-
ISSN: 1309 4173 (Online) 1309 - 4688 (Print)
Volume 5 Issue 6, Special Issue on Balkan Wars, p. 1-16,
November 2013
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
Balkan Savalar Srasnda Anadoluya Gler ve Karlalan Sorunlar
Migration to Anatolia during Balkan Wars and Problems
Encountered
Yrd. Do. Dr. Mehmet Kaya
Nide niversitesi - Nide
z: Osmanl ariv belgeleri nda hazrlanan bu makalede Balkan
Savalar srasnda balayan Anadoluya toplu gn rtaya kard temel
problemler ve yerel yneticilerin aldklar tedbirler ele alnmaktadr.
Makalede gmen saysnn younluu ve g sresinin ksa oluu nedeniyle
ilemlerin yrtlmesinin zorlat ve tm tedbirlere ramen istenen olumlu
neticelerin alnamad tespit edilmitir. Glerin ardndan balayan
Birinci Dnya Sava ile de sorunlarn boyutu daha da artmtr.
Anahtar Kelimeler: G, Osmanl Devleti, Balkanlar, Balkan
Savalar
Abstract: Relying on Ottoman archival documents, this article
examines problems caused by the mass migration to Anatolia during
Balkan Wars and the precautions of local Ottoman officials to deal
with these
problems. The article argues that the masive number of refugees
and quick arrival of migrants made it harder to
deal with the problems and despite all preparations the expected
positive outcome could not be reached. As World
War I started the scope of the problems grew bigger.
Keywords: Migration, Ottoman Empire, Balkan Wars
Giri
Bakan Savalarnn temelini blge devletlerinin Osmanl Devletine kar
ittifaklar oluturmaktadr.1 Srbistan, Yunanistan ve Bulgaristan ile
Mays 1912de ittifak anlamalar yapt. Ekim 1912de Karada, Srbistan ve
Bulgaristanla anlamalar imzalad. 8 Ekimde Karada Osmanl Devletine
sava at. Mttefikler sava ncesinde verdikleri notada Berlin
Antlamasnn yirmi nc maddesinin Balkan topraklarnda uygulanmasn
istediler. ltimatomda Balkanlara muhtariyet verilmesini, Belikal ve
svireli valilerin i bana getirilmesini, Hristiyan ve Mslmanlardan
eit sayda yksek meclisinin kurulmasn istediler.
2 Gazi Ahmet Muhtar Paa kabinesi 15 Ekim 1912 tarihli
toplantsnda Balkan
1 ttifaklarn tarihi geliimini belirleyebilmek iin bu konuda
konsolos raporlar nemli bilgiler
sunmaktadr. Merutiyet ve Balkan Devletlerindeki algs iin bkz
House of Common Parliamentary Papers 1909 [Cd.4529] Turkey No.1
Correspondence respecting the constitutional movement in
Turkey,
1909 Lietunant Colonel Banhamdan G. Barclaya 28 Temmuz 1908;
Foreign Office (FO) 377/999 Mr. Barclaydan Sir Edward Greye, 3
Austos 1910; FO 14202/14/11/44, Sir R Pagetten Sir Edward Geeye, 11
Nisan 1911. 2 Mehmet Selahattin Bey, ttihat ve Terakkinin Kuruluu
ve Osmanl Devletinin Ykl Hakknda
Bildiklerim, (stanbul: nklap Yaynevi, 1989), 57.
-
Balkan Savalar Srasnda Anadoluya Gler ve Karlalan Sorunlar 2
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
Devletlerinin bu notasna cevap vermeyi gereksiz grerek
ilikilerin kesilmesine karar verdi. Savan balamasyla birlikte
Balkanlardan youn bir Mslman nfus stanbula ulamak iin ge balad.
Savan ilk gnlerinde daha emniyetli grlen toplanma merkezlerine
gmenlerin geldii grlmekteydi. Bu toplanma merkezleri iinde
Selanikin nemli bir yeri vardr. Deniz ve demiryolu ulamnn mmkn
olmas insanlarn stanbula ulamak iin karayolu yannda, demiryolu ve
denizyolunu tercih etmelerinde etken oldu.3
1-Glerin Sebepleri
Balkan savalar srasnda meydana gelen gn baz sebepleri vardr.
Sebeplerden biri yaplan mezalimlerden kurtulmakt. Balkan Devletleri
elde ettikleri yerlerdeki Mslman halk byk bir soykrma tabi
tutmaktaydlar.4
Gn dier bir nedeni de din basklardan kaynaklanmaktayd. Osmanl
Devletinin dini hogrs yzyllar sren bir srete devam etmi, Balkan
halklar bir arada dini inanlarn rahata yaama imkn bulmulardr. Ayn
hogry sava srasnda devletler gstermemiler, Bulgarlar elde ettikleri
topraklarda Trkleri ve Pomaklar din deitirmeye zorlamlardr.
Ekonomik sebepler de gn nemli nedenleri arasnda yer almaktadr.
Sava srasnda Yunan hkmeti Mslmanlarn mal ve emlakini Hristiyan
halka datmaya balamt. Yunan hkmeti bu uygulamas Romanya,
Bulgaristan Srbistandaki Mslmanlar iin de geerli olmutu.
2-Glerin Balamas
Savan balamasyla birlikte, topraklar dman tehdidi ve igaline
maruz kalan Mslmanlar stanbula youn g hareketine baladlar. G
srasnda abuk ekilde emniyetli grlen noktalara ulamak ncelikli konu
idi. Savan 1912 yl son baharnda balamas g etkileyen olumsuz
koullardan idi. gal tehdidi ile insanlar yanlarna stanbula ulamak
gayesiyle yola kmlard. Dnemin baz gzlemlerinde gmenlerin iinde
bulunduu durumu btn gerekliiyle ifade eden yazlar yer
almaktadr.
Gle birlikte g yollarnn da ele alnmas gerekir. Gmenler farkl
ulam yolunu kullanmlardr. Karayolu ulam halkn en ok tercih etmek
durumunda kald bir ulam ekli idi. Halk henz igal edilmemi ehir ve
kasabalara ulamay alyordu. Bu anlamda Selanik, Manastr gibi baz
ehirler gmenlerin toplanma merkezleri idi. Burada toplanan halk
Osmanl Devletinin gnderdii gemilerle zmir ve Antalya limanlarna
ulatrlyor, buradan da iskn alanlarna gnderiliyorlard.5
3 Selanikin nemine dair ngiliz belgelerinde nemli bilgiler
vardr. Foreign Office (FO),
35409/33672/12/44 Sir Mc Barclaydan Sir Edward Greye,10 Austos
1912;(FO), 44209/33672/12/44 Sir G Buchanandan Sir Edward Greye, 16
Kasm 1912; (FO) 50329/42842/12/44 Sir R Pagetten Sir Edward Greye
11 Kasm 1912. 4 Richard Hall, Balkan Savalar 1912-1913. I. Dnya
Savann Provas, ev. M. Tanju Akad,
(stanbul: Homer Yaynlar, 2003), 21. 5 BOA (Babakanlk Osmanl
Arivi) Bab- Ali Evrak Odas (BEO), Dosya Numaras 307243, 13 Ekim
1912 (1330.Za.2); Ahmet Halaolu, Balkan Harbi Srasnda Rumeliden
Trk Gleri (1912-1913), (Ankara: Trk Tarih Kurumu Yaynlar, 1994),
56; Nedim pek, mparatorluktan Ulus Devlete Gler, Trabzon 2006,
s.38.
-
3 Mehmet Kaya
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
Bulgarlarn atalcaya kadar ilerlemeleriyle buradaki halk stanbula
ulamaya alyordu. atalcadan gelen gmenlerin says ksa srede 100.000e
ulat.6
Devletin sahip olduu gemiler gmen kitlelerini tamaya
yetmediinden Msr bata gelmek zere Avusturya, Rusya, talya, Romanya,
ngiltere ve Belikadaki eitli kumpanyalardan gemiler kiraland.
Varnada bekleyen Mslman muhacirleri getirmek iin Romanya
Kumpanyasndan Prenses Marya vapuru gnderildi. Vapurun kira
bedelinin Dhiliye btesinden karlanmas 20 evval 1330 (2 Ekim 1912)
tarihli Meclis-i Vkel kararyla uygun bulundu. Vapurun Balk ve
Bergosa da uramas sadece bildirildi.7
Denizyoluyla stanbul ve zmire gelen muhacirlerin dier ky
ehirlerine tanmasnda irket-i Hayriye nemli bir grev stlenmiti.
Ulamn dzenli bir ekilde yaplabilmesi iin Erelideki Fransz Kmr
irketinden srekli kmr almna izin verilmesi, kolera salgnn vapurlara
yaylmamas, vapur cretlerinin denmesi hakknda Sadaret Zilhicce 1330
balarnda (Kasm 1912) Bahriye, Ticaret ve Ziraat, Dhiliye, Shhiye
Nezaretlerine uyarda bulundu.8 Mays 1913 balarnda Selanikte sevk
edilmeyi bekleyen drt bin muhacirin Kima ve Patris sefineleriyle
Kuadasna gnderilmesi kararlatrld. Gmen saysna bir rnek olmak zere
bu sevkten sonra alt bin muhacirin daha Selanikte sevk edilmeyi
bekledii anlalmaktadr. Burada kalanlarn ileriyle ilgilenmeleri iin
talya Konsolosluuna bavurulmutu.9 Bir baka toplanma merkezi Bari
idi. Talcadan Bariye gelen muhacirler iin Aydn Vilayeti ile Karesi
Mutasarrflnda iskn alanlar belirlendi. Denizyoluyla zmir limanna
gelen muhacirler bu alanlara sevk edildiler.10 Muhacir naklinde
demiryolu sk kullanlan bir gzerght. tib, Koana, Osmaniye kazalarnda
toplanan gmenlerin Karbudak istasyonundan nakilleri
salanyordu.11
3-skn- Muhacirin Nizamnamesi
Gmenlerin iskn ve vatandala gei ilemlerinin dzenli bir ekilde
yaplabilmesi iin 13 Mays 1913 tarihinde drt blm ve krk be maddelik
skn- Muhacirin Nizamnamesi yaymland. Konunun daha iyi anlalabilmesi
iin nizamname zerinde durmak yerinde olacaktr. Nizamnamenin birinci
blm gmenlerin kabulne dair maddeleri iermektedir. Muhacirlerin
kabulnn ve nerelere iskn edilecekleri konusunun hkmetin yetkisinde
olduu belirtilmekte, bu ilemler hakknda ayrntl bilgi verilmektedir.
skn alann beenmeyen gmenlerin ellerinden senet alndktan sonra kendi
imknlaryla yerleebilecekleri ifade edilmektedir.
Muhacirin Mdriyetinin grev ve sorumluluklarna dair maddeler
ikinci blmde yer almaktadr. Vilayetlerde mdr, memur ve ktipten
oluan bir idare oluturulaca, tesis edilecek skn- Muhacirin
Komisyonlarna maddelerde belirtilen kurululardan ye seilmesi
ngrlmektedir. Muhacirlerin yiyecek ihtiyalarnn temini, iskn iin
arazi aratrlmas, bina inasna dair yaplacak tm almalar bu komisyonun
grevleri arasnda saylmtr.
6 Selanikin nemine dair bkz FO 25263/2926/13/44 Mr.
Crackanthorpedan Sir Edward Greye, 2
Haziran 1913. 7BOA, Meclis-i Vkela Mazbatalar (MV), Dosya
Numaras/Gmlek Numaras:169/86, 10 Ekim 1912
(1330.L28). 8 BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras
308524 19 Ekim1912 (1330.Za.8).
9 BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 312696 7 Mays
1913 (1331.Ca 30).
10 BOA, Dhiliye Nezareti ifre Kalemi (DH. FR) Dosya
Numaras/Gmlek Numaras 43/16, 20
Temmuz 1914 (1332.N.20). 11
BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 307788, 27 Ekim
1912 (1330.Za.16).
-
Balkan Savalar Srasnda Anadoluya Gler ve Karlalan Sorunlar 4
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
nc blm muhacir isknna ayrlmtr. Bu blmde Muhacirin Mdriyeti ve
komisyonlarn nce gmenleri geici iskn alanlarna yerletirilmesine,
her haneye nfusa gre toprak datlp, i bulunmasna dair hkmler yer
alyordu. ki kattan oluan bir ev, iki ba ift hayvan, tohumluk, tarm
aletleri verilmesi komisyonlarn grevleri arasnda bulunuyordu. Ara
ve gerelerin daha sonra taksitler halinde geri demesi ngrlmt. Ortak
kullanm alanlar (okul, cami, eme gibi) iin yaplan masraflarn
belirli bir sre sonra geri demesi yaplacakt. Esnaflkla uraanlara
iki bin kurua kadar i kurabilmeleri iin sermaye verilecekti.
eitli hkmlerin yer ald drdnc blmde muhacirlerin mmkn olduunca
altklar iklime uygun alanlara yerletirilmesine zen gsterilmesi
isteniyordu. Komisyonlarn da arazi seiminde gerekli hassasiyeti
gstermesi de nemle vurgulanyordu
Muhacirin komisyonlar gn salkl bir ekilde yrtlebilmesi iin
almaktaydlar. Bu anlamda gmenlerin nakli, iaesi, yevmiyelerinin
tedariki, iskn grevleri arasndayd Bu almalar yannda blgelerinde
yaplan mezalimleri de kamuoyuna ve zellikle de Avrupa kamuoyuna
anlatmaktaydlar. Zilkade 1330 (Ekim 1912) balarnda Rumeli
Muhacirin-i slamiye Cemiyeti Bulgarlarn Mslmanlara yapt zulm
anlatan uzun bir yazy Sadarete iletti.12 Selanik ve evresinde
Mslman halka ve askerlere yaplan mezalim hakknda blgeden gelen
talep dorultusunda Sadaret Hariciye Nezaretinden gerekli
giriimlerde bulunulmasn istedi.13
4-Muhacirlere Yaplan Yardmlar
Nizamname uyarnca gmenlere yaplacak yardmlar belirlenmiti. Gmen
kafilelerinin Osmanl topraklarna giri yaptklar andan, sevk
mahallerine varlarna, bir dzene kavumalarna kadar uzun bir zaman
ieriyordu. Sevk srasnda gvenliin salanmas, yiyecek ihtiyalarnn
karlanmas, salgn hastalklardan korunma, ulam aralarndan cretsiz ya
da ok dk cretlerle faydalanmalar arazi tahsisi, bina inasna katk,
eitim, eitli muafiyetler gibi birok alanda yardm yaplyordu.
Aair ve Muhacirin Mdriyeti her muhacir iin yllk 166 kuru denek
salyordu. Hasta olan muhacirlerin tedavilerinin de muhacirin
tahsisatndan karlanmas kararlatrld. Ar giderler sebebiyle devlet
bir sre sonra yapm olduu baz yardmlar azaltmak ya da kesmek zorunda
kalmtr.
Gmenlerin baz vergilerden muafiyeti onlara tannan ayrcalklar
arasnda saylabilir. Muhacir nizamnamesinde Rumeli muhacirleri iin
hicret tarihinden itibaren alt yl askerlikten, iki ylda vergilerden
muafiyet tannmt. Mali muafiyetlerden biri sunduklar dilekelerden
damga vergisinin alnmamasyd.14 Temett, emlak ve dier baz
vergilerden iki sene mddetle muaf tutulmalar kararlatrld.
Muafiyetin iki sene gibi bir sre ile tannmas gmenleri
rahatlatyordu.15 Dzen kurup belli bir seviyeye gelinceye kadar
vergilerin ertelenmesi ve bunun kanunla yrrle konmas atlan nemli
admlardan biri olarak deerlendirilebilir. Muhacirlerin hicret
tarihinden itibaren muafiyet uygulamasnn sorun
12
BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 307250, 13 Ekim
1912 (1330.Za 02). 13
BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 308968, 5 Aralk
1912 1330.Za.25). 14
BOA, Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT) Dosya
Numaras/Gmlek Numaras 1187/61, 28 Haziran 1913 (1331.B.23). 15
BOA, Dahiliye Nezareti Hukuk Mavirlii (DH. HM) Dosya
Numaras/Gmlek Numaras 27/57, 7 Nisan 1915 1333.Ca.22).
-
5 Mehmet Kaya
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
yaratmasyla bir sre sonra iskn tarihi esas alnmas
benimsenmitir.16 lkeleriyle ilikilerini kesmek iin gitmek
isteyenlerin uygulanacak pasaport harc istisnas da tannan
muafiyetler arasndadr.17
Ailelere ev ve araziden baka retim yapabilmek iin ziraat
aletleri ve tohumluk salanyordu. Esnaf olanlar ehir ve kasabalarda
ikamet ettiriliyor, kendilerine iki bin kurua kadar maddi destek
salanyordu. Esnafa 1914 yl Mays ay sonlarnda karlan geici kanunla
bir defaya mahsus getirecei eyadan gmrk vergisi alnmamas
kararlatrld.18
5-Muhacir sknlar
Devletin isknda uygulad temel nokta gmenlerin azami derecede
rahat ettirilmesini, onlarn retici bir yapya kavuturmakt.
Muhacirlerin geldikleri blgelerdeki ikilime uyumlu alanlara iskn
edilmelerine dikkat edilmekte idi. Ancak, youn g ve sava koullar
bunu baz durumlarda imknsz hale getiriyordu.
stanbula gelen muhacirlerin iskn alanlarna sevkleri nemli bir
sorun oluturmaktayd. Sevklerin Ayastefanostan (Yeilky) yaplmas
beraberinde zorluklar getiriyordu. Durumun zorlamas zerine Kasm
1912 balarnda sevkiyatn Makrikyden (Bakrky) yaplmas uygun
bulundu.19 Sevkiyatn daha dzenli yaplabilmesi amacyla komisyon ayr
bir kurulun oluturulmas ve birka memurun bu grevi yerine getirmesi
mutasarrflklara Zilhicce 1330 balarnda (Kasm 1912 ortalar)
bildirildi.20
Belgelerde ska karmza kan iklimiyle imtiza edememe sorununun
giderilmesi adna elden geldiince gayret sarf edilmitir. sknlarn
gerekleebilmesi iin istimlak kararnamesinde 1332 yl (1913-1914)
deiiklie gidildi. Gmenlerin isknnda bu dzenlemeyle birlikte
geldikleri blgenin iklimine uyum gsteren yerlerin seilmesine dikkat
edilmeye allmtr.21
sknda iklim ile birlikte arazi tahsisi de nemli bir yer
tutuyordu. Devlete ait iftlikler ve kullanlmayan bo araziler
muhacirlere ncelikle tahsis edilen alanlar arasnda yer alyordu.
Muhacirlere ayrlan bu topraklarn baz yerlerde ak arttrma ile
satlmaya allmas karsnda devlet mdahale ediyordu. 10 Safer 1332 (8
Ocak 1914) tarihinde Dahiliye mstearnn vilayetlere gnderdii emirde
iskn iin ayrlan arazilerin mzayedeye karlmamas, karlm ise bundan
vazgeilmesi, bu topraklarn yeri ve ne kadar muhacir iskanna
elverili olduunun bildirilmesi isteniyordu.22
ukurovada bulunan ukurova ve Anavarza iftlikleri bir milyon
dnmden fazla alan olup, yz yedi bin dnm muhacirlere tahsis edilmi,
kalan da Fransz irketine kiralanmt. Hkmet ald kararla kira
szlemesini feshetmiti. Muhacir isknna tahsis edilen iki buuk milyon
lirann bir ksmnn Fransz irkete verilip iftliklerin iskna
16
BOA, ura-y Devlet (D) Dosya Numaras/ Gmlek Numaras:471/13, 12
Haziran 1915 (1333.B.29). 17
BOA, Dahiliye Nezareti Sicill-i Nfus Tahrirat (DH. SN. THR)
Dosya Numaras/Gmlek Numaras 48/90, 10 ubat 1914 (1332.Ra.14).
18
Sezer Arslan, Balkan Savalar Sonras Rumeliden Trk Gleri ve
Osmanl Devletinde sknlar, Trakya niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits Baslmam Yksek Lisans Tezi, (Edirne: 2008),128. 19
BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 308267, 9 Kasm 1912
(1330.Za.29). 20
BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 308472, 9 Aralk
1912 (1330.Z.06). 21
BOA, Meclis-i Vkel Mazbatalar ( MV) Dosya Numaras/ Gmlek Numaras
234/73, 1913-1914 (1332). 22
BOA, Dahiliye Nezareti dare-i Umumiye EK (DH. UM EK) Dosya
Numaras/Gmlek Numaras:2/42, 8 Ocak 1914 (1332.S.10).
-
Balkan Savalar Srasnda Anadoluya Gler ve Karlalan Sorunlar 6
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
ayrlmasnn uygun olaca belirtilmitir. 3 Temmuz 1913 tarihli
Meclis-i Vkel kararnda muhacirlerin zaman geirmeden retime
balamalar tevik ediliyordu. Buradan elde edilecek gelir iskn iin
kullanlabilecekti. Balkanlarda baz zel araziler de devlet tarafndan
satn alnp iskn iin kullanlmaktayd. Bu anlamda Preveze sancandaki
Parga iftlii hkmete satn alnp muhacir isknna tahsis edildi.23
Devletin zaman ierisinde yer deitirmek isteyenlere masraflarn
kendileri karlamas artyla akrabalarnn yanna gitmesine izin
veriyordu. Gittikleri yeni yerde yardm talebinde bulunduklarndan
yerlerden ayrlmamalarna dair genel bir karar alnd.24
skan konusunda ilk uygulamalar ky ve mahallelere yeni evlerin
yaplmasyla gerekleiyordu. Zaman ilerledike ayn yerleim yerlerinden
gelen kiilerin ayn alanda iskn edilmeler usul benimsendi. sknda
farkl uygulama grlmektedir. Mevcut ky ve mahallelere eklemeler
yaplmas, yeni ky ve mahalleler oluturulmas, gayrimslimlerin boaltt
kylere gmenlerin yerletirilmesi eklinde gerekleiyordu. kinci Balkan
Sava sonrasnda gmen saysnn artt gzlenmektedir. nceki glerde mevcut
kylere iskn gerekletiinden bu kylerin genilemesine imkn kalmamt. Bu
yzden muhacir kylerinin kurulmas gndeme gelmitir. Kylere
yerletirilen muhacirlerin elli haneden aa olmamas gerekiyordu.
25 Sevk ilemlerinde buna dikkat ediliyordu. Elli haneden az
kafilelerin daha
nceden oluturulmu kylere yerletirilmesi usul 1332 yl Muharrem
ayndan itibaren (Kasm-Aralk 1913) daha sk bir ekilde uygulanmaya
baland.26
Evlerin inasyla Muhacirin komisyonlar grevlendirilmiti.
Komisyonlar belirlenen araziler iin 1/10.000 ve 1/20.000 leinde
krokiler hazrlayacakt. Kylnn ihtiya duyaca koru ve mera gibi
alanlar da krokilerde belirtilecekti. Evlerin inas iin birer dnm
arazi ayrlacakt. Evlerin planna gre alt kat hayvanlar ve eitli ara
ve gereleri barndracak, ikinci kat ailenin hayat alanna ayrlacakt.
Arazi ve emlak aile reisi olan erkek veya kadn zerine kaytl
olacakt.27 Yetim kz ve erkek ocuklara arazi ve emlak verilecekti.
Defterlerin dzenli bir ekilde tutulmas zerinde durulan nemli
hususlar arasnda yer alyordu. Tahsis edilecek araziler konusunda
krokinin izilip mazbatalara eklenmesi usulnn ileri daha
kolaylatraca Dhiliye Nezaretinden vilayet ve mutasarrflklara
Muharrem 1332 sonlarnda (Aralk 1913) bildirildi.28 Ariv
belgelerinde ky tekiline dair birok belge mevcuttur. Bu belgelerde
en az elli hanenin oluturduu kylerden sz edilmektedir. Gnenin
Korudeirmeni iftlii isknla birlikte ky haline dnmt.29
Muhacirlerin isknnda izlenen dier bir yol devletin muhacir
kyleri ina etmesiydi. Birinci Dnya Savann getirdii olumsuz koullar
sebebiyle devlet bu projeyi gerekletiremedi.
23
BOA, Meclis-i Vkel Mazbatalar (MV) Dosya Numaras/Gmlek Numaras
164/22, 24 Nisan 1912 (1330.Ca.07). 24
Dndar, age, 183. 25
BOA, Dahiliye Nezareti Hukuk Mavirlii (DH. HM)Dosya Numaras/
Gmlek Numaras 30/60, 5 Ocak 1914 1332.S.7). 26
BOA, Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Mdriyeti (DH. EUM MH)
Dosya Numaras/Gmlek Numaras 72/43, 23 Aralk 1913 (1332.M.24).
27
BOA, Dahiliye Nezareti Hukuk Mavirlii (DH. HM) Dosya
Numaras/Gmlek Numaras 27/39, 3 Mart 1914 (1332.R.5). 28
BOA, Dahiliye Nezareti idare-i Umumiye Ek (DH. . UM, EK) Dosya
Numaras/Gmlek Numaras 2/22, 22 Aralk 1913 (1332.M.23). 29
BOA, Dahiliye Nezareti dare Ksm (DH. D) Dosya Numaras/Gmlek
Numaras 183-1/15, 7 Eyll 1913 (1331.L.5).
-
7 Mehmet Kaya
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
Gmen kavramnn 1915 yl Temmuz aynda geniletildii grlmektedir.
Balkan Harbi srasnda gelenler gmen olarak kabul edilmiti. Balkan
harbinin sona erip ardndan Birinci Dnya Savann balamas sonucu youn
gn meydana gelmesi Osmanl Devletini gmen kavram zerinde daha hassas
davranmaya yneltmitir. Muhacir kelimesi tekrar ele alnd. Tanmlamaya
gre Balkan Savalar ncesinde gelip daha sonra geri dnm, ancak, ge
mecbur kalanlarn da gmen kabul edilmesi kararlatrld. yeni ,30
Gn sadece Trkler asndan olduunu dnmek yersiz bir anlatm
olacaktr. Bulgaristann Bat Trakyay igal etmesiyle burada yaayan
Rumlar ge zorlanmtr. Rumlarn emniyetli ve acele bir ekilde stanbul
ve Anadoluya gelmeye altklar gzlenmektedir. Aair ve Muhacirin
Mdriyeti Dhiliye Nezaretine gnderdii 25 Muharrem 1332 (24 Aralk
1913) tarihli yazda bunlarn snr d edilmesini istemitir.31 Bunun
somut bir rnei olarak baz Rum gmenler Karemela vapuruyla
Cemaziyelevvel 1332 sonlarnda (Nisan 1913 sonlar) Selanike
gnderildiler.32
Muhacirlerin yerletirildikleri baz yerlerde yaayan gayrimslim
halkn yerlerini terk ediyorlard. emenin Aa iftlik kyne muhacirler
yerletirildiinde yerli Hristiyan halk deniz yoluyla kyden ayrld.
zmitte de Yeniky Rumlar evlerini terk ettiler. Bu olaylarn
yaygnlamasyla Rum kylerine Mslman muhacir yerletirilmemesi karar
alnd.33
6- Gmenlerin Eitim Sorunu
Glerle birlikte renim anda olan nfus Anadoluya geliyordu.
ocuklarn eitim konusunda devletin gereken ilgi ve nemi gstermeye
alt ariv belgelerden anlalmaktadr. Muhacir ocuklara meslek retmeye
ynelik almalarn arlk kazand grlmektedir. lkenin birok yerinde
mevcut sanayi mektebi ve sultanilere rencilerin kaydedilmesi bu
nemi hissettirmektedir. Sanayi mekteplerine %30 orannda muhacir
renci alnmas Austos 1915de kararlatrld.34 stanbul Sanayi Mektebine
yatl renci alnmas kabul edildi.
35 stanbul bata olmak zere idadi ve sultanilere muhacir ocuklar
iin kontenjan
ayrlmaktayd. Rtiyelerden diploma alan muhacir rencilerin yatl
idadi ve sultanilerde okuyabilmesi Meclis-i Vkelnn 26 Mart 1913
tarihli kararyla desteklenmitir.36 Devlet ge paralel olarak yeni
iptidai mekteplerin almasna gayret gstermitir. Konya ve Aydnda be
yllk iki iptidai mektep muhacir ocuklarnn arlkl olduu yerlerde
almtr.37
30
BOA, Dahiliye Nezareti Hukuk Mavirlii (DH. HM) Dosya
Numaras/Gmlek Numaras 27/63, 24 Haziran 1914 (1333.N.11). 31
BOA, Dahiliye Nezareti dare-i Umumiye (DH. UM) Dosya
Numaras/Gmlek Numaras 2/24, 24 Aralk 1913(1332.M.25). 32
BOA, Dahiliye Nezareti ifre Kalemi (DH. FR) Dosya Numaras/Gmlek
Numaras 40/58, 20 Mays 1914 (1332.Ca.24). 33
BOA, Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Mdriyeti (DH. EUM. EMN)
Dosya Numaras/Gmlek Numaras 114/79, 10 Haziran 1914 (1332.B.16).
34
BOA, Dahiliye Nezareti Umur- Mahalliye ve Vilayat Mdriyeti (DH.
UMVM) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 132/43, 16 Austos 1915 1333 .05).
35
BOA, Dahiliye Nezareti Umur- Mahalliye ve Vilayat Mdriyeti (DH.
UMVM) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 78/14, 25 Eyll 1915 (1333.Za.16).
36
BOA, Meclis-i Vkel Mazbatalar (MV) Dosya Numaras/Gmlek Numaras
175/84, 26 Mart 1913 (1331.R.17). 37
BOA, Dahiliye Nezareti dare Ksm (DH. D) Dosya Numaras/Gmlek
Numaras 201-2/1, 12 Aralk 1914 (1333.M.24).
-
Balkan Savalar Srasnda Anadoluya Gler ve Karlalan Sorunlar 8
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
Gn artan bir hzla devam etmesi retmen an gndeme getirdi. Bu
artla ortaya kan retmen a Rumeliden g eden retmenlerin Anadoluya
naklen atamasyla bir lde giderilmeye allmtr.
7-Karlalan Sorunlar
Devletin gle ilgili politikas artlara gre baz dzenlemeleri
beraberinde getiriyordu. Youn g karsnda baz muhacir kafilelerine
tannan haklarn dierlerine bu nispette gereklemedii grlyordu.
Osmanpazarndan gelen muhacirlere araziden baka taynat ve yevmiye
verilemeyecei 13 Cemaziyelahir 1330 (30 Mays 1912) tarihli Sadaret
kararyla Muhacirin Komisyonuna bildirildi.38
G esnasnda ve sonrasnda muhacirler birok sorunla kar karya
kalmaktaydlar. Bu sorunlar arasnda beraberlerinde getirdikleri
hayvanlarn durumu gsterilebilir. Hayvanlarn kasap esnafna ulamadan
baz muhtekirler tarafndan ellerinden ucuz fiyata alnmasyd.
Muhtekirler dk fiyatla hayvanlar satn aldndan gmenler aleyhine
zarara yol amaktaydlar. Bu konuda yerel yneticiler uyarlarak
Zilkade 1330 sonlarnda (Kasm 1912 balar) gerekli hassasiyetin
gsterilmesi istendi.39
Salgn hastalklar muhacirlerin derinden etkilendii sorunlardand.
Tekfurda (Tekirda) evresinde grlen kolera sebebiyle burada bekleyen
muhacirlerin zaman geirilmeden sevkleri gerekiyordu. Nisan 1913de
artan kolera salgn karsnda muhacirlerin alanmas ve bu konuda yerel
yneticilerin gzetiminde shhiye komisyonlarnn kurulmas
isteniyordu.
40 Salgnlar bazen de blgede balayp, iskn edilen muhacirlere de
bulamaktayd.
zmir ve evresinde ba gsteren kolera Selanikten deniz yoluyla
gelen muhacirlere de sirayet etmiti.41
Muhacirler tahaffuzhanelerde salgn hastalklara kar gzetim altnda
tutulmaktaydlar. Liman ehirlerinde bu tahaffuzhaneler bulunmaktayd.
Gzetim sonunda hastalk bulunmayanlar sevk ilemine tabi
tutulmaktaydlar.42 Salgn hastalklarn iyice yaygnlamasyla daha sk
tedbirlerin alnmas gndeme geldi. Rumeliden gelecek tm gmenlerin
alanmas ve gmen olmayan dier yolcularndan bundan istisna
tutulmamasna dair Zilhicce 1332 banda (Ekim 1914 ortalar) genel bir
emir yaynland.43 G yolunda len birok hasta salk kurallarna dikkat
edilmeden gmlmekteydi. Koleradan baka dizanteri de sk grlen salgn
hastalklar arasnda idi. Hilal- Ahmer Cemiyeti salgn hastalklarn
nlenmesi konusunda grevlendirdii salk personeli ile nlemler almaya
alt.
38
BOA, Baba- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 303412, (30Mays
1912 (1330.C.13); BOA, Dahiliye Nezareti Siyasi Ksm (DH. SYS) Dosya
Numaras/Gmlek Numaras 112-8/02, 12 Ocak 1913 (1331.S.03). 39
BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 308252, 8 Kasm 1912
(1330.Za.28); BOA, Dahiliye Nezareti Mebani ve Hapishaneler Kalemi-
Mhimme (DH. MB. HPS. M) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 19/73, 13 Mart
1915 1333.R.26); BOA, Dahiliye Nezareti Hukuk Mavirlii (DH. HM)
Dosya Numaras/Gmlek Numaras 27/51, 13 Mart 1915 (1333.R.26). 40
BOA, Meclis-i Vkel Mazbatalar (MV) Dosya Numaras/Gmlek Numaras
175/23, 2 Nisan 1913 1331.R.24). 41
BOA, Dahiliye Nezareti dare Ksm (DH. D) Dosya Numaras/Gmlek
Numaras 165/23, 11 Austos 1913 (1331.N.8). 42
BOA, Dahiliye Nezareti dare Ksm (DH. D) Dosya Numaras/Gmlek
Numaras 164-2/1, 21 Haziran 1913 (1331.B.16). 43
BOA, Dahiliye Nezareti Hukuk Mavirlii (DH. HM) Dosya
Numaras/Gmlek Numaras 11/26, 21 Ekim 1914 1332.Z.01).
-
9 Mehmet Kaya
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
stanbuldaki youn salgn yannda, zmir, Adana, Akhisar, Diyarbekir
gibi birok ehir koleran etkilenmiti. Lekeli humma, iek salgnlar da
sk grlmekteydi.44
Muhacirlerin vapura binilerinde baz kimselerin rvet ald
anlaldndan bunlarn bir an nce yakalanmas Zilhicce banda (11 Kasm
1912) Sadaretten bildirildi.45 Selanikte sevk bekleyen muhacirler
arasnda da grlen bulac hastalklar sebebiyle buradaki gmenlerin bir
an nce sevk yerlerine gnderilmesine dair yerel yneticilere ve
komisyonlara Zilhicce 1330 sonlarnda (Aralk 1912 balar) Meclis-i
Vkel uyarda bulundu.46 Selanikte bulunan gmenlerin skntdan
kurtarlmas iin yerel ynetim stanbula mracaat etti. Maliye Nezareti
gerekli yardm yaplabilmesine dair Sadaretten izin istedi. Sadaret
de ne miktar parann gnderilmesi gerektiini Maliye Nezaretinin
bildirmesini istedi.47 Selanikte younlaan mlteci aknyla birlikte
konu uluslararas boyuta tand. Burada bir komisyon kurulmas ve
komisyonda be Osmanl subaynn grevlendirilmesi 20 Muharrem 1331 (30
Aralk 1912) tarihinde Meclis-i Vkela kararyla kesinletirildi.48
Kafilelerin artmasyla Selanikte bekleyen muhacirler iin iki bin
lira Rebilevvel 1331 (Mart 1913) gnderilmi, vali Nazm Paann bir sre
daha orada kalp muhacir sevkine nezaret etmesi Sadaret emrinde
bildirilmiti.49
Muhacirin Komisyonlar birok glkle urarken, bazen suiistimallerle
komisyonlar hakknda soruturma almaktayd. Hkmet bu konuda hassas
davranmakta, en kk bir sylentide konunun aratrlmas ynnde ilem
balatmaktayd. skp Muhacirin Komisyonu hakknda byle bir sylentinin
olumas zerine hemen Zilkade 1330 (Ekim 1912) ortalarnda komisyon
hakknda soruturma balatld.50
skn sahalar geni bir blgeyi ieriyordu. Komisyonlarn ve yerel
yneticilerin belirledii alanlar bata olmak zere uygun sahalara
gmenler yerletirilmekteydi. Daimi iskn alanlarna ulamak iin artan
suiistimaller karsnda varacaklar yere ait belgesi bulunmayanlara
seyahat kd verilmemesi istendi.51
zmit sancana yerletirilen baz gmenler ormanlar tahrip
etmekteydiler. Tahribatn nlenmesi amacyla bekiler tayin edilip
gereken tahsisatn da yerel ynetim tarafndan salanmas 25 Rebilahir
1331 (3 Nisan 1913) tarihli Meclis-i Vkel kararyla bildirildi.52
skn alanlarndan biri Lapseki, Biga, Gnen, Manyas, Susurluku iine
alan Marmara sahili idi. Mutasarrflktan blgeye ne kadar muhacirinin
yerletirileceine dair bilgi nceden iletilmiti.53
Muafiyetlerde olduu gibi yardmlarda da suiistimaller
yaanmaktayd. Muhacirlere ziraat aletleri ve tohumluk gibi eitli
yardmlar muhacirler ve onlarla ibirlii yapanlar
44
Halaolu, age, 100; Mehmet Ylmaz, Balkan Savalarndan Sonra
Trkiyeden Yunanistana Rum Gleri, Seluk niversitesi Trkiyat
Aratrmalar Dergisi, S.10, 2001, s.25. 45
BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 308307, 11 Kasm
1912 (1330.Z.01). 46
BOA, Meclis-i Vkel Mazbatalar (MV)Dosya Numaras/Gmlek Numaras
171/68, 3 Aralk 1912 (1330.Z.23). 47
BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 308967, 5 Aralk
1912 (1330.Z.25). 48
BOA, Meclis-i Vkel Mazbatalar (MV) Dosya Numaras/Gmlek Numaras
173/7, 9 Ocak 1913 1331.M.30). 49
BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 310865, (19 ubat
1913 (1331Ra.12). 50
BOA, ura-y Devlet (D) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 36/51, 22 Ekim
1912 (1330.Za.11). 51
BOA, Dahiliye Nezareti Umur- mahalliye ve Vilayat Mdriyeti (DH.
UMVM) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 123/82, 16 Haziran 1915
(1331..03). 52
BOA, Meclis-i Vkel Mazbatalar (MV) Dosya Numaras/Gmlek Numaras
175/127, 12 Mart 1915 (1331.R.25). 53
BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 312489, 27 Nisan
1913 (1331.Ca 20).
-
Balkan Savalar Srasnda Anadoluya Gler ve Karlalan Sorunlar
10
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
tarafndan satlyordu. Bu durum retimi etkiledii gibi, hazineyi
zarara uratyordu. Bunun engellenebilmesi iin 28 Mart 1915 tarihinde
on maddelik bir talimat yaymland. Tohumluk ve ziraat aletlerinin
kefaletle verilecei, byk ve kkba hayvan satlarn nlemek iin
hayvanlarn iaretlenecei, arazinin on sene gemeden, ara ve gerelerin
taksitleri bitmeden satlamayaca karara balanmt.54
Bigada yerletirilen baz muhacirler yerli halka ait araziyi igal
ve miri ormanlar izinsiz tahrip etmekteydiler. zinsiz ormandan
atklar arazinin vergilendirilmesi ve tapu ilemlerinin buna gre
yaplmas evval 1331 (Eyll 1913 sonlar) mutasarrfla bildirildi.55
Gmenlerin isknlar ile birlikte gndeme gelen (Nisan 1913) dier
sorun da askerlik meselesiydi. Bu konuda askerlik ykmllnn g edi
tarihinden mi yoksa iskn tarihinden mi geerli olaca konusundaki
belirsizlik karsnda iskn tarihleri esas alnarak askerlik
ilemlerinin bu tarihe gre yrtlmesi Zilkade 1331 balar (Ekim 1913)
uygun bulundu.
56 Kararn sadece muhacirlere deil, mltecilere de uygulanmas
benimsendi.57
Askerlik konusunda 1914 ylnda tekrar bir sorun yaand. Balkan
Sava ncesinde gelenler de tannan muafiyetten yararlanmak
istiyorlard. Vilayet ve mutasarrflklara gnderilen emirde nce
gelenlerin bu haktan yararlanamayacaklar kesin bir ekilde
bildirildi.58 Birinci Dnya Savann balamasyla alt yllk askerlik
muafiyeti aya drld. Muhacirler askere gitmemek iin baz yollara
bavurdular. G kafilelerine katlarak kendilerini yeni gelen muhacir
olarak gstermeye almaktaydlar. Bu durum karsnda hkmet yerlerini
terk eden muhacirlerin derhal askerlik ubelerine teslim
edilmelerini istedi.59 Ankara Vilayetine iskn edilen Ustrumca
muhacirlerinden bazlar yerlerini terk edip baka yerlere gitmilerdi.
Bunlarn gittikleri yerlerde kendilerini muhacir gsterip yardm
almamalar iin isimleri ve iskn masraflarnn bildirilmesi
emredilmiti. Uygulanan ikinci yol da muhacir ailelerin erkeklerini
askere gndermemek iin tenha, bataklk ve gzden uzak yerlerde
barnmalaryd. 1 Mart 1916 tarihli talimatta askerlik anda bekr
erkeklerin bir an nce askere gnderilmeleri isteniyordu.
60
Muhacirin Mdriyeti byk ehirlerdeki ar ylmay nlemek, siyasi
kargaala yol aabilecek gruplarn bir arada bulunmasn engellemek
amacyla baz ehirleri yasak kapsamna almt. zmir bu ehirlerden biri
olup, Arnavut gmenlerin burada iskn yasakt. Youn g sebebiyle
vilayet iinde yerletirilip yerletirilemeyeceine dair Aair ve
Muhacirin Mdriyeti zmir Vilayetinin grne bavurdu. Konunun nasl
sonulandna dair elimizde kesin bir bilgi yoktur.
61
54
BOA, Dahiliye Nezareti Hukuk Mavirlii (DH. HM) Dosya
Numaras/Gmlek Numaras 27/56, 6 Nisan 1915 (1333.Ca 21). 55
BOA, ura-y Devlet (D) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 1607/40, 2
Eyll 1913 (1331.L.09). 56
BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 316555, 9 Ekim 1913
(1331.Za 08). 57
BOA, Dahiliye Nezareti Sicill-i Nfus tahrirat Kalemi (DH.
SN.THR) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 46/28, 23 Ekim 1913 (1331.Za
22). 58
BOA, Dahiliye Nezareti Hukuk Mavirlii (DH. HMS) Dosya
Numaras/Gmlek Numaras 27/44, 30 Temmuz 1914 (1332. L. 17). 59
BOA, Dahiliye Nezareti Umur- Mahalliye ve Vilayat Mdriyeti (DH.
UMVM) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 123/89, 20 Haziran 1915
(1333.07). 60
BOA, Dahiliye Nezareti Umur- Mahalliye ve Vilayat Mdriyeti (DH.
UMVM) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 123/27, 11 Nisan 1915 (1331.Ca
26). 61
BOA, Dahiliye Nezareti ifre Kalemi (DH. FR) Dosya Numaras/Gmlek
Numaras 42/222, 7 Temmuz 1914 (1332.N.13).
-
11 Mehmet Kaya
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
sknn salkl bir ekilde yaplabilmesi iin asayiin gzden uzak
tutulmamas gerekiyordu. Selanikten stanbul ve Anadoluya muhacir
sevklerinde ky ehirlerinin Yunan etelerinin giriebilecekleri yama
hareketine kar gzlem altnda tutulmas iin Karesi, Mentee, Kale-yi
Sultaniye, Teke mutasarrflklarna aban 1332 balarnda (Haziran 1914)
emir verildi.
62
skn hususunda zaman ierisinde baz kurullarn yumuatld
grlmektedir. sknda akrabalarn birbirine yakn yerlerde
yerletirilmesi yumuatlan kurallardan biri idi. Baz gmenlerin
yerlerini terk ederek akrabalarnn bulunduklar yerlere izinsiz
gitmeleri Cemaziyelevvel 1333 balarnda (Mart 1915 sonlar) bu kararn
alnmasnda etkili oldu.63
Muhacirlerin nfusa kaytlarnn daha dzenli hale getirilmesi iin 27
Austos 1914 tarihinde nfus kanunda deiiklie gidildi. Deiiklie gre
btn Osmanl vatandalar kendilerini nfusa kaydettirmek zorundayd.
Yerli ve yabanc olmak zere iki ayr deftere kayt ilemleri
yaplmaktayd. Yabanc deftere blgeye ticaret, eitim, memuriyet gibi
nedenlerle gelenler ve bir ksm muhacirler yazlmt. 22 Ocak 1916
tarihinden itibaren yabanc defterde olan muhacirler de yerli
deftere kaydedilmeye baland.64
Kaytla ilgili usulszlkler sk yaanan durumlardand. Yerel
ynetimlerin bilgisi olmadan muhtarlar baz gmenler iin nfus kd
dzenlemilerdi. Dhiliye Nezareti bu uygulamaya iddetle kar kt. Bu
konuda vali ve mutasarrflar Rebilahir 1333 sonlarnda (Mart 11915)
yaz gndererek uyard.65
Yerlerini terk eden baz gmenler kayt evraklarn gizlemekteydiler.
Gittikleri yerlerde yeni gelmi gibi kayt yaptrmaya almaktaydlar. Bu
davran hazineye zarara urattndan kayt memurlarnn ilemleri yaparken,
aratrmalarna dair vilayet ve mutasarrflklara Mart 1915 sonlarnda
yaz gnderildi.66 Hicret ettikleri zaman yardm almayan baz
muhacirler daha sonra yardm almadklar gerekesiyle bavuru
yapyorlard. Bunun nlenebilmesi iin gelen muhacirlerin hicret
vesikalarnn olmasna, olmayanlarn iskan edilmemesine,
67 vesikalarn vakit geirilmeden sicile kayt edilmesine dair 10
Mart 1915
tarihinde emir yaymland. Bu konuda kusuru grlen sorumlu
olacaklard.68 Baz vergilerden muaf olan gmenler ahalinin rnn kendi
rn gibi gstererek
yerli halkn vergi demesinde yolsuzlua bavurmulardr. Bunun
suiistimali karsnda hkmete hisse-yi teavn adyla 13 Temmuz 1915te
yeni bir vergi konulmutur. Verginin takibi ve tahsili yerel
yneticilerle birlikte skn- Muhacirin Komisyonlarnn denetiminde
62
BOA, Dahiliye Nezareti ifre Kalemi (DH. FR) Dosya Numaras/Gmlek
Numaras 42/133, 27 Haziran 1914 (1332.N.03). 63
BOA, Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Mdriyeti Levazmat (DH.
EUM. LVZ) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 28/33, 25 Mart 1915 (1333.Ca
09). 64
Aslan. agt,156. 65
BOA, Dahiliye Nezareti Hukuk Mavirlii (DH. HM) Dosya
Numaras/Gmlek Numaras 27/48, 11 Mart 1915 (1333.R.24). 66
BOA, Dahiliye Nezareti Mebani ve HapishanelerHukuk (DH. MB. HPS.
H) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 20/25, 29 Mart 1915 (1333.Ca 13);
BOA, Dahiliye Nezareti Mebani ve Hapishaneler Kalemi-Mhimme (DH.
MB. HPS. M) Dosya Numaras/Gmlek Numaras 20/17, 21 Mart 1915
(1333.Ca.08). 67
BOA Dahiliye Nezareti Hukuk Mavirlii (DH. HM) Dosya
Numaras/Gmlek Numaras 27/55, 29 Mart 1915 (1333.Ca.13). 68
BOA, Dahiliye Nezareti Hukuk Mavirlii (DH. HM) Dosya
Numaras/Gmlek Numaras 27/57, 7 Nisan 1915 (1333.Ca 22).
-
Balkan Savalar Srasnda Anadoluya Gler ve Karlalan Sorunlar
12
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
bulunacakt.69 Bunun sknt yaratmas zerine verginin alnmasndan iki
sene sonra vazgeildi; muhta iftilere tohumluk datlmaya
baland.70
Suiistimallerin boyutu ok geniti. Baz mltecilerin muhacir gibi
ilem grd anlaldndan gmen ile mlteci ayrmnn yaplmas zerinde nemle
durulmutur.71
Gmenlerin Bulgaristanda sahip olduklar mal ve eyalarna dair
cetveller dzenlendi. Bu cetvellere gre imkn dhilinde gmenlerin
mallarnn tazmini yoluna gidilecekti.
72 Bulgaristann gmenler zerinde kstlamalar yannda
Yunanistann
gmenlerin sevkine izin vermemekteydi. Bab- Ali bu durum karsnda
Trkiyede bulunan Rumlar takibatta bulunulmasn kararlatrd. Bu
takibatn gmenlerin sevk alan olan zmire gidiine izin verilmesi
halinde sona erdirileceini Hariciye Nezareti kanalyla Yunanistana
iletilmesine karar verildi.
73
8-skn Giderleri
sknda masraflarn toplamn belirleyebilmek ok gtr. Ariv
belgelerinde yaplan masraflara dair baz bilgiler bulunmaktadr. Bu
bilgiler az da olsa masraflarn bykl hakknda bir fikir
verebilmektedir. Aair ve Muhacirin Mdriyeti ve buna bal
komisyonlarn harcamalar bteye ilave edilen ek giderlerle
desteklenmeye allmtr. Bu harcamalarn yannda halkn da elden
geldiince muhacirlere maddi ve manevi destek olduu gz ard
edilmemelidir.
Muhacirin Komisyonlarnn grevlerini yrtebilmeleri iin 1912- 1913
btesinde tahsisat Meclis-i Vkel kararyla yirmi milyon kurua
ykseltildi.74 Ek tahsisatn 1328 yl Dhiliye btesinde uygulanmas
Zilkade 1330 (1912 Ekim sonlar) ortalarnda kabul edildi. Bu miktarn
nemli bir dzeye ulamasna ramen yeterli gelmedii youn g dalgasyla
daha da belirginleecektir.75
Rebilahir 1331 balarnda (Mart 1913) Dhiliye Nezaretine verilen
yirmi milyon kuruun ksa srede tkenmesiyle seksen milyon kurua
ihtiya olduuna dair Dhiliye Nezareti yazs Sadarete takdim edildi.
Devletin imknlar gz nne alndnda bu byklkte bir meblan karlanmas
zordu.76
Artan muhacir masraflar karsnda milyon kuruun Ziraat Bankasndan
salanmasna ilikin Maliye Nezareti tezkireyi Cemaziyelevvel 1331
banda (Nisan 1913 balar) Sadarete sundu. Tezkirenin nasl karlandna
dair elde somut bir iaret yoktur.77
69
BOA, Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Mdriyeti (DH. EUM. VRK)
Dosya Numaras/Gmlek Numaras 15/23, 13 Temmuz 1915 (1333.N.01).
70
BOA, Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Mdriyeti (DH. EUM. VRK)
Dosya Numaras/Gmlek Numaras 17/76, 24 Temmuz 1917 1335.N.04).
71
BOA, Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Mdriyeti (DH. EUM. MH)
Dosya Numaras/Gmlek Numaras 60/29, 6 Temmuz 1913 (1331..01). 72
BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 320863, 21 Nisan
1914 (1332.Ca 26). 73
BOA, Dahiliye Nezareti Kalem-i Mahsus Mdriyeti (DH KMS) Dosya
Numaras/Gmlek Numaras 22/11, 20 Mays 1914 (1332.C.24). 74
BOA, Meclis-i Vkel Mazbatalar (MV) Dosya Numaras/Gmlek Numaras
164/22, 24 Nisan 1912 (1330.Ca.07). 75
BOA, Meclis-i Vkel Mazbatalar (MV) Dosya Numaras/Gmlek Numaras
227/257, 24 Ekim 1912 (1330.Za 13). 76
BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 311537, 18 Mart
1913 (1331.R.09). 77
BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 312063, 8 Nisan
1913 1331.Ca 01).
-
13 Mehmet Kaya
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
Muhacirlere Anadoludan yardmlar olduu gibi, Hindistandaki
Mslmanlar da Safer 1332 sonlarnda (Ocak 1914 sonlar) yardm
gndermilerdi. Hint Mslmanlarnn Balkan sava srasnda yardmlar olduu
gibi, Birinci Dnya Savann zor gnlerinde de Rusya eliyle ulatrlan
yardmlar olmutur.78
9-Gmen Says
Gmen says hakknda kesin bilgilere ulamak zordur. Bunun nedenleri
arasnda gn uzun soluklu oluu, dzenli kaytlarnn tutulmam olmas
saylabilir. Bu bilgi eksikliine ramen ariv belgelerinde baz somut
veriler bulunmaktadr. Makedonyadan 1912 Kasm ayndan 1914 yl Mart
ayna kadar gelen toplam gmen says 242.807 kii olarak
belirtilmektedir.
79 Bu say bir baka bilgiye gre 300.000e ulamtr.80 1912 Kasm ay
ile
1914 yl Mart ay arasnda Makedonyadan Trkiyeye g eden
muhacirlerin aylara gre dalm:
Yl Aylar Muhacir miktar 1912 Kasm 8866 Aralk 15493 1913 Ocak
12087
ubat 12088 Mart 7553
Nisan 6725
Mays 12813 Haziran 9368
Temmuz 21045
Austos 29312 Eyll 12380 Ekim 14764
Kasm 17213 Aralk 15502 1914 Ocak 10192
ubat 25060 Mart 12346
Gmen says baz aylarda doruk noktasna ulamtr. Balkan savalarnn en
hareketli noktas olan Haziran-Temmuz 1913 ile anlama sonras ubat
1914te gmen says yirmi binin zerine kmtr. ubat 1914te ayn zamanda
Birinci Dnya Sava ncesinde yaanan durum youn nfusun gnde etkili
olmutur.81
Makedonyadan gelen bu gmenler yannda, dier Balkan topraklarndan
Anadoluya gler hakknda da bilgi edinmek mmkndr. Bu anlamda
muhacirlerin iskn edildikleri ehirleri ve nfuslar
bilinebilmektedir. Konumuzla ilgili olarak 1912-1915 arasnda
78
BOA, Bab- Ali Evrak Odas (BEO) Dosya Numaras 318830, 20 Nisan
1914 (1332.S.24). 79
kdam, Nr.6173 16 Nisan 1330, s.1. 80
Ahenk, Nr.5412 16 Nisan 1330, s.1. 81
Nedim pek, Selanikten Samsuna Mbadiller, Samsun 2010, s.47.
-
Balkan Savalar Srasnda Anadoluya Gler ve Karlalan Sorunlar
14
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
Trkiyeye gelenlerin iskn edildikleri alanlara gre nfuslar
elimizde mevcuttur. 300.000e yakn bir nfusun iskn edildii bu dnemde
Orta Anadolu ehirlerine yerletirilen gmen saylar aada
verilmitir.
skn yerleri 1912-1913 yl gmen says
Ankara 7196
Eskiehir 6534
Konya 6120
Adana 6513
Kayseri 4415
Mara 3617
Karahisar- Sahib 201
Kastamonu 184
Mamuratlaziz 173
Sivas 7769
Orta Anadolu olarak kabul edebileceimiz blgede 1912-1915 yl
tahmini iskn
edilen gmen says 42.722dir. Blgede en ok Sivas, Ankara, Adana,
Eskiehir, Konyada isknn gerekletii grlmektedir. Glerin en youn
olduu dnem phesiz ki 1912-1913 yllardr. 1912-1913 yllarnda toplam
iskn edilen gmen says 177.352, 1914-1915 arasnda 120.556dr.
zmirde Ocak 1913 balarnda 6000 muhacir iskn edildi. Ayn yln Mart
aynda bu say 10000e ulat. Bu gmenler Ege blgesinin i kesimlerine
nakledildiler. Konya ve Ankara vilayetlerine byk lde gmen sevki
yapld. 8 Kasm 1912 tarihinden itibaren Konyaya 632 haneden meydana
gelen 3213 kii yerletirilmitir. Bu hanelerin yars kylere, yars da
ehirde iskn ettirilmitir. Konyann iskn bakmndan uygun olmas
sebebiyle, 24000 muhacirin yerletirilmesi ngrlmtr.82 umraya 30
hane, Nideye 374 gmen yerlemitir. Adanada iskn anlamnda nemli bir
alan olmutur. Bu anlamda ilk aamada 1000, ilerleyen zamanda 5000
gmenin geldii ifade edilmektedir.83 Eskiehir iin ifteler iftlii
nemli bir iskn alan olarak grlmektedir. iftlik bnyesinde kla iskna
tahsis edilmitir. Mamuratlaziz vilayeti de iskn alanlar arasnda yer
alm, burada iskn edilemeyen baz gmenlerin vakit geirilmeden Adanaya
sevk edilmeleri istenmitir.84
Sonu
nsanolunun tarih sahnesine kyla balayan bir olgu olan g istee
bal ve zorunlu olmak zere iki ekilde gereklemektedir. Zorunlu gler
birtakm basklar sonucunda meydana gelmitir. Balkan Savalar srasnda
ve sonrasnda meydana gelen gler Rumeliden Anadoluya ksa srede byk
kitlelerin gerekletirdii toplumsal hareketlilik
82
BOA, Dahiliye Nezareti ifre Kalemi (DH. FR) Dosya Numaras/Gmlek
Numaras 39/1, 14 Mart 1914 (1332.R.16). 83
BOA, Dahiliye Nezareti ifre Kalemi (DH. FR) Dosya Numaras/Gmlek
Numaras 53/115, 25 Mays 1915 (1333.B.11). 84
BOA, Dahiliye Nezareti ifre kalemi (DH. FR) Dosya Numaras/Gmlek
Numaras 54/189, 27 Haziran 1915 (1333..14).
-
15 Mehmet Kaya
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
olarak grlmelidir. Gn getirdii siyasal, sosyal ve ekonomik
deiimler Balkanlar olduu kadar Anadoluyu da derinden
etkilemitir.
Osmanl Devleti iinde bulunduu zor koullar altnda bu g elden
geldiince sistemli bir ekilde ele almaya almtr. Bu anlamda
Muhacirin ve skn Mdriyeti kurulmu, bunun taradaki yansmas olarak
Muhacirin Komisyonlar oluturulmutur. Komisyonlar muhacirlerin sevk
ve iskn ilemlerini elden geldiince dzenli bir ekilde yrtmeye
almlardr. Gmen saysnn younluu ve g sresinin ksa oluu ilemlerin
yrtlmesinde nemli sorunlara yol amtr. Devlet sorunlarn
giderilmesinde azami gayret gstermi, ancak, belirttiimiz sebepler
nedeniyle istenen sonu elde edilememitir. Birinci Dnya Savann
balamasyla sorunlarn boyutu daha da artmtr. G dalgasnn etkileri
devam etmi, Trkiye Cumhuriyeti ile birlikte Balkanlardan zaman
ierisinde eitli g hareketleri yaanmtr.
Kaynaka
1-Ariv Belgeleri a-Babakanlk Osmanl Arivi (BOA), stanbul.
b-House of Common Parliamentary Papers, (ngiliz Avam Kamaras
Arivi). c-Foreign Office (FO), (ngiliz Dileri Bakanl Arivi).
2-Gazeteler
Ahenk
kdam 3-Kitap ve Makaleler
Aanolu, Yldrm, Osmanldan Cumhuriyete Balkanlarn Makus Talihi G,
stanbul: Kum Saati, 2001.
Aslan, Sezer, Balkan Savalar Sonras Rumeliden Trk Gleri ve
Osmanl Devletinde sknlar, Trakya niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits Baslmam Yksek Lisans Tezi, Edirne, 2008.
Balkan Harbi (1912-1913) Harbin Sebepleri, Askeri Hazrlklar ve
Osmanl Devletinin Harbe Girii, C.I, Ankara: Genelkurmay Bakanl,
1970.
Bobroff, Ronald, Behind the Balkan Wars: Russian Policy toward
Bulgaria and the Turkish Straits 1912-1913, Russian Rewiew, Vol.
59, No. I (Jan. 2000), pp 76-95.
Erickson, Edward J, From Krkkilise to the Great Offensive
Turkish Operational Encirclement Palnning 1912-1922, Middle Eastern
Studies, Vol.40, No.1 (Jan. 2004), pp 45-64.
Frucht, Richard Charles, Dunarea Noastra: Romania, The Great
Powers, amd the
Danube Question 1914-1921, Ph.D, Indiana University, 1980.
Halaolu, Ahmet, Balkan Harbi Srasnda Rumeliden Trk Gleri
(1912-1913), (Ankara: Trk Tarih Kurumu, 1994.
Hall, Richard, Balkan Savalar 1912-1913. I. Dnya Savann Provas,
ev. M. Tanju Akad, stanbul: Homer, 2003.
pek, Nedim, mparatorluktan Ulus Devlete Gler, Trabzon, 2006.
pek, Nedim, Selanikten Samsuna Mbadiller, Samsun 2010. Karakasidou,
Anastasia, The Burden of Balkans, Antropological Quarterley,
Vol.75,
No.3 (Summer, 2002), pp 575-589.
Mehmet Selahattin Bey, ttihat ve Terakkinin Kuruluu ve Osmanl
Devletinin Ykl Hakknda Bildiklerim, stanbul: nklap, 1989.
-
Balkan Savalar Srasnda Anadoluya Gler ve Karlalan Sorunlar
16
H i s t o r y S t u d i e s
Special Issue on Balkan Wars Volume 5/Issue 6 2013
Miller, Jr. James M, The Concert of Europe in the First Balkan
War 1912-1913, Clark
University, 1969.
Pallis, A.A, Racial Migrations in the Balkans during the Years
1912-1924, The Geographical Journal, Vol. 66, No.4 (Oct.1925), pp
315-331.
Savic, Ana, Intimate Antagonist: British Images of the Balkans,
1853-1914, California,
2008.
Sloane, William M, Bir Tarih Labarotuar Balkanlar, stanbul:
1987. Ylmaz, Mehmet, Balkan Savalarndan Sonra Trkiyeden Yunanistana
Rum
Gleri, Seluk niversitesi Trkiyat Aratrmalar Dergisi, S.10, 2010,
s.13-38. Zurcher, Erik Jan, Sava, Devrim ve Uluslama, Trkiye
Tarihinde Gei Dnemi, ev.
Ergun Aydnlolu, stanbul, stanbul Bilgi niversitesi, 2005.