-
1
MUSTAFA KEMAL ÜNİVERSİTESİ
ETİK REHBERİ
Hazırlayanlar
Başkan: Doç.Dr.Tülin URAL
Üyeler*: Prof.Dr.Zeynep ERDOĞAN
Doç.Dr.Hüseyin KIRIMOĞLU
Prof.Dr.Şana SUNGUR
Prof.Dr.Seval YAVUZ
*Üyelerin katkıları eşit olup, kişi soyadı baz alınarak
alfabetik sıra ile gösterilmiştir.
İyiliğin ve Doğruluğun Hâkim Olduğu bir Üniversite için
ETİK DEĞERLERİMİZ
-
2
Değerli Üniversite Mensupları,
Etik yaşam isteği, dünyada her geçen yıl önemini arttırarak
kuvvetli bir biçimde
kendisini hissettirmektedir. Etik, toplumların yasa içerisinde
kendisine tanınmış olan hakları
öğrenmesi, bu hakları kullanırken yapılan uygulamalarda yasaları
koyan düşüncelerin ve
ruhun, kamu yararına yansıtılabilmesi için önemsenmesi ve
titizlikle takip edilmesi gereken
önemli bir konudur.
Gerek üniversitemizde gerekse toplumumuzda etik farkındalığı ve
duyarlılığı arttırmak
ve günlük yaşantının bir parçası haline getirmek zorunluluk
halini almıştır. Kurum olarak
nihai hedefimiz, etik ilke ve kurallarının toplumumuz ve
üniversitemiz mensupları tarafından
kabul edilmesi, öğrenilmesi, içselleştirilmesi ve uygulamalara
yansıtılması, böylece daha
sağlıklı bir zeminde, daha güçlü etik değerlere bağlı bir
üniversite kültürü ve düzeninin
oluşturulmasıdır.
Üniversitemizde etik değerlere bağlı bir kurum kültürü ile tüm
personelimizin
uygulamalarında ve yetiştirmekte olduğumuz genç insan
kaynaklarının mesleki yaşamlarında,
etik değerleri sadece bilmenin ötesinde onları özümsemiş,
içselleştirmiş ve uygulamalarıyla
hayata geçirmiş bireyler olmaları hedeflenmiştir. Dolayısı ile
toplum düzeni adına yürütülen
eğitim-öğretim hizmetlerinin sağlıklı, verimli, etkin ve
gerçekten kamu yararını gözeten bir
biçimde verilmesi sağlanmış olacaktır. Bu hedefler doğrultusunda
üniversite etik politikası
belirlenmiş, etik sistemi ve etik kurul oluşturulmuş ve
üniversite etik ilke ve kuralları
geliştirilmiştir. Üniversitemizde gerçekleştirilen etik
konferanslar dizisinden sonra ikinci adım
olan etiğin kurumsallaştırılması süreci başlatılmış
bulunmaktadır.
Bu çerçevedeki çalışmalarla, gerek üniversitenin iç işleyişini
gerçekleştiren akademik
ve idari personel gerekse geleceğimizin mimarı olan öğrencilerin
meslek hayatına atılmadan
önce ve sonrasında, etik değerler etrafında bilinçlenerek ve
bunu yansıtıp yaygınlaştırarak etik
kültürün yerleşmesine katkıda bulunacaklarını umuyor, etik
değerlerin hakim olduğu,
toplumsal barış ve uyumun sağlanması için gerekli olan etik
duyarlılığın oluştuğu yarınlar
diliyorum.
Prof.Dr.Hüsnü Salih GÜDER
Rektör
-
3
Değerli Üniversite Çalışanları ve Sevgili Öğrenciler,
Son yıllarda birçok alanda yaşanan bilim, teknoloji, endüstri ve
ekonomi
ilişkilerindeki olumsuz davranışlar ve bu olumsuzlukların yol
açtığı toplumsal sorunlar yeni
etik yapılanmaları zorunlu hale getirmiştir.
Hukuk sistemleri, topluluk halinde yaşayan bireylerin, birlikte
yaşamını haklar ve
adalet temelinde düzenlemekle birlikte asıl olan, toplumdaki her
bireyin kendi
sorumluluklarının farkında olması ve hukukun ötesinde vicdana ve
etik değerlere uygun
davranmasıdır. John W. Gardner'in belirttiği gibi "Belli ahlaki
sorumluluklar konusunda genel
anlamda uzlaşmaya varamamış toplumlarda, hiçbir kanun kaosu
önleyememiştir".
Etik davranış ve eylem biçimi, her bireyin kendi hesabına
öğreneceği bir durumdur.
Bundan dolayı etik; bireysel ve sosyal, ahlaki deneyimlerimizi
sistematik anlama çabası
olarak tanımlamaktadır. Etik, neyin daha doğru, daha iyi
olabileceğine ilişkin bir arayıştır.
Etik davranış için bireyin, etik davranmayı istemesi
gerekir.
Ancak etik, bireysel olduğu kadar da kurumsal bir olgudur. Etik,
bir kurumda, sürekli
ve bilinçli olarak yön, kararlılık ve denge sağlayabilmek için
kullanılan bir mekanizmadır.
Dolayısı ile etik davranışları kolaylaştıran sistemlerin
kurulması gerekmektedir. Etik sistem,
etik duyarlılığı arttıracak, oluşturulan etik ilke ve kurallarla
etik davranışın nasıl olacağına
ilişkin bilgilerin öğrenilmesini sağlayacak, etik karar vermeyi
geliştirecek ve etik davranma
isteğini güçlendirerek etik davranışın içselleştirilmesini
sağlayacaktır.
Bu kitapçık, üniversitemizde oluşturulan etik sistemin
yapılanması ve işleyişine ilişkin
bilginin verilmesi ve etiğe aykırı davranışların yaşanması
halinde üniversite mensuplarımızın
izleyecekleri yolları duyurmak amacıyla hazırlanmıştır.
Saygılarımla,
Doç.Dr.Tülin URAL
Etik Kurul Başkanı
-
4
“Hiçbir mücadele yoktur ki, ahlak esasına dayanmadan
ilerleyebilsin.”
Mustafa Kemal ATATÜRK
“Müspet bilimlerin temellerine dayanan, güzel sanatları seven,
fikir terbiyesinde olduğu
kadar beden terbiyesinde de kabiliyeti artmış ve yükselmiş olan
erdemli, kudretli bir nesil
yetiştirmek ana siyasetimizin açık dileğidir. Bir milleti özgür,
bağımsız, görkemli, yüce bir
toplum halinde yaşatan terbiyedir ve onu tutsak yapan, sefalete
iten de bunun yokluğudur.”
Mustafa Kemal ATATÜRK
" Etik en az değer harcayan ve en çok değer koruyan
eylemdir".
Ioanna KUÇURADİ
“Karanlığı lanetlemektense bir mum da siz yakın”
KONFÜÇYUS
“Düşüncelerimiz ne ise hayatımız da odur. Hayatınızı değiştirmek
istiyorsanız önce
düşüncelerinizi değiştirin.”
Marcus AURELİUS
-
5
İÇİNDEKİLER
I.ETİK
Etiğin tanımı, etik yönetim ve etiğe aykırı davranış.
II. ETİK POLİTİKASI
1. Üniversitemizin etik vizyonu
2. Üniversitemizin etik misyonu
3. Üniversitemizin etik alanındaki amaçları
4. Üniversitemizin etik alanındaki stratejileri
5. Etik politikasını uygulamanın sonuçları
III. ETİK KURUL
1. Etik kurulun organizasyon şeması
-
6
2.Etik kurulun görevleri
3.Etik kurulun oluşumu
4.Etik kurul toplantı periyodu
5.Etik kurula başvuru
6.Başvuruların incelenmesi ve karara bağlanması
7. Etik kurulun etik sorunu değerlendirme yöntemi
8.Etik kurul yaptırımları
9.Etik kurul kararlarına itiraz
IV. ALANLARA GÖRE ETİK İLKE VE KURALLARI
1.Meslek etiği ilkeleri
2.Yönetişim etiği ilkeleri
3.Öğretim alanı etiği ilkeleri
4.Bilimsel araştırma etiği ilkeleri
5.Bilimsel yayınlarda etik ilkeler
6.Sosyal yaşama ilişkin etik ilkeler
7.Akademik dış ilişkiler etiği ilkeleri
8.Ayrımcılık ve tacize ilişkin etik ilkeleri
9.Çevre etiği ilkeleri
10.Öğrenci etiği ilkeleri
EKLER:
EK 1. Etik sorunların çözülmesinde temel alınacak bildirge,
kanun, yönetmelik
ve uluslararası anlaşmalar
EK 2. Etik kurul yönergesi
EK 3. Parlamenter Yöntem
EK 4. Sosyal bilimlerde yapılacak araştırmalarda kullanılacak
başvuru formu
EK 5. Etik kurul başvuru değerlendirme formu
EK 6. Mustafa kemal üniversitesi etik kuruluna sunulacak
taahhütname
-
7
Lisans üstü öğrencilerine yönelik (Tezin giriş sayfasına
konulmalıdır);
“Bu tezde sunulan tüm veri ve bilgiler bilimsel araştırma etik
ilkelerine uygun olup,
yararlanılan tüm kaynaklar için referans gösterilmiştir”.
I. ETİK
Pratik açıdan etik; iyi ya da kötü, doğru ya da yanlışa dair
değerler, ilkeler ve
kurallardır. Etik değer ve ilkeleri benimseyen, karar ve
işlemlerinde uygulayan yönetime ise, etik
yönetim denir. Etik değer ve ilkelere aykırı olan, kötü niyet
veya ciddi ihmal sonucu
gerçekleştirilmiş bulunan davranış ya da eylemler etiğe aykırı
davranış olarak tanımlanır.
Üniversiteler farklı kesimlerden gelen, birbirleriyle ve
toplumun çeşitli katmanlarıyla
çok boyutlu ilişkiler içerisinde olan bireylerin oluşturduğu
kurumlardır ve bu kurumlar için
etik yönetim herkesin yararınadır. Bu amaçla Mustafa Kemal
Üniversitesi etik yönetimin
temeli olan etik politikasını oluşturmuştur. Bu kitapçık; etik
politikasının ayrıntıları, farklı
-
8
alanlarda uygulanacak etik ilke ve kuralları ve etiğe aykırı
davranış ya da eylemlerde
üniversite mensuplarının şikayet mekanizmalarını açıklayan
rehber niteliğindedir.
II. ETİK POLİTİKASI
Üniversite bünyesinde, görev ve sorumluluklarının yerine
getirilmesinde, bireyler ve
kurumlar arası tüm ilişkilerde, insan değeri, hakları ve onuruna
saygı esas alınarak yüksek etik
standartların egemen kılınması amacıyla Etik Politikası
oluşturulmuştur.
Etik konulardaki duyarlılığı üniversite bünyesine yaymak ve etik
kültürün
oluşturulması, benimsenmesi ve içselleştirilmesini sağlamak
gayesiyle ise Etik Sistem
yapılandırılmıştır. Etik sistemin temel rolü; etik ilke ve
kurallar aracılığıyla etiğin kurumsal
düzeyde korunması ve etik sorunların ortaya çıkmadan önce
önlenmesinin sağlanmasıdır.
Dürüstlük, insan onuruna, emeğine ve özerkliğine saygı, adalet,
akademik özgürlük,
sorumluluk, güven, güvenirlilik, doğruluk, nesnellik, açıklık,
özeleştiri, koruma, çevreye,
doğaya ve canlı haklarına duyarlılık bu ilkelerin temelini
oluşturmaktadır.
Etik sistemin bir parçası olan Etik Kurul vasıtasıyla etik
kültürün oluşturulması ve
etiğe aykırı uygulamaların çözümlenmesinde İnsan Hakları
Evrensel Bildirgesi başta olmak
üzere insanlar üzerindeki araştırmalar ve genel olarak bilim
etiğine ilişkin konularda Türkiye
Cumhuriyeti’nin imzaladığı tüm uluslararası anlaşmalar ve
akademik etik ilkelerin
uygulanması ve yaygınlaştırılması sağlanacaktır.
1. Üniversitenin Etik Vizyonu
Öncelikle Mustafa Kemal Üniversitesi’nde olmak üzere, toplumda
etik duyarlılığı
geliştirmek ve toplumsal yaşamı ilgilendiren davranış ve
kararların etik değer, ilkeler ve
kurallar çerçevesinde gerçekleşmesini sağlayacak etik bilinci
oluşturmaktır. Böylelikle
varılmak istenilen konum, Türkiye üniversiteleri arasında etik
bilinci yüksek üniversitelerden
birisi olmaktır.
2. Üniversitenin Etik Misyonu
-
9
Etik bilincini ve etik karar verebilme yeteneğini tüm
üniversitede ve toplumda
oluşturmak,
Vicdanî değerlendirme alışkanlığını kazandırmak,
Lisans ve lisansüstü öğrencilerine etik tartışma ve
değerlendirme deneyimi
kazandırmak,
Lisans programlarında etik eğitimini yaygınlaştırarak
öğrencilerin bu konuda
gelişimlerini güçlendirmektir.
3. Üniversitenin Etik Alanındaki Amaçları:
MKÜ'de etik bilinçlenme ve etik değerlere göre karar verme
becerilerini kazandırmak,
Uygulamalı etik alanında bilgi birikimini arttırmak ve
yaymak,
MKÜ'de ortaya çıkan etik kökenli sorunların çözümünü bu konuda
araştırma yaparak
sağlamak,
Etik konularda araştırma yapmak, bunların koordinasyonunu
sağlamak ve araştırma
sonuçlarının akademik programlarda uygulanmalarını sağlayarak
etik bilinci arttırmak,
Özel, kamu ve sivil toplum kuruluşlarının yönetimini,
sağladıkları sosyal değeri
arttırarak iyileştirmek,
Etik ilkelerin Türkiye'nin hukuk mevzuatına girmesini
sağlamak,
Toplumda etik bilinçlenme ve toplumsal yaşamı ilgilendiren
konularda kararların, etik
ilkelerin temelinde alınmasını sağlamaktır.
4. Üniversitenin Etik Alanındaki Stratejileri
Etikle ilgili dersler açmak ve eğitim programları
düzenlemek,
Eğitim amacıyla konferanslar, seminer dizileri ve çalışma
grupları oluşturmak,
Bilgi birikimini arttırmak ve yayılmasını sağlamak için,
uygulamalı etik konularında
çalışmalar yapan kişi ve kuruluşlarla ilişki kurmak ve
işbirliğini geliştirmek,
Meslek odalarıyla birlikte çalışarak mesleki etik kodları
oluşturulmasını sağlamak,
Etik ilkelerin Türkiye'nin hukuk mevzuatına girmesini sağlamak
üzere girişimlerde
bulunmak,
Üniversite dışı kurumlara etik bilincine sahip nitelikli eleman
yetiştirmek,
-
10
Üniversitede etik konusunda çalışan yüksek lisans öğrencisi
sayısında artış
sağlamaktır.
5. Etik Politikasını Uygulamanın Sonuçları
Bu bağlamda yapılan düzenlemelerin, etik davranış ve ilkelerine
bağlı/saygılı bir
kurum olmayı sağlayacağı beklenmektedir. Böylelikle;
-Kurumdaki kararların etik davranış ilkelerine uygun olarak
alınması (etik karar),
-Üst düzeydeki faaliyetlerin kurumsal etik sorumluluk ve
dürüstlük içinde yürütülmesi (etiğe
dayalı uygulama),
-Çalışanların ve paydaşların güvenini kazanmış etik
uygulamaların mevcudiyeti (toplumun
güvenini kazanmak) mümkün olabilecektir.
III. ETİK KURUL
Etik sisteme Etik Kurul tarafından işlerlik
kazandırılacaktır.
1. Etik kurulun organizasyon şeması
Rektör
Etik Kurul
ve
Sekreterya
Uzman Etik
Kurullar ve Alt
Etik Kurullar
Genel Sekreterlik
-
11
2. Etik Kurul’un görevleri
Etik kurul;
● Üniversitenin akademik ve idari birimlerinde bilim, yayın,
eğitim-öğretim ve hizmet
faaliyetleri ile üniversitenin toplum ve paydaşlarıyla
ilişkilerinde ortaya çıkan etik sorunlarda,
etik ilke ve kurallar doğrultusunda, yeterli ve inandırıcı
kanıtlara dayalı değerlendirme yapar
ve görüş bildirir.
●Gerektiğinde yeni ilke ve kurallar oluşturur.
●Etik ilke ve kuralların uygulanma yöntemlerini belirler.
●Üniversite bünyesinde temel alınacak etik ilkeleri ve
politikaları geliştirir.
●Üniversitede etik yaşam kültürünün yaygınlaşması ve etik
duyarlılık kazanılması için eğitim
ve benzeri çalışmaları düzenler.
3. Etik Kurul'un oluşturulması
Etik Kurul, Üniversite Senatosu önerisiyle Rektör tarafından
görevlendirilen yedi (7)
üyeden oluşur, üyeler kendi aralarından bir başkan ve bir başkan
yardımcısı seçer.
4. Etik Kurul'un toplanma zamanı
Rektörlük Genel Sekreterliği’ne ulaşan dosya Etik Kurul'a
iletilir. Bu dosya Etik Kurul
Başkanı tarafından en yakın tarihte yapılacak toplantının
gündemine alınır.
5. Etik Kurul'a başvuru
Mustafa Kemal Üniversitesi mensuplarının, akademik ve idari
birimlerinin
yürüttükleri bilimsel araştırma, yayın, eğitim ve öğretim
faaliyetlerinde, sundukları
hizmetlerde, birbirleriyle veya toplum ve paydaşlarıyla olan
ilişkilerinde ortaya çıkan etik
sorunlarla ilgili başvurular Mustafa Kemal Üniversitesi
Rektörlük Genel Sekreterliği’ne
yapılır. Etik Kurulca incelenmesi gerekli görülen konu ya da
dosyalar Rektör tarafından Etik
Kurul’a iletilir.
-
12
Adres: Mustafa Kemal Üniversitesi Rektörlüğü, Tayfur Sökmen
Kampusü, 31040
Antakya/HATAY
Web: http://www.mku.edu.tr
Başvuru şartları
●Etik Kurul’a başvurularda başvuranın isim ve soyadı
belirtilmelidir. Etik kurul yönergesinde
de belirtildiği gibi etik kurulda görüşülecek her dosyada
gizlilik esas olduğundan isim ve
soyadının belirtilmesinde bir sakınca bulunmamaktadır. Bu önlem,
başvurularda yaşanacak
suistimalleri önlemeye yöneliktir. Bunun dışındaki başvurular
dikkate alınmaz.
●Başvurular etik dışı davranış ve uygulamalarla ilgili
olmalıdır. Bunun dışındaki şikâyetler
dikkate alınmaz.
●Bir davranış ya da eylemin "etiğe aykırı davranış" sayılması
için aşağıdaki
koşulların gerçekleşmiş olması gerekir:
a) Kasıt veya ağır ihmal sonucu olarak gerçekleştirilmiş
olmalıdır,
b) İnandırıcı ve yeterli delille ispatlanmış olmalıdır.
●Etik Kurula iki durumda başvurulur:
1.Etik ihlali halinde,
2.İnsan üzerinde deney niteliği taşımayan araştırmalar için etik
onay talebinde,
1. Etik ihlali halinde
●Kişi, etik ihlali iddiasını içeren başvurusunu bir dilekçe ile
Etik Kurul tarafından
incelenmesi talebi ile Rektörlüğe yapar.
●İmzasız başvurular işleme konulmaz.
●Başvuranın kimliği başvuru dilekçesi dışındaki her yazışma ve
aşamada gizli tutulur.
●Başvuru sahibi, başvuruları ile ilgili olarak yapılacak işlem
konusunda başvurulan makam
tarafından en kısa sürede bilgilendirilir.
-
13
●Etik Kurul, inceleme sürecinde gerektiğinde diğer kurum ve
kuruluşlarla yapacağı
yazışmalarını Rektörlük aracılığıyla yapar.
●Etik Kurul tarafından incelenmesi/soruşturulması istenilen
olayla ilgili dilekçe ve ekleri
Rektörlük tarafından Etik Kurul Başkanlığı'na iletilir.
●Üniversite dışından üniversite öğretim elemanları hakkında
yapılan başvurular da aynı
şekilde ele alınır.
2.İnsan üzerinde deney niteliği taşımayan araştırmalar için etik
onay talebinde
●Kişi, web sayfamızda ilan edilecek "başvuru formu" ve
"taahhütnameyi" doldurarak
başvurusunu bir dilekçe ve Etik Kurul tarafından incelenmesi
talebi ile Rektörlüğe yapar.
6. Başvuruların incelenmesi ve karara bağlanması
Etik Kurul'a ulaşan her dosya Etik Kurul başkanı tarafından en
yakın tarihte yapılacak
toplantının gündemine alınır ve üyelerin görüşleri doğrultusunda
bir raportör üyenin
sorumluluğuna verilir.
Raportör dosyaya ilişkin bilgi almak amacıyla, Etik Kurul
sekreteryası aracılığıyla
Üniversite mensubu kişilerden doğrudan yazılı bilgi
alabilir.
Raportör gerek gördüğü durumlarda danışmanlık istenmesi için
Etik Kurul’a
başvurabilir. Etik Kurul konuyla ilgili danışmanı yazılı olarak
belirler. Danışmanlığın niteliği
ve kapsamı da yazılı olarak danışmana iletilir. Danışmanın
yanıtının bir kopyasının ilgili
incelemenin Etik Kurul değerlendirme dosyasında saklanmak üzere
Etik Kurul sekreteryasına
iletilmesi gerekir. Danışmanın kimliği saklı tutulur.
Etik Kurul, gerektiğinde, konu ile ilgili başka uzmanları da,
görüşlerine başvurmak
üzere toplantılarına davet edebilir ya da uzmanlardan oluşan bir
alt kurul oluşturabilir.
Raportör üye incelemesini en fazla bir ay içerisinde
tamamlayarak görüşlerini Etik
Kurul’a sunar. Bu sunumda incelenen durumun tarafları, ilgili
bilgi, belge ve kanıtlar ile
konunun özü anlatılır; yorum ve değerlendirme belirtilir.
Danışmana gönderilen çalışmalar için
ek süre tanınır. Kurul, parlamenter yöntemle ( Bkz. EK 3) oylama
yaparak değerleme sonucu
ve görüşüne ilişkin son kararını verir. Kurul üyeleri
toplantılarda gerekli her türlü bilgiyi
raportörden isteyebilirler, belgeleri ve kayıtları
inceleyebilirler. Etik Kurul kararına katılmayan
-
14
üyeler görüşlerini içeren gerekçeli bir muhalefet şerhi
koyabilirler. Üyeler çekimser oy
kullanamazlar.
7. Etik kurulun etik sorunu değerlendirme yöntemi
●Eylemi Deontolojik açıdan değerlendirme (Etik ilke ve
kurallarına uygunluk)
●Eylemin niyet, yöntem ve sonuçlarının değerlendirilmesi
●Eylemi Teleolojik açıdan değerlendirme (eylemden dolayı oluşan
sonuçlardan etkilenen kişi
ya da gruplar-paydaşlar açısından)
●Görev ve sosyal sorumluluklar açısından değerlendirme.
8. Etik kurul yaptırımları
Bilimsel Araştırma Etiğine İlişkin Yaptırımlar
●Etiğe aykırı davranışı Etik Kurul tarafından saptanan ve
Rektörlükçe onaylanan araştırmacı
veya araştırmacıların yürütmekte oldukları projeler iptal edilir
veya proje başvuruları işleme
alınmaz.
●Etik Kurul, etik yönü ileri sürülerek yapılan başvurularda,
gerekçesini belirterek
araştırmaların durdurulması hususunu Rektörlüğe sunabilir ve
uygun görülenler durdurulur.
●Etiğe aykırı davranışı kanıtlanan araştırmacılara/yazarlara/
destek başvurusu sahiplerine
karar tarihinden başlayarak bir yıl süreyle herhangi bir destek
verilmez.
●Saptanan etik ihlalleri ve bunların niteliği, etiğe aykırı
davranışı kanıtlanan
araştırmacı/yazar/destek başvurusu sahiplerinin birim, kurum
veya kuruluşlarına Rektörlük
tarafından yazılı olarak bildirilir.
●Saptanan yayın etiği ihlalleri ve bunların niteliği ilgili
dergilere Rektörlük tarafından yazılı
olarak bildirilir.
●Etik Kurul ilgili kişinin statüsüne uygun disiplin
yönetmeliğindeki benzer disiplinsiz
davranış tanımlarına karşılık gelen yaptırımlardan birisini veya
birkaçını önerebilir veya
görevsizlik kararı alarak disiplin kuruluna iletilmesi için
dosyayı Rektörlüğe gönderir. Aynı
-
15
biçimde disiplin kurulları da gerekli bulmaları durumunda bir
dosyanın Etik Kurul’a
iletilmesini isteyebilir.
●Etik dışı davranışlar/eylemler durumlarına göre şu
yaptırımlarla sonuçlanabilir:
1. Uyarı
Etik ihlâlin başka bir kişiye ya da mesleğe ciddi bir zarar
vermediği durumlarda ve
daha ağır bir yaptırım gerektirmediği durumlarda uygun
yaptırımdır. Diğer bir deyişle, maddi
veya mânevi kalıcı bir zarara yol açmadan, kasıt olmaksızın,
dikkatsizlik ya da ihmâl sonucu
etik kurallara uymama söz konusu olduğunda kişinin daha düzenli
tutum ve davranışlar içinde
bulunmasının, dikkatli olmasının yazıyla bildirilmesidir.
2. Kınama
Etik ihlâl başka bir kişiye zarar verebilecek nitelikte
olduğunda fakat başkasına ya da
mesleğe ciddi zarar vermeyeceği ve daha ağır bir yaptırımın
gerekmediği durumlarda uygun
yaptırımdır. Diğer bir deyişle, etik kurallara uyma ya da
denekle ilgili görevleri konusunda
dikkatsizlik ya da ihmâlde ısrar, bu konularda kurallara
uymamayı bir alışkanlık haline
getirme veya kurallara kasten uymama durumlarında, kişiye, bu
davranışlarının kınandığının
yazıyla bildirilmesidir. Farklı suçlardan iki kez uyarı cezası
verilen kişi, üçüncü kez ayrı
cezayı gerektiren bir eylemde bulunursa ya da uyarı cezası
gerektiren aynı suçu ikinci kez
işlerse, bu davranışı alışkanlık haline getirdiğine hükmedilir
ve kınama cezası verilir.
3. Soruşturma açılması
Etik ihlâl başka bir kişiye ya da mesleğe ciddi zarar verecek
nitelikte ise ya da daha
ağır yaptırım gerektirecek ciddiyette ise uygun yaptırımdır.
Gizlilik ilkesi
●Etik Kurul’a yapılan başvurular, Etik Kurul’un inceleme ve
değerlendirme süreçleri ile
kararları gizlidir. Bu konuda başvuru sahibinden başkasına bilgi
verilmez.
Gizlilik ilkesinin ihlali bir disiplin suçudur. Gizlilik
ilkesine uymayanlar hakkında
Rektörlükçe gerekli disiplin işlemleri başlatılır.
9. Etik Kurul kararlarına itiraz
-
16
Etik Kurul kararlarına veya bu yöndeki uygulamalara karşı
Rektörlüğe itirazda
bulunulabilir. Söz konusu itirazlar, kararın ya da uygulamanın
taraflara bildirilmesini izleyen
20 gün içinde yapılır. Rektörlük, gerekçeleri uygun bulunan veya
yeni kanıtlar içeren itirazları
yeniden incelenmek üzere Etik Kurul’a gönderir. Etik Kurulun
yeniden değerlendirme
sonucunda alacağı karar nihaidir.
IV. ALANLARA GÖRE ETİK İLKE VE KURALLAR I
Üniversite yaşamı, akademik ve idari konulardan insan
ilişkilerine uzanan geniş bir
alanı kapsar. Bu ortam öğrencilerin, öğretim elemanlarının ve
idari personelin birbirleriyle
etkileşim içinde bulundukları bir sistem olarak tanımlanır.
Etkileşimin yasalar ve
yönetmeliklerle belirlenen kuralların yanı sıra "etik" kavramı
çerçevesinde
değerlendirilmesine gereksinim vardır. Herkes için iyi olanın ne
olduğunu saptamak, görev ve
hakların ne olduğunu bilmek, hakkaniyeti tesis etmek,
özgürlükleri korumak ve dürüstlüğü
yaratabilmek için Mustafa Kemal Üniversitesi Etik Kurulu farklı
alanlarla ilgili etik ilke ve
kurallarını belirlemiştir.
Üniversitelerin günümüzden daha küçük olduğu dönemlerde her
üniversite
mensubunun bildiği ve öğrendiği “akademik gelenek” olarak ifade
edilen ve yazılı olmayan
etik ilke ve kurallar, üniversitedeki çalışan sayısının artması
ve öğretimin kitlesel bir hal
almasından dolayı unutulmuş görünmektedir. Aşağıda sıralanan
ilke ve kurallar etik işleyişin
hatırlanması ve ilişkilerin bu ilkelerle düzenlenerek yeniden
etik kültürün tesis edilmesine
yardımcı olmak amacıyla hazırlanmıştır. Ancak unutulmaması
gereken husus, etik ilkelerin
kağıt üzerinde kalmaması, üniversitenin günlük yaşamının bir
parçası olması diğer bir deyişle
içselleştirilmesi gereğidir. Dolayısı ile bireyin etik ilkelere
uyma ve bu ilkeleri uygulama
isteğini yaratmak asıldır.
Bu bağlamda onbir ana alan belirlenmiş ve her biri ile ilgili
normlar saptanarak bir ilke
ve kurallar dizisi oluşturulmuştur.1 Kurula yapılacak
başvuruların deontolojik
değerlendirilmesinde aşağıda başlıkları sıralanan alanlarla
ilgili ilke ve kurallar temel
1 Bu etik ilkeler ve kurallar, standart ve genel ilkelere sadık
kalmak için Yüksek Öğretim Kurulu, TUBİTAK ve
farklı üniversitelerin etik ilkeleri temelinde
belirlenmiştir.
-
17
alınacaktır. Etik sorunların çözümünde bu ilke ve kuralların
yanı sıra ulusal kanun,
yönetmelik ve uluslararası bildirge ve anlaşmalardan da kriter
belgeler olarak
yararlanılacaktır. Alanlar;
1.Çalışma yaşamı etiği ilkeleri
2.Meslek etiği ilkeleri
3.Yönetişim etiği ilkeleri
4.Öğretim alanı etiği ilkeleri
5.Bilimsel araştırma etiği ilkeleri
6.Bilimsel yayınlarda etik ilkeleri
7.Sosyal yaşama ilişkin etik ilkeleri
8.Akademik dış ilişkiler etiği ilkeleri
9.Öğrenci etiği ilkeleri
10.Ayrımcılık ve tacize ilişkin etik ilkeleri
11.Çevre etiği ilkeleridir.
1. Çalışma yaşamı etiği ilkeleri
a) Görev ve sorumluluklar dayanışma içinde paylaşılır.
b) Gerek üniversiteye eleman alımında, gerekse yükseltme ve
atamalarda objektif kriterler ve
profesyonel standartların dışına çıkılmaz.
c) Üniversitenin olanakları ve prestiji kişisel çıkarlar için
kullanılmaz.
d) Üniversite ile çıkar çatışması olmamasına özen
gösterilir.
e) Profesyonel ortamı ve bölüm / birim içi ilişkileri karşılıklı
saygı ve nezaket içinde korumak
tüm elemanların sorumluluğudur.
f) Bölüm / birim toplantılarına ve ortak etkinliklere katılım
esastır.
-
18
g) Gerek saydamlık gerekse gizlilik gerektiren konularda bu
koşulların sağlanmasına özen
gösterilir.
h) Ders dağılımları uzmanlık alanları dikkate alınarak ve
hakkaniyet ilkelerine bağlı kalınarak
yapılır.
2.Meslek etiği ilkeleri
a) Akademisyenler mesleki sorumluluk ilkesi gereğince,
üniversitedeki etkinliklerinin ve
hizmetlerinin sonuçlarının sorumluluğunu kabul ederler. Bu
çerçevede araştırmacılar, risk ve
zarar faktörü içeren bilimsel araştırma ve çalışmaların
sonuçları konusunda toplumu
bilgilendirmek ve uyarmakla yükümlüdürler.
b) Akademisyenler mesleki rollerinin gerektirdiği standartları
bilmekle ve anlamakla
yükümlüdürler. Bu ilke gereğince, verdikleri hizmetlerle ilgili
bilimsel ve mesleki gelişmeleri
yakından izlerler.
c) Akademisyenler ‘mesleki yeterlilik’ ilkesi gereğince,
formasyonunu almadıkları ve yetkin
olmadıkları alanlarda araştırma, eğitim-öğretim, uygulama
etkinlikleri ve hizmetleri
vermezler.
d) Akademisyenler, meslektaşlarının yetkinliklerini ve
yükümlülüklerini göz önüne alarak
hareket ederler. Akademisyenlerin etkinlikte bulunduğu
eğitim-öğretim ve hizmet alanında,
yetkin olanlara öncelik tanınır.
e) Akademisyenler medyayla ilişkilerinde, tabi oldukları tüm
etik ilkeleri göz önünde
bulundururlar. Herhangi bir konuda görüş sorulduğunda, bilgi
sahibi olmadıkları ve inceleme
yapma imkânlarının bulunmadığı durumlarda, görüş bildirmekten ve
yorumdan kaçınırlar.
f) Dersler tanımlarına ve bölüm/birim beklentilerine uygun
şekilde verilir.
g) Tavsiye (referans) mektupları üniversitenin şablonuna bağlı
kalınarak abartısız ve özenle
hazırlanır. Geri bildirim için doğru iletişim bilgileri
eklenmelidir.
h) Akademisyenler mesleki güç ve yetkilerini kullanarak yasalara
ya da genel ahlaka aykırı
yaptırım veya uygulamalarda bulunamazlar.
-
19
i) Meslek kuruluşlarıyla ya da üniversitenin diğer paydaşlarıyla
oluşturulan üyelik
ilişkilerinde, bu ilişkiler, bireysel çıkar amaçlı ya da kötü
niyetle üniversitenin aleyhine
kullanılamaz.
3. Yönetişim etiği ilkeleri
a) Akademik özgürlük, öğretim elemanlarının;
Araştırmada ve sınıftaki akademik konularda,
Üyesi oldukları kurum ve o kurumun akademik politikaları
hakkında,
Sorgulanmadan kabul gören gelenekselleşmiş değerlere ters
düştüğü durumlar da dahil
olmak üzere, kamu yararına ilişkin konularda görüş belirtmesini
kapsar.
b) Öğretim elemanları, sağlıklı bir yönetişim sisteminin onlara
verdiği yetkiyle,
kurullara/karar süreçlerine katılma ve özgürce görüş belirtme
hak ve sorumluluğunu taşırlar.
c) İdari görev üstlenen öğretim elemanları başkanlığını
yürüttükleri kurulların kararlarını
uygular ve o birimin görüşlerini ilgili üst kurullara
yansıtırlar.
d) Kurul ve komisyon toplantılarında "parlamenter toplantı
usulleri" nin uygulanmasına özen
gösterilir.
4. Öğretim alanı etiği ilkeleri
a) Ders çizelgesi öğrencilere dönem başında verilir ve bu
programa uymaya özen gösterilir.
Ders çizelgesinde belirtilen değerlendirme ölçütleri sonradan,
değiştirilmez.
b) Öğrencinin performansı ve notu ile ilgili bilgiler, süresi
içinde ve geçerli bir neden
olmadığı sürece sadece kendisine bildirilir. Değerlendirme
ölçütleri dönem başında belirlenir
ve buna uygun olarak verilen notların gerekçeleri açık bir
şekilde öğrenciye açıklanır.
Değerlendirmede hiçbir ayrım, kayırma yapılmaz.
c) Dersler duyurulan saatlerde ve yerde yapılır. Ders verme
görevi süreklilik arz edecek
biçimde araştırma görevlilerine bırakılmaz.
-
20
d) Öğretim elemanı açıkladığı görüşme saatlerine sadık kalır ve
bu saatleri tümüyle
öğrencilerine ayırır.
e) Öğretim elemanı danışmanlık görevini önemser. Bu görev sadece
akademik konuları değil,
öğrenciye ait diğer konuları da kapsar. Gerektiğinde öğrenci
danışman tarafından Psikolojik
Danışmanlık ve Rehberlik Bölümüne yönlendirilir.
5. Bilimsel araştırma etiği ilkeleri
a) Bilimsellik ilkesi: Veriler, bilimsel yöntemlerle elde
edilir. Bunların değerlendirilmesi,
yorumu ve kuramsal sonuçların elde edilmesinde de bilimsel
yöntemlerin dışına çıkılmaz ve
sonuçlar saptırılamaz. Elde edilmemiş sonuçlar araştırma
sonuçlarıymış gibi gösterilemez.
b) Bilimsel araştırmalarda “yaşama saygı” ve “deneklere/
danışılanlara zarar vermeme”
ilkesi: Araştırmalarda deneklere ve araştırmaya ya da sanatsal
etkinliğe konu olan her türlü
doğal veya kültürel varlığa zarar vermemek esastır. Denekler ve
danışılanlar kendi katılımları
ile ilgili süreç ve/veya olası riskler konusunda açık biçimde
bilgilendirilmeli ve
deneye/incelemeye katılım kararının etki ve baskı altında
olmaksızın özgür irade ile
verilmesine ya da gönüllülük esasına göre uyulmasına özen
gösterilmelidir.
Deneyin/incelemenin deneklere, deneyi yapacaklara, çevreye,
hayvan ve insan sağlığına,
kültür varlıklarına zarar vermemesi esastır.
c) Olası zararlı/risk içeren uygulamalar konusunda toplumu ve
ilgilileri bilgilendirme ve
uyarma ilkesi: Araştırmacılar, sanatçılar ve yetkililer, yapılan
bilimsel araştırma ve sanatsal
çalışmaların sonuçları ile ilgili olarak olası zararlı
uygulamalar konusunda toplumu ve
ilgilileri bilgilendirmek ve uyarmakla yükümlüdür.
d) Araştırmalara özgür irade ile katılma ilkesi: Araştırmacılar,
kendi bireysel kanılarına göre
zararlı sonuçlara ve/veya onaylamadıkları uygulamalara yol
açabilecek araştırmalara ve/veya
açıklamalara katılmama hakkına sahiptir. Hiçbir araştırmacı
belirli bir görüşü, düşünceyi ya
da eylemi desteklemeye, savunmaya, dile getirmeye veya toplu
açıklamalara katılmaya
zorlanamaz.
-
21
e) Araştırmalarda akademik özgürlük ilkesi: Etik ilkelere aykırı
olmadığı sürece araştırmalara
ve sanatsal çalışmalara karışılamaz ve bunlar engellenemez. Buna
karşılık araştırmacılar ve
sanatçılar araştırma konu ve yöntemlerini belirlerken özellikle
üniversitenin bütçe uygulama
ilkeleri doğrultusunda ve yerel veya küresel duyarlılık
gerektiren konularda özenli ve sorumlu
davranır.
f) Toplum ve insanlık karşısında sorumluluk ilkesi: Bilimsel ve
sanatsal çalışmalar, düşünsel
mülkiyet ve kullanım hakları saklı kalmak koşuluyla, insanlığın
ortak malıdır. Bu nedenle,
araştırma ve sanatsal çalışmaların içeriğinin toplum, insanlık
ve çevre yararını ilgilendiren
hiçbir bölümü gizlenemez, değiştirilemez, çarpıtılamaz ve
yasaklanamaz.
g) Ortak ve bireysel sorumluluk ilkesi: Araştırmacı ve
sanatçılar etik ilkelere uyulmasından
gerek ayrı ayrı gerekse birlikte sorumludur. Üniversite
topluluğu bu ilkelerin gözetilmesini
varlık nedeni sayar.
6. Bilimsel yayınlarda etik ilkeler
Bilimsel araştırmalar ve onların doğal sonuçları olan bilimsel
yayınlar üzerinde son
yıllarda çok önemli etik sorunlar belirmiş ve toplumun her
kesiminin ilgisini üzerinde
toplamıştır. Akademik yaşamda ilerleme için araştırma ve
bilimsel yayın zorunluluklarının
getirilmesi bu yayınların doğruluk düzeylerinin de saptanması
problemini doğurmuştur.
Bilimsel bir yayının ve onun dayanağı olan araştırmanın doğruluk
düzeyi sadece dergi
editörlerini, akademik yöneticileri, bilimsel okuyucuları değil
tüm toplumu ilgilendirmektedir.
Bilimsel yanıltmanın genelde iki biçimi olduğu
bilinmektedir.
1.“Özensiz araştırma” veya “disiplinsiz araştırma”, aslında kötü
niyetli olmayan ancak
bilimsel metodolojiye uymayarak yanlış sonuçlara ulaşan
araştırmacıların çalışmalarını
tanımlamaktadır.
2.“Bilimsel sahtekârlık”, veya “bilimsel saptırma”, bilerek
yapılan yanıltıcı yayınları
içermektedir. Ancak her iki durumda da bilim çevreleri ve toplum
yanıltılmakta ve zarar
görmektedir.
Bilimsel Yayınlarda Yanıltma Biçimleri
a) Yazarlık hakkı sorunları (hayali yazarlık)
-
22
b) Aşırmacılık (intihal, korsanlık)
c) Uydurmacılık (çarpıtma)
d) Çoklu yayın (yayın tekrarı)
e) Bölerek yayınlama (dilimleme)
f) Kaynakların taraflı seçilmesi
g) Taraflı yayın (çıkar çatışması)
a)Yazarlık Hakkı Sorunları
Bilimsel bir çalışmanın yayına hazırlanma sürecinde yazarlar
aşağıda belirtilen her üç
faaliyeti de yerine getirmelidir.
1) Çalışmanın planlanması, tasarımı, analizi veya yorumlanmasına
katkıda
bulunmak,
2) Yayını hazırlamak veya önemli oranda düşünsel katkı yaparak
düzeltmek,
3) Yayınlanacak son biçime onay vermek.
Sadece verileri toplamak, fonları sağlamak, bölüm başkanı olmak,
çalışma grubunu
denetlemek gibi görevler yazarlık için yeterli sayılmamaktadır.
Yazarlık haklarının gerçekte
hak etmeyen kişilere verilmesinin (hayali yazarlık) nedenleri
arasında akademik
yükseltmelerde ve diğer faaliyetlerde yardım beklentisi, önemli
isimlerin yazarlar arasına
katılmasının yayının kabul şansını ve ilgi çekmesini arttırması
olasılığı sayılabilir.
Bazı durumlarda yazarlar yayın ve atıf (sitasyon) sayılarını
arttırmak için karşılıklı
anlaşarak birbirlerini yazar listelerine eklemektedir. Her ne
amaçla yapılmış olursa olsun,
hakkı olmayan kişilerin yazarlar arasına katılmasının ve yayında
hakkı olan kişilerin de
katılmamasının bilimsel ahlak ve hakkaniyet kavramlarıyla
uyuşmamaktadır.
b.Aşırmacılık (intihal, korsanlık)
Daha önce yayınlanmış bir yayının tümünü veya bir kısmını
(fikirler, metodlar, veriler,
uygulamalar, yazılar, şekiller) kaynak göstermeden alarak kendi
yayını gibi yeniden
yayınlamak olan bu yanıltma biçimi en ciddi bilimsel etik
ihlallerinden birisini
oluşturmaktadır. Geçmişte kaynaklara ulaşılabilmenin zor olduğu
dönemlerde daha yaygın
olan bu uygulama elektronik araçlarla hemen her dilde yayınlara
kolayca erişilebilinen
günümüzde azalmaktadır.
c)Uydurmacılık (çarpıtma)
-
23
En ciddi bilimsel yanıltma türlerinden birisi olan uydurmacılık
gerçekte olmayan
verileri ve sonuçları yayınlamak olarak tanımlanmaktadır. Ne
yazık ki bu önemli sahtekârlık
biçimine en ciddi merkezlerde ve yayın organlarında
rastlanabilmektedir. Kişileri yalan ve
uydurma yayınlar yapmaya zorlayan koşulların, kısmen akademik
ortamdaki “yayın yapma
baskısı” olduğu açıktır. Yeterli araştırma olanakları bulamayan,
akademik rekabet sürecinde
geri kalmak istemeyen ve üstlerince yeterli araştırma eğitimi
verilerek denetlenmeyen bazı
kişilerin bu yollara sapma olasılığı giderek artmaktadır. Ancak
uydurma yayınlar sadece
bilimsel çevreleri değil tüm toplumu yanıltabilirler ve bilimin
tüm insanlığın refahını
amaçlayan yüzyıllar boyunca gelişmiş “doğruyu bulma” geleneğini
zedeleyebilirler.
d) Çoklu Yayın (yayın tekrarı)
Aynı verilerin ve sonuçların birden fazla yayında verilmesi
anlamına gelen bu
yanıltma türü basit gibi görünse de gerçekte ciddi boyutlara
ulaşmış bir uygulamadır. Aynı
makaleyi değişik dillerde yayınlamak bu gruba girmektedir.
Aslında birçok dergi
yayınladıkları makaleler için yazarlardan imzalı belgeler
aldıklarından, bu uygulama “telif
hakkı ihlali” olarak yasal sorumluluklar da getirmektedir.
Orijinal bir makalenin, ilk makaleyi
basan derginin editöründen izin alınarak, başka bir kaynakta
veya dilde yayınlanması
mümkün olabilir. Ancak makalenin tümünün ya da bir kısmının,
hangi dillerde olursa olsun,
adayın yayın listesini kabarık göstermek amacıyla birden fazla
yerde izin alınmadan
yayınlaması etik olarak uygun değildir.
e) Bölerek Yayınlama (dilimleme)
Bir önceki yanıltma biçimine benzeyen bu yöntemde yazarlar tek
bir çalışmadan çıkan
sonuçları yapay olarak bölerek birden fazla yayın çıkarma
çabasına girerler. Örneğin, aynı
hasta grubunda yapılan birden fazla ölçüm, tek bir makalede
verilecek iken, her biri ayrı ayrı
makale biçimine dönüştürülerek aynı veya farklı dergilere
gönderilmektedir. Günümüzde
elektronik indeksler aracılığı ile kolayca saptanabilen bir etik
sorundur.
f) Kaynakların Taraflı Seçilmesi
Araştırmacıların bilinçli veya bilinçsiz olarak sıklıkla yaptığı
bir bilimsel yanıltma
biçimidir. Genelde makalelerin “Tartışma” bölümlerinde makalenin
konusu ile ilgili
destekleyici veya aksi yöndeki makaleler kaynak olarak
verilmelidir. Eğer yazarlar sadece
kendi sonuçlarını destekleyen kaynakları gösterip ters yöndeki
makaleleri kaynak olarak
vermezlerse bu taraflı bir sunuş olur.
-
24
g) Taraflı Yayın
Günümüzde bilimsel çalışmalar için çok büyük mali kaynaklar
gerektiğinden
araştırmaların giderek ticari şirketler tarafından desteklendiği
görülmektedir. Böyle bir
destekle gerçekleştirilen çalışmaların bilimsel tarafsızlık
içinde yürütüldüğü ve
sonlandırıldığı, araştırmacılara herhangi bir çıkar sağlanmadığı
konusu açıklığa
kavuşturulmalıdır.
Saygın dergiler, yazarlardan araştırmayı destekleyen ticari
kuruluşlar ile aralarında
hiçbir çıkar ilişkisi olmadığını belirten yazılı belgeler
istemektedir. Ne yazık ki bu konu
ülkemizde oldukça ihmal edilmiş bir görünümdedir ve
araştırmacılara çeşitli olanaklar
sağlanması olağan sayılmaktadır. Bunlar arasında çalışmanın
yurtiçi veya yurtdışında
sunulması için kolaylıklar, sonuçların sunuma-yayına
hazırlanmasında yardımlar, bölümlere
laboratuvarlara- derneklere katkılar sayılabilir.
7. Sosyal yaşama ilişkin etik ilkeler
a) Üniversitede sosyal yaşam ve insan ilişkileri, öğretim
elemanları, idari personel ve
öğrencilerin katkı ve gönüllü işbirliği içinde düzenlenir. Bu
gruplardan her biri, üniversite
yaşamıyla ilgili etik ilke ve kurallara uymakla yükümlüdür.
b) Üniversite içinde yöneticiler, öğretim elemanları, idari
personel ve öğrenciler arasındaki
ilişkiler, karşılıklı saygı ve nezaket kuralları çerçevesinde
yürütülür.
c) Üniversite içinde tüm taraflar görevlerinin getirdiği hak ve
sorumlulukların bilinci içinde
davranmak durumundadır.
d) Üniversite ve birim yöneticileri, mevzuata uygun olarak
öğretim elemanları, idari personel
ve öğrencilerden gelen talep ve şikâyetleri dikkate almak
zorundadır.
e) Üniversite içinde, hiçbir düzeyde nüfuz ve güç kullanımı gibi
baskı yöntemleri
uygulanamaz.
f) Öğretim elemanları, öğrenciler ve idari personel, hiçbir
çıkar doğrultusunda
yönlendirilemez.
-
25
g) Üniversite içinde bilişim yollarından toplu mesaj iletiminde,
basın yayın organlarının tabi
olduğu etik ilkelere uyulur. Bu çerçevede;
1) Sanal iletişim ağları, herhangi bir üniversite personelini
hedef alan yargı ve
eleştiriler için kullanılamaz. Bu tür şikayetler, üniversite
mevzuatının öngördüğü resmi
kanallardan yazılı veya sözlü talepler şeklinde ifade
edilir.
2) Mesajlarda hiç kimse ırkı, cinsiyeti, sosyal düzeyi,
ideolojik görüşleri ve inançları
nedeniyle kınanamaz, aşağılanamaz.
3) Mesajlarda kişileri ve kuruluşları küçük düşüren, aşağılayan
ve iftira niteliği taşıyan
ifadelere yer verilemez.
8. Akademik dış ilişkiler etiği ilkeleri
Akademik dış ilişkiler; üniversite birimleri ve tüm
mensuplarının üniversite dışındaki tüm kişi
ve kuruluşlarla yapacağı işbirliklerinde, eğitim, danışmanlık,
uzmanlık ve laboratuar
hizmetlerinin verilmesinde ortaya çıkabilecek etik sorun
alanlarını kapsar.
a)Üniversite dışı yapılan her etkinlikte, üniversitenin toplum
içindeki yeri ve saygınlığı
korunur.
b) Bilgi gizliliği gerektiği durumlarda taraflar bu ilkeye
uyar.
c) Gizlilik kapsamında olmayan veri tabanı ve araştırma
yönteminde saydamlık gözetilir.
d) Makale ve tüm yayınlarda alınan desteğin kaynağı açıkça
belirtilir.
e) Üniversite bireylerinin üniversite dışı etkinlikleri saydam
olmalıdır. Öğretim elemanlarının
üniversite dışındaki çalışmaları bilinmeli ve gerektiğinde
denetlenmelidir.
9. Öğrenci etiği ilkeleri
a) Çevre ve ortak kullanım alanlarına kasıtlı bir biçimde zarar
verilemez.
b) Öğrenciler arasında şiddet, ayrımcılık ve taciz, etiğe aykırı
davranışlardır.
c) Bilimsel etik kurallarına uyulmalıdır.
-
26
d) Öğrenciler arasında ilişkileri zedeleyen rekabet türlerine
izin verilemez.
e)Kişisel çıkarlar için üniversite dışında üniversitenin adını
kullanarak üniversitenin imajını
zedeleyebilecek davranış ve faaliyetler etik değildir.
10. Ayrımcılık ve tacize ilişkin etik ilkeler
a) Öğretim elemanları, öğrenciler ve personel ırk, dil, din ve
cinsiyet ayrımı yapmazlar.
Farklılıklara hoşgörü ile yaklaşılır.
b) Yönetici konumunda olanlar kurumda çalışan bireylere yönelik
özlük haklarını kısıtlayıcı,
kariyerlerine zarar verici mesleki tacizde bulunmazlar.
c) Cinsel taciz yasaların belirlediği dar çerçevede değil, etik
boyutu içinde değerlendirilir.
Cinsel taciz ve buna bağlı olarak güç ve nüfuz kullanımı
durumunda taciz gören öğretim
elemanı, öğrenci ve personelin başvuruları ciddiyet ve gizlilik
ilkeleri çerçevesinde ele alınır.
Bu alanla ilgili olarak etiğe aykırı davranışların tanımları
aşağıdaki gibi yapılmaktadır:
1.Taciz: Kişilere kendi isteklerine aykırı bir biçimde, onları
zorlayarak ya da rahatsız edici
tarzda söz veya davranışlarda bulunmaktır.
2.Bezdirme (yıldırma) : Psikolojik şiddet uygulama, baskı yapma,
kuşatma, taciz etme,
rahatsız etme veya sıkıntı vermedir. Bezdirme veya yıldırma,
kişinin iş ortamında bulunan
yöneticilerin veya diğer çalışanların psikolojik tacizine
uğraması sonucu ortaya çıkan kişilik
bozukluğuna ve hayattan kopmasına kadar varabilen sonuçlar
doğuran; kasıtlı, sürekli,
düzenli ve sistematik olarak yürütülen taciz yöntemleridir.
Bezdirme; üstün asta uyguladığı
ya da astın üste uyguladığı ya da aynı düzey personel arasında
olmak üzere farklı şekillerde
ortaya çıkabilmektedir.
3.Ayrımcılık-Adam Kayırma: Terfi, atama, görevlendirme ve her
türlü değerlendirme
işleminde kişiler arasında liyakat ve bilgi-beceriyi değil,
kişiye yakınlığı esas alan tutum ve
uygulamalardır.
11. Çevre etiği ilkeleri
-
27
a) Çevre bilim ve teknolojileri açısından öğretim elemanları
yaptıkları araştırma ve
çalışmalarda toplumun sağlığı, güvenliği ve çevre kalitesini en
üst düzeyde tutarlar.
b) Araştırmalar, uygulanan kanun, yönetmelik ve standartları
sağlayacak şekilde
gerçekleştirilir.
c) Proje ve faaliyetlerin sosyal ve çevresel etkileri dikkate
alınır.
d) Mevcut kaynak ve enerjinin en etkin biçimde kullanımı ve
korunmasına özen gösterilir.
KAYNAKÇA
*American College of Physicians. Ethics Manual, Fourth Edition,
Ann Intern Med. 128:576-
594,1998.
*Andersen D, Attrup L, Axelsen N, Riis P. Scientific Dishonesty
& Good Scientific Practice,
Danish Medical Research Council, 1992.
*Ankara Üniversitesi Etik Kurul Yönergesi
*Bianet, Mobbing Davasını Kazanan Kadın Mühendis: Mutlaka
Mücadele
Edin.
*Bianet, İşveren Psikolojik Tacizi Önlemek Zorunda.
*Bishop C. How to Edit a Scientific Journal, ISI Press,
Philadelphia,1984, s.74.
*Boğaziçi Üniversitesi Etik Kurulları ve İlkeleri
*Boğaziçi Üniversitesi Araştırma Etiği ve Etik Kurulu
İlkeleri
*Çobanoğlu Şaban. Mobbing/İşyerinde Duygusal Saldırı ve Mücadele
Yöntemleri, İstanbul:
Timaş Yayınları, 2005.
*Doğu Akdeniz Üniversitesi Araştırma Etiği ve Etik Kurulu
İlkeleri
*Doğuş Üniversitesi Araştırma Etiği ve Etik Kurulu İlkeleri
*Editorial, “Redundant Publication: Deja Vu II”, Hepatology, 20:
247-48, 1994.
*Editorial III. Dual Publication of Abstracts, Brit J. Anaest,
66:5,1991.
*Farndon J. R., Büchler M., Two Articles for Comparison, Brit J
Surg,86:598-99, 1999.
*Hacettepe Üniversitesi Araştırma ve Yayın Etiği İlkeleri
*Horton R, Smith R. “Time to Redefine Authorship”, BMJ, 312:
723,1996.
*http://www.kocaeliuniversitesi.edu.tr/Akademik-ilkeler,pdf,
Alıntı
tarihi:18.08.2012.
-
28
*http://www.ueam.metu.edu.tr/ilkeler, Alıntı
tarihi:10.07.2012.
*http://www.etikkurul.ankara.edu.tr, Alıntı
tarihi:16.07.2012.
*http://www.boun.edu.tr/tr-TR/Content/Genel/, Alıntı
tarihi:12.07.2012.
*http://www.etikkurul.hacettepe.edu.tr, Alıntı
tarihi:12.07.2012.
*http://www.etikkurul.kocaeli.edu.tr/universite-etik-kurulu,
Alıntı tarihi: 16.07.2012.
*http://www.anadolu.edu.tr/kurullar/etik.aspx, Alıntı
tarihi:12.07.2012.
*http://www.etikkurulu.akdeniz.edu.tr/ , Alıntı
tarihi:14.07.2012.
*http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1373.html, Alıntı
tarihi:16.07.2012.
*http://www.etik.gov.tr/, Alıntı tarihi:16.06.2012.
*http://www.basbakanlik.gov.tr/etik/, Alıntı
tarihi:16.07.2012.
*http://www.etik.meb.gov.tr/egıtım.html, Alıntı
tarihi:16.07.2012.
*http://tr.wikipedia.org/wiki/Etik, Alıntı
tarihi:16.07.2012.
*International Committee of Medical Journal Editors. “Uniform
Requirements
for Manuscripts Submitted to Biomedical Journals”, CanMed Assoc
J, 150: 147-154, 1994.
*Kern M. J. Notice of Duplicate Publication, Am J. Cardiol, 72
:548,1994.
*Kansu E. Bilimsel Yanıltma ve Önlenmesi, Dünyada ve Türkiye’de
Bilim, Etik ve
Üniversite, Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, 1994.
*Lynch A. Publication of Research: The Ethical Dimension, J.
Dent Res, 73:1778-1782,
1994.
*Malone R. E. Ethical Issues in Publication of Research, J.
Emerg Nurs, 3:281-3, 1998.
*Mobbing, İşyerinde Duygusal Taciz, Sistem Yayıncılık, 2003.
*Özbek Sinan. Irkçılık, Bulut Yayınları, 2003, İstanbul.
*Swazey J. P., Anderson M. S., Lewis K. S. “Ethical Problems In
Academic
Research”, Am Scientist, 81:542-53, 1993.
*The Fundamental Values of Academic Integrity, The Center for
Academic
Integrity
*Tınaz Pınar. İşyerinde Psikolojik Taciz (Mobbing), İstanbul:
Beta Yayınları,
2006.
-
29
*TUBİTAK Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu Yönetmeliği, 2013.
*Yayın Etiği Sempozyumu,Tübitak Yayınları, Ankara, 1996.
*Yank V, Rennie D. Disclosure of Researcher Contributions: A
studyof original
research articles in the Lancet, Ann Intern Med, 130: 661-670,
1999.
*Yeditepe Üniversitesi Bilim Etik Kurulu Çalışması Esasları
EK 1:
ETİK SORUNLARIN ÇÖZÜMÜNDE TEMEL ALINACAK BİLDİRGE, KANUN,
YÖNETMELİK VE ULUSLAR ARASI ANLAŞMALAR
Etik ve hukuk ilişkisinde hukuk, yasalar çerçevesinde ne
yapılabileceğini; etik ise ne
yapılması gerektiğini belirtir. Hukuk, büyük ölçüde etiğe
dayanır. Dolayısıyla aşağıda
gösterilen etik sorunların çözümünde kanun, yönetmelik ve
uluslararası anlaşmalardan da
kriter belgeler olarak yararlanılacaktır.
• İnsan hakları evrensel bildirgesi
• 5176 sayılı kamu görevlileri etik kurulu kurulması ve bazı
kanunlarda değişiklik yapılması
hakkında kanun
• Kamu görevlileri etik davranış ilkeleri ile başvuru usul ve
esasları hakkında yönetmelik
-
30
• Hediye alma yasağına ilişkin genelge
• T.C. Anayasasının İlgili Hükümleri
• 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu
• 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu
• 4982 Sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu
• 5018 Sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu
• Kamu Hizmetlerinin Sunumunda Uyulacak Usul Ve Esaslara İlişkin
Yönetmelik
• Devlet Memurlarının Şikayet ve Müracaatları Hakkında
Yönetmelik
• 17 Nisan 2003-Yolsuzluğa Karşı Özel Hukuk Avrupa Konseyi
Sözleşmesi
• 10 Aralık 2003 –Yolsuzluğa Karşı Birleşmiş Milletler
Sözleşmesi
• 14 Ocak Yolsuzluğa Dair Ceza Hukuku Avrupa Konseyi
Sözleşmesi
EK 2:
MUSTAFA KEMAL ÜNİVERSİTESİ ETİK KURUL YÖNERGESİ
Amaç
Madde 1- Bu Yönergenin amacı; Mustafa Kemal Üniversitesi
mensupları ile akademik ve
idari birimlerinin bilimsel araştırma faaliyetleri, yayın
faaliyetleri, eğitim ve öğretim
faaliyetleri, hizmet faaliyetleri ile toplum ve paydaşlarıyla
ilişkilerinde etik
değerlendirilmelere ilişkin ilke ve kuralları, bu amaçla
oluşturulacak Etik Kurul'un yapısını,
görevlerini ve uygulama esaslarını düzenlemektir.
Kapsam
Madde 2 – Bu Yönerge;
-
31
a) Üniversite mensuplarınca yapılan her türlü bilimsel araştırma
ve çalışmalar, üniversite
fonlarınca desteklenen ve üniversiteye bağlı birimlerde
yürütülen bilimsel araştırma ve
geliştirme projeleri, üniversite bünyesinde gerçekleştirilen
bilimsel toplantı ve etkinlikler ile
ilgili araştırma etiği konularını,
b) Üniversite adresiyle yurtiçi ve yurtdışı dergilerde, her
çeşit basın-yayın organında
yayınlanan ya da yayınlanmak üzere gönderilen tüm yayınlarla
ilgili yayın etiği konularını,
c) Üniversitenin akademik ve idari kadrolarında bulunan
çalışanlarının akademik ve hizmet
etiğini ilgilendiren eylemlerini,
ç) Üniversitede eğitim ve öğretim süreçlerinde ortaya çıkan etik
sorunları,
d) Üniversitenin topluma hizmet ve toplumsal sorumluluklarının
söz konusu olduğu
durumlarda ortaya çıkan etik konuları,
e) Üniversitenin paydaşlarıyla ilişkilerinde ortaya çıkan etik
sorunları,
f) Üniversitenin farklı birimleri ve çalışanları arasındaki
ilişkilerde ortaya çıkan etik sorunları,
g) Etik Kurul’un yapısı, görevleri ve çalışma biçimini,
ğ) Etik Kurul’a başvuru ve etik değerlendirme süreçlerine
ilişkin konuları kapsar.
Dayanak
Madde 3- Bu Yönerge 2547 sayılı Kanunun 14. ve 42. Maddeleri ile
5176 sayılı kanuna
dayanılarak hazırlanmıştır.
Tanımlar
Madde 4 – Bu Yönergede geçen;
a) Üniversite: Mustafa Kemal Üniversitesi’ni,
b) Rektör: Mustafa Kemal Üniversitesi Rektörü’nü,
c) Senato: Mustafa Kemal Üniversitesi Senatosu’nu,
ç) Etik Kurul: Mustafa Kemal Üniversitesi Etik Kurulu’nu,
d) Üniversite Birimleri: Üniversiteye bağlı enstitüleri,
fakülteleri, yüksekokulları,
konservatuarı, araştırma ve uygulama merkezlerini, idari
birimleri, sosyal, kültürel ve sportif
merkezleri,
e) Üniversite Mensupları: Üniversite ve bağlı birimlerde tam ve
yarı zamanlı çalışmakta olan
akademik ve idari personel ile öğrencileri,
f) Paydaşlar: Üniversitenin görevleri ve faaliyetleri bakımından
kurumla bağlantıda bulunan
gerçek ve tüzel kişileri,
g) Etik İlke ve Kurallar: Ulusal ve uluslararası anlayış ve
bildirgeler çerçevesinde yer alan
etik ilke ve kuralları,
-
32
ğ) Uzman Etik Kurullar: Tıp, ilaç, hayvan araştırmaları,
mühendislik gibi fen bilimleri
alanındaki araştırmalar ile sosyal bilimler alanındaki
araştırmalar ve benzeri konularda etik
değerlendirmeler yapan ve görüş veren uzman etik kurulları,
h) Etik İhlal: Akademik ve bilimsel bir kurumun görev, yetki ve
sorumlulukları çerçevesinde
bilimsel araştırma, bilimsel yayın, eğitim-öğretim ve hizmet
faaliyetleri ile toplum ve
paydaşlarla ilişkilerde etik ilke ve kurallara uymayan kasıtlı
eylemleri,
ı) Etik Özensizlik: Akademik ve bilimsel bir kurumun görev,
yetki ve sorumlulukları
çerçevesinde bilimsel araştırma, yayın, eğitim-öğretim ve hizmet
faaliyetleri ile toplum ve
paydaşlarla ilişkilerde etik ilke ve kurallara uymada
özensizlik, dikkatsizlik, bilgisizliğe,
deneyimsizliğe ya da taksire dayalı, kasıtlı olmayan eylemleri
ifade eder.
Kavramsal Çerçeve
Madde 5 – Üniversitede akademik, idari, teknik ve hizmet
alanlarında görev yapmakta olan
tüm üniversite personelinin birbirleriyle ve toplumla
ilişkilerinde yasal düzenlemelerin yanı
sıra en başta insan haklarına ve onuruna azami saygı temelinde
yüksek etik standartlara
uyması beklenir.
Etik konulardaki duyarlılığı üniversite bünyesine yaymak ve tüm
üniversite mensuplarının
gönüllü katılımlarıyla, kurumu sahiplenmeyi, etik kurallardaki
duyarlılığı ve tutumları
özendirmeyi ve kurumsal değerler konusunda bilinçlendirmeyi
hedefleyen bir yaklaşımı
olgunlaştırmak çok önemlidir. Asıl olan, etik ilke ve kurallar
aracılığıyla etiğin kurumsal
düzeyde korunması ve kusurlulara yaptırım uygulanması değil,
kurum olarak etik kültürünün
benimsenmesi ve etik sorunların ortaya çıkmamasının
sağlanmasıdır.
Bu Yönergeyle oluşturulan Etik Kurul vasıtasıyla etik kültürün
pekiştirilmesi ve etik
sorunların çözülmesinde, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi başta
olmak üzere, insanlar ve
hayvanlar üzerindeki araştırmalar ve ilaç araştırmaları ile
genel olarak üniversite etik sorun
alanlarına ilişkin konularda etik ilkelerin uygulanması ve
yaygınlaştırılması sağlanacaktır.
Üniversitenin Temel Etik İlke ve Değerleri
Madde 6 - Üniversite, üniversite yaşamının ve akademik
faaliyetin evrensel etik ilkelerini
benimser. Dürüstlük, insan onuruna, emeğine ve özerkliğine
saygı, adalet, akademik
özgürlük, sorumluluk, güven, güvenilirlik, doğruluk, nesnellik,
açıklık, özeleştiri, koruma,
çevreye, doğaya ve canlı haklarına duyarlılık bu ilkelerin
temelini oluşturur. Bu ilkelerin,
bilim, sanat, araştırma, yayın, eğitim-öğretim, hizmet ve toplum
ve paydaşlarla ilişkilerde tüm
Üniversite mensuplarınca sahiplenilerek yüceltileceği öngörülür.
Söz konusu temel etik
ilkeler, Üniversite mensuplarının eylemlerinin etik bakışla
değerlendirilmesinde esas ölçütü
oluşturur.
-
33
Bilimsel araştırmada bilimsel disipline bağlılık, yansızlık,
geçerlilik, yaşama saygı, zarar
vermeme, olası zarar ve riskler konusunda tüm ilgilileri
bilgilendirme, araştırmalara özgür
irade ile katılma, akademik özgürlük, insana ve topluma
sorumluluk gibi etik ilkelere uyum
esastır. Yayınlarda; aşırmacılık, uydurmacılık, çarpıtma, yayın
tekrarı, dilimleme, hayali
yazarlık ve bilimsel ihmal gibi etik ihlallere yol açılmaması,
yayına temel oluşturan
araştırmanın tasarım, planlama, yürütülme aşamalarında katkıda
bulunanların adlarına yer
verilmesi, eksiksiz ve doğru kaynak gösterilmesi, gereken biçim
ve doğrulukta atıflarda
bulunulması, araştırmayı destekleyenlerin belirtilmesi etik
anlayış ve olgunluğun gereğidir.
Etik Kurulun Yapısı
Madde 7–
a) Etik Kurul; Üniversite Senatosu önerisiyle sağlık
bilimlerinden, temel bilimlerden, fen
bilimlerinden, sosyal bilimlerden, eğitim bilimlerinden, spor
bilimlerinden ve sanat
alanlarından olmak üzere Rektör tarafından görevlendirilen yedi
(7) üyeden oluşur, üyeler
kendi aralarından bir başkan ve bir başkan yardımcısı seçer.
b) Etik Kurul Üyelerinin görev süresi iki (2) yıldır. Görev
süresi biten bir üye yeniden
görevlendirilebilir.
Disiplin cezası almış ya da hakkında etik ihlal veya etik
özensizlik kararı verilmiş öğretim
üyeleri Etik Kurul üyeliğine seçilemez. Etik Kurul üyeliği
sırasında bu türden bir ceza alan
öğretim üyesinin Etik Kurul üyeliği düşer.
Bir takvim yılı içinde, izinsiz ve mazeretsiz olarak üst üste üç
toplantıya katılmayan üyenin
üyeliği düşer ve yerine aynı nitelikte yenisi seçilir. Ayrıca;
görev süresinin tamamlanması,
yazılı istifa beyanı, yurt dışı görevi, sağlık sorunu gibi
gerekçelerle kesintisiz bir şekilde altı
ayı aşan bir süreyle Etik Kurul toplantılarına katılamayacağının
anlaşılması durumlarında Etik
Kurul üyeliği düşer.
Kurul üyeliğinden çekilme ve üyeliğin düşmesi Rektör onayının
ilgiliye tebliği ile yürürlüğe
girer.
Etik Kurulun Görev ve Sorumlulukları
Madde 8 - Etik Kurul;
a) Üniversitenin akademik ve idari birimlerinde bilim, yayın,
eğitim-öğretim ve hizmet
faaliyetleri ile Üniversitenin toplum ve paydaşlarıyla
ilişkilerinde ortaya çıkan etik sorunlarda,
etik ilke ve kurallar doğrultusunda, yeterli ve inandırıcı
kanıtlara dayalı değerlendirme yapar
ve görüş bildirir; etiğe aykırılık anlamında bir değerlendirme
ve görüş verebilmek için etik
ihlalin kasıt ve ağır ihmal sonucunda ya da etiğe aykırı
davranışın özensizlik ve dikkatsizlik
sonucunda gerçekleşmiş olmasını esas alır,
-
34
b) Gerektiğinde yeni ilke ve kurallar oluşturur,
c) Etik ilke ve kuralların uygulanma yöntemlerini belirler,
ç) Üniversite bünyesinde temel alınacak etik ilkeleri ve
politikaları geliştirir,
d) Üniversitede etik yaşam kültürünün yaygınlaşması ve etik
duyarlılık kazanılması için
eğitim ve benzeri çalışmaları düzenler,
e) Üniversite bünyesinde ortaya çıkan etik sorunları
değerlendirerek gerektiğinde uzman etik
kurullar oluşturulması için Rektörlüğe öneride bulunur,
f) Üniversite bünyesinde kurulmuş bulunan uzman etik kurulların
oluşturdukları etik ilke ve
uygulamaların Üniversitenin benimsemiş olduğu temel etik
ilkelerle bütünleşmesine yönelik
değerlendirmeler ve önerilerde bulunur,
g) Üniversite bünyesinde kurulmuş bulunan uzman etik kurullarda
görev alacak kişilere
eğitim sağlar,
ğ) Üniversite bünyesinde kurulmuş bulunan uzman etik kurullar
arasında eşgüdümü sağlar, bu
kurulların anlaşmazlıklarında ya da çözümleyemedikleri konularda
hakemlik yapar.
h) Hakkında değerlendirme yaptığı, karar aldığı ve görüş verdiği
tüm etik konular ve
sorunlarda gizlilik içinde çalışır ve ilgili tüm bilgi ve
belgeleri saklı tutar.
Etik Kurulun Çalışma Biçimi
Madde 9 –
a) Etik Kurul çalışmalarını Etik Kurul Çalışma Yöntemi (Ek-1)’e
göre yürütür.
b) Etik Kurulca incelenecek konular ve değerlendirilecek
dosyalar, Etik Kurul’a Rektör
tarafından havale edilir.
c) Etik Kurul, başkanının çağrısı üzerine gündemini görüşmek
üzere en az ayda bir defa ve
üye sayısının en az üçte ikisinin katılımı ile toplanır.
Gerektiğinde başkanının çağrısı üzerine
olağanüstü toplantılar yapılabilir.
ç) Kurul değerlendirmelerini dosya üzerinden yapar; gerektiğinde
ilgili kişilerden yazılı ya da
sözlü bilgi alır. Hakkında etik ihlali başvurusu bulunan
kişilere Etik Kurul önünde
savunmalarını yapma hakkı tanınır; istemeleri halinde bu savunma
yazılı da olabilir. Savunma
hakkının kendilerine bildirildiği tarihten itibaren dört hafta
içinde yanıt vermeyen kişiler
savunma haklarından feragat etmiş sayılırlar. Bu durumda Etik
Kurul eldeki diğer bilgi ve
kanıtlara dayalı olarak değerlendirme yapar ve görüş bildirir.
Etik Kurul inceleme ve
değerlendirmeleri sırasında başka kurum ve kuruluşlarla yapması
gereken yazışmaları
Rektörlük aracılığıyla yapar.
d) Başkan, üyelerin görüşleri doğrultusunda Etik Kurul inceleme
ve değerlendirmesine
sunulan her dosya için üyeler arasından bir raportör
görevlendirir.
-
35
e) Etik Kurul, gerektiğinde, konu ile ilgili başka uzmanları da,
görüşlerine başvurmak üzere
toplantılarına davet edebilir ya da uzmanlardan oluşan bir alt
kurul oluşturabilir. Bu uzmanlar
ya da alt kurullar Etik Kurul tarafından kendilerine havale
edilen dosya üzerindeki
çalışmalarını belirlenen süre içinde tamamlayarak hazırladıkları
raporu Etik Kurul’da
görüşülmek üzere başkanlığa sunarlar. Başvuru dosyası hakkındaki
raportör görüşü ve/veya
diğer uzman ya da alt kurul raporları Etik Kurul toplantısında
tartışmaya açılır. Tartışma
sonucunda üye tam sayısının yarıdan fazlasının oyu ile Kurul
görüşüne esas olacak karar
alınır. Alınan karar etik yargıların gerekçeleri ile birlikte,
nihai rapor halinde düzenlenerek,
toplantıya katılan üyelerin tamamı tarafından imzalanır. Karara
karşı oy kullanan üyeler
gerekçeli kararlarını nihai rapora eklerler.
f) Etik Kurul görüş ve öneri niteliğindeki raporunu Rektöre
sunar.
g) Etik Kurul, başvuruları yalnızca etik ve deontolojik
yönleriyle ele alır ve değerlendirir.
İnceleme ölçütleri ve önerileri uluslararası sözleşme ve
bildirgelere, Madde 6’ da belirtilenler
dahil yerleşik etik ilke ve kurallara dayanır. Ulusal ya da
uluslararası metinlerde
düzenlenmemiş bir etik sorunla karşılaşıldığında, Etik Kurul
bunu bir ilkeye ya da kurala
bağlayabilir.
ğ) Etik Kurul gönderilmiş tüm belgeler ve dosyalar ile inceleme
ve değerlendirme sürecindeki
tüm yazışmaların birer örneğini, ilgili yönetmeliklerin
öngördüğü sürece saklar.
h) Etik Kurul’un sekretarya işleri Rektörlük Özel Kalem
Müdürlüğü tarafından yürütülür.
Hüküm Bulunmayan Haller
Madde 10 – Bu Yönergede hüküm bulunmayan hallerde; ilgili diğer
mevzuat hükümleri
uygulanır.
Yürürlük:
Madde 11 – Mustafa Kemal Üniversitesi Senatosunca kabul edilen
bu Yönerge, 28.11.2012
tarihinden itibaren yürürlüğe girer.
Yürütme:
Madde 12 – Bu Yönerge, Mustafa Kemal Üniversitesi Rektörü
tarafından yürütülür.
EK 1:
Etik Kurul Çalışma Yöntemi
1) Ortaya çıkan etik sorunlarla ilgili başvurular Rektörlüğe
yapılır. Başvuru dosyasında
aranacak başvuru şartları şunlardır:
a) Başvurularda; başvuranın adı ve soyadı, iş adresi, T.C.
kimlik numarası ve imzası
bulunmalıdır. Etik Kurulda görüşülecek her dosyada gizlilik esas
olduğundan isim ve
-
36
soyadının belirtilmesinde bir sakınca bulunmamaktadır. Bu önlem,
başvurularda yaşanacak
suiistimalleri önlemeye yöneliktir. Bunun dışındaki başvurular
dikkate alınmaz.
b) Başvurular, etik ihlali ve etik özensizlik ile ilgili
olmalıdır. Bunun dışındaki şikâyetler
dikkate alınmaz. Bir davranış ya da eylemin etik ihlali ya da
özensizliği olarak
tanımlanabilmesi için; Kasıt veya ağır ihmal sonucu olarak
gerçekleştirilmiş olmasının yanı
sıra İnandırıcı ve yeterli delille ispatlanmış olması
gerekir.
2) Etik Kurul’un sekreterliğine ulaşan her dosya Etik Kurul
başkanı tarafından en yakın
tarihte yapılacak toplantının gündemine alınır ve üyelerin
görüşleri doğrultusunda bir
Raportör üyenin sorumluluğuna verilir. Bu çalışmalara ilişkin
yazışmalar konusunda etik
kurulu bilgilendirmek raportör üyenin görevidir.
3)Yapılan başvuruların usul bakımından kabulü ve değerlendirmeye
alınma yetkisi
münhasıran Etik Kurula aittir. Usulüne uygun olmadığı için
incelemeye alınmayan
başvurular, başvuru sahibine yazılı olarak bildirilir.
4) Hangi dosyanın hangi üyenin raportörlüğünde olduğuna ilişkin
bilgiler Etik Kurul
sekretaryası tarafından arşivlenir. Raportörün kimliği gizli
tutulur.
5) Kurulda görüşülen tüm konularda gizlilik esastır. Kurula
sunulan dosyalardaki bilgi ve
belgelerin gizliliğinin ve güvenliğinin korunmasından Etik Kurul
ve sekretaryası sorumludur.
6) Raportör dosyaya ilişkin bilgi almak amacıyla, Etik Kurul
sekretaryası aracılığıyla
Üniversite mensubu kişilerden doğrudan yazılı bilgi alabilir. Bu
belgeler Etik Kurul
değerlendirme dosyasında yer alır.
7) Raportör gerek gördüğü durumlarda danışım istenmesi için Etik
Kurul’a başvurabilir. Etik
Kurul konuyla ilgili danışmanı yazılı olarak belirler. Danışımın
niteliği ve kapsamı da yazılı
olarak danışmana iletilir. Danışmanın yanıtının bir kopyasının
ilgili incelemenin Etik Kurul
değerlendirme dosyasında saklanmak üzere Etik Kurul
sekretaryasına iletilmesi gerekir.
Danışmanın kimliği saklı tutulur.
8) Etik Kurul, gerektiğinde, konu ile ilgili başka uzmanları da,
görüşlerine başvurmak üzere
toplantılarına davet edebilir ya da uzmanlardan oluşan bir alt
kurul oluşturabilir. Bu uzmanlar,
alt kurullar ya da uzman etik kurullar Etik Kurul tarafından
kendilerine havale edilen dosya
üzerindeki çalışmalarını belirlenen süre içinde tamamlayarak
hazırladıkları görüşü Etik
Kurul’da görüşülmek üzere başkanlığa sunarlar. Toplantıya davet
ve alt kurul oluşturma
yetkisi Etik Kurul’a aittir.
9) Raportör üye incelemesini en fazla bir ay içerisinde
tamamlayarak görüşlerini Etik Kurul’a
sunar. Bu sunumda incelenen durumun tarafları, ilgili bilgi,
belge ve kanıtlar ile konunun özü
-
37
anlatılır; yorum ve değerlendirme belirtilir. Danışmana
gönderilen çalışmalar için ek süre
tanınır. Kurul, yönergede belirtilen biçimde oylama yaparak
değerlendirmeleri sonucuna ve
görüşüne ilişkin son kararını verir. Kurul üyeleri toplantılarda
gerekli her türlü bilgiyi
raportörden isteyebilirler, belgeleri ve kayıtları
inceleyebilirler. Etik Kurul kararına
katılmayan üyeler görüşlerini içeren gerekçeli bir muhalefet
şerhi koyabilirler. Üyeler
çekimser oy kullanamazlar.
10) Etik Kurul incelemesini en geç üç ay içerisinde tamamlar ve
nihai raporunu hazırlar. Bu
süre, başvurunun kayda alındığı tarihte başlar. Gerek görülmesi
halinde Etik Kurul bu süreyi
bir defaya mahsus olmak üzere altı aya kadar uzatabilir.
11) Etik Kurul’da kendisi ile ilgili dosya görüşülmesi
durumunda, ilgili üye oturum salonunda
bulunmaz, oylamaya katılmaz.
12) Belirli bir dosyanın etik açıdan incelenmesiyle görevli
raportör gerekçelerini yazılı olarak
Kurula bildirmek suretiyle bu görevden çekilebilir.
13) Etik Kurul gerekli gördüğü durumlarda ilgili kişileri
toplantıda dinlemek üzere davet
edebilir. Kişilerin bu daveti kabul etmesi durumunda yapılan
oturumda yalnız davetlilere
yönelik sorular sorulur. Kurul üyeleri edinilen bilgiler
üzerindeki yorumlarını ve tartışmasını
davetlilerin toplantıdan ayrılmasından sonra yapar.
14) Etik Kurul’a katılan her yeni üyeye kurul tarafından eğitim
düzenlenir. Yeni kurul
üyelerinin ilk raportörlük görevlerinde deneyimli bir üye
kendilerine danışman olarak eşlik
edebilir.
EK 2:
MUSTAFA KEMAL ÜNİVERSİTESİ ETİK KURUL YÖNERGESİ
Amaç
Madde 1- Bu Yönergenin amacı; Mustafa Kemal Üniversitesi
mensupları ve
akademik ve idari birimlerinin bilimsel araştırma faaliyetleri,
yayın faaliyetleri, eğitim ve
öğretim faaliyetleri, hizmet faaliyetleri ile toplum ve
paydaşlarıyla ilişkilerinde etik
değerlendirilmelere ilişkin ilke ve kuralları, bu amaçla
oluşturulacak Etik Kurul'un yapısını,
görevlerini ve uygulama esaslarını düzenlemektir.
Yasal Dayanak
Madde 2- Bu Yönerge 2547 sayılı Kanunun 14. ve 42. Maddelerine
ve 5167 sayılı
kanuna dayanılarak hazırlanmıştır.
Kavramsal Çerçeve
-
38
Madde 3 – Üniversitede akademik, idari, teknik ve hizmet
alanlarında görev
yapmakta olan tüm üniversite personelinin birbirleriyle ve
toplumla ilişkilerinde yasal
düzenlemelerin yanı sıra en başta insan haklarına ve onuruna
azami saygı temelinde yüksek
etik standartlara uyması beklenir.
Etik konulardaki duyarlılığı üniversite bünyesine yaymak ve tüm
üniversite
mensuplarının gönüllü katılımlarıyla, kurumu sahiplenmeyi, etik
kurallardaki duyarlılığı ve
tutumları özendirmeyi ve kurumsal değerler konusunda
bilinçlendirmeyi hedefleyen bir
yaklaşımı olgunlaştırmak çok önemlidir. Asıl olan, etik ilke ve
kurallar aracılığıyla etiğin
kurumsal düzeyde korunması ve kusurlulara yaptırım uygulanması
değil, kurum olarak etik
kültürünün benimsenmesi ve etik sorunların ortaya çıkmamasının
sağlanmasıdır.
Bu Yönergeyle oluşturulan Etik Kurul vasıtasıyla etik kültürün
pekiştirilmesi ve
etik sorunların çözülmesinde, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi
başta olmak üzere, insanlar
ve hayvanlar üzerindeki araştırmalar ve ilaç araştırmaları ile
genel olarak üniversite etik
sorun alanlarına ilişkin konularda etik ilkelerin uygulanması ve
yaygınlaştırılması
sağlanacaktır.
Tanımlar
Madde 4 – Bu Yönergede geçen;
a) Üniversite: Mustafa Kemal Üniversitesi’ni,
b) Rektör: Mustafa Kemal Üniversitesi Rektörü’nü,
c) Senato: Mustafa Kemal Üniversitesi Senatosu’nu,
ç) Etik Kurul: Mustafa Kemal Üniversitesi Etik Kurulu’nu,
d) Üniversite Birimleri: Üniversiteye bağlı enstitüleri,
fakülteleri, yüksekokulları,
konservatuarı, araştırma ve uygulama merkezlerini, idari
birimleri, sosyal, kültürel ve sportif
merkezlerini,
e) Üniversite Mensupları: Üniversite ve bağlı birimlerde tam ve
yarı zamanlı
çalışmakta olan akademik ve idari personel ile öğrencileri,
f) Paydaşlar: Üniversitenin görevleri ve faaliyetleri bakımından
kurumla bağlantıda
bulunan gerçek ve tüzel kişileri,
g) Etik İlke ve Kurallar: Ulusal ve uluslararası anlayış ve
bildirgeler çerçevesinde yer
alan etik ilke ve kuralları,
ğ) Uzman Etik Kurullar: Tıp, ilaç, hayvan araştırmaları,
mühendislik gibi fen
bilimleri alanındaki araştırmalar ve sosyal bilimler alanındaki
araştırmalar ve benzeri
konularda etik değerlendirmeler yapan ve görüş veren uzman etik
kurulları,
h) Etik İhlal: Akademik ve bilimsel bir kurumun görev, yetki ve
sorumlulukları
çerçevesinde bilimsel araştırma, bilimsel yayın, eğitim-öğretim
ve hizmet faaliyetleri ile
toplum ve paydaşlarla ilişkilerde etik ilke ve kurallara uymayan
kasıtlı eylemleri,
ı) Etik Özensizlik: Akademik ve bilimsel bir kurumun görev,
yetki ve sorumlulukları
çerçevesinde bilimsel araştırma, yayın, eğitim-öğretim ve hizmet
faaliyetleri ile toplum ve
paydaşlarla ilişkilerde etik ilke ve kurallara uymada
özensizlik, dikkatsizlik, bilgisizliğe,
deneyimsizliğe ya da taksire dayalı, kasıtlı olmayan eylemleri
ifade eder.
Kapsam
-
39
Madde 5 – Bu Yönerge;
a) Üniversite mensuplarınca yapılan her türlü bilimsel araştırma
ve çalışmalar,
üniversite fonlarınca desteklenen ve üniversiteye bağlı
birimlerde yürütülen bilimsel araştırma
ve geliştirme projeleri, üniversite bünyesinde gerçekleştirilen
bilimsel toplantı ve etkinlikler ile
ilgili araştırma etiği konularını,
b) Üniversite adresiyle yurtiçi ve yurtdışı dergilerde, her
çeşit basın-yayın organında
yayınlanan ya da yayınlanmak üzere gönderilen tüm yayınlarla
ilgili yayın etiği konularını,
c) Üniversitenin akademik ve idari kadrolarında bulunan
çalışanlarının akademik ve
hizmet etiğini ilgilendiren eylemlerini,
ç) Üniversitede eğitim ve öğretim süreçlerinde ortaya çıkan etik
sorunları,
d) Üniversitenin topluma hizmet ve toplumsal sorumluluklarının
söz konusu olduğu
durumlarda ortaya çıkan etik konuları,
e) Üniversitenin paydaşlarıyla ilişkilerinde ortaya çıkan etik
sorunları,
f) Üniversitenin farklı birimleri ve çalışanları arasındaki
ilişkilerde ortaya çıkan etik
sorunları,
g) Etik Kurul’un yapısı, görevleri ve çalışma biçimini,
ğ) Etik Kurul’a başvuru ve etik değerlendirme süreçlerine
ilişkin konuları kapsar.
Üniversitenin Temel Etik İlke ve Değerleri
Madde 6 - Üniversite, üniversite yaşamının ve akademik
faaliyetin evrensel etik
ilkelerini benimser. Dürüstlük, insan onuruna, emeğine ve
özerkliğine saygı, adalet, akademik
özgürlük, sorumluluk, güven, güvenilirlik, doğruluk, nesnellik,
açıklık, özeleştiri, koruma,
çevreye, doğaya ve canlı haklarına duyarlılık bu ilkelerin
temelini oluşturur. Bu ilkelerin,
bilim, sanat, araştırma, yayın, eğitim-öğretim, hizmet ve toplum
ve paydaşlarla ilişkilerde tüm
Üniversite mensuplarınca sahiplenilerek yüceltileceği öngörülür.
Söz konusu temel etik ilkeler,
Üniversite mensuplarının eylemlerinin etik bakışla
değerlendirilmesinde esas ölçütü oluşturur.
Bilimsel araştırmada bilimsel disipline bağlılık, yansızlık,
geçerlilik, yaşama saygı,
zarar vermeme, olası zarar ve riskler konusunda tüm ilgilileri
bilgilendirme, araştırmalara
özgür irade ile katılma, akademik özgürlük, insana ve topluma
sorumluluk gibi etik ilkelere
uyum esastır. Yayınlarda; aşırmacılık, uydurmacılık, çarpıtma,
yayın tekrarı, dilimleme, hayali
yazarlık ve bilimsel ihmal gibi etik ihlallere yol açılmaması,
yayına temel oluşturan
araştırmanın tasarım, planlama, yürütülme aşamalarında katkıda
bulunanların adlarına yer
verilmesi, eksiksiz ve doğru kaynak gösterilmesi, gereken biçim
ve doğrulukta atıflarda
bulunulması, araştırmayı destekleyenlerin belirtilmesi etik
anlayış ve olgunluğun gereğidir.
Etik Kurulun Görev ve Sorumlulukları
Madde 7 - Etik Kurul;
-
40
a) Üniversitenin akademik ve idari birimlerinde bilim, yayın,
eğitim-öğretim ve
hizmet faaliyetleri ile Üniversitenin toplum ve paydaşlarıyla
ilişkilerinde ortaya çıkan etik
sorunlarda, etik ilke ve kurallar doğrultusunda, yeterli ve
inandırıcı kanıtlara dayalı
değerlendirme yapar ve görüş bildirir; etiğe aykırılık anlamında
bir değerlendirme ve görüş
verebilmek için etik ihlalin kasıt ve ağır ihmal sonucunda ya da
etiğe aykırı davranışın
özensizlik ve dikkatsizlik sonucunda gerçekleşmiş olmasını esas
alır,
b) Gerektiğinde yeni ilke ve kurallar oluşturur,
c) Etik ilke ve kuralların uygulanma yöntemlerini belirler,
ç) Üniversite bünyesinde temel alınacak etik ilkeleri ve
politikaları geliştirir,
d) Üniversitede etik yaşam kültürünün yaygınlaşması ve etik
duyarlılık kazanılması
için eğitim ve benzeri çalışmaları düzenler,
e) Üniversite bünyesinde ortaya çıkan etik sorunları
değerlendirerek gerektiğinde
uzman etik kurullar oluşturulması için Rektörlüğe öneride
bulunur,
f) Üniversite bünyesinde kurulmuş bulunan uzman etik kurulların
oluşturdukları etik
ilke ve uygulamaların Üniversitenin benimsemiş olduğu temel etik
ilkelerle bütünleşmesine
yönelik değerlendirmeler ve önerilerde bulunur,
g) Üniversite bünyesinde kurulmuş bulunan uzman etik kurullarda
görev alacak
kişilere eğitim sağlar,
ğ) Üniversite bünyesinde kurulmuş bulunan uzman etik kurullar
arasında eşgüdümü
sağlar, bu kurulların anlaşmazlıklarında ya da
çözümleyemedikleri konularda hakemlik yapar.
h) Hakkında değerlendirme yaptığı, karar aldığı ve görüş verdiği
tüm etik konular ve
sorunlarda gizlilik içinde çalışır ve ilgili tüm bilgi ve
belgeleri saklı tutar.
Etik Kurulun Yapısı
Madde 8 –
a) Etik Kurul; Üniversite Senatosu önerisiyle sağlık
bilimlerinden, temel bilimlerden,
fen bilimlerinden, sosyal bilimlerden, eğitim bilimlerinden,
spor bilimlerinden ve sanat
alanlarından olmak üzere Rektör tarafından görevlendirilen yedi
(7) üyeden oluşur, üyeler
kendi aralarından bir başkan ve bir başkan yardımcısı seçer.
b) Etik Kurul Üyelerinin görev süresi iki (2) yıldır. Görev
süresi biten bir üye yeniden
görevlendirilebilir.
Disiplin cezası almış ya da hakkında etik ihlal veya etik
özensizlik kararı verilmiş
öğretim üyeleri Etik Kurul üyeliğine seçilemez. Etik Kurul
üyeliği sırasında bu türden bir
ceza alan öğretim üyesinin Etik Kurul üyeliği düşer.
Bir takvim yılı içinde, izinsiz ve mazeretsiz olarak üst üste üç
toplantıya katılmayan
üyenin üyeliği düşer ve yerine aynı nitelikte yenisi seçilir.
Ayrıca; görev süresinin
tamamlanması, yazılı istifa beyanı, yurt dışı görevi, sağlık
sorunu gibi gerekçelerle
kesintisiz bir şekilde altı ayı aşan bir süreyle Etik Kurul
toplantılarına katılamayacağının
anlaşılması durumlarında Etik Kurul üyeliği düşer.
Kurul üyeliğinden çekilme ve üyeliğin düşmesi Rektör onayının
ilgiliye tebliği ile
yürürlüğe girer.
-
41
Etik Kurulun Çalışma Biçimi
Madde 9 –
a) Etik Kurul çalışmalarını Etik Kurul Çalışma Yöntemi (Ek-1)’e
göre yürütür.
b) Etik Kurulca incelenecek konular ve değerlendirilecek
dosyalar, Etik Kurul’a
Rektör tarafından havale edilir.
c) Etik Kurul, başkanının çağrısı üzerine gündemini görüşmek
üzere en az ayda bir
defa ve üye sayısının en az üçte ikisinin katılımı ile toplanır.
Gerektiğinde başkanının çağrısı
üzerine olağanüstü toplantılar yapılabilir.
ç) Kurul değerlendirmelerini dosya üzerinden yapar; gerektiğinde
ilgili kişilerden
yazılı ya da sözlü bilgi alır. Hakkında etik ihlali başvurusu
bulunan kişilere Etik Kurul önünde
savunmalarını yapma hakkı tanınır; istemeleri halinde bu savunma
yazılı da olabilir. Savunma
hakkının kendilerine bildirildiği tarihten itibaren dört hafta
içinde yanıt vermeyen kişiler
savunma haklarından feragat etmiş sayılırlar. Bu durumda Etik
Kurul eldeki diğer bilgi ve
kanıtlara dayalı olarak değerlendirme yapar ve görüş bildirir.
Etik Kurul inceleme ve
değerlendirmeleri sırasında başka kurum ve kuruluşlarla yapması
gereken yazışmaları
Rektörlük aracılığıyla yapar.
d) Başkan, üyelerin görüşleri doğrultusunda Etik Kurul inceleme
ve
değerlendirmesine sunulan her dosya için üyeler arasından bir
raportör görevlendirir.
e) Etik Kurul, gerektiğinde, konu ile ilgili başka uzmanları da,
görüşlerine başvurmak
üzere toplantılarına davet edebilir ya da uzmanlardan oluşan bir
alt kurul oluşturabilir. Bu
uzmanlar ya da alt kurullar Etik Kurul tarafından kendilerine
havale edilen dosya üzerindeki
çalışmalarını belirlenen süre içinde tamamlayarak hazırladıkları
raporu Etik Kurul’da
görüşülmek üzere başkanlığa sunarlar. Başvuru dosyası hakkındaki
raportör görüşü ve/veya
diğer uzman ya da alt kurul raporları Etik Kurul toplantısında
tartışmaya açılır. Tartışma
sonucunda üye tam sayısının yarıdan bir fazlasıyla Kurul
görüşüne esas olacak karar alınır.
Alınan karar etik yargıların gerekçeleri ile birlikte, nihai
rapor halinde düzenlenerek, toplantıya
katılan üyelerin tamamı tarafından imzalanır. Karara karşı oy
kullanan üyeler gerekçeli
kararlarını nihai rapora eklerler.
f) Etik Kurul görüş ve öneri niteliğindeki raporunu Rektöre
sunar.
g) Etik Kurul, başvuruları yalnızca etik ve deontolojik
yönleriyle ele alır ve
değerlendirir. İnceleme ölçütleri ve önerileri uluslararası
sözleşme ve bildirgelere, Madde 6’ da
belirtilenler dahil yerleşik etik ilke ve kurallara dayanır.
Ulusal ya da uluslararası metinlerde
düzenlenmemiş bir etik sorunla karşılaşıldığında, Etik Kurul
bunu bir ilkeye ya da kurala
bağlayabilir.
ğ) Etik Kurul gönderilmiş tüm belgeler ve dosyalar ile inceleme
ve değerlendirme
sürecindeki tüm yazışmaların birer örneğini, ilgili
yönetmeliklerin öngördüğü süre