Top Banner

of 15

Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

Aug 07, 2018

Download

Documents

Tsabit Ayman
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    1/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    Pg. 0

    MODULPRAKTIKUM

    METALURGIEKSTRAKSI

    --

    LABORATORIUM KOROSI DAN METALURGI EKSTRAKSI

    DEPARTEMEN METALURGI DAN MATERIAL

    FAKULTAS TEKNIK

    UNIVERSITAS INDONESIA

    2015

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    2/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    MODUL I

    PROSES PENGOLAAN MINERAL

    1! TU"UAN PER#O$AAN

    Untuk mngt!"u# $!n mm!"!m# %&'(( )&'t" *'t!t#'n

    $!n kgun!!n &!gn-&!gnn+! (,!g!# ,!g#!n $!

    %&'(( %ng'!"!n m#n&!.

    2! ALAT DAN $AAN

    2!1 Alat

    A!t-!!t +!ng $#gun!k!n %!$! %&!kt#kum #n# !$!!"

    A!t Denver Flotation %/ mt&

     T#m,!ng!n Au $!n M'&t!& P#%t Tt( Beaker Glass

    S%!tu! K&t!( S!ng S!ng!n G!( Uku&

    2!2 $a%a&

    B!"!n-,!"!n +!ng $#gun!k!n %!$! %&!kt#kum #n#

    !$!!"

    B##" g!n! P,S

    Pg. 1

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    3/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    Pine oil

    Oleic acid

    S'$! !("

    '! PROSEDUR KER"A

    1. A$uk &!t! 300 g& g!n! $!!m ,!k *'t!(# $#4!m%u&

    $ng!n !#& 1000 mL $!n collector  06 mL (&t! 007 mL

    frother .2. Uku& %/ 4!m%u&!n t!m,!"k!n ('$! !(" "#ngg!

    mn4!%!# %/ 8 9.3. M!kuk!n %&'(( *'t!(# "#ngg! 10 mn#t.6. S!ng ,u#" $!n n$!%!n (!m%!# kng.

    Pg. 2

    Gam(ar 1!1 Skema FrothFlotation

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    4/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    )! DASAR TEORI

    P&'(( %ng'!"!n m#n&! !$!!" %&'(( +!ng "!&u(

    $#tm%u" $!!m (u!tu t!"!%!n ,n:k!(# m#n&!. Tuu!n $!

    %ng'!"!n m#n&! !$!!" mn#ngk!tk!n k!$!& 'g!m

    ,&"!&g! $ng!n 4!&! mm,u!ng ,!g#!n-,!g#!n $! ,##"

    +!ng t#$!k $##ng#nk!n. Tkn#k %m#(!"!n m#n&! ,&m!4!m-

    m!4!m %ng!%#k!(#!nn+! (!ng!t t&g!ntung %!$! n#( ,##"

    !t!u m#n&! +!ng !k!n $#t#ngk!tk!n k'n(nt&!(#n+!.Pm##"!n tkn#k %m#(!"!n $#$!(!&k!n %!$! %&,$!!n (#)!t-

    (#)!t :(#k $!n k#m#! $! m#n&!-m#n&! +!ng !$! $!!m ,##"

    t&(,ut. B,&!%! tkn#k %m#(!"!n +!ng $#gun!k!n $!!m

    %&'(( %ng'!"!n m#n&! $# !nt!&!n+! !$!!"

    Gravity Separations

    Gravity separation m&u%!k!n tkn#k %m#(!"!n (!tu

    m#n&! !t!u ,#" $ng!n m#n&! !#nn+! +!ng

    mm!n)!!tk!n %&,$!!n n#!# $n(#t!( $! m#n&!-

    m#n&! +!ng !k!n $#%#(!". M#n&!-mn&! +!ng t&$!%!t

    $!!m ,##" !k!n m&(%'n g!+! g&!;#t!(# ((u!# $ng!n

    n#!# $n(#t!( +!ng $#m##k#n+!. M$#! +!ng umumn+!

    $#gun!k!n %!$! %m#(!"!n (4!&! g&!;#t!(# !$!!" !#&.

    D!!m m$#! *u#$! %!&t#k ,&g&!k ((u!# $ng!n

    $n(#t!( $!n uku&!nn+!. D!!m *u#$! ,#$!ng ;&t#k!

    m#n&! ,&!t !k!n mm##k# k4%!t!n %ngn$!%!n +!ng

    t#ngg#. P&,$!!n k4%!t!n &!t#; !nt!& %!&t#k m#n&!

    Pg. 3

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    5/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    $!!m *u#$! #n#!" +!ng kmu$#!n $#m!n)!!tk!n untuk

    '%&!(# %m#(!"!n.

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    6/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    Magnetic Separations

    Magnetic separation m&u%!k!n tkn#k %m#(!"!n (!tu

    m#n&! !t!u ,#" $ng!n m#n&! !#nn+! +!ngmm!n)!!tk!n %&,$!!n (#)!t km!gnt!n $! m#n&!-

    m#n&! +!ng $#%#(!"n+!. M#n&!-mn&! +!ng t&$!%!t

    $!!m ,##" !k!n mm,k!n &(%'n t&"!$!% m$!n

    m!gnt ((u!# $ng!n (#)!t km!gnt!n +!ng

    $#m##k#n+!.Km!m%u!n m#n&! $!!m m&(%'n m$!n

    m!gnt $#(,ut magnetic susceptibility .

    B&$!(!&k!n %!$! magnetic susceptibility  m#n&!

    $#,!g# mn!$# t#g! k'm%'k +!#tu

    Ferromagnetic. M#n&! +!ng (!ng!t ku!t untuk $#t!k

    '" m$!n m!gnt (%&t# m!gnt#t F3O6.

    Paramagnetic. M#n&! +!ng $!%!t t&t!k '" m$!nm!gnt (%&t# "m!t#t F2O3 #mn#t ST#O3 $!n

    %+&"'t#t FS. Diamagnetic.M#n&! +!ng t!k t&t!k '" m$!n

    m!gnt 4'nt'" k=!&(! S#O2 $!n )$(%!& >N! K A

    S#3O?@.

    Pg. 5

    Gam(ar 1!) Ilustrasi Tek&ik MagneticSe arations

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    7/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    'nt'" $! magnetic separator +!ng ,#!(!

    $#gun!k!n !$!!" !$!!" !!t belt $!n rolling drum.

    Electrostatic Separations

    lectrostatic separation m&u%!k!n tkn#k%m#(!"!n

    (!tu m#n&! !t!u ,#" $ng!n m#n&! !#nn+! +!ngPg. 7

    Gam(ar 1!5 MagneticSeparator 

    Gam(ar 1!. Electrostatic Separator 

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    8/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    mm!n)!!tk!n %&,$!!n (#)!t k#(tk!n $! m#n&!-

    m#n&! +!ng !k!n $#%#(!". S#)!t k#(tk!n mnunukk!n

    km!m%u!n m#n&! $!!m mng"!nt!&k!n #(tk ,#!(!

    $#(,ut k'n$ukt#;#t!(. M#n&!-m#n&! +!ng t&$!%!t

    $!!m ,##" !k!n m&(%'n m$!n #(tk ((u!# $ng!n

    (#)!t k'n$ukt#;#t!( +!ng $#m##k#n+!.

    Froth Flotation

    Froth Flotation  m&u%!k!n tkn#k %m#(!"!n !nt!&!

    m#n&! +!ng ,&"!&g! $!n %ng't'&n+! g!ngu $ng!n

    mm!n)!!tk!n (#)!t k#m#! :(#k $! %&muk!!n %!&t#k

    m#n&!. P!&t#k m#n&! mm##k# $u! (#)!t +!#tu (#)!t

    "#$&')',#k $!n "#$&':#k. M#n&! +!ng ,&(#)!t "#$&')',#k

    !k!n ,k!t!n $ng!n gm,ung u$!&! $!n n!#k k

    %&muk!!n mm,ntuk ,u#". Bu#" +!ng $#"!(#k!n !k!nPg.

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    9/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    $#!m,# $!n $#kngk!n ("#ngg! $#$!%!t m#n&!

    ,&"!&g! +!ng $##ng#nk!n.

    P&'(( *'t!(# +!ng $#!kuk!n $!%!t $#,$!k!n mn!$#

    $u! +!#tu directional !otation $!n reverse !otation.

    Directional !otation +!#tu %&'(( *'t!(# $#m!n! m#n&!

    ,&"!&g! !k!n t&!ngk!t k !t!( mm,ntuk ,u#" +!ng

    mng!%ung $# %&muk!!n %u%. S$!ngk!n reverse

    !otation !$!!" %&'(( *'t!(# $#m!n! %!&t#k m#n&!+!ng $#!%ungk!n m&u%!k!n m#n&! %ng't'& g!ngu.

    P&'(( *'t!(# +!ng ,&!ng(ung '%t#m! $#%ng!&u"#

    '" $u! )!kt'& ut!m! +!#tu

    1! Pr/ses Pe&ga*u&ga&

    K'n$#(# ut!m! !g!& %&'(( *'t!(# ,&!ng(ung

    $ng!n ,!#k +!#tu !$!n+! %!&t#k-%!&t#k t&tntu

    +!ng !k!n $#!%ungk!n mnm% %!$! gm,ung

    u$!&! kmu$#!n ,&(!m!-(!m! n!#k k %&muk!!n.

    B,&!%! (+!&!t !g!& "! #n# $#%nu"# $#!nt!&!n+!

    Uku&!n %!&t#k untuk %&'(( *'t!(# ,#!(!n+! ,#"

    k4# $! 75 m(" k4u!# untuk ,!tu,!&! uku&!n

    t&k4#n+! ,#(! (!m%!# 20 m(".  Gm,ung "!&u( 4uku% ,(!& $!n (t!,#. S#)!t-(#)!t %&muk!!n +!ng mnntuk!n !%!k!"

    %!&t#k mnm% %!$! gm,ung !t!u t#$!k.

    Pg. ?

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    10/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    Kt&!%ung!n !oatability  $! (u!tu %!&t#k

    $#tntuk!n '" k4n$&ung!nn+! untuk mnm% %!$!

    %&muk!!n gm,ung u$!&! $!n #n# t&g!ntung %!$!

    (#)!t-(#)!t %&muk!!n %!&t#k. B&$!(!&k!n %&muk!!n

    %!&t#kn+! m#n&! $#k!(#:k!(#k!n mn!$# %'!& $!n

    n'n-%'!&. P&muk!!n m#n&! n'n-%'!& t#$!k tk!t

    $ng!n !#& ($!ngk!n %&muk!!n m#n&! %'!&

    (,!#kn+!. K!(#:k!(# k%'!&!n m#n&! $#,!g# mn!$#,,&!%! ,!g#!n +!#tu

     T!, 1. K!(#:k!(# m#n&! %'!&

    Pg. 9

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    11/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    2! Reage& Kimia

    R!gn k#m#! $#gun!k!n $!!m %&'(( *'t!(# untuk

    mn4#%t!k!n (u!tu k'n$#(# !g!& %&'(( *'t!(# ,&!ng(ung

    $ng!n ,!#k. St#!% &!gn k#m#! +!ng $#t!m,!"k!n

    mm%un+!# )ung(# +!ng (%(#:k.

    "ollector 

    "ollector m&u%!k!n &!gn k#m#! +!ng $!%!t

    mngu,!" %&muk!!n m#n&! +!ng (mu! "#$&':#k

    $!%!t $#,!(!"# mn!$# "#$&')',#k t#$!k $!%!t $#,!(!"#.

    "ollector   ,#!(!n+! m&u%!k!n m#n&! '&g!n#k

    "t&'%'!& mng!n$ung gugu( %'!& $!n n'n-%'!&.

    Gugu( n'n-%'!& 4n$&ung ,&(#)!t "#$&')',#k $!n !k!n

    mnm% %!$! gm,ung u$!&! ($!ngk!n gugu(

    %'!& !k!n mnm% %!$! %!&t#k ('#$ t&tntu

    ("#ngg! %!&t#k ('#$ t&(,ut #kut t&!%ung ,&(!m!

    gm,ung u$!&!.

    B!n+!kn+! %m!k!#!n $'(#( k'kt'& +!ng $#%!k!#

    t&g!ntung %!$! %/ $!n t't! u!( %&muk!!n %!&t#k

    +!ng !k!n $#(#mut# m&u%!k!n )ung(# $! k!$!& $!n

    uku&!n %!&t#k.

    M'ku k'kt'& t&,!g# mn!$# $u! +!kn#

    (n+!=! #'n#k +!ng $!%!t t&%4!" mn!$# #'n $!!m !#&Pg. 10

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    12/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    $!n (n+!=! n'n-#'n#k +!ng t#$!k t&!&ut. K'kt'&

    $#k!(#:k!(#k!n mn!$# ,kut

    D#!g&!m 1. K!(#:k!(# k'kt'& Frother 

    Kt#k! %&muk!!n %!&t#k t!" mn!$# "#$&')',#k

    %!&t#k t&(,ut "!&u( m!m%u mnm% %!$!

    gm,ung u$!&! +!ng $#(unt#kk!n !&!(#. N!mun

    mun4u m!(!!" kt#k! gm,ung-gm,ung t&(,ut

    t#$!k (t!,# $!n mu$!" %4!" !k#,!t tum,uk!n $ng!n

    %!&t#k %!$!t $#n$#ng ( $!n gm,ung-gm,ung

    !#n. O" k!&n! #tu %&u !$!n+! frother# +!kn# (n+!=!

    +!ng $!%!t mnu&unk!n tg!ng!n %&muk!!n

    Pg. 11

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    13/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    gm,ung ("#ngg! gm,ung t#$!k mu$!" %4!".

     T!m,!"#n 4'nt'"n+!

    Modi$er 

      M'$#:& !t!u &gu!t'& m&u%!k!n &!gn k#m#!

    !#n (!#n k'kt'& $!n )&'t"& +!ng $#t!m,!"k!n $!!m%&'(( *'t!(# +!ng ,&)ung(# mng!tu& #ngkung!n +!ng

    ((u!# $ng!n #ngkung!n *'t!(#. M'$#:& t&$# $!

    m!4!m-m!4!m &!gn +!#tu

     Activator. R!gn +!ng ,&)ung(# mm,!ntu k'kt'&

    !g!& #nt&!k(# k'kt'& $ng!n m#n&! t&(,ut ,k&!

    $ng!n ,!#k 4'nt'"n+! uSO6. Depresant.Mm,ntuk !%#(!n k#m#! %'!& +!ng

    mm,ungku( %!&t#k ('#$ ("#ngg! mn!m,!" (#)!t

    "#$&')',#k k %!&t#k ('#$ +!ng t#$!k $##ng#nk!n. Dispersant.D#gun!k!n untuk mn4g!"

    %nggum%!!n %!&t#k ("#ngg! %!&t#k $!%!t

    ,nt&!k(# $ng!n k'kt'& $!n gm,ung u$!&!

    $ng!n ,#" ,!#k. * Regulat/r. R!gn k#m#! +!ng ,&)ung(# untuk

    mng!tu& %/ #ngkung!n *'t!(#. %/ &gu!t'& %&u

    $#t!m,!"k!n $!!m %&'(( *'t!(# k!&n! m#n&!

    Pg. 12

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    14/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    mng!%ung $ng!n ,!#k %!$! %/ t&tntu &!gn

    ,#" (t!,# %!$! %/ t&tntu $!n k'kt'& ug! ,k&!

    $ng!n ,!#k %!$! %/ t&tntu. %/ $#m!n! m#n&!-

    m#n&! $!%!t mng!%ung $ng!n ,!#k $#(,ut %/

    kt#(. %/ kt#( $! (u!tu m#n&! t&g!ntung %!$! n#(

    k'kt'& +!ng $#%!k!# $!n k'n(nt&!(# um!"

    %m!k!#!n $! k'kt'&. A$! $u! n#( %/ &gu!t'&

    +!#tu* regulat/r asam +!#tu %/ &gu!t'& $!!m

    #ngkung!n !(!m. 'nt'" /2SO6.

    * regulat/r (asa +!#tu %/ &gu!t'& $!!m

    #ngkung!n ,!(!. 'nt'" #m !O ('$! !,u

    N!2O3 N!O/.

    F't!(# %!$! %&'(( $!(!& %&muk!!n k#m#! $#m!n!

    ,!n+!k t&!$# %(t#=! (4!&! ,&(!m!!n !nt!& %&muk!!n

    !nt!&! %!$!t!n 4!#&!n $!n u$!&!. V!!, +!ng $#kt!"u#

    (,!g!# %!&!mt& !$!!" contact angle C . S!!t C 8 0

    4!#&!n mn+,!& $# !t!( %!$!t!n k'nt!k !nt!&! m$#! !#&$ng!n u$!&! (%&t# %!$! %!$!t!n +!ng $#(,ut (,!g!#

    "#$&':#k $!n ,!(!"!n '" !#&. Gm,ung u$!&! t#$!k $!%!t

    tk!t %!$! %!$!t!n "#$&':#k $# !#&. S,!#kn+! %!$!t!n

    "#$&')',#k t#$!k ,!(!" '" !#& gm,ung u$!&! $!%!t

    Pg. 13

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    15/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    ,k!t!n %!$! !#& $!n n#!# contact angle  ,#" $! 0 C

    0.

    D!!m mng!n!#(! :(#n(# $! %&'(( *'t!(# +!ng

    $#!kuk!n !$! ,,&!%! %n$k!t!n +!ng $!%!t

    $#!kuk!n. B,&!%! %n$k!t!n t&(,ut !$!!" (,!g!#

    ,kut

    1. %ecovery 

    Pg. 16

    Gam(ar 1!Contact Angle

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    16/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    2. R!(#' K'n(nt&!(#

    3. nrichment %atio

    Kt&!ng!n 4 8 k!$!& k'n(nt&!t

    ) 8 k!$!& um%!n )$t 8 k!$!&tailing

    F 8 m!((! $! um%!n

    8 m!((! $! k'n(nt&!t

     T 8 m!((! $! t!##ng

    MODUL II

    IDROMETALURGI

    ROASTING

    1. TU"UAN PER#O$AAN

    Untuk mngt!"u# $!n mm!"!m# tnt!ng %&'((roasting $!n )!kt'&-)!kt'& +!ng mm%ng!&u"# %&'((

    roasting.

    2. ALAT DAN $AAN

    2!1 Alat

    A!t-!!t +!ng $#gun!k!n %!$! %&!kt#kum #n# !$!!" Pg. 15

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    17/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    "rucible

    Oven Furnace

    2!2 $a%a&

    B!"!n-,!"!n +!ng $#gun!k!n %!$! %&!kt#kum #n# !$!!"

    P,S

    3. PROSEDUR KER"A

    1. I(# 4&u4#, $ng!n m#n&! (u:$!.

    2. M!(uk!n 4&u4#, k $!!m )u&n!4 $!n !kuk!n

    &'!(t#ng $ng!n tm%!&!tu& 900 (!m! 70 mn#t.3. Ku!&k!n 4&u4#, $! )u&n!4 $!n !n!#(! %&'$uk

    +!ng t&,ntuk ,&$!(!&k!n &!k(# +!ng t&!$#.

    6. DASAR TEORI

    /#$&'mt!u&g# m&u%!k!n mt'$ %m#(!"!n H!t +!ng

    !&ut $! H!t +!ng t#$!k !&ut $ng!n %!&ut. P!&ut +!ng

    $#gun!k!n !$!!" !#& !t!u !&ut!n. /#$&'mt!u&g# ,#(!

    $#k!t!k!n (,!g!# %&'(( !4"#ng ,##" $!n k'n(nt&!t

    $ng!n !&ut!n untuk kmu$#!n $#!&utk!n $!n $#!m,#

    'g!m ,&"!&g!n+!. P&'(( "#$&'mt!u&g# (4!&! umum

    $#,!g# mn!$# m%!t +!#tu

    1. Roasting

    Pg. 17

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    18/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    R'!(t#ng !$!!" (!!" (!tu t!"!% $! %&'((

    "#$&'mt!u&g# +!ng ,&tuu!n (,!g!# %&'(( %&-

    t&!tmnt +!ng %!$! umumn+! ,&tuu!n untuk %&'((

    k'n;&(#. P&'(( k'n;&(# +!ng t&!$# !$!!" %&'((

    'k(#$!(# 'g!m (u:$! untuk mng"!(#k!n 'g!m 'k(#$!

    $!n (u)u& $#'k(#$!.

    2FS2  112O2    F2O3  6SO2 J/29?K  8 -610 Kk!gm-m'

    B,&!%! 4'nt'" &'!(t#ng $!!m "#$&'mt!u&g# !nt!&!

    !#n

    %oasting %!$! nS

    B&tuu!n untuk mngk';&(# nS mn!$# nO.

    R'!(t#ng #n# $#!kuk!n %!$! tm%&!tu& &'!(t#ng 700

    2nS 3O2 2nO 2SO2 J/29?K  8 -220 Kk!gm-

    m'

    %oasting %!$! Au)&'u( P+t

    Pg. 1

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    19/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    B&tuu!n untuk mm#(!"k!n m!( $#$!!m ,##"

    ,(# (u:$! P+t. /! #n# $#!kuk!n untuk

    mmu$!"k!n %&'(( !4"#ng m!(. B##" P+t

    $#&'!(t#ng %!$! tm%&!tu& 700.

    AuFS2  O2Au F2O3  SO2g

    %oasting %!$! N#k L!tt#k %eduction %oast 

    D#gun!k!n untuk ,##" n#k !tt#k $ng!n

    k!n$ng!n 15 N# ,#!(!n+! $#tmuk!n $!!m ,ntuk

    ,##" 'k(#$! k'm%k(. %eduction roasting  %!$! ,##

    N#k !tt#k #n# ,&tuu!n untuk k'n;&(# ,##" $ng!n

    tm%&!tu& %&'(( (k#t!& 900. /!(# $! %&'((

    &'!(t#ng #n# !u $#!4"#ng untuk mng"!(#k!n n#k

    mt!.

    2N#O /2  O 2N# /2O O2

    S!#n ,&)ung(# (,!g!# %&'(( k'n;&(# %&'((

    roasting ug! ,&tuu!n untuk

    Mng"#!ngk!n #m%ut#(.

    Mng"#!ngk!n k"!$#&!n (u,(t!n(# '&g!n#k. Mnu&unk!n k!$!& !#& $!!m ,##".

    2. Leaching

    Pg. 1?

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    20/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    &eaching  m&u%!k!n %&'(( %!&ut!n (kt#) $!

    m#n&! +!ng $##ng#nk!n $ng!n 4!&! mng'nt!kk!n

    $ng!n %!&ut 4!#&. P!&ut +!ng $#gun!k!n $!!m !4"#ng

    $#,!g# $u! +!#tu !(!m $!n ,!(!.

    Leaching Asam

    L!4"#ng %#n$#!n !(!m $#!kuk!n $ng!n

    mng'nt!kk!n m#n&! ,&"!&g! $ng!n 4!#&!n $!!m "!

    #n# +!ng ,&(#)!t !(!m. !#&!n !(!m +!ng %!#ng ,!n+!k$#gun!k!n %!$! #n$u(t (!!t #n# !$!!" /2SO6  $!n /.

    B#!(!n+! $!!m %&'((n+! mnggun!k!n %ng!$uk !t!u

    stirer ("#ngg! (u&u" ,##" mng!!m# k'nt!k $ng!n

    4!#&!n !(!m mn+,!,k!n m#n&! ,&"!&g! !k!n t&!&ut

    $!n k!$!& $! 'g!m +!ng $##ng#nk!n !k!n mn#ngk!t

    $!!m !&ut!n. M#n&! +!ng ,#!(!n+! $##n$# mnggun!k!n

    !(!m !nt!&! !#n 4!((#tt %+t $!n ,,&!%! m#n&!

    !#nn+!.

    'nt'" +!ng %!#ng n+!t! !$!!" %!$! %#n$#!n nO

    k!(#n $!n tm,!g! 'k(#$! k!$!& &n$!" $ng!n !(!m.

    R!k(#n+! (,!g!# ,kut.

    nO /2SO6 nSO6 /2O .... 3.1

    uO /2SO6  uSO6  /2O .... 3.2

    Leaching $asa

    Pg. 19

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    21/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    S!m! (%&t# $:n#(# %!$! %#n$#!n !(!m %#n$#!n

    ,!(! $#!kuk!n $ng!n mng'nt!kk!n m#n&! ,&"!&g!

    $ng!n 4!#&!n ,!(! $ng!n tuu!n mm#(!"k!n m#n&!

    ,&"!#&g! $! %ng't'&n+!. !#&!n ,!(! +!ng ,#!(!

    $#gun!k!n !$!!" N!O/. M#n&! +!ng ,#!(! $# #n$#

    mnggun!k!n 4!#&!n ,!(! !$!!" ,!uk(#t k!'#n#t $!n

    ,,&!%! m#n&! !#n k"u(u(n+! +!ng mng!n$ung (##k!.

    'nt'" +!ng %!#ng %nt#ng %!$! k!(u( #n# !$!!"%&'(( ,!+& +!ng $#mu!# $ng!n %#n$#!n ,!uk(#t

    mnggun!k!n N!O/.

    A2O3 's( 2N!O/ 'a)(  3/2O 'l(  2N!AO/6 'a)(

    3. recipitation

    Precipitation  !$!!" %&'(( %ngn$!%!n 'g!m +!ng

    !k!n $#!m,# $! !&ut!n "!(# leaching  %!$! t!"!%

    (,umn+!.

     !. Re"ning

    %e$ning !$!!" %&'(( %mu&n#!n untuk mn#ngk!tk!n

    k!$!& $! m#n&! ,&"!&g!. S,!g!# 4'nt'" +!#tu

    steelmaking $#m!n! %ng't'& +!ng t&$!%!t $!!m pigiron

    $#ku&!ng# k!$!&n+!.

    LEA#ING

    Pg. 20

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    22/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    1! TU"UAN PER#O$AAN

    Untuk mngt!"u# $!n mm!"!m# tnt!ng %&'((

    leaching $!n )!kt'&-)!kt'& +!ng mm%ng!&u"# :(#n(#

    %&'(( leaching.

    2! ALAT DAN $AAN

    2!1 Alat

    A!t-!!t +!ng $#gun!k!n %!$! %&!kt#kum #n# !$!!" Magnetic *tearer 

    Beaker glass

     T#m,!ng!n S%!tu! %/ mt&

    2!2 $a%a&

    B!"!n-,!"!n +!ng $#gun!k!n %!$! %&!kt#kum #n# !$!!"

    S&,uk nO 100 g& L!&ut!n /2SO6 1 M'!& E( ,!tu

    '! PROSEDUR KER"A

    1. L!&utk!n (&,uk nO 100 g& k$!!m !&ut!n /2S06

    1M 500 m.

    2. Uku& %/ !&ut!n +!ng $##ng#nk!n.

    Pg. 21

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    23/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    3. A$uk !&ut!n mnggun!k!n m!gnt#4 (t!&&

    (!m%!# "#!ngn+! n$!%!n.

    )! DASAR TEORI

    &eaching  m&u%!k!n (!!" (!tu %&'(( $!

    &!ngk!#!n %&'(( k(t&!k(# m#n&! $ng!n mt'$

    "#$&'mt!u&g#. P&'(( leaching mnggun!k!n (u!tu H!t

    %!&ut +!ng $!%!t m!&utk!n (4!&! (kt#) m!t!

    %!$!t!n ("#ngg! 'g!m ,&"!&g! +!ng $##ng#nk!n

    $!%!t t&!&ut $!n t&%#(!" $! %ng't'&n+!. Mt'$

    #n# mm##k# m%!t ;!!, %nt#ng +!#tu uku&!n

    %!&t#k tm%&!tu& %/ $!n n#( %!&ut.

    Pm##"!n mt'$ !4"#ng t&g!ntung %!$!

    k!n$ung!n 'g!m ,&"!&g! $!!m ,##" $!n

    k!&!kt(t#k ,##" k"u(u(n+! mu$!" t#$!kn+! ,##"

    $##n$# '" &!gn k#m#! t&tntu. Bkut ,,&!%!

     n#( !4"#ng +!#tu

    #n$sit% Leaching &Leaching in place'

    P&'(( %#n$#!n +!ng $#!kuk!n k%!$! ,##"

    +!ng m!(#" ,&!$! $# %&ut ,um# !t!u %#n$#!n

    !ng(ung $! ,##" +!ng m!(#" ,&!$! $# $!!m t!n!".

    Agn %#n$# 'barren solution(  $##nk(#k!n !ng(ung

    mnuu ,##" +!ng m!(#" ,&!$! $# %&ut ,um# $ng!n

    mnggun!k!n %#%! !&ut!n %#n$#!n $#!#&k!n $!nPg. 22

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    24/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    mn+,!& mn+#mut# ,##" kmu$#!n !&ut!n "!(#

    !4"#ng 'pregnant solution( $#kum%uk!n untuk $#!m,#

    $ng!n mnggun!k!n ,!ntu!n %'m%! mnuu k!t!(

    %&muk!!n t!n!". Mt'$ #n# ,#!(! $#gun!k!n %!$!

    m#n&! k!$!& &n$!" $!n ,#!(! $#!%#k!(#k!n %!$!

    'g!m m!( %&!k tm,!g! $!n ug! u&!n#um.

    G!m,!& 1. Skm! +n,situ leaching

    (eap +a& D%)p leaching

    Mt'$ #n# ,#!((! $#gun!k!n %!$! ,##" ,&k!$!&

    &n$!". B##" +!ng $# !m,# $! %&t!m,!ng!n

    $#!kuk!n %&'(( k'm#nu(# ("#ngg! ,##" mm##k#

    uku&!n #$! +!#tu -25 mm +!ng kmu$#!n $#tum%uk

    mn+&u%!# ,uk#t heap $ng!n kt#ngg#!n (k#t!& ?-9

    m $#!t!( !%#(!n #m%&m!, +!ng t!" $#(#!%k!n.

    Agn %#n$# $#!#&k!n $! ,!g#!n !t!( tum%uk!n ,##"

    $!n mng!#& k ,!=!" tum%uk!n "#ngg! !&ut!n "!(#

    !4"#ng t&(,ut t&kum%u $# ,!g#!n ,!=!" untuk

    $#!kuk!n %&'(( !nut!n. Mt'$ #n# mm&uk!nPg. 23

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    25/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    =!ktu +!ng 4uku% !m! (k#t!& 70 "! (!m%!#

    tum%uk!n ,##" +!ng $#!kuk!n t!" $#!kuk!n !4"#ng

    (u$!" $#!ngg!% t#$!k k'n'm#( !g#.

    Untuk $um% !4"#ng t#$!k ,&,$! !u" $ng!n

    "!% n!mun ,##" t#$!k $#,u!t mnum%uk mn+&u%!#

    ,uk#t m!#nk!n $#tum%uk $# %&muk!!n t!n!" m#ng

    !t!u %&muk!!n +!ng mm%un+!# %&,$!!n

    kt#ngg#!n.

    ! ,

    G!m,!& 2. ! Dump leaching , -eap leaching

    %lp ata% Sl%rry atau Agitasi leaching 

    P!$! mt'$ #n# #(t#!" +!ng ,#!(! ug!$#gun!k!n !$!!" vat leaching.  Um%!n ,##" "!&u( $#

    gn$#ng "#ngg! "!u( mn4!%!# uku&!n (k#t!& 200

    mm. Kmu$#!n $#!$uk ,!#k (4!&! mk!n#k !t!u

    $ng!n mnggun!k!n tk!n!n u$!&! !#&!(# +!ng

    $#!kuk!n %!$! ,!n! ,(!& vat  ,!#k %!$! tk!n!n

    Pg. 26

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    26/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    !tm'()& !t!u tk!n!n ,#" t#ngg# %!$! autoclave

    t&tutu%. B#!+! +!ng $#gun!k!n %!$! tkn#k #n# 4uku%

    t#ngg# ("#ngg! mm,!t!(# %m!k!#!nn+! %!$! 'g!m

    +!ng ,&"!&g! (!!.

    G!m,!& 3. gitasi leaching

    ercolation Leaching

    S4!&! ($&"!n! mt'$ #n# $!%!t $#!&t#k!n

    %ng"#!ng!n !t!u %m#(!"!n (kt#) m#n&! +!ng

    $#!k#,!tk!n H!t %!&ut !gn %#n$# +!ng m&(!% k

    $!!m $!n m!u# (kum%u!n m!((! !t!u tum%uk!n

    ,##" +!ng mng!n$ung m#n&! $##ng#nk!n +!ng $!%!t$#!&utk!n.

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    27/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    G!m,!& 6. /0   gitative $!n Pressure &eaching

    Leaching %n*er press%re 

    Du! t#% tk!n!n !4"#ng +!ng ,&,$!

    1. T!n%! 'k(#gn

     Tk!n!n +!ng $#"!(#k!n %!$! mt'$ #n# ,&!(!

    $! tk!n!n u!% "!(# $! ,##" +!ng $#%!n!(k!n

    !&ut!n %#n$# %!$! tm%&!tu& $#!t!( t#t#k $#$#"

    !&ut!n untuk mn$!%!tk!n !u &!k(# t&t#ngg#. O"

    k!&n! #tu %&'(( #n# "!&u( $#!kuk!n $!!m ,!n!

    t&tutu% untuk mn!"!n tk!n!n u!% !&ut!n %!$!

    tm%&!tu& t&(,ut. 'nt'" %#n$#!n ,!uk(#t $ng!n

    N!O/.

    2. Dng!n 'k(#gn

    Mt'$ #n# $#!kuk!n $# $!!m autoclave. Tk!n!n

    +!ng $#gun!k!n  m&u%!k!n tk!n!n !&ut!n $#t!m,!"

    $ng!n tk!n!n 'k(#gn. L!u %#n$#!n $#k'nt&' '"

    Pg. 27

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    28/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    tk!n!n %!&(#! 'k(#gn $!n ,uk!n tk!n!n t't!.

    P#n$#!n #n# $#gun!k!n %!$! %#n$#!n ,##" (u:$! !t!u

    ,##" u&!n#um 'k(#$!.

    G!m,!& 5. Pressure leaching $!!m utoclave

    +ioleaching

    B#'!4"#ng $!%!t $#!&t#k!n (4!&! ($&"!n!m&u%!k!n %&'(( !4"#ng $ng!n ,!ntu!n

    m#k&''&g!n#(m ("#ngg! 'g!m ,&"!&g! $!%!t

    $#%#(!"k!n $! m#n&!n+!. B&$!(!&k!n m',##(!(# $!

    m#k&''&g!n#(m (!!t %&'(( %#n$#!n ,&!ng(ung

    t&$!%!t 2 n#( m'$ mk!n#(m +!#tu k'nt!k

    !ng(ung $!n k'nt!k t#$!k !ng(ung.

    K/&tak Ti+ak La&gsu&g 

    Mk!n#(m $#m$#!(# '" ,(# )& F3 +!ng

    ,&!(! $! 'k(#$!(# (n+!=! ,(# )&&'u( F2

    +!ng !$! $!!m m#n&! +!ng $#(,!,k!n '"

    Pg. 2

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    29/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    m#k&',!. B(# )& m&u%!k!n !gn %ng'k(#$!(#

    $!n $!%!t mng'k(#$!(# 'g!m +!ng #ng#n

    $#%#(!"k!n $! m#n&!n+! (%&t# 'g!m (u:$!. I'n

    ,(# ,&t#n$!k (,!g!# %m,!=! kt&'n +!ng

    mm,u!t ,!kt t#$!k %&u ,&(ntu"!n !ng(ung

    $ng!n m#n&!. 'nt'" ,!kt +!#tu L%t'(%#um

    untuk k(t&!k(# tm,!g!. S(u!# $ng!n &!k(#

    K/&tak La&gsu&g

    Mm%&'" kt&'n !ng(ung $! &!k(#

    m#k&',! $ng!n m#n&! t!n%! m$#!(# !%!%un.K'nt!k $k!t $#%&uk!n '" k!&n! #tu m#k&',!

    "!&u( mk!t %!$! %&muk!!n m#n&!. 'nt'"

    ,!kt +!#tu T"#',!4#u(.

    S(u!# $ng!n &!k(#

    Pg. 2?

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    30/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    G!m,!& 7. Mk!n#(m bioleaching

    P!$! %&!kt#kum #n# $#gun!k!n 'g!m n %&'((

    k(t&!k(# n $!%!t $#!kuk!n $ng!n $u! 4!&! +!#tu

    %#&'mt!u&g# $!n "#$&'mt!u&g#. Untuk %&'(( "#$&'mt!u&g#

    n $#!kuk!n %&'(( leaching $ng!n mnggun!k!n !&ut!n/2SO6. Pnggun!!n !(!m (u)!t $!%!t m!&utk!n m#n&! n

    $!n mngn$!%k!n %ng't'&. P!$! %&'(( leaching n t&!$#

    &!k(# ,kut.

    n /2SO6  nSO6  /2O

    L!&ut!n leaching  nSO6 +!ng $#$!%!t $! %&'((

    t&(,ut $#gun!k!n untuk %&'(( (!nutn+! +!#tu

    electro1inning untuk mn$!%!tk!n 'g!m n +!ng

    $##ng#nk!n.

    Pg. 29

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    31/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    MODUL III

    ELEKTROMETALURGI

    1! TU"UAN PER#O$AAN

    Untuk mngt!"u# $!n mm!"!m# %&'((

    kt&'=#nn#ng $!n )!kt'&-)!kt'& +!ng mm%ng!&u"#

    %ngn$!%!n 'g!m $!!m %&'(( kt&'=#nn#ng.

    2! ALAT DAN $AAN

    2!1 Alat

    A!t-!!t +!ng $#gun!k!n %!$! %&!kt#kum #n# !$!!"

    "oulometer  u Magnetik *tearer 

    Pg. 30

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    32/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    Beaker glass

    %!t u

    K!t'$! SS An'$! P, %ecti$er 

     T&m'mt& Mut# t(t&  T#m,!ng!n

    2!2 $a%a&

    B!"!n-,!"!n +!ng $#gun!k!n %!$! %&!kt#kum #n# !$!!"

    L!&ut!n leaching nSO6 600 g&#t& E( ,!tu

    '! PROSEDUR KER"A

    1. /#tung m!((! !=! k!t'$! $!n !n'$!.

    Pg. 31

    Gam(ar '!1 Skema Pr/sesElectro,inning

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    33/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    2. M!(ukk!n !n'$! $!n k!t'$! k $!!m beaker glass

    +!ng mng!n$ung !&ut!n nSO6.3. M!(ukk!n beaker glass k $!!m ,!k kt&'=#nn#ng

    +!ng t!" $#,k!n ( ,!tu $# $!!mn+!.6. S!m,ungk!n !n'$! $!n k!t'$! k 'g!m u %!$!

    coulometer  $ng!n &4t#:& $!n mut#t(t& (%&t#

    &!ngk!#!n %&4',!!n %!$! g!m,!& 3.1 (um,&

    !&u( tm%&!tu& 700 (!m! (!tu !m5. Pngng!n !n'$! $!n k!t'$!.7. /#tung m!((! !k"#& !n'$! $!n k!t'$!.

    )! DASAR TEORI

    Ekt&'=#nn#ng !$!!" %&'(( kt&'k#m#! +!ng

    $#gun!k!n untuk m&$uk(# 'g!m k!t#'n k %&muk!!n

    k!t'$! $! (,u!" !&ut!n !u'u( "!(# $! %&'(( k#m#!

    leaching. P&'(( kt&'=#nn#ng (ng n m&u%!k!n

    %&'(( untuk mngk(t&!k(# n (4!&! kt&'#(#( $!

    !&ut!n (u)!t n4& "!(# leaching +!ng $#!kuk!n $ng!n

    4!&! mm,k!n !&u( #(tk ("#ngg! t&!$# $k'm%'(#(#

    (ng (u)!t nSO6. P!$! %&'(( #n# !k!n $#%&'"

    n$!%!n 'g!m n %!$! %&muk!!n k!t'$! +!ng ,&!(!

    $! &!k(# &$uk(# !&ut!n nSO6. S!#n #tu %!$! !n'$!

    !k!n t&,ntuk 'k(#gn k!&n! %nggun!!n !n'$! #n&t.

    S4!&! t&m'$#n!m#k! %'tn(#! &!k(# kt&'$! $!%!t

    $#"#tung $ng!n mnggun!k!n %&(!m!!n N&n(t +!#tu

    Pg. 32

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    34/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    E 8 E'  RTnF n !'k(#$!(#!&$uk(#

    A(%k t&m'$#n!m#k! &!k(# ug! $!%!t $#kt!"u#

    $ng!n mnggun!k!n $#!g&!m %'u&,!# n untuk

    mm%&$#k(# %&'(( kt&'=#nn#ng n ("#ngg! $!%!t

    $#kt!"u# &!k(#-&!k(# !%! (!! +!ng $!%!t

    ,&!ng(ung (!m! %&'(( kt&'=#nn#ng n. S4!&!

    k#nt#k! &!k(# +!ng t&!$# $#(,!,k!n '" )!kt'&%'!(!(# !kt#;!(# %'!(!(# k'n(nt&!(# %'!(!(#

    t!"!n!n $!n %'!(!(# !k#,!t %ng!&u" #'n-#'n

    %ng't'& $!n H!t '&g!n#k %!$! %&muk!!n kt&'$!.

    S4!&! umum %&'(( #n# t&$# $! 3 ,!g#!n +!#tu

    2. K!t'$! +!#tu k!t'$! SS.

    Pg. 33

    Gam(ar '!2 Diagram P/ur(ai 3&

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    35/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    3. An'$! +!#tu An'$! P,.4. Ekt&'#t +!#tu nSO6  +!ng $#%&'" $! &!k(#

    leaching.R!k(#-&!k(# +!ng !k!n t&!$# %!$! %&'((

    kt&'=#nn#ng !$!!"

    An'$! 2/2O 6/  O2  6-

    K!t'$! 2n2  6-2n

    2n2  2/2O 2n 6/  O2

    S!m! %&'(( #n# !k!n t&!$# 3 !#&!n %&%#n$!"!n

    #'n +!#tu

    K'n;k(# +!#tu %&g&!k!n kt&'#t $!!m (k!!

    +!ng ,(!& $! !&ut!n &u!" k !%#(!n $#)u(#. P&'((

    #n# $!%!t $#!kuk!n $ng!n mm, %ng!$uk!n

    %'m%!!n kt&'#t !t!u #nk(# u$!&!. D#)u(# +!#tu %&'(( %&g&!k!n #'n-#'n 'g!m

    mnuu O/P Outer -elmhot5 Plane m!u# !%#(!n

    kt&'#t +!ng $#!m. M#g&!(# +!#tu %&'(( %&%#n$!"!n #'n k!&n!

    t&$!%!t %&,$!!n %'tn(#!.

    Pg. 36

    Gam(ar '!' Skema Pr/sesPer*i&+a%a& I/& Dalam Pr/ses

  • 8/20/2019 Modul Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    36/36

    Praktikum Metalurgi Ekstraksi 2015

    /!(# $! %&'(( kt&'=#nn#ng !$!!" $%'(#(#

    'g!m n %!$! k!t'$! SS. S4!&! t' um!" ,&!t

    n$!%!n 'g!m n +!ng !k!n t&,ntuk $!%!t $#"#tung

    mnggun!k!n &umu( /ukum F!&!$!+

    D#m!n!

    8 B&!t 'g!m +!ng t&!m,# $!!m %&'(( g&

     I 8 A&u( A

     T 8 !ktu $t#k

    A& 8 B&!t !t'm

    n8 um!" kt&'n

    F 8 K'n(t!nt! F!&!$!+ 97500 'u

    Pg 35