ILOA LE LAMATIAGA MA SAUNIUNI AI Tagata, meatono ma mala faalenatura i Niu Sila SAMOAN Pe a tupu se mala faafuasei Mafui‘e: Afai o loo e i totonu o le fale, na o ni nai au laa lava, faapa‘ū i lalo, kava lou no ma pipii mau. Aua ne‘i e alu i fafo se‘i uma lelei lūlūga ma ua e maunoa ua saogalemu lou alu i fafo. Afai o loo e i fafo, na ona e sōsō teisi ese lava mai ni fale, o laau, molī o le auala ma poumolī, ona e faapa‘ū lea i lalo, kava lou no ma pipii mau. Afai o loo e aveina se taavale, afe i tua i se vaipanoa taalaelae, tu le taavale ma nofo ai pea i totonu ma faamau pea lou fusipa‘u seia uma lūlūga. A uma loa lūlūga, toe faaauau le malaga ae ia faaeteete ma alofia auala laupapa poo ni auala sima e tafe ai vai atonu ua faaleagaina. Sunami: Vave ona e agai i se laufanua maualuga o latalata ane, poo lou matuā alu mamao lava i totonu o nofoaga maouta. Aua lava ne‘i e alu i nofoaga tu matafaga pe lalata i le sami e te fia matamata i le sunami. Alu ma tapena lau ato o mea e moomia mo le solaaga ma au fagafao pe afai e saogalemu ona e aveina. Savali pe vili se uila pe a mafai, faatoa ave le taavale pe a matuā manaomia. Afai ua lē mafai ona e sola ese mai le sunami, alu i luga o se fogafale maualuga o se fale o loo malosi, pe e te a‘e i luga o le taualuga o se fale poo se laau. Maugamu: Nonofo i totonu o le fale leaga o lefulefu mai maugamu e lamaa ai le soifua maloloina; afai e pa se maugamu a o e i fafo, saili sou lafitaga i totonu o se taavale poo se fale. Afai e iai se mea e alagatatau ai ona e alu i fafo, fai sau taligutu (mask) ma se talimata (goggles) ma ufiufi lou no. Tape uma paipa o loo fesootai ane i alavai ina ia taofi ai le poloka ma pāpā alavai. Sefe vai i totonu o tapu taele poo ni paelo. Lologa: Afai e mafai, ave fagafao i totonu o le fale poo se isi nofoaga malu, ae ave lafumanu i se laufanua e maualuga pe ma‘e. E mafai ona faaaogā taga oneone e taofi ai le vai mai le sao atu i totonu o lou fale. Aveese uma ni meafale tāua ma soo se mea poo ni vailaau e faaaogā mo le kiligi. Afai o le a tatau ona e alu ese mai lou fale, alu ma tapena lau ato o mea e moomia mo lau solaaga ma au fagafao pe a mafai. Tape uma ki autu o le elese, kesi ma le vai. O loo maua lenei tusitusiga i le gagana Maori, Arapi, Saina, Hindi, Korea, Samoa, ma le gagana Tonga. E maua foi i le upega tafa‘ilagi a le EQC o le – www.eqc.govt. nz/be-prepared/ Mo nisi faamatalaga, telefoni vilifua i le 0800 DAMAGE (0800 326 243). Afai e te lē malamalama i le Igilisi, talosaga atu mo se tagata faaliliu upu, e te lē totogia se tupe, ae vili le EQC i le 0800 DAMAGE (0800 326 243). Isi faamatalaga (i le Igilisi) • www.civildefence.govt.nz • Pito i tua o le tusi telefoni Yellow Pages • Mo nisi faamatalaga i le Igilisi e uiga i le EQC – www.eqc.govt.nz • Pe a fia faaulu se talosaga mo se inisiua, vili le 0800 DAMAGE (0800 326 243) Matagi: Tapunipuni faamalama, o faitotoa uma i fafo ma totonu. Aumai i totonu au fagafao ae ave au lafumanu i se fale e faamalumalu ai latou. Toso ie e pupuni ai vaega oata o le fale na e lē o puipuia. Teu malu pe la‘u i totonu o le fale, mea uma na e mafai ona lelea ese ma ono lamaa ai i taimi o matagi malolosi. Aua le fesavaliai solo i fafo ma aua ne‘i toe aveina se taavale se‘i vaganā ua matuā manaomia. E ono motusia le paoa pe a loulouā le tau – se‘i ese palaka o mea e alu i le uila ne‘i afaina pe a fai ma pe le paoa. Pe a uma se mala: Siaki mea e ono lamaa ai e pei o le liki o le kesi, liki le vai poo se afi. Nofo ai pea i le mea lena e te iai se‘i vaganā pe afai e lē o saogalemu, e tatau ona e fesoasoani i isi pe ua faatonuina oe e te alu ese. Faalogologo i le leio a le tou vaipanoa auā o le a faasalalau atu e le pulega o le Puipuiga Lautele ni fautuaga talafeagai mo le tou vaipanoa ma le mea ua tupu.
2
Embed
Matagi: Pe a tupu se mala faafuasei · na ona tetelē ma taugata inisiua na totogi ai talu mai le talafaasolopito o Niu Sila. E tasi le tausaga talu ona uma le lūlūga o le uluai
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
ILOA LE LAMATIAGA MA SAUNIUNI AI
Tagata, meatotino ma mala faalenatura i Niu Sila
SAMOAN
Pe a tupu se mala faafuaseiMafui‘e: Afai o loo e i totonu o le fale, na o ni nai au laa lava, faapa‘ū i lalo, kava lou tino ma pipii mau. Aua ne‘i e alu i fafo se‘i uma lelei lūlūga ma ua e mautinoa ua saogalemu lou alu i fafo. Afai o loo e i fafo, na ona e sōsō teisi ese lava mai ni fale, o laau, molī o le auala ma poumolī, ona e faapa‘ū lea i lalo, kava lou tino ma pipii mau. Afai o loo e aveina se taavale, afe i tua i se vaipanoa taalaelae, tu le taavale ma nofo ai pea i totonu ma faamau pea lou fusipa‘u seia uma lūlūga. A uma loa lūlūga, toe faaauau le malaga ae ia faaeteete ma alofia auala laupapa poo ni auala sima e tafe ai vai atonu ua faaleagaina.
Sunami: Vave ona e agai i se laufanua maualuga o latalata ane, poo lou matuā alu mamao lava i totonu o nofoaga maouta. Aua lava ne‘i e alu i nofoaga tu matafaga pe lalata i le sami e te fia matamata i le sunami. Alu ma tapena lau ato o mea e moomia mo le solaaga ma au fagafao pe afai e saogalemu ona e aveina. Savali pe vili se uila pe a mafai, faatoa ave le taavale pe a matuā manaomia. Afai ua lē mafai ona e sola ese mai le sunami, alu i luga o se fogafale maualuga o se fale o loo malosi, pe e te a‘e i luga o le taualuga o se fale poo se laau.
Maugamu: Nonofo i totonu o le fale leaga o lefulefu mai maugamu e lamatia ai le soifua maloloina; afai e pa se maugamu a o e i fafo, saili sou lafitaga i totonu o se taavale poo se fale. Afai e iai se mea e alagatatau ai ona e alu i fafo, fai sau taligutu (mask) ma se talimata (goggles) ma ufiufi lou tino. Tape uma paipa o loo fesootai ane i alavai ina ia taofi ai le poloka ma pāpā alavai. Sefe vai i totonu o tapu taele poo ni paelo.
Lologa: Afai e mafai, ave fagafao i totonu o le fale poo se isi nofoaga malu, ae ave lafumanu i se laufanua e maualuga pe mati‘e. E mafai ona faaaogā taga oneone e taofi ai le vai mai le sao atu i totonu o lou fale. Aveese uma ni meafale tāua ma soo se mea poo ni vailaau e faaaogā mo le kiligi. Afai o le a tatau ona e alu ese mai lou fale, alu ma tapena lau ato o mea e moomia mo lau solaaga ma au fagafao pe a mafai. Tape uma ki autu o le eletise, kesi ma le vai.
O loo maua lenei tusitusiga i le gagana Maori, Arapi, Saina, Hindi, Korea, Samoa, ma le gagana Tonga.
E maua foi i le upega tafa‘ilagi a le EQC o le – www.eqc.govt.nz/be-prepared/
Mo nisi faamatalaga, telefoni vilifua i le 0800 DAMAGE (0800 326 243).
Afai e te lē malamalama i le Igilisi, talosaga atu mo se tagata faaliliu upu, e te lē totogia se tupe, ae vili le EQC i le 0800 DAMAGE (0800 326 243).
Isi faamatalaga (i le Igilisi)• www.civildefence.govt.nz• Pito i tua o le tusi telefoni Yellow Pages• Mo nisi faamatalaga i le Igilisi e uiga i le EQC –
www.eqc.govt.nz• Pe a fia faaulu se talosaga mo se inisiua, vili le 0800 DAMAGE
(0800 326 243)
Matagi: Tapunipuni faamalama, o faitotoa uma i fafo ma totonu. Aumai i totonu au fagafao ae ave au lafumanu i se fale e faamalumalu ai latou. Toso ie e pupuni ai vaega tioata o le fale na e lē o puipuia. Teu malu pe la‘u i totonu o le fale, mea uma na e mafai ona lelea ese ma ono lamatia ai i taimi o matagi malolosi. Aua le fesavaliai solo i fafo ma aua ne‘i toe aveina se taavale se‘i vaganā ua matuā manaomia. E ono motusia le paoa pe a loulouā le tau – se‘i ese palaka o mea e alu i le uila ne‘i afaina pe a fai ma pe le paoa.
Pe a uma se mala: Siaki mea e ono lamatia ai e pei o le liki o le kesi, liki le vai poo se afi. Nofo ai pea i le mea lena e te iai se‘i vaganā pe afai e lē o saogalemu, e tatau ona e fesoasoani i isi pe ua faatonuina oe e te alu ese. Faalogologo i le leitio a le tou vaipanoa auā o le a faasalalau atu e le pulega o le Puipuiga Lautele ni fautuaga talafeagai mo le tou vaipanoa ma le mea ua tupu.
Komisi o Mafui‘eO le Earthquake Commission (EQC)) o se ofisa a le malo ua faatulaga ina ia fesoasoani i tagata Niu Sila e toe faaleleia o latou tulaga pe a mavae mala faafuasei.
O le latou matafaioi autu lava, o le saunia o se inisiua mo mala faalenatura mo tagata Niu Sila uma ua iai o latou falemotu – e saunia se seleni e kava ai mea ua faaleagaina. E faatupe foi e le EQC ni suesuega mae‘ae‘a ma aoaoga e faia e fesootai atu i mataupu tau i mala faalenatura.
O le EQC e pa‘ū i ai le vaaiga o Seleni mo Mala Faalenatura lea, na toetoe oo atu i le $6 piliona a o lei aafia Kalaiesetete i mafui‘e i le 2010 ma le 2011. O le tele o lena Seleni na faaalu i le toe faafouina o mea na faaleagaina i Kalaiesetete, ae na maua foi se isi fesoasoani mai le malo – lona uiga e tusa pe uma lena Seleni, ae o le a maua pea nisi tupe mo le faatinoga o soo se talosaga e tuuina atu i le EQC.
EQCoverO le EQCover e saunia ai se inisuia mo lou maota ma meafale uma pe a leiloloa pe faaleagaina ona o mafui‘e, ni sologa eleele, maugamu, ni vaivevela e pāpā faafuasei ma ni sunami. E kava ai foi le fanua lea e iai fale o aiga, pe a faaleagaina i ni afā poo lologa (e faatapulaa le tetelē o vaipanoa), ae lē o lou fale poo meafale.
O tagata uma e iai falemotu ua uma ona fai a latou lava inisiua mo latou fale pe a mu, o le a otomeki lava ona kava e le EQC. O peimeni e te totogia mo le EQCover i le kamupani lea e fai ai lau inisiua e tuuina atu i le EQC.
E mafai ona oo le telē o le inisiua o le EQCover i le:
• $100,000 (+ GST) mo lou fale• $20,000 (+ GST) mo au meafale• O le tupe e inisua ai lou fanua e tele ina faasino patino atu
i le fanua lea e tu ai luga lou fale ma le vaega o loo alu atu ai le auala i lou fale, ma le isi vaega o le fanua faataamilo i lou fale e oo atu i le 8 mita le lautele.
O le tele o isi kamupani inisiua e ofoina atu se tupe e inisiua ai lou fale e sili atu i nei vaega ua faatulagaina, ma e ta‘ua lena o le inisua toe faaopoopo (top-up cover). Talanoa atu pea i le kamupani o loo faia au inisiua, mo inisiua toe faaopoopo, o le inisiua e kava atoa ai lologa ma afā, ma inisiua mo isi mala faafuasei.
Tuu itiitia o mala faafuaseiE ui lava ina tutupu soo lologa, solo le palapala, mafui‘e ma isi mala faafuasei, ae e matuā lelei lava ona faatulaga e Niu Sila a latou tuutuuga mo fausaga o fale ma lelei le fuafuaina faatasi ma le tele o isi faalapotopotoga o loo fesoasoani i ai.
Vaipanoa e masani ona aafia i mala faafuaseiE iai nisi vaipanoa ma faaitu i Niu Sila e lamatia tele i mala faalenatura nai lo isi vaipanoa. Mo se faataitaiga, e sili atu ona tele mafui‘e e oso i vaega ogatotonu ma motu i saute o Niu Sila, ae o maugamu ma vaivevela pāpā e tele ina tutupu i vaipanoa ogatotonu o le Motu i Matu. O le talafatai i sasa‘e o le atunuu ua sili ona aafia gofie i sunami, ae o sologa palapala e soo se mea lava o loo tutupu ai, i ni nofoaga mapuepue e lē o mautu lelei.
O Mafui‘e i KalaieseteteO mafui‘e ia na lūlū i Kalaiesetete i le 2010 ma le 2011 ua faatoa toe oso lea o ni mafui‘e pito sili ona faaleagaina ai vaipanoa tulata i le taulaga i Niu Sila talu mai le 1931. O le mafui‘e e 7.1 le malosi lea na lūlū i le taeao o le aso 4 o Setema 2010, na taulai lūlūga i se nofoaga maotua o Kalaiesetete i le loloto e na o le 10 kilomita. Na ogaoga le faaleagaina ai o fale, ae e lei matuā faaleagaina ai le aai tutotonu. Pe ā ma le ono masina mulimuli ane, i le aso 22 o Fepuari 2011, ae oso le mafui‘e e 6.3 le malosi e latalata i le ogatotonu o le aai o Kalaiesetete. Na iai ni aiga i Kalaiesetete na matuā malepe ai o latou fale, ma e tele ni vaiaso e lei toe ola paipa ma le paoa.
Pe a tuu faatasi nei mafui‘e autu e lua, na iloa ai o mea sili na ona tetelē ma taugata inisiua na totogi ai talu mai le talafaasolopito o Niu Sila.
E tasi le tausaga talu ona uma le lūlūga o le uluai mafui‘e, ae silia ma le 400,000 talosaga o inisiua na tuuina atu i le EQC, ma e tusa ma le 91% o fale o tagata i le aai na faaleagaina. E ese mai isi atunuu, auā o le toatele o o tatou tagata o loo fai a latou inisiua mo mea e faaleagaina ona o mafui‘e, ma o loo mafai ona latou valaau atu i le EQC e totogi na mea ua leaga, pe ina ia faaaogā kamupani o loo faakonekarate e le EQC ina ia toe faaleleia o latou fale.
Ia Nofo SauniE aogā lou malamalama lelei i le talafaasolopito o mala faalenatura i le vaipanoa o loo e nofo ai, ina ia e nofouta ai i ni mea e toe ono tutupu i se taimi. E mafai ona maua nei faamatalaga mai le pulega a lou pitonuu, le tou faaitu, poo le pulega a le tou itumalo.
E tāua tele lou iloa o le mea e ao ona e faia e puipui ai oe, o lou aiga ma lou fale pe a tupu se mala faafuasei:
• ia iai sau ato o loo teu ai mea uma e te manaomia e faasao ai lou ola ma mea e manaomia mo se solaaga. Mo nisi faamatalaga i mea e tatau ona iai i totonu o nei ato, e te maua pe a asiasi i le upega tafa‘ilagi o le ‘Get Thru’ a le Puipuiga Lautele www.getthru.govt.nz
• faamautinoa o loo malosi ma mausali faavae o lou fale• siaki e faamautinoa o loo malolosi vaega mapuepue ma
mea na e lalago atu ai faavae o lou fale• fusi mau i se mea tane o le vaivevela ma meafale uumi• puipui ia saogalemu alāasu, tanevai (header tanks) ma
ta‘inaafi i totonu o fale e lē o faapipii mau i se puipui (free-standing fireplaces)
• puipuimalu isi meafale.
Mo nisi faamatalaga i le puipuia o lou fale, asiasi i le www.eqc.govt.nz/be-prepared/