äTbÕj·÷*ï @sêŒ≥T #XÊs¡T. yê{ÏøÏ‘√&ÉT, eè<ÛëqT

n]ø£≥º{≤ìøÏ, e´ekÕjÓ÷‘·Œ‘·T Ô\≈£î n<äq|ü⁄ $\Te #˚≈£Ls¡Ã{≤ìøÏ,

bÕ]ÁXÊ$Tø°ø£s¡DqT Áb˛‘·‡Væ≤+#·{≤ìøÏ, ñbÕ~Û neø±XÊ\ ø£\Œq≈£î, ¬s’‘·T\ e<ä›

bı\+ qT+∫ Hs¡T>± ùdø£]+# <Ûäs¡*ï ô|+#+<äT≈£î #ê˝≤ ô|<ä›kÕúsTT˝À ÄVü‰s¡

ÁbÕôddæ+>¥ |ü]ÁXeTqT n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ ‘Ó#êÃs¡T. m|ü⁄Œ&Ó’‘ ‘·–q+‘· ì\«, ÁbÕôddæ+>¥

ñ+<√, ¬s’‘·T\T nsTTqø±&çøÏ neTTàø√yê*‡q |üì Ò<äT. ÄVü‰s¡+ eè<Ûë ne<äT.

e÷¬sÿ{Ÿ À &çe÷+&é ‘·≈£îÿe>± ñ+&ç düs¡|òüsê m≈£îÿe>± ñ+&ç <Ûäs¡*ï <Óã“rdüTÔ+fÒ,

ø£ dükÕúsTT >±´s¡+{° <Ûäs¡\≈£î á ÁbÕôddæ+>¥ $uÛ≤>±\T ø=qT>√\T #˚kÕÔsTT.

#·≥º|üs¡yÓTÆq @sêŒ≥¢‘√ Bìï eT]+‘· Áb˛‘·‡Væ≤+∫ |üŒ+<ä (ø±+Á{≤øº) e´ekÕj·÷ìï

ô|+bı+~+∫ ¬s’‘·T\ Á|üjÓ÷»Hê\qT |ü]s¡øÏå+#·e#·TÃ. ¬s’‘·T\ Ä<ëj·÷ìøÏ ÄØ‹˝À

19

&܈ˆ »j·TÁ|üø±wt Hêsêj·TDY

uÛÑs√kÕ ø£*Œ+#·e#·TÃ. eè<Ûë>± b˛j˚T |ü+&ÉT¢, ≈£Ls¡>±j·T\qT dü~«ìjÓ÷>∑+

#j·Te#·TÃ. |ü+&ÉT¢, ≈£Ls¡>±j·T\T düs¡|òüsê &çe÷+&éø£Hêï ‘·–Z e÷¬sÿ{Ÿ À <Ûäs¡\T

ô|]–q dü+<äsꓤ\˝À, ÁbÕôddt #dæq ÄVü‰s√‘·Œ‘·TÔ\T e÷¬sÿ{Ÿ ÀøÏ Á|üy•+∫ &çe÷+&é

nedüsêìï uÛÑØÔ#kÕÔsTT. Bìe\¢ ø=s¡‘·\T ‘·–Z <Ûäs¡\T dæús¡+>± ñ+{≤sTT.

@{≤ 20 ø√≥¢ ≥qTï\ |ü+&ÉT¢, ≈£Ls¡>±j·T\ ñ‘·Œ‹Ô‘√ uÛ≤s¡‘·<X+ Á|ü|ü+#·+˝À

¬s+&√kÕúq+˝À ñ+~. eTq≈£î 5000≈£îô|’∫\T≈£î e÷Á‘·yT o‘·\ì\« dü<äTbÕj·÷\T

ñHêïsTT. M{Ï yÓTT‘·Ô+ kÕeTs¡ú + 2.36 ø√≥¢ yÓTÁ{Ïø ≥qTï\T. á o‘·\ì\«

dü<äTbÕj·÷\˝À 80XÊ‘·+ ã+>±fi<äT+|ü\ ø√düyT $ìjÓ÷–düTÔHêïs¡T. ñ<ë´qeq

|ü+≥˝À¢ 35-40XÊ‘·+, ÄVü‰s¡<ÛëHê´\˝À 10XÊ‘·+ ì\«≈£î dü<äTbÕj·T+ Òø£ eè<Ûë>±

b˛‘·THêïsTT. ì\«ñ+&Éì ñ‘·Œ‘·TÔ\≈£î ~>∑Tã&ç ‘·sê«‘· »s¡T>∑T‘·Tqï qcÕº\ yÓTT‘·Ô+

@{≤ s¡÷.1,00,000 ø√≥T¢ ô|’e÷fÒqì n+#·Hê. Hs¡düe÷qyÓTÆq eè<Ûëì n]ø£{Ϻ,

¬s’‘·T\ Ä<ëj·÷*ï yÓTs¡T>∑T|ü]#+<äT≈£î, $ìjÓ÷>∑<ës¡T\≈£î n+<äTu≤≥T <Ûäs¡*ï

dæúØø£]+#+<äT≈£î, HêD´yÓTÆq ÄVü‰s¡düs¡|òüsê≈£î uÛÑs√kÕ Ç#Ã+<äT≈£î s¡yêD≤, o‘·\ì\«,

ÁbÕôddæ+>¥, ]f…Æ Ÿ #ÛÓ’q¢ À uÛ≤Ø ô|≥Tºã&ÉT\T nedüs¡+.

á eTÚ*ø£dü<äTbÕj·÷*ï yÓTs¡T>∑T|ü]#+<äT≈£î n+<äTu≤≥T˝À e⁄qï Á|ü‹ eqs¡Tq÷

Á|üuÛÑT‘·«+ $ìjÓ÷–+#ê*. ø±˙ n+‘· uÛ≤Øø±s¡´Áø£e÷ìï #˚|ü≥º{≤ìøÏ ‘·–q

eqs¡T\T>±˙, ìs¡«Vü≤D≤ kÕeTs¡ú +>±˙ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ Òe⁄. yêdüÔ$ø£ <äèw溑√ Ä˝À∫ùdÔ,

Ç|ü⁄Œ&ÉTqï ¬s>∑T´f…&é e÷¬sÿ≥¢qT yÓTs¡T>∑T|ü]∫, eTÚ*ø£dü<äTbÕj·T*ï ø£*Œ+∫,

–&ɶ+>∑T*ï n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ ‘>∑\e⁄. uÛ≤s¡‘Y À ]f…Æ Ÿ yê´bÕs¡+ @{≤ düTe÷s¡T

590 _*j·THé &Ü\s¡¢ y˚Ts¡ ñ+≥T+<äì, Á|ü‹ @&ÜB n~ 13XÊ‘·+ y˚Ts¡

ô|s¡T>∑T‘√+<äì n+#·Hê. Áπ>&ç+>¥, ˇ|üŒ+<ä e´ekÕj·T+, bÕ πøõ+>¥, ô|≥Tºã&ç

düVü‰j·T+, nedüs¡yÓTÆq Ç‘·s¡ ‘√&ÜŒ≥T\ <ë«sê e´ekÕjÓ÷‘·Œ‘·TÔ\ HêD´‘·

ô|+#+<äT≈£î e´ed”úø£è‘· ]f…Æ Ÿ |ü]ÁXeT nedüs¡+. düs¡|òüsê e´edüúqT, dü+ã+~Û‘·

eTÚ*ø£edü‘·T*ï yÓTs¡T>∑|üs¡#·≥+ <ë«sê eè<Ûë Ò≈£î+&Ü b˛‘·T+~. ¬s’‘·T\≈£î Hs¡T>±

e÷¬sÿ{Ÿ neø±X¯+ n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ edüTÔ+~. e´ekÕj·T Ä<ëj·÷\qT

yÓTs¡T>∑T|üs¡#·≥+‘√bÕ≥T HêD´‘êÁ|üe÷D≤\T ô|s¡>∑≥+ e\¢ eTq ¬s’‘·T\T

Á|ü|ü+#·e÷¬sÿ≥¢˝À ø=‘·Ô neø±XÊ\qT n+<äTø√>∑\T>∑T‘ês¡T. düT$XÊ\yÓTÆq

20

e´ekÕj·T+

kÕ>∑TjÓ÷>∑ uÛÑ÷$T, eT+∫ dü÷s¡ s¡•à, ñwüíeT+&É\ yê‘êes¡D+, ‘·–q+‘· es¡bÕ‘·+

ø£*–q uÛ≤s¡‘·<X+ HêD´‘·qT yÓTs¡T>∑|ü]#+<äT≈£î ¬s’‘·T\≈£î ‘√&ÜŒ≥T ≈£L&Ü ÇùdÔ

$\TyÓ’q $<o e÷s¡ø£ Á<äyê´ìï Ä]®+# Á|ü<Ûëq <X+>± eTq<X+ Á|ü|ü+#·|ü≥+˝À

yÓ\T>=+<äT‘·T+~.

eTq e´ekÕj·÷ìøÏ »edü‘ê«*ï n+~+∫, <Ûäs¡*ï dæúØø£]+∫, ñ<√´>±*ï

düèwæº+∫, m>∑TeT‘·T*ï Áb˛‘·‡Væ≤+#·{≤ìøÏ e´ed”úø£è‘· ]f…Æ Ÿ #ÛÓ’q¢ À uÛ≤Øm‘·TÔ

ô|≥Tºã&ÉT\T ø±yê*. ¬s’‘·T\ Á|üjÓ÷»Hê*ï ø±bÕ&É{≤ìøÏ ‘·–q #·s¡´\T

rdüT≈£î+≥Tqï+‘· es¡≈£L ô|≥Tºã&ÉT\T mø£ÿ&ÉTï+∫ edüTÔHêïj·Tqï~ ô|<ä› n+X+

ø±<äT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î, <X+˝À|ü Ò ùdø£s¡D #j·T{≤ìï ‘·|üŒì#j·T≥+, ø=qT>√\T˝À

>∑T‘êÔ~Û|ü‘ê´*ï ìyê]+#+<äT≈£î ìj·T+Á‘·D≤ e´edüú\ @sêŒ≥T nedüs¡+. m|òt.&ç.◊

MT<ä Ç{°e* #·s¡Ã #ê˝≤es¡≈£L |üø£ÿ<√e |ü{Ϻ+~. &Ó+>¥ õj·÷y√ |æ+>¥ Á|üXdüÔ+>±

#Ó|æŒq≥Tº, m\ø£*ï |ü&ÉT‘·Tqï+‘· es¡≈£L |æ*¢ q\¢<ë, ‘Ó\¢<ë nH Á|üXï nqedüs¡+.

ô|]–b˛‘·Tqï Á<äe´˝À≥T, ]ø±s¡T¶kÕúsTT ø£¬s+≥T U≤‘ê À≥TqT >∑eTìùdÔ, <X+˝ÀìøÏ

$<˚o Á|ü‘·´ø£å ô|≥Tºã&ÉT˝Ò (m|òt.&ç.◊) ÁX‚j·Tdüÿs¡eTì n+^ø£]+#·ø£‘·|üŒ<äT.

m+<äTe\¢q+fÒ, kÕºø˘e÷¬sÿ{Ÿ˝ÀøÏ Á|üeVæ≤+#˚ eTK˝À e∫à |ü⁄ã“˝À b˛j˚T

dü«uÛ≤eeTTqï $<˚o dü+kÕú>∑‘· ô|≥Tºã&ÉT\ e\¢ (m|òt◊◊) <˚X¯+˝À dü+øå√uÛÑ+

eTT<äTs¡T‘·T+~. ñ<√´>±\qT düèwæº+# ô|≥Tºã&ç, eTq |æ\¢\ MT<ä≈£î uÛ≤sêìï HÓfÒº

n|ü⁄Œ\ø£Hêï m|ü⁄Œ&É÷ qj·TyT.

ñ‘êŒ<äø£‘· düeTdü \ô|’, q÷HÓ–+»\T, |ü|ü⁄Œ<ÛëHê´\T, Ç‘·s¡ ñ‘·Œ‘·TÔ\˝À HÓ\ø=qï

rÁekÕúsTT ˝ÀbÕ\ô|’ ø£ dükÕúsTT <äèwæºì ≈£L&Ü eTq+ ô|≥ºø£b˛‘ e´ekÕj·T

Ä<ëj·÷\ô|’ eTq+ #ùd @s¡ø£yÓTÆq ÁbÕe÷DÏø£ #·s¡ÃsTTHê ndü+|üP]Ô>±H ñ+≥T+~.

Vü≤]‘· $|ü¢e düeTj·T+˝À e´ekÕj·T $X«$<ë´\j·÷\‘√ ø£*dæ ◊.dæ.m.ÄsY

Á|üX¯+dü˙j·TkÕúsTT ø£èwæ #˚dæ+~. ø±˙ Ç{°e* dü+e‘·‡sê\˝À, #ê˝≤

$X«$<ë´\j·÷\T #·s¡eT<äX≈£î #s¡T≈£îHêïsTT. eTq+ ÄVü‰s¡uÛÑÁ<ä‘·≈£î, ¬s’‘·T\≈£î

Ä<ëj·÷\≈£î >±´s¡+{° Çe«{≤ìøÏ ø°\ø£yÓTÆq |ü]XÀ<Ûäq\≈£î ì<ÛäT\ πø{≤sTT+|ü⁄qT,

HêD´yÓTÆq XÊÁdüÔy˚‘·Ô\qT Á|üuÛÑT‘ê«\T ìs¡¢ø£å´+ #˚XÊsTT. e´ekÕj·T kÕ+πø‹ø£

|ü]C≤„Hê\˝À, »qT´e÷]Œ&ç‘√ yÓTs¡T¬>’q e+>∑&Ü\ ‘·j·÷Ø˝À, ‘Ó>∑Tfi¢ ìj·T+Á‘·D,

21

&܈ˆ »j·TÁ|üø±wt Hêsêj·TDY

uÛÑ÷kÕs¡ ìs¡«Vü≤D, ø£s¡e⁄qT ‘·≥Tºø√e≥+, ~>∑Tã&ç nq+‘·s¡ kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+,

JekÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+˝Àì q÷‘·q n+XÊ\˝À >∑D˙j·T ô|≥Tºã&ÉT\T nedüs¡+.

b˛{°‘·‘·«+, Á|ü|ü+Nø£s¡D ñqï n+‘·sê®rj·T e´edüú À uÛ≤s¡‘·<X+ kÕ+πø‹ø£

|ü]C≤„Hêìï m|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&ÉT n+~|ü⁄#·TÃ≈£î+≥T+&Ü*. eTq¬s’‘·T\≈£î, |ü]ÁXeT\≈£î

n‘·T´‘·ÔeT kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+ ø±yê*. Ò≈£î+fÒ, >∑T‘êÔ~Û|ü‘ê´\T, ãVüQfi C≤‹

dü+düú\T eTq*ï ìsê›øÏåD´+>± <√#kÕÔsTT.

»qT´|üs ¡+>± e÷]Œ&ç #˚dæq |ü+≥\ô|’ ô|<ä ›m‘·T Ôq Ä+<√fi¯q\T

e´ø£ÔeTe⁄‘·THêïsTT. eTq+ yêDÏ»´+, >∑T‘êÔ~Û|ü‘ê´\≈£î dü+ã+~Û+∫q n+XÊ\

qT+∫ f…ø±ï\Jì ys¡T #dæ #·÷&Ü*. eTq uÛÑ$wü ‘·TÔ≈£î »qT´ |ü]XÀ<Ûäq, »qT´e÷]Œ&ç

|ü+≥\T ø°\ø£eTì ìã<äΔ‘·>∑\ @ JeXÊÁdüÔy‘·Ôø£sTTHê ‘Ó\TdüT. Væ≤*jÓ÷~∏dtqT

‘·≥Tº≈£îH s¡ø±\qT n_Ûeè~Δ #j·T≥+ <ë«sê _.{Ï |ü‹Ô nq÷Vü≤´+>± ~>∑Tã&ÉT\qT

ô|+∫+~. |ü⁄s¡T>∑TeT+<äT\ $ìjÓ÷>±ìï ‘·–Z+∫+~. eTq q÷HÓ–+»\ ñ‘·Œ‹Ô À

$|ü¢yê‘·àø£ e÷s¡TŒ ‘Ó∫à yÓT≥ºÁbÕ+‘· ¬s’‘·T\ Ä<ëj·÷*ï yÓTs¡T>∑T|ü]#˝≤ ÇÁøÏXÊ{Ÿ

(◊.dæ.ÄsY.◊.mdt.m.{Ï) »qT´e÷]Œ&ç ys¡TXËq>∑qT n_Ûeè~Δ #k Ô+~. k˛j·÷∫≈£îÿ&ÉT,

yÓTTø£ÿC£qï, Ç‘·s¡ »qT´e÷]Œ&ç |ü+≥\T Ç|üŒ{Ïπø Á|ü|ü+#· e´ekÕj·÷ìï

e÷]ÃydüTÔHêïsTT. >∑‘· <äXÊã›+˝À Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± düTe÷s¡T e+<äø√≥¢ ôV≤ø±ºs¡¢ À

»qT´e÷]Œ&ç (õ.m+) |ü+≥*ï yXÊs¡T. Á|üdüTÔ‘·+ »qT´e÷]Œ&ç |ü+≥\ kÕ>∑T

$d”Ôs¡í+ 16 ø√≥¢ ôV≤ø±ºs¡T¢>± ñ+~. &Éj·÷u…{Ïø s√>∑T\T ñ|üjÓ÷–+# u£yÓ’ì

ÇqT‡*Hé À ÇqT‡*Hé ìs√<Ûäø£XøÏÔì ‘=\–+#+<äT≈£î Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± ñ|üjÓ÷–+#

e÷qe ÇqT‡*Hé »qT´e÷]Œ&ç yÓ’<ä ñ‘·Œ‘Ô. nyÓT]ø±, Áu…õ Ÿ, #Ó’Hê, <äøÏåD≤Á|òæø±,

ÄÁùdº*j·÷, ¬øq&Ü, nìï Á|ü<Ûëq e´ekÕj·T ñ‘·Œ‹Ô <XÊ\T ‘·eT ñ‘êŒ<äø£‘·qT,

ÄVü‰s¡ HêD´‘·qT, Ä<ëj·÷ìï, bÂwæºø£ $\Te*ï ô|+#·T≈£îH+<äT≈£î õ.m+ kÕ+πø‹ø£

|ü]C≤„Hêìï ñ|üjÓ÷–düTÔHêïsTT.

ø=ìï ãVüQfi C≤‹ dü+düú\ (m+.mHé.dæ\) >∑T‘êÔ~Û|ü‘ê´ìï ìs√~Û+#+<äT≈£î

K∫Ñ·+>± nìï ìj·T+Á‘·D≤#·s¡ *ï rdüTø√yê*‡+<. eTq $X«$<ë´\j·÷\˝À

õ.m+ |ü]XÀ< Û äq*ï, ˝≤´u £ πs≥Ø\˝À ◊.d æ.m.ÄsY | ü]XÀ< Û äq*ï

Áb˛‘·‡Væ≤+#·≥+‘√bÕ≥T ¬s’‘·T\≈£î uÛÑÁ<ä‘· ø£*Œ+#+<äT≈£î eTq+ nHø£ #·s¡ *ï #|ü{≤º*‡

22

e´ekÕj·T+

ñ+~. Á|ü|ü+#·kÕúsTT ne>±Vü≤q, düeTq«j·T+ ñqï XÊÁdüÔy‘·Ô\H ìj·T+Á‘·D≤

dü+düú\˝ÀøÏ m+|æø£#˚j·÷*. kÕ«s¡úX¯≈£îÔ\T bÕ>± y˚j·T≈£î+&Ü ìØí‘· |ü<äMø±\

|ü]$T‹ì ô|{Ϻ ‹]– ìj·÷eTø±ìøÏ neø±X+ Ò≈£î+&Ü #j·÷*. ‘=\T‘· n_Ûeè~Δ

#dæq m+≥sYÁô|q÷´sY\≈£î ùV≤‘·Tã<äΔyÓTÆq <Ûäs¡ \_Û+#˝≤, >∑T‘êÔ~Û|ü‘· +‘√ <Ûäs¡\‘√

<√|æ&û #j·T≈£î+&Ü õ.m+ $‘·ÔHê\≈£î Hê´j·Tã<äΔyÓTÆq <Ûäs¡qT ìs¡ísTT+#+<äT≈£î

dü«‘·+Á‘· Á|ü‹|ü‹Ô>∑\ ìj·T+Á‘·D≤ e´edüúqT @sêŒ≥T #j·÷*. kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+ô|’

|ü]$T‘· ø±\+ es¡πø >∑T‘êÔ~Û|ü‘· + ñ+&˝≤ ù|f…+{Ÿ #·{≤º*ï düe]+#ê*.

eTq ¬s’‘·T*ï, C≤rj·T Á|üjÓ÷»Hê*ï |ü]s¡øÏå+#˚+<äT≈£î á #·s¡´\ìï{Ï˙

rdüTø√yê*. >∑T‘êÔ~Û|ü‘ê´\≈|ü≥¢ ÄÁ>∑Vü≤+‘√ eTq≈£î kÕ+πø‹ø£|ü]C≤„q+ e<ä›ì

<ä÷s¡+ #düTø√e≥+ eTTK+ MT<ä ø√|ü+‘√ eTT≈£îÿqT ‘Ó>∑qs¡Tø√ÿe≥+˝≤+{Ï~.

eTq e´ekÕj·T kÕeTsêú ìï |üP]ÔkÕúsTT˝À dü~«ìjÓ÷>∑+ #düTø√yê\+fÒ, uÛ≤s¡‘·<X+

kÕúsTT ô|<ä› Ä]úø£e´edüú≈K∫Ñ·+>± n‘·T´‘·ÔeT kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„Hê\qT

n+~|ü⁄#·TÃø√yê*. eTq≈£î eTqyT f…ø±ï\J\qT ‹s¡düÿ]+#·T≈£îì ‘√dæ|ü⁄#·Ã≥+

kÕïq+ ‘={Ϻ ˙{Ï‘√bÕ≥T _&ɶqT ≈£L&Ü $dæπsj·T≥yT ne⁄‘·T+~.

eTq e´ekÕj·÷ìï XøÏÔe+‘·yÓTÆq, Á|ü|ü+#· kÕúsTT˝À b˛{°|ü&É>∑\, y>∑+>±

n_Ûeè~Δì kÕ~Û+#·>∑\, ñ<√´>±eø±XÊ\qT düèwæº+#·>∑\ s¡+>∑+>± r]Ã~<äT›ø√>∑\

X¯øÏÔ uÛ≤s¡‘Y≈£î ñ+~. eTq Ä]úø£e´edüú≈£î @<Ó’‘˚ uÛ≤s¡+>± ø£ì|æk˛Ô+<√ Ä

e´ekÕj·Ts¡+>∑yT n_Ûeè~ΔøÏ #√<äø£XøÏÔ ø±>∑\<äT. ù|<ä]ø±ìøÏ ã<äT\T n_Ûeè~Δì,

esê\T, ‘ê‘êÿ*ø£ |ü<∏äø±\≈£î ã<äT\T neø±XÊ*ï, Á|üuÛÑT‘·« ìj·T+Á‘·D\≈£î ã<äT\T

ùd«#·Ã¤ì eTq+ m+#·Tø√yê*. rÁe nes√<Ûë\≈£î, Ä≥Tb˛≥¢≈£î, n&ÉT>∑&ÉT>∑THê

ã+<ÛäHê\≈£L m<äTs=&ç¶ eTq ¬s’‘·T\T >=|üŒ |òü*‘ê\qT kÕ~Û+∫ #·÷bÕs¡T. ø£ÿkÕ]

dü+¬øfi¢qT ‘=\–ùdÔ, dü¬s’q Áb˛‘ê‡Vü≤ø±\qT n+~ùdÔ #ê\T, uÛ≤s¡rj·T ¬s’‘·T\T

Á|ü|ü+#·+˝À me]‘√HÓ’Hê B≥T>± b˛{°|ü&É>∑\s¡T. n|ü⁄Œ& eTq Á>±MTD Ä]úø£

e´edüú À düeT÷\ e÷s¡TŒ edüTÔ+~. i

23

&܈ˆ »j·TÁ|üø±wt Hêsêj·TDY

eTq<X dü÷ú\C≤rjÓ÷‘·Œ‹Ô À e´ekÕj·Ts¡+>∑+ yê{≤ πøe\+ 15XÊ‘·yT

ñqï| üŒ{ Ïø ° , á s¡+> ∑+ <ë«sê < ˚X ¯ »Hêu Û≤˝À 55XÊ‘ ·+ eT+~

bı≥ºb˛düT≈£î+≥THêïs¡T. e´ekÕj·T+ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç ã‘·T≈£î‘·Tqïyê] ‘·\dü]

Ä<ëj·T+ $T–*q »HêuÛ≤ ‘·\dü] Ä<ëj·T+˝À Äs√e+‘·T ø£+fÒ ‘·≈£îÿe>±,

16XÊ‘·+ e÷Á‘·yT ñ+<äì #Ó|üŒ{≤ìøÏ ô|<ä› …ø£ÿ\ |ü]C≤„q+ nø£ÿπs¢<äT. dü÷ú\

C≤rjÓ÷‘·Œ‹Ô À e´ekÕj·T+ yê{≤ Áø£eT+>± ~>∑C≤]b˛‘√+~. ø±˙, e´ekÕj·T+

MT<ä Ä<Ûës¡|ü&çq »HêuÛ≤ dü+K´ e÷Á‘·+ n<kÕúsTT˝À ‘·>∑Z≥+ Ò<äT. |òü*‘·+>±,

Á>±MTD ÁbÕ+‘·+˝À nXÊ+‹, e´ekÕj·T d ü+ø å √u Û Ñ+ s√Es√Eø°

rÁe‘·s¡eTe⁄‘·THêïsTT. á H|ü<∏ä +˝À, |ü+≥\ ñ‘êŒ<äø£‘·qT, ¬s’‘·T\, øö\T<ës¡T\

Ä<ëj·÷ìï ô|+#·≥+ z ø°\ø£ C≤rj·T ÁbÕ<Ûëq´‘ê+X+>± e÷]+~.

e´ekÕj·Ts¡+>∑ n_Ûeè~Δ yÓTT‘·Ô+ dü+ø£s¡ s¡ø±\ ‘·j·÷Ø, ôV’≤Á_&é\, uÛ≤Ø

~>∑Tã&ÉT\ì#à s¡ø±\ n_Ûeè~Δ, Ä•+∫q »qT´\ø£åD≤\‘√ ≈£L&çq yÓTTø£ÿ\ s¡ø±*ï

m+|æø£ #˚düTø√e≥+‘√H˚ eTT&ç|ü&ç e⁄+≥T+~. Ä $<Ûä+>±H˚ e÷qeC≤‹

õ.j·T+ $‘·ÔHê\T - ¬s’‘·T Á|üjÓ÷»Hê\T

24

e´ekÕj·T+

e´ekÕj·T+˝À HÓ’|ü⁄D≤´ìï kÕ~Û+∫ n<äq|ü⁄ ñ‘·Œ‘·TÔ\qT kÕ~Û+#·>∑*–+~. Vü≤]‘·

$|ü¢yêìøÏ Hê+~ |ü\ø£≥+ <ë«sê e÷qeC≤‹øÏ quÛÑ÷‘√ nHØ‹˝À yT\T#dæq

&܈ˆ Hês¡àHé uÀsê¢>¥ ø£èwæì eTq $<Ûëqìπsí‘·\T, XÊÁdüÔy‘·Ô\T, bÕ\Hêj·T+Á‘ê+>∑+

düeTs¡úe+‘·+>± n+~|ü⁄#·TÃ≈£îHêïs¡T. uÀsê¢>¥ ÄHê&ÉT kÕ~Û+∫q eTVü≤‘·Ôs¡ $|ü¢e+

»qT´ |ü]C≤„Hêìï nq«sTT+#·≥+, \øå±´\≈£î nedüs¡yÓTÆq »qT´\ø£åD≤\qT

m+|æø£#düT≈£îì $düÔè‘· Á|ü#ês¡+ #j·T≥+ <ë«sêH kÕ<Ûä yÓTÆ+~. <XÊìøÏ kÕ«‘·+Á‘· +

e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT uÛ≤s¡‘·<X ÄVü‰s√‘·Œ‹Ô 5.2 ø√≥¢ ≥qTï\ yTs¡ ñ+fÒ, áyfi eT+∫

d”»Hé düeTj·T+˝À m|òt.dæ.◊ –&ɶ+>∑T\˝À ì\« e⁄qï ÄVü‰s¡<ÛëHê´ Ò 8.3 ø√≥¢

≥qTï\T ñHêïj·T+fÒ, Hê{Ï »qT´|ü]C≤„q Ä<Ûë]‘· Vü≤]‘· $|ü¢eyT n+<äT≈£î

Á|ü<Ûëq ø±s¡D+. e´ekÕj·T+ eè~Δ #Ó+<ë\+fÒ m|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&ÉT q÷‘·q »qT´

kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„Hê\qT nqTdü]+#ê*‡+<.

|ü+≥\˝À »qT´ Ç+õ˙]+>¥ n+fÒ, ˇø£ yÓTTø£ÿ õH√yéT˝À JHé-dü¢ŒsTTdæ+>¥

f…øÏï≈£îÿ\ <ë«sê &ç.mHé.m Xø£ ≤\ì m+|æø£ #düT≈£îqïØ‹˝À Á|üyXô|≥º≥+ e÷Á‘·yT.

á Á|üÁøÏj·T <ë«sê Ä yÓTTø£ÿ≈£î ‘Ó>∑Tfi¢qT ‘·≥Tº≈£îH, ø£s¡e⁄qT ‘·≥Tº≈£îH \ø£åD≤\‘√bÕ≥T

yÓTs¡T¬>’q ~>∑Tã&ç, bÂwæºø£ $\Te\T e+{Ï eTq+ Ä•düTÔqï \ø£åD≤\T düeT≈£Ls¡‘êsTT.

m+|æø£ #dæq yÓTTø£ÿ*ï n+≥Tø£{Ϻ n_Ûeè~Δ #j·T≥+ <ë«sê dü+Á|ü<ëj·T »qT´e÷]Œ&ç

»s¡T>∑T‘·T+≥T+~. n< »qT´e÷]Œ&ç (õ.m+) kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„Hêìø=ùdÔ, XÊÁdüÔy‘·Ô\T

Ä Ä•+∫q \ø£åD≤\qT m+‘√ y>∑+>±, K∫Ñ·‘·«+‘√ kÕ~Û+#·>∑\T>∑T‘ês¡T. ø±ã{Ϻ,

ù|<ä]ø£+ô|’ b˛sê≥+˝À, ÄVü‰s¡uÛÑÁ<ä‘·qT kÕ~Û+#·Tø√e≥+˝À õ.m+ kÕ+πø‹ø£

|ü]C≤„q+ ˇø£ ø°\ø£kÕ<Ûäq+.

Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± »qT´|ü]es¡Ôq s¡ø£+ e´ekÕj·T, ÄVü‰s¡ |ü+≥\ kÕ>∑T$d”Ôs¡í+

yÓTT‘·Ô+ Ç|üŒ{Ïes¡≈£L 100 ø√≥¢ ôV≤ø±ºs¡¢ yTs¡ ñ+≥T+~. Á|üdüTÔ‘·+ @{≤ 16 ø√≥¢

ôV≤ø±ºs¡¢ À õ.m+ |ü+≥*ï |ü+&çdüTÔHêïs¡T.

õ.m+ |ü+≥*ï Á|üyXô|fÒºeTT+<äT yê{ÏøÏ ø£]ƒq |üØø£å\T, ‘·ìF\T »s¡T|ü⁄‘ês¡T.

|ü{ÏwüºyÓTÆq ìj·T+Á‘·D≤ #·s¡ \T neT\T˝À e⁄HêïsTT. Ç|üŒ{Ï<ëø± <ë<ë|ü⁄ 15

@fi¢ qT+∫ Ä kÕ+πø‹ø£|ü]C≤„q+ $ìjÓ÷>∑+˝À ñ+~. eT+∫ |òü*‘ê\ì∫Ã+~.

25

&܈ˆ »j·TÁ|üø±wt Hêsêj·TDY

1970e <äXø£+ ∫es√¢ uÛ≤s¡‘Y bı&ÉT>∑Ts¡ø£+ (˝≤+>¥-ùdº|ü⁄ Ÿ¶) ôV’≤Á_&é |ü‹Ôì

n_Ûeè~Δ #dæ+~. <ë+‘√, πøe\+ ø£ <äXÊã›ø±\+˝ÀH, ñqï‘· HêD´‘êÁ|üe÷D≤\T

>∑\ |ü‹Ô ñ‘·Œ‹Ô >∑D˙j·T+>± ô|]–+~. ø±˙, 1990e <äXø£+ ∫e]ø=#Ã≥|üŒ{ÏøÏ

|ü‹Ô |ü+≥ ¬sdæôdº+{Ÿ ôV≤*jÓ÷~∏dt (uÀ ŸyêsYà) s¡÷|ü+˝À rÁe‘·s¡yÓTÆq ‘Ó>∑T\T

u≤]q|ü&ç+~. mìï |ü⁄s¡T>∑TeT+<äT\T #·*¢Hê Ä >=+>∑[|ü⁄s¡T>∑T n<äT|ü⁄ø± Ò<äT.

¬s’‘·T\T uÛ≤Ø qcÕº\ bÕ\j·÷´s¡T. 1980e <äXø£+ ∫e]ø=#Ãdü]øÏ |ü\Te⁄s¡T

¬s’‘·T\T Ä‘·àVü≤‘· \T #düT≈£îHêïs¡T. |ü‹Ô ñ‘·Œ‹Ô |ü&çb˛sTT+~. V”≤*jÓ÷~∏dtqT

‘·≥Tºø√>∑\ »qT´e⁄ u≤´dæ\¢dt <∏äT]+»Hé (_.{Ï) nH ÁøÏ$T˝À ñ+<äì ø=Hïfi¢ ‘·sê«‘·

>∑T]Ô+#ês¡T. »qT´e÷]Œ&ç kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+ <ë«sê Ä »qT´e⁄qT |ü‹Ô $‘·ÔHê\˝À

Á|üyXô|{≤ºs¡T. Ä $<Ûä+>± |ü⁄s¡T>∑T <ë&ÉT*ï _.{Ï |ü‹Ô ‘·≥Tºø√>∑*–+~. |òü*‘·+>±,

|ü‹ÔkÕ>∑T˝À uÛ≤s¡‘Y $|ü¢yê‘·àø£ Á|ü>∑‹ kÕ~Û+∫+~. Á|üdüTÔ‘·+ eTq<X+˝À |ü‹Ô

kÕ>∑T »s¡T>∑T‘·Tqï 3ø√≥¢ mø£sê\˝À 95XÊ‘·+ y˚Ts¡ _.{Ï |ü‹Ô $‘·ÔHê\H˚

$ìjÓ÷–düTÔHêïs¡T. Á|üdüTÔ‘·+ eTq |ü‹Ô ñ‘·Œ‹Ô 3.3ø√≥¢ uÒfió¢. #Ó’Hê ‘·sê«‹ kÕúq+

eTq<. sêuÀjT ø=Hïfi¢ À #Ó’HêqT ôd’‘·+ |ü‹Ô ñ‘·Œ‹Ô À uÛ≤s¡‘Y n~Û>∑$TdüTÔ+<äì

n+#·Hê. |ü⁄s¡T>∑T eT+<äT\ $ìjÓ÷>∑+ u≤>± ‘·>∑Z≥+‘√, |üsê´es¡D+ yÓTs¡T>∑T|ü&ç+~.

|ü‹Ô m>∑TeT‘·T*ï #ùd Á|ü<Ûëq <X+>± uÛ≤s¡‘Y, m+‘√ $\TyÓ’q $<o e÷s¡ø£

Á<äyê´ìï Ä]®+#·>∑\T>∑T‘√+~. e´ekÕj·T+ MT<ä>±˙, Äs√>∑ + MT<ä>±˙ m≥Te+{Ï

<äTwüŒ]D≤e÷\T Òe⁄. |ü‹Ô $‘·ÔHê\qT |üXóe⁄\≈£î ÄVü‰s¡+>± $ìjÓ÷–düTÔHêïs¡T.

|ü‹Ô $‘·ÔHê\ qT+∫ rdæq q÷HÓqT e+≥\˝À yê&ÉT‘·THêïs¡T. Ä ñ‘·Œ‘·TÔ*ï

ÄVü‰s¡+˝À uÛ≤>∑+>± $ìjÓ÷–düTÔqï |üXóe⁄\≈£î, eTqTwüß\≈£î m≥Te+{Ï Vü‰ì Ò<äì,

|üP]ÔuÛÑÁ<ä‘·‘√ ≈£L&ÉT≈£îqïeì Á|ü|ü+#·yê´|üÔ+>± s¡TEyÓ’+~.

≈£Ls¡>±j·T\T, |ü|ü⁄Œ<ÛëHê´\T, q÷HÓ –+»\˝À nHø£ »qT´|ü]es¡Ôq kÕ+πø‹ø£

|ü]C≤„Hê\qT Ç|ü⁄Œ&ÉT n_Ûeè~Δ #düTÔHêïs¡T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î, ôV’≤<äsêu≤<é πø+Á<ä+>±

|üì#˚ùd yÓT≥ºÁbÕ+‘· |ü+≥\ n+‘·sê®rj·T |ü]XÀ<ÛäHê dü+düú ÇÁøÏXÊ{Ÿ

(◊.dæ.ÄsY.◊.mdt.m.{Ï) Á|üdüTÔ‘·+ »qT´e÷]Œ&ç ys¡TXËq>∑ n_Ûeè~Δ ø√dü+ ø£èwæ

#k Ô+~. q÷HÓ–+»\ ø=s¡‘·qTm<äTs=ÿ+≥Tqï uÛ≤s¡‘·<X+ Á|üdüTÔ‘·+ m+‘√ &ÉãT“qT

yÓ∫Ã+∫ 1ø√{Ï ≥qTï\ e+≥q÷HÓ*ï ~>∑TeT‹ #düT≈£î+{À+~. »qT´e÷]Œ&ç

26

e´ekÕj·T+

$‘·ÔHê\T eTq yÓT≥ºÁbÕ+‘· q÷HÓ–+»\ ñ‘·Œ‹Ôì $|ü¢Mø£]+∫, eTVü≤ã÷uŸq>∑sY,

nq+‘·|ü⁄s¡+ e+{Ï ÁbÕ+‘ê\˝À ∫qï ¬s’‘·T\ Ä<ëj·÷ìï ô|+#·>∑\T>∑T‘êsTT.

~>∑TeT‘·T\T nø£ÿπs¢≈£î+&Ü uÛ≤s¡‘·<X ÄVü‰s¡uÛÑÁ<ä‘·≈£î uÛÑs√kÕ Çe«>∑\T>∑T‘êsTT.

n<$<Ûä+>± $≥$THé-&ç ‘√ ≈£L&çq _j·÷´ìï Ç|ü⁄Œ&ÉT »qT´|ü]es¡Ôq kÕ+πø‹ø£

|ü]C≤„q+ <ë«sê n_Ûeè~Δ #düTÔHêïs¡T. á s¡ø£+ _j·T´+, Ç˝≤+{Ï Ç‘·s¡ s¡ø±\

õ.m+ ñ‘·Œ‘·TÔ\T ø√{≤¢~eT+~ eTq Á|ü»\˝À bÂwæºø£ ÀbÕ*ï, ÄVü‰s¡düeTdü qT

>∑D˙j·T+>± ‘·–Z+#·>∑\T>∑T‘êsTT.

f…Æ|t-1 &Éj·÷u…{Ïdt, ÇqT‡*HéqT ìs√~Û+# f…Æ|t-2 &Éj·÷u…{Ïdt≈s√>∑T\≈£î

Á|üdüTÔ‘·+ n+<äTu≤≥T˝À ñqï ÁbÕDs¡ø£åD eT+<äT e÷qe ÇqT‡*Hé »qT´kÕ+πø‹ø£

e÷]Œ&ç kÕ+ πø‹ø£ | ü]C≤ „q+‘√ ‘ ·j·÷ ¬s ’q<˚. e÷qe ÇqT‡*HéqT

‘·j·÷s¡T#˚ùd+‘·es¡≈£L, |üX¯óe⁄\ qT+∫ ùdø£]+∫q u£yÓ’Hé ÇqT‡*Hé ˇø£ÿfÒ

∫øÏ‘ê‡e÷s¡Z+>± ñ+&˚~. <ëìe\¢ ÇqT‡*Hé MT<ä Ä<Ûës¡|ü&çq nH˚ø£eT+~

&Éj·÷u…{Ïø s√>∑T\˝À ÇqT‡*Hé ìs√<Ûä+ ô|s¡>∑≥+‘√bÕ≥T ÁbÕDVü‰ì #ùd s¡ø£s¡ø±\

<äTwüŒ]D≤e÷\T ô|]π>$. Ç|ü⁄Œ&ÉT e÷qe ÇqT‡*Hé ø√{≤¢~eT+~ &Éj·÷u…{Ïdt

s√>∑T\øÏ ÁbÕD<ë‘· ne⁄‘·Tqï~.

kÕ+πø‹ø£ Ä$wüÿs¡D\ <ë«sê e÷qeC≤‹ m|ü⁄Œ&É÷ |ü⁄s√>∑$Tdü÷ÔH e∫Ã+~.

yÓTT‘·Ô+ Á|ü|ü+#·+˝Àì uÛÑ÷$T˝À uÛ≤s¡‘Y 2.5XÊ‘·+ e÷Á‘·yT ñqï|üŒ{Ïø°, Á|ü|ü+#·

kÕ>∑T$d”Ôs¡í+˝À eTq≈£î 11XÊ‘·+ ñ+~. n≥Te+{Ï düT$XÊ\ kÕ>∑TuÛÑ÷$T, |ü⁄wüÿ\yÓTÆq

dü÷s¡ s¡•à, eT+∫ es¡bÕ‘·+, y\dü+e‘·‡sê\ |ü{ÏwüyÓTÆq e´ekÕj·T dü+düÿè‹-

eTq+ Á|ü|ü+#·kÕúsTT e´ekÕj·T ~>∑Z»+>± m<ä>∑{≤ìøÏ, eTq e´ekÕj·÷ìï

Ä]úø±_Ûeè~ΔøÏ #√<äø£XøÏÔ>± eT\#·T≈£îH+<äT≈£î yÓ\ø£≥º Òì neø±XÊìï n+~düTÔHêïsTT.

á \ø£å + kÕø±s¡+ ø±yê\+fÒ, XÊÁd”Ôj·T+>± ìs¡÷|æ‘·yÓTÆq n‘·T´‘·ÔeT kÕ+πø‹ø£

|ü]C≤„Hêìï ¬s’‘·T\≈£î n+<äTu≤≥T˝ÀøÏ ‘yê*. uÛ≤s¡‘Y e+{Ï dü‘êÔ>∑\ ô|<ä› <X+

q÷‘·q kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„Hê\qT ‘√dæ|ü⁄#·Ã Ò<äT. nyÓT]ø±, Áu…õ Ÿ, #Ó’Hê, s¡cÕ´,

ÄÁùdº*j·÷, <äøÏåD≤Á|òæø±, ¬øq&Ü, Ç‘·s¡ ô|<ä› e´ekÕj·T <XÊ\T ‘·eT ñ‘·Œ‘·TÔ\qT,

ñ‘êŒ<äø£‘·qT ô|+#·T≈£îH+<äT≈£î »qT´|ü]es¡Ôq kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„Hêìï düeTs¡úe+‘·+>±

$ìjÓ÷–+#·T≈£î+≥THêïsTT. k˛j·÷ ∫≈£îÿ&ÉT, yÓTTø£ÿC£qï, Ç‘·s¡ õ.m+ |ü+≥\T

27

&܈ˆ »j·TÁ|üø±wt Hêsêj·TDY

Ç|üŒ{Ïπø Äj·÷ <XÊ\ qT+∫ ô|<ä›m‘·TÔq edü÷Ô Á|ü|ü+#· e´ekÕj·T eTTK∫Á‘êHï

e÷s¡TdüTÔHêïsTT. Ä kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„Hêìï ‘√dæ|ü⁄∫à e´ekÕj·T+˝À HêeTe÷Á‘·+>±

$T–*b˛jT+<äT≈£î uÛ≤s¡‘Y dæ<äΔ+>± Ò<äT.

»qT´e÷]Œ&ç kÕ+πø‹ø£|ü]C≤„q+˝À ãVüQfi¯ C≤‹dü+düú\ (m+.mHé.dæ\)

>∑T‘êÔ~Û|ü‘ê´ìï ìyê]+#+<äT≈£î eTq+ kÕ<Ûä yÓTÆq nìï #·s¡ ©ï rdüTø√yê*‡+<.

¬s’‘·T\≈£î ˝≤uÛÑ+ #≈£LπsÃ˝≤ õ.m+ s¡ø±\qT Á|üuÛÑT‘·«s¡+>∑+˝À n_Ûeè~Δ #ùd+<äT≈£î

◊.dæ.m.ÄsY, e´ekÕj·T $X«$<ë´\j·÷\T, XÊÁdüÔy‘·Ô\T nedüs¡yÓTÆq ~<äT›u≤≥T

#·s¡ *ï rdüTø√e≥+ nedüs¡+. ø=Hïfi¢ ÁøÏ‘·+ _.{Ï |ü‹Ô kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„Hêìï,

»sYà bÕ¢dü+qT Áô|’y≥T dü+düú\T Äø£s¡D°j·TyÓTÆq |üŒ+<ä+‘√ Ç#Ã+<äT≈£î düTeTTK‘·

#·÷|æHê, ø=qT>√\T≈£î ◊.dæ.m.ÄsY ìsêø£]+∫+~. Ä ‘·|æŒ<ëìøÏ uÛ≤s¡‘Y ô|<ä›

eT÷\´+ #Ó*¢k Ô+~. eTq+ Ç|ü⁄Œ&ÉT õ.m+ |ü]XÀ<ÛäqqT ô|+bı+~+#·Tø√yê\T‡+~.

kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„Hêìï $ìjÓ÷–+#·Tø√e{≤ìøÏ, >∑T‘êÔ~Û|ü‘ê´\ Á|üe÷<ëìøÏ

eT<Ûä eTq+ >∑+<äs¡>√fi≤ìøÏ ˝Àqe≈£L&É<äT. eTq≈£î kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+ ø±yê*,

ø±˙ n<düeTj·T+˝À eTq+ >∑T‘êÔ~Û|ü‘ê´*ï ìs√~Û+#ê*. >∑T‘êÔ~Û|ü‘ê´\ uÛÑj·T+‘√

eTq+ f…ø±ï\Jì e<äT\Tø√ Ò+. n˝≤ #ùdÔ ø=+&É Hê\Tø£øÏ eT+<äT yùdÔ ñqï

Hê\Tø£ }&çb˛sTTq≥ºe⁄‘·T+~.

_.{Ï |ü‹Ô $‘·ÔHê\ e÷¬sÿ{Ÿ À #ê˝≤ ô|<ä›yê{≤ ø£*–q yÓ÷HéXÊ+{À nH

ãVüQfi C≤‹ ø£+ô|˙øÏ e´‹πsø£+>± ˝Àødü‘êÔ b˛sê&ç+~. yÓ÷HéXÊ+{À kÕ+πø‹ø£

|ü]C≤„q+‘√ ≈£L&çq _.{Ï |ü‹Ô $‘·ÔHê\ »qT´Á|ü‘´ø£‘·\ $\TeqT ‘·–Z+#ê\ì,

#Ó’Hê˝À˝≤>± ‘·≈£îÿe <Ûäs¡\≈£î yê{Ïì ne÷à\ì Á|üø£{Ï+#ê\ì ø√s¡T‘·÷ 2006˝À

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ ôV’≤ø√s¡Tº À ˝Àødü‘êÔ ˇø£ ]{Ÿ |æ{ÏwüHé (&ÉãT¢ |æ HÓ+.5505 Ä|òt

2006)qT <ëK\T #dæ+~. Ä |æ{ÏwüHé Àì n+XÊ\qT ÁbÕ‹|ü~ø£>± rdüT≈£îH

Ä+Á<ÛäÁ|ü<XŸ Á|üuÛÑT‘·«+ m+.ÄsY.{Ï.|æ ø£$TwüHé eTT+<äT yÓ÷HéXÊ+{À _.{Ï $‘·ÔHê\

<Ûäs¡≈£î e´‹πsø£+>± |òæsê´<äT (ÄsY.{Ï.|æ.m HÓ+.2/2006) #dæ+~. 8-12-2009q

Ä |òæsê´<äTqT |ü]wüÿ]+∫, _.{Ï |ü‹Ô $‘·ÔHê\ <Ûäs¡qT ‘·–Zdü÷Ô ø£$TwüHé Ä<X+

C≤Ø#dæ+~. ˝Àødü‘êÔ #=s¡e, Á|üuÛÑT‘·« kÕqT≈£L\ düŒ+<äq ø£*dæ $‘·ÔHê\ <Ûäs¡qT

>∑D˙j·T+>± ‘·–Z+#·>∑*>±sTT.

28

e´ekÕj·T+

ìj·T+Á‘·D\≈£î, >∑T‘êÔ~Û|ü‘ê´\≈£î, $T‹MT]q <Ûäs¡\≈£î dü+ã+~Û+∫q n+XÊ\ô|’

b˛sê≥+, »qT´e÷]Œ& ç kÕ+ πø‹ø £ | ü]C≤ „Hêìï $\TeqT > ∑ T] Ô+∫

$ìjÓ÷–+#·Tø√e≥+- ¬s+&É÷ yπs«s¡T n+XÊ\T nq{≤ìøÏ 2006˝À _.{Ï $‘·ÔHê\

<Ûäs¡ ‘·–Z+∫q yÓ’qyT düŒwüºyÓTÆq ñ<ëVü≤s¡D. kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+ e\¢ Á|üjÓ÷»Hê\ì,

düTs¡øÏå‘·, >∑T‘êÔ~Û|ü‘ê´\≈£î e´‹πsø£+>± s¡ø£åD#·s¡ *ï πø>±≥q ø£{Ϻ >∑+<äs¡>√fi

|ü&É≈£L&É<äT.

nkÕ<Ûës¡D <Ûäs¡\T Ò≈£î+&Ü ùV≤‘·Tã<äΔyÓTÆq <Ûäs¡*ï ìs¡ísTT+#+<äT≈£î dü«‘·+Á‘·

Á|ü‹|ü‹Ô>∑\ ìj·T+Á‘·D≤ dü+düú nedüs¡+. $‘·ÔHê*ï ‘·j·÷s¡T#dæ n_Ûeè~Δ #dæqyê]øÏ

Hê´j·TyÓTÆq <Ûäs¡ \_Û+#˝≤, ¬s’‘·T\≈£î $‘·ÔHê\T n+<äTu≤≥T <Ûäs¡\˝À <=]πø˝≤

dü«‘·+Á‘· Á|ü‹|ü‹Ô>∑\ ìj·T+Á‘·D≤ dü+düú ì]›wüº #·s¡ \T rdüTø√yê*. Ä $<ÛäyÓTÆq

@sêŒ≥T≈£î ‘·>∑T Ä<X+ Çyê«\ì düTÁ|”+ø√s¡Tº eTT+<äTqï πødüT $#ês¡D˝À <ëK\T

#dæq <äs¡U≤düTÔ À ˝Àødü‘êÔ ø√]+~.

ãjÓ÷f…ø±ï\J ìj·T+Á‘·D≤ dü+düú\˝À Ä s¡+>∑+˝À Á|ü|ü+#·kÕúsTT ne>±Vü≤q,

düeTq«j·T+ ñqï ì|ü⁄DT\T e÷Á‘·yT ñ+&˝≤ @sêŒ≥T #j·÷*. kÕ«s¡úX≈£îÔ\T

ô|s¡>∑≈£î+&Ü, m|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&ÉT Ä$wüÿè‘·eTj˚T´ q÷‘·q kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„Hêìï

$ìjÓ÷–+#·T≈£îH˚˝≤, ìj·T+Á‘·D≤dü+düú˝Àì ì|ü⁄DT\≈£î ìØí‘· ø±\e´e~Ûì

@sêŒ≥T#j·÷*. ñ<ëVü≤s¡D≈£î, eT÷&fió¢ $T+∫ m≈£îÿeø±\+ ø=qkÕπ> neø±X+

Çe«≈£L&É<äT.

uÛ≤s¡rj·T #·≥º+ Á|üø±s¡+, ù|f…+{Ÿ<ës¡T\T uÛ≤s¡‘Y À ]õÁùdºwüHé #düT≈£îqï

Hê{Ï qT+∫ 20 @fi¢ bÕ≥T Ä kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+ô|’ >∑T‘êÔ~Û|ü‘ê´ìï ø£*–e⁄+{≤s¡T.

ãVüQfi C≤‹ dü+düú\T á ìã+<ÛäqqT ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îì, ‘·eT ñ‘·Œ‘·TÔ\T yêDÏ»´

ÁbÕ#·Ts¡ + bı+<ëπø uÛ≤s¡‘Y À ù|f…+≥T¢ ]õdüºsY #düTÔHêïs¡T. n≥Te+{Ï >∑T‘êÔ~Û|ü‘·

<Û√s¡DT*ï ‘·–Z+#·{≤ìøÏ #·{≤ºìï düe]+#ê*. <ë+‘√bÕ≥T, ø£+ô|˙\T Ç|ü⁄Œ&ÉTqï

kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„Hê\˝ÀH ∫qï, nÁbÕ<Ûëq´yÓTÆq, ô|’ô|’ e÷s¡TŒ\T #dæ yê{ÏøÏ 20

@fi¢ ù|f…+{Ÿ rdüT≈£îH Á|üe÷<ä+ ≈£L&Ü ñ+~. n˝≤+{Ï yê≥ìï{Ï qT+N ù|f…+{Ÿ

n<∏ë]{° s¡ø£åD ø£e#ê*ï @sêŒ≥T #j·÷*.

29

&܈ˆ »j·TÁ|üø±wt Hêsêj·TDY

eTq<X Á|üjÓ÷»Hêìï, ¬s’‘·T\ Á|üjÓ÷»Hê*ï |ü]s¡øÏå+#+<äT≈£î M≥ìï{Ï‘√bÕ≥T

Ç+ø± nedüs¡yÓTÆq Ç‘·s¡ #·s¡ ©ï #|ü{≤º*. n+‘‘·|üŒ, m+mHédæ\ |ü≥¢ e´‹πsø£‘·‘√

kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„q+ e<ä›qTø√e≥+ eTTK+ MT<ä ø√|ü+‘√ eTT≈£îÿqT ‘Ó>√ZdüT≈£îqï

#·+<ä+>± ñ+≥T+~. n~ @ø√D+˝Àq÷ dü¬s’q |ü+<∏ë ø±<äT.

kÕ+πø‹ø±_Ûeè~Δ <ë«sê, ñ‘·Œ‹Ôì ô|+#·T≈£îH+<äT≈£î XÊÁd”Ôj·T+>± ìs¡÷|æ‘·yÓTÆq

kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„Hê\qT nqTdü]+#·≥+ <ë«sê, ùd«#êäj·TT‘·, Hê´j·Tã<äΔyÓTÆq

e÷¬sÿ≥¢qT ì]à+#·≥+ <ë«sê, >∑T‘êÔ~Û|ü‘ê´\qT ìs¡÷à*+#·≥+ <ë«sê, ìs¡+‘·s¡

Ä$wüÿs¡D\ <ë«sê e÷qyê[ |ü⁄s√>∑$Tdü÷Ô, n_Ûeè~Δ #Ó+<äT‘·÷ ek Ô+~. uÛ≤s¡rj·T

e´ekÕj·÷ìøÏ n≥Te+{Ï Ä$wüÿs¡D\T, kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„Hê\T ø±yê*. kÕ+πø‹ø£

|ü]C≤„Hê\qT |ü]o*+∫ Á|üC≤Á|üjÓ÷»Hê*ï |ü]s¡øÏå+# u≤<Ûä ‘·qT XÊÁdüÔy‘·Ô\≈£î,

düeTs¡úe+‘·yÓTÆq ìj·T+Á‘·D≤ e´edüú\≈£î n|üŒ#ÓbÕŒ*. ø±˙ n‹ uÛÑj·÷+<√fiq\T,

>∑T‘êÔ~Û|ü‘ê´\ |ü≥¢ e´‹πsø£‘· eTq*ï >±&ç‘·ù|Œ˝≤ #dæ kÕ+πø‹ø£ |ü]C≤„Hêìï

e<äT\T≈£îH˝≤ #j·T≈£L&É<äT. Ä<ÛäTìø£ j·TT>∑+ n+~düTÔqï n‘·T´‘·ÔeT kÕ+πø‹ø£

|ü]C≤„Hê\T eTq≈£î e´ekÕj·T+˝À nedüs¡+. nsTT‘ ¬s+&ÉT s¡ø£åD ø£e#ê\‘√:

ˇø£{Ï, düTs¡øÏå‘·‘ê«ìøÏ, eT+∫ |òü*‘ê\≈£î dü+ã+~Û+∫ ‘·–q kÕeTs¡ú +>∑\ dü+düú\T

bÕs¡<äs¡Ùø£+>± ìs¡íj·÷\T rdüTø√e≥+, ¬s+&ÉT, ¬s’‘·T\≈£î qwüº+#˚≈£LπsÃØ‹˝À

m≥Te+{Ï >∑T‘êÔ~Û|ü‘ê´\T ‘· …‘·Ô≈£î+&Ü nìïs¡ø±\T>± |ü{Ïwüº #·s¡ *ï rdüTø√e≥+.i

30

e´ekÕj·T+

m|òt&ç◊ n+fÒ uÛÑj·T+ m+<äT≈£î?

∫\¢s¡ yê´bÕs¡+˝À |üs¡$T‘·T\≈£î ˝Àã&ç Á|ü‘·´ø£å $<˚o ô|≥Tºã&ÉT\qT

nqTeT‹+#ê\ì ôdô|º+ãsY 14q πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ rdüT≈£îqï ìs¡íj·T+ô|’

ÄdüøÏÔø£s¡yÓTÆq #·s¡Ã »s¡T>∑T‘√+~. á #·s¡Ã˝À ¬s+&ÉT yÓ’|ü⁄˝≤ nqedüs¡yÓTÆq

uÛ≤y√<«>±\T, $T‹MT]q Á|ü#ês¡+ e´ø£Ô+ ne⁄‘·THêïsTT. á n+XÊìï ≈£åîDï+>±

|ü]o*ùdÔ Á|ü‘· ø£å $<o ô|≥Tºã&ÉT\qT nqTeT‹+#·&É+ e\¢ uÛ≤Ø kÕúsTT˝À ñqï,

yÓ’$<Ûää uÛÑ]‘·yÓTÆq eTq Ä]úø£ e´edüú dü«s¡÷|ü dü«uÛ≤yê\T e÷]b˛‘êj·Tqï yê<äq\T

düeTs¡Δ j·T+>± Òe⁄. á ô|≥Tºã&ÉT\T düs¡« $HêXHêìøÏ <ë]rkÕÔj·Tqï $eTs¡Ù\T

≈£L&Ü ì\ã&$ ø±e⁄.

düeT‘·T\´‘·‘√ ø£∫Ñ·yÓTÆq ìsêΔs¡D≈£î sêe&ÜìøÏ eTq+ Äy˚XÊ\≈£î

‘ê$e«≈£î+&Ü eT÷&ÉT ø°\ø±+XÊ\qT |ü]o*+#ê*. n$:` Á|ü‘· ø£å Á|üjÓ÷»Hê\T,

eTT|ü< ô|≥Tºã&ç, n_Ûeè~Δô|’ |ü& Á|üuÛ≤e+— ø£¬s+{Ÿ nøö+{Ÿ À≥Tô|’ Á|üuÛ≤e+.

eTT+<äT Á|ü‘· ø£å Á|üuÛ≤e+ @$T{À #·÷<ë›+. Bìe\¢ ø£∫Ñ·+>± ˇq>∑÷&

Á|üjÓ÷»Hê\‘√ bÕ≥T eTT|ü ñ+~. uÛ≤s¡‘· e´ekÕj·Ts¡+>∑+ Bs¡Èø±*ø£

dü+øå√uÛÑ+˝À ≈£Ls¡T≈£îb˛sTT ñ+~. dü÷ú\ C≤rjÓ÷‘·Œ‹Ô À e´ekÕj·T s¡+>∑+

31

&܈ˆ »j·TÁ|üø±wt Hêsêj·TDY

yê{≤ @jT{Ïø±jT&ÉT ‘·–Zb˛‘√+~. Ç|ü&ÉT Ä yê{≤ 15 XÊ‘·+ ñ+~. ø±˙

e´ekÕj·T+ô|’ Ä<Ûës¡|ü& »HêuÛ≤ dü+K´ Áø£eT+>± ‘·>∑TZ‘√+~. Á|üdüTÔ‘·+ e´ekÕj·T+

MT<ä Ä<Ûës¡|ü& yês¡T 50XÊ‘·+ eT+~ ñHêïs¡T. <X »HêuÛ≤˝Àì 50 XÊ‘·+

eT+~ ‘·\dü] Ä<ëj·T+ $T>∑‘ê »HêuÛ≤ ‘·\dü] Ä<ëj·T+˝À 18XÊ‘·+ e÷Á‘·yT

ñ+~. á e´eVü‰sêìï j·TT<äΔ ÁbÕ‹|ü~ø£ MT<ä #·ø£ÿ~<ë›*‡ ñ+~. á ~X>±

nHø£ Á|üj·T‘êï\T ø=qkÕ>∑T‘·THêïsTT. n+<äT˝À Á|ü<ÛëqyÓTÆ+~ Á>±MTDT\ Ä<ëj·T+

ô|+#·&ÜìøÏ ñ<›•+∫q C≤rj·T Á>±MTD ñbÕ~Û |ü<∏äø£+. ø±˙ Á>±MTD dü+|ü<ä

düèwæº+#·&ÜìøÏ, n<äq|ü⁄ $\Te düeT≈£îs¡Ã&ÜìøÏ Á|ü‘ê´e÷ïj·T+ Ò<äT.

Á|üdüTÔ‘·+ ¬s’‘·T≈£î, $ìjÓ÷>∑<ës¡T&çøÏ eT<Ûä n‘· +‘· ndüeTs¡úyÓTÆq, düTBs¡ÈyÓTÆq

e÷¬sÿ{Ÿ e´edüú ñ+~. á ø±s¡D+>± nH˚ø£ e´ekÕj·T ñ‘·Œ‘·TÔ\≈£î ¬s’‘·T≈£î

<ä¬πøÿ~ $ìjÓ÷>∑<ës¡T&ÉT #Ó*¢+# <Ûäs¡ À πøe\+ 35 XÊ‘·+ e÷Á‘·yTqì nHø£

n<Ûë´j·THê˝À¢ ‘*+~. m≈£îÿe ø±\+ ì\e ñ+&Éì ñ‘·Œ‘·TÔ\ $wüj·T+˝À nsTT‘

¬s’‘·T\≈£î <ä≈£îÿ‘·Tqï~ 12 qT+∫ 20 XÊ‘·+ e÷Á‘·yT. s¡yêD≤dü<äTbÕj·÷\T, ñ

‘·Œ‘·TÔ\qT ì\e #ùd neø±XÊ\T, eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\T ø=s¡‘· ø±s¡D+>± <Ûäs¡ À

$|üØ‘·yÓTÆq m>∑T&ÉT ~>∑Tfió¢ ñ+≥THêïsTT. <ë<ë|ü⁄ 200 $T*j·THé yÓTÁ{Ïø ≥qTï\

|üfió¢, ≈£Ls¡>±j·÷\T ñ‘·Œ‹Ô ne⁄‘·÷ ñ+fÒ 23.6 $T*j·THé yÓTÁ{Ïø ≥qTï\qT

e÷Á‘·yT ì\e #ùd kÕeTs¡ú + ñqï o‘·\ –&ɶ+>∑T\T n+<äTu≤≥T˝À ñHêïsTT.

Bì˝Àq÷ 80XÊ‘·+ ã+>±fi <äT+|ü\qT ì\e #j·T&Üìπø $ìjÓ÷–düTÔHêï+.

ì\e ñ+& <Ûëq´+ e+{Ï yê{Ï À ≈£L&Ü ì\e #j·T&ÜìøÏ dü¬s’q dü<äTbÕj·T+

˝Òq+<äT e\¢ 10 XÊ‘·+ eè<Ûë ne⁄‘·THêïsTT. ‘·«s¡>± bÕ&Ó’b˛j˚T ñ‘·Œ‘·TÔ\

<Ûäs¡ À¢ eT]+‘· m>∑T&ÉT ~>∑Tfió¢ ñHêïsTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î øÏ À {§e÷{À\ <Ûäs¡

ˇø£|ü&ÉT ns¡ú s¡÷bÕsTT ñ+fÒ eTs√kÕ] 30 s¡÷bÕj·T\ <ëø± ñ+≥T+~.

ì\e ñ+&˚ |üdüT|ü⁄ e+{Ï yê{Ï <Ûäs¡≈£L&Ü øÏ«+{≤\T≈£î s¡÷ˆˆ1600 qT+∫

s¡÷ˆˆ4000 <ëø± e÷]b˛‘·÷ ñ+≥T+~. $ìjÓ÷>∑<ës¡T&ÉT m≈£îÿe <Ûäs¡ #Ó*¢düTÔ+fÒ

¬s’‘·T≈£î ‘·≈£îÿe <Ûäπs <ä≈£îÿ‘√+~.

eTq+ eT÷&ÉT #·s¡ \T $~Û>± rdüTø√yê*‡ ñ+~. ¬s’‘·T qT+∫ $ìjÓ÷>∑<ës¡T&çøÏ

32

e´ekÕj·T+

eT<Ûä e÷¬sÿ{Ÿ <ä÷s¡+ u≤>± ‘·>±Z*. HêD´‘· Ä<Ûës¡+>± düs¡T≈£îqT eØZø£]+#·&É+,

s¡yêD≤, ì\e dü<äTbÕj·÷\qT Ä<ÛäT˙ø£]+#ê*. ‘·«s¡>± bÕ&Ó’b˛jT ñ‘·Œ‘·TÔ\qT

eT÷\´e]Δ‘· (Value added) düs¡T≈£î\T>± e÷]à dü+|ü<äqT düèwæº+#ê*. ñ

<√´>±\T ø£*Œ+#ê*. M≥ìï+{Ïø° ô|≥Tºã&ç, eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\T, kÕ+πø‹ø£

|ü]C≤„q+, ìs¡«Vü≤D≤ kÕeTs¡ú +˝≤+{Ï$ nedüs¡+. Á|üdüTÔ‘êìøÏ ∫\¢s¡ yê´bÕs¡+˝À

es¡dü neTàø£+ πø+Á<ë\qT HÓ\ø=˝ÒŒ uÛ≤s¡rj·T dü+düú\ô|’ m˝≤+{Ï Ä+ø£å\÷

Òe⁄. ø±˙ n$ n+‘·>± Á|üuÛ≤e+ #·÷|ü Òø£ b˛j·÷sTT. uÛ≤s¡rj·T |ü]ÁXeT\T

kÕ<Ûës¡D+>± ãVüQfi C≤‹ ø£+ô|˙\qT e´‹πsøÏkÕÔsTT. b˛{°ì düVæ≤+#·e⁄. ø±˙

∫\¢s¡ yê´bÕsêìøÏ dü+ã+~Û+∫q+‘· es¡≈£î |ü]ÁX¯eT\T düs¡∞ø£s¡D

ø±yê\+≥THêïsTT. düs¡T≈£î ì\e #j·T&É+ e+{Ï $wüj·÷˝À¢ ns¡ø=s¡ düs¡∞ø£s¡D

e\¢ m≈£îÿe ô|≥Tºã&ç düeT≈£Ls¡ Ò<äT.

á ø°\ø£ s¡+>∑+˝À mes¡T ô|≥Tºã&ç ô|&É‘ês¡T nqï~ ìC≤ìøÏ n+‘· eTTK´+

ø±<äT. ªª|æ*¢ q\¢<√ ‘Ó\¢<√ nqï <ëì‘√ ì$T‘·Ô+ Ò<äT. m\ø£\qT |ü&ç‘ #ê\Tμμ

nì &Ó+–®j·÷yé |æ+>¥ nH yês¡T. e÷¬sÿ{Ÿ≈£î <ä÷s¡+ ‘·>∑Z&É+, qeTàø£+ ø£*–+#

s¡yêD≤ ‘·~‘·s¡ dü<äTbÕj·÷\T, eT÷\´es¡Δq #·s¡ \T yÓTT<ä …’q yê{Ïì e´ed”úø£è‘·

∫\¢s¡ yê´bÕs¡ dü+düú\T düeT≈£Ls¡TkÕÔsTT. <ëì e\¢ ¬s’‘·T≈£î dü¬s’q <Ûäs¡ n+~

33

&܈ˆ »j·TÁ|üø±wt Hêsêj·TDY

$ìjÓ÷>∑ <ës¡T&çøÏ #Íø£>± düs¡T≈£î n+<äT‘·T+~. düeTs¡ú+>±, b˛{° e\¢ yê´bÕs¡T\≈£î

˝≤uÛ≤\T ‘·>∑TZ‘êsTT. ø±ì n~Ûø£ yÓTT‘·Ô+˝À düs¡T≈£î n+<ä&É+ e\¢ Ä ˝À≥T

|üP&ÉTÃø√>∑\T>∑T‘ês¡T. n+‘·ø£Hêï eTTK´yÓTÆ+~. düs¡T≈£î eè<Ûë ø±e&É+ ‘·>∑TZ‘·T+~.

e´ekÕj·T ñ‘·Œ‘·TÔ\qT Ábıôddt #j·T&É+ ì\e #j·T&É+, e\¢ Á>±MTD Ä]úø£

e´edüú≈£î dü÷Œ¤]Ô ø£\T>∑T‘·T+~. ‘·<ë«sê kÕúìø£+>± ñbÕ~Û neø±XÊ\T ô|s¡T>∑T‘êsTT.

|ü≥ºD°ø£s¡D düÁø£eT+>± »s¡T>∑T‘·T+~. <Ûäs¡\˝À ôV≤#·TÑ·>∑TZ\ u≤<Ûä u≤>± ‘·>∑TZ‘·T+~.

e÷¬sÿ≥T¢ yÓTs¡T>∑T |ü&ç‘˚ e´ekÕj·Ts¡+>∑+˝ÀøÏ n~Ûø£ ô|≥Tºã&ÉT\T

düeT≈£Ls¡T‘êsTT. m≈£îÿe <Ûäs¡ ¬s’‘·T\≈£î yT\T #düTÔ+~ ø£qø£ yês¡T HêD´‘·qT,

~>∑Tã&çì ô|+#·&ÜìøÏ ñ‘ê‡Vü≤+ #·÷|ü⁄‘ês¡T. kÕ+πø‹ø£‘·qT, ø±+Á{≤≈£îº e´ekÕj·T

$<ÛëHêìï ÄyÓ÷~kÕÔs¡T. Ç~ nìï s¡ø±\T>±q÷ ˝≤uÛÑ<ëj·Tø£yÓTÆ+<.

nsTT‘ b˛{° düe´+>±, düeTs¡Δ+>± ñ+&≥Tº #·÷dæ >∑T‘·Ô yê´bÕsêìï n]ø£{≤º*.

ø=s¡‘· ñqï|ü&ÉT ‘·|üŒ ∫\¢s¡ <äTø±D≤\ ìsê«Vü≤≈£î\T dü«<o düs¡T≈£î e÷Á‘·yT

ùdø£]+#≥Tº C≤Á>∑‘·Ô |ü&Ü*. e+≥q÷HÓ\ e+{Ï yê{Ï $wüj·T+˝À ~>∑TeT‘·T\T

nìyês¡ + nsTT‘ kÕúìø£ ñ‘·Œ‹Ôì Áb˛‘·‡Væ≤+#·&ÜìøÏ, <Ûäs¡\qT <äèwæº À ñ+#·T≈£îì

ø£düºyéT‡ düT+ø±ìï ùV≤‘·Tã<äΔ+>± ìs¡ísTT+#ê*. |ü]ÁXeT\ $wüj·T+˝À nsTT‘

n$ ∫qï, eT<Ûä ‘·s¡Vü‰ |ü]ÁXeT\ qT+∫ 30 XÊ‘·+ ø=qT>√\T #dæ rsê\qï

ìj·TeT+ ñ+~.

∫\¢s¡ yê´bÕs¡+ uÛ≤Ø dü+K´˝À Ç|ü&ÉT ñbÕ~Û ø£*Œk Ô+<äqï yê<äq ñ+~.

á s¡+>∑+˝À eT÷&ÉT ø√≥¢ eT+~ n+fÒ yÓTT‘·Ô+ »quÛ≤˝À @&ÉT qT+∫ mì$T~

XÊ‘·+ eT+~ Ä<Ûës¡|ü&ç ñHêïs¡T. nsTT‘ á ∫\¢s¡ <äTø±D≤˝À¢ |üì #ùd yê]øÏ

e#à Ä<ëj·T+ #ê˝≤ dü«\Œ+. M]˝À |ü~XÊ‘·+ eT+~ e÷Á‘·yT ô|<ä› q>∑sê˝À¢

|üì #kÕÔs¡T. á q>∑sê˝À¢H $<o ∫\¢s¡ yê´bÕs¡ dü+düú\qT nqTeT‹düTÔHêïs¡T.

Ç˝≤+{Ï q>∑sê\˝À <ë<ë|ü⁄ 30 \ø£å\ eT+~ ∫\¢s¡ <äTø±D≤˝À¢ |üì#düTÔHêïs¡T.

uÛ≤Ø kÕúsTT˝À es¡dü ∫\¢s¡ <äTø±D≤\T HÓ\ø=q&É+ e\¢ Á|ü‹ @{≤ 1.7 XÊ‘··+

∫\¢s¡ <äTø±D≤\T Ä b˛{Ïø° ‘·≥Tºø√ Òø£ eT÷‘· |ü&ÉT‘·THêïsTT. n+fÒ ô|<ä› q>∑sê˝À¢

51,000 eT+~øÏ $<o ∫\¢s¡ <äTø±D≤\ e\¢ ñbÕ~Û <=s¡≈£îÿ+&Ü b˛e#·TÃ.

34

e´ekÕj·T+

$<o ∫\¢s¡ <äTø±D≤\ e\¢ e#à nsTT<fi¢ ø±\+˝À 15 \ø£å\ eT+~øÏ Á|ü‘· ø£å+>±

ñbÕ~Û <=s¡T≈£î‘·T+<äì n+#·Hê, s¡yêD≤, eTÚ*ø£ dü<äTbÕj·÷\T, eT÷\´es¡Δq+

e+{Ï s¡+>±\˝À eTs√ 15 \ø£å\ eT+~øÏ ñbÕ~Û <=s¡ø=#·TÃ. ∫qï yê´bÕs¡T\≈£î

Á|ü‘· ø£å, |üs√ø£å ñbÕ~Û ø£*Œ+#·e#·TÃ. eTq $<Ûëq+ Ç˝≤+{Ï s¡ø£åD\T ø£*Œ+#ê*.

á |ü]es¡ÔHê ø±\+˝À ∫qïbÕ{Ï ∫\¢s¡ <äTø±D≤\ kÕúsTT ô|+#ê*. ÁbòÕ+#Ó’J\qT,

düVü≤ø±s¡ e´edüú\qT @sêŒ≥T #j·÷*. mHé&ç&ç_ ˝≤+{Ï e´edüú\qT @sêŒ≥T

#˚j·÷*.

∫\¢s¡ yê´bÕs¡+ @{≤ 13.3 XÊ‘·+ (CAGR 2006`10) #=|üq

ô|s¡T>∑T‘√+~. Ä<ÛäTìø£ ∫\¢s¡ yê´bÕs¡+ @{≤ 25XÊ‘·+ #=|üq ô|s¡T>∑T‘·T+<äì

n+#·Hê. ∫qïkÕúsTT ∫\¢s¡ yê´bÕs¡+ @{≤ 10 XÊ‘·+ Ò<ë n+‘·ø£Hêï ø=+#Ó+

m≈£îÿe>± ô|s¡T>∑T‘·T+~. n+fÒ ô|<ä› q>∑sê˝À¢ ≈£L&Ü $<o ∫\¢s¡ yê´bÕs¡ dü+düú\T

e∫ÃHê 75XÊ‘·+ yê´bÕs¡+ ∫\¢s¡ yê´bÕs¡T\ #‹˝ÀH ñ+≥T+~. nsTT<fi¢

ø±\+˝À ∫\¢s¡ yê´bÕs¡+ ¬s{Ϻ+|ü⁄ ne⁄‘·T+~. ∫qï kÕúsTT ∫\¢s¡ yê´bÕs¡+

50XÊ‘·+ ô|s¡T>∑T‘·T+~. n‘· +‘· nqT≈£L\yÓTÆq |ü]dæú‘·T˝À¢ ≈£L&Ü ‘·÷s¡TŒ Ädæj·÷

<XÊ˝À¢ e´ed”úø£è‘· ∫\¢s¡ yê´bÕs¡+ 25 qT+∫ 30 XÊ‘·+ $T+∫ ô|s¡>∑ Òeì

nqTuÛÑe |üPs¡«ø£+>± ‘*+~. Ä]úø£ e´edüú |ü⁄+Eø√e&É+, á yê´bÕs¡ ìs¡«Vü≤D≈£î

#ùd @sêŒ≥¢ e\¢ ndü\T Á|üjÓ÷»q+ düeT≈£îs¡T‘·T+~.

eTs√ n+X+ <X+˝À ô|≥Tºã&ÉT\T, n_Ûeè~Δπs≥T. 2002˝À eTq bı<äT|ü⁄

πs≥T &çõ|æ À 23 XÊ‘·+ ñ+fÒ 2008˝À n~ 37XÊ‘êìøÏ ô|]–+~. 2011˝À

32 XÊ‘·+≈£î ‘·–Z+~. <äXÊã› ø±\+>± ≈£î≥T+u≤\ bı<äT|ü⁄ 22XÊ‘·+ <ä>∑Zs¡

ì\ø£&É>± ñ+fÒ ø±s=Œπs{Ÿ dü+düú\, Á|üuÛÑT‘·« bı<äT|ü⁄ ‘·–Z+~. n_Ûeè~Δ

|ü⁄+Eø√e&É+˝À ô|≥Tºã&ç düeT≈£Ls¡&Üìø° Á|ü<Ûëq bÕÁ‘·. ô|≥Tºã&çøÏ ø£≥ø£≥>±

ñqï <X+˝À m|òt&ç◊ e\¢ n_Ûeè~›øÏ Áb˛‘ê‡Vü≤+ \_ÛdüTÔ+~.

∫es¡>± eTq ø£¬s+{Ÿ nøö+{Ÿ ˝À≥T <ë<ë|ü⁄ 78.2 _*j·THé &Ü\s¡T¢ ñ+~.

n+fÒ Ç~ õ&ç|æ À 4.4XÊ‘·+. eTq≈£îqï $<o e÷s¡ø£ Á<äe´ ì\«\ Ä<Ûës¡+>±

á˝À≥T uÛÑ]+#·&É+ ø£wüº+. $<XÊ\qT+∫ &ÉãT“ düeT≈£Ls¡&É+, $<o e´ekÕú|üs¡yÓTÆq

35

&܈ˆ »j·TÁ|üø±wt Hêsêj·TDY

ô|≥Tºã&ÉT\T, $<˚o Á|ü‘·´ø£å ô|≥Tºã&ÉT\ e˝Ò¢ á ˝À≥T |üP&ÉÃ>∑\+. Á|üyêdü

uÛ≤s¡rj·TT\T eTq <X+˝Àì @{≤ 50 _*j·THé &Ü\s¡T¢ |ü+|ædüTÔHêïs¡T. á

yÓTT‘·Ô+ dæús¡+>± ø=qkÕ>∑T‘√+~. ô|≥Tºã&ç e÷¬sÿ{Ÿ |ü⁄+E≈£î+fÒ $<o dü+kÕú>∑‘·

ô|≥Tºã&ÉT\÷ ô|s¡T>∑T‘êsTT. ø±ì á &ÉãT“ eTq <X+˝À dæús¡+>± ñ+≥T+<äì

#Ó|üŒ Ò+. eTq <X+˝À ø±˙, eT¬sø£ÿ&Ó’Hê >±˙ Çã“+~ m<äT¬s’‘ Ä ô|≥Tºã&ç

e÷j·T+ ne⁄‘·T+~. eTq≈£î Á|ü‘˚´ø£å $<˚o ô|≥Tºã&ÉT\ s¡÷|ü+˝À dæús¡yÓTÆq,

Bs¡Èø±*ø£yÓTÆq ô|≥Tºã&ÉT\T nedüs¡+. <ëì‘√ bÕ≥T kÕ+πø‹ø£‘· düeT≈£Ls¡T‘·T+~.

n_Ûeè~Δ, ñbÕ~Û, Ä<ëj·÷\T ô|s¡T>∑T‘êsTT.

yÓTT‘·Ô+ MT<ä #·÷ùdÔ ∫\¢s¡ yê´bÕs¡+˝À Á|ü‘· ø£å $<o ô|≥Tºã&çì C≤Á>∑‘·Ô>±

düeT≈£Ls¡TÃø√>∑*–‘ nìï s¡ø±\T>± Á|üjÓ÷»q+ ñ+≥T+~. nsTT‘ $düÔè‘·+,

yÓ’$<Ûä uÛÑ]‘·+ nsTTq uÛ≤s¡‘Y ≤+{Ï Ä]úø£ e´edüú À dü‘·«s¡ |ü]cÕÿsê\T, düs¡«s√>∑

ìyê]DT\≈£î neø±X+ ñ+&É<äT. �

36

e´ekÕj·T+

37

&܈ˆ »j·TÁ|üø±wt Hêsêj·TDY

38

e´ekÕj·T+

39

&܈ˆ »j·TÁ|üø±wt Hêsêj·TDY

40

e´ekÕj·T+