Medjunarodno Javno Pravo

1. POJAM MEĐUNARODNOG JAVNOG PRAVA

* Termin

Termin „Međunarodno javno pravo" koji je u novijoj nauci stekao gotovo univerzalno pravo građanstva,

potekao je od Bentama i zamenio stariji termin „Pravo naroda".

Jako uporište termin „Međunarodno javno pravo" našao je u ideji da je narod nosilac suvereniteta u

državi, ideji koja je proistekla iz velikih građanskih revolucija.

Pored termina „Međunarodno javno pravo" u delu teorije koristi se i termin „Međunarodno pravo".

Razlika nije samo formalna, jer termin „Međunarodno pravo" ukazuje na pristup po kome grana prava o

kojoj raspravljamo obuhvata i izvesne pojmove i pravne institute (npr, državljanstvo i pravni položaj

stranaca) koji se, po pravilu, izučavaju u srodnim granama prava kao što je međunarodno privatno

pravo.

* Pojam međunarodnog prava

U formalnom smislu reči, međunarodno pravo predstavlja sistem pravnih pravila koja regulišu pravni

položaj i odnose subjekata međunarodnog prava kao i pravni položaj i odnose drugih jedinki od

međunarodnog interesa.

Formalni pojam međunarodnog javnog prava podrazumeva sledeće elemente:

a) Međunarodno pravo je sistem pravnih pravila. Kvalifikacija međunarodnog prava kao skupa ili

sistema pravnih pravila je svojstvena gotovo svim definicijama međunarodnog javnog prava.

b) Kao sistem pravnih pravila međunarodno javno pravo reguliše pravni položaj i odnose kako subjekata

međunarodnog prava, tako i drugih jedinki od međunarodnog interesa.

Karakteristično je vezivanje pojma međunarodnog prava za subjekte. Jer, pored odnosa između svojih

subjekata, međunarodno pravo reguliše pravni položaj i drugih jedinki koje se ne mogu okvalifikovati

kao subjekti međunarodnog prava.

Pored formalnog pojma postoji i materijalni pojam međunarodnog javnog prava.

Osnovna zamerka formalnoj definiciji međunarodnog prava je da ona ne kazuje gotovo ništa o tome šta

je suština međunarodnog prava. O suštini međunarodnog prava govore materijalne definicije.

Shvaćeno u tom smislu, međunarodno javno pravo predstavlja objektivnu i autonomnu normu ili

imperativ međunarodne zajednice. Kao elementi materijalnog pojma međunarodnog javnog prava

mogu se navesti:

a) Međunarodno pravo je pravo međunarodne zajednice. Osnovni cilj ili funkcija međunarodnog prava

je stvaranje uređenih pravnih odnosa u međunarodnoj zajednici.

Bez obzira na različita shvatanja međunarodne zajednice, nesporno je da ona predstavlja specifičnu

zajednicu različitu od države kao postojbine unutrašnjeg ili nacionalnog prava.

b) Međunarodno pravo je autonomna norma ili imperativ. Kvalifikacija međunarodnog prava kao

Docsity.com

autonomne norme ili imperativa ide za tim da ukaže na posebnu tehniku stvaranja pravnih pravila

međunarodnog prava, s jedne strane, i da odredi odnos subjekata međunarodnog prava prema tom

pravu, s druge strane. Ovakvom kvalifikacijom povlači se suštinska razlika između unutrašnjeg i

međunarodnog prava.

Za razliku od unutrašnjeg prava koje je heteronomne prirode, s obzirom na to da ga stvaraju ovlašćeni

organi države u formi jednostranih pravnih akata (ustava, zakona i podzakonskih akata) i nameću ga

subjektima prava, autonomna priroda međunarodnog prava rezultira iz činjenice da ga stvaraju sami

subjekti međunarodnog prava, daje, u principu, sporazumne, konsenzualne prirode. Takva priroda

međunarodnog prava se ponajviše izražava kroz sistem formalnih izvora. Glavni formalni izvori

međunarodnog javnog prava su ugovor i običaj, pravni akti koji se zasnivaju na saglasnosti volja,

izričitoj ili prećutnoj.

c) Kao konsenzualno pravo, međunarodno pravo nije lišeno elemenata nametanja, budući da elementi

nametanja proizlaze iz same kvalifikacije volje međunarodne zajednice kao osnova obaveznosti

međunarodnog prava. Saglasnost volja je kvalitativno obeležje pretežnog dela međunarodnog javnog

prava, pojavljuje se kao opšte pravilo, dok u izuzetnim slučajevima kada to nalaže opšti ili univerzalni

interes, pravno pravilo međunarodnog prava može biti nametnuto izvesnoj državi ili državama.

Nametanje ili subordinacija ima dva osnovna oblika ispoljavanja:

1. nametanje u procesu stvaranja i važenja pravnih pravila (primer su norme ius cogens-a) i

2. nametanje u postupku primene pravnih pravila (slučaj kada Savet bezbednosti deluje kao organ

Organizacije Ujedinjenih nacija u cilju očuvanja mira i bezbednosti na osnovu glave VII Povelje

Ujedinjenih nacija).

d) Međunarodno pravo je objektivna norma ili imperativ. Kada kažemo da je

jedan od elemenata formalno - pravnog pojma međunarodnog prava i to da je međunarodno pravo

objektivna norma ili imperativ, to znači da je međunarodno pravo

objektivni poredak, poredak koji je iznad volje pojedinačnih država.

Osnov obaveznosti opšteg ili univerzalnog međunarodnog prava je volja celokupne međunarodne

zajednice, a pristanak države uzete pojedinačno, samo je instrumentalni oblik konstituisanja volje

međunarodne zajednice.

Volja međunarodne zajednice je odgovarajući izraz opšteg ili univerzalnog interesa koji se izražava

kroz pristanak pretežne ili preovlađujuće većine država - članica međunarodne zajednice. Dva su

osnovna obeležja pojma „pretežna ili preovlađujuća većina":

- kvantitativni, aritmetički - svodi se na veliku većinu tj. na standard koji se ne izražava u preciznoj

aritmetičkoj formuli već se konstituiše od slučaja do slučaja; i,

- kvalitativni, vrednosni - nije dovoljno da se radi samo o aritmetičkoj većini, već ta većina mora biti

reprezentativna tj. u njoj moraju biti zastupljeni svi glavni politički i pravni sistemi i civilizacije sveta.

Objektivni karakter međunarodnog prava je potvrđen i u jurisprudenciji međunarodnih sudova.

Potvrdu objektivnog karaktera međunarodnog prava nalayimo i u odnosu unutrašnjeg zakonodavca

prema međunarodnom pravu.

Docsity.com

Najpotpunije određenje međunarodnog prava daje mešovita, formalno-materijalna definicija. U skladu

sa ovakvom definicijom, međunarodno javno pravo bi se moglo odrediti kao sistem pravnih pravila u

smislu objektivnih, autonomnih imperativa koji imaju za cilj da regulišu pravni položaj i odnose

subjekata međunarodnog prava kao i pravni položaj i odnose drugih jedinki od međunarodnog interesa.

2. PRAVNA PRIRODA KLASIČNOG MEĐUNARODNOG PRAVA

Klasično međunarodno pravo je tvorevina evropske civilizacije. Ta činjenica je proizvela dve značajne

posledice: prvo, međunarodno pravo su stvarale evropske države i, drugo, primena međunarodnog

prava dugo je bila ograničena na evropski kontinent, na odnose između evropskih država.

Međunarodna zajednica se u tu svrhu restriktivno određivala kao zajednica „država i naroda koji stoje

na visokom stupnju razvijenosti" između kojih vlada zajednica i uzajamnost prava. Članovima

međunarodne zajednice na koje se primenjivalo međunarodno pravo smatrani su „narodi i države koji

su još od prvih vremena primili hrišćanstvo, a to su na prvom "rnestu stare evropske države sa

germanskim i latinskim jezicima kao i države novih svetova koje su se razvile iz kolonija ovih naroda."

Lorimer recimo, razlikuje odgovarajuće koncentrične sfere: civilizovano čovečanstvo, tj. evropsku

međunarodnu zajednicu; varvarsko čovečanstvo (Kina, Indija, Bliski Istok), na kojoj se međunarodno

pravo primenjuje samo u izvesnoj meri i ostalo neevropsko čovečanstvo. Države van kruga tzv.

civilizovanih ili prosvećenih bile su objekt međunarodnog prava. U odnosima evropskih sila sa

vanevropskim nisu primenjivana pravila međunarodnog prava, već tzv. prirodni zakoni i hrišćanski

moral. Iza ove formule krije se pravilo odrešenih ruku tj. nepostojanje bilo kakvih pravnih obaveza

prema tzv. necivilizovanim državama i narodima. Na taj način olakšana je kolonizacija širokih prostora

Azije, Afrike i Amerike od strane evropskih kolonijalnih sila.

Od posebnog interesa za kolonizaciju bio je pojam ničije zemlje. Ovaj pojam je relevantan za sticanje

državne teritorije mirnom okupacijom. Pod „ničijom zemljom" podrazumevala su se i ona područja na

kojima su postojale urođeničke, plemenske i državne organizacije koje nisu bile civilizovane u smislu

evropskih standarda.

Ulazak neke vanevropske države u međunarodnu zajednicu bio je uslovljen sti-canjem svojstva subjekta

„hrišćanskog međunarodnog prava". U tu svrhu primenjivala se konstitutivna teorija priznanja. Da bi se

neka vanevropska država kvalifikovala kao subjekt klasičnog, evropskog prava, bilo je potrebno da,

pored formalnih atributa države (teritorije, stanovništva, suverene vlasti), prihvati osnovna moralna

pravila o odnosima između naroda i poseduje takav stepen civilizacije koji joj omogućuje da se

pridržava pravila međunarodnog prava. Uslov „civilizovanosti" je strogo cenjen o čemu rečito svedoči

primer Turske, koja je, formalno dobila status subjekta međunarodnog prava tek na Pariskom kongresu

1856. godine.

Otuda, možemo reći da je klasično evropsko međunarodno pravo bilo ekskluzivno pravo evropskih sila

koje su kroz to pravo izražavale svoje vitalne političke interese.

Docsity.com

3. ODNOS UNUTRAŠNJEG I MEĐUNARODNOG PRAVA NA TEORIJSKOM NIVOU

Odnos unutrašnjeg (državnog) prava i međunarodnog prava se, po pravilu, posmatra kroz prizmu

monističko-dualističke kontroverze. Odnos unutrašnjeg i međunarodnog prava ćemo posmatrati na dva

osnovna nivoa:

- nivou teorije koji se svodi na kvalifikaciju pravne vrednosti ova dva prava i

- nivou prakse (unutrašnje i međunarodne) koja podrazumeva konkretan odnos pravila unutrašnjeg i

pravila međunarodnog prava u postupku primene.

ODNOS UNUTRAŠNJEG I MEĐUNARODNOG PRAVA NA TEORIJSKOM NIVOU

Ovako shvaćen odnos unutrašnjeg i međunarodnog prava ispoljava se kroz suprotstavljanje dualističke i

monističke teorije. Kao teorijski modeli odnosa unutrašnjeg i međunarodnog prava, monizam i

dualizam nisu norme, stvarne ili pretpostavljene, već teorijsko, apstraktno viđenje odnosa ova dva

prava bez obzira što oba imaju uporište u praksi.

*Dualistička teorija. - Osnovna premisa dualističke teorije je da međunarodno i unutrašnje pravo

koegzistiraju kao dva nezavisna, odvojena objektivna prava, dva samostalna pravna kruga. Ne postoje

stvarne, materijalne veze između ova dva prava, jer je međunarodno pravo - pravo između država, a

unutrašnje (državno) je pravo iznad fizičkih i pravnih lica koja se nalaze na teritoriji države.

Tripel, osnivač dualističke teorije, kaže da unutrašnje pravo nastaje zakonom, a međunarodno pravo

sporazumom. Prema tome, izvor unutrašnjeg prava je volja države, a izvor međunarodnog prava je

volja više država, zajednička volja.

Drugi istorijski zastupnik dualizma, Anciloti objektivni osnov međunarodnog prava ne nalazi u kategoriji

volje, već u metafizički shvaćenom principu pacta sunt servanda kao hipotezi koja se ne može objasniti

i na kojoj se gradi međunarodni poredak.

Unutrašnje i međunarodno pravo ne mogu, po pravilu, doći u stanje konkurencije i sukoba. Mogućnost

sukoba ili konkurencije isključuju dva momenta:

1. različiti društveni odnosi koje ova dva prava regulišu i

2. različiti subjekti, jer se međunarodno pravo obraća državama, a unutrašnje pojedincima.

Ako u incidentnim slučajevima i dođe do sukoba ili konkurencije, nacionalni sud ili drugi državni organ

dužan je da primeni svoje tj. unutrašnje pravo.

Za dualističku teoriju karakteristična je postavka da međunarodno pravo ne obavezuje državu sve dok

se država ne izjasni da prihvata konkretno pravilo međunarodnog prava.

Glavni oslonac dualističke teorije je dogma o suverenitetu države. Kako prime-ćuje profesor Bartoš

„organi vlasti i sudovi u okviru jedne države ne priznaju nikakvu suverenu vlast iznad svog samostalnog,

nacionalnog suvereniteta" pa, otuda, „oni primenjuju samo ona pravila međunarodnog prava za koja im

to bude naređeno putem domaće pravne norme, koja je za njih obaveza".

U svom izvornom značenju dualistička koncepcija izvedena do krajnjih konsekvenci stvara nerešive

Docsity.com

probleme, jedan začaran krug protivrečnosti. Dualistička teorija se zasniva na koordinaciji odnosa

unutrašnjeg i međunarodnog prava, jer je hijerarhija, budući da se ova dva prava vide kao nezavisni

sistemi, isključena.

Dualistička teorija nosi skriveno antihumanističko usmerenje, jer u svojoj konstrukciji fetišizira državu i

zapostavlja pojedinca kao adresata pravnih pravila.

*Monistička teorija. - Polazna premisa monističke teorije je da su unutrašnje i međunarodno pravo

sačinjeni od jedinstvene supstance, da su delovi jednog jedinstvenog pravnog sistema.

Monistička teorija o primatu međunarodnog prava građena je na više ili manje izraženoj opoziciji dogmi

suvereniteta u korist ideje međunarodne zajednice.

Shvatanje o primatu unutrašnjeg prava razrađeno naročito u učenju o međunarodnom pravu kao

spoljašnjem državnom pravu, je kako smo istakli, neka vrsta lažnog, izvitoperenog monizma, jer

monizam pretpostavlja postojanje unutrašnjeg i međunarodnog prava kao nezavisnih, pozitivnih

sistema. Pravo značenje učenja o „spoljašnjem državnom pravu" je negacija međunarodnog prava.

Primat međunarodnog prava valja shvatiti kao funkcionalni izraz sociološke i egzistencijalne nužnosti

da se omogući postojanje država kao nezavisnih i ravnopravnih jedinki, s jedne strane, i uređenih

međunarodnih odnosa, s druge strane. Ako se stvari logički postave, teško je i pretpostaviti da će

međunarodno pravo steći potpuni primat a da se ne ukine princip suvereniteta države. Upravo ta či-

njenica nerešivog sukoba između suvereniteta i apsolutnog primata međunarodnog prava i navodi

pristalice ovog shvatanja da za adresata pravila međunarodnog prava uzmu pojedinca.

*Kompromisne teorije (teorije o koordinaciji). - Pitanje odnosa unutrašnjeg i međunarodnog prava na

teorijskom nivou ne iscrpljuje se monističko-dualističkom kontroverzom. Javila se i treća teorija koja

čitavu monističko-dualističku kontroverzu proglašava za nerealnu i veštačku. Ficmoris ovakvu

kvalifikaciju čitave kontroverze izvodi iz toga što navodno obe koncepcije polaze od nečega što u

stvarnosti ne postoji - zajedničkog polja, skupa odnosa i transakcija u kome oba poretka simultano

važe.

Smatra da međunarodno i unutrašnje pravo kao sistemi ne mogu nikad doći u konflikt. Jedini mogući

konflikt između ova dva sistema je onaj koji se tiče obaveza ili nesposobnosti države da se na

unutrašnjem planu ponaša u skladu sa načinom koji predviđa međunarodno pravo. Funkcija među-

narodnog prava se svodi na utvrđivanje izvesnih stvari koje nisu valjane po međunarodnom pravu i,

ukoliko se država primenjujući svoje unutrašnje pravo ponaša suprotno međunarodnom pravu, prekršiće

svoje međunarodne obaveze.

Kompromisne teorije su izraz uvažavanja nekih praktičnih iskustava u primeni međunarodnopravnih

pravila u nacionalnim pravnim porecima. Imaju za svrhu da ublaže rigidnosti teorijskih konstrukcija i

ublaže logiku vrednosnog suprotstavljanja ove dve grane prava.

U krajnjoj analizi kompromisna teorija se u osnovnim tačkama poklapa sa dualističkom.

4. ODNOS UNUTRAŠNJEG I MEĐUNARODNOG PRAVA U SVETLOSTI PRAKSE (UNUTRAŠNJE I

MEĐUNARODNE)

Docsity.com

*Odnos unutrašnjeg i međunarodnog prava sa stanovišta prakse međunarodnih sudova. Međunarodno

pravo ne uređuje primenu svojih pravila na državnoj teritoriji. Poznaje jedino princip po kome se

država ne može pozivati na svoje unutrašnje pravo da bi opravdala neizvršenje svojih međunarodnih

obaveza. Princip je posebno afirmisan u praksi međunarodnih sudova.

* Primena međunarodnog prava u unutrašnjem pravu. - Primena pravila međunarodnog prava regulisana

je unutrašnjim pravima država. Pravila unutrašnjeg prava regulišu dva pitanja:

1. opšti odnos unutrašnjeg i međunarodnog prava i

2. načine ili tehnike povezivanja unutrašnjeg i međunarodnog prava.

U pogledu opšteg odnosa unutrašnjeg i međunarodnog prava rešenja usvojena u unutrašnjim pravima se

značajno razlikuju.

a) Jedna grupa ustava, inspirisana rešenjem iz anglosaksonskog prava, međunarodno pravo smatra

sastavnim delom unutrašnjeg prava (Velika Britanija, ustavi SAD (1787), Meksika (1917), Austrije

(1929), Nemačke (1949), Paragvaja, Južne Koreje (1962), Kipra (I960), Južne Afrike (1996), Filipina

(1940)). Rešenje je monističko, ali na specifičan način. Izvorno monističko shvatanje, naslonjeno na

ideju univerzalnog prava čovečanstva, podrazumeva da su unutrašnje i međunarodno pravo delovi

jednog jedinstvenog prava, dok konkretno rešenje kvalifikuje međunarodno pravo kao deo unutrašnjeg.

Razlika stvara osnov da se važenje norme međunarodnog prava ceni u duhu unutrašnjeg prava odnosno

u skladu sa njegovim pravilima koja regulišu sukob normi.

Kao opšta karakteristika jedne podgrupe ustava može se navesti odsustvo izričitog pravila o prioritetu u

slučaju sukoba normi unutrašnjeg i međunarodnog prava. Međutim, prioritet se može posredno izvesti

iz drugih odredaba ili iz prakse primene relevantnih ustavnih odredaba.

b) Druga grupa ustava daje prioritet međunarodnom pravu, (Ustav Nemačke (1949), ustavi Holandije,

odnosno Francuske). Od novijih ustava prioritet međunarodnom pravu priznaju i ustavi novostvorenih

država u istočnoj Evropi i na prostoru bivše SFRJ.

Ustavi ne određuju prioritet međunarodnog prava u celini.

Većina ustava prioritet daje međunarodnim ugovorima, ne pominjući običajnopravna pravila. Manji

broj ustava prioritet daje međunarodnim ugovorima i običajima navodeći ih poimenično ili u opštoj

formulaciji „opšta pravila međunarodnog javnog prava".

Prioritet međunarodnog prava se nadalje odnosi na zakone, a ne i na ustav kao najviši pravni akt države

(Francuska, Meksiko, Nemačka, Kipar, Špani-ja i Južna Afrika).

c) Neki ustavi, istina malobrojni, daju apsolutni primat unutrašnjem pravu (Ustav Uzbekistana, Ustav

Turkmenistana i Ustav Belorusije).

d) Retki su ustavi koji se opredeljuju za dualističku koncepciju. Tako Ustav Italije (1974) utvrđuje:

„Pravni poredak Italije usklađuje se sa opštepriznatim propisima međunarodnog prava". *Tehnika

povezivanja unutrašnjeg i međunarodnog prava. - S obzirom da ne postoji apriorno i perfektno

jedinstvo unutrašnjeg i međunarodnog prava, neophodne su izvesne pravne radnje da bi se ova dva

prava povezala.

Docsity.com

U osnovi, postoje dve tehnike povezivanja unutrašnjeg i međunarodnog prava u praksi država:

transformacija i adopcija.

Tehnika transformacije podrazumeva uklapanje ili inkorporaciju pravila međunarodnog prava u

unutrašnji pravni poredak odgovarajućom pravnom procedurom (zakonodavnim aktom, promulgacijom

ugovora i si.) кojom se pravilo me đunarodnog prava transformiše u unutrašnje pravno pravilo.

Adopcija se sastoji u priznavanju pravne snage pravilima međunarodnog prava u unutrašnjem pravu

normom unutrašnjeg prava, ustavnom ili zakonskom, ili sudskom odlukom, bez promene adresata i

sadržine pravila. Kao tehnika povezivanja unutrašnjeg i međunarodnog prava izražava u osnovi

monistički pristup odnosu ova dva prava.

Ustavi se opredeljuju za adopciju kao relevantnu tehniku povezivanja unutrašnjeg i međunarodnog

prava.

Dva su osnovna modaliteta adopcije. Jedan ne povlači opštu razliku u pravnoj snazi između unutrašnjeg

i međunarodnog prava - mogao bi se nazvati tradicionalnim – i drugi koji opredeljuje odnos između

unutrašnjeg prava na jednoj strani i ugovora i običaja, na drugoj, u slučaju njihove nesaglasnosti.

Transformacija, međutim, nalazi svoje mesto, istina skromno, u pravnim porecima koji počivaju na

adopciji kao osnovnoj tehnici.

* Osvrt na unutrašnje pravo država. Praksa država u pogledu odnosa unutrašnjeg i međunarodnog prava

dominantno je monistička. Elementi dualističke koncepcije primetni su, međutim, u odnosu prema

pojedinim pravilima međunarodnog prava, poput pravila koja se obično nazivaju pravilima

međunarodnog krivičnog prava.

Može se zapaziti da i države koje daju opšti primat međunarodnom pravu ili međunarodno pravo

kvalifikuju kao sastavni deo unutrašnjeg prava, u praksi iznalaze pravne tehnike koje otklanjaju primat

međunarodnog prava u konkretnim slučajevima.

5. MEĐUNARODNI UGOVORI

Konvencija o ugovornom pravu od 1969. godine, u članu 1.(2) definiše međunarodni ugovor kao

„sporazum zaključen pisano između država i koji je regulisan međunarodnim pravom, bilo da je sadržan

u jednom ili u dva ili u više instrumenata međusobno povezanih, bez obzira na njegov poseban naziv."

Ovu definiciju sledi i Konvencija o pravu ugovora između država i međunarodnih organizacija ili

međunarodnih organizacija od 1986. godine, koja pod ugovorom podrazumeva međunarodni sporazum

zaključen pisano, između jedne ili više država ili međunarodnih organizacija ili međunarodnih

organizacija bilo da je taj sporazum sadržan u jednom instrumentu ili u dva ili više instrumenata

međusobno povezanih i bez obzira na njegov poseban naziv.

Termin „ugovor" je genusni termin koji obuhvata čitav niz posebnih naziva ko~-ji, mada sa značajnijim

varijacijama, upućuju na sadržinu ugovora. Najčešći nazivi su konvencija, ustav, pakt, kompromis,

kartel, deklaracija, sporazum i sl.

U teoriji se navode brojne podele međunarodnih ugovora. Kao najvažnije mogu se navesti:

Docsity.com

- podele izvedene na formalnom kriterijumu (broj ugovornih strana i mogućnost naknadnog

obavezivanja) i

- podela zasnovana na materijalnom kriterijumu (pravna funkcija ili suština ugovora).

Prema broju ugovornih strana ugovori se dele na dve osnovne grupe:

- dvostrani (bilateralni) i

- višestrani (multilateralni ugovori).

Potonji se, pak, mogu podeliti na obične višestrane (sa manjim, ograničenim brojem ugovornica) i

sveopšte višestrane koji obuhvataju većinu država članica međunarodne zajednice.

Podela na otvorene i zatvorene ugovore izvedena je prema kriterijumu mogućnosti pristupanja ugovoru

država koje nisu učestvovale u njegovom zaključenju. U pozitivnom međunarodnom pravu utemeljenom

na principu suverene jednakosti država, podela na otvorene i zatvorene ugovore je pravnotehničke

prirode. Sveopšti višestrani ugovori su, po pravilu, otvoreni ugovori.

Posebno je relevantna podela ugovora prema pravnoj funkciji na:

- ugovore - pogodbe (kontraktuelne) i

- ugovore - zakone (legislativne).

Pod ugovorima-pogodbama podrazumevaju se ugovori koji sadrže pravila dizajnirana za konkretan

slučaj, dok su pravila legislativnih ugovora opšte ili apstraktne prirode primenjiva na veći broj

slučajeva iste vrste. Svaki ugovor je kombinacija legislativnih i kontraktuelnih odredaba, a

odgovarajuća priroda ugovora određuje se na osnovu legislativne ili kontraktuelne prirode pretežnog

dela odredaba koje izražavaju predmet i cilj ugovora.

Ugovori-pogodbe su pravni poslovi, oblici pravne komunikacije subjekata međunarodnog prava, dok su

legislativni ugovori - legislativni akti u međunarodnom pravu. Motivi i ciljevi ugovornica kod ugovora-

pogodbi su različiti, pa i suprotstavljeni, dok ugovore zakone odlikuju, po pravilu, identični motivi i

zajednički cilj.

Stoga, može se reći da su ugovori pogodbe izvori prava i obaveza za ugovorne strane, a ugovori-zakoni

izvori međunarodnog prava. "Sve ima svoje, i vatra i led, u kap se spoje, i cemer i med... Sve ima svoje, vrlina i greh, tuge postoje da bi prizvale smeh..."

Ribica

Aktivni forumas

Postovi: 261

Pridružio se: 14 Mar 2009 16:56

Cash on hand: 99.00

[Donate]

Has thanked: 0 time

Have thanks: 0 time

Docsity.com

•

•

•

•

Re: MJP - skripta (110 pitanja)

od Ribica » 08 Mar 2011 16:25

6. OBIČAJNA PRAVNA PRAVILA

* Pojam. - Po široko prihvaćenoj definiciji sadržanoj u članu 38.(b) Statuta Međunarodnog suda pravde,

običaj predstavlja „dokaz opšte prakse prihvaćene kao pravo".

Od običajnog pravnog pravila treba razlikovati proste (puke običaje) koji u širem smislu obuhvataju i

pravila međunarodne kurtoazije. Prosti običaji predstavljaju ustaljenu praksu ponašanja koju ne prati

svest o obaveznosti - odstupajući od prostih običaja država ne krši međunarodno pravo mada rizikuje

da druga strana preduzme dozvoljene protivmere u obliku retorzija.

* Osnov obaveznosti običajnopravnog pravila. - Pitanje osnova obaveznosti običaja je jedno od izuzetno

delikatnih pitanja koje rađa brojne kontraverze u teoriji.

Po jednom shvatanju običaj predstavlja prećutno izraženu saglasnost država da određeno ponašanje

prihvate kao pravno relevantno.

Drugo shvatanje se naslanja na prirodnopravni rezon. Elemente ovakvog shvatanja nalazimo i u

formulaciji člana 38.(b) Statuta Međunarodnog suda pravde koji običaj određuje kao dokaz opšte

prakse prihvaćene kao pravo, mada, i teorijski i sa stanovišta prakse Suda, opšta praksa i svest o

obaveznosti su pre dokaz postojanja običaja.

Ako se držimo premise da opšte međunarodno pravo derivira iz volje međunarodne zajednice u celini,

izvesno je da i običajno pravo, kao njegov integralni deo, ima koren u istoj volji. Jednako kao i sveopšti

višestrani ugovor. Volju međunarodne zajednice u celini konstituiše volja pretežne, reprezentativne

većine članica zajednice.

Osnov obaveznosti običajnih pravila je u volji međunarodne zajednice. Običaj je samo instrumentalni

oblik izražavanja te volje primeren decentralizovanoj strukturi međunarodne zajednice.

Budući da volja međunarodne zajednice predstavlja volju pretežne ili velike većine država, nije

potrebno u konkretnom slučaju dokazivati da je pojedinačna država prećutno prihvatila određeno

običajno pravilo.

Volja međunarodne zajednice kao celine se kod običajnih pravila formira pre-ćutnim pristankom

reprezentativne većine država.

Prećutni pristanak, ili kako se posebno u jurisprudenciji Međunarodnog suda pravde naziva -

podrazumevajući pristanak ne može se poistovetiti sa prostim ćutanjem. Ovaj oblik pristanka

podrazumeva sticaj par relevantnih elemenata koji za posledicu imaju prihvatanje ili priznanje

određene radnje ili ponašanja kao elementa običajnog pravila ili prihvatanje samog običajnog pravila.

Docsity.com

Elementi podrazumevajućeg pristanka su:

1. da subjekt međunarodnog prava ima predstavu o relevantnoj pravnoj činjenici;

2. da povodom njenog nastanka ili isticanja od strane drugog subjekta, nije

reagovao na odgovarajući način, po pravilu, protestom ili na drugi način izrazio

protivljenje;

3. da je odsustvo reakcije izraz pravne namere subjekta tj. da se ne može pripisati, recimo, zabludi ili

prisili;

4. da subjekt ima interes, posredan ili neposredan, u odnosu na relevantnu činjenicu.

* Elementi običajnopravnog pravila. - Običajno pravno pravilo, dakle, podrazumeva organsko jedinstvo

dva elementa: prakse u smislu corpusa i svest o obaveznosti u smislu animusa.

a bi praksa predstavljala konstitutivni elemenat običajno pravnog pravila potrebno je da ispunjava

određene uslove. Ti uslovi se sa stanovišta njihove prirode mogu podeliti na kvantitativne i kvalitativne

uslove.

Kvantitativni uslovi se tiču trajanja i opštosti prakse. Razlika u pogledu dužine roka potrebnog za

formiranje prakse kao elementa običajnog pravila navela je deo teorije na podelu običaja na

tradicionalne i „instant" ili momentalne običaje.

Tradicionalni običaji bi bili oni koji nastaju u relativno dugom vremenskom periodu, dok bi momentalni

ili „instant" običaji bili običaji koji nastaju u relativno kratkom periodu sa osloncem na rezolucije

donete u okviru međunarodnih organizacija posebno u Organizaciji ujedinjenih nacija.

Što se tiče opštosti prakse oduvek je važio zahtev da običajno pravilo ima biti prihvaćeno od većine

država. Nema nikakvog pravnog osnova za povlačenje razlike u pogledu specifične težine ponašanja

država, mada faktički uticaj država u stvaranju običaja varira zavisno od interesa države u konkretnoj

stvari i njene opšte pozicije u međunarodnoj zajednici.

Koji je broj država u stanju da svojim ponašanjem konstituiše opštu praksu stvar je svakog konkretnog

slučaja. Mogu se istaći dva elementa inherentna pojmu opšte prakse: prvi, da praksa mora proizlaziti iz

ponašanja aritmetičke većine država, a drugi da se radi o reprezentativnoj većini, dakle, većini u kojoj

su zastupljeni svi glavni pravni sistemi i civilizacije savremenog sveta. Kvalitativni uslovi koje praksa

treba da ispunjava tiču se konzistentnosti i ponavljanja određenog ponašanja. Osnovno pravilo u vezi sa

ponavljanjem određenog ponašanja dato je u slučaju prava azila od strane Međunarodnog suda pravde

1950. godine. Sud je u svojoj presudi, između ostalog, ukazao da običajno pravilo mora biti ,,u

saglasnosti sa konstantnom i uniformnom praksom preduzimanom od strane država u pitanju".

Drugi element običaja je opinio juris ili animus. Ovaj elemenat običaja naziva se još subjektivnim,

kvalitativnim ili formalnim elementom običaja.

Neodređenost običaja odnosi se jednako i na njegov subjektivni elemenat. Međunarodna praksa naginje

tumačenju da u dokazivanju običajnog pravnog pravila nije potrebno ulaziti u ispitivanje subjektivnih

motiva država koje su formirale odgovarajuću praksu već se, sa osloncem na pretpostavku da su države

svesna i razumna bića, tumači da spoljašnje ponašanje, bilo akt ili propuštanje, sadrži u sebi i opinio

juris.

Docsity.com

*Podela običaja. Izraz „običajno pravo" ima generičko značenje u smislu da

se njime podrazumevaju, kako univerzalni ili opšti tako i regionalni i lokalni običaji.

Univerzalni običaji su, po definiciji, običaji koji vezuju sve subjekte međunarodnog prava, drugim

recima, pravna pravila koja proizlaze iz volje međunarodne zajednice kao celine.

Regionalni običaji su običaji koji važe u određenim delovima međunarodne zajednice (tzv. regionima).

U teoriji međunarodnog prava se dugo vremena osporavalo postojanje lokalnih običaja, tj. običaja koji

vezuju dve ili više država koje ne čine odgovarajuću regiju.

*Prigovor ili protest. Država koja se ne slaže sa formiranjem običajno pravnog pravila kojima se

zamenjuje postojeće pravno pravilo stavlja formalni protest.

Dejstvo formalnog protesta je u tome da novo običajno pravilo ukoliko i kada bude

formulisano ne vezuje državu koja je stavila protest. Država koja se uporno i konzistentno protivi

nastanku običaja naziva se „istrajni prigovarač".

7. OPŠTA PRAVNA NAČELA PRIZNATA OD STRANE PROSVEĆENIH NARODA

Opšta pravna načela priznata od strane prosvećenih naroda predstavljaju najkontroverzniji formalni

izvor međunarodnog javnog prava.

Shvatanja izražena u doktrini međunarodnog prava o pojmu opštih pravnih načela priznatih od strane

prosvećenih naroda mogu se svrstati u dve grupe.

1. Jednu grupu shvatanja odlikuje široko, ekstenzivno određenje opštih pravnih načela kao načela

imanentnih samoj ideji prava ili svekolikom pravu. Tako bi, po ovom shvatanju, u opšta pravna načela

priznata od strane prosvećenih naroda u smislu člana 38.(c) Statuta Međunarodnog suda pravde ulazila

kako načela iz unutrašnjeg prava tako i ona iz međunarodnog prava, te transnacionalnog i

supranacionalnog prava.

2. Po drugoj grupi shvatanja, radi se o načelima prihvaćenim na unutrašnjem pravnom terenu ili,

preciznije kazano, načelima koja se osobenom pravnotehničkom operacijom Suda izvode iz unutrašnjih

pravnih poredaka u slučaju potrebe.

Praksa Međunarodnog suda pravde potvrđuje da se pod opštim pravnim načelima u smislu člana 38.(c)

Statuta podrazumevaju načela „koja se oslobađaju iz konzistentnih rešenja različitih sistema

unutrašnjeg prava u odnosu na konkretan problem." Ovakvo shvatanje je u skladu sa razlogom unošenja

opštih pravnih načela prosvećenih naroda u sistem izvora člana 38. - a to je da se isključi, ili, bar,

minimizira, mogućnost da se Sud u konkretnoj stvari oglasi nenadležnim zbog nepostojanja ugovornih ili

običajnih pravila koja bi se odnosila na predmet spora.

Jednako je tačno, međutim, da se Međunarodni sud pravde u svojim presudama ili savetodavnim

mišljenjima sa krajnjim oprezom poziva na opšta pravna načela u smislu člana 38.(c) Statuta. Čak i

kada se na njih oslanja, nije redak slučaj da li upućuje na običajno pravo ili jednostavno koristi izraz

„opšta pravna načela" ne precizirajući da li ima u vidu načela međunarodnog ili unutrašnjeg prava.

Ovakva praksa Suda proizlazi ne samo iz neodređenosti ovog formalnog izvora, već i njegove bitno

Docsity.com

smanjene operativne uloge u sistemu pozitivnog međunarodnog prava.

Danas su pravne praznine u međunarodnom pravu, uglavnom, popunjene kodifikacijama. I u

slučajevima kada se pojave, one, u uslovima relativno zaokruženog sistema, mogu biti popunjene i bez

pribegavanja opštim načelima u smislu člana 38.(c) Statuta, recimo, analogijom sa slučajevima

regulisanim pravom ili ekstenzivnim tumačenjem postojećih pravila. Izvesna načela za koja se moglo

reći da su izvorno predstavljala opšta pravna načela u smislu člana 38.(c) Statuta su protekom vremena

izgubila to svojstvo i sukcesivnim odlukama međunarodnih sudova ili progresivnim razvojem

međunarodnog prava postala pravila međunarodnog prava.

Termini koji se koriste u odnosu na ovaj formalni izvor samo su spoljni izraz kontraverzi koje prate

opšta pravna načela u smislu člana 38.(c) Statuta. U današnjem međunarodnom pravu izraz ima

značenje „opštih pravnih načela priznatih od strane nezavisnih država" ili „opštih pravnih načela

priznatih u unutrašnjem pravu nezavisnih država". Razlike u shvatanjima o pojmu opštih pravnih načela

prosvećenih naroda, udružene sa neujednačenom terminologijom Suda, dovele su do simultane

upotrebe drugih izraza poput „opšti pravni principi koji proizlaze iz specifične prirode međunarodne

zajednice", „principi svojstveni ideji prava i svim pravnim sistemima", „principi pravde zasnovani na

samoj prirodi čoveka kao racionalnog i socijalnog lica" i sl.

Drugi krug kontraverze vezuje se za njihovu pravnu prirodu. Pravna priroda ovih načela je predmet

večitog sukoba prirodno-pravne škole i škole pozitivizma u međunarodnom pravu. Prirodno pravna škola

smatra da uvođenje opštih pravnih načela u sistem formalnih izvora predstavlja negaciju pozitivizma u

pravu. Po shvatanju pozitivista opšta pravna načela prosvećenih naroda deriviraju iz volje država. U

tom pogledu ne postoji suštinska razlika između njih na jednoj strani, i ugovora i običaja, na drugoj

strani. Razlika postoji samo u načinu izražavanja volje država. Dok se kod ugovora i običaja volja

države izražava neposredno, kod opštih pravnih načela ona se izražava posrednim putem kroz norme

unutrašnjeg prava.

Vladajuća koncepcija opštih pravnih načela prosvećenih naroda je obojena pozitivistički. Po tom

shvatanju opšta pravna načela prosvećenih naroda deriviraju iz unutrašnjeg pravnog poretka. Ova

načela nisu kodifikovana tako da nisu zapisana ni u jednom međunarodnom pravnom aktu, već do njih

Sud dolazi posredno, osobenom pravnotehničkom operacijom. Ona se sastoji u primeni komparativnog,

uporedno-pravnog metoda pomoću koga sud ili drugi organ koji želi da ustanovi opšte načelo

prosvećenih naroda, ispituje norme unutrašnjeg prava o konkretnom predmetu.

Opšta pravna načela prosvećenih naroda nisu izvorno međunarodna pravna pravila, već da

međunarodnopravno svojstvo stiču pravnotehničkom operacijom suda ili drugog organa koji u

odgovarajućem postupku primenjuje međunarodno pravo.

Što se pravne snage opštih pravnih načela prosvećenih naroda tiče, mišljenja su, takode, podeljena. Za

prirodnopravno orijentisanu teoriju međunarodnog prava, opšta pravna načela poseduju najjaču pravnu

snagu.

U pozitivističkom poimanju opšta pravna načela priznata od strane prosvećenih naroda su supsidijerni

glavni izvor međunarodnog prava. Zbog toga ona ne samo da ne mogu biti po pravnoj snazi jednaka ili

Docsity.com

jača od ugovora ili običaja, već ne mogu ni biti izvor normi ius cogens u međunarodnom pravu.

8. JEDNOSTRANI PRAVNI AKTI DRŽAVE

Pod jednostranim pravnim aktima države podrazumevaju se raznovrsni akti koje donose nadležni organi

države (ili više država deluju kao celina, in corpore) sa namerom da se proizvedu određene

međunarodnopravne posledice nezavisno od odgovora adresata akta.

Da bi proizveli međunarodnopravna dejstva jednostrani akti treba da ispune određene uslove. U

suprotnom, njihovo dejstvo ostaje u sferi faktičkog.

Poput dvostranih i višestranih pravnih akata, jednostrani akti moraju ispunjavati opšte uslove za

punovažnost akata u međunarodnom pravu:

1. da su doneti od strane nadležnog organa;

2. da izražavaju stvarnu volju države tj. da nisu doneti u zabludi, prevarom

druge strane ili pod prinudom;

3. da imaju pravno dopušten predmet;

Jednostrani pravni akt podleže ništavosti poput međunarodnih ugovora.

Osnov obaveznosti jednostranih akata leži u nameri države koja akt donosi. Irelevantno je da li je

jednostrani akt upućen jednom (ili više) adresatu ili međunarodnoj zajednici kao celini. Razlika leži

samo u domašaju obaveze – ukoliko je upućena drugoj državi radi se o dejstvu inter partes, a ako je

upućena međunarodnoj zajednici deluje erga omnes.

Međunarodno pravo ne postavlja bilo kakve posebne uslove u pogledu forme jednostranih akata.

Budući izraz volje jedne države, jednostrani akti u načelu mogu biti i opozvani voljom jedne države.

Interesi pravne sigurnosti mogu nalagati da se pravno dejstvo opozivanja jednostranog akta veže za

protek određenog roka. Pravno dejstvo opoziva jednostranog akta može biti vezano i za neke druge

uslove.

Međunarodno pravo ne poznaje pravila na osnovu kojih bi se izvršila precizna, egzaktna klasifikacija

jednostranih akata država.

Klasifikacija jednostranih pravnih akata država na formalnoj osnovi je teško izvodljiva, budući da je

pitanje forme irelevantno kod ovih akata. Opšta klasifikacija jednostranih pravnih akata država je pre

izvodljiva na osnovu materijalno-pravnog kriterijuma tj. na osnovu pravnog dejstva konkretnog akta.

Može se povući razlika između dve osnovne grupe jednostranih pravnih akata.

U prvu grupu ulaze jednostrani pravni akti država koji nemaju pravnu vrednost per se, nemaju

nezavisno pravno značenje u sistemu formalnih izvora međunarodnog prava, već ga ispoljavaju kroz

ugovorni i običajni postupak nastanka pravnih pravila (akti ratifikacije ili akcesije, rezerve uz ugovore,

deklaracija kojom država prihvata obaveznu nadležnost Međunarodnog suda pravde na osnovu člana 36.

Statuta Suda, otkaz ugovora i sl.).

Drugu grupu jednostranih pravnih akata čine akti koji poseduju nezavisan pravni značaj i ispoljavaju se

tako što konstituišu, menjaju ili ukidaju izvestan međunarodnopravni odnos države koja ih izdaje ili

Docsity.com

pokušavaju da ustanove novu pravnu situaciju. Ovi jednostrani akti mogu se razvrstati u podgrupe.

- Jednu podgrupu čine jednostrani akti putem kojih država realizuje opšte, generalno ovlašćenje

sadržano u normi međunarodnog prava. Na ovaj način država koja izdaje jednostrani akt stiče neko

subjektivno pravo. Da bi se, međutim, druge države upoznale sa sadržinom takvog akta, uputno je

uputiti odgovarajuće akte čiji je adresat međunarodna zajednica u celini.

- Drugu podgrupu čine jednostrani akti putem kojih država preuzima međunarodnu obavezu. Da bi

imale pravne posledice, nema potrebe da izjave budu adresovane na posebne države, niti je potrebno

prihvatanje bilo koje države.

Obavezivanje država u formi jednostranog akta je supsidijerne prirode.

Jednostrani akt kojim država prihvata relevantnu obavezu deluje nezavisno od prihvatanja druge

strane. Zainteresovana država može jednostrano primiti k znanju jednostrani akt druge države i sa

osloncem na princip acta sunt servanda zahtevati da tako stvorena obaveza bude poštovana".

- Treću podgrupu čine jednostrani akti kojima se država usaglašava sa određenom faktičkom ili

pravnom situacijom. Ova vrsta jednostranih akata svodi se na priznanje faktičkih ili pravnih situacija

(priznanje država, vlada ili ustaničkih pokreta).

Prema tome, jednostrani akti nisu per se formalni izvor međunarodnog prava. Oni su pre oblik pomoću

kojeg se aktivira primena međunarodnog prava, ili element prakse u konstituisanju nove norme

međunarodnog prava putem običaja ili sastojak ugovornog postupka.

Jednostrani akti se donose u individualnom interesu države. Postoje, međutim, i akti koji objektivno

štite grupni i širi interes.

9. AKTI MEĐUNARODNIH ORGANIZACIJA

Postojanje velikog broja međunarodnih organizacija dovodi do prave poplave jednostranih akata ovih

organizacija. Delikatan je problem njihove kvalifikacije ne samo zbog toga što se međunarodne

organizacije između sebe uveliko razlikuju, kako po obimu ovlašćenja, tako i po načinu rada, već i zbog

nepostojanja jedinstvene nomenklature akata koje donose međunarodne organizacije.

Širok je krug termina kojima se označavaju akti međunarodnih organizacija: rezolucije, preporuke,

odluke, pravilnici, direktive, mišljenja, finalni akti, standardi, norme, praksa i tako dalje. U praksi,

posebno, Organizacije UN uobičajen je naziv „rezolucija".

Jednostrane akte međunarodna organizacija donosi na osnovu svojih ustavnih akata. U konkretnoj

stvari ustavni akti nisu od prevelike koristi.

Međunarodne organizacije (sa izuzetkom nadnacionalnih organizacija) nisu ovlašćene da donose

opšteobavezna pravila ponašanja za svoje članice. One su najvećim slučajem medijum u kome države

stvaraju pravila ponašanja na bazi saglasnosti u skladu sa zahtevima koje postavlja unutrašnje pravo.

Jednostrani akti međunarodnih organizacija mogu se podeliti u dve grupe:

prvu grupu čine akti vezani za unutrašnje funkcionisanje organizacije,

drugu grupu akti koji se neposredno odnose na države članice.

Docsity.com

Jednostrani akti koji se tiču unutrašnjeg života organizacije poseduju, po pravilu, obavezujuću snagu.

Obaveznu snagu imaju i opšti akti koji su doneti u cilju normalnog funkcionisanja organizacije, exempli

causa, pravilnici o radu organa organizacije.

U odnosu države članice jednostrani akti organizacije, po pravilu, nemaju obavezujuću snagu (izuzetak

su akti nadnacionalnih organizacija koje su, međutim, prava retkost u današnjoj međunarodnoj

zajednici). Po svome značenju, one su najpre poziv državama članicama da postupe u skladu sa

preporukom, poziv koji poseduje političku i moralnu snagu.

Postoje, međutim, rezolucije, koje su, po svojoj prirodi, odluke. Generalna skupština o važnim

pitanjima donosi „odluke" koje poseduju obaveznu snagu. Kao takve ne mogu biti menjane ni

presudama Međunarodnog suda pravde. Obaveznu snagu poseduju, takođe, i rezolucije Saveta

bezbednosti donete u vezi sa očuvanjem međunarodnog mira i bezbednosti.

Specifične su prirode rezolucije Generalne skupštine koje u sebi sadrže deklaraciju pravila ili principa

međunarodnog prava. Iako kao rezolucije nemaju obavezujuću snagu, pravila sadržana u njima

obavezuju države. Osnov obaveznosti u tom slučaju nije rezolucija kao samostalni pravni akt već kao

interpretativni akt, akt kojim se tumače principi ili pravila pozitivnog međunarodnog prava, običajnog

ili ugovornog karaktera.

Iz relevantnih činjenica teško je, izvući zaključak da su jednostrani akti međunarodnih organizacija

formalni izvori međunarodnog prava stricto sensu poput ugovora, običaja ili opštih pravnih načela

prosvećenih naroda. Takvoj kvalifikaciji opire se nekoliko razloga. Jedan razlog je opšte prirode i tiče

se prirode međunarodne organizacije. Kao derivativni subjekti one imaju ograničenu sposobnost

samostalnog nastupanja u međunarodnim odnosima i samim tim njihova pravno kreirajuća sposobnost

je suštinski ograničena. Pored toga, postoji i nekoliko posebnih razloga koji se vezuju za prirodu ovih

akata. Najveći broj ovih akata nema obavezujuću snagu za države članice per se. Da bi postali

obavezno pravo za članice, oni moraju biti prihvaćeni od država u odgovarajućoj ustavnoj proceduri.

Jednostrani akti koji su obavezni za organe i organizacije su, po svojoj prirodi, funkcionalni akti koji

nemaju bitnog odraza na sistem međunarodnog prava. Najprihvatljivijie je određenje po kome su

jednostrani akti formalni izvori unutrašnjeg poretka međunarodnih organizacija ili organizacionog,

institucionalnog prava međunarodnih organizacija.

10. MEKO PRAVO („SOFT LAW)

U delu novije teorije svojstvo formalnog izvora priznaje se i tzv. mekom pravu. Ovaj izraz bi trebalo da

označi široku grupu instrumenata koji se nalaze u nekoj vrsti sive zone između prava i neprava.

Ne postoji potpuna saglasnost o instrumentima koji bi činili tzv. meko pravo. U njega se svrstavaju:

1. rezolucije Generalne skupštine UN;

2. dobrovoljni kodeksi i rukovodna načela koje međunarodne organizacije donose u oblasti ekonomskih

i socijalnih odnosa, poput Kodeksa UN o restriktivnoj poslovnoj praksi (1981) ili Rukovodnih načela

Svetske banke o tretmanu stranih direktnih investicija (1992). Smatra se da instrumenti poput ovih

Docsity.com

nemaju obavezujuću snagu;

3. opšteprihvaćeni međunarodni standardi koji su svoju primenu našli posebno u Konvenciji o pravu

mora (1982) i pravu zaštite čovekove okoline;

4. zajednički akti vlada i političke deklaracije, od kojih se kao tipični navode: Završni akt Helsinške

konferencije (1975), Bonska Deklaracija o međunarodnom terorizmu (1978) i Rio Deklaracija o zaštiti

čovekove okoline i razvoju (1992);

5. norme, bilo ugovorne ili običajne, u fazi nastajanja, pre nego što steknu svojstvo obaveznosti.

Smatra se da ova pravila, iako nisu pravno obavezujuća, mogu imati izvestan uticaj u sudskim i

arbitražnim postupcima kao argument u tumačenju postojećeg, pozitivnog prava.

Izraz „meko pravo" je konfuzan i neodređen. Sugeriše da postoji pravo koje ne utvrđuje prava i obaveze

subjekata u strogom smislu reči, štaviše, da nema obaveznu snagu. Ako se radi o neobaveznim

pravilima, nejasno je zašto se ona nazivaju pravom, a ne, recimo, političkim ili moralnim obavezama.

Dobar deo sastojaka mekog prava je teorijski ispravnije odrediti kao skup vrednosti, iz koga se,

zakonodavnom tehnikom međunarodnog prava, mogu stvarati i stvaraju pravna pravila. Od navedenih

sastojaka „mekog prava" svojstvo pravne prirode u strogom smislu može se pripisati jedino

opšteprihvaćenim međunarodnim standardima.

Nepravni sastojci „mekog prava" koriste se tako što se, kombinacijom političkog, ekonomskog a,

ponekad, i vojnog pritiska, pretaču u obavezujuća pravila, bilo po međunarodnom ili unutrašnjem

pravu, za manje i slabije države, dok ih države sa većim kapacitetom moći tretiraju kao političke

obaveze. Tako se jedna obaveza pojavljuje i kao pravna i kao politička ili moralna, dakle pravno

neobavezujuća, zavisno od država u pitanju. "Sve ima svoje, i vatra i led, u kap se spoje, i cemer i med... Sve ima svoje, vrlina i greh, tuge postoje da bi prizvale smeh..."

Ribica

Aktivni forumas

Postovi: 261

Pridružio se: 14 Mar 2009 16:56

Cash on hand: 99.00

[Donate]

Has thanked: 0 time

Have thanks: 0 time

•

•

•

•

Docsity.com

Re: MJP - skripta (110 pitanja)

od Ribica » 08 Mar 2011 16:26

11. POJAM SUBJEKTIVITETA U MEĐUNARODNOM JAVNOM PRAVU

Izrazi „subjekt međunarodnog prava" ili „međunarodna pravna ličnost" su teorijski izrazi koji daju

povoda različitim tumačenjima, jer norme međunarodnog prava ne definišu pojam međunarodnog

subjekta. Oslonac pri određivanju pojma subjektiviteta u međunarodnom pravu valja tražiti:

a) u elementima opšteg pojma pravnog subjektiviteta elaboriranog u unutrašnjem pravu;

b) osobenoj prirodi međunarodnog javnog prava.

Okvirno određenje subjekta međunarodnog javnog prava, dao je Međunarodni sud pravde u

savetodavnom mišljenju koje se ticalo naknade štete pretrpljene u službi Ujedinjenih nacija (1949).

Sud je našao da je subjekt međunarodnog prava „entitet sposoban da pribavi međunarodna prava i

obaveze".

Pojam međunarodnopravnog subjektiviteta čini nekoliko kumulativnih konstitutivnih elemenata:

a) subjekt međunarodnog prava je titular, nosilac prava i obaveza utvrđenih normama međunarodnog

javnog prava.

Subjekt međunarodnog prava je neposredni adresat konkretne međunarodne norme u smislu da se

nalazi u neposrednoj, direktnoj vezi sa međunarodnim pravnim poretkom. Svojstvo titulara prava, stiče

voljom međunarodnog zakonodavca bez bilo kakve pravne radnje ili posredovanja drugog subjekta.

Jednako rezonovanje važi po analogiji i za obaveze koje međunarodno pravo nameće svojim

subjektima. U međusobnim odnosima subjekata, pravo jednog subjekta je obaveza za drugog i obrnuto.

b) „Odgovornost je nužna dopuna prava. Sva prava međunarodnog karaktera

uključuju međunarodnu odgovornost". Pravila o odgovornosti su, za razliku od

primarnih pravila koja utvrđuju prava i obaveze, sekundarne prirode. Subjekti međunarodnog prava su,

otuda, odgovorni za kršenje svojih međunarodnopravnih obaveza na osnovu međunarodnog prava.

Odgovornost subjekta međunarodnog prava je opšti pravni princip međunarodnog prava.

c) subjekt medjunarodnog prava poseduje sposobnost da, u sudskom ili drugom

postupku relevantnom po međunarodnom pravu, ostvari pravo koje mu je priznato.

Ova sposobnost omogućuje subjektu međunarodnog prava da neposredno i efektivno deluje na polju

međunarodnog prava, da pokrene međunarodni pravni poredak u cilju zaštite svog prava.

Međunarodna zajednica predstavlja svojevrsnu kombinaciju elemenata pravne i političke zajednice.

Ova činjenica se odražava i na sadržinu sposobnosti subjekta da ostvari svoje pravo.

U zajednici u kojoj je individualna upotreba sile ne samo dozvoljena u izuzetnim okolnostima, već

može predstavljati i način obezbeđenja prava (recimo, osnovnog prava na suverenitet ili samu

egzistenciju), sposobnost upotrebe sile, takođe je sastojak relevantnog elementa subjektiviteta.

d) U heteronomnom pravu, pravu u kome dominira princip subordinacije kakvo je unutrašnje pravo,

pravnostvarajuća sposobnost je irelevantna za određivanje subjektiviteta. Stvari, međutim, stoje

drugačije u međunarodnom pravu koje, kao autonomno pravo, stvaraju sami subjekti. I

Docsity.com

pravnostvarajuću sposobnost, shvaćenu kao moć da se sopstvenom voljom doprinosi, bilo u pozitivnom

ili negativnom smislu, stvaranju međunarodnog prava, valja uključiti u corpus elemenata koji čine biće

pojma subjektiviteta u međunarodnom pravu.

Navedeni elementi čine potpuno ili idealno biće pojma subjektiviteta u međunarodnom javnom pravu

ili teorijski pojam subjektiviteta.

2. OBLICI ISPOLJAVANJA SUBJEKTIVITETA U MEĐUNARODNOM PRAVU

Elementi ili idealnog subjektiviteta nisu u celosti zastupljeni kod svih entiteta koji se smatraju

subjektima međunarodnog prava. Međunarodne organizacije ne poseduju stranačku sposobnost pred

međunarodnim sudom pravde, jednako kao što je i njihova pravnostvarajuća sposobnost ograničene

prirode. Čak i države, kao prirodni subjekti međunarodnog prava, ne moraju posedovati elemente

subjektiviteta in totto.

S obzirom na to da je pojam subjektiviteta teorijske prirode, u praksi se retko postavlja pitanje da li je

izvesni entitet subjekt međunarodnog prava. Recimo, u praksi Međunarodnog suda pravde, Sud po

pravilu, rešava da li entitet u pitanju poseduje pravo ili obavezu koja je predmet spora.

3. PODELA SUBJEKATA MEĐUNARODNOG PRAVA

3.1. Izvorni (originerni) i derivativni (izvedeni) subjekti. Pod izvornim subjektima podrazumevaju se

entiteti koji subjektivitet poseduju na osnovu sopstvenog prava (ех iure proprio), a pod izvedenim ili

derivativnim subjektima entiteti čiji je subjektivitet ugovorne prirode tj. kreacija pravnostvarajuće

sposobnosti izvornih subjekata. Države su jedini izvorni subjekti međunarodnog prava. Kao članice

međunarodne zajednice država, one su prirodni subjekti međunarodnog prava.

Subjektivitet država u međunarodnom pravu se pretpostavlja, dok se nepostojanje konstitutivnog

elementa ili nekog od sastojaka konstitutivnog elementa subjektiviteta države mora dokazivati.

3.2. Potpuni subjekti (ili subjekti stricto sensu) i krnji ili abnormalni subjekti. Pod potpunim subjektima

ili subjektima stricto sensu podrazumevaju se entiteti koji poseduju sve relevantne konstitutivne

elemente subjektiviteta. Predstavljaju ih suverene države i međunarodne organizacije poput

Organizacije ujedinjenih nacija. Krnji ili abnormalni subjekti bili bi entiteti koji imaju jedan ili više, ali

ne sve konstitutivne elemente subjektiviteta. U ovu grupu obično se svrstavaju pojedinci, federalne

jedinice, ustanici i sl.

3.3. Aktivni i pasivni subjekti. Ova podela se zasniva na elementu pravnostvarajuće sposobnosti i (ili)

sposobnosti da neposredno ostvare ili zaštite svoja prava. Pod aktivnim subjektima najčešće se

podrazumevaju entiteti koji raspolažu sposobnošću da stvaraju međunarodno pravo a pasivni su oni

kojima takva sposobnost nedostaje. Pod pojam pasivnih subjekata može se podvesti i shvatanje o

Docsity.com

refleksnom subjektu tj. subjektu kome prava ne pripadaju neposredno već posredno, kao odsjaj

objektivnog pravnog poretka. Pojam pasivnog subjekta se izvorno vezuje za pojedinca ali, po analogiji,

važi za sve entitete u međunarodnom pravu koji ne poseduju pravnostvarajuću sposobnost ili na koje se

međunarodno pravo ne primenjuje neposredno.

3.4. Apstraktni i konkretni subjekti. Podelu subjekata moguće je izvršiti i na osnovu kriterijuma

stepena apstrakcije koja je u njihovoj pravnoj formi i biću zakupljena.

U tom smislu, kao jedini apstraktni entitet opremljen izvesnim elementima subjektiviteta može se

navesti „čovečanstvo u celini" kao titular međunarodne zone ili zajedničke baštine čovečanstva na

osnovu Konvencije o pravu mora iz 1982. godine. Pojam „čovečanstva" je, sa pravne tačke gledišta,

apstraktan. Smatra se da čovečanstvo obuhvata sva ljudska bića koja žive danas i koja će živeti u

budućnosti.

Ostali subjekti, bez obzira da li su, po svojoj prirodi, pravne apstrakcije ili ne, ulaze u grupu

konkretnih subjekata međunarodnog prava.

3.5. Trajni i prolazni subjekti." Trajni subjekti su imanentni samoj strukturi međunarodne zajednice.

Budući da je međunarodna zajednica nastala kao zajednica država i da je do današnjeg dana zadržala

primarno etatistički karakter, razumljivo je da su države trajni subjekti međunarodnog prava. U

postojećoj konstrukciji međunarodna zajednica je nezamisliva bez država. Ostali subjekti su prolazni u

smislu da svojim postojanjem pripadaju samo pojedinim fazama u razvoju međunarodnog prava.

S obzirom na to da su države jedini izvorni subjekti međunarodnog prava, subjektivitet ostalih

subjekata je kreacija država tako da ga one, mutatis mutandis, mogu i ugasiti.

4. SUBJEKTI U POZITIVNOM MEĐUNARODNOM PRAVU

Konfiguraciju subjekata u pozitivnom međunarodnom pravu čine države i javne (vladine) međunarodne

organizacije.

Države su primarni, glavni i univerzalni subjekti međunarodnog prava. U isto vreme i nužni subjekti, jer

je bez države nemoguće zamisliti postojanje međunarodnog prava. Sam nastanak međunarodnog prava

vezan je za državu kao oblik političke organizacije, kao što je, u isto vreme, država jedini entitet u

međunarodnoj zajednici koji poseduje sve elemente imanentne pojmu subjektiviteta.

U pozitivnom međunarodnom pravu status subjekta stekle su i javne ili međuvladine organizacije. U

svom savetodavnom mišljenju koje se ticalo tumačenja Sporazuma između Svetske zdravstvene

organizacije i Egipta zaključenog 25. marta 1951, Međunarodni sud pravde je, između ostalog, našao

da: „Međunarodne organizacije su subjekti međunarodnog prava i, kao takve, podležu obavezama na

osnovu opštih pravila međunarodnog prava, na osnovu njihovih ustava ili na osnovu međunarodnih

sporazuma čije su ugovornice".

Prelomni trenutak u shvatanju o subjektivitetu međunarodnih organizacija predstavlja savetodavno

Docsity.com

mišljenje Međunarodnog suda pravde u slučaju koji se ticao naknade štete pretrpljene u službi

Ujedinjenih nacija. Sud je našao da je:

„...Organizacija stvorena sa namerom da izvršava funkcije i uživa prava koja se mogu objasniti samo

time što ona u velikoj meri ima svojstva međunarodne ličnosti i sposobnost da deluje na

međunarodnom planu. Ona je trenutno najviši oblik međunarodne organizacije i ne bi mogla da

odgovori namerama svojih osnivača ako bi bila lišena međunarodne ličnosti. Mora se potvrditi da su joj

njene članice, određujući joj izvesne funkcije s pratećim dužnostima i odgovornostima, priznale

potrebnu sposobnost da te funkcije efikasno izvršava.

Subjektivitet međunarodnih organizacija se ne poklapa sa subjektivitetom države.

Između subjektiviteta države i subjektiviteta međunarodne organizacije postoje razlike koje se po

svom karakteru, mogu podeliti na kvalitativne i kvantitativne.

Kvalitativne razlike suštinski proizlaze iz izvedene, derivativne prirode subjektiviteta međunarodnih

organizacija. Stvarajući međunarodnu organizaciju i poveravajući joj određene funkcije i prava, države

joj, u stvari, daju izvesnu meru subjektiviteta u smislu međunarodnog prava.

Kvantitativne razlike odnose se na obim subjektiviteta međunarodne organizacije. Pravilo je da je

subjektivitet međunarodne organizacije, budući da međunarodna organizacija nije naddržava, uži od

subjektiviteta države.

Međunarodnim organizacijama nedostaje pravnostvarajuća sposobnost uporediva sa odgovarajućom

sposobnošću država, kao i sastojci drugih elemenata subjektiviteta.

Međunarodne organizacije nemaju sposobnost da stvaraju pravila opšteg međunarodnog prava.

Ugovorna sposobnost međunarodnih organizacija je ograničena ivezana je, po pravilu, za efektivno

obavljanje funkcija koje su joj poverene.

Ne može im se odreći pravnostvarajuća sposobnost u pogledu pravila koja regulišu funkcionisanje same

organizacije a koja se, ponekad, nazivaju „međunarodnim ustavnim pravom" ili institucionalnim pravom

međunarodnih organizacija.

Međunarodnim organizacijama nedostaje obim prava ugovaranja i prava poslanstva koji bi se mogao

meriti sa odgovarajućim pravima država. Nadalje, ne poseduju, sa relativnim izuzetkom Ujedinjenih

nacija, sposobnost da upotrebe silu u cilju ostvarenja ciljeva organizacije.

Može se smatrati da međunarodnopravni subjektivitet pored Organizacije ujedinjenih nacija poseduju

specijalizovane agencije i neke regionalne organizacije (npr. NATO i Evropska unija).

Najširi obim subjektiviteta poseduje nesumnjivo Organizacija ujedinjenih nacija.

Pored međunarodnopravnog subjektiviteta javne međunarodne organizacije poseduju, po pravilu, i

subjektivitet u unutrašnjim pravima država. Subjektivitet međunarodnih organizacija u unutrašnjem

pravu je, uglavnom, akcesorne prirode, rezultat i dopuna međunarodnopravnog subjektiviteta, mada

nisu nepoznati slučajevi da međunarodna organizacija ima subjektivitet u unutrašnjem pravu a nema

međunarodnopravni. Za države-članice priznanje subjektiviteta međunarodne organizacije u njihovim

unutrašnjim pravima je članska obaveza. Recimo, član 104. Povelje u imperativnom obliku stipuliše da

Organizacija uživa na teritoriji svakog člana one povlastice i imunitete koji su potrebni za postizanje

Docsity.com

njenih ciljeva.

12. POLOŽAJ INDIVIDUE U MEĐUNARODNOM PRAVU

Položaj individue u međunarodnom pravu je predmet brojnih kontroverzi. U konkretnom kontekstu,

radi se o dve osnovne kontroverze:

a) šta se podrazumeva pod „individuom", i

b) kakav je pravni položaj individue u pozitivnom međunarodnom pravu tj. da

li se individua može smatrati subjektom međunarodnog prava ili ne?

U svom gramatičkom.značenju reč „individua" označava pojedinca kao ljudsko biće, fizičko lice. Deo

međunarodnog prava koji obično nazivamo ljudskim pravima obuhvata, međutim, kako pojedince tako i

ljudske grupe sastavljene od pojedinaca koji, u izvesnim pravno relevantnim okolnostima, nastupaju

zajednički poput, recimo, manjina ili naroda. S obzirom na to da su ljudska prava osnov bilo koje

rasprave o subjektivitetu pojedinca, ispravno je u konkretnom kontekstu individuu ili pojedinca shvatiti

u širem, generičkom smislu koji podrazumeva i grupe pojedinaca.

Nije prihvatljivo određenje koje pod „individuom" (pojedincem) podrazumeva sve entitete u

međunarodnim odnosima koji nisu države, javne međunarodne organizacije ili ustanički pokreti koji

kontrolišu deo teritorije države.

Teorija je duboko podeljena u kvalifikaciji pravnog položaja pojedinca u međunarodnom pravu.

Dok jedna grupa teoretičara smatra daje pojedinac subjekt, ili, štaviše, isključivi subjekt

međunarodnog prava, drugi nalaze da se njegov položaj izjednačuje

sa objektima međunarodnog prava. Na sredini između dva suprotstavljena shvatanja su oni koji

pojedinca kvalifikuju kao pasivnog subjekta, refleksnog subjekta

ili subjekta u fazi nastajanja.

Kontroverza o subjektivitetu pojedinca je dobrim delom terminološka. Pristalice shvatanja o

subjektivitetu pojedinca, kažu da je pojedinac subjekt zbog toga što je titular izvesnih međunarodnih

prava iako nema sposobnost pravnog delanja tj. proceduralna prava na međunarodnom planu. Oponenti

shvatanja o subjektivitetu pojedinca, pak, ne sporeći da pojedinac može biti, i u stvarnosti jeste,

adresat normi međunarodnog prava, nalaze da se ne može smatrati subjektom međunarodnog prava

budući da nema pravne mogućnosti da ostvari prava na međunarodnom planu.

Do konzistentnog odgovora na pitanje o subjektivitetu pojedinca moguće je doći jedino analizom

zastupljenosti konstitutivnih elemenata pojma subjektiviteta u corpus-u pravila međunarodnog prava

koja se tiču pojedinca.

Izgleda nesporno da je pojedinac neposredni adresat obaveza, i odgovarajućih prava, sadržanih u

konkretnim normama kojima se utvrđuju međunarodni zločini (genocid, ratni zločini, zločini protiv

mira, zločini protiv čovečnosti i piraterija).

Ovim normama valja dodati i norme koje utvrđuju pravo naroda na samoopredeljenje, te prava i

obaveze ustaničkog pokreta u oružanom sukobu ili običnih pobunjenika.

Docsity.com

Što se ostalih ljudskih prava tiče izgleda preterano shvatanje da ljudska prava nisu prava stricto sensu,

već pre jedna osobena kombinacija elemenata prava, politike i vrednosti međunarodne zajednice, s

obzirom na to da su pojedinci samo korisnici prava te da odgovarajuća pravila međunarodnog prava u

krajnjoj liniji uspostavljaju obaveze između država a ne obavezu država prema pojedincima i ljudskim

grupama.

Pojedinac je odgovoran za kršenje obaveza koje mu međunarodno pravo nameće bilo direktno ili

indirektno. Od posebnog značaja je direktna krivična odgovornost pojedinca koja je, osnivanjem

Stalnog međunarodnog krivičnog suda, dobila i svoj stalni, institucionalni izraz.

Može se reći da u odnosu na elemente koji podrazumevaju svojstvo adresata međunarodnih prava i

obaveza te odgovornosti za kršenje obaveza, pojedinac ispunjava odgovarajuće elemente

subjektiviteta. Stvari su, međutim, bitno različite u odnosu na preostala dva elementa subjektiviteta -

sposobnost da neposredno deluje na terenu međunarodnog prava i pravnostvarajuću sposobnost.

Pojedincu, uopšte uzev, nedostaje sposobnost da neposredno, sopstvenim radnjama pokrene

međunarodnopravni mehanizam zaštite svojih prava i interesa.

Pojedinac ne poseduje sposobnost da svoja prava zaštiti sopstvenom političkom ili diplomatskom

akcijom na međunarodnom terenu.

Pojedinac je u međunarodnom pravu potpuno lišen pravnostvarajuće sposobnosti kako u odnosu na

objektivno međunarodno pravo tako i u odnosu na subjektivna prava.

Kvalifikacije pojedinca kao subjekta međunarodnog prava nemaju pravno pokriće i bliže su etičkom i

filozofskom nego pravnom rezonovanju. Činjenica da je razvoj međunarodnog prava pravni položaj

pojedinca i ljudskih, grupa izvukao iz domena strogo unutrašnje nadležnosti države ne znači da je ipso

facto pojedinac subjekt međunarodnog prava.

U teoriji su se javila shvatanja da pojam subjekta međunarodnog prava treba zameniti pojmom

„učesnik u međunarodnom procesu pravnog odlučivanja".

Iako se ne bi moglo reći da je pojam subjektiviteta lišen nejasnoća, još manje bi se mogla prihvatiti

njegova supstitucija pojmom „učesnika u međunarodnom procesu pravnog odlučivanja". I to iz barem

dva razloga.

Prvo, pojam subjektiviteta je, kao pravni pojam, jedan od temeljnih pojmova svakog prava. Kao

genusni pravni pojam pripada opštoj riznici prava koga se nijedno pravo ne bi moglo odreći.

Drugo, pojam „učesnik u međunarodnom procesu pravnog odlučivanja" je nejasan i višesmislen.

Objektivno gledano, afirmiše fakticitet nauštrb normativiteta u međunarodnom pravu i kao takav bliži

je teoriji međunarodnih odnosa.

13. POJAM DRŽAVE U MEĐUNARODNOM PRAVU

Međunarodno pravo operiše formalnom definicijom države, zasnovanom na spoljašnjim, pojavnim

elementima države. U tom smislu, država se može odrediti kao entitet koga kumulativno određuju tri

konstitutivna elementa:

Docsity.com

a) postojano stanovništvo;

b) utvrđena teritorija; i

c) suverena vlast.

a) izraz „postojano stanovništvo" ima dvostruko značenje: faktičko i normativno.

U faktičkom značenju izraz podrazumeva postojanje grupe pojedinaca koja je svojim

načinom života vezana za određenu teritoriju. Tako, recimo, u slučaju nomadskog stanovništva ne bi se

moglo reći da je uslov postojanog stanovništva zadovoljen.

U normativnom značenju izraz „postojano stanovništvo" podrazumeva da u skupini lica

koja nastanjuju određenu teritoriju izvestan broj poseduje državljanstvo odnosne države. Pored

državljana teritoriju države mogu nastanjivati i stranci i štićenici.

b) utvrđena teritorija - sintagma „utvrđena teritorija" obično se shvata u smislu

definisanih i utvrđenih granica države u skladu sa pravilima međunarodnog prava.

Ispravnije je kvalifikovati je kao konzistentnu i povezanu teritoriju nad

kojom se vrši vlast, jer uslov utvrđenih granica nije apsolutne prirode.

c) suverena vlast - ovaj uslov se određuje i kao „vlada" ili „konstituisana vlada". Ispravnije je govoriti o

suverenoj vlasti kao elementu pojma države. Suverena vlast može postojati i bez „vlade" u tehničkom

smislu reči, dok „vlada" bez suverene vlasti ne postoji.

Suverena vlast bi se mogla nazvati osnovnim konstitutivnim elementom države. Nesporno je da

suverena vlast karakteriše jedino državu. Suverena vlast ne samo što je jedan od konstitutivnih

elemenata države, već je istovremeno i elemenat koji ponešto apstraktno i preširoko određen pojam

teritorije i stanovništva konkretizuje i vezuje za pojam države u smislu međunarodnog prava. Očigledno

je da teritorija da bi predstavljala državnu teritoriju mora biti podvrgnuta suverenoj vlasti. Suverenost

podrazumeva dve stvari: prvo, suprema potestas pod kojim se podrazumeva da država nema iznad sebe

nikakvu vlast izuzev međunarodnog prava.

Drugo, summa potestas u smislu stvarne, faktičke vlasti na državnoj teritoriji. Namera da se stvarna

vlast uspostavi ne predstavlja ništa više od političkog projekta koji nije realizovan. Ta namera mora biti

realizovana što, između ostalog, podrazumeva postojanje institucionalne mreže koja je podobna i

opremljena sposobnošću da svoje odluke sprovodi na celoj državnoj teritoriji.

14. NETERITORIJALNI ENTITETI SA ELEMENTIMA SUBJEKTIVITETA - POSTOJEĆI ILI U FAZI NASTAJANJA (IN

STATU NASCENDI)

* Ustanici i zaraćene strane. Izvesne elemente subjektiviteta poseduju ustanici i zaraćene strane u

slučaju priznanja. Moglo bi se reći da se u konkretnom slučaju radi o primeni konstitutivne teorije

priznanja.

Priznanje ustanika i zaraćenih strana koje, inače, nisu pravno kvalifikovane da vode oružani sukob u

međunarodnopravnom smislu, pravda se njihovom faktičkom sposobnošću da uđu u oružani sukob.

Stoga, ispravno je reći da osnov elemenata subjektiviteta u slučaju ustanika i zaraćenih strana leži u

Docsity.com

fakticitetu.

Elementi subjektiviteta u konkretnom slučaju tiču se, uglavnom, podobnosti ili kapaciteta ustanika i

zaraćenih strana da podležu relevantnim pravilima prava oružanih sukoba.

U slučaju da ustanički pokret postane nova vlada države ili da dovede do formiranja nove države, akti

ustaničkog pokreta smatraće se aktima postojeće države odnosno aktima nove države.

Ratni brodovi ustanika koji su priznati za zaraćenu stranu ne mogu biti tretirani kao piratski brodovi.

Elementi subjektiviteta ustanika priznatih za zaraćenu stranu suštinski su ograničeni u tri pravca:

a) ratione materiae - po pravilu, tiču se prava oružanih sukoba. Ne mogu, recimo, da koriste prava iz

međunarodnih ugovora koji regulišu odnose u doba mira. Ne poseduju aktivno i pasivno pravo

poslanstva, uključujući i međunarodne organizacije, izuzev ako se radi o oslobodilačkim pokretima od

kolonijalne dominacije. Staviše, na njih se ne primenjuju sva pravila prava oružanih sukoba.

b) ratione temporis - elementi subjektiviteta ustanika su privremenog karaktera, vremenski opredeljeni

njihovom faktičkom sposobnošću da opstanu. U momentu kada izgube sposobnost da vode neprekidne i

usmerene vojne operacije, elementi subjektiviteta nestaju;

c) ratione loci - vršenje elemenata subjektiviteta ustanika ograničeno je na teritoriju države protiv čije

zakonite vlade se bore. Njihovi akti nemaju ekstrateritorijalnu važnost tj. ne mogu se pravno protezati

izvan granica odnosne zemlje.

* Narodnooslobodilački pokreti. - Posebnu vrstu ustaničkih pokreta predstavljaju narodnooslobodilački

pokreti koji se bore za oslobođenje naroda od kolonijalne, strane ili rasističke dominacije poput PLO,

SWAPO, NLESAC, POLISARIO i drugi.

Specifičan status narodnooslobodilačkih pokreta u odnosu na tradicionalne ustaničke pokrete ispoljava

se dvojako: u osnovu i u obimu subjektiviteta.

Osnov elemenata subjektiviteta narodnooslobodilačkih pokreta leži u legalitetu. Otuda, ratione

temporis elementi subjektiviteta narodnooslobodilačkih pokreta nisu opredeljeni njihovom faktičkom

sposobnošću da opstanu. Čak i u slučaju da izgube sposobnost da vode neprekidne i usmerene vojne

operacije, zadržavaju ih do ostvarenja konačnog cilja - oslobađanja od kolonijalne i rasističke

dominacije.

Legalitet narodnooslobodilačkih pokreta, kao osnov elemenata subjektiviteta, proizlazi iz činjenice da

se borba protiv kolonijalne i rasističke dominacije ne vodi isključivo u individualnom interesu naroda

koji se u takvom statusu nalaze, već da predstavlja i realizaciju univerzalnog interesa međunarodne

zajednice izraženih u seriji relevantnih međunarodnih dokumenata.

Elementi subjektiviteta narodnooslobodilačkih pokreta nadmašuju odgovarajuće elemente

tradicionalnih ustaničkih pokreta. Pored elemenata subjektiviteta koji se izražavaju u činjenici da su,

kao i svi ustanički pokreti, neposredni adresati relevantnih pravila prava oružanih sukoba,

narodnooslobodilački pokreti poseduju i dodatne elemente subjektiviteta koji deriviraju iz priznatog

prava na učešće u radu međunarodnih organizacija i prava predstavljanja u odnosima sa državama.

Najčešće se radi o statusu posmatrača pri nadležnim organima Ujedinjenih nacija, posebno pri

Generalnoj skupštini UN, konferencijama koje se organizuju pod okriljem agencija Ujedinjenih nacija.

Docsity.com

Može se zaključiti da su elementi subjektiviteta narodnooslobodilačkih pokreta mešovite prirode,

kombinacija opštih i posebnih elemenata. Opšti elementi subjektiviteta narodnooslobodilačkih pokreta

su, u stvari, elementi subjektiviteta ustaničkih pokreta, a posebni elementi svojstveni

narodnooslobodilačkim pokretima su refleks nerealizovanog subjektiviteta teritorija pod kolonijalnom

vlašću ili, pak, refleks subjektiviteta naroda tih teritorija.

* Multinacionalne kompanije (MNK). U teoriji su se pojavila mišljenja da i MNK poseduju subjektivitet u

smislu međunarodnog javnog prava. Ova kvalifikacija se podupire argumentima faktičke i pravne

prirode.

Od faktičkih argumenata posebno se ukazuje na moć, ekonomsku i fmansijsku, ovih entiteta koja već

danas značajno prevazilazi odgovarajuću moć većine država.

Pravna argumentacija u prilog subjektivitetu MNK koncentriše se u dve tačke:

a) raste broj pravila međunarodnog prava koja se tiču MNK. Obično se u tom smislu apostrofiraju

Kodeks o ponašanju MNK, Rukovodna načela za multinacionalne kompanije usvojena od OECD i

Rukovodna načela o postupanju sa stranim direktnim investicijama publikovana od Svetske banke 1992.

Ukazuje se i na pravo evropskih zajednica koje privatne kompanije podvrgava regulativi organa

zajednice;

b) procesna sposobnost MNK u međunarodnim arbitražnim postupcima. MNK raspolaže parničnom

sposobnošću pred arbitražnim tribunalom formiranim od strane Svetske banke za obnovu i razvoj radi

rešavanja investicionih sporova između država i državljana drugih država (ICSID). Stalni arbitražni sudu

Hagu je 1933. godine revidirao pravila procedure otvarajući mogućnost zasnivanja postupka u

sporovima između države i nedržavnog entiteta. Procesnu sposobnost MNK priznaju i regionalni

instrumenti poput Severnoameričkog sporazuma o slobodnoj trgovini (NAFTA) ili Suda pravde Evropske

unije.

Nesporna činjenica da neki međunarodni instrumenti regulišu aktivnosti MNK same po sebi je

nedovoljna da konstituiše subjektivitet MNK. S pravom se primećuje da pravila sadržana u tim

instrumentima ne stvaraju nužno pravo MNK. Po svojoj prirodi, ta prava su opšte prirode, tako da služe

pre kao orijentacija, rukovodno načelo, nego što stipulišu prava i obaveze stricto sensu. Pored toga,

ona neretko upućuju na unutrašnje pravo kao merodavno ili obavezuju državu da izvesna pitanja u vezi

sa MNK urede unutrašnjim pravom.

Što se parnične sposobnosti MNK tiče, ne može se staviti znak jednakosti između parnične sposobnosti u

arbitražnim postupcima zasnovanim pri nekim međunarodnim telima nadležnim na ekonomsko-

finansijskom polju i parnične sposobnosti po opštem međunarodnom pravu. Statut Međunarodnog suda

pravde ne priznaje parničnu sposobnost MNK, već da one svoja prava u postupku pred Sudom ostvaruju

isključivo posredstvom ustanove diplomatske.

MNK su, po svojoj prirodi, privatne organizacije okrenute sticanju profita, tj. lukrativnim ciljevima, što

samo po sebi isključuje subjektivitet MNK u smislu subjektiviteta međunarodnih organizacija koje po

definiciji i predstavljaju tvorevine države čiji su ciljevi, u celini ili delom, idealne prirode.

MNK se ne mogu postaviti na istu ravan sa državama, jer države u osnovi imaju kontrolu nad MNK,

Docsity.com

postavljajući se u odnosu na njih kao viša, superiorna vlast.

Realno je očekivati da se rešenje u vezi sa njihovim pravnim statusom traži i u okvirima specijalizovane

grane međunarodnog prava - međunarodnog ekonomskog ili međunarodnog kompanijskog prava - koja

bi MNK dala, osobeni, sui generis subjektivitet odvojen od subjektiviteta po opštem međunarodnom

pravu.

* Međuvladine kompanije (MVK) i međuvladina udruženja proizvođača (MVUP). Od MNK valja, kada je

reč o pravnom statusu u smislu međunarodnog prava, razlikovati međuvladine kompanije (MVK) i

međuvladina udruženja proizvođača (MVUP). Opšta zajednička karakteristika MVK i MVUP leži u

njihovom mešovitom, hibridnom karakteru. U svom biću ovi oblici sjedinjuju javne i privatne elemente

kako u pogledu ciljeva tako i u pogledu strukture i pravne forme.

MVK se defmišu kao kompanije koje se osnivaju na bilateralnoj ili multilateralnoj osnovi u cilju

ostvarivanja izvesnih zajedničkih ciljeva vlada koje u njima učestvuju, kombinacijom vlada i privatnih

preduzeća, ili od strane privatnih kompanija koje predstavljaju od vlade odobrene monopole.

Obično se kaže da se MVK u nomenklaturi pravnih oblika organizovanja, nalaze između javnih,

međunarodnih organizacija i MNK.

MVK su znatno bliže privatnim nego javnim entitetima. Javnopravni elementi u biću su pre formalne

nego suštinske prirode. Tačno je da u MVK učestvuju i države, bilo neposredno ili preko preduzeća u

javnom vlasništvu, ali to po pravilu, čine u privatnopravnom kapacitetu.

Međuvladina udruženja proizvođača su, uglavnom, organizacije koje čine proizvođači primarnih sirovina

stvorene u cilju zaštite ekonomija država proizvođača, po pravilu, nerazvijenih ili slabo razvijenih.

Najpoznatija organizacija ove vrste je OPEC (Organizacija država izvoznica nafte). Pored OPEC-a, i

druge MVUP poseduju izvesne elemente subjektiviteta. Najpre, osnivaju ih, uglavnom, države na

multilateralnoj osnovi. Zatim, neke od njih poseduju stabilnu organizacionu strukturu i ovlašćenje da

sklapaju ugovore sa državama. Osnivanje MVUP utemeljeno je na Povelji o ekonomskim pravima i

dužnostima država (1974). Povelja predviđa da „Sve države imaju pravo da se udružuju u organizacije

proizvođača primarnih sirovina radi razvijanja svojih nacionalnih privreda... sve države su dužne da

poštuju pomenuto pravo na taj način što će se uzdržavati od primene ekonomskih i političkih mera koje

bi ga ograničavale." Poslednji put menjao Ribica dana 15 Feb 2012 12:28, izmenjena samo jedanput "Sve ima svoje, i vatra i led, u kap se spoje, i cemer i med... Sve ima svoje, vrlina i greh, tuge postoje da bi prizvale smeh..."

Ribica

Aktivni forumas

Postovi: 261

Pridružio se: 14 Mar 2009 16:56

Docsity.com

Cash on hand: 99.00

[Donate]

Has thanked: 0 time

Have thanks: 0 time

•

•

•

•

Re: MJP - skripta (110 pitanja)

od Ribica » 08 Mar 2011 16:27

15. PRIZNANJE DRŽAVE

* Pojam i pravna priroda priznanja država. Od svog nastanka ustanova priznanja lebdi u prostoru

između politike i prava. Suprotstavljena teorijska gledišta o prirodi i pravnom dejstvu priznanja i,

posebno, neujednačena i kontroverzna praksa navode na zaključak da „priznanje pre pripada svetu

politike nego prava."

U teoriji međunarodnog prava ne postoji opšteprihvaćeni pojam priznanja države. U osnovi pojam

priznanja je opredeljen teorijskim koncepcijama o priznanju država: konstitutivnom i deklarativnom.

U smislu konstitutivne teorije priznanje je element samog pojma države kao subjekta međunarodnog

prava. Standardni elementi države (postojano stanovništvo, utvrđena teritorija i suverena vlast) nisu

per se dovoljni da konstituišu pravnu ličnost države već moraju biti praćeni aktom priznanja postojećih

država. U smislu konstitutivne teorije priznanje je, dakle, jedan od elemenata pravne ličnosti države.

Ova teorija povlači razliku između političke, faktičke egzistencije države kao oblika društvene

organizacije i njene egzistencije kao subjekta međunarodnog prava.

Konstitutivna teorija se danas suočava sa barem dva nerešiva problema: prvo, u pozitivnom

međunarodnom pravu pojmovi državnosti i subjektiviteta idu ruku pod ruku. Pravo na pravnu ličnost ili

subjektivitet je osnovno pravo države kao političke organizacije. Prema konstitutivnoj teoriji,

nepriznata država nije subjekt međunarodnog prava, a u isto vreme je nosilac izvesnih obaveza i

podleže međunarodnoj odgovornosti za kršenje obaveze. Drugo, s obzirom na to da se priznanje daje

na nivou država - država daje jedan entitet subjekt međunarodnog prava u odnosu na države koje su je

priznale, a da, istovremeno nije subjekt u odnosu prema državama koje joj priznanje uskraćuju.

Deklarativna teorija o priznanju država stoji na dijametralno suprotnim pozicijama. U duhu ove teorije

priznanje države je potvrda ili konstatacija nastanka nove države u skladu sa uslovima koje utvrđuje

međunarodno pravo.

Deklarativna teorija se može kvalifikovati kao primerena pravilima međunarodnog prava relevantnim u

konkretnoj stvari, a to su u prvom redu: pojam države kao subjekta međunarodnog prava, princip

suverene jednakosti država i norma o samoopredeljenju naroda kao osnovni pravni princip na osnovu

Docsity.com

koga se stvaraju nove države.

U koordinatama deklarativne teorije, priznanje države poseduje izvesna inherentna obeležja:

1. priznanje države ne srne biti preuranjeno;

2. priznanje ima retroaktivno dejstvo i

3. priznanje ne može biti opozivo.

O preuranjenom priznanju se govori kada se priznaje entitet koji se u momentu priznanja nije

konstituisao kao država u smislu međunarodnog prava (recimo, nema suverenu vlast nad odnosnom

teritorijom) ili čiji je pravni osnov konstituisanja sumnjiv. Jednom dato priznanje države ne može da

bude opozvano.

Priznanje izvesne zajednice za državu, po ovom shvatanju, ima konstitutivni karakter u odnosima

između države koja daje priznanje i zajednica koja se priznaje, budući da se priznanjem konstituišu

međunarodna prava i obaveze svojstvene državnosti. Ukoliko izvesna politička zajednica ispunjava uslo-

ve državnosti ustanovljene međunarodnim pravom, postojeće države su, u odsustvu nadležnog

međunarodnog organa opremljenog ovlašćenjem da autoritativno utvrdi postojanje relevantnih uslova

državnosti, dužne da daju priznanje.

* Praksa država. Iako relevantni međunarodni instrumenti prihvataju deklarativnu teoriju kao i praksa

međunarodnih sudova, ne može se reći da se praksa država uklapa u okvire deklarativne teorije. Iako

praksa u značajnoj meri varira od slučaja do slučaja, moglo bi se, reći da države koje imaju neposredne

interese u slučaju nastanka nove države pribegavaju priznanju u maniru bliskom konstitutivnoj teoriji

priznanja. Države koje daju priznanje, odbijaju, po pravilu, da davanje priznanja shvate kao pravnu

obavezu.

Kada se daje pretežnim ili isključivim osloncem na državni interes, priznanje ima instrumentalnu ulogu,

služi kao sredstvo za ostvarivanje političkih, ekonomskih i drugih državnih interesa.

Retki su slučajevi u kojima države koje daju priznanje smognu snage da prenebregnu sopstvene

interese, uzdignu se iznad njih i da u davanju priznanja slede međunarodno pravo.

Češći su slučajevi u kojima države, pa i sama Organizacija UN pragmatične političke interese

pretpostavljaju zakonitosti. Kao ilustrativan primer mogao bi se navesti slučaj otcepljenih bivših

federalnih jedinica jugoslovenske federacije.

*Vrste priznanja novih država. Postoji više vrsta priznanja novih država. Neke od tih vrsta su izraz

normativne logike na kojoj počiva priznanje, a neke predstavljaju refleks suprotstavljenih teorijskih

koncepcija o pravnom dejstvu priznanja, i neusklađene prakse država.

* Priznanje de jure i priznanje de facto. Podela na priznanje de jure i de facto je opšteprihvaćena. De

jure se obično određuje kao definitivno priznanje novonastale države u totalitetu njenog

međunarodnog subjektiviteta, dok bi, suprotno tome, de facto predstavljalo privremeno priznanje nove

države u izvesnim elementima njenog subjektiviteta. De facto priznanje je, za razliku od priznanja de

jure, opozivog karaktera i nema retroaktivno dejstvo.

Podela proizlazi iz prakse država inspirisane konstitutivnom teorijom. De facto priznanje bi

podrazumevalo priznanje novonastale države kao strane-ugovornice relevantnog ugovora ili održavanje

Docsity.com

izvesnih odnosa koje nalažu pragmatični politički ciljevi, ali bez kompletnog i potpunog priznanja nove

države.

Dajući priznanje de facto, države se rukovode sopstvenim praktičnim interesima, a ne poštovanjem

prava. Naime, uskraćivanje priznanja može štetiti državi koja daje priznanje, budući da sa nepriznatom

državom ne može obavljati pravne transakcije ili preduzimati pravne radnje koje su, inače, u njenom

interesu

U praksi de facto priznanje je obično korak ka potpunom de jure priznanju. Priznanje de jure je, po

pravilu, u takvim slučajevima praćeno ispunjenjem izvesnih uslova, što daje povoda mišljenju da je de

facto priznanje jedan od oblika uslovnog priznanja. Davanjem de facto priznanja relativizuju se pravni

efekti prethodno datog priznanja de facto, s obzirom na retroaktivno dejstvo priznanja de jure.

*Uslovno i bezuslovno priznanje. I ova podela je rezultat nepoklapanja formalno vladajuće deklarativne

teorije i prakse država.

Uslovno priznanje shvaćeno u smislu priznanja nove države, uz prethodno ispunjenje uslova koje

postavlja država koja daje priznanje, u kontradikciji je sa deklarativnom teorijom.

Uslove, po pravilu, postavlja država koja daje priznanje, koristeći privilegovan položaj koji ima u

odnosu na novu državu. Retki su slučajevi da uslove postavlja i država koja se priznaje.

U bipolarnoj strukturi međunarodnih odnosa uslovno priznanje često ne daje očekivane učinke, budući

da politika nepriznavanja jedne grupe država obično dovodi do suprotne reakcije druge grupe država u

strukturi, tako da nova država po osnovu efektiviteta na kraju biva univerzalno priznata. U unipolarnoj

strukturi, međutim, politika nepriznavanja može dovesti novu državu u situaciju da bira između dve

opcije - ili da ispuni postavljene uslove ili da se nađe u izolaciji

Uslovi koji se, po svojoj prirodi, mogu ispuniti u kratkom roku ili jednim aktom u velikom broju

slučajeva bivaju ispunjeni, za razliku od uslova čije ispunjenje traži duži period vremena.

Bezuslovno priznanje je, za razliku od uslovnog, u harmoniji sa deklarativnom teorijom, naravno, u

slučaju da su se stekli faktički i pravni uslovi za nastanak nove države.

* Izričito i prećutno priznanje. Izričitim priznanjem se smatra priznanje dato u formalnom obliku, bilo

da se radi o jednostranom ili višestranom aktu. Jednostranim aktom priznanja podrazumeva se akt

posebno dizajniran u svrhu priznanja. Akt o priznanju može biti, takođe, inkorporisan u višestrani

ugovor, ili može biti predmet posebnog ugovora koji sklapaju država koja daje priznanje i država koja

se priznaje. Slične prirode su i zajedničke izjave ili kominikei s kojima se jedna strana obavezuje da će

priznati drugu stranu za nezavisnu državu u određenom vremenskom roku.

Prećutno priznanje podrazumeva akte ili propuštanja koji se smatraju kao priznanje nove države. Može

se uzeti da svako propuštanje ili akt svojstven normalnim odnosima između dveju država, ukoliko nije

praćen odgovarajućom rezervom, predstavlja prećutno priznanje nove države.

* Individualno i kolektivno priznanje. Priznanje je zadržalo u velikoj meri individualni karakter budući

da se, po pravilu, realizuje na nivou postojeća država - nova država.

I ono što se obično naziva kolektivnim priznanjem - priznanje na međunarodnim kongresima i

konferencijama - je, u stvari, agregacija ili skup pojedinačnih priznanja izraženih u odgovarajućem

Docsity.com

aktu kongresa ili konferencija.

Kolektivno priznanje u pravom smislu reči bilo bi priznanje dato od strane organizovane međunarodne

zajednice oličene u Organizaciji ujedinjenih nacija, kao univerzalne političke organizacije.

Izvesno je da prijem nove države u članstvo UN predstavlja njeno prećutno priznanje od strane

Organizacije. UN je subjekt međunarodnog prava, poseduje svojstvo objektivne pravne ličnosti, te,

otuda, nije sporno da može da da priznanje. Prijem u članstvo UN nije simboličan akt, već povlači

seriju fundamentalnih prava i obaveza nove države-članice. Uostalom, UN i članica uspostavljaju

diplomatske odnose koji su relevantan izraz priznanja.

Prijem nove države u UN predstavlja u isto vreme njeno prećutno priznanje od svake članice koja se

izjasnila za njen prijem. U isto vreme, smatra se da nova država nije samim aktom prijema u UN

priznata od strane članica koje su se izjasnile protiv njenog prijema u članstvo.

* Potreba revizije ustanove priznanja država. U praksi država priznanje u velikom broju slučajeva služi

kao pravni paravan za realizaciju pragmatičnih političkih ciljeva.

U postojećem obliku ustanovu priznanja bi valjalo isključiti iz međunarodnog prava i svesti na ono što u

stvarnosti i jeste - političku volju da se sa novom državom uspostave diplomatski odnosi kao i drugi

odnosi uobičajeni između država. Umesto priznanja kako se danas primenjuje u praksi, bilo bi

prikladnije ustanoviti neku vrstu registracije nove države pri nadležnom telu UN, recimo, Sekretarijatu.

Ukoliko bi neka država stavila prigovor na registraciju nove države, nastao bi spor koji bi se rešavao na

načine predviđene članom 33. Povelje i, poželjno, pred nepristrasnim sudskim organom.

16. PRIZNANJE VLADA

U međunarodnim odnosima se od kraja XVII veka začela praksa priznanja vlada, koegzistirajući sa

priznanjem država i ustanika kao zaraćene strane.

Priznaje se, po pravilu, nova vlada koja je na vlast došla na „nepravni" ili „ ргоtivpravni način." Izraz

podrazumeva da je nova vlada došla na vlast protivno odredbama unutrašnjeg prava - tzv. ustavnim

diskontinuitetom ili suprotno fundamentalnim normama međunarodnog prava. Država koja daje

priznanje novoj vladi u praksi obrazlaže čitavim spektrom primarnih i sekundarnih razloga, počev od

efektivne kontrole koju nova vlada poseduje, razlog koji se obično uzima kao odlučujući, preko podrške

stanovništva do poštovanja prava drugih država i ljudskih prava te okolnosti da sticanje vlasti ne duguje

stranoj vojnoj pomoći.

U međusobnim odnosima priznanje nove vlade otvara mogućnost za uspostavljanje normalnih

bilateralnih odnosa poput diplomatskih i konzularnih, te sklapanje sporazuma o pitanjima od

zajedničkog interesa.

Nepriznavanje nove vlade ima prvenstveno političko značenje, jer u praksi nije neuobičajeno da se sa

nepriznatom vladom održavaju tzv. neformalni diplomatski kontakti, sklapaju sporazumi u formi modus

vivendija, izdaju zajednička saopštenja.

U praksi je bilo i primera kolektivnog nepriznavanja novih vlada na osnovu odluka organa Organizacije

Docsity.com

ujedinjenih nacija.

Priznanje vlada je kako u svojoj pravnoj konstrukciji tako i u primeni opterećeno gotovo nerešivim

kontroverzama.

Što se pravne konstrukcije priznanja novih vlada tiče, nejasan je pravni osnov priznavanja vlade kao

takve budući da je ona samo institucionalni oblik suverene vlasti kao elementa pojma države.

Praksa priznavanja novih vlada je suštinski obeležena političkim interesima države koja daje priznanje.

Priznanje nove vlade motivisano je, po pravilu, ideološkom bliskošću ili pragmatičnim dobicima a visoki

principi koji se u tim prilikama obično ističu su poput pozorišnih kulisa.

Poimanje priznanja novih vlada kao političkog akta koji egzistira van zone prava, može predstavljati

odgovarajući izraz dve relevantne činjenice: s jedne strane, činjenice da je promena vlada, makar bila

izvedena i nepravnim putem, unutrašnja stvar države koja ne dira u njen pravni identitet i

međunarodnopravni kontinuitet i, s druge strane, činjenice da se priznanje nove vlade u osnovi svodi na

političku spremnost da se sa njom uspostavi saradnja.

Od ponuđenih pravnih rešenja izgleda prihvatljiva ideja koja leži u osnovi predloga Instituta za

međunarodno pravo a po kome nova vlada ima pravo, kome odgovara obaveza drugih država, da bude

priznata ukoliko ispunjava dva relevantna uslova - sposobnost da održi unutrašnji poredak i spremnost

da ispunjava preuzete međunarodne obaveze.

Čini se izvesnim da se u bliskoj budućnosti postojeća praksa priznavanja novih vlada ne samo što se

neće suštinski menjati već da će dobijati na značaju zbog svoje instrumentalne podobnosti da posluži

kao kvazi pravno sredstvo za ostvarivanje pragmatičnih ciljeva država koje daju priznanje.

17. OBAVEZA DRŽAVA DA SE UZDRŽE OD PRETNJE ILI UPOTREBE SILE U MEĐUSOBNIM ODNOSIMA

Obaveza država da se uzdrže od pretnje ili upotrebe sile u međusobnim odnosima poseduje suštinski

značaj za konstituisanje međunarodnog poretka kao pravnog poretka. S pravom se primećuje da je

uspostavljanje razlike između zakonite i nezakonite upotrebe sile primarni zadatak svakog pravnog

sistema.

Povelja UN utvrđuje u članu 2. (4) da „Svi članovi se u svojim međusobnim odnosima uzdržavaju od

pretnje ili upotrebe sile protiv teritorijalnog integriteta ili političke nezavisnosti svake države, ili na

svaki drugi način nesaglasan sa ciljevima UN."

Odredba o zabrani pretnje ili upotrebe sile suprotno načelima Povelje poseduje univerzalnu važnost.

Shodno članu 2 (6) Povelje: „Organizacija osigurava da države koje nisu članice UN postupaju u skladu

sa ovim načelima koliko je to potrebno za održavanje međunarodnog mira i bezbednosti." Zabrana

upotrebe sile u međusobnim odnosima država predstavlja normu jus cogens-a. Kogentni karakter

zabrane upotrebe i pretnje silom potvrđen je i odredbama Konvencije o ugovornom pravu (1969).

Povelja navodi tri izuzetka od zabrane pretnje i upotrebe sile:

a) kolektivne mere koje, u skladu sa glavom VII Povelje, preduzima Savet bezbednosti;

b) individualnu i kolektivnu samoodbranu i

Docsity.com

c) mere protiv bivših neprijateljskih država. Treći izuzetak je istorijske prirode, jer se odnosi na bivše

neprijateljske zemlje u Drugom svetskom ratu.

Deklaracija načela međunarodnog prava o prijateljskim odnosima i saradnji između država (1970),

konkretizujući opštu zabranu iz člana 2.(4) Povelje, navodi posebne slučajeve zabrane upotrebe ili

pretnje silom. Između ostalog, zabranu pretnje ili upotrebe sile radi kršenja postojećih granica država

uključujući i teritorijalne sporove; zabranu organizovanja i podsticanja akata građanskog rata, ili

terorističkih akata na teritoriji druge države; zabranu prisvajanja teritorija druge države upotrebom ili

pretnjom sile.

Kogentni karakter poseduje kako opšta zabrana upotrebe i pretnje sile u međunarodnim odnosima, tako

i izuzeci od opšteg pravila.

Zabrana pretnje i upotrebe sile, kao univerzalna norma, vezuje države i međunarodne organizacije

koje poseduju faktičku i pravnu mogućnost da upotrebe silu.

18. PRAVO NA SAMOODBRANU

U članu 51. Povelja UN sadrži permisivnu normu koja se odnosi na upotrebu sile (individualna i

kolektivna samoodbrana). Član 51. utvrđuje da: „Ništa u ovoj Povelji ne umanjuje urođeno pravo na

individualnu ili kolektivnu samoodbranu u slučaju oružanog napada protiv člana UN..."

Dva su osnovna obeležja prava na samoodbranu utvrđenog članom 51. Povelje:

1. pravo na individualnu i kolektivnu samoodbranu kvalifikuje se kao „urođeno pravo",

2. pravo na samoodbranu pripada svim državama, kako članicama UN tako i nečlanicama.

Pravo na samoodbranu predstavlja izuzetak u odnosu na pravilo o zabrani upotrebe sile. I osnovno

pravilo i izuzetak od pravila su kogentne pravne snage, s tim što je norma o upotrebi sile ili pretnje

silom prohibitivne prirode a norma koja utvrđuje pravo na samoodbranu permisivne prirode. Uslovi za

vršenje prava na samoodbranu utvrđeni su članom 51. Povelje i normama običajnog prava. Relevantni

uslovi su:

a) pravo na vršenje samoodbrane konstituiše se u slučaju spoljnog oružanog napada na teritoriju

države. Može se uzeti da izraz „oružani napad" obuhvata akte agresije.

Pretpostavljena ili preventivna samoodbrana podrazumeva mogućnost da država preduzme preventivnu

oružanu akciju u slučaju navodnih priprema ili ponašanja druge strane koja razumno ukazuje na skori

napad.

Preventivnoj ili pretpostavljenoj samoodbrani se pribegava i danas, uglavnom, pozivanjem na običajno

međunarodno pravo.

Široko tumačenje samoodbrane je u funkciji derogacije pravila koja zabranjuju jednostranu upotrebu

sile u odnosima između država. Pozivanje na običajno pravo nema snagu pravnog argumenta koji

opravdava koncept preventivne ili pretpostavljene samoodbrane, budući da je član 51. Povelje norma

jus cogens-а. tako da je običajna praksa suprotna toj normi lišena pravne snage. U sistemu Povelje UN

pravo na samoodbranu je formulisano kao defanzivno pravo.

Docsity.com

b) Samoodbrana po svom intenzitetu mora biti proporcionalna oružanom napadu. U praksi

proporcionalnost nije jednostavno odrediti. Valja je ceniti funkcionalno,tj. u smislu sile potrebne da se

odbije oružani napad na političku nezavisnost i teritorijalni integritet države u kontekstu okolnosti

svakog konkretnog slučaja.

c) Pravo na samoodbranu je privremeno pravo. Privremenost prava na samoodbranu ima dva vida:

faktički i pravni.

Privremeni karakter prava na samoodbranu u faktičkom smislu podrazumeva da pravo na samoodbranu

prestaje u momentu kada država koja pribegava samoodbrani odbije napad druge države. U praksi

države neretko pribegavaju takozvanoj produženoj samoodbrani, sa namerom da unište vojne ili druge

potencijale agresora kako bi sprečile ponovljeni napad.

Pravni vid privremenosti prava na samoodbranu vezan je za sistem kolektivne bezbednosti. Pravo na

samoodbranu prestaje aktiviranjem mehanizma kolektivne bezbednosti tj. preuzimanjem obaveze od

strane Saveta bezbednosti da spreči oružani napad.

d) Obaveštavanje Saveta bezbednosti. Član 51. Povelje, između ostalog, utvrđuje da su članice UN koje

pribegavaju vršenju prava na samoodbranu u smislu

člana 51, obavezne da odmah obaveste Savet bezbednosti o preduzetim merama.

Obaveza obaveštavanja Saveta bezbednosti potpada pod opštu obavezu savesnog ispunjavanja obaveza

preduzetih Poveljom UN. "Sve ima svoje, i vatra i led, u kap se spoje, i cemer i med... Sve ima svoje, vrlina i greh, tuge postoje da bi prizvale smeh..."

Ribica

Aktivni forumas

Postovi: 261

Pridružio se: 14 Mar 2009 16:56

Cash on hand: 99.00

[Donate]

Has thanked: 0 time

Have thanks: 0 time

•

•

•

•

Re: MJP - skripta (110 pitanja)

od Ribica » 08 Mar 2011 16:28

Docsity.com

19. ZABRANA INTERVENCIJE U UNUTRAŠNJE I SPOLJNE POSLOVE

Ideja o zabrani intervencije u unutrašnje poslove drugih država stara je koliko i ideja o međunarodnom

pravu.

U smislu posebnog pravila neintervenciju je u teoriju prvi uveo Vatel. De lege ferenda razmatranja o

neintervenciji bila su u dubokom raskoraku sa praksom, budući da je tadašnji sistem međunarodnog

prava dopuštao nekontrolisanu upotrebu sile od strane država. U takvim uslovima zabrana intervencije

se povremeno stipulisala bilateralnim ili multilateralnim ugovorima. Monroova doktrina, koja se često

uzima za začetak pravila o neintervenciji u međunarodnom pravu pre je politički instrument očuvanja

američkog kontinenta kao interesne sfere SAD nego antiintervencionistička doktrina.

Epitet normativnog embriona neintervencije u međunarodnom pravu zaslužuje tzv. Dragova doktrina.

Prostor za konstituisanje neintervencije kao samostalne, posebne zabrane nastaje uvođenjem u

pozitivno međunarodno pravo pravila o zabrani pretnje i upotrebe sile u odnosima između država.

Iako Povelja UN ne reguliše izričito intervenciju, može se reći da je sistem UN normativni prostor u

kome se konstituisala zabrana intervencije u unutrašnje stvari država.

Doprinos Povelje UN konstituisanju načela neintervencije ispoljava se:

a) kroz zabranu oružane intervencije konzumiranu opštom odredbom člana 2(4) o zabrani „pretnje

silom i upotrebe sile protiv teritorijalnog integriteta ili političke nezavisnosti svake države",

b) koncepcijom neintervencije kao samostalne ustanove međunarodnog javnog prava.

Konceptualizacija neintervencije izvršena je, uglavnom, Deklaracijom načela međunarodnog prava o

prijateljskim odnosima i saradnji između država (1970).

Deklaracija proširuje zabranu oružane intervencije obuhvaćenu članom 2.(4) Povelje u dva pravca:

1. Oblici intervencije. Do donošenja Deklaracije bilo je rašireno mišljenje da se zabrana intervencije

odnosi isključivo na oružanu intervenciju. Deklaracija utvrđuje da „nijedna država niti grupa država

nema pravo da interveniše, neposredno ili posredno, iz bilo kog razloga, u unutrašnje ili spoljne poslove

neke druge države." Po Deklaraciji je zabranjen svaki oblik intervencije - diplomatske, finansijsko-

ekonomske ili propagandne - uperene protiv određenih državnih vrednosti;

2. Zaštitni objekt. Norma o zabrani oružane intervencije podrazumeva kao zaštitni objekt političku

nezavisnost i teritorijalni integritet država. Proširenje vrsta zabranjenih intervencija odražava se i na

zaštitni objekt norme o zabrani intervencije. Deklaracija kao posebne zaštitne objekte navodi

nacionalni identitet u smislu zabrane upotrebe sile u cilju lišavanja naroda njihovog nacionalnog

identiteta kao i pravo na samoopredeljenje.

Norma o zabrani intervencije u unutrašnje stvari država je kogentnog karaktera. Jedini izuzetak trpi u

obliku intervencije koju preduzima Savet bezbednosti na osnovu glave VII Povelje UN.

U ovoj materiji postoji upadljiv raskorak između normativnog i stvarnog. Očigledno je da je

intervencija u unutrašnje stvari država isuviše primamljiv izazov za moćne države da bi ga se lako

odrekle.

Najčešći oblici intervencije su: oružane, ekonomske i propagandne intervencije.

Docsity.com

Oružane intervencije se obično pokušavaju prikazati kao dopuštene:

a) ako do intervencije dođe na zahtev legalne vlade u specifičnim okolnostima poput državnog udara ili

spoljne agresije, i

b) intervencije protiv tzv. nedemokratskih država.

U praksi velike države se neretko pozivaju na poziv ili pristanak države u koju intervenišu kao osnov

isključenja protivpravnosti oružane intervencije.

Prihvatanje koncepcije po kome je dopuštena intervencija protiv nedemokratskih režima značilo bi

saglašavanje sa tzv. Brežnjevljevom i Reganovom doktrinom o ograničenom suverenitetu država.

Kao dozvoljen izuzetak od norme o zabrani oružane intervencije figurirala je u doba dekolonizacije

oružana intervencija u cilju da se omogući narodima pod kolonijalnom upravom da ostvare pravo na

samoopredeljenje i nezavisnost.

Pod nedozvoljenom ekonomskom intervencijom podrazumeva se intervencija instrumentima ekonomske

prirode koja ima za cilj lišavanje države suverenih prava ili njihovo ograničavanje protivno volji države.

Dakle, ekonomska intervencija je jedan od izražajnih oblika intervencije. Ekonomska intervencija je,

po svojoj prirodi, suptilniji oblik intervencije, tako da nije lak zadatak razlučiti dozvoljenu od

nedozvoljene ekonomske intervencije u ambijentu nedovoljno institucionalizovane međunarodne

zajednice. To posebno važi u slučaju kada se ekonomski odnos uspostavlja između jakih država, na

jednojstrani, i slabih, na drugoj.

Prostor za nedozvoljenu ekonomsku intervenciju širi se u uslovima jedne međuzavisne međunarodne

zajednice i, posebno, u uslovima globalizacije. Ekonomska intervencijaje zabranjena kada ima za cilj

da prinudi državu da usvoji kurs ponašanja suprotan svojoj volji i u korist države koja interveniše.

Obično se kao poseban oblik intervencije navodi i politička intervencija.

U suštini svaki oblik intervencije u odnosima između država kao suverenih političkih jedinki ima -

posredno ili neposredno - politički cilj. Sa stanovišta cilja svaka intervencija je, u najširem smislu,

politička intervencija. U užem smislu, politička intervencija bi se mogla odrediti kao oblik intervencije

koji se preduzima političkim sredstvima. U tehničkom smislu, politička intervencija se vrši posredstvom

državnih organa ovlašćenih da predstavljaju državu u međunarodnim odnosima. To, dakle, nisu samo

diplomatski organi već i šefovi država, vlada ili ministri inostranih poslova. Tako shvaćena, diplomatska

intervencija se teško može okva-lifikovati kao samostalan oblik intervencije.

Odgovarajuće aktivnosti diplomatskih predstavnika države u državi u kojoj se intervencija vrši samo su

instrumentalni oblik intervencije. Izuzetak bi predstavljale samo one aktivnosti diplomatskih

predstavnika koje su ratione materiae strogo ograničene na pitanja koja se tiču statusa diplomatskih

predstavnika u jednoj zemlji. U novije vreme politička intervencija se vrši i posredno kroz nevladine

organizacije koje su pod uticajem ili kontrolom stranih država.

* Humanitarna intervencija

Novi oblik oružane intervencije je tzv. humanitarna intervencija.

Docsity.com

Pod humanitarnom intervencijom podrazumeva se „nasilna akcija u drugoj državi koja uključuje

upotrebu oružane sile bez pristanka njene vlade, sa ili bez odobrenja Saveta bezbednosti Ujedinjenih

nacija, u svrhu sprečavanja ili zaustavljanja teških i masovnih povreda ljudskih prava ili međunarodnog

humanitarnog prava".

Definicija je preširoka i obuhvata dva osnovna oblika intervencija:

oružanu intervenciju koja se preduzima na osnovu odluke Saveta bezbednosti

Ujedinjenih nacija; i,

oružanu intervenciju koja se preduzima bez odgovarajuće odluke Saveta bezbednosti.

20. NADLEŽNOST DRŽAVE U MEĐUNARODNOM PRAVU

Nadležnost države u smislu međunarodnog javnog prava mogla bi se odrediti kao ovlašćenje države da

uređuje odnose na svojoj teritoriji donošenjem pravnih pravila i da obezbeđuje njihovu primenu.

Nadležnost države uređena je normama unutrašnjeg i međunarodnog prava.

U unutrašnjem pravu izraz „nadležnost" koristi se da bi se označio krug poslova koje vrši određeni

državni organ ili grupa organa, pa se, stoga, obično govori o nadležnosti, recimo, zakonodavnih,

izvršnih i sudskih organa. Pravilima unutrašnjeg prava o nadležnosti vrši se distribucija vlasti između

različitih državnih organa.

Međunarodno pravo kao pravo međunarodne zajednice utvrđuje granice koje države, kao ni ostali

subjekti međunarodnog prava, ne mogu preći u vršenju nadležnosti, kao i načine rešavanja sporova koji

povodom vršenja nadležnosti između subjekata međunarodnog prava iskrsnu.

1. OSNOVNI MEĐUNARODNOPRAVNI PRINCIPI ZA ODREĐIVANJE NADLEŽNOSTI

Principi na kojima međunarodno pravo zasniva nadležnost država vezani su, uglavnom, za krivičnu

nadležnost.

U materiji građanske (civilne) nadležnosti država teško je u međunarodnoj praksi pronaći

opšteprihvaćene principe. U materiji građanske nadležnosti, ne postoje čvrsta, ustanovljena pravila

opšteg međunarodnog prava.

Principi na kojima se temelji krivična nadležnost države daleko su razvijeniji i manje-više jasno

kristalizovani u međunarodnoj praksi. Postoji nekoliko relevantnih principa nadležnosti u materiji

krivične nadležnosti država. To su:

1. teritorijalni princip;

2. princip nacionalnosti;

3. zaštitni princip;

4. princip univerzalnosti; i

5. pasivni nacionalni princip.

1. Teritorijalni princip nadležnosti određuje se na osnovu kriterijuma rnesta gde je delo počinjeno.

Docsity.com

Ovaj princip počiva na teritorijalnoj nadležnosti države i smatra se univerzalno prihvaćenim. Razlikuje

se subjektivna i objektivna primena teritorijalnog principa. Subjektivna primena teritorijalnog principa

podrazumeva da se krivično delo dogodilo u državi, ako je započeto u toj državi, bez obzira gde je

završeno. Objektivno tumačenje tog principa se svodi na obrnutu situaciju. U praksi se često

subjektivna i objektivna primena principa kombinuju, tako da se teritorijalna nadležnost zasniva kada

je osnovni konstitutivni element dela počinjen na odnosnoj teritoriji. Teritorijalni princip nije

apsolutan.

2. Princip nacionalnosti za relevantan uzima kriterijum nacionalnosti ili državljanstva počinioca.

Teorijski se vezuje za vernost koje lice optuženo za krivično delo duguje državi čije državljanstvo

poseduje. Pogodan je kao kriterijum u oblastima van nacionalne jurisdikcije. Tako je, exempli causa,

usvojen u konvencijama koje regulišu zagađivanje mora.

3. Zaštitni princip polazi od nacionalnog interesa povređenog izvršenjem krivičnog dela. Brani se

pragmatičnim razlogom o neadekvatnim kaznama koje nacionalni pravni poreci propisuju za dela

počinjena na njihovoj teritoriji protiv bezbednosti, integriteta i nezavisnosti stranih država. Zaštitni

princip je ugrađen i u neka rešenja u pozitivnom međunarodnom pravu.

4. Princip univerzalnosti podrazumeva nadležnost države u kojoj se optuženi nalazi u pritvoru, pa se

otuda kao nadležan za izricanje sankcije pojavljuje sud te države. U praktičnom ishodu to znači daje za

izvesna krivična dela nadležan sud bilo koje države koji, izričući sankciju, deluje u ime celokupne

međunarodne zajednice, kao njen organ. U praksi je princip univerzalnosti konstituisan u odnosu na

zločine ex iure gentium, kao što su piraterija, trgovina robljem, i po nekim mišljenjima, ratni zločini.

5. Pasivni nacionalni princip zasniva krivičnu jurisdikciju države na osnovu nacionalnosti ili

državljanstva lica koje je oštećeno krivičnim delom. Naišao je na jaku opoziciju, jer izlazi iz logike

suvereniteta kao principa na kome su uređeni odnosi između država u međunarodnoj zajednici. Ima

izvestan značaj kao pomoćni princip za određivanje krivične nadležnosti.

2. OBLICI NADLEŽNOSTI DRŽAVE

2.1. Teritorijalna nadležnost. Teritorijalna nadležnost podrazumeva nadležnost državnih organa -

zakonodavnih, sudskih i izvršnih - nad svim stvarima i licima koja se nalaze na njenoj teritoriji.

Suštinski je vezana za suverenu vlast - summa pote-stas - države na sopstvenoj teritoriji. U tom smislu

se i državna teritorija određuje kao prostor unutar koga država ostvaruje suverenost.

Teritorijalna nadležnost poseduje dva vida - pozitivan i negativan. Pozitivan vid nadležnosti države

označava vlast države na svojoj teritoriji. Budući da je vlast države po definiciji suverena, moglo bi se

u izvesnom smislu reći, da je nadležnost države na svojoj teritoriji isključiva i apsolutna jer, kao

suverena vlast, ne poznaje ograničenja koja proizlaze iz nje same. No, suverena vlast države, kao

osnov njene nadležnosti, je pravni pojam međunarodnog prava. Kao pravni pojam međunarodnog

prava, suverena vlast države je inherentno ograničena. Ograničenja nadležnosti države su dvojaka:

kvalitativna i kvantitativna. Kvalitativna ograničenja državne nadležnosti proizlaze iz činjenice da

Docsity.com

država teritorijalnu nadležnost treba da vrši lege artis, u skladu sa ustanovljenim pravilima i

standardima. Ukoliko država vrši teritorijalnu nadležnost, na način koji predstavlja kršenje priznatih

prava i interesa trećih država ili njenih fizičkih i pravnih lica, aktiviraju se pravila o međunarodnoj

odgovornosti država. Međunarodna odgovornost države se konstituiše i u slučaju neefikasnog delovanja

njenog organa u vršenju teritorijalne nadležnosti.

Kriterijumi legalnog i efikasnog vršenja teritorijalne nadležnosti utvrđeni su pravilima međunarodnog

prava, tako da se država ne može osloboditi odgovornosti unutar granica utvrđenih međunarodnim

pravom pozivanjem na pravila unutrašnjeg prava. Kvantitativna ograničenja teritorijalne nadležnosti

tiču se njenog obima. Obim teritorijalne nadležnosti države promenljiv je kako u vremenu tako i u

prostoru. Dok se nadležnost u kvalitativnom smislu smanjuje razvojem međunarodnog prava,

nadležnost u kvantitativnom smislu se proširuje. Tako su države, pored nadležnosti na svojoj teritoriji,

stekle nadležnost nad stvarima i licima izvan svoje teritorije. Već starim i dobro poznatim

nadležnostima države nad svojim diplomatskim i konzularnim predstavništvima u inostranstvu,

međunarodno pravo je dodalo i nadležnosti obalnih država nad delovima otvorenog mora.

Negativan vid teritorijalne nadležnosti podrazumeva zabranu vršenja ovakve nadležnosti od strane bilo

koje druge države. To se posebno odnosi na prinudnu funkciju državne vlasti. Ovaj vid teritorijalne

nadležnosti je refleks pravila da državna teritorija predstavlja prostor isključivog vršenja funkcija

državne vlasti od strane teritorijalne države. Međutim, u formi međunarodnog sporazuma država može

pristati da u izvesnim stvarima nadležnost na delu njene teritorije vrši strana država ili međunarodna

organizacija.

2.2. Ekstrateritorijalna nadležnost države. Ekstrateritorijalna nadležnost države se obično naziva

personalnom nadležnošću. Ekstrateritorijalna nadležnost se, na opšti način, može odrediti kao

nadležnost države nad licima i objektima koji se nalaze van njene teritorije. Razlikujemo dva oblika

ekstrateritorijalne nadležnosti:

a) nadležnost nad državljanima.

Široko je prihvaćeno da država može vršiti jurisdikciju nad svojim državljanima, čak i kada se nalaze

van njene teritorije. Na osnovu državljanske veze, i obaveza koje iz te veze proizlaze, država može

vršiti građansku ili krivičnu jurisdikciju nad svojim državljanima koji se nalaze u inostranstvu, nametati

im poreske obaveze, pozivati ih da vrše vojnu službu i podvrgavati različitim vrstama zapovesti.

Ekstrateritorijalnu nadležnost države vrše u nejednakoj meri, posebno kada je reč o nadležnosti u

krivičnim stvarima. Vršenje nadležnosti nad domaćim državljanima na teritoriji stranih država sudara

se sa teritorijalnom nadležnošću te države. Da bi se ovakva vrsta konkurencije nadležnosti otklonila,

pribegava se ustanovi pravne pomoći.

b) nadležnost nad objektima.

Drugi oblik ekstrateritorijalne nadležnosti odnosi se na nadležnost države nad objektima koji se nalaze

van njene teritorije bilo da je reč o objektima na teritoriji drugih država ili na teritorijama nad kojima

države po međunarodnom pravu nemaju nadležnost (otvoreno more, kosmos).

Reč je o objektima poput ambasada, konzulata, brodova ili vazduhoplova. Ovi objekti su, po pravilu u

Docsity.com

nadležnosti države kojoj pripada ambasada ili konzulat odnosno čiju zastavu nosi ratni brod,

vazduhoplov ili drugi objekt.

2.3. Strogo unutrašnja nadležnost države i međunarodna nadležnost. Strogo unutrašnja nadležnost

države je prostor u kome država suvereno i nezavisno od međunarodnog prava reguliše relevantne

odnose. U suštinskom smislu, domen strogo unutrašnje nadležnosti države je funkcionalni izraz odnosa

između ideje suverenosti i ideje organizovane međunarodne zajednice. Stoga, strogo unutrašnja

nadležnost nema egzaktne, precizno definisane granice. Ona je varijabilna kategorija čije granice

određuje stepen razvoja međunarodnog prava.

Prema sadašnjem stanju međunarodnog prava, Sud je mišljenja da pitanja državljanstva u principu

spadaju u domen isključive nadležnosti (domaine reserve).

Pravo jedne države da koristi slobodu svog odlučivanja je ograničena obavezama koje je preuzela u

odnosu na druge države. U takvom slučaju, nadležnost, iako u principu isključiva, ograničena je

pravilima međunarodnog prava.

Strogo unutrašnju nadležnost države priznaje i Povelja UN. Član 2. tačka 7. utvrđuje da „Ništa u ovoj

Povelji ne ovlašćuje UN da se mešaju u pitanja koja se po svojoj suštini nalaze u unutrašnjoj

nadležnosti svake države niti zahteva od članova da takva pitanja iznose na rešavanje na osnovu ove

Povelje; ali ovo načelo neće uticati na primenu prinudnih mera predviđenih u glavi VII". Pored ovog

uzroka relativnosti strogo unutrašnje nadležnosti države, koga bismo mogli nazvati normativnim,

postoji i vrednosni ili politički osnov relativnosti strogo unutrašnje nadležnosti države. Očuvanje

međunarodnog mira i bezbednosti je najviša vrednost međunarodne zajednice. U sistemu UN ocenu o

tome da li unutrašnje stanje u nekoj zemlji predstavlja pretnju miru i bezbednosti, donosi Savet

bezbednosti.

Pod međunarodnom nadležnošću podrazumevaju se stvari u kojima je nadležna međunarodna

zajednica. Nadležnost međunarodne zajednice se operacionalizuje na dva načina:

a) kroz univerzalni princip kažnjavanja u krivičnopravnoj materiji.

Smatra se da za izvesne kategorije međunarodnih krivičnih dela svaka država poseduje nadležnost da

kazni počinioca. Za osnov ove nadležnosti uzima se povreda interesa međunarodne zajednice kao celine

koji su zaštićeni ovim krivičnim delima. Domašaj ovog načina ispoljavanja međunarodne nadležnosti je

suštinski umanjen osnivanjem Stalnog međunarodnog krivičnog suda jer preko Suda se vrši neposredno

nadležnost međunarodne zajednice.

b) preko međunarodnih organizacija i tela.

U konkretnom slučaju međunarodna zajednica preko izvorno međunarodnih organa vrši nadležnost. Kao

ilustraciju možemo navesti Savet bezbednosti UN kome su članice UN poverile prvenstvenu odgovornost

za održanje međunarodnog mira i bezbednosti i saglasile se da Savet bezbednosti deluje u njihovo ime

pri sprovođenju svojih dužnosti na osnovu ove odgovornosti. Drugi primer neposrednog vršenja

međunarodne nadležnosti predstavlja Međunarodna vlast - međunarodna organizacija osnovana

Konvencijom o pravu mora iz 1982. godine. Nadležnost Međunarodne vlasti proteže se nad

Docsity.com

međunarodnom Zonom (zajedničkom baštinom čovečanstva). Bogatstva koja se nalaze u Zoni pripadaju

čovečanstvu kao celini, u čije ime deluje vlast koja organizuje i nadzire delatnosti u Zoni, posebno radi

upravljanja bogatstvima Zone.

21. IMUNITET STRANIH DRŽAVA

Vukući svoje poreklo iz principa par in parem non habet imperium (jednak nad jednakim nema vlasti),

imunitet stranih država konstituisan je kao pravilo međunarodnog prava krajem XIX veka. U najširem

smislu, svodi se na izuzimanje iz jurisdikcije sudskih i drugih državnih organa države foruma, kako same

strane države tako i njene imovine.

Međunarodna praksa se razilazi u pogledu domašaja imuniteta stranih država. U opticaju su dve

koncepcije - koncepcija o apsolutnom imunitetu stranih država i koncepcija o ograničenom ili

funkcionalnom imunitetu.

Koncepcija o apsolutnom imunitetu zagovara imunitet bez obzira na vrstu državne aktivnosti tj. da li

država in concreto nastupa kao nosilac javnih, vrhovničkih ovlašćenja ili u ekonomskom ili

komercijalnom kapacitetu.

Osnovna karakteristika ograničenog ili funkcionalnog imuniteta je povlačenje razlike između dve grupe

državnih akata: s jedne strane su akti doneti vršenjem suverene vlasti (jure imperii) i akti nejavne

prirode (jure gestionis), koje država donosi u ekonomskom ili komercijalnom kapacitetu.

Imunitet strane države obuhvata ne samo imunitet u pogledu jurisdikcije, već i imunitet od zaplene ili

izvršenja nad državnom imovinom. Kada je reč o imovini države koja služi u javne svrhe, sudski

imunitet i imunitet u pogledu zaplene ili izvršenja se poklapaju. Stvari stoje drugačije u slučaju ako se

radi o imovini koja se koristi u komercijalne svrhe. U vezi sa imunitetom od izvršenja najveći broj

država prihvata pravilo o imunitetu od izvršenja u odnosu na državnu imovinu, bez obzira da li se radi o

državnoj imovini koja služi u javne svrhe ili u komercijalne svrhe, mada neujednačena praksa ide dotle

da se stanovišta sudova razlikuju čak i unutar jedne države.

U novijoj praksi preteže koncepcija o ograničenom ili funkcionalnom imunitetu stranih država. Za ovu

koncepciju se opredeljuju, čak, i države koje su tradicionalno zagovarale načelo apsolutnog imuniteta.

Što se bivšeg jugoslovenskog zakonodavstva tiče, ono se nije definitivno opredeli-lo za neku od

navedenih koncepcija. Odredbe relevantnih zakona na uopšten način regulisale su pitanje imuniteta

stranih država. Tako, Zakon o parničnom postupku od 1976.g. kaže: ,,U pogledu nadležnosti

jugoslovenskih sudova za suđenje strancima koji uživaju pravo imuniteta u SFRJ i za suđenje stranim

državama i međunarodnim organizacijama važe pravila međunarodnog prava."

"U slučaju sumnje o postojanju i obimu prava imuniteta, objašnjenje daje savezni organ uprave

nadležan za poslove pravosuđa". Imovina stranih država ne može da bude predmet izvršenja, bez

prethodne saglasnosti saveznog organa uprave nadležnog za poslove pravosuđa, izuzev ako se strana

država izričito složi.

U najvećem broju slučajeva, dakle, međunarodno pravo prepušta pravu države foruma da povuče

Docsity.com

relevantnu razliku.

Nacionalni sudovi primenjuju dva osnovna kriterijuma. Prvi kriterijum je pravna priroda konkretna

transakcije. Na osnovu ovog kriterijuma nacionalni sudovi odriču imunitet stranoj državi u slučaju ako

se radi o transakcijama koje mogu preduzimati i privatna lica. Drugi kriterijum je kriterijum krajnje

svrhe ili predmeta akta - na osnovu njega domaći sudovi daju imunitet stranoj državi samo za one akte

koji su direktno ili neposredno povezani sa javnim funkcijama kao što su, primera radi, oni koji se

odnose na odbranu ili državne finansije. Nijedan od ova dva kriterijuma nije zadovoljavajući, budući

da, kao opšti i nedovoljno precizni, daju osnova za različite kvalifikacije nacionalnih sudova u

identičnim ili sličnim slučajevima.

22. OPŠTI POJAM MEĐUNARODNOPRAVNE ODGOVORNOSTI DRŽAVE

Odgovornost države u međunarodnom pravu ide ruku pod ruku sa pravima država. Ona je korelat prava,

budući da kršenje pravila međunarodnog prava povlači međunarodnu odgovornost. Stalni sud

međunarodne pravde je istakao između ostalog: „princip je međunarodnog prava i, čak, opšta pravna

koncepcija, da kršenje bilo kakve obaveze podrazumeva obavezu nadoknade štete".

Pravila o odgovornosti države imaju zaštitnu funkciju u međunarodnom poretku. Posredstvom tih

pravila kršenje međunarodnopravne obaveze ne stiče karakter negacije međunarodnog prava, već

izvora prava i obaveza, instrumenta transformacije neprava u pravo. Pravila odgovornosti nisu vezana

za pravila međunarodnog prava kojima se propisuju konkretna prava i obaveze, već su neka vrsta

neutralnih, strukturalno-funkcionalnih normi koja pokrivaju kompletno normativno biće međunarodnog

prava. Zato se pravila o odgovornosti nazivaju i sekundarnim pravilima za razliku od primarnih pravila

međunarodnog prava kojima se konstituišu prava i obaveze država.

23. VRSTE MEĐUNARODNOPRAVNE ODGOVORNOSTI DRŽAVA

Ideja o odgovornosti države u međunarodnom pravu rodila se i razvijala u okvirima odgovornosti za

štetu tj. građanske odgovornosti države. Protivpravni akt države je za posledicu imao nastajanje novog

pravnog odnosa - odnosa između države kojoj se akt pripisuje tj. države koja je u obavezi da naknadi

štetu i države u pogledu koje postoji neizvršena obaveza, tj. države koja ima pravo na naknadu štete.

Kršenje međunarodnih obaveza ustanovljenih u interesu međunarodne zajednice kao celine (obaveze

erga omnes), rodilo je i ideju o međunarodnoj krivičnoj odgovornosti države.

Sa stanovišta pozitivnog međunarodnog prava krivična odgovornost države je doktrinarna koncepcija,

pravilo de lege ferenda. Država ne može biti krivac u smislu krivičnog prava, budući da pojam krivice

podrazumeva subjektivni elemenat (umišljaj ili nehat) koji se ne može pripisati apstraktnom biću kakav

je država. Iznalaženje krivične odgovornosti države, ili barem, elemenata te odgovornosti u

protivmerama koje organizovana međunarodna zajednica oličena u Organizaciji UN i drugim

Docsity.com

međunarodnim organizacijama ili oštećene države pojedinačno preduzimaju protiv države koja je

počinila protivpravni akt, meša krivičnu represiju sa merama koje se protiv države koja je počinila

pravni akt preduzimaju od strane navedenih subjekata na političkoj osnovi.

Vansudsko rešavanje sporova oko naknade štete prouzrokovane protivpravnim aktom u eminentno

političkim zajednicama, neretko implicira politički elemenat koji, zavisno od odnosa snaga i

oportuniteta, može poprimiti i penalni karakter. Penalni karakter ili elementi penalnog karaktera

političkih mera koje se u takvim slučajevima mogu preduzeti protiv države koja je počinila protivpravni

akt predstavljaju kvazi krivičnu odgovornost države. Sa stanovišta relevantnih pravila Međunarodnog

prava u slučajevima kršenja međunarodne obaveze od suštinskog značaja za međunarodnu zajednicu

kao celinu, poput agresije, aparthejda, genocida i drugih, stiču se individualna krivična odgovornost i

građanska odgovornost države.

Relevantni oblici odgovornosti u pozitivnom međunarodnom pravu su: građanska odgovornost države i

krivična odgovornost pojedinca.

24. USLOVI ZA GRAĐANSKU ODGOVORNOST DRŽAVE

Opšti uslovi za građansku odgovornost države u međunarodnom pravu obuhvataju:

1. povredu važeće međunarodne obaveze države koja se sastoji bilo u radnji ili propuštanju. Kršenje

međunarodne obaveze države kvalifikuje se kao protivpravni akt-izvor međunarodne odgovornosti

države. Moguće je da država odgovara i za štetu prouzrokovanu vršenjem dozvoljene radnje.

2. da se radnja ili propuštanje može pripisati državi. Državi se pripisuje ponašanje svakog državnog

organa koji je deo formalne strukture države ili organa teritorijalne zajednice koja je unutrašnjim

pravom ovlašćena da vrši elemente državne vlasti.

3. šteta ili gubitak kao rezultat protivpravnog akta.

4. odsustvo bilo kog osnova isključenja odgovornosti.

Uslovi za građansku odgovornost države sami po sebi ilustruju delikatnost pitanja osnova odgovornosti

države. Dok su uslovi pod i), ii) i iv) objektivne prirode, uslov pripisivosti akta državi implicira i

subjektivni element.

Pravila o odgovornosti u međunarodnom pravu konstruisana su u ravni odnosa država - država.

Međunarodno pravo, ipak, dopušta da se država supstituiše na mesto svog državljanina koji je pretrpeo

štetu radnjom ili propustom organa strane države. To je ustanova diplomatske zaštite ili generalne

supstitucije kao diskreciono pravo države. Država je jedini sudija u smislu da odlučuje da li će, i u kom

obimu, priznati zaštitu svom fizičkom ili pravnom licu.

Država čiji je organ počinio protivpravni akt i prouzrokovao štetu stranom fizičkom licu ima pravo da

traži da se iskoriste unutrašnja pravna sredstva pre nego što država čiji je državljanin navodno oštećen

iznese spor na međunarodni plan.

Sticaj navedenih uslova konstituiše međunarodnu odgovornost države.

Postoje okolnosti koje isključuju protivpravnost akta. To su:

Docsity.com

1. Saglasnost povređene države. Opšte je prihvaćeno da saglasnost data od strane države radi izvršenja

od strane druge države akta nesaglasnog sa onim što bi bilo pravo prve države isključuje protivpravnost

akta u pitanju, izuzev u slučaju pravila jus cogens-a.

2. Samoodbrana. Vršenje prava na samoodbranu kao permisivne kogentne norme, u skladu sa

odredbama člana 51. Povelje, isključuje međunarodnu odgovornost države koja pribegava

samoodbrani.

3. Dozvoljene protivmere. Po analogiji sa samoodbranom i dozvoljene protivmere koje preduzima

oštećena država u skladu sa relevantnim pravilima međunarodnog prava ili mere koje preduzima

nadležna međunarodna organizacija ne konstituišu međunarodnu odgovornost. Navedene mere

isključuju odgovornost vis-a-vis države koja je počinila protivpravni akt, ali per se ne isključuje

protivpravnost eventualne povrede subjektivnih prava treće države. Da bi mere u pitanju isključile

odgovornost neophodno je da budu legalne.

4. Viša sila i neočekivani slučaj. Viša sila i neočekivani slučaj se, u Nacrtu pravila o odgovornosti

države, kvalifikuju kao neodoljiva sila ili nepredvidljivi spoljni slučaj van kontrole države koji je učinio

materijalno nemogućim da deluje saglasno sa međunarodnom obavezom ili da zna da njeno ponašanje

nije saglasno sa tom obavezom. Radi se o prirodnim događajima (poplave, zemljotres, epidemija i

slično) ili ljudskim radnjama (rat, revolucija i slično) koji deluju nezavisno od volje državnoga organa,

snagom uslova ili događaja koji su van kontrole države. Opšti je pravni princip da u slučaju u slučaju

više sile ili neodoljivog slučaja ne postoji odgovornost za štetu, budući da šteta proizlazi iz spoljašnjeg

uzroka koji se ne može pripisati državi.

5. Nevolja. Protivpravnost akta države nesaglasnog sa međunarodnom obavezom države isključena je i

u slučaju ako fizičko lice koje dela u svojstvu državnog organa preduzme akt, koji čini akt države, nije

imalo drugih načina, u situaciji nevolje za spasavanje svog života ili lica poverenih njegovoj pažnji.

6. Stanje nužde. Za razliku od nevolje koja označava stanje neposredne opasnosti po lična dobra samog

fizičkog lica koje dela u svojstvu državnog organa, nužda se kvalifikuje kao stanje opasnosti po vitalne,

suštinske interese same države. U doktrini se često isticalo da protivpravna radnja ili propuštanje

počinjeno u stanju nužde isključuje međunarodnu odgovornost države.

Član 33. Nacrta predviđa da se država može pozvati na stanje nužde kao osnov isključenja

protivpravnosti ukoliko:

a) akt je bio jedini način obezbeđenja suštinskog interesa države protiv ozbiljne i neposredne

opasnosti, i

b) da aktom nije ozbiljno oštećen suštinski interes države prema kojoj obaveza postoji.

Država se, međutim, ne može pozivati na stanje nužde:

a) ako međunarodna obaveza sa kojom akt države nije saglasan proističe iz peremptorne norme opšteg

međunarodnog prava; ili

b) ako je međunarodna obaveza sa kojom akt države nije, saglasan ustanovljena ugovorom koji,

eksplicitno ili implicitno, isključuje mogućnost pozivanja na stanje nužde u pogledu ove obaveze; ili

c) ако je ta država doprinela događanju stanja nužde.

Docsity.com

25. OBLICI ODGOVORNOSTI DRŽAVE

1. Direktna odgovornost države. Pod direktnom odgovornošću države podrazumeva se odgovornost

države za radnje svojih zakonodavnih, sudskih i izvršnih organa. Državi se mogu pripisati ne samo akti

ili propuštanja lica koja deluju de jure u ime države, kao delovi formalne strukture države, već i akti i

propuštanja lica koja de facto deluju, ili mogu delovati u ime države. Da bi se pojedinac, ili grupa

pojedinaca smatrala de facto agentima države neophodno je da se stekne nekoliko uslova. To su:

c) da su lica plaćena od države;

d) da su relevantne radnje finansirane i proveravane od države;

e) da su bile poznate odnosnoj državi.

Navedeni uslovi su, kako proizlazi iz prakse Međunarodnog suda pravde, samo neka vrsta indicija ili

spoljnih pokazatelja stvarne, efektivne kontrole države nad odnosnim licima kao suštinskog,

materijalnog uslova za odgovornost države.

Smatra se da odgovornost države za svoje zakonodavne organe nastaje u slučaju kada zakonodavni

organ donese zakon koji je nesaglasan sa međunarodnim obavezama države ili kada ne donese zakon

koji je neophodan za izvršavanje preuzetih obaveza. U nekim slučajevima odgovornost države nastaje

činjenjem ili propuštanjem zakonodavnog organa. U drugim slučajevima radnja ili propust

zakonodavnog organa per se ne konstituiše odgovornost države, već takvo dejstvo proizvodi šteta koja

iz radnje ili propusta zakonodavnog organa proistekne po drugu državu.

U odnosu na odgovornost države za akte izvršnih organa, u pozitivnom međunarodnom pravu

preovlađuje stanovište da država odgovara za radnje ili propuste bilo kog izvršnog organa bez obzira na

njegovo mesto u hijerarhiji.

Odgovornost države za akte bilo kog izvršnog organa brani se potrebom jasnoće i sigurnosti u

međunarodnim odnosima, a podela državnih službenika na „više" i „niže" stvara praktične probleme u

praksi. Razlika između viših i nižih službenika države odbačena je u arbitražnoj praksi u prvoj polovini

prošlog veka.

Predmet različitih mišljenja je i pitanje da li država odgovara za akte izvršnih organa preduzete ultra

vires, van njihove nadležnosti. Valja uzeti da država odgovara i za neovlašćene (ultra vires) akte svojih

organa. Razlika postoji samo u osnovu odgovornosti.

Ako državni organ počini protivpravni akt u normalnom vršenju svoje funkcije, tako da njegov akt ima

sva formalna obeležja zvaničnog akta, država odgovara za prouzrokovanu štetu na osnovu direktne

odgovornosti. Ako državni organ počini protivpravni akt u notornoj suprotnosti sa svojim ovlašćenjima,

tako da se šteta mogla izbeći da je štetnik pokazao dužnu pažnju, država odgovara po osnovu vikarne

odgovornosti.

Država je odgovorna i za rad svojih sudskih organa. Princip nezavisnosti sudskih organa, kao

opšteprihvaćeni princip organizacije državne vlasti, nije prepreka ovakvoj odgovornosti države.

Država odgovara za svoje sudske organe u dva slučaja:

Docsity.com

a) u slučaju kada njeni sudski organi na način suprotan preuzetim međunarodnim obavezama države

onemogućavaju strancu da ostvaruje svoja prava u sudskom postupku ili kada se sudski postupak

strancu neopravdano odlaže ili mu se u postupku postavljaju neopravdani zahtevi koji odudaraju od

utvrđene procedure. Radi se o tzv., odricanju od pravosuđa.

b) kada Sud donese odluku na štetu stranca očiglednim kršenjem obaveza koje je država preuzela na

međunarodnom planu.

2. Odgovornost države za akt privatnih lica (vikarna ili namesnička odgovornost). Vikarna ili namesnička

odgovornost se tiče odgovornosti države za radnje ili propuste pojedinaca, grupa pojedinaca ili pravnih

lica koja ne deluju u ime države, a pričine štetu stranoj državi ili njenim fizičkim i pravnim licima.

Klasično međunarodno pravo je odgovornost države za protivpravne akte fizičkih lica vezivalo za ideju

saučesništva države. Država je smatrana odgovornom ukoliko je bila svesna da pojedinac namerava da

počini zločin protiv druge države ili njenih državljana a ne spreči ga u toj nameri, ili ukoliko država

pruži zaštitu takvom licu odbijanjem ekstradicije ili propuštajući da ga kazni. Smatra se da na taj način

država prećutno odobrava akt pojedinca, uspostavlja vezu solidarnosti sa njegovim protivpravnim

aktom, odnosno da krši obavezu da spreči subjekte pod svojom nadležnošću da čine povrede prava

druge države. Iz ovakvog shvatanja proizlazi i sam izraz „vikarna ili namesnička odgovornost".

Pozitivno međunarodno pravo dopušta odgovornost države za akte privatnih lica ili grupa lica koja ne

deluju u njeno ime pod uslovom da je propustila da izvrši svoju međunarodnu obavezu sprečavanja

nezakonitog akta ili ukoliko, nakon što je akt počinjen, nije preduzela odgovarajuće zakonske mere

prema počiniocu. Država odgovara za sopstveni propust, odsustvo dužne pažnje nadležnih državnih

organa.

3. Odgovornost države za štetu koju prouzrokuju pobunjenici i ustanički pokreti. Kod odgovornosti za

štetu koju prouzrokuju pobunjenici i ustanički pokreti razlikujemo dva slučaja:

a) slučaj neuspele pobune ili ustanka. U ovom slučaju važi opšte pravilo da dr-

žava ne odgovara za akte ustanika ili pobunjenika, budući da je nemoguće očekivati

od države da vrši svoje nadležnosti nad teritorijama nad kojima, u uslovima suštinske iregularnosti,

nema i ne može vršiti potpunu kontrolu.

Izuzetak od ovog pravila konstituiše se ako se dokaže da državni organi nisu preduzeli mere koje su bile

u njihovoj moći da bi sprečile nastanak štete.

b) slučaj uspele pobune ili ustanka. Uspešno okončanje pobune ili ustanka tran-

sformiše organizaciju ustaničkog pokreta u organizaciju nove države. Kontinuitet or-

ganizacije predstavlja osnov pripisivanja novoj državi, radnji ili propusta ustaničkog

pokreta. Naime, u takvim slučajevima relevantna je ab initio, promenjena volja naroda ili dela naroda

koji od samog početka podržava ustanak a otkazuje poslušnost

državnom aparatu.

Država ne odgovara za radnje terorističkih grupa na svojoj teritoriji, niti je u obavezi da zaštiti strance

od akata terorističkih grupa. Izuzetak od ovog pravila postoji u slučaju saučesništva države ili u slučaju

Docsity.com

da država ne ispunjava svoje obaveze iz ugovora koji za predmet imaju suzbijanje terorizma ili

terorističkih akata. Poslednji put menjao Ribica dana 15 Feb 2012 12:31, izmenjena samo jedanput "Sve ima svoje, i vatra i led, u kap se spoje, i cemer i med... Sve ima svoje, vrlina i greh, tuge postoje da bi prizvale smeh..."

Ribica

Aktivni forumas

Postovi: 261

Pridružio se: 14 Mar 2009 16:56

Cash on hand: 99.00

[Donate]

Has thanked: 0 time

Have thanks: 0 time

•

•

•

•

Re: MJP - skripta (110 pitanja)

od Ribica » 08 Mar 2011 16:29

26. POJAM SUKCESIJE

Izraz „sukcesija država" se često koristi u širokom, nepreciznom značenju obuhvatajući dve stvari:

a) teritorijalnu promenu u smislu zamene jedne države drugom u odgovornosti za međunarodne odnose

nekog područja i

b) prenos dela prava i obaveza sa države prethodnice na državu sukcesora.

Da bi teritorijalna promena podrazumevala i prenos prava i obaveza koje je posedovao prethodni

teritorijalni suveren, neophodno je da je izvršena lege artis, u skladu sa relevantnim pravilima

međunarodnog prava. Ovaj princip, kao sužena projekcija koncepta zakonitosti u materiji teritorijalnih

promena, izražen je i u Konvenciji o sukcesiji država u odnosu na međunarodne ugovore (1978),

odnosno Konvenciji o sukcesiji država u odnosu na državnu imovinu, dugove i arhive (1983.).: „Ovi

članovi primenjuju se samo na dejstva sukcesije država izvršene u skladu sa međunarodnim pravom i,

posebno, principima međunarodnog prava otelotvorenim u Povelji UN".

Sukcesiju valja shvatiti kao legalnu promenu teritorijalnog suvereniteta koja sa sobom povlači

supstituciju dela prava i obaveza države prethodnice. U slučaju nelegalnih teritorijalnih promena radi

se o prostoj zameni suvereniteta nad određenim delom državne teritorije, tj. o de facto ili

Docsity.com

pseudosukcesiji.

27. SUKCESIJA I MEĐUNARODNOPRAVNI KONTINUITET

Teritorijalne promene mogu pokrenuti i pitanje međunarodnog pravnog kontinuiteta države pogođene

tim promenama. U ovoj tački se sukcesija i međunarodnopravni kontinuitet države dodiruju.

Sukcesija podrazumeva prenos dela prava i obaveza sa države prethodnice na državu sukcesora. Stoga,

možemo reći da je sukcesija odnos prema pravima i obavezama države prethodnice.

Međunarodnopravni kontinuitet, međutim, tiče se odnosa prema subjektivitetu države prethodnice, tj.

pitanja da li je raniji subjekt usled teritorijalnih promena nestao ili nastavlja da egzistira kao identičan

subjekt međunarodnog prava.

Međunarodnopravni kontinuitet kao pravni izraz suštinskog poklapanja prava i obaveza države u periodu

koji neposredno prethodi i sledi teritorijalnoj promeni (pravni identitet), podrazumeva neprekinuto

delovanje države kao nezavisnog subjekta u međunarodnim odnosima. Umanjenje državne teritorije

samo po sebi ne utiče na pravni identitet države. Ovaj princip međunarodnog prava duboko je

ukorenjen u međunarodnoj praksi.

Kao mogući izuzetak od navedenog principa navodi se slučaj kada teritorijalna promena

pogađa.„teritorijalni nukleus" države.

Odnos prema kontinuitetu opredeljen je u velikoj meri raznovrsnim interesima, tako da se neretko

stanovišta države koja je pogođena teritorijalnim promenama i trećih država ne poklapaju. Slučaj SFR

Jugoslavije, uopšte uzev, karakterišu dva momenta.

S jedne strane, većina država je osporavala kontinuitet SR Jugoslavije sa osloncem na mišljenja

Badinterove arbitražne komisije za koja bi se teško moglo reći da su jasna i koherentna.

S druge strane, ta osporavanja su dobrim delom bila političke, deklarativne prirode, jer su u

praktičnom delovanju treće države tretirale SR Jugoslaviju kao državu koja nastavlja kontinuitet SFRJ.

Tako su neprekinuto održavale diplomatske odnose sa SRJ i tretirale je kao stranu ugovornicu u

međunarodnim ugovorima koje je zaključila SFRJ, iako SRJ nije izrazila pristanak na obavezivanje tim

ugovorima nakon osamostaljenja federalnih jedinica bivše SFRJ. Kontroverzan je bio, takođe, status

SRJ u Organizaciji UN.

Kontroverza oko kontinuiteta SRJ razrešena je krajem 2000. godine, budući da se SRJ tada odrekla

zahteva za kontinuitetom i prihvatila status jedne od pet sukcesora bivše SFRJ.

28. PRAVNA PRIRODA SUKCESIJE

O pravnoj prirodi sukcesije država formulisane su brojne, neretko suprotstavljene teorije. Opšta

karakteristika evolucije teorijskih shvatanja o sukcesiji država izražava se u pomeranju težišta u

kvalifikaciji - od kvalifikacije sukcesije država kao nasleđivanja prava i obaveza do poimanja sukcesije

država kao zamene jednog suvereniteta drugim nad određenom teritorijom.

Docsity.com

Najstarije teorije sukcesija država građene su na analogiji sa ustanovom nasleđivanja u unutrašnjem

pravu. Sukcesija je za posledicu imala kompletan, potpun kontinuitet prava i obaveza između države

prethodnice i države sukcesora, sa izuzetkom prava i obaveza koja su imala personalni karakter, tj.,

bila vezana za ličnost vladara i njegovu dinastiju. Grocijusova koncepcija univerzalne sukcesije bila je

vladajuća u teoriji međunarodnog prava do 19. veka.

Osnovna slabost teorije univerzalne sukcesije država, kao i njenih modifikacija, leži u preširokom

korišćenju analogija sa pravilima koja regulišu odgovarajuće situacije u unutrašnjem pravu. Oslanjanje

na analogiju u konkretnoj stvari gubi iz vida kako suštinsku razliku između države, na jednoj strani, i

fizičkog lica, na drugoj, tako i razliku između dva autonomna poretka - međunarodnog i unutrašnjeg - u

kojima se sukcesija država događa.

Javljaju se teorije koje sukcesiju posmatraju kroz prizmu supstitucije suvereniteta nad određenom

teritorijom. Sa stanovišta odnosa prema pravima i obavezama države prethodnice, ove teorije se mogu

podeliti na one koje zagovaraju kontinuitet prava i obaveza države prethodnice i teorije koje stoje na

stanovištu diskontinuiteta prava i obaveza države prethodnice.

Za razliku od teorije univerzalne sukcesije po kojoj sukcesor stupa u prava i obaveze države

prethodnice u integralnom obliku, po teoriji o pravnom sledbeništvu država sukcesor stupa u prava i

obaveze države prethodnice kao da su njene sopstvene. Funkcija sukcesije u privatnom pravu je, dakle,

u tome da dozvoli nasledniku da uđe u odnose de cuiusa, a u javnom pravu prisvajanje prava i obaveza

de cuisa od strane sukcesora. Jedini izuzetak od pravila o kontinuitetu prava i obaveza države

prethodnice čine prava koja proističu iz jednostrane volje države prethodnice poput zakona kao i

politički ugovori koji se ne prenose budući da imaju lični karakter.

Po teoriji singularne sukcesije samo se prava države prethodnice prenose na državu sukcesora budući

da se nov suveren smatra originalnim i da svoj autoritet izvodi ex jure proprio a ne iz autoriteta druge

države. Sukcesija je, po ovom shvatanju, supstitucija bez kontinuiteta. Radikalne promene u

unutrašnjem poretku, po ovoj koncepciji, dovode do stvaranja novog državnog organizma koji nema

dodirnih tačaka sa starom državom, pa, otuda, ne može ni preuzeti obaveze koje je stara država

stvorila.

Njerereova doktrina o sukcesiji država stoji na stanovištu da sve obaveze vezane za ranije kolonije

nestaju u trenutku sticanja nezavisnosti kao rezultat pojavljivanja nezavisnog položaja prethodne

zavisne teritorije, uz mogućnost inoviranja na bazi sporazuma između sukcesora i ostalih

zainteresovanih država. Prestanak obaveza činom sticanja nezavisnosti ranijih zavisnih teritorija je bez

uštrba na prava koja država sukcesor poseduje po međunarodnom pravu.

29. UNUTRAŠNJI ORGANI ZA ODRŽAVANJE MEĐUNARODNIH ODNOSA

U unutrašnje organe za održavanje međunarodnih odnosa spadaju: šef države, vlada, ministar

inostranih poslova i predstavničko telo.

Docsity.com

1. Šef države. U pozitivnom pravu šef države je vrhovni organ spoljašnjeg zastupanja.

Položaj šefa države regulisan je ustavnim pravom i normama međunarodnog prava. Ustavi na različite

načine regulišu unutrašnje i međunarodne funkcije šefova država. Faktičko učešće šefa države u

međunarodnim odnosima može biti različito i kretati se od predsedničkog modela u kome je učešće

predsednika izraženo u toj meri da možemo reći da je on i formalno i materijalno najviši organ

zastupanja, do kabinetske vlade, u kome šef države samo otelotvoruje jedinstvo države u

međunarodnim odnosima, a u materijalnom smislu vođenje međunarodnih odnosa je u nadležnosti

vlade odnosno ministra inostranih poslova. Međunarodno pravo tretira šefove država na jednak način

bez obzira na njihova ustavna ovlašćenja. U načelu šef države može biti inokosni ili kolegijalni organ. U

praksi preovlađuje inokosni šef države, mada nisu nepoznati slučajevi kolektivnog šefa države.

Kolektivni šef države donosi relevantne odluke kao Celina, mada u izvesnim slučajevima kada priroda

poslova to zahteva, u ime kolektivnog šefa države nastupa član kolegijalnog tela.

Pravo zastupanja pripada stvarnom, efektivnom šefu države. To pravo ne poseduje šef države koji je

svoj položaj izgubio na neustavan način (revolucijom, državnim udarom ili pučem). Strane države

svrgnutom šefu države, međutim, mogu i dalje, po osnovu kurtoazije, odavati počasti i priznavati

imunitete koje, inače, uživa efektivni šef države.

Kao vrhovni organ spoljnjeg zastupanja, šef države deluje u međunarodnim odnosima bez posebnog

punomoćja. Smatra se da samom prirodom svoje funkcije poseduje opšte, pretpostavljeno punomoćje.

U tom smislu i Konvencija o ugovornom pravu (1969) utvrđuje da se šef države smatra predstavnikom

svoje države za sve akte koji se odnose na zaključenje ugovora bez obaveze podnošenja punomoćja.

Budući da šef države simbolizuje jedinstvo države u međunarodnim odnosima, pravilo je da se svi akti

države in foro externo neposredno ili posredno vezuju za njega. Reč je o aktima kao što su: proglašenje

ratnog stanja; zaključenje mira; akreditovanje i opozivanje diplomatskih predstavnika države u

inostranstvu; prijem akreditivnih i opozivnih pisama stranih diplomatskih predstavnika; vođenje

pregovora, bilo od strane samog šefa države ili u njegovo ime; izdavanje ratifikacionih instrumenata ili

ratifikacija međunarodnih ugovora.

U duhu vladajuće, internacionalističke teorije ovakva pozicija šefa države zasnovana je neposredno na

međunarodnom pravu. Po ovoj teoriji, međunarodno pravo, određuje krug lica koja predstavljaju

državu u međunarodnim odnosima i načine putem kojih je obavezuju u odnosima sa drugim subjektima

međunarodnog prava.

* Položaj šefa države u inostranstvu. Princip suverenosti država, udružen sa principom pravne

jednakosti, dovodi do konstituisanja posebnog položaja šefa države na teritorijama stranih država.

Bitna obeležja toga položaja su:

1. lična neprikosnovenost;

2. izuzeće od jurisdikcije organa stranih država;

3. nepovredivost stana;

4. sloboda opštenja;

5. počasti i povlastice.

Docsity.com

Osnov olakšica, privilegija i imuniteta šefa države leži u prirodi njegove funkcije. One se šefu države

priznaju kao vrhovnom organu zastupanja države, reprezententu jednog suvereniteta u odnosu na drugi

suverenitet.

Lična nepovredivost podrazumeva apsolutnu i potpunu bezbednost šefa države i njegove pratnje, te

korelativnu obavezu organa strane države da obezbede najbrižljiviju zaštitu protiv ma kakve povrede i

napada na njegov život, telesni integritet, čast i dostojanstvo.

Osnovni oblici izuzeća šefova država od jurisdikcije organa strane države su krivičnopravni i

građanskopravni imunitet. Krivičnopravni imunitet šefa države je apsolutne prirode i, u osnovi,

predstavlja refleks fundamentalnog principa par in parem non habet imperium. Kada je reč o

građanskopravnom imunitetu šefova stranih država, praksa nije uniformna. Preteže praksa da se

građanskopravni imunitet šefovima stranih država priznaje u svim okolnostima.

Počasti koje šef države uživa predviđene su etikecijom, i variraju od države do države. Zajednička

karakteristika im je da šefu države obezbeđuju poseban tretman u poređenju sa tretmanom ostalih

državnih zvaničnika i, posebno, običnih stranaca.

U operativnom smislu uloga šefa države u vođenju međunarodnih odnosa menjala se tokom vremena. U

doba apsolutizma šef je preduzimao sve važnije radnje u međunarodnim odnosima u ime države. U

periodu od završetka Bečkog kongresa 1815. godine pa do početka Prvog svetskog rata, uloga šefa

države u operativnom vođenju međunarodnih odnosa se suštinski smanjila. Drugi svetski rat označava

bujanje operativnih aktivnosti šefova država u međunarodnim odnosima.

2. Vlada i šef vlade. Kao jedan od unutrašnjih organa za održavanje međunarodnih odnosa može se

pojaviti kako vlada kao celina, tako i šef vlade. Formalne izjave i akti vlade (deklaracije, odluke i sl.),

obavezuju državu u čije ime su date. Šef vlade se smatra ovlašćenim po međunarodnom pravu da

izjavljuje volju u ime države. Konvencija o ugovornom pravu (1969) stipuliše da se šef vlade smatra

predstavnikom svoje države u svrhu preduzimanja akata u vezi sa zaključenjem ugovora na osnovu

svoje funkcije i bez obaveze podnošenja punomoćja.

Kada boravi u inostranstvu šef vlade uživa, mutatis mutandis, prava koja uživa i šef države uz smanjen

obim počasti.

3. Ministar inostranih poslova. Ministar inostranih poslova je član vlade resorno zadužen za vođenje

međunarodnih odnosa. Pored šefa države i šefa vlade on je jedini politički funkcioner države koga

međunarodno pravo smatra ovlašćenim da samostalno izjavljuje volju države u međunarodnim

odnosima. Ministar inostranih poslova operativno rukovodi spoljnom politikom jedne države. Njegove

izjave i akti neposredno obavezuju državu u čije ime su dati.

Kako je ministar inostranih poslova neka vrsta normalnog, regularnog posrednika između njegove

države i stranih država, ili, drugačije rečeno, srednji čovek, između šefa države i organa stranih

država, preko njega teče normalna komunikacija između država. U tom smislu strane vlade se obraćaju

ministru inostranih poslova preko svojih diplomatskih predstavnika ili predstavnika drugih zemalja koji

Docsity.com

zastupaju njihove interese u odnosnoj državi.

Duga lista uobičajenih nadležnosti ministra inostranih poslova obuhvata: izdavanje nota i ostalih oblika

komunikacije sa drugim državama; izdavanje naloga za pripremu dokumenata u vezi odnosa sa stranim

državama poput nacrta ugovora ili konvencija, izjave pravne ili faktičke prirode, deklaracije i slično;

predlaganje šefu države diplomatskih predstavnika, pripremu njihovih punomoćja i davanje instrukcija;

preporuke šefu države za prihvatanje akreditacija stranih diplomatskih predstavnika; izdavanje

egzekvatura stranim konzularnim predstavnicima; rukovođenje diplomatskim i konzularnim

predstavništvima u inostranstvu i drugo. Važna uloga pripada ministru inostranih poslova i u postupku

primene međunarodnog prava u nacionalnom pravnom poretku. U mnogim državama tumačenja

relevantnih pravila međunarodnog prava koja, na zahtev sudova ili drugih državnih organa, daje

ministarstvo inostranih poslova, imaju na jedan ili drugi način, obavezujuće i konačno dejstvo.

U međunarodnoj praksi ministar inostranih poslova kada boravi u inostranstvu uživa položaj analogan

šefu države ili šefu vlade, srazmerno umanjen u delu koji se tiče počasti koje mu se iskazuju.

4. Ostala ministarstva. Intenziviranje međunarodne saradnje kandidovalo je i pitanje uloge ostalih

ministarstava u vođenju međunarodnih odnosa ili, barem, pojedinih vrsta međunarodnih odnosa. Budući

da, među ministrima samo ministar spoljnih poslova poseduje pretpostavljeno generalno punomoćje za

izražavanje volje države u međunarodnim odnosima, šefovi ostalih resora su u svrhu vođenja pregovora

i zaključivanja međunarodnih ugovora dobijali uvodno pismo izdato od strane ministra inostranih

poslova ili punomoćje. U tom slučaju resorni ministar nastupao je kao opunomoćenik vlade u

konkretnoj stvari.

5. Predstavničko telo. Zbog svoje glomazne kompozicije predstavnička tela ne učestvuju neposredno u

vođenju međunarodnih odnosa poput šefa države ili ministra inostranih poslova. Činjenice da

predstavlja najviši organ vlasti, predstavničko telo zaslužuje da u širem smislu bude okvalifikovano kao

organ za održavanje međunarodnih odnosa.

Postoji jasna razlika u položaju između šefa države, šefa vlade i ministra unutrašnjih poslova, s jedne

strane, i predstavničkog tela kao organa za održavanje međunarodnih odnosa, s druge. Predstavničko

telo je središte, u kome se formira državna volja, koja se prema stranim državama i drugim subjektima

međunarodnog prava izražava kroz aktivnosti šefa države, šefa vlade i ministra inostranih poslova kao

unutrašnjih organa za održavanje međunarodnih odnosa.

30. DIPLOMATSKI PREDSTAVNICI

* Diplomatski predstavnici. Pod diplomatskim predstavnikom podrazumeva se lice koje je ovlašćeno da

svoju državu, u okviru utvrđenih prava i obaveza, zastupa u odnosu prema drugim državama.

Osnovni akt u materiji diplomatskog prava je Konvencijao diplomatskim odnosima (1961). U preambuli

Konvencija utvrđuje da se u pitanjima koja nisu izričito regulisana odredbama Konvencije i dalje

Docsity.com

primenjuju pravila običajnog međunarodnog prava. Konvenciji su pridodata i dva fakultativna

protokola. Protokol koji se odnosi na obavezno rešavanje sporova i Protokol sa fakultativnim

potpisivanjem koji se tiče sticanja državljanstva.

Za razliku od navedenih akata koji za predmet imaju stalna diplomatska predstavništva, Konvencija o

specijalnim misijama (1969) reguliše specijalne misije kao oblik ad hoc diplomatije. Uz Konvenciju o

specijalnim misijama donet je i Fakultativni protokol o obaveznom rešavanju sporova koji proisteknu iz

primene ili tumačenja primene Konvencije.

* Uspostavljanje diplomatskih odnosa. Uspostava diplomatskih odnosa podrazumeva saglasnost dve ili

više država. Uobičajeni način održavanja diplomatskih odnosa između dve države je da svaka od njih

uspostavi stalnu diplomatsku misiju na teritoriji druge. Države su ovlašćene da, na bazi sporazuma,

diplomatske odnose uspostave i na druge načine kao što je, primera radi, obavljanje diplomatskih

odnosa preko njihovih misija u trećoj državi, tzv. zajedničko zastupanje.

Diplomatska praksa poznaje i slučajeve višestrukog zastupanja. Radi se o slučaju kada je diplomatski

predstavnik akreditovan u više zemalja, mada se sedište diplomatske misije nalazi u jednoj od njih.

* Sastav diplomatske misije. Diplomatska misija je složen organizam u čiji sastav ulaze:

1. šef misije;

2. diplomatsko osoblje, tj. članovi osoblja misije koji imaju diplomatski status.

3. administrativno i tehničko osoblje; i

4. poslužno osoblje.

Konvencija deli šefove misija na tri klase:

1. ambasadore ili nuncije akreditovane kod šefova država i druge šefove misija odgovarajućeg ranga;

2. poslanike, ministre ili internuncije akreditovane kod šefova država; i

3. otpravnike poslova akreditovane kod ministra inostranih poslova.

Države gotovo bez izuzetka šefove diplomatskih misija postavljaju u rangu ambasadora. Ambasadori,

kao i ostali diplomatski predstavnici prve klase, formalno se titulišu kao „izvanredni predstavnik i

opunomoćeni ministar".

Konvencija u prvu klasu, pored ambasadora, svrstava i nuncije akreditovane kod šefova država i druge

šefove misije odgovarajućeg ranga. Nuncije predstavljaju stalne i redovne ambasadore Svete stolice

koji se odašilju radi obavljanja redovnih diplomatskih poslova. Pored nuncija, praksa Svete stolice

poznaje i legate – pod kojima se podrazumevaju diplomate iz reda kardinala, koji se šalju samo

katoličkim državama u vanrednim misijama specijalne, pretežno crkvene prirode.

Izraz „drugi šefovi misija odgovarajućeg ranga" obuhvataju lica poput ambasadora akreditovanih pri

međunarodnim organizacijama, (recimo, pri OUN), ili ambasadore akreditovane na konferencijama

dugog trajanja kao što je, primera radi, Konferencija o razoružanju.

Za razliku od prve dve klase šefova diplomatskih misija koje se akredituju kod šefova država, otpravnici

poslova akredituju se kod ministra inostranih poslova. Otpravnike poslova u smislu šefova diplomatskih

Docsity.com

misija, valja razlikovati od privremenih otpravnika poslova. Privremeni otpravnik poslova nije

akreditovan u tom svojstvu već je to član misije koji vrši dužnost šefa misije u slučaju ako je mesto

šefa misije upražnjeno, ili ako je šef misije sprečen da vrši svoje funkcije. Diplomatski odnosi na nivou

otpravnika poslova, uspostavljaju se, po pravilu, u situacijama kada se nisu stekli relevantni uslovi za

pune diplomatske odnose. Ti uslovi mogu biti diplomatske ili političke prirode.

Diplomatski predstavnici akreditovani u jednoj zemlji sačinjavaju diplomatski kor. Po svojoj prirodi,

diplomatski kor nije pravno lice, skup pojedinaca povezanih međusobnim pravima i obavezama, već

prosto jedan slobodan skup odvojenih, jedan prema drugom nezavisnih lica, među kojima postoji čisto

moralna veza zasnovana na solidarnosti izvesnih prava i interesa njihovih dotičnih država, ukoliko ta

solidarnost ne može postojati bez štete po nezavisnost svake od tih država.

Na čelu diplomatskog kora nalazi se doajen. Doajen diplomatskog kora se određuje na osnovu dva

objektivna kriterijuma:

a) doajen, po pravilu, pripada najvišoj klasi diplomatskih predstavnika - klasi

ambasadora;

b) danu i času preuzimanja funkcija.

U diplomatsko osoblje spadaju savetnici misija, sekretari i atašei. Država imenovanja notifikuje

ministarstvu inostranih poslova države prijema imenovanje članova misije, njihov dolazak i konačni

odlazak ili prestanak njihovih funkcija u misiji. Po pravilu, država imenovanja je slobodna u izboru

članova misije, tako da njihova imena ne dostavlja unapred državi prijema kao što čini u odnosu na

šefa misije. Ova činjenica, međutim, ne sprečava državu prijema, da u bilo koje vreme, čak, i pre nego

što odnosna osoba stigne u državu prijema i preuzme svoje dužnosti, obavesti državu imenovanja da je

odnosno lice persona non grata (nepoželjna ličnost).

Od pravila da se za lica sa diplomatskim statusom, izuzev šefa misije, ne traži prethodno davanje

saglasnosti izuzimaju se, prema Konvenciji, vojni, pomorski ili vazduhoplovni atašei. Administrativno i

tehničko osoblje misije čine administrativni službenici, tehnički stručnjaci, prevodioci i slično. Član

administrativnog osoblja misije nema diplomatski status, pa, otuda, ni veći deo privilegija i imuniteta

koji iz takvog statusa proizlazi.

Konvencija određuje poslužno osoblje kao osoblje misije zaposleno na poslužnim dužnostima u misiji.

Radi se o licima kao što su: baštovani, kuvari, vozači i slično. Jedino efektivno pravo koje uživaju jeste

da u slučaju rata ne mogu biti zadržani već moraju biti repatrirani zajedno sa licem u čijoj su se službi

nalazili.

Diplomatski predstavnik može angažovati i privatnu poslugu (privatni sekretari, domaći učitelji itd.).

Ova lica nisu službenici države koja akredituje već su u privatnoj službi člana misije.

Poseban status uživaju diplomatski kuriri. Pod diplomatskim kurirom podrazumeva se lice koje je

ovlašćeno od nadležnih vlasti države odašiljanja, i u tom smislu opremljeno službenim dokumentom

koji sadrži njegov status, da čuva, transportuje i isporuči diplomatsku torbu i da preda službenu

usmenu poruku diplomatskoj misiji, konzularnom predstavništvu, specijalnoj misiji ili drugoj misiji ili

delegaciji države odašiljanja bez obzira gde se ona nalazi, kao i drugim državama ili međunarodnim

Docsity.com

organizacijama. Diplomatski kurir uživa kako privilegije i imunitete u vršenju svojih službenih funkcija

tako i olakšice od strane države tranzita. Pod „diplomatskim prtljagom" podrazumevaju se svi paketi

koji sadrže službenu korespondenciju, dokumenta ili stvari koje služe isključivo u službene svrhe i koje

imaju vidljive spoljašnje oznake njihovog karaktera a u funkciji su komunikacije između države

odašiljanja i njenih diplomatskih predstavništava, konzularnih predstavništava, specijalnih misija ili

drugih misija i delegacija.

* Funkcije diplomatskih predstavnika. Konvencija o diplomatskim odnosima navodi sledeće osnovne

funkcije diplomatskih predstavnika:

1. predstavljanje države koja akredituje kod države kod koje se akredituje. Diplomatske misija

predstavlja državu imenovanja u državi prijema. Misija, posebno preko šefa misije, je ovlašćeni

predstavnik svoje vlade u komunikaciji sa vladom države prijema, ili u bilo kojim diskusijama koje se

vode o pitanjima koja iskrsavaju u međusobnim odnosima dve države.

2. zaštita u državi kod koje se akredituje, interesa države koja akredituje i njenih državljana, u

granicama koje dozvoljava međunarodno pravo.

3. pregovaranje kod vlade kod koje se akredituje. Ovlašćenje šefova diplomatskih misija u konkretnoj

stvari ograničeno je u dvostrukom smislu: ratione materiae (odnosi se samo na ugovore koji se

zaključuju između države imenovanja i države prijema) i ratione valorem (ograničeno je na svrhe

usvajanja teksta ugovora).

4. obaveštavanje, svim dozvoljenim sredstvima, o uslovima i razvoju događaja u državi kod koje se

akredituje i podnošenje izveštaja o tome vladi države koja akredituje. Funkcija obaveštavanja je u

praksi najdelikatnija diplomatska funkcija. Predmet ove funkcije su ne samo akti vlade i drugih

državnih organa države prijema, već ukupne političke, kulturne, socijalne i ekonomske aktivnosti u

državi prijema koje mogu biti od interesa za državu odašiljanja. Diplomatski predstavnik ne samo što

prikuplja relevantna obaveštenja o stanju stvari u državi prijema, već na zahtev nadležnih organa

države prijema pruža relevantne informacije o stanju stvari u svojoj zemlji.

5. unapređivanje prijateljskih odnosa i razvijanje privrednih, kulturnih i naučnih odnosa, između države

koja akredituje i države kod koje se akredituje.

* Prostorije diplomatske misije. Pod „prostorijama diplomatske misije" podrazumevaju se zgrade ili

delovi zgrada i okolna zemljišta koja se koriste za potrebe misije, uključujući i rezidenciju šefa misije.

Konvencija predviđa da su prostorije misije nepovredive, tako da organi teritorijalne države mogu da

uđu u prostorije misije samo uz pristanak šefa misije.

Nepovredivost prostorija diplomatske misije je, izuzev u slučaju saglasnosti šefa misije, apsolutne

prirode. Zbog toga ulazak organa teritorijalne države u prostorije diplomatske misije u cilju

sprečavanja izvršenja krivičnog dela ili preuzimanja radnje radi kažnjavanja počinilaca krivičnih dela u

ambasadi, a bez odobrenja šefa misije, ne može smatrati dopuštenim.

Nepovredivost prostorija misije se proteže i na nameštaj i druge predmete koji se u njima nalaze, kao i

Docsity.com

prevozna sredstva koja ne mogu biti predmet nikakvog pretresa, rekvizicije, zaplene ili mera izvršenja.

Diplomatska misija i njen šef imaju pravo da koriste zastavu i grb svoje zemlje, kako na prostorijama

misije tako i na rezidenciji šefa misije i na njegovim sredstvima prevoza

* Arhiva i dokumenti diplomatske misije. Pravilo je da su arhiva i dokumenti misije nepovredivi u svako

doba i ma gde se nalazili. Konvencija sadrži i posebno pravilo o nepovredivosti arhiva i dokumenata

imajući u vidu njihov značaj za aktivnosti diplomatske misije. Smisao navedene odredbe je u tome da

je nepovredivost arhiva i dokumenata samostalno pravilo, iz čega sledi obaveza države prijema da tu

nepovredivost poštuje ma gde se arhiva i dokumenti misije u konkretnom trenutku nalaze.

Pravilo o nepovredivosti arhiva i dokumenata obuhvata službene arhive dokumente i privatne arhive i

prepisku diplomata.

* Olakšice u radu misije, sloboda kretanja i komunikacija. Postoji opšta obaveza države prijema da

pruže svaku pomoć diplomatskoj misiji u cilju uspostavljanja diplomatske misije kao i njenog

normalnog funkcionisanja.

Država prijema obezbeduje članovima misije slobodu putovanja i kretanja na svojoj teritoriji. Izuzetak

od ovog pravila odnosi se na zone u koje je ulaz zabranjen i posebno regulisan iz razloga nacionalne

bezbednosti.

Ograničenja su ustanovljavana uglavnom na dva načina:

a) indirektno kroz proglašenje velikih područja za zone bezbednosti. U tom smislu svaka zemlja

ustanovljava zone bezbednosti oko važnih, strateških vojnih objekata.

b) direktno, ograničenjem slobode kretanja stranih diplomatskih predstavnika na relativno usko

područje oko sedište misije.

* Sloboda opštenja. Sloboda opštenja diplomatske misije od suštinskog je značaja za obavljanje njenih

funkcija. Otuda Konvencija ne samo što dozvoljava slobodno opštenje misije u sve službene svrhe, već

predviđa daje država prijema dužna da štiti slobodu opštenja misije. Konvencija predviđa da u

opštenju sa vladom i sa drugim misijama i konzulatima države koja akredituje, ma gde se oni nalazili,

misija može upotrebljavati odgovarajuća sredstva komunikacije, uključujući diplomatskog kurira i

poruke kodeksom ili šifrom.

Konvencija predviđa da je službena prepiska misije nepovrediva. Pod službenom prepiskom

podrazumeva se svaka prepiska koja se odnosi na misiju i njene funkcije. Paketi koji čine diplomatsku

valizu treba da nose vidne spoljne oznake svoje prirode i mogu sadržati samo diplomatske dokumente

ili predmete za službenu upotrebu. Zaštićenost diplomatske valize ponekad motiviše države da ih

zloupotrebe.

* Prestanak funkcije diplomatskog predstavnika. Funkcija diplomatskog predstavnika može da prestane

iz dve grupe razloga.

Docsity.com

Prvu grupu čine razlozi koji nisu neposredno vezani za diplomatskog predstavnika. Radi se, u stvari, o

prekidu diplomatskih odnosa koji ipso facto dovodi do prestanka funkcija diplomatskog predstavnika.

Do prekida diplomatskih odnosa dolazi iz sledećih razloga:

1. jednostranim aktom države između kojih postoje diplomatski odnosi

2. izbijanjem rata između država koje imaju uspostavljene diplomatske odnose.

3. nestankom jedne od država između kojih su uspostavljeni diplomatski odnosi.

Drugu grupu razloga prestanka diplomatske funkcije čine osnovi vezani neposredno za diplomatskog

predstavnika. Funkcija diplomatskog predstavnika može prestati na sledeće načine:

1. opozivanjem diplomatskog predstavnika od strane države imenovanja

2. notifikacijom države koja akredituje državi prijema da su funkcije diplomatskih predstavnika

prestale

3. notifikacijom države prijema državi koja akredituje da ta država odbija da prizna diplomatskog

predstavnika za člana misije

4. istekom roka na koji akreditivno pismo glasi kada je ono dato samo za određeni, ograničeni period

5. smrću diplomatskog predstavnika.

31. LIČNE PRIVILEGIJE I IMUNITETI DIPLOMATSKIH PREDSTAVNIKA

* Lične privilegije i imuniteti diplomatskih predstavnika. Lične privilegije i imuniteti diplomatskih

predstavnika obuhvataju:

1. neprikosnovenost;

2. diplomatski imunitet; i

3. izuzeće od poreza, taksa i drugih fiskalnih davanja.

* Neprikosnovenost diplomatskih predstavnika. Diplomatski agent ne može biti podvrgnut nikakvoj vrsti

hapšenja ili pritvora, a država kod koje se akredituje tretira ga sa dužnim poštovanjem i preduzima sve

razumne mere da bi sprečila nanošenje uvreda njegovoj ličnosti, njegovoj slobodi ili njegovom

dostojanstvu.

Lična nepovredivost diplomatskog agenta znači, između ostalog, da diplomatski agent ne može biti

podvrgnut merama koje predstavljaju direktnu prinudu. Izuzetak od ovog opšteg principa postoji u

slučaju samoodbrane ili, u izuzetnim okolnostima, mera koje se preduzimaju prema diplomatskom

agentu da bi se sprečilo izvršenje teškog krivičnog dela.

Povreda lične nepovredivosti diplomatskog agenta povlači međunarodnu odgovornost države prijema

bez obzira da lije povreda učinjena umišljajno ili iz nehata.

Opšte pravilo o nepovredivosti diplomatskog predstavnika utvrđeno Konvencijom o diplomatskim

odnosima (1961), konkretizovano je odredbama Konvencije o sprečavanju i kažnjavanju akata

terorizma koji imaju oblik zločina protiv ličnosti i iznuđivanja, koji su od međunarodnog značaja (1971)

i Konvencije o sprečavanju krivičnih dela protiv lica pod međunarodnom zaštitom uključujući i

Docsity.com

diplomatske predstavnike (1973).

* Imuniteti diplomatskih predstavnika. Diplomatski predstavnici poseduju u državi prijema sudski

imunitet. Imunitet podrazumeva izuzeće od vršenja jurisdikcije sudova države prijema. Zakoni države

prijema važe za sva lica koja borave na njenoj teritoriji, pa, prema tome, i za diplomatske

predstavnike. No, u slučaju prekršaja tih zakona diplomatski predstavnici ne mogu, poput ostalih lica

koja se nalaze na teritoriji države prijema, biti podvrgnuti vršenju jurisdikcije sudskih organa države

prijema. Zbog toga se i kaže da su u odnosu na diplomatske predstavnike zakoni države prijema lex

imperfecta.

Postoji izvesna razlika u obimu krivičnopravnog i građanskopravnog imuniteta diplomatskih

predstavnika.

Krivičnopravni imunitet diplomatskih predstavnika je apsolutan i to u dvostrukom smislu reči. S jedne

strane, diplomatski predstavnik ne odgovara ni za najteža krivična dela počinjena na teritoriji države

prijema. S druge strane, diplomatski predstavnik se ne može odreći krivičnopravnog imuniteta. Ratio

ovog pravila leži u činjenici da se krivičnopravni imunitet ne daje diplomatskom predstavniku ad

personam, već kao predstavniku države. Otuda, samo se država može odreći krivičnopravnog imuniteta

datog njenom diplomatskom predstavniku.

Imunitet diplomatskog predstavnika u građanskom i upravnom postupku je relativan u dvostrukom

smislu reči. Naime, pravilo o imunitetu diplomatskog predstavnika u građanskom i upravnom postupku

se ne primenjuje u slučajevima:

1. stvarne tužbe koja se odnosi na privatne nepokretnosti na teritoriji države kod koje se akredituje,

osim ako diplomatski predstavnik poseduje tu nepokretnost za račun države koja akredituje a za

potrebe misije;

2. tužbe koja se odnosi na nasleđe, u kojoj se diplomatski predstavnik pojavljuje kao izvršilac

testamenta, administrator, naslednik i legator po privatnoj osnovi a ne u ime države koja akredituje; i,

3. tužbe koja se odnosi na slobodne profesije ili trgovačke delatnosti ma kakva ona bila, koju vrši

diplomatski agent u državi u kojoj se akredituje, izvan njegovih službenih funkcija.

Diplomatski agent može se prećutno odreći imuniteta u građanskom i upravnom postupku. Konvencija

utvrđuje da se diplomatski agent ne može pozivati na sudski imunitet u pogledu protivzahteva

neposredno vezanog za osnovni zahtev ako sam pokrene sudski postupak u vezi sa osnovnim zahtevom.

Opšte je pravilo da se država koja akredituje može lišiti sudskog imuniteta diplomatskih agenata i lica

koja uživaju diplomatski imunitet, kako u krivičnopravnim tako i u građanskopravnim stvarima.

Konvencija uslovljava pravilo da odricanje od imuniteta mora biti izričito.

Diplomatski agenti uživaju imunitete kako u pogledu radnje ili propusta u vršenju službene dužnosti

tako i radnji i propusta van nje.

Pored diplomatski agenata, imunitete uživaju i drugi, nediplomatski članovi osoblja diplomatske misije.

Konvencija utvrđuje da imunitete uživaju u celini ili delimično:

1. članovi porodice diplomatskog agenta uživaju pune privilegije i imunitete utvrđene Konvencijom,

Docsity.com

pod uslovom da nisu državljani države prijema i da su članovi domaćinstva diplomatskog agenta;

2. članovi administrativnog i tehničkog osoblja misije, kao i članovi njihovih porodica koji čine deo

njihovih domaćinstava ako nisu državljani države prijema, uživaju puni krivičnopravni imunitet.

Priznaje im se samo funkcionalni imunitet od građanskog i upravnog sudstva države prijema, tj.

imunitet za postupke koji su učinjeni u vršenju njihovih funkcija;

3. članovi poslužnog osoblja, pod uslovom da nisu državljani države kod koje se akredituje ili u njoj

nemaju stalno prebivalište, uživaju funkcionalni imunitet, imunitet u pogledu postupaka učinjenih u

vršenju svojih funkcija.

Članovi privatne posluge članova misije ne uživaju imunitete i privilegije na osnovu međunarodnog

prava. Država prijema može članovima privatne posluge da prizna izvesne privilegije i imunitete na

osnovu kurtoazije.

* Privilegije diplomatskih predstavnika. Konvencija o diplomatskim odnosima izričito reguliše privilegije

diplomatskih predstavnika i time ih iz kurtoazije pretače u pravnu obavezu države prijema.

Diplomatski predstavnik oslobođen je svih poreza i taksi, ličnih ili stvarnih, državnih, regionalnih ili

komunalnih.

Navedena odredba Konvencije je ratione materiae - ograničena na neposredne poreze, tako da ne

podrazumeva oslobađanje od posrednih poreza, tj. poreza koji su uključeni u cenu robe ili usluge.

Diplomatski predstavnik plaća poreze i takse koji se odnose na njegovu privatnu nepokretnu imovinu na

teritoriji države prijema, nasledne takse kao i poreze i takse na lične prihode koje ostvaruje nezavisno

od svoje funkcije diplomatskog predstavnika. Diplomatski predstavnik je oslobođen svih ličnih davanja,

svake javne službe i vojnih nameta kao što su rekvizicija, kontribucije i vojni smeštaj.

Konvencija sadrži opštu odredbu na osnovu koje se diplomatskim predstavnicima odobrava i

oslobođenje od carina, taksa i drugih dažbina:

a) predmeta namenjenih za službene potrebe; i

b) predmeta namenjenih za ličnu upotrebu diplomatskog agenta i članova njegove porodice koji čine

njegovo domaćinstvo uključujući i predmete namenjene za njegov smeštaj.

Vršenje ovog prava diplomatskih predstavnika reguliše se i zakonom ili drugim pravnim aktom države

prijema.

Po pravilu, šef misije, kao i diplomatski agent, ne podležu ograničenjima u pogledu vrednosti imovine

koju uvoze u navedene svrhe.

Od značaja je da se radi o predmetima koji su za službene potrebe misije i za ličnu upotrebu

diplomatskog agenta, te da se ne prodaju na teritoriji države prijema.

Lični prtljag diplomatskog predstavnika ne podleže pregledu. Od ovog pravila postoji izuzetak u slučaju

ozbiljnih razloga za sumnju da taj prtljag sadrži predmete koji nisu oslobođeni restriktivnih mera, ili

predmete čiji je uvoz ili izvoz zabranjen zakonodavstvom ili podleže karantinskim propisima države kod

koje se akredituje. U takvim slučajevima pregled prtljaga se može vršiti ali samo u prisustvu

diplomatskog agenta ili njegovog ovlašćenog predstavnika.

Docsity.com

"Sve ima svoje, i vatra i led, u kap se spoje, i cemer i med... Sve ima svoje, vrlina i greh, tuge postoje da bi prizvale smeh..."

Ribica

Aktivni forumas

Postovi: 261

Pridružio se: 14 Mar 2009 16:56

Cash on hand: 99.00

[Donate]

Has thanked: 0 time

Have thanks: 0 time

•

•

•

•

Re: MJP - skripta (110 pitanja)

od Ribica » 08 Mar 2011 16:31

32. PRAVNI OSNOV IMUNITETA I PRIVILEGIJA DIPLOMATSKIH PREDSTAVNIKA

* Pravni osnov imuniteta i privilegija diplomatskih predstavnika. Tokom vremena iskristalisale su se tri

teorije o pravnom osnovu imuniteta i privilegija diplomatskih predstavnika:

a) teorija eksteritorijalnosti,

b) teorija reprezentacije i

c) funkcionalna teorija.

Suštinu teorije eksteritorijalnosti Grocijus je formulisao na sledeći način: „Prema međunarodnom

pravu, kao što ambasador predstavlja na osnovu neke fikcije, samo ličnost svog vladara, on se isto tako

smatra ličnom fikcijom, kao da je van teritorije one države kod koje vrši svoje funkcije."

U klasičnom međunarodnom pravu kada je ova teorija primenjivana, smatralo se da se vladar, budući

personifikacija države, kada boravi u inostranstvu nalazi extra territorium, dakle, pravno van zemlje u

kojoj fizički boravi.

Po analogiji zgrada ambasade se posmatrala kao fiktivni deo državne teritorije. Teorija

eksteritorijalnosti zasnovana je na fikciji da se diplomatski predstavnik nalazi van teritorijalne države,

da je pravno vezan za državu odašiljanja. Zbog toga on ne podleže teritorijalnim zakonima poput

običnih stranaca. U svom značenju teorija eksteritorijalnosti je uglavnom danas odbačena. Teorija

reprezentacije vuče korene iz srednjeg veka kada je ambasador smatran za ličnog predstavnika

Docsity.com

suverena. U svetlosti fundamentalnog principa par in parem non habet imperium smatralo se da je

svaki akt protiv ličnog integriteta diplomatskog predstavnika u stvari akt protiv samog vladara.

Ova teorija našla je svoj izraz u pravilima koja su se ticala ranga diplomatskih predstavnika usvojena na

Bečkom kongresu 1815. godine. Iako je, s obzirom na pobedu parlamentarizma, ova teorija u čistom

obliku neprimerena današnjem stanju stvari, ugrađena je u relevantne odredbe Konvencije o

diplomatskim odnosima koje regulišu klase diplomatskih predstavnika u delu koji se odnosi na

ambasadore ili nuncije, odnosno poslanike, ministre ili internuncije akreditovane kod šefova država.

Funkcionalna teorija osnov privilegija i imuniteta nalazi u razlozima praktične prirode. Odsustva

jurisdikcije organa države prijema nad diplomatskim predstavnicima, ova teorija vidi kao uslov

normalnog i nesmetanog obavljanja odgovornih diplomatskih funkcija.

Ona prećutno polazi od pretpostavke da bi i skrupulozno vršenje jurisdikcije organa države prijema nad

diplomatskim predstavnicima onemogućilo, ili barem, značajno ograničilo mogućnost obavljanja

diplomatskih funkcija.

U pozitivnom pravu u privilegijama i imunitetima diplomatskih predstavnika, prepoznaje se

kombinovan, mešovit uticaj teorije reprezentacije i funkcionalne teorije.

33. SPECIJALNE MISIJE

* Geneza specijalnih misija. Kao oblik ad hoc diplomatije specijalne misije imaju dugu predistoriju u

međunarodnim odnosima.

Specijalne misije se obično vezuju za velike međunarodne kongrese i konferencije. Praksa održavanja

međunarodnih kongresa i konferencija nije, međutim, dovela do konstituisanja posebnih pravila koja bi

regulisala materiju specijalnih misija. Za to je postojao jak razlog. Države učesnice su u prošlosti na

međunarodnim kongresima i konferencijama bile, po pravilu, predstavljane šefovima država a njihov

položaj u inostranstvu bio je regulisan posebnim pravilima međunarodnog prava. Na ostale članove

delegacije su se, po analogiji, primenjivala pravila koja su važila za stalne diplomatske predstavnike.

* Pojam specijalne misije. Konvencija o specijalnim misijama (1969) definiše specijalnu misiju kao

privremenu misiju koja predstavlja državu, koju jedna država upućuje u drugu državu, uz saglasnost

ove poslednje, u cilju pregovaranja o određenim pitanjima ili izvršenja određenog zadatka.

Široko definisan cilj specijalne misije kao „pregovaranje o određenim pitanjima ili izvršenju određenog

zadatka" omogućava državama da elastičnu formu popune sadržajem koji im odgovara. Mogu biti

odašiljane kako u političke tako i u tehničke svrhe.

U svetlosti Konvencije sledeći elementi čine pojam specijalne misije:

1. specijalnu misiju šalje država koja je subjekt međunarodnog prava, u drugu državu koja je takođe

subjekt međunarodnog prava.

2. specijalna misija nije odgovorna za održavanje regularnih diplomatskih odnosa između država.

3. specijalna misija može biti odaslata u drugu državu samo na osnovu njene unapred date saglasnosti.

Docsity.com