Page 1
ระบบนเวศใหมของสอ และบทบาทของวารสารศาสตรเชงขอมล
สฤณ อาชวานนทกล
Fringer | คนชายขอบ
http://www.fringer.org/
สมมนา Eisenhower Fellowships Alumni (Thailand), 8 ม.ค. 2557
งานนเผยแพรภายใตลขสทธ Creative Commons แบบ Attribution Non-commercial Share Alike (by-nc-sa) โดยผสรางอนญาตใหท าซ า แจกจาย แสดง และสรางงานดดแปลงจากสวนใดสวนหนงของงานนไดโดยเสร แตเฉพาะในกรณทใหเครดตผสราง ไมน าไปใชในทางการคา และเผยแพรงานดดแปลงภายใตลขสทธเดยวกนนเทานน
Page 2
- ชมชนออนไลนพดคยและ “ขยาย” เรองราวทสอกระแสหลกสราง
- ชมชนเหลานยงผลตสอแบบมสวนรวม รายงานขาวจากฐานราก แลกเปลยนความเหน และตรวจสอบขอเทจจรง
- สอกระแสหลกสามารถใช
เนอหาของชมชนเหลานเปนประโยชน ในฐานะแหลงขาว ไอเดยท าขาว และ cross-check ขอมล
“ระบบนเวศใหม” ของสอ
Page 3
การหลอมรวมสอ (media convergence)
• “โทรทศน” กบ “คอมพวเตอร” (เรมไปถง
สมารทโฟน) จะไมมความแตกตางอกตอไป
• หลอมรวมทง “สอ” และ “อปกรณ” – ทองเนต
บนทวได ดทวบนคอมพวเตอรได
• ในเมอธรรมชาตของเนต (new media) กบสอ
ดงเดม (old media) แตกตางกน การหลอมรวม
สอจงหลอมรวมตงแตกระบวนการผลตเนอหา
ถงกระบวนการเสพ
Page 4
นวมเดย = digital + interactive
Page 5
New Media vs. Old Media
• การเขาถง (access)
• ความคมคา (cost effectiveness)
• อาย (lifespan)
• ความร (knowledge)
• มผสรางเนอหาไมหยดนง (active
content producers) | ผเสพ=ผสราง
• การโตตอบกน (interactive)
Page 6
คนอานขาวจากหนาจอมากขน กระดาษนอยลง
Page 7
ประเภทของโซเชยลมเดย
7
พด/เขยน
เลนเกม
สรางเครอขาย
สถานท ซอสนคา/บรการ
สนทนา
แบงปน
Page 8
โซเชยลมเดยทไดรบความนยมสงสด
Page 9
เราเสพ “ขาว” ผานโซเชยลมเดย
Page 10
ความทาทายในระบบนเวศใหมของสอ
• การปกปองขอมลสวนบคคล
• ทกษะใหมๆ ทจ าเปน
• ความเรว vs. ความลก vs. ความ “แท” (authenticity)
• การก าหนดวาระขาว / self-selection bias
• ลขสทธ & การใหเครดต
• พนทสวนตว vs. พนทสาธารณะ
• แหลงรายได
Page 11
บทบาทสอ “มออาชพ” ในระบบนเวศใหม
1. ตอง “ท าหนาท” ใหดกวาเดม (น าเสนอ
ขอมลขาวสารทเปนประโยชนตอประชาชน
เขาถงและเขาใจงาย)
2. ตอง “อยรอด” เชงธรกจ (เผยแพรเนอหาได
อยางกวางขวาง และสามารถสรางรายได)
ประเดนททาทาย คอ จะท า 1 และ 2 พรอมกน
ไดอยางไร?
Page 12
โซเชยลมเดยชวยงานสอได แตมขอจ ากด
1. สบคน จดระเบยบ จดการขอมลไมได
(Facebook, Twitter, Instagram ฯลฯ
“ขาย” ขอมลเราใหสปอนเซอร และไมไดถก
ออกแบบมาเปนฐานขอมลสาธารณะ)
2. ความเสยงทจะ “ฟงความขางเดยว” แตฝงท
ตวเองชอบ (echo chamber effect)
3. ความเสยงทจะกระจายขอมลเทจ ปลอมแปลง
บดเบอน พดความจรงครงเดยว ฯลฯ
Page 13
บางอยางทส อ+ภาคประชาชน ควรรวมกนท า
1. วารสารศาสตรเชงขอมล (data journalism)
สองแบบ
• ใหประชาชนมสวนรวมสรางเนอหา วเคราะห
และตความ
• สอท าเอง
2. ผลกดนมาตรฐาน “ขอมลเปด” (Open Data)
3. ผลกดนมาตรฐาน “รฐเปด” (Open
Government)
Page 14
“วารสารศาสตรเชงขอมล” คออะไร?
• Data + Journalism ท าขาวดวยขอมล
สอมวลชน ผเชยวชาญดานไอท & อนๆ
ประชาชน
Page 15
ประโยชนของวารสารศาสตรเชงขอมล
• สามารถเขยนและใชโปรแกรมคอมพวเตอร ชวย
สะสมรวบรวมและวเคราะหขอมลมหาศาล
• ท าใหขาวม “หางยาว” (long tail) กวาปกต
• เปลยนรปแบบการน าเสนอประเดนซบซอนทม
ขอมลมหาศาล โดยเฉพาะตวเลข ใหเปน
Infographic เขาใจงาย
• ปลอยขอมล = เปดเวทใหผอานชวยวเคราะห
• สรางความแตกตางจากคแขง
• สรางแหลงรายไดใหมใหกบสอ
Page 16
ProPublica: Message Machine
Page 17
• ป 2012 Message Machine เรมตนจากผใชทวตเตอรบางคน
สงสยวา ท าไมอเมลหาเสยงทตนไดรบจากแคมเปญของโอบา
มาถงไดมเนอหาทแตกตางกน ไมใชทกคนไดรบอเมลเดยวกน
• ทมขาว ProPublica ประกาศใหผอานชวยสงอเมลแบบนให
สดทายไดอเมลกวา 30,000 ฉบบจากคนอาน
• โคดโมเดลคอมพวเตอร เทคนค Decision Tree (AI) มาวเคราะห
• พบวาประเดนทแตกตางทสดคอ จ านวนเงนทขอบรจาคขนอยกบ
วาผรบอเมลเคยบรจาคเงนใหพรรคเทาไร ถาเคยบรจาคจะขอ
$500 ถาไมเคยจะขอ $3 ตงตน
• แสดงผลการวเคราะหและอเมลทกฉบบบนเวบ ท าใหคนมองเหน
บางสวนของ “กลยทธการก าหนดกลมเปาหมาย”
(microtargeting) ในแคมเปญหาเสยงของพรรคการเมอง
วธท างาน ผลลพธ และผลกระทบ
Page 18
ซรสขาว “Do No Harm” โดย Las Vegas Sun
Page 19
• ป 2010 Las Vegas Sun วเคราะหขอมลบลโรงพยาบาลในกรง
ลาสเวกสกวา 2.9 ลานชน จากการใชกฏหมายขอมลขาวสาร
ราชการขอขอมลมา
• ผลการวเคราะหคนพบกรณทปองกนได เชน การตดเชอ การรบตว
ผปวยมาใหม (readmit) และขอผดพลาดในการผาตด รวมกน
3,600 กรณ ในจ านวนนม 300 กรณทผปวยตายจากความ
ผดพลาดทปองกนได
• ขาวในซรสนมทงขอเขยน แผนท เสนเวลา (timeline) แสดงให
เหนการตดเชอทกระจายไปทละโรงพยาบาล และกราฟฟกเลนได
(interactive graphics) ใหคนอานเรยงขอมลตามประเภทท
ตองการ (ชอโรงพยาบาล ประเภทของอาการทปองกนได ฯลฯ)
• หลงจากซรสตพมพ สภามลรฐเนวาดาออกกฏหมาย 5 ฉบบ เพม
ความโปรงใสในโรงพยาบาล ป 2011
วธท างาน ผลลพธ และผลกระทบ
Page 20
Texas Tribune : ฐานขอมลเงนเดอนขาราชการ
Page 21
• ตงแตป 2010 Texas Tribune จดท าฐานขอมลเงนเดอน
ขาราชการในมลรฐเทกซสและอพโหลดขนเวบใหคนเขาไปคน
ฟร ปจจบนมขอมลของขาราชการกวา 660,000 คน
• สามารถคนตามชอคน ชอต าแหนง ชอหนวยงาน และจ านวน
เงนเดอนได
• ขาราชการบางคนตดตอขอใหลบขอมลออก บางคนมองวาความ
เปนสวนตวถกละเมด หลงจากพบวาเงนเดอนตวเองเปนลงกแรก
ทกเกลแสดงผล เวลาไปคนชอตวเองในกเกล บรรณาธการ
หนงสอพมพโพสอธบายยนยนเหตผล
• หนาโครงการ data journalism ท านองน (ปจจบนมกวา 50
โครงการ) รวมกนดงดดคนอานมากกวาหนาขาวอนๆ ของ Texas
Tribune ทงหมด
วธท างาน ผลลพธ และผลกระทบ
Page 22
ตวอยางหวขอทนาท า data journalism ในไทย
• ตดตามรางกฏหมายทเขาสภา
– รางกฎหมายเปนประโยชนกบคนกลมไหน ใครเสยประโยชน
– แสดงความคบหนาของกฏหมาย
– สส. สว. คนไหนยกมอผาน ไมผาน
• การใชจายเงนประชาสมพนธของรฐ
• ปายโฆษณาทมหนานกการเมอง
– ขนาด ต าแหนง ประเภท (ผลงาน พอาร ฯลฯ) และจ านวน
• การจดซอจดจางในโครงการของรฐ
– ราคาทรฐจาย เปรยบเทยบกบราคาตลาด
Page 23
Data journalism ชวยคมจรรยาบรรณสอดวย
Page 24
“ขอมลเปด” : Open Data
“ขอมลเปด (open data) คอขอมลททกคนสามารถน าไปใช ใชซ า และเผยแพรไดฟร ภายใตเงอนไขอยางมากคอ ใหเครดตทมา และใหเผยแพรแบบเดยวกนเทานน” - http://opendefinition.org/
ลกษณะของ open data:
• เขาถงงาย : เชน เผยแพรผานเนต ท าซ าไดโดยมตนทนต ามาก
หรอไมมเลย อยในรปแบบทใชสะดวกและดดแปลงได
• ใชซ าและเผยแพรได : เผยแพรโดยอนญาตใหคนอนน าไปใชฟร
เผยแพรฟร และน าไปผสมรวมกบชดขอมลอนได
• ทกคนมสวนรวมได : ทกคนมสทธน าไปใช ใชซ า และเผยแพร ไม
เลอกปฏบตใดๆ เชน ไมมเงอนไขวาจะตองใชในการศกษาเทานน
หามน าไปใชเพอการคา ฯลฯ
Page 25
ขอมลเปด = มาตรฐาน data journalism
Page 26
Open Data อยางเดยวไมพอ
แหลงทมา: http://wiki.okfn.org
Page 27
Open Government คออะไร?
รฐบาลทประกาศเปน “รฐบาลเปด” (Open Government) จะทมเทในสามเรองใหญๆ
1. ความโปรงใส (Transparency) • องคกรสาธารณะ (หนวยงานราชการและองคกรอสระ) จะ “โปรงใสเปนคาตงตน” (ไมตองรอใหใครใชกฏหมายขอมลขาวสารขอขอมล)
• เปดเผยขอมลตางๆ เกยวกบกระบวนการทงหลายอยางชดเจนและสม าเสมอ
• ใชรปแบบ (format) ขอมลทเปนขอมลเปด ไดมาตรฐาน และใชซ าได
2. การมสวนรวม (Participation) • รบฟงความคดเหนจากประชาชนส าหรบกจกรรมทงหมด
• ท างานรวมกบประชานชนในหนาทส าคญๆ
3. การเพมพลง (Empowerment) • เปดขอมลและบรการตางๆ ในทางทคนอนน าไปตอยอดได ใหทรพยากรกบพลเมองในการแกปญหา
• เคารพในสทธความเปนสวนตว ประชาชนเปนเจาของขอมลสวนบคคลของตวเอง มสทธตรวจสอบและควบคมวาจะใหรฐใชขอมลนนๆ ดวยวธใดบาง
Page 28
Guardian แสดงขอมลคาใชจาย สส. องกฤษได..
Page 29
..เพราะสภาเปดเผยขอมลตามกฏหมายป 2009
Page 30
Sunlight Foundation โคด+ความร+นโยบาย
Page 31
Open Government Partnership
Page 32
“You never change things by fighting the
existing reality.
To change something, build a new model
that makes the existing model obsolete.”
--R. Buckminster Fuller