Netnotkun barna og unglinga og áhrif hennar á sálfélagslega heilsu Erla Berglind Tryggvadóttir og Lilja Björg Sigurjónsdóttir Ritgerð til BS prófs (12 einingar)
Netnotkun barna og unglinga og áhrif hennar á sálfélagslega heilsu
Erla Berglind Tryggvadóttir og Lilja Björg Sigurjónsdóttir
Ritgerð til BS prófs (12 einingar)
Netnotkun barna og unglinga og áhrif hennar á sálfélagslega heilsu
Erla Berglind Tryggvadóttir og Lilja Björg Sigurjónsdóttir
Ritgerð til BS prófs í hjúkrunarfræði
Leiðbeinandi: Páll Biering
Hjúkrunarfræðideild
Heilbrigðisvísindasvið Háskóla Íslands
Júní 2018
Internet use of children and adolescents and its influence on psychosocial health
Erla Berglind Tryggvadóttir og Lilja Björg Sigurjónsdóttir
Thesis for the degree of Bachelor of Science
Supervisor: Páll Biering
Faculty of Nursing
School of Health Sciences
June 2018
6
Ritgerð þessi er til BS prófs í hjúkrunarfræði og er óheimilt að afrita ritgerðina á
nokkurn hátt nema með leyfi rétthafa.
© Erla Berglind Tryggvadóttir og Lilja Björg Sigurjónsdóttir, 2018
Prentun: Samskipti
Reykjavík, Ísland, 2018
7
Ágrip
Hröð þróun hefur orðið í notkun snjalltækja og með tilkomu alls kyns forrita eins og Facebook,
Instagram og Snapchat sem hægt er að setja inn á snjallsíma, er aðgengi barna og unglinga að
samfélagsmiðlum mjög auðvelt. Talið er að meirihluti ungmenna noti internetið í dag og að þar fari
fram mikil samskipti á meðal unglinga. Fíkn í samfélagsmiðla er frekar nýtt en vaxandi vandamál og
einnig er einelti í raunheimi að færa sig meira yfir í neteinelti. Tilgangur samantektarinnar er að fjalla
um netnotkun barna og unglinga og þau áhrif sem hún hefur á sálfélagslegu heilsu þeirra.
Skoðaðar voru rannsóknir og greinar um netnotkun barna og unglinga, áhrif hennar á sálfélagslega
heilsu, netfíkn, neteinelti og ýmis konar úrræði fyrir foreldra, einstaklinga með netfíkn og þolendur
neteineltis. Niðurstöðurnar sýndu að börn og unglingar sem eiga foreldra sem fylgjast með netnotkun
barna sinna og setja þeim mörk eru í minni hættu á að þróa með sér netfíkn. Einnig eru foreldrar
fyrirmyndir barna varðandi netnotkun og endurspeglast hegðun foreldranna oft í hegðun barna þeirra.
Mikilvægt er að fræðsla um netnotkun barna og unglinga eigi sér stað innan skólanna, bæði fyrir
börnin sjálf og fyrir foreldra þeirra. Einnig ættu foreldrar að samræma sig á hvaða tímum og í hversu
langan tíma börn þeirra megi eyða á netinu daglega og er til dæmis góð leið til þess að stofna hóp inn
á Facebook til að samræma aðgerðir í þeim efnum.
8
Abstract
A rapid development has occurred in the potential use of smartphones for example with popular apps
such as Facebook, Instagram and Snapchat which can be installed on smartphones, provide easy
access to social media for children and adolescents. It is estimated that majority of adolescents use
the internet nowadays and that many of them communicate through the internet. Social media
addiction is a new and increasing problem and cyberbullying has also become more common than
bullying in real life. This literature review explores the internet use of children and adolescents and the
effect it has on their psychosocial health.
Researches and articles about internet use of children and adolescents were examined and its
effect on psychosocial health, internet addiction and cyberbullying, together with solutions for parents.
The results showed that children and adolscents that have parents who observe their childrens
internet use and set them clear boundaries are in decreased risk of developing internet addiction.
Furthermore, parents are role-models for their children in terms of internet use and parents behavior
reflect their childrens behavior.
It is important that education about internet use among children and adolescents takes place in the
school system, both for the children and their parents. Parents should also coordinate about how
much time their children can spend online daily and a good way to do that is to found a Facebook
group to coordinate actions.
9
Þakkir
Við viljum þakka leiðbeinanda okkar, Páli Biering dósent, fyrir gott samstarf og leiðsögn við gerð þessa
lokaverkefnis. Einnig viljum við þakka fjölskyldum okkar og þá sérstaklega mökum fyrir ómetanlegan
stuðning.
10
Efnisyfirlit
Ágrip ........................................................................................................................................................ 7Abstract ................................................................................................................................................... 8Þakkir....................................................................................................................................................... 9Efnisyfirlit ............................................................................................................................................... 101 Inngangur .......................................................................................................................................... 11
1.1Skilgreiningar ............................................................................................................................ 121.1.1 Sálfélagsleg heilsa .......................................................................................................... 121.1.2 Samfélagsmiðlar ............................................................................................................. 121.1.3 Neteinelti ......................................................................................................................... 121.1.4 Munurinn á einelti í raunheimi og neteinelti .................................................................... 131.1.5 Netfíkn ............................................................................................................................ 13
2 Aðferðir ............................................................................................................................................. 143 Fræðileg samantekt .......................................................................................................................... 15
3.1Útbreiðsla netnotkunar og þróun á henni í gegnum árin ........................................................... 153.1.1 Útbreiðsla ....................................................................................................................... 153.1.2 Þróun netnotkunar .......................................................................................................... 153.1.3 Netnotkun barna og unglinga ......................................................................................... 163.1.4 Kynjamunur á notkun samfélagsmiðla ............................................................................ 17
3.2Vitneskja foreldra ...................................................................................................................... 173.3Afleiðingar af netnotkuninni ...................................................................................................... 18
3.3.1 Áhrif internetsins á sálfélagslega heilsu barna og unglinga ........................................... 183.3.2 Áhrif svefnleysis á sálfélagslega heilsu .......................................................................... 193.3.3 Netfíkn ............................................................................................................................ 203.3.4 Hverjir eru í áhættu á að þróa með sér netfíkn? ............................................................. 203.3.5 Fíkn í samfélagsmiðla ..................................................................................................... 213.3.6 Neteinelti ......................................................................................................................... 21
3.4Úrræði ....................................................................................................................................... 233.4.1 Úrræði vegna netfíknar ................................................................................................... 233.4.2 Úrræði vegna neteineltis ................................................................................................. 233.4.3 Úrræði sem foreldrar geta beitt ....................................................................................... 24
4 Umræða ............................................................................................................................................ 254.1Afleiðingar og áhættuþættir ...................................................................................................... 254.2Úrræði ....................................................................................................................................... 25
Ályktanir ................................................................................................................................................. 27Heimildaskrá .......................................................................................................................................... 28Fylgiskjöl ................................................................................................................................................ 31 Fylgiskjal I ......................................................................................................................................... 31 Fylgiskjal II ........................................................................................................................................ 32
11
1 Inngangur Undanfarinn áratug hafa orðið gríðarlegar breytingar á samskiptum fólks (Pantic, 2014). Það er óljóst
hvort þessi mikla breyting hafi haft áhrif á sálfélagslega heilsu fólks en fjölmargar rannsóknir styðja
þann grun að notkun netmiðla eins og Facebook ýti undir þunglyndi (Pantic, 2014). Einstaklingar geta
einnig mistúlkað þessi rafrænu samskipti sem eru oft eins flókin og persónuleg samskipti. Þetta getur
leitt til kvíða og þunglyndis sem getur aftur leitt til aukinnar einangrunar (Seabrook, Kern og Rickard,
2016). Aðrar rannsóknir hafa þó sýnt að notkun þess geti aukið sjálfstraust (Pantic, 2014). Þar sem
notkun netsins er alltaf að aukast er mjög mikilvægt að rannsaka áhrif þess á sálfélagslega heilsu,
bæði til góðs og ills (Seabrook o.fl., 2016).
Netnotkun hefur aukist mikið undanfarin ár (Durkee, o.fl., 2012) ásamt snjallsímaeign sem fer ört
vaxandi (Terras og Ramsay, 2016). Notendur Facebook eru nærri tveir milljarðar manna en þeim fer
ört fjölgandi og eru notendur Snapchat um 200 milljónir manns (Kuss og Griffiths, 2017). Í
Bandaríkjunum nota 87% ungmenna netið, þar af fer 51% á það daglega (Richards, Caldwell og Go,
2015). Rannsókn Heimilis og skóla – Landssamtökum foreldra (2013) sýndi að 66% unglinga í 9. bekk
fóru á netið daglega eða nær daglega í hverri viku en 74% unglinga í 10. bekk. Samfélagsmiðlar eins
og Facebook og Snapchat eru mjög vinsælir í dag en þar er hægt að hafa samskipti sín á milli og nota
unglingar þetta samskiptaform mikið (Williams og Godfrey, 2011; Rafla, Carson og DeJong, 2014).
Rannsókn Chang o.fl. (2015) leiddi í ljós að meðal áhættuþátta þess að ánetjast netinu er að vera
drengur (61,4%) frekar en stúlka (38,6%), að foreldrar séu mikið á netinu sjálfir og lítið sé um eftirlit
með netnotkun unglingana. Rannsókn Lam (2015) leiddi enn fremur í ljós að áhættuþættir þess að
ánetjast netinu eru ef foreldrar séu þunglyndir og ekki sé gott samband á milli foreldra og barna þeirra.
Með aukinni tækni er aðgengi að netinu auðveld fyrir börn og unglinga (Hjördís Sigursteinsdóttir, Eva
Halapi og Kjartan Ólafsson, 2014) en 66% unglinga í 10. bekk eiga snjallsíma og 26% barna í 4. bekk
(SAFT, 2013). Að eyða of miklum tíma á samfélagsmiðlum getur leitt til netfíknar sem lýsir sér þannig
að einstaklingum líður illa ef þeir eru ekki nettengdir (Kuss og Griffiths, 2017). Ungir einstaklingar sem
eru mikið á netinu geta einnig þróað með sér þunglyndi og kvíða (Richards o.fl., 2015). Sýnt hefur
verið fram á sterk tengsl á milli þess að ánetjast áfengi, reykingum og ólöglegum vímuefnum og þess
að ánetjast netinu (Rücker, Akre, Berchtold og Suris, 2015). Neteinelti hefur aukist með aukinni notkun
netsins (SAFT, 2017). Neteinelti getur átt sér stað í gegnum alla þá tækni sem til er í dag svo sem
síma, SMS og samfélagsmiðla (SAFT, 2017). Talið er að neteinelti geti verið algengara en í raunheimi
og að þolendur séu yfirleitt gerendur líka (Páll Biering og Guðbergur K. Jónsson, 2016). Stúlkur á
unglingsaldri eru í meiri hættu gagnvart því að verða fyrir neteinelti (25%) heldur en drengir á
unglingsaldri (16%) (Williams og Godfrey, 2011). Neteinelti getur haft mjög alvarlegar afleiðingar í för
með sér, svo sem sjálfsvíg (Williams og Godfrey, 2011).
Rannsóknir sýna tengsl á milli þess að foreldrar setji börnum sínum mörk varðandi netnotkun, séu
vel að sér í tæknimálum, fylgist vel með netnotkun barna sinna og séu góðar fyrirmyndir á netinu og
þess að börn þeirra eyði minni tíma á því (Rafla o.fl., 2014). Þá sýna rannsóknir að þeir unglingar sem
finna fyrir minni afskiptum foreldra á netnotkun sinni séu líklegri til að þróa með sér netfíkn (Ólína
12
Freysteinsdóttir, Halldór S. Guðmundsson og Kjartan Ólafsson, 2015). Mikilvægt er því að styðja við
foreldra og hjálpa þeim að finna úrræði til að hafa stjórn á netnotkun barna sinna (Rafla o.fl., 2014).
Markmið verkefnisins er að kanna tengsl á milli netnotkunar barna og unglinga og áhrif hennar á
sálfélagslega heilsu. Rannsóknarspurningin sem sett er fram er því svohljóðandi: Hver eru áhrif
netnotkunar barna og unglinga á sálfélagslega heilsu?
1.1 Skilgreiningar Hér fyrir neðan er listi yfir þær skilgreiningar sem eru notaðar í ritgerðinni.
1.1.1 Sálfélagsleg heilsa Sálfélagsleg heilsa er ástand geðheilbrigðis sem tengist hamingju, ánægju, afrekum, bjartsýni og von.
Þessi hugtök er erfitt að skilgreina auk þess sem skilgreining þeirra breytist þegar þau eru sett í
samhengi við ákveðna manneskju og lífsskilyrði hennar. Sálfélagsleg heilsa felur í sér fjöldann allan af
viðmiðum, þó enginn nái öllum viðmiðum fullkomlega geta flestir nálgast helstu viðmiðin (Stuart,
2013). WHO skilgreinir sálfélagslega heilsu sem stig vellíðunar þar sem hver einstaklingur skilur
möguleika sína, getur tekist á við streitu daglegs lífs, getur verið á vinnumarkaði og er fær um að
leggja sitt af mörkum til samfélagsins (WHO, 2014). Fíkniefna- og geðheilsunefnd Bandaríkjanna
(SAMHSA) leggur áherslu á eftirfarandi atriði varðandi geðheilsu: Geðheilbrigði er nauðsynlegur hluti
allrar heilsu, þar sem lögð er áhersla á annars vegar forvarnir og hins vegar áhrifaríka meðferð fyrir þá
sem glíma við geðræn vandamál og/eða fíkniefnaneyslu (Stuart, 2013).
Ef geðheilbrigðið bregst eiga sér stað geðraskanir sem valda einstaklingnum mikilli þjáningu,
skerðir starfsgetu hans og lífsgæði. Geðraskanir valda miklu álagi á sjúklingana, fjölskyldur þeirra,
samfélagið og heilbrigðiskerfið. Auk þess er verulega aukin hætta á ótímabæru andláti hjá fólki með
geðraskanir (Stuart, 2013). WHO skilgreinir geðraskanir sem raskanir sem samanstanda af
fjölmörgum vandamálum með mismunandi einkennum. Þær eru yfirleitt greindar út frá nokkrum þáttum
einkenna svo sem erfiðum hugsunum, tilfinningum, hegðun eða samskiptum við annað fólk. Má þar
nefna geðræn vandamál eins og þunglyndi og kvíða og sjúkdóma tengdum vímuefnamisnotkun. Flesta
af þessum sjúkdómum er hægt að meðhöndla með góðum árangri (WHO, e.d.).
1.1.2 Samfélagsmiðlar Samfélagsmiðlar er vettvangur á netinu sem gerir fólki kleift að búa til aðgang, deila persónulegum
upplýsingum og vera í samskiptum við annað fólk. Það er orðinn vinsæll vettvangur til að taka þátt í
félagslegum samskiptum (Ryan, Allen, Gray og McInerney, 2017).
1.1.3 Neteinelti Þórhildur Líndal skilgreinir neteinelti á eftirfarandi hátt:
Einelti er endurtekin ámælisverð háttsemi af hálfu eins eða fleiri saman, það er
hegðun, athöfn eða athafnaleysi, sem er til þess fallin að meiða, niðurlægja, gera lítið
úr, móðga, særa, mismuna, ógna og valda vanlíðan hjá þeim sem hún beinist að.
Þetta á meðal annars við um skilaboð eða aðrar upplýsingar sem miðlað er í síma eða
13
með rafrænum hætti. Hér er þó almennt ekki átt við samskipti eða skoðanaskipti milli
jafningja (Þórhildur Líndal, 2011, bls.38).
1.1.4 Munurinn á einelti í raunheimi og neteinelti Einelti sem verður í raunheimi og neteinelti eru að mörgu leyti svipuð en þó eru ákveðnir þættir sem
eru frábrugðnir neteineltinu sem geta gert eineltið mun erfiðara viðfangs og geta haft enn verri
afleiðingar í för með sér. Má þar nefna að gerandinn gengur oft enn lengra í andlegu og félagslegu
ofbeldi þar sem hann sér ekki framan í þolandann. Einnig er það þannig að það sem fer á netið verður
þar alla tíð sem getur valdið því að eineltið haldi áfram og jafnvel aukist þegar efninu sem veldur
eineltinu er dreift á marga aðila (Páll Biering og Guðberg K. Jónsson, 2016).
1.1.5 Netfíkn Netfíkn er lýst sem stjórnlausri netnotkun. Einstaklingurinn hefur þá enga stjórn á netnotkun sinni sem
á endanum veldur honum sálfélagslegum og félagslegum erfiðleikum og erfiðleikum tengdum námi og
vinnu (Cao og Su, 2006).
Í lýsingum unglinga kemur fram að ef foreldrar setja óskýr mörk þá virðast unglingarnir vera í meiri
vanda og fram koma ýmis einkenni netfíknar, meðal annars stjórnleysi í netnotkun, svefnleysi,
einangrun, verri frammistaða í skóla og vandi í samskiptum við foreldra (Ólína o.fl., 2015).
14
2 Aðferðir Heimilda var aflað í gagnagrunnunum Pubmed, Google Scholar, Web of Science og Scopus. Helstu
leitarorðin voru: Sálfélagsleg heilsa (e. mental health, psychosocial health), netnotkun (e. internet
use), internet (e. internet), unglingar (e. adolescents), börn (e. children), drengir (e. boys), stúlkur
(e. girls), foreldrar (e. parents), tölva (e. computer), samskiptasíða (e. instant messaging), snjallsími
(e. smart phone, mobile phone), samfélagsmiðill (e. social network, social media), samskipti
(e. communication), neteinelti (e. cyberbullying) og netfíkn (e. internet addiction, internet abuse).
Lögð var áhersla á að finna nýlegar heimildir en heimildirnar eru allar frá árunum 2005-2018.
15
3 Fræðileg samantekt
3.1 Útbreiðsla netnotkunar og þróun á henni í gegnum árin
3.1.1 Útbreiðsla Internetið er orðið mikilvægur staður til að vera á þó að enn hittist unglingar í verslunarmiðstöðvum og
fleiri stöðum og það að vera sýnilegur á netinu er orðinn mikilvægur þáttur í félagsmynd barna (Rafla
o.fl., 2014). Facebook er stærsti samfélagsmiðillinn en aðrir miðlar eins og Snapchat eru líka vinsælir
(Rafla o.fl., 2014). Í könnun SAFT frá 2013 kom fram að meirihluti barna og unglinga skoða
samskiptasíður daglega. Tveir þriðju (66,7%) íslenskra barna sögðust nota netið nokkrum sinnum á
dag og 8,4% þeirra nota netið í meira en fjórar klukkustundir á dag (SAFT, 2013).
Að senda smáskilaboð hefur notið mikilla vinsælda á meðal unglinga en þróun þeirra hefur verið
hröð í kjölfar mikillar notkunar á snjallsímum. Þau bjóða upp á samtöl í rauntíma, deilingu á myndum
og myndskeiðum en einnig eru þau notuð til að tjá tilfinningar (Piwek og Joinson, 2016). Árið 2014
voru send yfir 50 milljarða smáskilaboða daglega (Piwek og Joinson, 2016). Árið 2016 var Facebook
vinsælasta samfélagssíðan með 1712 milljónir virka notendur en notendafjöldi eykst um 17–20%
árlega (Kuss og Griffiths, 2017). Undanfarin ár hafa nýir samfélagsmiðlar komið fram sem eru mjög
vinsælir, sérstaklega á meðal yngri notenda. Instagram kom fram árið 2010 þar sem hægt er að deila
myndum og myndböndum. Snapchat kom fram á sjónarsviðið árið 2011 og var vinsælasti
samskiptamiðillinn árið 2016 hjá fólki á aldrinum þrettán til tuttugu og fjögurra ára en 72% þeirra
notuðu hann (Kuss og Griffiths, 2017).
Snapchat var með 200 milljónir notenda árið 2016 (Kuss og Griffiths, 2017). Vinsældir þess hafa
verið miklar en notkun forritsins jókst úr 20 milljónum sendra myndskeiða árið 2012 í 200 milljónir árið
2013 og í 350 milljónir seinna sama ár (Charteris, Gregory og Masters, 2014). Það var markaðssett
fyrir unglinga yfir þrettán ára en strax var tekið fram að notendur skyldu vera passasamir um hvaða
myndir þeir senda þar sem auðvelt sé að taka skjáskot þrátt fyrir að þær eigi að hverfa eftir nokkrar
sekúndur (Charteris o.fl., 2014). Það er einmitt það sem greinir Snapchat frá öðrum samfélagsmiðlum,
myndirnar og myndskeiðin hverfa eftir nokkrar sekúndur og sjást ekki aftur (Kuss og Griffiths, 2017).
Að auki er hægt að skrifa texta sem birtist með myndinni og hafa samskipti í gegnum forritið (Piwek og
Joinson, 2016). Forritið er ekki einungis notað í þeim tilgangi að deila myndum og myndskeiðum
heldur er það líka orðin vinsæl leið til að finna ástina. Forritið hefur sínar skuggahliðar og býður upp á
misnotkun en margir taka skjáskot af myndinni sem tekin var og geyma í eigin síma og brjóta þar með
trúnað þess sem á myndina (Charteris, Gregory, Masters og Kennedy, 2016).
3.1.2 Þróun netnotkunar Netnotkun hefur aukist gríðarlega undanfarin ár en um tveir milljarðar manna nota netið, meirihlutinn
ungt fólk og unglingar (Durkee, o.fl., 2012). Upphaflega voru tölvur hugsaðar fyrir fullorðna en
staðreyndin er sú að börn og unglingar hafa tekið þessari hröðu þróun fagnandi og frá upphafi hafa
unglingar verið í meirihluta þeirra sem nota samskiptasíður eins og Facebook (Shapiro og Margolin,
2014). Snjallsímar eru taldir vera sjálfsagðir hlutir í dag og eru taldir mikilvægir fyrir vinnu, menntun og
16
í samskiptum fólks ásamt mörgu öðru. Heimilið er einnig uppspretta tækninnar, þar eru yfirleitt til tæki
eins og spjaldtölvur, tölvur og snjallsímar og því verða börn mjög ung fyrir áhrifum hennar (Terras og
Ramsay, 2016).
3.1.3 Netnotkun barna og unglinga Rannsóknir í Evrópu hafa sýnt að 80% unglinga á aldrinum fimmtán til sextán ára verja að meðaltali
tveimur tímum daglega eða nánast daglega á netinu (Livingstone, Haddon, Görzig og Kjartan
Ólafsson, 2011). Hjá Livingstone, Staksrud og Kjartani (2011) kom fram að 77% evrópskra unglinga á
aldrinum þrettán til sextán ára höfðu sinn eigin aðgang að samskiptasíðum á netinu og notuðu þessar
samskiptasíður til að eiga í samskiptum við aðra unglinga og fullorðna. Rannsókn Richards o.fl. (2015)
leiddi í ljós að í Bandaríkjunum er talið að 87% unglinga séu notendur netsins og að 51% noti það
daglega en rannsókn Willams og Godfrey (2011) leiddi í ljós að 93% unglinga í Bandaríkjunum noti
netið til þess að hafa samskipti við vini sína og því eru niðurstöður þessara tveggja rannsókna
sambærilegar. Auk þess eru vinsældir samfélagsmiðla alltaf að aukast og hafa 55% unglinga
forsíðumynd af sér á síðum eins og Facebook og Myspace. Í rannsókn Rafla o.fl. (2014) kom fram að í
Bandaríkjunum fari 95% unglinga daglega á netið sem er mikil aukning eða úr 73% frá árinu 2000. Sú
notkun fer mestmegnis fram á heimilinu (57%) og þá helst í svefnherbergi unglinganna. Ljóst er að
rannsóknum ber ekki saman um hversu margir unglingar noti netið daglega.
Snjallsímaeign barna fer ört vaxandi og í Bretlandi er einn af hverjum þremur eigendum snjallsíma
undir átján ára og 11% þriggja til fjögurra ára barna er á netinu (Terras og Ramsay, 2016). Árið 2009
áttu 66% unglinga farsíma og var notkun samfélagsmiðla svo sem Facebook helst í gegnum þá (Rafla
o.fl., 2014). Bandarískir unglingar eiga að meðaltali 300 vini á Facebook og eru 40% þeirra ekki með
lokaðan aðgang (Rafla o.fl., 2014). Í maí 2010 áttu 75% barna á aldrinum tólf til sautján ára farsíma í
Bandaríkjunum (Williams og Godfrey, 2011).
Samkvæmt könnun SAFT (Samfélag, fjölskylda og tækni) eiga 96% barna og unglinga á Íslandi
annað hvort farsíma eða snjallsíma og er það aukning frá könnun sem var gerð árið 2009 en þar var
hlutfallið 88%. Þar kom fram að því eldri sem börnin eru þeim mun meiri líkur eru á að þau eigi
snjallsíma í stað farsíma en í 10. bekk eiga 66% barna snjallsíma á móti 26% barna í 4. bekk. Einnig
nota 39% snjallsímann til þess að fara á samfélagsmiðla eins og Facebook og Instagram (SAFT,
2013).
Niðurstöður rannsóknar Heimilis og skóla – Landssamtaka foreldra (2013) sýna að 95% unglinga í
9. og 10. bekk í grunnskóla verja tveimur tímum á netinu á virkum dögum og þremur tímum um helgar
og á frídögum. Tveir þriðju (66%) þátttakenda í 9. bekk voru daglega eða næstum daglega á netinu í
hverri viku en 74% þátttakenda í 10. bekk. Hærra hlutfall þátttakenda í 10. bekk en 9. bekk varði
tveimur tímum eða meira á netinu á virkum dögum og um helgar. Fram kom hjá þátttakendunum að
það væri ýmislegt jákvætt við netnotkun og að foreldrar eða „fullorðnir“ einstaklingar gerðu sér ekki
alveg grein fyrir því hversu mikið netið gæti nýst þeim, það væri ekki bara tímaeyðsla. Þátttakendurnir
skýrðu frá því að það væri mjög auðvelt að eignast vini á netinu og nokkrir sögðu frá því að þeir ættu
erfitt með að eiga samskipti við jafnaldra í hinu daglega lífi en það væri allt annað mál á netinu þó að
sumir tækju bein samskipti fram yfir samskipti á netinu (Heimili og skóli – Landssamtök foreldra, 2013).
17
3.1.4 Kynjamunur á notkun samfélagsmiðla Kynin virðast nota netið í mismunandi tilgangi. Konur nota samfélagsmiðla meira til að hafa samskipti
og til að eyða tímanum á meðan karlar nota netið meira til að leita upplýsinga og til að finna sig á
meðal þeirra sem deila sömu áhugamálum og þeir (Kuss og Griffiths, 2011). Í rannsókn Hjördísar o.fl.
(2014) kom fram að drengir eyði að meðaltali tveimur og hálfri klukkustund á netinu á meðan stúlkur
eyða tveimur klukkustundum.
Bezinović, Roviš, Rončević og Bilajac (2015) gerðu rannsókn í 22 skólum á fjórtán til nítján ára
unglingum (N = 1539) til að skoða tengsl netnotkunar og geðheilbrigðis á meðal unglinga. Niðurstöður
rannsóknarinnar leiddu í ljós að drengir höfðu meiri tilhneigingu til að nota óleyfilegt efni og greina
ranglega frá því hverjir þeir væru á netinu á meðan stúlkur voru mun líklegri til þess að nota netið til
heimanáms. Drengir sýndu meiri árásargirni en stúlkur á meðan stúlkur tjáðu sig mun meira um
heilsufarsleg vandamál og einkenni þunglyndis. Stúlkur voru mun líklegri til þess að þróa gott og traust
vinasamband á netinu (Bezinović o.fl., 2015). Áhættuhegðun á netinu endurspeglar áhættuhegðun í
daglegu lífi eins og árásargirni og misnotkun áfengis (Bezinović o.fl., 2015). Þessi rannsókn sýndi að
erfið hegðun á netinu, svo sem að villa á sér heimildir til að vekja athygli á sér, var meira áberandi hjá
drengjum (Bezinović o.fl., 2015).
Unglingsstúlkur eru mun líklegri til að verða þolendur neteineltis, eða 25% stúlkna á móti 16%
drengja. Þær eru einnig líklegri til að segja fullorðnum einstaklingi frá neteineltinu, eða 21% stúlkna á
móti 18% drengja og neteineltið sem þær verða fyrir er einnig frábrugðið því sem drengir verða fyrir.
Stúlkur hafa tilhneigingu til að breiða út sögusagnir í neteinelti á meðan drengir deila frekar myndum af
öðrum einstaklingum sem geta haft skaðleg áhrif á þá einstaklinga sem myndirnar eru af (Williams og
Godfrey, 2011).
3.2 Vitneskja foreldra Tölvu- og netnotkun barna og unglinga hér á landi þykir mikil (Embætti landlæknis, 2009). SAFT gerir
reglulega kannanir á netnotkun barna og unglinga og hversu vel foreldrar eru meðvitaðir um hana
(SAFT, 2013). Samkvæmt könnun SAFT sem gerð var árið 2013 var töluverður munur á svörum barna
og unglinga annars vegar og svörum foreldra hins vegar. Töluvert ósamræmi var til dæmis á svörum
þeirra um hversu vel foreldrarnir töldu sig fylgjast með netnotkun barna sinna. Tæplega helmingur
(47%) foreldra sögðust fylgjast vel með netnotkun barnanna en 16,2% barna og unglinga sögðu
foreldrana fylgjast vel með netnotkun sinni. Sama átti við þegar spurt var hvort foreldrarnir sætu hjá
börnunum og fylgdust með hvað þau væru að gera. Rúmlega þrír fjórðu (76%) foreldra sögðust
fylgjast með hvaða vinum börnin bættu við á vinalista á móti 52% barnanna. Um helmingur (53%)
foreldra sögðust fylgjast með tölvupóstum og smáskilaboðum barnanna en 23% barnanna sögðu að
foreldrarnir fylgdust með þessum þáttum hjá sér. Flestir foreldranna vita til hvers börnin þeirra nota
netið en ástæða er til að hvetja foreldra til að fylgjast betur með netnotkun þeirra (SAFT, 2013). Gott er
að hafa í huga að unglingar finna sér einnig leiðir framhjá eftirliti foreldra með því að búa til fleiri en eitt
notendanafn (Rafla o.fl., 2014).
Foreldrum finnst þeir oft vera hjálparvana gagnvart tölvu- og netnotkun barna sinna en með því að
vera góðar fyrirmyndir á netinu auka þeir líkur á því að börn þeirra sýni örugga netnotkun (Rafla o.fl.,
18
2014). Eins kemur fram að börn sem fá skammtaðan tíma á netinu eyða minni tíma þar (Rafla o.fl.,
2014). Með því að fylgjast með og taka þátt í virkni barnanna á netinu, ræða heiðarlega við þau um
kosti og galla netnotkunar og setja heilbrigð mörk þá geta foreldrar fundið leið til að deila jákvæðum
hliðum tækninnar og forðast neikvæðar hliðar. Með því að tryggja tíma án netsins og að „slökkva“ á
því kenna þau líka barninu persónuleg samskipti í stað samskipta í gegnum netið. Því þurfa foreldrar
að vera vel að sér í tækni og notkun á netinu til að geta leiðbeint börnum sínum frá unga aldri (Rafla
o.fl., 2014).
3.3 Afleiðingar af netnotkuninni
3.3.1 Áhrif internetsins á sálfélagslega heilsu barna og unglinga Sumir sérfræðingar hafa áhyggjur af áhrifum stafrænu tækninnar á sálfélagslegan þroska og að hún
leiði af sér hegðunarvanda á unglingsárum og minni félagslega færni (Rafla o.fl., 2014). Rannsóknir
hafa sýnt að reynslan af því að vera þolandi neteineltis tengist alls kyns tilfinninga- og
hegðunarvandamálum sem eru einkennandi fyrir einelti í raunheimi. Rannsóknir hafa enn fremur sýnt
fram á bein tengsl á milli þess að verða þolandi neteineltis og eineltis í raunheimi og að sálræn áhrif
eineltis geti leitt af sér einmanaleika, hjálparleysi, þunglyndi og kvíða (Bezinović o.fl., 2015). Einnig er
hægt að tengja einmanaleika, flótta frá raunveruleikanum og leiða við netnotkun unglinga (Hjördís o.fl.,
2014).
Fyrstu rannsóknir (sem komu út árið 1998) á sambandi netnotkunar og félagslegra samskipta á
milli fólks sýndu að aukin netnotkun leiddi af sér minni samskipti við fjölskyldumeðlimi (Pantic, 2014).
Athyglisvert við þetta er að á þessum árum voru þeir netmiðlar sem við notum í dag ekki til, til dæmis
var Facebook stofnað árið 2004 (Pantic, 2014). Með aukinni netnotkun barna og unglinga hefur tíminn
sem þau eyða með fjölskyldu sinni minnkað og þar með félagsleg tengsl (Pantic, 2014).
Niðurstöður Pantic (2014) benda til jákvæðs sambands milli þunglyndiseinkenna og netnotkunar en
neikvæðs sambands á milli þunglyndiseinkenna og sjónvarpsáhorfs. Skýring á tengslum þunglyndis
og netnotkunar er að samskipti í gegnum netið hleypa oft af stað misskilningi eða að maður öðlist
neikvæðar hugmyndir um líkamsmynd sína, menntunarstig, gáfur og hvers virði maður er í gegnum
vinalistann á Facebook (Pantic, 2014). En svo kemur líka fram að þeir sem eiga samskipti í gegnum
netið við fjölskyldu og góða vini sýni minni þunglyndiseinkenni en aðrir (Pantic, 2014).
Fólk á almennt í miklum samskiptum á netinu og hagnast sumir á því á meðan aðrir tapa á því.
Fólk sem á vini og er í persónulegum tengslum við vinina verða frekar einmana við að nota netið til að
eiga samskipti meðan að þeir sem eiga ekki vini og eru þar með í minni persónulegum samskiptum við
aðra líður betur með þessi samskipti. Það getur þó leitt til þunglyndis og félagsfælni hjá báðum hópum
að eiga mikil samskipti í gegnum netið í stað beinna persónulegra samskipta (Bezinović o.fl., 2015).
Notkun netsins er ein vinsælasta tómstundaiðja barna og unglinga í vestrænum ríkjum og hafa
fjölskyldur upplifað erfiðleika vegna netnotkunar og hafa því í vaxandi mæli leitað eftir aðstoð frá
heilbrigðisþjónustu, félagsþjónustu og lögreglu vegna vanda af völdum hennar (Hjördís o.fl., 2014).
Að nota netið til að afla sér fræðilegrar þekkingar er árangursrík netnotkun og er einnig tengd
jákvæðum tilfinningum og betri sálfélagslegri heilsu (Bezinović o.fl., 2015). Þeir sem hafa góða
19
sjálfsstjórn og sjálfsmynd á netinu geta aukið sjálfstraust sitt með því að stýra notkun sinni á því og
þróa skilning sinn á notkun samfélagsmiðla. Rétt netnotkun unglinga getur stuðlað að jákvæðri þróun
sjálfsmyndar, félagstengsla og ýtt undir vitrænan þroska eins og sköpunargáfu (Rafla o.fl., 2014).
Niðurstöður Bezinović o.fl. (2015) benda til þess að samskiptatækni geti haft jákvæð áhrif því það
gerir þeim sem beita henni kleift að hafa hraðari og auðveldari samskipti og aukna tengslamyndun.
Það auðveldar þeim að eignast vini og að ljúka við heimanám. Slík notkun á netinu örvar félagslegan
þroska unglinganna og getur verið sérstaklega gagnlegt fyrir þá sem eiga erfitt með að eignast vini í
raunheiminum. Rannsókn Ólínu Freysteinsdóttur, Halldórs S. Guðmundssonar og Kjartans Ólafssonar
(2015) leiddi í ljós að sumir unglinganna nota netið á þann hátt að það kemur niður á lífsgæðum
þeirra. Þeir fengu ekki nægan svefn og einnig kom netnotkun niður á námi og heilbrigðum lífsstíl.
3.3.2 Áhrif svefnleysis á sálfélagslega heilsu Svefn er mikilvægur fyrir börn og unglinga meðal annars vegna þess að góður svefn eykur námsgetu
þeirra og vinnsluminni. Ónægur svefn, rofinn svefn og að fara seint að sofa hefur áhrif á hegðun þeirra
og heilastarfssemi (Dewald, Meijer, Oort, Kerkhof og Bögels, 2010). Notkun á farsímum virðist hafa
neikvæð áhrif á unglinga þar sem hún bitnar á svefni þeirra og er þetta vaxandi vandamál á meðal
þeirra (Hardell, 2018).
Beebe o.fl. (2008) gerðu tilraun á svefni og hegðunarbreytingum unglinga á aldrinum 13,9 til 16,8
ára þar sem annar hópurinn var látinn liggja uppi í rúmi í 6,5 klukkustundir án þess endilega að vera
sofandi og hinn hópurinn var látinn liggja uppi í rúmi í 10 klukkustundir. Niðurstöðurnar úr rannsókninni
sýndu tengsl milli ófullnægjandi svefns og hegðunarvandamála. Viðtöl sem tekin voru við unglingana
eftir rannsóknina leiddu í ljós að þeir sem lágu styttra í rúminu áttu almennt erfiðara með að vakna en
voru fljótari að sofna, jafnframt var nýting á svefni betri og svefninn var samfelldari. Foreldrar og
þátttakendur sögðu að unglingarnir væru töluvert minna eftirtektarsamir eftir vikuna þegar þeir lágu
uppi í rúmi í styttri tíma en vikuna þegar þeir lágu í lengri tíma. Dagsyfja og skortur á athygli virtist vera
í samræmi við skort á svefni á öllum aldri. Foreldrarnir og unglingarnir töluðu um að þeir væru hægari í
gang vikuna þegar þeir lágu uppi í rúmi í styttri tíma í samanburði við vikuna sem þeir lágu uppi í rúmi í
lengri tíma. Þeir sem lágu í rúminu í styttri tíma sýndu jafnframt merki um erfiðleika við að sýna
stillingu, aukinn pirring og mótþróa.
Á unglingsárum fer fram mikill þroski í framheila sem er talinn vera mjög viðkvæmur fyrir svefnleysi
(Beebe, o.fl.). Þrátt fyrir að þurfa að vakna snemma í skóla sofna unglingar í þróuðum löndum að
meðaltali seinna en eldri og yngri einstaklingar í sömu löndum. Svefntími unglinga er um 1,5 til 3
klukkustundum styttri á skóladögum heldur en um helgar og í skólafríum (Beebe, o.fl., 2008). Meðal
einkenna sem fylgja litlum svefni unglinga eru syfja, lægri einkunnir, skapgerðarbrestir og
áhættuhegðun (Beebe, o.fl., 2008).
Heilbrigðisstéttir hafa áhyggjur af áhrifum netnotkunar á sálfélagslega heilsu og þá sérstaklega
svefn, þyngd, líkamsrækt og virkni í skóla (Rafla o.fl., 2014). Lífstíll margra unglinga einkennist af of
litlum svefni (Beebe, o.fl., 2008) og unglingar sem nota netið óhóflega eru líklegri til að vera með
svefntruflanir (Rafla o.fl., 2014; Li, Lau, Mo, Su, Qin og Gross, 2017).
20
3.3.3 Netfíkn Tæknin er orðin þannig í dag að hægt er að komast á netið nánast hvar sem er og hvenær sem er
(Hjördís o.fl., 2014). Þó netfíkn sé ekki flokkuð sem röskun þá hefur hún í vaxandi mæli verið
skilgreind sem hegðunarvandamál, sérstaklega á meðal unglinga (Lam, 2015). Eitt áherslusvið
rannsókna á netnotkun unglinga varðar svokallaða netfíkn, það er áráttuhegðun sem hefur neikvæð
líkamleg og félagsleg áhrif. Dæmi um slík áhrif er skortur á svefni og erfiðleikar í samskiptum (Hjördís
o.fl., 2014).
Í rannsókn Hjördísar o.fl. (2014) sem var hluti af evrópskri rannsókn kom fram að íslenskir
unglingar telja sig hafa stjórn á netnotkun sinni þó þau telji að hún sé orðin óhóflega mikil. Mjög lítill
hluti unglinganna (1%) var með einkenni netfíknar og 7% þeirra voru skilgreind í áhættuhópi vegna
netfíknar.
Rannsókn Hjördísar o.fl. (2014) sýndi að 36% þátttakenda höfðu sleppt því að gera aðra hluti
vegna þess tíma sem þau eyddu á netinu og rúmlega helmingur hafði reynt að minnka netnotkun sína
á þessum tíma. Ekki kom fram munur eftir kyni og búsetu en hins vegar kom fram að þátttakendur í
10. bekk höfðu frekar sleppt því að gera aðra hluti vegna netnotkunar (40%) en þátttakendur í 9. bekk
(31%). Stúlkur höfðu í meiri mæli en drengir reynt að minnka netnotkun sína eða 61% á móti 41%.
Einnig höfðu þátttakendur á höfuðborgarsvæðinu í meira mæli en þátttakendur á landsbyggðinni
takmarkað netnotkun sína. Í eigindlega hluta rannsóknarinnar töluðu sumir þátttakendur um að þeir
hefðu ekki alltaf stjórn á netnotkun sinni á meðan aðrir töldu sig hafa fullkomna stjórn á henni. Sumir
þátttakendur nefndu að þeir hittu vini sína sjaldnar í eigin persónu eftir að þeir fóru að nota netið og
sumir viðmælenda höfðu fjarlægst vini sína verulega. Þeir unglingar sem lýsa óskýrum mörkum
foreldra virðast eiga í meiri erfiðleikum og í lýsingum þeirra komu fram alvarlegri einkenni netfíknar.
Unglingar tengja mikla netnotkun við persónulegan vanda eins og einelti, einmanaleika og vinaleysi.
Niðurstöður þessarar rannsóknar staðfesta mikilvægi fjölskyldunnar þegar kemur að netfíkn unglinga
(Ólína o.fl., 2015).
3.3.4 Hverjir eru í áhættu á að þróa með sér netfíkn? Rannsóknir sýna að of mikil viðvera á samfélagsmiðlum getur leitt til einkenna sem líkjast því að vera
háður fíkniefnum. Þessum einkennum hefur verið lýst sem skapgerðarbrestum, að draga sig í hlé og
hegðunarbreytingum (Kuss og Griffiths, 2017). Einstaklingarnir sækja í meira mæli í að vera tengdir
samfélagsmiðlum og líður illa þegar þeir geta ekki eytt tíma á netinu. Þetta leiðir til
hegðunarvandamála (Kuss og Griffiths, 2017). Spurningin er hvers vegna fólk verður háð
samfélagsmiðlum. Er það út af tækninni eða er það út af því sem tæknin leyfir þeim að gera? Ástæðan
gæti verið samskiptin, Facebook-vinirnir og þessi góða tilfinning sem kemur þegar einhver sýnir manni
áhuga á netinu (Kuss og Griffiths, 2017).
Rannsókn Chang o.fl. (2015) sýndi að nokkrir þættir ráða því hvort unglingar verði háðir
samfélagsmiðlum, meðal annars kyn, tengsl við foreldra, mikil netnotkun á meðal foreldra á
samfélagsmiðlum, að foreldrar fylgist ekki með netnotkun unglinganna og óheftur aðgangur
unglinganna að samfélagsmiðlum.
21
Samkvæmt Lee, Han, Kim og Renshaw (2013) komu fram tengsl á milli þess að vera háður
fíkniefnum og verða háður netnotkun. Rannsókn Rücker o.fl. (2015) styður þessa kenningu en
niðurstöður hennar sýna tengsl á milli þess að vera háður fíkniefnum, reykingum, alkahóli og svo
netfíkn. Í þeirri rannsókn voru spurningar lagðar fyrir nemendur um hvort þeir eyddu lengri tíma á
netinu en þeir ætluðu sér og hvort þeir hefðu neytt ólöglegra vímuefna eða áfengis síðastliðna 30
daga. Einnig voru þau spurð hvort þau notuðu tóbak. Tengsl voru á milli þess að verða háður
fíkniefnum ungur að aldri og að verða háður netinu en stúlkur eru í meiri áhættu á netfíkn sem ber ekki
saman við niðurstöður rannsóknar Chang o.fl. (2015) sem sýndi að drengir eru í meiri áhættu.
3.3.5 Fíkn í samfélagsmiðla Fíknin í samfélagsmiðla lýsir sér þannig að sumir verða „krónískir“ notendur samfélagsmiðla og
vanrækja annað á meðan eins og til dæmis vini sína fyrir utan netheiminn (Pantic, 2014). Fíknin lýsir
sér eins og fíkn í eiturlyf, áfengi eða reykingar og einkennin eru svipuð. Spurningin er hvort þetta eigi
að flokkast sem geðrænt vandamál og vera meðhöndlað sem slíkt (Pantic, 2014). Ásókn einstaklinga í
samfélagsmiðla getur verið tilkomin vegna þess að fólk sé hrætt um að vera að missa af einhverju.
Þetta kallast FOMO eða „fear of missing out“ (Kuss og Griffiths, 2017). Fram hafa komið getgátur um
að þeir sem kunna betur við rafræn samskipti í stað persónulegra samskipta séu líklegri til að ánetjast
samfélagssíðum (Kuss og Griffiths, 2011).
3.3.6 Neteinelti Neteinelti hefur færst í aukana samfara auknu aðgengi að netinu (SAFT, 2017; Cassidy, Faucher og
Jackson, 2013). Þeir sem eru gerendur neteineltis geta skýlt sér á bak við nafnleynd og getur reynst
erfitt að uppræta eineltið (SAFT, 2017). Oftast er það þó þannig að þolandinn þekkir gerandann í
málinu (Englander, Donnerstein, Kowalski, Lin og Parti, 2017; Mishna, Khoury-Kassabri, Gadalla og
Daciuk, 2012). Neteinelti á sér stað í gegnum síma, vefsíður, tölvupóst, SMS og samskiptasíður.
Eineltið er algengast á þeim síðum sem vinsælastar eru á hverjum tíma og má þar nefna Facebook,
YouTube, Tumblr, Twitter og Formspring (SAFT, 2017). Nemendur geta notað tæknina til að halda
áfram hegðun sem hófst í skólanum, eða öfugt, að halda áfram með atvik á skólalóðinni sem hófust á
netinu (Mishna o.fl., 2012). Algengasti áhættuþáttur fyrir því að verða þolandi neteineltis er fyrri saga
um einelti í raunheimi. Aðrir áhættuþættir eru að vera á netinu í þrjár klukkustundir eða lengur
daglega, notkun spjallforrita, sambandserfiðleikar, ofvirkni og athyglisbrestur, hegðunarvandamál,
vandamál tengd skólanum og áhættuhegðun á netinu svo sem að setja inn persónulegar upplýsingar
um sig, nota vefmyndavél og að áreita aðra á netinu (Bottino, Bottino, Regina, Correia og Ribeiro,
2015). Það þarf að uppfylla þrjú skilyrði til að verknaðurinn geti kallast neteinelti en þau eru að árásin
sé gerð vísvitandi, eigi sér stað endurtekið og valdi sálarkvölum (Bottino o.fl., 2015).
Talið er að um 20–40% unglinga verði fyrir neteinelti að minnsta kosti einu sinni á unglingsaldri og
er fjöldi þeirra sem verður fyrir neteineltinu alltaf að aukast (Bottino o.fl., 2015). Rannsókn Páls
Bierings og Guðbergs K. Jónssonar (2016) var gerð til þess að sjá hvort tengsl væru á milli neteineltis
og sálfélagslegrar heilsu einstaklinga ásamt því að auka skilning á netnotkun og nethegðun tíu til
sextán ára íslenskra skólabarna. Rannsóknin byggði á gögnum úr könnun sem SAFT gerði árið 2013
á 964 skólabörnum. Niðurstöður rannsóknarinnar sýndu að 10,4% einstaklinga hafði orðið fyrir
22
neteinelti. Rannsóknir sýna einnig að neteinelti er jafnvel meira en einelti í raunheimi og eru gerendur
oftast einnig þolendur eineltisins. Auk þess er neteineltið alvarlegra. Í rannsókn Mishna o.fl. (2012)
sem náði til barna á aldrinum ellefu til sextán ára sögðust yfir 50% nemenda vera þolendur, gerendur
eða hvort tveggja. Nær einn fjórði (23,8%) sagðist vera þolandi neteineltis, minna en 8% sagðist vera
gerandi og 25,7% sagðist vera bæði þolandi og gerandi síðustu þrjá mánuði. Neteinelti byrjar allt frá
tíu ára aldri, getur haldið áfram fram á unglingsárin og gerist sjaldan á skólatíma þar sem strangari
reglur um tölvu- og símanotkun gilda yfirleitt í því umhverfi (Williams og Godfrey, 2011). Því eldra sem
barnið er þeim mun líklegra er að það leggi aðra í einelti á netinu (Mishna o.fl., 2012).
Rannsókn Patchin og Hinduja (2010) sem framkvæmd var í skólum í einu stærsta skólaumdæmi
Bandaríkjanna sýnir að skólabörn sem upplifa einelti á netinu hafi mun minna sjálfsálit en önnur
skólabörn. Bæði líkamleg og sálfélagsleg vandamál geta verið afleiðing neteineltis sem aftur getur haft
áhrif á frammistöðu unglinga í skóla og í öðrum þýðingarmiklum atburðum í lífi þeirra (Williams og
Godfrey, 2011). Í rannsókn Páls Bierings og Guðbergs K. Jónssonar (2016) kom fram að þeir sem
höfðu orðið fyrir neteinelti voru almennt óánægðari með líf sitt og eyddu meiri tíma á netinu í
samanburði við þá sem ekki höfðu orðið fyrir neteinelti. Nemendur sem verða fyrir neteinelti segjast
vera leiðir, kvíðnir, hræddir og að þeir geti ekki einbeitt sér í skólanum. Þeir tala líka stundum um
félagslega örðugleika, um að nota fikniefni og áfengi og að þeir séu með átröskun. Þolendurnir eru
líklegri til að vera fjarverandi frá skóla, látnir sitja eftir, vera vikið úr skóla og taka vopn með sér í
skólann (Mishna o.fl., 2012). Neteinelti hefur valdið mörgum þolendum miklum skaða, í verstu tilfellum
sjálfsvígum (Williams og Godfrey, 2011).
Rannsóknir hafa sýnt að stúlkur sem verða fyrir neteinelti glíma við verri sálfélagslega heilsu síðar
á ævinni. Neteinelti getur ýtt undir sjálfsvígshugsanir hjá viðkvæmum stúlkum, einkum vegna
aukningar á þunglyndi (Rafla o.fl., 2014). Þegar einstaklingar verða fyrir neteinelti getur það haft í för
með sér alvarleg áhrif á sálfélagslega heilsu þeirra og þá sérstaklega ef það á sér oft stað og er
alvarlegt (Páll Biering og Guðberg K. Jónsson, 2016).
Einnig má sjá tengsl á milli þess hversu alvarlegt neteineltið er og vinaleitar. Þeir sem voru
þolendur neteineltis reyndu mun oftar að finna sér nýja vini á netinu og því oftar sem þeir urðu fyrir
eineltinu þeim mun oftar reyndu þeir að finna sér nýja vini. Þolendur neteineltis senda einnig frekar
vinabeiðnir á einstaklinga sem þeir hafa aldrei hitt og eru mun líklegri til að hitta einstaklinga sem þeir
kynnast á netinu. Það má flokka það sem áhættuhegðun að hitta einstakling sem maður hefur kynnst
á netinu og þeir sem eru þolendur neteineltis eru einnig líklegri til að stunda aðra áhættuhegðun þar.
Til dæmis, eru meiri líkur á að þeir sendi persónulegar upplýsingar um sig, svo sem fullt nafn og
heimilisfang, til einstaklings sem þau þekkja ekki nema í gegnum netið. Þolendur neteineltis eru einnig
í mun meiri hættu á að verða fyrir kynferðislegri áreitni í margs konar mynd á netinu og er samband á
milli alvarleika eineltisins og þrýstings til dæmis á að senda myndir af sér nöktum eða í kynferðislegum
stellingum (Páll Biering og Guðberg K. Jónsson, 2016).
23
3.4 Úrræði
3.4.1 Úrræði vegna netfíknar Netfíkn er fyrirbæri sem enn er ekki vitað mikið um. Áður var talið að til þess að sigrast á netfíkn væri
eina ráðið að slökkva alfarið á tölvunni og hætta að nota netið. Það er þó til önnur leið sem er meðferð
ekki ósvipuð meðferð við átröskunarsjúkdómum. Þær meðferðir sem hægt er að beita er að skammta
sér tíma á netinu, forðast forrit sem eru ávanabindandi, finna sér eitthvað annað að gera eins og að
hitta vini, setja sér markmið eða hafa minnismiða, til dæmis um að hitta fjölskyldu í stað þess að vera á
netinu. Oft er nóg að byrja á litlum inngripum eins og að reyna að hafa sjálfur stjórn með ofangreindum
ráðum en ef það dugar ekki gæti verið þörf á frekari inngripum eins og stuðningshópum eða
fjölskyldumeðferð (Chou, Condron og Belland, 2005). Mögulegt er að beita sálfræðimeðferð, oftast
hugrænni atferlismeðferð, hún fer þá yfirleitt fram samhliða öðrum úrræðum eins og lyfjagjöf (Sharma
og Palinchamy, 2018). Hægt er að leita sér hjálpar á netinu við netfíkn, fá ráðgjöf, lesa
sjálfshjálparbækur og vera í stuðningshóp á netinu, einnig er boðið upp á samtalstíma í gegnum
Skype forritið. Foreldrar geta einnig fengið ráðgjöf í gegnum Skype. Send eru skilaboð með nafni og
netfangi og greint frá því hvert vandamálið er og svo er haft samband til baka (Netaddiction, 2018).
Vefsíðan netaddiction.com var stofnuð og er rekin af sálfræðingi með mikla reynslu af netfíkn og er
viðurkennd alþjóðlega sem slík. Hann hefur birt fjölda greina og bækur um netfíkn og úrræði við henni
(Netaddiction, 2018). Víða hafa verið opnaðar dagdeildir fyrir einstaklinga sem eru með netfíkn, meðal
annars í Bandaríkjunum, Kína og á Indlandi en nákvæmt mat á þessum úrræðum hefur ekki farið fram.
Í Kóreu eru spítalar og sérstakar ráðgjafastofur fyrir einstaklinga með netfíkn og þar er til dæmis boðið
upp á fimm vikna meðferð við netfíkn sem felur í sér stuðningshópa, listmeðferð og lyfjameðferð. Í
Kína eru yfir 300 meðferðarstofnanir við netfíkn og meðal þess sem þar er gert til að hjálpa
einstaklingum með netfíkn eru íþróttir, dans, lestur, karókí og einnig er stuðst við tólf spora kerfi AA
samtakanna ásamt fjölskyldumeðferð (Sharma og Palinchamy, 2018).
3.4.2 Úrræði vegna neteineltis Mikilvægt er að segja einhverjum sem maður treystir frá því ef maður verður fyrir neteinelti svo sem
kennara eða foreldri. Einnig er hægt að tilkynna neteinelti á netinu og eru þá samskiptamiðlarnir með
tilkynningarform þar sem hægt er að finna eyðublað sem hægt er að fylla út og skila inn rafrænt.
Tenglar sem segja hvar megi finna þessi eyðublöð eru á heimasíðu SAFT (SAFT, 2017).
Á heimsíðu Barnaheilla eru hnappar sem hægt er að smella á til þess að tilkynna um ýmislegt sem
varðar heill barna, til dæmis ef neteinelti á sér stað. Eru þessi úrræði í samstarfi við Ríkislögreglustjóra
(Barnaheill, e.d.). Einnig er hægt að hringja í Hjálparsíma Rauða Kross Íslands og ræða það sem
manni liggur á hjarta. Fullur trúnaður er hjá Hjálparsímanum og getur það hjálpað að tala við
hlutlausan aðila um sín mál (SAFT, 2017).
Ef neteineltið er undir nafnleynd þá er hægt að komast að því hvar tölvan er staðsett sem var notuð
til að senda skilaboðin og er það gert með því að rekja IP-tölu tölvunnar. Tölvupóstar, vefsíður og
önnur forrit skrá IP-tölu tölvunnar hjá sér í hvert einasta skipti sem skilaboð eru send. Þó er eingöngu
hægt að fá þessar upplýsingar ef um dómsmál er að ræða (SAFT, 2017).
24
3.4.3 Úrræði sem foreldrar geta beitt Rannsókn Hjördísar o.fl. (2014) sýnir að sumar fjölskyldur eiga í erfiðleikum vegna netnotkunar
unglinga. Jafnvel þó foreldrum finnist þeir hjálparvana varðandi tölvu- og netnotkun barna sinna þá
sýna rannsóknir að unglingar taka sér hegðun foreldra sinna á netinu til fyrirmyndar. Einnig sýna þær
að þeir unglingar sem eiga foreldra sem skammta þeim tíma á netinu eyða minni tíma þar, en 60%
foreldra settu sjaldan eða aldrei mörk um hversu lengi unglingarnir máttu vera á netinu. Rannsóknir
sýna að afskipti foreldra af netnotkun barnanna á samskiptasíðum hefur áhrif á svefn, virkni í skóla og
ofbeldishneigð. Því er mikilvægt að hjálpa foreldrum að hafa yfirsýn á netnotkun barna sinna. Með því
að fylgjast með og taka þátt í virkni barnanna á netinu, ræða heiðarlega við þau um kosti og galla
netnotkunar og setja heilbrigð mörk þá geta foreldrar fundið leið til að deila jákvæðum hliðum
tækninnar. Að tryggja tíma án netsins og að „slökkva“ á því eykur líka persónuleg samskipti. Tæknin er
ekki „réttur neins“ heldur forréttindi sem maður ætti að vinna sér inn með viðeigandi hegðun og þessi
forréttindi ætti að vera hægt að taka í burtu. Að kenna börnum um hætturnar á netinu, neteinelti og að
vara þau við að deila upplýsingum um sig til ókunnugra ætti að byrja snemma og minna þarf þau
reglulega á þessa þætti (Rafla o.fl., 2014).
Niðurstöður rannsóknar Hjördísar o.fl. (2014) sem gerð var á meðal barna í 9. og 10. bekk á
landinu leiddu í ljós að brýnt sé að foreldrar setji börnum sínum mörk varðandi netnotkun til að sporna
við hættu á netfíkn. Foreldrar virðast ekki setja börnunum nógu miklar skorður hvað þetta varðar og
hafa í raun litla hugmynd um hversu miklum tíma börnin eyða á netinu eða hvað þau eru að gera þar.
Lin, Lin, og Wu (2009) leiddu í ljós að ef foreldrar taka virkan þátt í lífi barna sinna og ef ungmennin
eru í tómstundum þá eru þau ólíklegri til að þróa með sér netfíkn. Einnig eru þau ungmenni sem eiga
foreldra sem eru virkir þátttakendur í lífi þeirra ólíklegri til að eyða of miklum tíma á samfélagsmiðlum.
Enn fremur hafa rannsóknir sýnt að það að setja upp forrit til að hafa stjórn á því hvað börnin geta
gert á netinu, eins og að setja inn myndir eða annað efni sem þykir ekki æskilegt, sé hjálplegt til að
hafa stjórn á virkni barnanna á netinu. Aldurinn tíu til fimmtán ára hefur verið talinn sá áhættusamasti í
sambandi við netnotkun en á þeim árum taka börn og unglingar út mikinn þroska og öðlast smám
saman sjálfstæði. Rannsóknir hafa sýnt að foreldrar takmarka frekar netnotkun barna sinna ef þeir
telja að það sé þeim skaðlegt að því leyti að því yngri sem börnin eru þeim mun líklegra er að foreldrar
takmarki netnotkun barna sinna þar til þeir telja þau hafa þroskann til að stjórna þessu sjálf. Foreldrar
þurfa líka að viðhalda þekkingu sinni á netinu og hvað sé hægt að gera til að fylgjast með hvað börnin
gera þar (Sook, 2012 ). Mjög margir netmiðlar bjóða upp á nýlegar upplýsingar um vinsælar síður og
nýjungar í tæknimálum til að hægt sé að fylgjast með tækninýjungum (Rafla o.fl., 2014).
25
4 Umræða Notkun netsins hefur aukist gífurlega undanfarin ár og er hún mest hjá börnum og unglingum (Durkee,
o.fl., 2012). Fíkn í samfélagsmiðla er frekar nýlegt fyrirbæri sem hefur ekki verið mikið rannsakað enn
sem komið er (Pantic, 2014). Það er ljóst að undanfarin tíu ár hefur netnotkun valdið breytingum á því
hvernig samskipti fólks eru. Enn er þó óljóst hvaða áhrif hún getur haft á líðan fólks (Pantic, 2014). Sá
fjöldi sem til er af samfélagssíðum er áhyggjuefni þegar tekið er tillit til þess hversu miklum tíma fólk
eyðir á netinu (Kuss og Griffiths, 2011). SAFT var stofnað árið 2007 með það í huga að vekja athygli á
jákvæðri og öruggri tölvu- og netnotkun á meðal barna og unglinga á Íslandi. SAFT er bæði forvarnar-
og rannsóknarverkefni sem er hluti af aðgerðaráætlun Evrópusambandsins um örugga netnotkun sem
er styrkt af framkvæmdarstjórn ESB. Það er einnig hlutverk SAFT að ýta undir jákvæðu hliðar netsins
og reyna að koma í veg fyrir þær neikvæðu (Páll Biering og Guðberg K. Jónsson, 2016).
4.1 Afleiðingar og áhættuþættir Rannsóknir hafa sýnt að unglingar sem eyða miklum tíma á netinu hafa tilhneigingu til að þróa með
sér þunglyndi og kvíða auk annarra kvilla (Richards o.fl., 2015). Netfíkn getur valdið þunglyndi,
einangrun og veruleikafirringu (Umboðsmaður barna, e.d.). Þó skal tekið fram að frekari rannsókna er
þörf til að ganga úr skugga um hvort þetta sé raunveruleg orsök þessarar líðanar eða hvort orsökin
geti verið önnur (Richards o.fl., 2015). Neteinelti hefur aukist vegna aukinnar notkunar netsins en
einnig á það sér stað í gegnum síma. Auk þess geta gerendurnir villt á sér heimildir, því getur verið
erfitt að eiga við þessa gerð eineltis (SAFT, 2017). Unglingar á netinu sýna meiri áhættuhegðun heldur
en aðrir aldurshópar en þessi hegðun getur ýtt undir neteinelti sem getur endað mjög sorglega eins og
með sjálfsvígum (Richards o.fl., 2015). Fjölmargar rannsóknir sýna neikvæð tengsl á milli neteineltis
og hvernig unglingurinn lítur á sjálfan sig. Mikilvægt er að grípa inn í og vera meðvitaður vegna þess
að þegar börnin komast á unglingsaldur fer þetta að hafa verulega mikil áhrif á sjálfsálit þeirra (Patchin
og Hinduja, 2010), en einungis 21% stúlkna og 18% drengja sem verða fyrir neteinelti segja frá því
(Williams og Godfrey, 2011). Á unglingsárum fer unglingurinn að móta sjálfsmynd sína og hafa
umhverfisáhrif mikið um það að segja um hvernig hann mun líta á sjálfan sig (Patchin og Hinduja,
2010). Almennt leiðir slæm sjálfsmynd og að kjósa frekar rafræn samskipti heldur en persónuleg
samskipti til of mikillar netnotkunar (Kuss og Griffiths, 2017). Rannsóknir hafa sýnt að börn bregðist
misjafnlega við neteinelti og getur ákveðinn hópur sýnt af sér ofbeldishegðun sem meðal annars lýsir
sér í að vera gerandi í neteinelti (Páll Biering og Guðberg K. Jónsson, 2016). Fram hafa komið
getgátur um að þeir sem kunna betur við rafræn samskipti í stað persónulegra samskipta séu líklegri til
að ánetjast samfélagssíðum, þó er þörf á rannsóknum til að styðja þetta (Kuss og Griffiths, 2011).
4.2 Úrræði Börn og unglingar eru gríðarlega vel að sér í tæknimálum og standa oft foreldrum sínum framar í þeim
efnum. Margir foreldrar upplifa sig vanmáttuga gagnvart þessari þróun en þeir þurfa að vera samstíga
börnum sínum í tæknimálum nútímans. Börn og unglingar taka sér oft hegðun foreldranna á netinu til
fyrirmyndar og því er mikilvægt að foreldrar setji börnum sínum gott fordæmi með góðri hegðun á
26
samfélagsmiðlum. Einnig er árangursríkt að takmarka þann tíma sem börn og unglingar eyða á netinu.
Foreldrar þurfa að leiðbeina börnum sínum á netinu og vera meðvituð um hvað þau eru að gera þar.
Gott er að hafa í huga að börnin finna sér oft leiðir framhjá reglum heimilisins um netnotkun með því
að vera með fleiri en einn aðgang að samfélagsmiðlum (Rafla o.fl., 2014). Það er til lítils að meta
vanda ef ekki er leitað lausna og með vinnu sem byggist á fjölskyldufræðum bjóðast gagnreyndar leiðir
til að hjálpa fjölskyldum í verkefnum sem þær standa frammi fyrir. Þá er ekki leitað að sökudólgi heldur
unnið út frá þeirri stöðu sem fjölskyldan er í og unnið með styrkleika hennar og veikleika (Ólína o.fl.,
2015). Sýnt hefur verið fram á mikilvægi fjölskyldunnar þegar kemur að netfíkn unglinga. Þeir
unglingar sem lýsa óskýrum mörkum foreldra virðast í meiri vanda og í lýsingum þeirra koma fram
ýmis einkenni netfíknar, meðal annars stjórnleysi í netnotkun, svefnleysi, einangrun, verri frammistaða
í skóla og vandi í samskiptum við foreldra. Því er nauðsynlegt að styrkja tengsl foreldra og barna
þegar tekið er á vanda eins og netfíkn (Ólína o.fl., 2015). Jafnframt bendir margt til þess að unglingar
sem glíma við vanda vegna netfíknar þurfi á því að halda að foreldrar setji þeim skýr mörk og virðast
unglingarnir sætta sig við þau mörk sem foreldrar þeirra setja þeim (Hjördís o.fl., 2014). Barna- og
unglingageðdeild (BUGL) er með úrræði fyrir börn og unglinga sem þurfa aðstoð vegna netfíknar
sinnar (Umboðsmaður barna, e.d.).
27
Ályktanir
Niðurstöður þessarar fræðilegu samantektar eru þær að netnotkun hafi bæði jákvæð og neikvæð áhrif
á sálfélagslega heilsu barna og unglinga. Að vera á samfélagsmiðlum getur haft jákvæð áhrif á
sjálfstraust en það eflist þegar einstaklingarnir fá jákvæð viðbrögð á samfélagsmiðlum. Einnig virðist
það vera að þeir sem eiga fáa vini geti grætt á því að vera í rafrænum samskiptum, það er að þeir sem
eru ekki í miklum persónulegum samskiptum líði betur með þetta samskiptaform. Netnotkun hefur líka
sínar neikvæðu hliðar svo sem áhrif á sálfélagslegan þroska sem getur leitt til hegðunarvandamála og
minni félagslegri færni á unglingsárum. Einmanaleika, leiða og flótta frá raunveruleikanum má tengja
við netnotkun unglinga.
Netfíkn er nýlegt fyrirbæri sem þarfnast frekari rannsókna og ekki er mikið um úrræði hér á landi.
Einelti í raunheimi fer minnkandi og í staðinn eykst neteinelti. Neteinelti getur valdið miklum andlegum
þjáningum hjá þolendunum. Í verstu tilfellum getur það valdið sjálfsvígum. Foreldrar skipta miklu máli
þegar kemur að netnotkun barna þeirra. Þeir eru fyrirmyndir þeirra á netinu og ættu að hafa eftirlit með
því sem börnin eru að gera þar. Gott er að setja heilbrigð mörk, tryggja tíma án netsins og fræða þau
um hættur netsins. Það að þau taki virkan þátt í lífi barna sinna minnkar líkur á netfíkn.
Höfundum ritgerðarinnar finnst mikilvægt að öflugt forvarnarstarf eigi sér stað með fræðslu í skólum
landsins. Bæði gætu skólahjúkrunarfræðingar haldið viðkomandi fræðslu en einnig mætti fá
utanaðkomandi aðila til að sjá um fræðsluna. Ætti þessi fræðsla að byrja snemma þar sem árið 2013
áttu 66% unglinga í 10. bekk snjallsíma og 26% barna í 4. bekk (SAFT, 2013) og má áætla að þessi
tala hafi hækkað undanfarin ár. Skólar leika stórt hlutverk í lífi barna og þar sem kennsluefni er orðið
sífellt meira á stafrænu formi er nauðsynlegt að undirstrika mikilvægi skólakerfisins sem áhrifavald á
hegðun barna og unglinga og fyrirbyggja áhættuhegðun á meðal ungs fólks (Bezinović o.fl., 2015).
Einnig finnst okkur mikilvægt að samstarf skóla og foreldra eigi sér stað um hversu miklum tíma börn
og unglingar fái að eyða á netinu og að foreldrar samræmi sig varðandi á hvaða tímum dags og
hversu lengi börn þeirra fái að vera þar. Til dæmis geta foreldrar stofnað Facebook hóp til að
samræma sig í slíkum málum.
Langtímarannsóknir vantar um áhrif netnotkunar, netfíknar og neteineltis. Má þar nefna að við
vitum af þessum vanda en við vitum ekki hvernig við eigum að bregðast við honum. Á Íslandi vantar
fleiri úrræði fyrir þá sem eru með netfíkn svo sem stuðningshópa og fjölskyldumeðferð. Gott væri ef
aðstoð væri aðgengileg á netinu sjálfu. Einnig vantar rannsóknir á því hvað sé hæfileg netnotkun á
dag miðað við aldur áður en netnotkunin geti eða fari að hafa slæm áhrif og kynna það með fræðslu í
skólum fyrir börnin, unglingana og foreldrana. Okkur þykir góð hugmynd að útbúa segul á ísskáp með
leiðbeiningum um heilbrigða netnotkun barna og unglinga og senda á heimili þeirra. Þannig er það
bæði sjónrænt fyrir börnin og foreldana og stöðug áminning.
28
Heimildaskrá
Barnaheill (e.d.). Ábendingahnappur. Sótt 16. febrúar 2018 af https://www.barnaheill.is/is/moya/formbuilder/index/index/abendingalina
Beebe, D. W., Fallone, G., Godiwala, N., Flanigan, M., Martin, D., Schaffner, L. o.fl. (2008). Feasibility and behavioral effects of an at-home multi-night sleep restriction protocol for adolescents. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 49(9), 915–923.
Bezinović, P., Roviš, D., Rončević, N. og Bilajac, L. (2015). Patterns of internet use and mental health of high school students in Istria County, Croatia: cross-sectional study. Croatian Medical Journal, 56(3), 297–305.
Bottino, S. M., Bottino, C. M., Regina, C. G., Correia, A. V. og Ribeiro, W. S. (2015). Cyberbullying and adolescent mental health: Systematic review. Cad. Saúde Pública, 31(3), 463–475.
Cao, F. og Su, L. (2006). Internet addiction among Chinese adolescents: prevalence and psychological features. Child: care, health and development , 33(3), 275-281. doi:10.1111/j.1365–2214.2006.00715.x
Cassidy, W., Faucher, C. og Jackson, M. (2013). Cyberbullying among youth: A comprehensive review of current international research and its implications and application to policy and practice. School Psychology International, 34(6), 575–612. doi: 10.1177/0143034313479697
Chang, F.-C., Chiu, C.-H., Miao, N.-F., Chen, P.-H., Lee, C.-M., Chiang, J.-T. o.fl. (2015). The relationship between parental mediation and Internet addiction among adolescents, and the association with cyberbullying and depression. Comprehensive Psychiatry, 57, 21–28.
Charteris, J., Gregory, S. og Masters, Y. (2014). Snapchat 'selfies': The case of disappearing data. Rhetoric and Reality: Critical perspectives on educational technology. Proceedings ascilite Dunedin, (bls. 389–393). Dunedin, NZ.
Charteris, J., Gregory, S., Masters, Y., Maple, M. og Kennedy, A. (2016). Snapchat at school – 'Now you see it…': Networked affect – cyber bullying, harassment and sexting. 33rd International Conference of Innovation, Practice and Research in the Use of Educational Technologies in Tertiary Education (bls. 1–6). Research Gate.
Chou, C., Condron, L. og Belland, J. C. (2005). A Review of the Research on Internet Addiction. Educational Psychology Review, 17(4), 363–388. doi:10.1007/s10648-005-8138-1
Dewald, J. F., Meijer, A. M., Oort, F. J., Kerkhof, G. A. og Bögels, S. M. (2010). The influence of sleep quality, sleep duration and sleepiness on school performance in children and adolescents: A meta-analytic review. Sleepmedicine, 14(3), 179–189. doi:https://doi.org/10.1016/j.smrv.2009.10.004
Durkee, T., Kaess, M., Carli, V., Parzer, P., Wasserman, C., Floderus, B. o.fl. (2012). Prevalence of pathological internet use amongadolescents in Europe: demographic and social factors. Addiction, 107(12), 2210–2220.
Embætti landlæknis (2009). Til hvers nota börnin netið? - Niðurstöður könnunar SAFT. Sótt 16. febrúar 2018 af https://www.landlaeknir.is/um-embaettid/frettir/frett/item17002/Til-hvers-nota-bornin-netid----Nidurstodur-konnunar-SAFT
Englander, E., Donnerstein, E., Kowalski, R., Lin, C. A. og Parti, K. (2017). Defining Cyberbullying. Pediatrics, 140(2), 148–153. Sótt af http://pediatrics.aappublications.org/content/140/Supplement_2/S148.long
Hardell, L. (2018). Effects of Mobile Phones on Children’s and Adolescents’Health: A Commentary. Child Development, 89(1), 137–140. Sótt af https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1111/cdev.12831
29
Heimili og skóli - Landssamtök foreldra (2013). Heimili og skóli. Sótt 16. febrúar 2018 af http://www.heimiliogskoli.is/wp-content/uploads/2016/08/Kynning_foreldradagur_net.pdf
Hjördís Sigursteinsdóttir, Eva Halapi og Kjartan Ólafsson (2014). „Ég nota alla lausa tíma sem ég hef.“ Netnotkun íslenskra ungmenna og mörk sem foreldrar setja þeim um netnotkun. Netla – Veftímarit um uppeldi og menntun, 1–19.
Kuss, D. J. og Griffiths, M. D. (2011). Online Social Networking and Addiction—A Review of the Psychological Literature. International Journal of Enviromental Research and Public Health, 8(9), 3528–3552.
Kuss, D. J. og Griffiths, M. D. (2017). Social Networking Sites and Addiction: Ten Lessons Learned. International Journal of Enviromental Research and Public Health, 14(3), 1–17.
Lam, L. T. (2015). Parental mental health and Internet Addiction in adolescents. Addictive Behaviors, 42, 20–23.
Lee, Y. S., Han, D. H., Kim, S. M. og Renshaw, P. F. (2013). Substance abuse precedes internet addiction. Addictive Behaviors, 38(4), 2022–2025.
Li, J.-B., Lau, J., Mo, P., Su, X.-F., Tang, J., Qin, Z.-G. og Gross, D. L. (2017). Insomnia partially mediated the association between problematic Internet use and depression among secondary school students in China. Journal of Behavioral Addictions, 6(4), 554–563. doi:10.1556/2006.6.2017.085
Lin, S.-L., Lin, C.-H. og Wu, C.-P. (2009). THE EFFECTS OF PARENTAL MONITORING AND LEISURE BOREDOM ON ADOLESCENTS' INTERNET ADDICTION. Adolescence, Roslyn Heights, 44(176), 993–1004. Sótt af https://search.proquest.com/publicationissue/465444DFC9264A1DPQ/$B/1/Adolescence/02009Y12Y01$23Winter+2009$3b++Vol.+44+$28176$29/$N?accountid=49582
Livingstone, S., Haddon, L., Görzig, A. og Kjartan Ólafsson (2011). Risks and safety on the internet: the perspective of European children: full findings and policy implications from the EU Kids Online survey of 9-16 year olds and their parents in 25 countries. London: The London School of Economics and Political Science. Sótt af http://eprints.lse.ac.uk/33731/1/Risks%20and%20safety%20on%20the%20internet%28lsero%29.pdf
Livingstone, S., Kjartan Ólafsson og Staksrud, E. (2011). Social Networking, Age and Privacy. Sótt af http://www.lse.ac.uk/media@lse/research/EUKidsOnline/EU%20Kids%20II%20(2009-11)/EUKidsOnlineIIReports/ShortSNS.pdf
Mishna, F., Khoury-Kassabri, M., Gadalla, T. og Daciuk, J. (2012). Risk factors for involvement in cyber bullying: Victims, bullies and bully–victims. Children and Youth Services Review, 34(1), 63–70.
Netaddiction (2018). Netaddiction: The center for internet addiction. Sótt af http://netaddiction.com/
Ólína Freysteinsdóttir, Halldór S. Guðmundsson og Kjartan Ólafsson (2015). „Bara fimm mínútur í viðbót“: Unglingar, netnotkun og samskipti við foreldra. Uppeldi og menntun, 24(1), 53–72.
Pantic, I. (2014). Online Social Networking and Mental Health. Cyberpsychology, Behavior and Social Networking, 17(10), 652–657.
Patchin, J. W. og Hinduja, S. (2010). Cyberbullying and Self-Esteem. Journal of School Health, 614–621.
Páll Biering og Guðberg K. Jónsson (2016). Einelti á veraldarvefnum: Umfang og áhrif á sálfélagslega líðan barna og unglinga. Í Guðrún Kristjánsdóttir, Sigrún Aðalbjarnardóttir og Sóley S. Bender (ritstjórar) , Ungt fólk: Tekist á við tilveruna (bls. 129–148). Reykjavík: Hið íslenska bókmenntafélag.
30
Piwek, L. og Joinson, A. (2016). “What do they snapchat about?” Patterns of use in time-limited instant messaging service. Computers in Human Behavior, 54, 357–367.
Rafla, M., Carson, N. J. og DeJong, S. M. (2014). Adolescents and the Internet: What Mental Health Clinicians Need to Know. Current Psychiatry Reports, 16(472), 2–10.
Richards, D., Caldwell, P. H. og Go, H. (2015). Impact of social media on the health of children and young people. Journal of Paediatrics and Child Health, 51(12), 1152–1157.
Rücker, J., Akre, C., Berchtold, A. og Suris, J.-C. (2015). Problematic Internet use is associated with substance use in young adolescents. Acta Paediatrica, 104, 504–507.
Ryan, T., Allen, K. A., Gray, D. L. og McInerney, D. M. (2017). How Social Are Social Media? A Review of Online Social Behaviour and Connectedness. Journal of Relationships Research, 1-8. doi:10.1017/jrr.2017.13
SAFT (2013). Fréttatilkynning - Meirihluti barna í 4. –10.bekk með snjallsíma. Reykjavík, 105, Ísland.
SAFT (2013). Meirihluti íslenskra barna og unglinga skoðar samskiptasíður daglega. Sótt 22. júní 2017 af https://www.saft.is/2013/10/29/meirihluti-islenskra-barna-og-unglinga-skodar-samskiptasidur-daglega/
SAFT (2013). Töluverður munur á svörum barna og foreldra. Sótt 22. júní 2017 af http://saft.is/2013/12/03/toluverdur-munur-a-svorum-barna-og-foreldra
SAFT (2017). Neteinelti. Sótt 12. febrúar 2018 af http://saft.is/born-og-unglingar/neteinelti/
Seabrook, E. M., Kern, M. L. og Rickard, N. S. (2016). Social Networking Sites, Depression, and Anxiety: A Systematic Review. Journal of Medical Internet Research Mental Health, 3(4), 1–19.
Shapiro, L. A. og Margolin, G. (2014). Growing Up Wired: Social Networking Sites and Adolescent Psychosocial Development. Clinical Child and Family Psychology Review, 17(1), 1–25.
Sharma, M. K. og Palanichamy, T. S. (2018). Psychosocial interventions for technological addictions. Indian Journal of Psychiatry, 60(4), 541–545. doi:10.4103/psychiatry.IndianJPsychiatry_40_18
Sook, J. L. (2012). Parental restrictive mediation of children’s internet use: Effective for what and for whom? New Media and Society, 4(15), 466–481. Sótt af http://journals.sagepub.com/doi/pdf/10.1177/1461444812452412
Stuart, G. W. (2013). Principles and Practice of Psychiatric Nursing, (10.útgáfa).
Terras, M. M. og Ramsay, J. (2016). Family Digital Literacy Practices and Children’s Mobile Phone Use. Frontiers in Psychology, 7(1957), 1–11.
Umboðsmaður barna (e.d.). Netnotkun. Sótt 16. febrúar 2018 af https://www.barn.is/malaflokkar/netnotkun/
Williams, S. G. og Godfrey, A. J. (2011). What is Cyberbullying & How Can Psychiatric-Mental Health Nurses Recognize It? Journal of Psychosocial Nursing and Mental Health Services, 49(10), 36–41.
World Health Organization (2014). WHO | Mental Health: A State of Well-being. Sótt 16. febrúar 2018 af http://www.who.int/features/factfiles/mental_health/en/
World Health Organization (e.d.). WHO | Mental Disorders. Sótt 16. febrúar 2018 af http://www.who.int/mental_health/management/en/
Þórhildur Líndal (ritstjóri) (2011). Ábyrgð og aðgerðir: Niðurstöður þverfræðilegrar rannsóknar á einelti meðal barna á Íslandi. Reykjavík: Rannsóknarstofnun Ármanns Snævarr um fjölskyldumálefni.
31
Fylgiskjöl
Fylgiskjal I Á heimasíðu SAFT eru gefin út fimm netorð sem eru til leiðbeiningar fyrir ungt fólk til að tileinka sér
örugga og heilbrigða netnotkun. Með því að tileinka sér þessi netorð eru þau í leiðinni að tileinka sér
betri netmenningu (SAFT, 2017).
Netorðin 5
1. „Allt sem þú gerir á netinu endurspeglar hver þú ert.“
2. „Komdu fram við aðra eins og þú vilt láta koma fram við þig.“
3. „Ekki taka þátt í neinu sem þú veist ekki hvað er.“
4. „Mundu að efni sem þú setur á netið er opið öllum, alltaf.“
5. „Þú berð ábyrgð á því sem þú segir og gerir á netinu.“
(SAFT, 2017).
32
Fylgiskjal II Á heimasíðu SAFT eru ráðleggingar um hvað sé til ráða ef maður verður fyrir aðkasti á netinu. Þar er
talað um að það sé mjög mikilvægt að svara ekki skilaboðunum sem manni eru send, heldur að sýna
einhverjum þau sem maður treystir.
Þar er einnig talað um fjögur atriði sem gott sé að muna verði maður fyrir netieinelti, en þau eru:
1. „Ekki kenna sjálfum þér um
• Það er ekki þín sök ef einhver er að leggja þig í einelti á netinu. Haltu áfram að vera þú
sjálfur og ekki skammast þín fyrir það hver þú ert. Það er sá sem leggur í einelti sem á
við einhver vandamál að stríða, ekki þú.“
2. „Settu þig í spor þess sem leggur í einelti
• Sá sem leggur í einelti er einstaklingur sem er yfirleitt óhamingjusamur aðili sem vill
stjórna tilfinningum þínum svo þér líði jafn illa og honum. Ekki gefa honum ánægjuna af
því.“
3. „Fáðu hjálp
• Talaðu við einhvern fullorðinn, hvort sem það er foreldri, kennari eða annar aðili sem
þú treystir og sýndu þeim dæmi um áreitnina.“
4. „Eyddu tíma í að gera hluti sem veita þér ánægju
• Því meiri tíma sem þú eyðir í að gera hluti eins og íþróttir eða önnur áhugamál sem
veita þér ánægju í lífinu, mun neteinelti hafa minni áhrif á þig.“
(SAFT, 2017)