Page 1
UNIVERSITETI I TIRANЁS
FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE
DEPARTAMENTI I PUNËS DHE POLITIKЁS SOCIALE
PROGRAMI I STUDIMIT TË DOKTORATURËS
MARTESAT MES PERSONAVE NË TË NJËJTËN GJINI
(QЁNDRIMET)
Paraqitur në kërkim të gradës shkencore “Doktor”
nga MSc. Desarta Spahiu
Udhëhequr nga Prof. Dr. Edlira Haxhiymeri
TIRANË, 2018
Page 2
DEKLARATË STATUORE
Nën përgjegjësinë time deklaroj se ky punim është shkruar prej meje, nuk është prezantuar
ndonjëherë para një institucioni tjetër për vlerësim dhe nuk është botuar i tëri ose pjesë të
veçanta të tij. Punimi nuk përmban material të shkruar nga ndonjë person tjetër, përveç rasteve
të cituara dhe referuara.
Emër Mbiemër
DESARTA SPAHIU
Firma
___________________
©2018 Të gjitha të drejtat i rezervohen autorit
Page 3
UNIVERSITETI I TIRANЁS
FAKULTETI I SHKENCAVE SOCIALE
DEPARTAMENTI I PUNËS DHE POLITIKAVE SOCIALE
PROGRAMI I STUDIMIT TË DOKTORATURËS
MARTESAT MES PERSONAVE NË TË NJËJTËN GJINI
(QЁNDRIMET)
Paraqitur në hulumtim të gradës shkencore “Doktor”
nga MSc. Desarta Spahiu
Udhëhequr nga Prof. Dr. Edlira Haxhiymeri
MBROHET ME DATË ..…./……/ 2018
Juria e vlerësimit:
1. ……………………………………………… Kryetar/e
2. ………………………………………………. Anëtar/e (Oponent/e)
3. ………………………………………………. Anëtar/e (Oponent/e)
4. ………………………………………………. Anëtar/e
5. ………………………………………………. Anëtar/e
TIRANË, 2018
Page 4
Ky punim i dedikohet njeriut
që më mungon në çdo moment të jetës,
por e di që më mbështet nga lart,
Nënës sime…
Page 5
PASQYRA E LЁNDЁS
Abstrakti 8
Mirёnjohje 10
Lista e shkurtimeve 11
Lista e tabelave 12
1. HYRJE ................................................................................................................................ 13
1.1. Konteksti ..................................................................................................................... 13
1.2. Lëvizja LGBTI në Shqipëri ........................................................................................ 15
1.3. Parashtrimi i problemit ............................................................................................... 17
1.4. Qëllimi dhe objektivat e studimit ................................................................................ 20
1.4.1. Qëllimi .............................................................................................................. 20
1.4.2. Objektivat ......................................................................................................... 20
1.5. Pyetjet kërkimore ........................................................................................................ 20
1.6. Struktura e punimit ..................................................................................................... 21
1.7. Rëndësia e studimit .................................................................................................... 21
1.8. Operacionalizimi i termave të përdorur në studim ..................................................... 22
2. RISHIKIMI I LITERATURËS ........................................................................................ 24
2.1. Debati mbi martesën në të njëjtën gjini ...................................................................... 24
2.2. Ndikimi i moshës, brezit dhe efektit të kohës ............................................................. 26
2.3. Koncepti i brezit social ............................................................................................... 30
2.4. Studimet mbi familjet nga martesa në të njëjtën gjini ................................................ 34
2.5. Qëndrimet nё lidhje me rolet gjinore .......................................................................... 36
2.6. Feja dhe homoseksualiteti ........................................................................................... 38
2.7. Kontributi i këtij studimi në literaturën mbi martesën në të njëjtën gjini ................... 41
3. METODOLOGJIA ............................................................................................................ 44
3.1. Hartimi i kërkimit ....................................................................................................... 44
3.2. Historiku i kërkimit, përshkrimi i fazave .................................................................... 44
3.3. Metoda kërkimore e përdorur ..................................................................................... 45
3.4. Popullata e përfshirë në studim dhe kampioni i përzgjedhur ...................................... 47
3.4.1. Kampionimi i studentëve .................................................................................. 48
3.4.2. Kampionimi i prindërve .................................................................................... 49
3.5. Mbledhja e të dhënave ................................................................................................ 51
3.5.1. Intervista e thelluar gjysmë e strukturuar me studentë dhe prindër .................. 52
Page 6
3.6. Analiza e të dhënave ................................................................................................... 56
3.7. Qëndrueshmëria dhe vlefshmëria e studimit ............................................................... 61
3.8. Çështjet etike ............................................................................................................... 64
3.9. Kufizimet e studimit ................................................................................................... 65
4. REZULTATET E STUDIMIT ......................................................................................... 67
4.1. Diskurset mbi homoseksualitetin ................................................................................ 67
4.1.1. Qendërzimi i pikëpamjeve mbi homoseksualitetin .......................................... 67
4.1.2. Besimet kognitive mbi homoseksualitetin ........................................................ 70
4.1.3. Qëndrimet emocionale ...................................................................................... 75
4.1.4. Përvoja jetësore dhe kontaktet me persona gej dhe lesbike .............................. 78
4.1.5. Vlerat morale dhe gjykimet .............................................................................. 80
4.2. Shumëllojshmëria e pikëpamjeve ndaj martesës në të njёjtën gjini ........................... 87
4.2.1. Mbështetjet e qarta ............................................................................................ 88
4.2.2. Kundërshtimet e qarta ....................................................................................... 92
4.2.3. Diskurset e mesme: pragmatizmi liberal dhe konflikti ideologjik ................... 95
4.3. Të kuptuarit e martesës ............................................................................................. 102
4.3.1. Martesa është e mirë ....................................................................................... 102
4.3.2. Divorci, seksi paramartesor dhe bashkëjetesa ................................................ 105
4.3.4. Karakteristikat thelbësore të martesës ............................................................ 112
4.3.4. Ideja e martesës në diskurset mbi martesën në të njёjtën gjini ....................... 115
4.4. Dallimet e lidhura me brezin ..................................................................................... 117
4.4.1. Ndikimet e ndryshme të periudhës në secilin brez ......................................... 117
4.4.2. Përvojat gjatë jetës dhe vazhdimësia e qëndrimeve ....................................... 119
4.4.3. Shprehja e ndryshimit të qëndrimeve ............................................................. 123
4.5. Krahasimi i palëve të kombinuara prind-student ...................................................... 126
4.5.1. Diskurset fetare konservatore ......................................................................... 128
4.5.2. Diskurset Liberale ........................................................................................... 131
5. DISKUTIME .................................................................................................................... 137
6. PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME ..................................................................... 144
6.1. Përfundime ................................................................................................................ 144
6.1.1. Ndryshimi ndërmjet brezave socialë .............................................................. 144
6.1.2. Bazat e qëndrimeve mbi martesën në të njёjtën gjini ..................................... 148
6.1.3. Brezat socialë dhe martesa në të njёjtën gjini ................................................. 150
6.1.4. E ardhmja e martesës në të njёjtën gjini ......................................................... 152
6.2. Rekomandimet për kërkimet e ardhshme mbi martesën në të njёjtën gjini .............. 154
Page 7
7. REFERENCA ................................................................................................................... 157
SHTOJCA ............................................................................................................................. 171
Shtojca 1: Forma e dhënies së pëlqimit të informuar ...................................................... 171
Shtojca 2: Posteri për rekrutimin ..................................................................................... 173
Shtojca 3: Udhëzuesi i intervistës .................................................................................... 174
Page 8
8
Abstrakt
Ky punim doktorature bazohet në intervistat e thelluara me studentë universitarë dhe prindërit
e tyre për të analizuar bazat e qëndrimeve mbi martesën në të njёjtën gjini. Analiza tregon se
qëndrimet dhe vlerat e njërëzve në lidhje me homoseksualitetin janë të një rëndësie madhore
në formimin e diskurseve mbi martesën në të njёjtën gjini dhe në vetvete janë më të
shumëllojshme dhe komplekse nga ç’mund të pritet. Besimet, qëndrimet, vlerat dhe përvojat e
pjesёmarrësve jo gjithmonë janë koherente, si dhe ka një sërë diskursesh të mesme mbi
martesën në të njёjtën gjini të cilat nuk mund të klasifikohen as si mbështetëse dhe as si
kundërshtuese. Ky studim tregon gjithashtu se përkufizimet që njerëzit i bëjnë martesës
formësojnë diskurset mbi martesën në të njёjtën gjini.
Për më tepër, ky studim shqyrton ngjashmëritë dhe dallimet e mënyrës se si anëtarë të dy
brezave socialë flasin mbi martesën në të njёjtën gjini duke hedhur dritë mbi proceset e
ndryshimeve sociale të brezave. Studentët ndërmjet tyre si dhe prindërit me njëri-tjetrin kanë
qëndrime të ngjashme mbi çёshtjet e lidhura me martesën dhe seksualitetin si rrjedhojë e
socializimit dhe ideologjive fetare. Krahasimi i diskurseve të prindërve dhe studentëve tregon
dallime thelbësore në mënyrën se si ata flasin për martesën në të njёjtën gjini.
Krahasimet njёkohёsisht ndёrmjet brezave dhe brenda tyre janё thelbësore për të shpjeguar
dallimet në lidhje me martesën në të njёjtën gjini. Koncepti i brezit social mund të ndihmojë
për t’i vlerësuar këto modele nëse kuptohet si një proces kulturor dhe social-psikologjik që
ndikon në mënyrën se si grupe njerëzish zhvillojnë pikëpamje të ngjashme bazuar në takimin
e tyre të përbashkët me strukturën sociale. E konceptuar në këtë mënyrë, koncepti i brezit social
është pjesë e analizave të ndryshimit social dhe riprodhimit social.
Fjalë kyçe: martesё në të njёjtën gjini, homoseksualitet, lgbti, gej dhe lesbike, brez social, fe.
Page 9
9
Abstract
This dissertation thesis is based on in-depth interviews with university students and their
parents to analyze the underlying basis of attitudes about same sex marriage. The analysis
suggests that people's attitudes and values about homosexuality are of main significance in the
formation of discourses on same sex marriage and in themselves are more complicated and
various than expected. The beliefs, attitudes, values and experiences of the participants are not
always coherent and there is an amount of middle ground discourses on same-sex marriage that
can be categorized neither as supportive nor oppositional. This study also suggests that the
definitions that individuals make to marriage, structure the discourse on the same sex marriage.
In addition, this study examines the similarities and differences in how participants of the two
generations discuss on same sex marriage by highlighting the difference of social change
among generations. Both students between them and parents with each other have similar
attitudes on topics related to marriage and sexuality as a result of socialization and religious
ideology. The comparison of students and parents discourses shows essential dissimilarity in
how they discuss about same sex marriage.
Comparing simultaneously between and within generations is essential to give an explanation
for the differences related to same sex marriage. The notion of social generation can help to
assess these models if it is understood as a cultural and social psychological process that impact
how groups of individuals cultivate similar points of views primarily based on their common
meeting with the social structure. Conceived in this way, the notion of social generation is a
component to the analysis of social change and social reproduction.
Key words: same-sex marriage, homosexuality, lgbti, gay and lesbian, social generation,
religion.
Page 10
10
MIRËNJOHJE
Realizimi i këtij punimi ka qenë një përpjekje e gjatë dhe e vështirё, ku përfundimi i
suksesshëm i tij nuk do të kishte qenë i mundur pa ndihmën dhe kontributin e disa njerëzve, të cilët
dëshiroj t’i falënderoj përzemërsisht.
Falënderim i thellë shkon për udhëheqësen shkencore të disertacionit, Prof. Dr. Edlira
Haxhiymeri, pёrkrahja dhe ndihma e sё cilёs nuk ka munguar pёr asnjё çast. Ky punim do të
ish shumë i vështirë të realizohej pa idetë dhe konceptet e saj tejet profesionale si dhe shtysën
e inkurajimin që më ka dhënë gjatë procesit intensiv të studimit.
Falënderoj dhe iu shpreh mirënjohjen time të thellë kolegëve të mi, në veçanti Dr. Erika
Bejko, pёr ndihmёn e pakursyer në punën time kërkimore shkencore.
Në fund, por jo më pak, falënderoj shokun tim të jetës, Ilirin, për motivimin dhe
dashurinë e tij.
Faleminderit të gjithëve!
Page 11
11
LISTA E SHKURTIMEVE
ALGA Albanian, Lesbian and Gay Albania
CEDAW Konventa e Eleminimit të të gjithë Formave të Diskriminimit ndaj Gruas
CRCA Child Rights Center Albania
ESS European Social Survey (Sondazhi Social Europian)
GISH Grupi për Integrimin Shoqëror
GSHDNJ Grupi Shqiptar për të Drejtat e Njeriut
KE Këshilli i Evropës
NDI National Democratic Institute (Instituti Kombëtar Demokrat)
KEDNJ Konventa Evropiane për të Drejtat e Njeriut
LGBTI Lesbike, Gej, Biseksualë, Transgjendër, Interseks
OJF Organizatë Jofitimprurëse
QAGJZH Qendra e Aleancës Gjinore për Zhvillim
QNL Qendra për Nisma Ligjore dhe Qytetare
UN United Nations (Kombet e Bashkuara)
Page 12
12
LISTA E TABELAVE
faqja
3.1. Të dhëna për kampionin e përzgjedhur për intervistat me studentët 49
3.2. Të dhëna për kampionin e përzgjedhur për intervistat me prindërit 50
Page 13
13
1. HYRJE
1.1. Konteksti
Martesa mes personave në të njëjtën gjini (e njohur si martesa gej) i referohet martesës
ndërmjet dy personave në të njëjtën seks biologjik apo identiteti gjinor (APA Help Center;
Webster Dictionary, 2017). Historia ka treguar se marrëdhëniet seksuale në të njëjtën gjini kanë
ekzistuar prej mijëra vitesh, por jo martesat në të njëjtën gjini, të paktën deri në vitin 2001.
Fenomeni i martesës në të njëjtën gjini padyshim që është një produkt i ndryshimeve të mëdha
të sistemit te vlerave social-politike që ka pësuar njerëzimi me kalimin e kohës. Vendosja e
individit ne qendër të shoqërisë duke i dhënë një rëndësi të madhe nevojave e dëshirave të tij
ka përcaktuar në njëfarë mënyre edhe përcaktimin në tërësi për martesën, ku individi zgjedh
vetë racën dhe gjininë e personit me të cilin martohet. Njohja e martesave në të njëjtën gjini po
shikohet gjithnjë e më shumë si një çështje e të drejtave politike, sociale, civile dhe fetare në
shumë vende dhe ka një debat gjithnjë e në rritje nëse çiftet në të njëjtën gjini duhen lejuar të
martohen, të mbajnë një status të ndryshëm (të njohura në botë si bashkimet civile) apo të mos
kenë të tilla të drejta.
Martesa në të njëjtën gjini është një fenomen i ri social që çon në formimin e një lloji
të ri të familjes. Martesa në të njëjtën gjini nuk ka ekzistuar deri në shekullin XXI kur një numër
në rritje i vendeve filluan t’i lejonin çiftet në të njëjtën gjini që të martoheshin ligjërisht. Në
fillim të fundit të shekullit XX ka pasur një rritje të lëvizjes globale për ta konsideruar martesën
si një të drejtë themelore të njeriut që duhet të përfshijë edhe çiftet në të njëjtën gjini
(Mumnheh, 2009; Adam, Duyvendak dhe Krouwel, 1999). Këto ngjarje janë të një rëndësie të
madhe duke qënë se gjatë pjesës më të madhe të shek. XX homoseksualiteti konsiderohej si
sëmundje mendore dhe martesa në të njëjtën gjini e pakonceptueshme. Si rezultat i sfidave
ligjore të suksesshme dhe zhvillimeve të politikave sociale e politike, martesa në të njëjtën gjini
po gjeneron një kombinim të mbështetjes dhe kundërshtimit në shumë vende të botës
(Chauncey, 2004).
Në fakt, për momentin njohja ligjore e martesës në të njëjtën gjini është një çështjet që
krijon ndarjet më të mëdha sociale, politike e ligjore. Ndërkohë që pjesa më e madhe e
reagimeve të kësaj forme martese e formimi familjeje ka qenë intensive dhe e shprehur, shpesh
herë qëndrimet e opinionit publik janë bazuar në frikë dhe paragjykim. Duke qenë një fenomen
i ri dhe nisur nga natyra e debatit që krijon, pjesa më e madhe e diskutimeve që kanë të bëjnë
me martesën në të njëjtën gjini, sidomos ato që shfaqen në media, përqëndrohen në arsyet
Page 14
14
ligjore, sociale dhe morale në lejimin ose jo që çiftet në të njëjtën gjini të martohen ligjërisht.
Të dyja anët e debatit marrin parasysh faktin që martesa u jep çifteve të martuara disa të drejta
dhe përfitime për çiftet e martuara që përfshijnë statusin social, të drejtën e trashëgimisë dhe
pronësisë dhe mbulimin e sigurimit shëndetësor.
Pyetja se çfarë është martesa, për shumë njerëz, në shumë kultura rezulton një pyetje e
thjeshtë, i referuar, pra një institucioni universal, një ndër më të vjetrit që ka njohur njerëzimi.
Megjithatë, nësë kërkohet për detaje të tjera se çfarë e krijon një martesë dhe cili është qëllimi
i saj, përgjigjia për këtë do të variojë në mënyrë të pashmangshme. Historikisht martesa është
përkufizuar si një marrëdhënie e njohur ligjërisht dhe shoqërisht ndërmjet një burri dhe një
gruaje, qëllimi kryesor i së cilës është rritja e fëmijëve (Koons, 2005). Edhe pse ky është
përkufizimi më i zakonshëm në shumë vende të botës gjithsesi ka edhe variacione të tjera. Për
shembull, disa kultura praktikojnë poligaminë, pra të pasurit më shumë shumë se një
bashkëshort/e. Në përcaktimin e qëllimit të martesës po ashtu ka ndryshime. Ndërkohë që rritja
e fëmijëve përbën një pjesë kryesore të martesës, ka po ashtu çifte të martuara që zgjedhin që
të mos kenë fëmijë, çifte të pamartuara që lindin e rrisin fëmijë si dhe çifte që bashkëjetojnë.
Ka gjithashtu rregulla në kultura të ndryshme dhe gjatë periudhave historike që tregojnë se cilët
individë mund të martohen. Këto grupe ligjesh diktojnë se një individ nuk mund të martohet
me dikë të një race tjetër, me një status të ndryshëm apo nga rrethe të caktuara familjare. Një
rregull që ka qenë universal, është se një person nuk mund të martohej me dikë në të njëjtën
gjini.
Vendi i parë që ka njohur ligjërisht bashkimet civile, një formë e njohjeve ligjore të
marrëdhënieve të çifteve në të njëjtën gjini, ka qenë Danimarka në vitin 1989. Në përgjigje të
rritjes së kërkesës në vend, kishte një shtim të numrit të regjistrimit juridik bashkimeve civile.
Kjo rritje e vitit të parë vazhdoi edhe vitin e dytë duke u pasuar nga një prirje më e
qëndrueshme, zakonisht një për qind më pak ose më shumë se të gjitha lidhjet martesore.
Modele të ngjashme me ato të Danimarkës janë vënë re më pas në vendet fqinje, si Norvegjia
dhe Suedia, ku njohën edhe ligjërisht bashkimet civile (Black dhe Gates 2000). Në prill të vitit
2001, Hollanda ishte vendi i parë që lejoi që çiftet në të njëjtën gjini të martohen duke e njohur
këtë martesë si atë me anëtarë në gjini të kundërt, ndërkohë që numri i vendeve që po njeh këtë
lloj martese po rritet nga viti në vit. Kështu, shtetet që kanë legalizuar martesën në të njëjtën
gjini deri më tani janë: Argjentina (2010), Belgjika (2003), Brazili (2013), Kanadaja (2005),
Danimarka (2012), Anglia/Uellsi (2013), Finlanda (2015), Franca (2013), Islanda (2010),
Luksemburgu (2014), Hollanda (2001), Zelanda e Re (2013), Norvegjia (2009), Portugalia
(2010), Skocia (2014), Afrika e Jugut (2006), Spanja (2005), Suedia (2009), Uruguai (2013),
Page 15
15
SH.B.A. (2015), Kolumbia (2016), Gjermania (2017), Groelanda (2015), Irlanda (2015) dhe
Meksika (2009) në disa juridiksione.
Qëndrimet sociale ndaj komunitetit LGBTI janë përgjithësisht negative. Të dhënat nga
një sondazh i ESS-së tregojnë se pjesa më e madhe e shqiptarëve janë konservatorë dhe e
kundërshtojnë komunitetin gej dhe lesbike. Sipas këtyre të dhënave, 53 % e shqiptarëve besojnë
se personat gej dhe lesbike nuk duhet të kenë të drejtën për të jetuar jetën e tyre siç dëshirojnë,
duke përbërë kështu përqindjen më të madhe të mbajtjes së asaj pikëpamjeje në sondazh
(Likmeta, 2013).
Duke iu referuar një sondazhi ballkanas të bërë nga Instituti Kombëtar Demokratik,
vetëm 6% e shqiptarëve do t’i mbështesnin plotësisht fëmijët e tyre nëse do të zbulonin se ishin
gej apo lesbike dhe kjo përqindje bie me 3% nëse do të ishte një shok/koleg. Po ashtu, një ndër
10 persona kishin pasur kontakte me një person që ishte LGBTI, pra 8% e tyre. Në të njëjtin
sondazh 58% e shqiptarëve u shprehën se nuk do të votonin për një parti që mbështet të drejtat
LGBTI (NDI, 2015). Një studim tjetër i vitit 2016 tregoi se kishte më shumë shfaqje të
homofobisë te studentët shqiptarë se tek ata italianë, por më pak te studentët shqiptarë se tek
studentët ukrainas. Faktorët që lidhen me homofobinë tek shqiptarët lidhen me të qenit
mashkull, të qenit politikisht konservator dhe të pasurit qasje fetare. Nga ana tjetër, të qenit
politikisht progresiv dhe të qenit në një marrëdhënie lidhej me uljen e nivelit të homofobisë të
studentëve shqiptarë (NDI, 2016).
Debati mbi homoseksualitetin në Shqipëri shfaqet si rezultat i shumë ndryshimeve të
rëndësishme sociale që kanë ndodhur në dekadat e fundit. Struktura dhe të kuptuarit e
përkatësisë gjinore, homoseksualitetit, martesës dhe familjes janë zhvendosur. Përgjatë
lëvizjeve të shoqërisë civile në mbrojtje të grupeve vulnerabël kanë ndodhur hapa të mëdha në
lidhje me barazinë gjinore; ideologjitë egalitariane janë bërë më mbizotëruese, qëndrimet mbi
seksualitetin si para dhe pas martesës janë liberalizuar dhe qasja ndaj homoseksualitetit ka qenë
më e ekspozuar. Në të njëjtën kohë, Shqipëria është përballuar me shtim të divorceve dhe
bashkëjetesave dhe me forma të reja të familjes. Për aq sa këto ndryshime janë parë pozitivisht,
debati për martesën në të njëjtën gjini duket sa logjik aq edhe i natyrshëm.
1.2. Lëvizja LGBTI në Shqipëri
Gjatë periudhës së regjimit komunist dhe deri në vitin ’95 marrëdhëniet homoseksuale
dënoheshin me ligj në Shqipëri si vepër penale. Anëtarësimi në KE dhe ratifikimi i KEDNJ,
solli si rezultat përmirësimin e kuadrit ligjor dhe heqjen e dënimit për marrëdhëniet
Page 16
16
homoseksuale. Përpjekjet e para të aktivizmit u shfaqën në formë spontane në aktivitetet e
përbashkëta që organizoheshin nga komuniteti gej në disa ambiente publike. Në fushën
legjislative, Shqipëria renditet si një vend më i mirë për LGBTI-në edhe se disa vende anëtare
të BE-së, përfshirë fqinjët tanë si Italia apo Greqia, por jeta e komunitetit LGBTI, nuk ka ecur
në të njëjtën trajektore.
Në fillim të viteve 2000 GISH dhe ALGA ishin të parat organizata që parashikonin në
statutin e tyre specifikisht mbrojtjen e të drejtave të LGBTI duke u angazhuar në promovimin
e të drejtave LGBTI dhe ngritjen e një bërthame të vogël njerëzish që do të inkurajonin
formimin e një komuniteti LGBTI. Por në 2007 GISH u mbyll pa mundur të vijonte
promovimin e të drejtave të këtij komuniteti. Gjithashtu GSHDNJ ka qenë një nga organizatat
e para në Shqipëri që ka mbështetur dhe ka dalë shpesh në mbrojtje të personave të këtij
komuniteti.
Më pas vjen dalja e parë publike e një vajze shqiptare të komunitetit të lesbikeve që
studionte në Angli, në një program live në TV. Kjo inciativë në atë kohë u mbështet fuqimisht
nga drejtuesit e medias, duke ndërmarrë masa ekstreme për ruajtjen e identitetit të vajzës dhe
më pas të një djali i cili po ashtu mori pjesë në të njëjtin program.
Gjatë vitit 2003-2010 një numër nismash janë ndërmarrë nga shoqëria civile shqiptare
dhe aktorë ndërkombëtarë në drejtim të adresimit të çështjeve që kanë të bëjnë me të drejtat e
komunitetit LGBT në Shqipëri. Deklarata e të Drejtave të Homoseksualëve e miratuar në
dhjetor 2008 nga Asambleja e Kombeve të Bashkuara, e cila u kërkonte shteteve anëtare të
bënin më shumë për respektimin e të drejtave të këtij komuniteti, u firmos edhe nga Shqipëria.
Në dhjetor 2008 Shqipëria firmosi Parimet e Xhakartës.
Në shkurt të vitit 2009 përfaqësues të shoqërisë civile dhe organizatave ndërkombëtare
të mbështetura nga Ambasada e Mbretërisë së Vendeve të Ulëta në Tiranë ngritën një grup
pune, si një përpjekje e përbashkët për të luftuar diskriminimin dhe mungesën e respektitimit
të të drejtave të LGBT në Shqipëri1.
Për disa vjet rresht Shqipëria në sajë të angazhimit të shoqërisë civile i është bashkuar
17 Majit, Ditës Ndërkombëtare Kundër Homofobisë, duke ndërmarrë fushata publike kundër
homofobisë. Një sërë organizatash të shoqërisë civile, si PLËHA, Aksion Plus, Stop AIDS, etj,
kanë ofruar shërbime dhe vazhdojnë të jenë në mbështetje të personave të komunitetit LGBTI.
1http://www.pinkembassy.al/sites/default/files/uploade/2010%20Historiku%20i%20Zhvillim%20te%20Levizjev
e%20LGBT%20ne%20Shqiperi.pdf
Page 17
17
Më 13 mars 2010, hyri në fuqi Ligji Kundër Diskriminimit, një nga instrumentat
thelbësorë ligjor që mbron të drejtat e njeriut në Shqipëri dhe që përfshin gjithashtu ndalimin e
diskriminimit mbi bazën e orientimit seksual. Shqipëria ka tashmë komisionerin për Mbrojtjen
nga Diskriminimi.
Në Shqipëri ekzistojnë tre organizata të fokusuara në promovimin e të drejtave LGBT
të cilat janë: Ambasada Pink, Aleanca Kundёr Diskriminimit LGBT dhe Pro LGBT. Këto
organizata kontribuojnë për të krijuar një klimë sociale më të mirë për personat LGBTI në
Shqipëri. Ato synojnë të mbrojnë të drejtat e minoriteteve seksuale në Shqipëri dhe të nxisin
një lëvizje kombëtare të mobilizimit social për të mbrojtur dhe promovuar të drejtat e këtij
komuniteti në Shqipëri. Gjithashtu, ato punuan bashkërisht për të përgatitur një raport i cili u
prezantua në Komitetin CEDAW të Kombeve të Bashkuara në Korrik 2010. Gjatë vitit 2010
për herë të parë, një djalë i ri deklaroi publikisht në një emision televiziv homoseksualitetin e
tij. Pas kësaj pati një numër të madh reagimesh pro dhe kundër si në median e shkruar, ashtu
edhe në atë vizive.
Aktualisht martesat apo bashkëjetesat civile brenda gjinisë së njëjtë nuk njihen në
Shqipëri, edhe pse ish-kryeministri, Sali Berisha, shpalli në korrik të vitit 2009 se ai do të
mbështeste njohjen e bashkëjetesa civile dhe martesave nё gjini tё njëjtë. Ligji i propozuar
kundër Diskriminimit i miratuar në mënyrë unanime në 4 shkurt 2010, nuk iu drejtua kurrrë
martesёs nё tё njёjtёn gjini. Ish-Avokat i Popullit, Igli Totozani, deklaroi në tetor të 2013 se do
të hartonte projektligjin për ta diskutuar në parlament rreth ndryshimeve në Kodin e Familjes
duke lejuar në këtë mënyrë martesat nё tё njёjtёn gjini2.
Në 4 maj 2013, parlamenti shqiptar amendoi në mënyrë unanime kodin kriminal duke
i renditur krimet e urrejtjes të nxitura nga homofobia në të njëjtin nivel me krimet e urrejtjes
me bazë racore, etnicitetin, besimin fetar etj. Parlamenti gjithashtu miratoi një ligj të ri që dënon
me gjobë ose burgim deri në dy vite heqje lirie për shpërndarjen e informacionit me përmbajtje
homofobike përmes kanaleve të ndryshme (duke përfshirë këtu dhe internetin). Në vitet në
vazhdim ka pasur gjithnjë e më shumë raste të ekspozimit të personave gej dhe lesbike në media
shoqëruar me debate televizive, si dhe me reagime të ndryshme të opinionit publik.
1.3. Parashtrimi i problemit
Studimet mbi qëndrimet për martesën në të njëjtën gjini mungojnë plotësisht në
Shqipëri. Boshti kryesor i studimeve përqëndrohet në situatën psiko-sociale të komunitetit
2 http://lgbt.wikia.com/wiki/LGBT_rights_in_Albania#cite_note-4
Page 18
18
LGBTI, sfidat që lidhen me paragjykimin dhe diskriminimin e këtij komuniteti, si dhe me rolin
e aktivistëve të shoqërisë civile në promovimin e të drejtave të këtij komuniteti.
Studimet kanë treguar se qëndrimet mbi homoseksualitetin dhe martesat në të njëjtën
gjini formohen nga faktorë, si: feja, familja, gjinia, bashkëmoshatarët, media, kontakti me
persona homoseksualë (Chauncey, 2004) Nuk njihen saktësisht mënyrat se si këta faktorë
ndërveprojnë me njëri-tjetrin në formimin e qëndrimeve edhe pse është njohur një lidhje e fortë
ndërmjet familjes dhe fesë. Në këtë kontekst, është e rëndësishme të kuptohet sesi zhvillohen
këto qëndrime. Qëndrimet mbi homoseksualitetin ndikojnë mënyrën se si njerëzit ndërveprojnë
me personat gej dhe lesbike. Qëndrimet negative mbi homoseksualitetin janë të lidhura me
sjellje diskriminuese ndaj personave gej dhe lesbike ndërsa qëndrimet pozitive janë të lidhura
me aktivizmin social ndaj komunitetit LGBTI.
Ndonëse qëndrimet ndaj personave gej dhe lesbike janë bërë më të pranueshme përgjatë
dekadës së fundit, martesa në të njëjtën gjini ngjall shumë kundërshti në Shqipëri. Çështja e
homoseksualitetit ka zënë një hapësirë të konsiderueshme debati në organizatat fetare e
politike, si dhe në grupet mediatike më gjerë. Aktivistët e të drejtave të njeriut në përgjithësi
mbështesin idenë se personat që janë LGBTI dhe janë të angazhuar në një marrëdhënie e
dëshirojnë të krijojnë një familje duhet të kenë të njëjtat të drejta të martohen si personat
hetereseksualë në Shqipëri dhe se të qenit LGBTI nuk është një arsye për të mos lejuar të
drejtën për t’u martuar, pasi sipas tyre martesa në vetvete ofron shumë përfitime si siguri dhe
mbrojtje për familjet. Kundërshtuesit, nga ana tjetër, mbrojnë idenë se martesa është përcaktuar
tradicionalisht ndërmjet ndërmjet një burri dhe një gruaje dhe se ajo ka sidomos funksion
riprodhues.
Ky studim përqëndrohet në çështjen e martesës në të njëjtën gjini dhe në proceset e
ndryshimit social. Kërkuesja ka përshkruar bazat kulturore dhe sociale të qëndrimeve për
martesën në të njëjtën gjini duke përdorur analizën cilësore të intervistave. Ndërkohë që
karakteristikat demografike dhe konteksti social janë parashikues të rëndësishëm të
qëndrimeve mbi martesën në të njëjtën gjini, kërkuesja është përpjekur të kuptojë se si debati
mbi martesën në të njëjtën gjini bazohet në mënyrën se si njerëzit flasin rreth homoseksualitetit
dhe martesës. Të dhënat nga studimet sugjerojnë se qëndrimet emocionale të njerëzve dhe
vlerat morale në lidhje me homoseksualitetin janë parashikuesit më të rëndësishëm të
qëndrimeve, por është e rëndësishme të kuptohet se si besimet mbi homoseksualitetin,
kontaktet personale të individëve me gej dhe lesbike dhe kuptimet e tyre mbi martesën
formësojnë qëndrimet mbi martesën në të njëjtën gjini.
Page 19
19
Në këtë studim, kërkuesja është përpjekur të kuptojë se si njerëzit tërhiqen nga këto
elemente të sistemeve të tyre të besimit në mënyrën si flasin për martesën në të njëjtën gjini, si
dhe të hedhë dritë mbi ndryshimet që lidhen me moshën në qëndrimet mbi martesën në të
njëjtën gjini. Të rinjtë janë më të prirë për të mbështetur martesën në të njëjtën gjini, por në të
njëjtën kohë ka pasur një liberalizim të ngadaltë në opinionin publik mbi marrëdhëniet
homoseksuale dhe mbi martesën në të njëjtën gjini. Në literaturë tregohet se këto kanë gjasa të
jenë dallime të lidhura me brezin, por nuk ka studime që adresojnë specifikisht këtë çështje. Pa
të dhëna longitudinale, nuk mund të përcaktohet nëse ndryshimet në sjellje lidhen me moshën,
brezin apo efektet e kohës. Kështu, në këtë studim nuk është dhënë një shpjegim përfundimtar
i këtyre modeleve, por më saktë, fokusi kryesor lidhet me të pasurit të dhëna mbi domethënien
e këtyre dallimeve të lidhura me moshën përmes të dhënave nga intervistat.
Interpretimi i zakonshëm i studiuesve mbi këtë çështje lidhet me boshllëqet brezore mes
të rinjve dhe personave më në moshë. Më konkretisht, të rinjë janë rritur në një shoqëri që është
më tolerante ndaj homoseksualitetit dhe në të cilën personat gej dhe lesbike kanë më shumë
prirje të hapen mbi orientimin e tyre seksual dhe janë portretizuar gjithnjë e më shpesh në një
mënyrë më pozitive në media. Si rezultat i të jetuarit në këtë përiudhë, ata kanë qëndrime më
pozitive mbi homoseksualitetin dhe për rrjedhojë edhe mbi martesën në të njëjtën gjini. Në
kundërshtim me këtë, prindërit e tyre janë rritur në një shoqëri në të cilën homoseksualiteti
mbante një stigmë shumë më të rëndë dhe ku shumë pak prej tyre njihnin personalisht persona
gej ose lesbike (madje mund të mos i njihnin as fjalë “gej” ose “lesbike”). Në këtë mënyrë, ata
kanë më shumë gjasa të kënë qëndrime më negative mbi martesat në të njëjtën gjini. Studiues
të ndryshëm kanë përcaktuar kuptimin e brezit duke u bazuar në konceptet Bourdieuian-e si
habitati dhe fusha dhe duke u bazuar në termat e cikleve kulturore dhe mentaliteteve kolektive
(Dumas dhe Turner, 2009; Mauger, 1990; Burnett, 2010). Një mënyrë e dallimit të koncepteve
“grupmoshë” dhe “brez” arrihet përmes konceptit “të brezit social”.
Ky studim është nje përpjekje për të kapërcyer boshllëkun ndërmjet teorisë dhe të
dhënave të ndryshimit ndërmjet brezave socialë. Duke kuptuar ngjashmëritë dhe dallimet në
diskutimin mbi martesën në të njëjtën gjini ndërmjet studentëve dhe prindërve të tyre, është
vlerësuar dobia e konceptit të gjërë të brezit në përpjekjen për të kuptuar mekanizmat kulturorë
e psikologjikë që mund të shpjegojnë dallimet mes grupmoshave. E thënë ndryshe, ky studim
analizon kornizat e diskurseve që lidhen me brezin mbi martesën në të njëjtën gjini duke
shqyrtuar dallimet ndërmjet brezave. Duke bërë këtë, është treguar sesi koncepti i brezit social,
kur përcaktohet dhe operacionalizohet në mënyrë të përshtatshme, shpjegon ndërveprime
komplekse në nivel mikro-makro ndërmjet ndryshimit të strukturës sociale dhe formimit të
Page 20
20
repertorëve të dallueshëm kulturorë që për një kohë të gjatë janë supozuar si mekanizma të
zevëndësimit të brezave në ndryshimin social. Ky punim doktoral u ofron studiuesve një mjet
analitik që mund të përdoret plotësisht në studimet që kanë në fokus riprodhimin dhe
ndryshimin social.
Ky studim, i pari në Shqipëri në llojin e tij, sjell në mendjen e studiuesve nevojat për
kryerjen e studimeve në këtë fushë, ku njohja e martesës në të njëjtën gjini po shfaqet gjithnjë
e më shumë si një çështje e të drejtave politike, sociale, civile dhe fetare në shumë vende.
1.4. Qëllimi dhe objektivat e studimit
1.4.1. Qëllimi
Qëllimi i këtij studimi është tё kuptuarit e mënyrës se si bazohen qëndrimet e studentëve
dhe prindërve të tyre mbi martesën në të njëjtën gjini si dhe analizimi i dallimeve në mënyrën
se si dy brezat flasin mbi martesën në të njëjtën gjini duke hedhur dritë në proceset e ndryshimit
social të brezave.
1.4.2. Objektivat
‣ Identifikimi dhe eksplorimi i bazave sociale dhe kulturore të qëndrimeve të studentëve
dhe prindërve të tyre mbi martesën në të njëjtën gjini.
‣ Analizimi se si qëndrimet mbi martesën në të njëjtën gjini bazohen në mënyrën se si
njerëzit flasin për homoseksualitetin dhe martesën.
‣ Identifikimi dhe analizimi i dallimeve të lidhura me moshën në lidhje me qëndrimet për
martesën në të njëjtën gjini.
‣ Analizimi i konceptit të brezit social përmes krahasimit të dallimeve në qëndrime të
studentëve dhe prindërve të tyre për të kuptuar mekanizmat socialë dhe psikologjikë që
ndikojnë në dallimet ndërmjet brezave.
1.5. Pyetjet kërkimore
‣ Si bazohen studentët dhe prindërit e tyre në besimet kognitive, qëndrimet emocionale,
vlerat morale dhe përvojën jetësore në formimin dhe shprehjen e qëndrimeve për
martesën në të njëjtën gjini?
‣ Cili është ndikimi i moshës në dallimet e qëndrimeve mbi martesën në të njëjtën gjini?
Page 21
21
1.6. Struktura e punimit
Kapitulli i parë i punimit paraqet një panoramë të përgjithshme duke u ndalur në disa
aspekte të saj, si situatën e studimeve në këtë fushë, parashtrimin e problemit që do të trajtohet,
qëllimin e kërkimit i ndarë në objektiva e pyetjet kërkimore, si dhe rëndësinë e studimit.
Kapitulli i dytë prezanton një informacion të zgjeruar duke shqyrtuar literaturën
ekzistuese me konceptet, idetë dhe teoritë mbi martesën në të njëjtën gjini. Rishikimi i
literaturës ka përfshirë dinamikat e debatit që shoqëron martesën në të njëjtën gjini, teoritë
social-psikologjike, konceptin e brezit social si ndryshues social duke ndihmuar në krijimin e
një perspektive teorike, e cila ka drejtuar pyetjet kërkimore të studimit.
Kapitulli i tretë përshkruan metodën kërkimore të përdorur, përshtatshmërinë e saj me
temën kërkimore për mbledhjen dhe analizën e të dhënave. Në këtë kapitull parashtrohet
historiku i kërkimit dhe fazat e kërkimit, ndërtimi i pyetjes kërkimore dhe planit të studimit,
procedurat dhe instrumentet e përdorura, kriteret që janë përdorur për përzgjedhjen e
pjesëmarrësve, procedurat për të siguruar besueshmërinë dhe vlefshmërinë e rezultateve,
konsiderimi i çështjeve etike, si dhe kufizimet e studimit.
Kapitulli i katërt prezanton rezultatet e studimit të cilat dolën nga analiza e të dhënave
të mbledhura nga intervistat gjysmë të strukturuara me studentët dhe prindërit e tyre. Ky
kapitull u jep përgjigje pyetjeve kërkimore që janë ngritur në fillim të studimit.
Kapitulli i pestë parashtron diskutimet rreth çështjeve që janë trajtuar përgjatë studimit
duke e njohur lexuesin me dallimet dhe ngjashmëritë e rezultatit të këtij studimi me ato të
studimeve të tjera.
Kapitulli i gjashtë paraqet përfundimet e studimit dhe rekomandimet përkatëse.
Punimi mbyllet me listën e referencave dhe shtojcat.
1.7. Rëndësia e studimit
Ky studim hedh dritë mbi bazat social-kulturore të qëndrimeve mbi martesën në të
njëjtën gjini. Studimi tregon sesi njerëzit bazohen në sistemet e tyre të besimit, përvojat
jetësore, besimet kognitive, qëndrimet emocionale dhe vlerat morale në mënyrën se si shprehen
mbi martesën në të njëjtën gjini.
Duke krahasuar mënyrat se si dy brezat flasin mbi këtë lloj martese dhe duke krahasuar
ngjashmëritë dhe ndryshimet në sistemet e tyre të besimit, ky studim hedh dritë në rëndësinë e
dallimeve të lidhura me moshën në lidhje me qëndrimet mbi martesën në të njëjtën gjini.
Page 22
22
Së treti, ky studim na lejon të vlerësojmë rolin e konceptit të brezit social si një mjet
analitik që mund të ndihmojë studiuesit për të kuptuar efektet e grupmoshës, riprodhimit social
dhe ndryshimit social. Martesa në të njëjtën gjini të jep mundësinë e studimit të proceseve të
ndryshimeve sociale të brezave sepse çështja në vetvete lidhet me koncepte si homoseksualiteti,
martesa, familja dhe përkatësia gjinore, të cilat kanë pësur ndryshime të rëndësishme në
Shqipëri pas viteve ’90. Këto ndryshime kanë qenë dinamike duke na dhënë mundësinë që
përmes një brezi të mund të shohim ndryshime të rëndësishme në mënyrën se si prindërit dhe
fëmijët flasin për këto çështje. Koncepti i brezit social u shërben studiuesve për të kuptuar
proceset sociale dhe psikologjike që lidhen me zëvëndësimin e brezave si një mekanizëm i
riprodhimit social dhe ndryshimit social.
1.8. Operacionalizimi i termave të përdorur në studim
Qёndrim - i referohet predispozicionit ose prirjes pёr t’iu pёrgjigjur pozitivisht apo
negativisht njё ideje, objekti apo situate tё caktuar.
Orientim seksual - pёrshkruan njё model/strukturё tё qёndrueshme tёrheqjeje
emocionale, romantike dhe seksuale ose kombinim të tyre – kundrejt seksit tё kundёrt, seksit
tё njëjtё, tё dyja sekseve ose asnjёrit prej sekseve dhe gjinive qё i shoqёrojnё ato.
Seks - i referohet gjendjes biologjike të një personi dhe zakonisht kategorizohen si
meshkuj, femra, ose interseksual.
Gjini - i referohet qëndrimeve, ndjenjave dhe sjelljeve që një kulturë lidh me seksin
biologjik të një personi. Sjelljet që janë në përputhje me pritshmëritë kulturore konsiderohen si
gjini-normative, ndërsa sjelljet që shihen si jo të përshtatshme me këto pritshmëri përbëjnë gjini
jo konforme.
Identitet gjinor - i referohet përcaktimit si një konceptim personal dhe shoqëror për
subjektin dhe kategorinë mbi veten në relacionet mes seksit dhe gjinisë.
Homoseksualitet - është orientim seksual drejt personave të së njëjtës gjini.
Në përgjithësi studimet mbi homoseksualitetin i shoqëron debati mbi përkufizimin e termave.
Në këtë studim homoseksualiteti është konsideruar si një term ombrellë për meshkujt
homoseksualë, femrat lesbike dhe për meshkujt e femrat biseksuale. Në studim nuk përfshihet
grupi i personave transgjinorë.
Gej - një mashkull i cili përjeton tërheqje fizike, emocionale dhe romantike ndaj një
mashkulli tjetër.
Page 23
23
Lesbike - një femër e cila përjeton tërheqje fizike, emocionale dhe romantike ndaj një
femre tjetër.
Biseksual/e - një person që përjeton tërheqje fizike, emocionale dhe romantike ndaj një
mashkulli apo femre tjetër.
LGBTI - lesbike, gej, biseksual, transgjinor, interseks.
Martesa - në Kodin e Familjes së Republikës së Shqipërisë, nenin 1, përkufizohet si një
bashkëjetesë ligjore, e cila mbështetet në barazinë morale dhe juridike të bashkëshortëve, në
ndjenjën e dashurisë, respektit dhe mirëkuptimit reciprok, si baza e unitetit në familje. Martesa
dhe familja gëzojnë mbrojtjen e veçantë të shtetit. Në nenin 7, kreu I, përcaktohet se martesa
mund të lidhet ndërmjet një burri dhe një gruaje që kanë mbushur moshën 18 vjeç.
Martesa në të njëjtën gjini - është martesa ndërmjet dy personave të të njëjtit seks
biologjik ose të identitetit gjinor.
Brez social - i referohet procesit kulturor dhe socio-psikologjik përmes të cilit grupe
njerëzish hasin një konfigurim të veçantë të strukturave shoqërore dhe për rrjedhojë individët
zhvillojnë një repertor kulturor të veçantë të cilin e përdorin në shqyrtime të tjera të qëndrimeve
dhe veprimeve.
Kultura - përfshin tiparet karakteristike të ekzistencës së përditshme të formësuara nga
njerëzit në një vend apo kohë.
Repertor kulturor - i referohet tërësisë së llojeve të qëndrimeve dhe sjelljeve që një
individ përdor zakonisht gjatë ndërveprimit social.
Besimet kognitive mbi homoseksualitetin - i referohen asaj çka njerëzit besojnë se është
homoseksualiteti dhe çfarë e shkakton atë.
Qëndrimet emocionale mbi homoseksualitetin - i referohen një game të gjërë të
ndjenjave pozitive dhe negative ndaj sjelljes homoseksuale dhe personave që identifikohen si
gej apo lesbike.
Vlerat morale mbi homoseksualitetin - i referohen masës në të cilën homoseksualiteti
mund të klasifikohet si i drejtë apo i gabuar.
Page 24
24
2. RISHIKIMI I LITERATURËS
Në këtë kapitull shqyrtohet literatura shkencore që argumenton pyetjet kërkimore.
Studiuesja ka filluar me rishikimin e studimeve ekzistuese mbi opinionin publik dhe
mobilizimin politik në lidhje me homoseksualitetin dhe martesën në të njëjtën gjini duke
shqyrtuar mënyrat se si debati ilustrohet për këtë çështje në studimet mbi polarizimin e
qëndrimeve. Më pas, shqyrtohen të dhënat mbi moshën, brezin dhe efektet e kohës në lidhje
me martesën në të njëjtën gjini si dhe në aspektet kulturore dhe social psikologjike të cilat
përshkruajnë efektet e brezit. Në këtë mënyrë, studiuesja rishikon historinë e konceptit të
gjeneratës në shkencat sociale si dhe rigjallërimin në teorizimin e brezave shfaq prirjen për të
tejkaluar problemet e vazhdueshme në kërkimet gjeneracionale. Rëndësia e këtij studimi, përtej
çështjes së martesës në të njëjtë gjini, lidhet me idenë se koncepti i brezit social shtron nevojën
për analiza akademike të proceseve të riprodhimit social dhe ndryshimit social.
2.1. Debati mbi martesën në të njëjtën gjini
Lloje të ndryshme studimesh kanë patur në vëmendje qëndrimet e njerëzve mbi
martesën në të njëjtën gjini duke dhëne informacione të thelluara për arsyet që njerëzit
mbështesin apo kundërshtojnë njohjen ligjore të kësaj martese. Kërkimet mbi martesën në të
njëjtën gjini mund të ndahen në dy kategori: studime të opinionit publik dhe studime të
mobilizimit politik bashkë me debatin që i shoqëron. Studimet mbi opinionin publik tregojnë
se si faktorët demografikë, kontekstualë dhe kulturorë lidhen me nivele të ndryshme të
mbështetjes dhe kundërshtimit të martesës në të njëjtën gjini. Parashikuesit demografikë dhe
kontekstualë të qëndrimeve mbi martesën në të njëjtën gjini janë feja, seksi, mosha, edukimi
dhe vendbanimi (Kite dhe Whitley, 1996; Herek dhe Capitanio, 1996). Këto studime kanë
treguar se besimet fetare janë veçanërisht parashikues të fortë në kundërshtimin e martesës në
të njëjtën gjini.
Përveç faktorëve demografikë dhe kontekstualë, qëndrimet mbi martesën në të njëjtën
gjini formohen edhe nga faktorë kulturorë dhe kognitivë, të tilla si besimet dhe qëndrimet mbi
homoseksualitetin. Bolte (1998) argumenton se kundërshtitë mbi çështjet LGBTI – si martesa
në të njëjtën gjini, përfshirja e personave gej dhe lesbike në ushtri, adoptimi i fëmijëve prej
tyre, etj. – udhëhiqen fillimisht nga qëndrimet dhe vlerat e individëve në lidhje me
homoseksualitetin. Nga ky këndvështrim, studimet e opinionit publik mbi personat gej dhe
lesbike sigurojnë njohje në lidhje me parashikuesit e qëndrimeve mbi martesën në të njëjtën
Page 25
25
gjini. Parashikuesit e qëndrimeve mbi homoseksualitetin që kanë gjasa të jenë parashikues të
rëndësishëm të qëndrimeve mbi martesën në të njëjtën gjini janë: besimet mbi natyrën e
homoseksualitetit, stereotipet negative në lidhje me personat gej dhe lesbike, opinioni i
shprehur ose i pashprehur që lidhet me paragjykimin, besimet në vlerat morale tradicionale,
reagimi emocional mbi homoseksualitetin dhe kontaktet personale ose të ndërmjetësuara me
personat gej dhe lesbike (Lannuti dhe Lachlan, 2008; Basili dhe Brown, 2005; Oskamp & dhe
Schultz, 2005).
Faktorë të tjerë kulturorë dhe kognitive që modelojnë qëndrimet mbi martesën në të
njëjtën gjini përfshijnë përcaktimet kulturore, ideologjitë e përkatësisë gjinore dhe mendimet
se çfare quhet familje (Matharu et al., 2012; Herek, 2002) Çёshtja e martesës në të njëjtën gjini
natyrisht sjell pyetje mbi natyrën e martesës, të familjes dhe marrëdhënies ndërmjet seksit,
përkatësisë gjinore dhe seksualitetit. Duke pasur parasysh kontekstin shqiptar në lidhje me
kuptimin e martesës, balancimin e pushtetit ndërmjet burrit dhe gruas në punët e shtëpisë si
dhe shtimi i diversitetit në format e ndryshme të familjes, këto tranzicione po ashtu mund të
luajnë rol në formësimin e debatit mbi martesën në të njëjtën gjini.
Studimet e diskursit dhe mobilizimit politik sigurojnë të dhëna të mëtejshme se feja dhe
qëndrimet mbi homoseksualitetin formësojnë kundërshtimet për martesën në të njëjtën gjini.
Në diskurset publike, përkrahësit e të drejtave të personave LGBTI dhe martesës në të njëjtën
gjini i përqëndrojnë argumentat e tyre bazuar në kornizën e të drejtave civile, ndërkohë që
përdorimi i argumentave moralë dhe fetarë i kundërshtuesve i kundërvihet ndikimit të kornizës
së të drejtave (Leonard, 1991).
Pyetja nëse çiftet në të njëjtën gjini duhen lejuar të martohen ligjërisht është shumë e
debatuar veçanërsisht në vendet perëndimore nga aktorët politikë, drejtuesit fetarë,
mbështetësit konservatorë të vlerave familjare dhe aktivistëve të të drejtave LGBTI. Grupe të
caktuara shprehin argumenta kundërshtues të martesës në të njëjtën gjini bazuar në fenë, vlerat
morale apo supozimet mbi ndikimet negative që martesa në të njëjtën gjini do të ketë mbi
familjen tradicionale. Aktivistët e të drejtave LGBTI priren të fokusohen në argumentat logjikë
dhe ligjorë të të drejtave civile dhe njerëzore (Katz, 1999; Gutierrez, 1994; West dhe Green,
1997). Debati politik mbi martesat në të njetën gjini ndjek linjat e gjëra të mobilizimit për
çështjet e të drejtave të personave LGBTI në përgjithësi. Shumë persona që kanë marrë pjesë
në protestat dhe aktivitete mbi martesën në të njëjtën gjini e kanë bërë këtë për të protestuar
statusin e pabarabartë në ligj të çifteve në të njëjtën gjini dhe jo në dëshirën reale për t’u martuar
vetë (Gretchen, 1999).
Page 26
26
Debati nuk ndiqet nga një ndarje strikte ndërmjet liberalëve dhe konservatorëve,
ndërmjet lesbikeve, burrave gej dhe ndërmjet atyre që shprehen pro martesës në të njëjtën gjini
e atyre që e kundërshtojnë këtë martesë (Wedgwood, 1999). Bernstein dhe Taylor (2013) japin
një perspektivë konservatore në mbështetje të martesës në të njëjtën gjini duke argumentuar se
bashkimet civile do të kontribuojnë në dobësimin e martesës për arsye të statusit të tyre
ambicioz në shoqëri. (Yang, 1997) thekson se konservatorët shpesh fokusohen në shthurjen si
burim kryesor të imoralitetit të homoseksualizmit dhe se martesa do të rregullojë (deri diku)
seksin homoseksual ashtu sikurse seksin heteroseksual. Po ashtu, Lynn (2001) jep një argument
liberal kundër martesës në të njëjtën gjini, ku personave gej dhe lesbike u duhet mohuar e drejta
për t’u martuar për arsye të paaftësisë së tyre natyrore për t’u riprodhuar. Ajo thekson se
zhvillimi është thelbi natyror dhe i njohur universalisht i martesës dhe se martesa duhet të
përcaktohet në terma të detyrimeve prindërore. Zgjidhja liberale, sipas Lynn, është zgjerimi i
bashkimeve civile për të përfshirë gjithë çiftet në të njëjtën gjini dhe për t’u garantuar këtyre
çifteve të drejta të plota për të birësuar fëmijë.
Aktivistët e çështjeve LGBTI dhe kërkuesit gjithashtu variojnë në idenë nëse martesa
do t’i çonte më tej të drejtat e personave gej dhe lesbike. Disa besojnë se sigurimi i të drejtës
ligjore për t’u martuar do të ishte një fitore për të drejtat civile të personave gej dhe lesbike. Të
tjerë shprehin se duke u përfshirë në martesë çiftet në të njëjtën gjini përpiqen të asimilohen në
një kulturë hetero-normative, për t’u bërë “normal” dhe kjo përpjekje u jep të drejtë supozimeve
se marrëdhëniet homoseksuale janë anormale dhe se modeli i martesës heteroseksuale është
një gjendje ideale për të gjithë marrëdhëniet (McLaren, 1999).
2.2. Ndikimi i moshës, brezit dhe efektit të kohës
Shumë studime kanë treguar një lidhje të fortë të dallimeve të lidhura me moshën për
sa i përket qëndrimeve mbi martesën në të njëjtën gjini. Këto studime tregojnë se njerëzit poshtë
moshës 35 vjeçare janë më të prirur për të mbështetur martesën në të njëjtën gjini sesa pjesa
tjetër. Organizatat e shoqërisë civile në analizat e tyre për martesën në të njëjtën gjini i kanë
theksuar këto dallime të lidhura me moshën, madje edhe organizatat që kundërshtojnë martesën
në të njëjtën gjini pranojnë se të rinjtë kanë qëndrime më liberale se njerëzit në grupe moshore
më të mëdha (Anderson dhe Fetner, 2008). Gjithsesi, nuk ka pasur përpjekje studimore për të
shpjeguar se pse të rinjtë kanë qëndrime më liberale ndaj martesës në të njëjtën gjini edhe pse
dallimet që lidhen me moshën janë çështje mjaft e diskutuar. Ndonëse ka mungesa të të dhënave
longitudinale, studimet tregojnë se dallimet e lidhura me moshën janë dallime të lidhura me
Page 27
27
brezin social. Studimet e ndryshimit të qëndrimeve në lidhje me homoseksualitetin dhe
përkatësinë gjinore tregojnë ndikimet që ka përkatësia në një brez në këto ndryshime.
Grupmoshat e reja kanë qëndrime më liberale ndaj homoseksualitetit dhe mbajnë ideologji më
egalitariane të përkatësisë gjinore se sa grupmoshat më të vjetra (Becker, 2012; Finlay dhe
Walther, 2003; Gay dhe Lynxwiler, 2013). Këto studime sugjerojnë një korrelacion jo të fortë
të ndikimit të moshës në qëndrimet mbi homoseksualitetin, që do të thotë se ka pak gjasa që të
rinjtë me pikëpamje liberale të bëhen më konservatorë gjatë moshimit mbi këtë çështje.
Studime të tilla tregojnë se niveli individual i qëndrimeve ndryshon në kohë në të gjithë
grupmoshat. Individë edhe të brezave të vjetër po bëhen gjithnjë e më shumë tolerantë ndaj
homoseksualitetit dhe gjithnjë e më shumë mbështetës të zgjerimit të të drejtave të barabarta
për personat gej dhe lesbike. Në terma përmbledhëse, kjo përbën një efekt kohe. Bazuar në
këto gjetje dhe në bazat ideologjikë të qëndrimeve për martesën në të njëjtën gjini,
homoseksualitetin dhe përkatësinë gjinore, duket e logjikshme ideja se qëndrimet më liberale
të të rinjve janë gjithashtu tregues të dallimeve të brezave.
Konstatimi se ka dallime ndërmjet brezave në qëndrime nuk shpjegon në vetvete pse
ekzistojnë këto dallime. Ekzistenca e dallimeve ndërmjet brezave është konsideruar si diçka
unike e takimit historik të një grupi me shoqërinë, bazuar në një periudhë të përbashkët të
lindjes së tyre që formëson qëndrimet gjatë moshimit të tyre (Simoni, 1996). Në terma socio-
psikologjikë, analiza e brezave përfshin katër propozime të ndërlidhura: 1) hipoteza e viteve të
ndikueshme, ku periudha e moshimit të adoleshencës së vonë dhe moshës së rritur të hershme
lidhet me periudhën kuformohen qëndrimet dhe prirjet e qëndrueshme; 2) hipoteza e moshimit
të qëndrueshëm, ku qëndrimet e formuara në vitet ku ndikimi është më i madh do të mbeten të
qëndrueshme përgjatë moshimit pasi merren në konsideratë rrjedhjet kryesore të jetës; 3) efekti
i historisë në biografi, ku ndryshimi përgjatë kohës i strukturës sociale bën që çdo brez të
përballet me një shoqëri ndryshe nga ajo me të cilën janë përballur breza të tjerë dhe ku
botëkuptimet do të jënë në përputhje me rrethanat; 4) mekanizmi i ndryshimit social përmes
zëvëndësimit të brezave, ku ndërkohë që brezat më të vjetër vdesin, ata do të zëvëndësohen
nga breza më të rinj me vlera ndryshe. Ky ndryshim social ndodh ngadalë gjatë kohës që
“metabolizmi demografik” në mënyrë të vazhdueshme ndryshon përbërjen e shoqërisë
(Simoni, 1996).
Studimet empirike ofrojnë mbështetje për këto propozime. Butler dhe Stokest (1976)
treguan ndikimin e brezit dhe ndikimin e kohës në qëndrimet politike të gjermanëve që u rritën
gjatë kohës së regjimit nazist. Barnes (1972) zbuloi se gjërat që njerëzit i kujtonin si ngjarje të
rëndësishme sociale apo politike kishin të bënin me ngjarje që kishin ndodhur gjatë
Page 28
28
adoleshencës dhe rinisë së hershme. Shumë studiues kanë identifikuar lidhje të ndikimit të
ndryshimit strukturor të shoqërisë në identifikimin fetar (Chaves et al., 1989; Roof and
McKinney, 1987) dhe identifikimin feminist (Scott et al., 1996). Zëvëndësimi i brezave është
parë si një mekanizëm i ndryshimit të tolerancës në grupet politike (O'Brien 2000), në
qëndrimet mbi homoseksualitetin (Anderson dhe Fetner, 2008), në ideologjinë e përkatësisë
gjinore (Lewis, 2003; Simoni, 1996) dhe orientimet e përgjithshme të vlerave (Converse,
1976).
E parë në rastin e martesës në të njëjtën gjini, ndikimi i të qenit në një brez në qëndrime
do të thotë se të rinjtë kanë qëndrime më liberale sepse ato janë rritur në një shoqëri që lidhet
me një kohë dhe vend të caktuar, që është më tolerante ndaj idesë së martesës ligjore të dy
individëve të së njëjtës gjini si rezultat i kombinimit të ndryshimit strukturor. Mund të merren
në konsideratë një sërë ndryshimesh strukturore që i drejtojnë brezat e rinj të kenë qëndrime
më liberale ndaj martesës në të njëjtën gjini, si: suksesi i lëvizjeve LGBTI për barazi, qëndrimet
liberale në rritje mbi seksin dhe seksualitetin, arsimim më i madh, shfaqje më të medha në
media të personave gej dhe lesbike, ndryshimi kulturor i kuptimit të martesës,
shumëllojshmëria e formave të familjeve, një rënie e vazhdueshme e ideologjisë tradicionale
për përkatësisë gjinore, rritja e barazisë gjinore dhe rritja e tolerancës ndaj grupeve minoritare.
Rritja në një shoqëri që pëson ndryshime të tilla logjikisht ndikon që individët të kenë
pikëpamje më liberale mbi çështjen e martesës në të njëjtën gjini.
Së pari, struktura e të kuptuarit të përkatësisë gjinore, seksualitetit, martesës dhe
familjes kanë ndryshuar në një masë të madhë në raport me kohën kur janë rritur brezat e vjetër
dhe brezat e rinj. Brezat e vjetër janë rritur në një kohë kur ka pasur ndryshime në dallimet
gjinore, të ndarjes gjinore të punës dhe shtresëzimit të pushtetit në familje të burrave dhe grave,
ku seksi jashtë martese - si homoseksualiteti, seksi paramartesor dhe ai jashtëmartesor – ishte
kulturalisht një tabu. Ndërsa grupmoshat e reja po rriten në një shoqëri që duket shumë ndryshe
nga kjo. Ndonëse ka pabarazi domethënëse në statusin e burrave dhe grave në shumë sfera të
shoqërisë, si p.sh. në tregun e punës, familjes, arsimimit dhe ndërveprimit ndërpersonal, ka
pasur zhvillime të mëdha në barazinë gjinore në dekadat e fundit (Magnusson, 2009;
Braunstein, 2008; Minniti dhe Naude, 2010; Elson, 2000). Të rinjtë e rritur pas viteve ’90 kanë
gëzuar frytet e lëvizjeve feministe dhe shoqërisë civile në tërësi për ligje jo diskriminuese, për
të drejtat e riprodhimit dhe për pritshmëritë kulturore që gratë duhet të jenë të barabarta me
burrat në mundësitë e arsimimit e të punës dhe në një sërë karakteristikash personale si
inteligjenca. Brezi i ri është rritur në mesin e një sërë institucionesh që kanë promovuar
Page 29
29
barazinë gjinore, ndërkohë që brezi më i vjetër është rritur në mesin e institucioneve që forconin
më shumë dallimet gjinore (Holmes, 2000).
Së dyti, në lidhje me homoseksualitetin, të rinjtë të rritur pas viteve ’90 janë përballur
me një shoqëri me lëvizje shoqërore që promovojnë të drejtat e personave gej dhe lesbike dhe
ku ata janë inkurajuar të deklaronin preferencat e tyre seksuale në media apo jetën e përditshme.
Pas viteve ’90, personave gej dhe lesbike në media gjithnjë e më shumë janë parë si
protagonistë dhe njerëz “normal” me të cilët audienca mund të identifikohej duke u
stereotipizuar më pak sesa më përpara.
Së treti, në lidhje me familjen dhe martesën shoqëria është karakterizuar nga ajo që
Cherlin (2004) e quan “deinstuticionalizimi i martesës”. Martesa dhe familja janë transformuar
në mënyrë domethënëse si p.sh., duke implementuar divorcin pa faj, ku bashkëjetesat janë bërë
më të zakonshme, me rritjen e fëmijëve jashtë martese dhe rënien e numrit të lindjes së
fëmijëve, dhe ku qëndrimet mbi divorcin, bashkëjetesën dhe seksin paramartesor janë bërë më
liberale (Lauer dhe Yodanis, 2010). Format alternative të familjes janë bërë më të zakonshme.
Sipas Cherlin (2004) sot kemi modelin e individualizuar të martesës. Martesa nuk konsiderohet
më si një detyrim shoqëror për qëllime të rritjes së fëmijëve dhe përmbushjes së pritshmërive
shoqërore por si një zgjedhje e çifteve që duan të përdorin marrëdhënien me qëllim zhvillimin
individual (Musick dhe Bumpass, 2011). Kështu, brezat e rinj po rriten në një kohë ku martesa
dhe familja ka kuptime kulturore që janë të ndryshme nga ato me të cilat janë rritur brezat më
të vjetër.
Këto ndryshime strukturore lidhen me mbështetjen në rritje të martesës në të njëjtën
gjini. Coontz (2004) argumenton se njohja e martesës në të njëjtën gjini në shumë vende është
mundësuar nga rritja e “fazave të pavarura të jetës” si dhe ndryshimit të modelit të formimit të
martesës dhe familjes. Crockett dhe Voas (2003) gjithashtu tregojnë një lidhje ndërmjet
mbizotërimit tradicional të ndarjes gjinore e strukturës familjare në komunitet dhe
kundërshtimit të martesës në të njëjtën gjini. Mbështetja për martesën në të njëjtën gjini është
ideologjikisht e vlerësueshme në kontekstin e marrëdhënieve egalitariane të përkatësisë,
tolerancës për homoseksualitetin, e një formë martese që lejon divorcin e çiftit pa fëmijë me
pëlqim të dyanshëm dhe një të kuptuar më gjithpërfshirës së nocionit të familjes.
Për njerëzit që mbajnë një kombinim të tillë të qëndrimeve mbi përkatësinë gjinore,
seksualitetin, martesën dhe familjen, mbështetja për martesën në të njëjtën gjini shikohet jo
vetëm e mundshme por edhe normale dhe e logjikshme.
Page 30
30
2.3. Koncepti i brezit social
Koncepti i brezit në shkencat sociale është përdorur më shumë teorikisht se sa në
mënyrë analitike. Pavarësisht rëndësisë që ka ky koncept në njohjen e mënyrave në të cilat
shoqëritë ndryshojnë në kohë, matja e brezave dhe efekteve të tyre thjesht përmes
“metabolizmit demografik” të vdekjes së të moshuarve që zëvëndësohen më të rinj të
sapolindur (Firebaugh, 1997) ka qenë mjaft e vështirë. Arsyet për këtë mund t’i shohim tek
natyra e vazhdueshme, e ngadaltë dhe komplekse e këtij mekanizmi të ndryshimit social.
Fenomeni ka qenë rezistent ndaj kërkimeve empirike apo analizave me metodat në dispozicion
të kërkimit.
Një vështrim në historinë e konceptit të brezit ilustron tre mënyra se si manifestohet ky
problem. Së pari, koncepti i brezit është aq i pasur teorikisht sa kjo fjalë është përdorur në
diskutimet akademike dhe popullore duke nënkuptuar një sërë ndryshimesh. Me fjalë të tjera,
termi ka aq shumë përkufizime sa ka qenë e vështirë një kornizë koherente teorike dhe një
kornizë kërkimesh mbi konceptin.
Së dyti, studimet empirike që janë kryer mbi brezat nuk kanë arritur të ndërtojnë një
teori të gjëre të ndryshimeve brezore. Shumë hulumtime shkencore mbi brezat kanë përdorur
metodat sasiore të vlerësimit të dallimeve ndërmjet brezave dhe ndryshimin brezor në kohë
duke ballafaquar matjet e brezave me faktorë të tjerë si niveli i arsimimit dhe ideologjia
politike. Modelet e dallimeve brezore janë shpjeguar vazhdimisht nga këto faktorë të tjerë në
fakt duke u interpretuar si e dhënë kundër teorisë së ndryshimit brezor.
Së fundmi, tregimi i dallimeve në kontekste akademike dhe popullore është udhëhequr
nga stereotipet ku dallimi social është niveluar dhe ku njerëzit pritet të mendojnë dhe sillen si
grupi dominant kulturor. Studiuesit shpesh nxiten të margjinalizojnë përvojat dhe botëkuptimet
e ndryshme të nëngrupeve sepse ata në mënyrë direkte kundërshtojnë dallimët e supozuara
brezore dhe vënë në pikëpyetje argumentin e ndryshimit brezor.
Në vitet e fundit kthesa kulturore në shkencat sociale i ka pajisur kërkuesit me mjete
teorike dhe metoda të reja të studimit të konceptit të gjërë socio-kulturor të brezit për të
kapërcyer disa nga problemet që ai mbart. Teoricienët kanë filuar të përshkruajnë se si brezi
social si një koncept kulturor ofron njohuri të reja në procesin e ndryshimit social të shkaktuar
nga zëvendësimi i grupmoshave.
Studiues të disiplinave të ndryshme kanë publikuar kërkime mbi brezat dhe ndryshimet
brezore duke u bazuar në kuptimin e gjërë socio-kulturor të fjalës. Edhe jashtë fushës së
kërkimit akademik, të shkruarit mbi brezat në lidhje me mënyrën se si grupmosha të ndryshme
Page 31
31
mendojnë dhe veprojnë ndryshe si rezultat i mënyrës se si shoqëria ndryshon në kohë ka qenë
një proces i vazhdueshëm. Përcaktimi terminologjik i fjalës brez në rrethin e studimeve
akademike shpesh nuk ka ndikuar në përdorimin e tij në kulturën popullore. Edhe vetë studiues
të ndryshëm vazhduan të përdorin fjalën “brez” në kuptimin e gjërë të tij dhe në një farë mënyre
kjo tregon fuqinë e kësaj fjale sepse kuptimi dhe përdorimi i tij pothuajse nuk është ndikuar
fare nga përpjekjet akademike që diktonin kufijtë e tij të përshtatshëm.
Një sërë teoricienësh të brezave argumentojnë se të pasurit e përvojave jetësore të
përbashkëta gjeneron po ashtu qëndrime, besime dhe një identitet grupi të përbashkët. Bazuar
në idenë se brezat përcaktohen nga viti i lindjes së njerëzve gjatë intervaleve të afërta të kohës,
një lloj tjetër studimesh merret me personalitetin kolektiv të çdo brezi apo grupmoshe që e
dallon atë nga breza apo grupmosha të mëparshme. Emërtimi i kategorisë së brezave si dhe
vendosja e karakteristikave për çdo brez shpesh është shoqëruar me kritika të forta për shkak
të vlerësimeve të konsideruara të paragjykuara. Kështu, përsa i përket brezit “Tradicional”
1925-1945: besnikë dhe vetë sakrifikues (Lowe et al., 2008); brezi “Baby Boom” 1946-1964:
idealistë dhe optimistë (Loomis, 2000), me vlera të mëdha organizative (McCrindle dhe
Hooper, 2006); brezi “X” 1964-1980: pesimistë dhe individualistë (Kupperschmidt, 2000);
brezi “Y” 1981-1999: narcizistë (Twenge et al., 2008). Edhe këto studime priren të rezultojnë
në stereotipizimin e grupeve të gjëra të njerëzve bazuar në nën-seksion të vogël të çdo
grupmoshe sepse autorët bëjnë përgjithësime të papërshtatshme të të gjithë grupmoshës bazuar
në vëzhgime të izoluara. Me gjithë meritat që kanë studimet e tyre, ata përjetësojnë një problem
të përbashkët të analizave të brezit duke karikaturuar një grup të gjërë njërëzish duke u fokusuar
vetëm në një nënseksion të vogël dhe të veçantë të atij grupi.
Këto libra akademikë mbi brezat përjetësojnë problemet e konceptit të brezit përgjatë
shek. XX: përkufizime të shumta të termit, pasuria teorike e konceptit e shoqëruar me mungesë
të të dhënave empirike pë ta mbështetur atë si dhe përjetësimin e stereotipave bazuar në
përzgjedhjen selektive të fakteve. Në mungesë të angazhimit rigoroz studimor mbi konceptin
e gjërë të brezit, punime të tilla mbajnë emërtimin si kërkime legjitime mbi brezat ndërkohë që
në njëjtën kohë ofrojnë stereotipa potencialisht të dëmshme në grupet e gjëra të njerëzve.
Për të dalluar këtë nocion kulturor të brezave nga përcaktimi i prejardhjes familjare i
“brezit” nga “grupmosha” nga kërkuesja është ndjekur terminologjia e Esler (1984) dhe Pilcher
(1994), të cilët e përshkruajnë këtë si koncepti i “brezit social”. Brezi social ёshtë përkufizuar
si procesi kulturor dhe socio-psikologjik përmes të cilit grupe njerëzish hasin një konfigurim
të veçantë të strukturave shoqërore dhe për rrjedhojë individët zhvillojnë një repertor kulturor
të veçantë të cilin e përdorin në shqyrtime të tjera të qëndrimeve dhe veprimeve.
Page 32
32
Koncepti i brezit social është kështu i ngjashëm me koncepte të tjera kolektive, të tilla
si “memoria kolektive” (Halbwachs, 1992) dhe “memories sociale” (Sturkin, 1997). Këto
koncepte theksojnë marrëdhënien ndërmjet botës sociale në të cilën jetojnë individët dhe
repertorit të tyre kulturor, mënyrat në të cilat strukturat sociale dhe kulturore modelojnë
diskutimet, vlerat, qëndrimet, besimet dhe praktikat e tyre. Ideja e brezit social tërheq
vëmendjen ndaj mënyrave se si periudha historike dhe koha modelojnë strukturat sociale dhe
përvojat individuale.
Kërkimet empirike që bazohen në këtë pikëpamje të brezave tregojnë që koncepti i
brezit social është i dobishëm për të analizuar dallimet e lidhuara me moshën në memorien
kolektive, identitetet dhe përceptimet e shoqërisë. Për shembull, kërkimet mbi memorien
kolektive tregojnë se njerëzit e të gjitha moshave, kur pyeten të emërtojnë ngjarje të
rëndësishme në 50 vitet e fundit, priren të përmendin ngjarje që kanë ndodhur gjatë
adoleshencës apo moshën e rritur të hershme dhe që ishin veçanërisht në zonën ku ata kanë
jetuar (Shils, 1981). Studime të tjera kanë treguar se memoria është formësuar si nga përvojat
subjektive ashtu edhe nga kontekste sociale të së tashmes (Finkenauer et al., 1997). Identitetet
e ndryshme politike dhe kolektive kanë treguar të jenë të ndikuara nga ngjarje të spikatura dhe
prirje shoqërore që kanë ndodhur gjatë viteve të formimit të njerëzve dhe që këto identitete
mbeten të qëndrueshme në kohë (Turner dhe Killian, 1993). Përceptimet e njerëzve që lidhen
me dallimin bazuar në moshë në shoqëri dhe në vendin e punës (Morris dhe Venkatesh, 2000)
modelojnë një sërë vlerash, qëndrimesh, opinionesh dhe identititesh.
Kthesa kulturore në shkencat sociale ka ofruar mënyra të reja të përdorimit të metodave
cilësore për të treguar se si diskutimet dhe praktikat tregojnë të mënyrave se si botëkuptimet
subjektive janë modeluar nga strukturat sociale. Intervistat cilësore, duke përdorur skenare
hipotetike, analizat e kujtesës dhe krahasimet lejojnë studiuesin që të njohë kuptimet e të
intervistuarit mbi botën të përftuara gjatë përvojave jetësore, vlerave, besimeve dhe
qëndrimeve. Kthesa kulturore ka zhvilluar një erë të re në konceptin e brezave, si teorikisht
ashtu dhe metodologjikisht. Por a mundet që një koncept i riformuluar i brezit social të
kapërcejë vështirësitë e vazhdueshme të lidhura me analizat e brezit? A ofron koncepti i brezit
social të kuptuarin analitik me të dhëna empirike që mund të përputhen me anën teorike? Një
test i fortë teorik i konceptit të brezit social ka aftësinë për të përcaktuar nësë koncepti duhet të
“shpëtuar” ose thjesht duhet të mos përdoret në kërkime sociale. A mundet koncepti i brezit
social të krijojë mundësinë për të analizuar dhe të kuptuar riprodhimin social dhe ndryshimin
social? Kjo përbën një rëndësi të madhe teorike në këtë punim.
Page 33
33
Në këtë studim, kërkuesja ka treguar se koncepti i brezit social mund të jetë analitikisht
i dobishëm në shpjegimin e efekteve të brezit dhe ndryshimit social. Së pari, analizat sociale të
brezave nuk duhet thjesht të përdorin matjet e grupmoshës për t’i krahasuar me faktorë të tjerë
si p.sh. arritjet akademike. Në fakt, analizat e brezit social duhet të marrin në konsideratë
mënyrën se si janë modeluar repertorët kulturorë të njerëzve njëherësh nga vendodhja e
grupmoshës dhe vendodhja sociale në grupmoshë. Operacionalizimi i konceptit të brezit social
kapërcen vështirësitë e vazhdueshme të lidhura me analizat e brezave për të kufizuar rrezikun
e stereotipizimit të të gjitha grupmoshës bazuar në një nën-grup të vogël të grupmoshës.
Së dyti, analizat e brezit social duhet të jetë racionale, jo vetëm sepse modele të
dallueshme të brezave duhet të jenë gjithmonë të ndryshme nga ato të grupeve të tjera sociale,
por gjithashtu për arsye se koncepti përfshin një marrëdhënie dialektike makro-mikro ndërmjet
ndryshimeve të strukturave sociale të lidhura me periudha historike dhe përvojat e individëve.
Ky formulim i konceptit të brezit social kërkon që të marrim parasysh lidhjen në nivel makro
të analizës (si struktura sociale ndryshon në periudha të ndryshme historike), në nivelin mikro
të analizës (si repertori kulturor dhe praktikat e disa grupeve sociale janë të ndryshme nga ato
të grupeve të tjera) dhe shkëmbimit ndërmjet niveleve mikro dhe makro të analizave (si
repertoret në nivel mikro dhe praktikat reflektojnë dhe krijojnë ndryshime strukturore në nivel
makro).
Së fundi, brezi social duhet të kuptohet si një proçes ose tërësi proçesesh sesa një grup
social. Një nga mungesat e vazhdueshme si në kërkimet e brezave dhe ato të grupmoshave ka
qenë një diferencim i papërshtatshëm ndërmjet grupeve të njerëzve dhe proceseve kulturore e
socio-psikologjike që supozohen të kenë peshë në diferencat e grupeve. Duke e përqëndruar
analizën në proceset sociale të brezave në formimin dhe artikulimin e repertorit kulturor kemi
fituar saktësi teorike dhe analitike në marrëdhënien ndërmjet individëve dhe kontekstit të tyre
social që shpesh thjesht është marrë si i mirëqenë. Ndërkohë që teoria gjithmonë ka qënë
qëndrore në të kuptuarin e grupmoshave, moshimit, ciklit të jetës dhe dinamikave politike,
aplikimi empirik i saj shpesh nuk ka përmbushur pritshmëritë. Ky studim përpiqet të tregojë se
koncepti i brezit social, kur formulohet në mënyrë të përshtatshme, është një mjet kyç për
studiuesit, si empirikisht ashtu edhe teorikisht, të cilët kërkojnë njohuri më të thella të mënyrës
sesi shoqëritë ndryshojnë nëpërmjet zëvëndësimit të grupmoshave.
Page 34
34
2.4. Studimet mbi familjet nga martesa në të njëjtën gjini
Martesa në të njjtën gjini mund të përfshijë dhe fëmijë. Familjet me çifte në të njëjtën
gjini kanë shprehur vazhdimisht nevojën për të njëjtat të drejta të martesës ligjore sikurse
familjet e tjera. Studimet mbi familjet me çifte në të njëjtën gjini dhe fëmijët mund të
mbështesin legalizimin e martesës në të njëjtën gjini duke ofruar informacion mbi llojet e
marrëdhënieve dhe cilësinë e jetës në familjet me çifte në të njëjtën gjini. Në mënyrë të veçantë,
studimet mbi mirëqenien e fëmijëve nga çiftet në të njëjtën gjini ilustrojnë se përshtatja
psikologjike dhe sjellore është më shumë një funksion i proceseve familjare dhe ndërveprimit
sesa një funksion direkt i përbërjes familjare e tillë si të pasurit një baba dhe një nënë (Patterson,
2005; Brown, 2004; Tasker, 2005; Wise, 2003).
Për shembull, Walker dhe McGraw (2000) shqyrtuan marrëdhënien e strukturës
familjare të përshtatjes psikologjike të fëmijëve të krijuar nga inseminimi përmes dhuruesit të
spermës. Rezultatet treguan se përshtatja e fëmijëve nuk lidhej me faktorë strukturorë të tillë si
orientimi seksual i të rriturve apo numri i prindërve në shtëpi. Përshtatja e fëmijëve ishte e
lidhur me ndërveprimet familjare dhe proceset. Një shembull i proceseve familjare përfshinte
lumturinë e marrëdhënies së prindërve dhe konfliktet ndërmjet prindërve. Ata sugjeruan se
fëmijët do të përjetonin më shumë vështirësi më përshtatjen kur prindërit përjetonin nivele të
larta stresi ose konflikti.
Studimet që tregojnë se burrat dhe gratë prindërojnë në mënyra të ndryshme mbështesin
idenë se të pasurit e dy nënave ose dy baballarëve mund të sigurojnë prindërim cilësor në
familjet me çifte në të njëjtën gjini. Një mënyrë e re për pranueshmëri sociale të familjeve me
çifte në të njëjtën gjini mund është shprehur përmes argumentimit se prindërimi cilësor nuk
lidhet me gjininë. Craig (2006) argumenton se burrat dhe gratë prindërojnë në mënyra të
ndryshme. Ai zbuloi se nënat kishin më shumë gjasa që të shpenzonin jo vetëm më tepër kohë
me fëmijët e tyre por që kjo kohë përfshinte shumë detyra njëkohësisht, më shumë kohë me
fëmijët dhe më tepër përgjegjësi për kujdesin e tyre në tërësi. Shumë studiues bien dakort që
burrat dhe gratë prindërojnë ndryshe por nuk pajtohen mbi aspektet e shumta të prindërimit.
Po ashtu, ata bien dakort se nevojiten me shumë studime të detajuara mbi variacionet e tipeve
të familjeve (Riggs, 2006).
Për shembull, Crowl, Ahn dhe Baker (2008) gjetën se studimet e përshkruara me të
njëjtin numër prindërish, me prindër dy femra dhe prindërit një femër dhe një mashkull, kanë
një ndikim të ngjashëm me njëri-tjetrin në lidhje me përshtatjen e fëmijës. Një studim tjetër
është drejtuar nga Schecter et al., në 2008 në mbështetje të marrëdhënieve në të njëjtën gjini
Page 35
35
në Massachusets. Studiuesit gjetën se procesi dhe përvoja e rritjes së fëmijëve rriste afërsinë
mes çifteve në të njëjtën gjini, përmirësonte lidhjet e çifteve me familjet e tyre të origjinës dhe
forconte lidhjet mes komunitetit të çifteve në të njëjtën gjini. Çiftet në studimin e Schecter at
al., legalizuan martesën e tyre në vitin 2003 kur Massachusetts ligjëroi martesat në të njëjtën
gjini në mënyrë që të ofronte mbrojtje dhe legjitimitet për fëmijët e tyre. Çiftet në të njëjtën
gjini e përjetuan martesën ligjore me një sens kritik të sigurisë, familjes dhe identitetit.
Gjatë dekadave të fundit studiuesit kanë shqyrtuar dallimet që lidhen me zhvillimin të
fëmijëve më prindër në të njëjtën gjini dhe atyre me prindër në gjini të kundërt. Këto dallime
janë studiuar në terma të zhvillimit kognitiv të fëmijëve, sjelljet që lidhen me përkatësinë
gjinore, identitetin gjinor, orientimin seksual, zhvillimin social dhe emocional si dhe cilësinë e
marrëdhënieve prind-fëmijë.
Shumë nga studimet eksploruese kanё pasur nё fokus efektet që prindërit gej dhe
lesbike kishin mbi sjelljet dhe identitetin e roleve gjinore tek fëmijët e tyre duke i krahasuar se
sa përputheshin me ato të bashkëmoshatarëve të tyre. Studimet me fëmijë të vegjël kanë
përfshirë shpesh vëzhgimin e tyre në një dhomë të mbushur me lodra tradicionalisht të
gjinizuara për të parë se cilat lodra zgjidheshin. Në raste të tjera fëmijëve u është kërkuar që të
vizatojnë veten apo të vizatojnë burra dhe gra. Në studime cilësore janë intevistuar fëmijë dhe
prindër mbi emisionet televizive të preferuara, interesat dhe prirjet e tyre. Ndonëse disa studime
gjetën dallime minimale, si p.sh. vajzat e nënave lesbike shfaqnin interes më të madh në
aktivitetet dhe sjellje tradicionalisht të gjinizuara si mashkullore dhe djemtë e nënave lesbike
shprehnin një gamë më të gjërë të sjelljeve, më pak agresivitet dhe aktivitete loje (Solomon, et
al., 2005), rezultatet kanë treguar vazhdimisht se fëmijët e prindërve homoseksualë apo
heteroseksualë nuk ndryshojnë në mënyrë domethënëse në terma të zhvillimit të sjelljes së rolit
gjinor dhe identitetit gjinor. Të gjitha këto studime kanë arritur në përfundimin se prindërit gej
apo lesbike nuk ndikojnë në mënyrë direkte në zhvillimin gjinor të fëmijëve.
Rishikimi i literaturës mbi familjet me çifte në të njëjtën gjini dhe martesës në të njëjtën
gjini tregon se cilësia e marrëdhënieve ndërmjet prindërve nuk varet nga gjinia. Për më tepër,
rishikimi i literaturës shtron gjithashtu nevojën për studime më të detajuara dhe
gjithëpërfshirëse mbi llojet e familjeve. Studimet mbi qëndrimet në lidhje me rolet gjinore
kontribuojnë në zgjerimin e literaturës mbi qëndrimet ndaj martesës në të njëjtën gjini duke
treguar rëndësinë dhe ndikimin e qëndrimeve në lidhje me rolet gjinore familjare mbi martesën
në të njëjtën gjini. Kontributi dhe zgjerimi i literaturës mbi rëndësinë e qëndrimeve përgjatë
roleve gjinore familjare e lidhur me qëndrimet ndaj martesës në të njëjtën gjini siguron njohje
dhe informacion për advokatët, aktivistët, edukuesit dhe bërësit e politikave mbi adresimin e
Page 36
36
nevojës dhe aktivitetet me target rolet gjinore të familjeve jo-tradicionale, sikurse cilësinë e
marrëdhënieve në familjet jo-tradicionale.
2.5. Qëndrimet nё lidhje me rolet gjinore
Termi rol gjinor i referohet një sërë normave shoqërore që diktojnë llojet e sjelljeve që
përgjithësisht konsiderohen si të pranueshme, të përshtatshme apo të dëshirueshme bazuar në
seksin apo seksualitetin aktual ose të përceptuar të njerëzve. Një sërë emërtimesh janë përdorur
nga studiuesit për të përshkruar rolet gjinore familjare duke përfshirë ideologjinë e përkatësisë
gjinore, qëndrimet e roleve gjinore, qëndrimet në lidhje me përkatësinë gjinore dhe
egalitarismin e përkatësisë gjinore (Kroska, 2007). Këto terma janë bazuar në nivelin individual
të mbështetjes për ndarjen e punës së paguar dhe përgjegjësive familjare. Ekziston një literaturë
e bollshme në lidhje me këndvështrimet tradicionale të roleve gjinore që theksojnë veçanërisht
nevojën për të mbajtur “të paprekur” familjen tradicionale. Në përgjithësi, tradicionalistët
përkrahin familjet me një nënë dhe një baba. Më poshtë studiuesja ka argumentuar arsyet pse
konservatorët kundërshtojnë ashpër martesën në të njëjtën gjini. Veç kësaj, janë shqyrtuar
kërkimet të lidhura me mënyrën në të cilën konservatorët kanë ruajtur kundërshtirë ndaj
martesave përmes medias dhe theksimit të rëndësisë së martesës tradicionale.
Rishikimi i literaturës ekzistuese mbi rolet gjinore tradicionale është e rëndësishme për
të qartësuar lidhjen me qëndrimet ndaj martesës në të njëjtën gjini. Qëndrimet tradicionale
përgjatë roleve gjinore kanë një ndikim të madh mbi qëndrimet ndaj martesës në të njëjtën
gjini. Martesa në të njëjtën gjini shpesh përfshin fëmijë. Kjo sugjeron se është natyrale që
meshkujt të mbrojnë dhe femrat të edukojnë familjet e tyre. Tradicionalistët argumentojnë se
fëmijët kanë nevojë si për babanë mashkull dhe për nënën femër. Në mënyrë ideale,
tradicionalistët besojnë se babai duhet të jetë siguruesi kryesor i jetesës dhe gruaja duhet të
qëndrojë në shtëpi dhë të kujdeset për çështjet familjare (Brescoll dhe Uhlmann, 2005).
Disa tradicionalistë argumentojnë se gratë që zgjedhin të punojnë jashtë shtëpisë
kontribuojnë në problemet sociale të tilla si shkatërrim i familjes (Martins et al., 2002). Në
mënyrë të ngjashme me gratë që punojnë dhe familjet me një prind, familjet me çifte në të
njëjtën gjini dhe martesa në të njëjtën gjini janë fajësuar nga konservatorët si shkaktarë të
krijimit të problemeve sociale duke përfshirë dobësimin e familjes tradicionale. Për shembull,
tradicionalistët ballafaqojnë rritjen e numrit divorceve duke sjellë më pak stabilitet për fëmijët.
Po ashtu, prindërit në këto marrëdhenie janë të së njëjtës gjini dhe për pasojë nuk përfaqësojnë
role gjinore tradicionale (Wilson, 2002). Sipas tradicionalistëve, martesa në të njëjtën gjini
Page 37
37
ndryshon në mënyrë rrënjësore natyrën e prindërimit nga natyral dhe biologjik në prindërim
ligjor dhe social. Martesa në të njëjtën gjini prish lidhjen automatike ndërmjet prindërimit
biologjik dhe ligjor të vendosur nga martesa tradicionale dhe ka një ndikim më të madh në
normat shoqërore, simbolet dhe vlerat e lidhura me prindërimin. Për më tepër, konservatorët
argumentojnë që fëmijët janë të prekur negativisht nga të jetuarit në një familje me prindër në
të njëjtën gjini ku problemet psikologjike dhe çështjet e identiteteve gjinore konsiderohen si të
qenësishme. Tradicioanalistët sugjerojnë se fëmijët kanë nevojë për të dyja modelet femërore
dhe mashkullore në një familje (Pruett, 2000).
Një aspekt i këndvështrimit tradicional ose konservator mbi familjet përfshin të drejtat
e fëmijëve. Tradicionalistët këmbëngulin se teknologjitë e reja të riprodhimit dhe legalizimi i
martesës në të njëjtën gjini vendos sfida të pashembullta ndaj të drejtave thelbësore të fëmijëve
(Oderberg dhe Laing, 2005). Kjo përfshin të drejtat e fëmijëve në lidhje me origjinat e tyre
biologjike, të drejtën e tyre të njohjes së këtyre origjinave, të drejtat e tyre për t’u rritur në
familjet e tyre biologjike dhe të drejtën e tyre për të pasur prindër të secilit seks.
Pakti martesor është një lloj martese e aplikuar në disa shtete në të cilën çifti i martuar
heteroseksual bie dakord që të pranojë mundësi më të kufizuara për divorc. Kundërshtarët e
paktit martesor theksojnë besimin që martesa është më shume sesa një kontratë midis dy
individëve, duke nënkuptuar se, pa martesë, nuk do të kishte themele të familjes në shoqëri.
Vetë lëvizja e paktit martesor nëpër botë përpiqet të promovojë dhe forcojë martesën, të ulë
numrin e divorceve, të pakësojë numrin e fëmijëve të lindur jashtë martesës, dekurajojë
bashkëjetësën dhe të përcaktojë martesën si një institucion të nderuar dhe të dëshirueshëm
(Nock et al., 2008).
Përkrahësit e kësaj martese besojnë se rolet gjinore të stereotipizuara janë të nevojshme
në një martesë për të forcuar familjen dhe për të ruajtur familjen dhe stabilitetin shoqëror
(Spaht, 1998). Konservatorët dhe tradicionalistët besojnë se martesa me kontratë ilustron
mënyrën sesi një burrë është në krye të familjes dhe një grua i nënshtrohet zotërimit të burrit.
Po ashtu, tradicionalistët besojnë se ajo largon stigmën e varësisë gjinore sepse nënshtrimi i
gruas është konsideruar një shërbim ndaj Zotit që përfshin etikën emocioanale dhe
egalitarizimin.
Pavarësisht se qëndrimet ndaj personave gej dhe lesbike dhe martesës në të njëjtën gjini
po ndryshojnë ka një ndarje konservatore, të moderuar dhe liberale mbi këtë çështje që kërkon
kërkime të mëtejshme mbi çështjen. Martesa në të njëjtën gjini mund të përfshijnë fëmijë dhe
anëtarë të tjerë të familjes. Shqyrtimi i literaturës lidhur me personat gej dhe lesbike dhe
martesat në të njëjtën gjini është i rëndësishëm sepse ashtu sikurse dinamikat familjare
Page 38
38
ndryshojnë, po shohim një pranueshmëri më të madhe të familjeve jo-tradicionale. Besimet e
konservatorëve dhe liberalëve mbi familjet me çifte në të njëjtën gjini kanë ndikim në
qëndrimet mbi martesat në të njëjtën gjini. Ndryshimet në rolet gjinore kanë sfiduar
këndvështrimet konservatore dhe liberale të familjes (Esping-Andersen, 2009). Studimet e
kryera në lidhje me çështjen tregojnë se ndërsa qëndrimet kanë filluar të bëhen më pranuese,
vazhdon të ketë një ndarje në opinionin publik shoqëror mbi familjet me çifte në të njëjtën
gjini.
2.6. Feja dhe homoseksualiteti
Në këtë seksion është rishikuar literatura ekzistuese mbi fenë dhe homoseksualietin pasi
qëndrimet fetare luajnë një rol shumë të rëndësishëm në të kuptuarin pse martesa në të njëjtën
gjini nuk është e ligjshme në shumë shtete. Historikisht institucionet fetare kanë luajtur rolin e
përcaktimit të marrëdhënieve romantike dhe seksuale në shoqëri. Organizatat fetare kanë
luajtur një rol të madh kundër martesës në të njëjtën gjini bazuar në qëndrimet historikisht
kundërshtuese mbi homoseksualitetin (Barclay dhe Fisher, 2003). Përgjatë pjesës më të madhe
të shekullit të 19-të, kishat kristiane kanë luajtur një rol të rëndësishëm në formulimin dhe
administrimin e ligjeve të familjes. Një pjesë e konsiderueshme e përgjegjësisë për moralin
publik dhe rregullimin e lidhjeve seksuale lidhen me kishën zyrtare sepse lindja, martesa,
divorci, rimartesa dhe vdekja ishin subjekte të ligjit kishtar dhe riteve kishtare (Warner, 1999).
Feja luan një rol të madh në strukturimin e qëndrimeve në lidhje me moralitetin e
homoseksualitetit dhe mbështetjen për politika specifike të tolerancës dhe jo-diskriminimit.
Fetë konservatore, të moderuara dhe liberale kanë këndvështrime të ndryshme mbi personat
gej dhe lesbike. Disa studime mbi homoseksualitetin kanë gjetur se anëtarët e grupeve
protestante konservatore mbajnë qëndrime më negative ndaj personave gej dhe lesbike (Soule,
2004; Stefurak et al., 2010; Hicks dhe Lee, 2006). Sipas Woodford et al., (2012), baptistët dhe
protestantë evangjelikë fondamentalistë tregonin më shumë qëndrime negative ndaj
homoseksualitetit dhe martesës në të njëjtën gjini sesa katolikët dhe hebrenjtë. Hebrenjtë,
protestantët liberalë dhe njerëzit që nuk kanë lidhje fetare kanë qëndrime më liberale ndaj
personave gej dhe lesbike (Finlay dhe Walther, 2003).
Lidhja dhe pjesёmarrja në organizimet fetare me anëtarë që kanë qëndrime më negative
mbi martesën në të njëjtën gjini mund të ndikojë anëtarët e tjerë në organizatë. Gjithsesi,
individët që marrin pjesë në organizimet fetare jo domosdoshmërisht besojnë gjithçka që
predikon organizata fetare. Në këtë mënyrë, është e mundur që qëndrimet individuale mbi
Page 39
39
martesën në të njëjtën gjini të jenë të ndryshme përgjatë anëtarëve në organizatat fetare. Liderët
e organizatave fetare që përfaqësojnë organizatën fetare mbajnë qëndrime publike mbi
pozicionin e tyre mbi martesën në të njëjtën gjini por kjo mund të mos përfaqësojë opinionin e
çdo anëtari në organizatë.
Studimet kanë treguar se fortësia e e lidhjeve fetare është e lidhur me qëndrimet mbi
homoseksualitetin. Krahasuar me personat që nuk kanë qasje fetare, çdo lidhje fetare rrit gjasat
për mbajtjen e qëndrimeve negative ndaj homoseksualitetit, edhe kur individët janë të lidhur
me fe me mësime të tolerancës ndaj homoseksualitetit (Gonzalez-Rivera dhe Herek, 2006). Me
fjalë të tjera, edhe pse ka fe me mësime të tolerancës, mospasja e lidhjeve fetare gjithsesi tregon
qëndrime më pozitive ndaj çifteve në të njëjtën gjini e krahasuar me pasjen e lidhjeve fetare të
çdo lloji.
Fetë konservatore shpesh predikojnë ndjenja anti-homoseksuale bazuar në besimin e
autoritetit dhe interpretimit të drejtpërdrejtë të librave të shenjtë (Sherkat et al., 2011; Cochran
dhe Beeghley, 1991). Konservatorët e paraqesin homoseksualitetin si një mëkat dhe krim ndaj
natyrës. Sipas mësimeve fetare konservatore, aktet homoseksuale ndërmjet burrave janë të
urryera dhe për pasojë mëkatare (Donovan et al., 2005).
Fondamentalistët shpesh shprehen “Duaje mëkatarin, urre mëkatin”. Ndërsa sjellja
homoseksuale apo aktiviteti seksual ndërmjet dy njerëzve në të njëjtën gjini dënohet, një person
gej apo lesbike që nuk kryen aktin seksual nuk dënohet (White, 2008). Veç kësaj, konservatorët
mbrojnë idenë se homoseksualiteti është një zgjedhje. Pra, nëse homoseksualiteti është një
mëkat dhe zgjedhje, ai nuk është i bazuar gjenetikisht ose i determinuar biologjikisht, por një
sjellje që mund të ndryshohet me besime dhe praktika të forta konservatore (Weiner, Perry dhe
Magnusson, 1988).
Feja fondamentaliste ose konservatore është e rëndësishme për t’u studiuar në lidhje
me homoseksualitetin sepse konservatorët barazojnë sjelljen mëkatare homoseksuale me
martesën në të njëjtën gjini. Besimet mbi homoseksualitetin sigurojnë njohje të asaj çka ndikon
qëndrimet mbi martesën në të njëjtën gjini. Studimet tregojnë se individët që janë më të
ekspozuar në mësimin e traditës fetare konservatore, me arsimim që tregon referenca negative
për homoseksualitetin, janë më pak mbështetës të martesës në të njëjtën gjini (Moon, 2004).
Një individ mund të mbajë besimin që libri i shenjtë është i vërtetë në kuptim të drejtpërdrejtë
në nivelin individual. Një organizim fetar mund të mësojë apo promovojë besimin që libri i
shenjtë është i vërtetë në kuptim literal në nivelin insitucional. Në lidhje me të rinjtë, duke
përfshirë edhe studentët universitarë, ato priren që të jenë më mbështetës ndaj martesës në të
njëjtën gjini sesa pjesa tjëtër e opinionit publik dhe ndërkohë që zhvillojnë identitetet e tyre
Page 40
40
fetare, studentët priren që të venë në pikëpyetje fenë e institucionalizuar (Smith dhe Snell,
2009; Lefkowitz, 2005). Megjithëkëtë, faktorët fetarë janë konsideruar ndikues të rëndësishëm
në parashikimin e qëndrimeve të studentëve mbi njohjen ligjore të marrëdhënieve në të njëjtën
gjini (Woodford et al., 2012; Olson et al., 2006).
Në këtë studim, studiuesja ka analizuar ndikimin e lidhjes me fenë dhe pjesёmarrjen në
shërbimet fetare për të treguar ndikimin e tyre në diskurset e mbajtura mbi qëndrimet në lidhje
me martesën në të njëjtën gjini. Këto lidhje mund të na japin njohje se kush mban qëndrime
konservatore apo liberale dhe nga vijnë këto këndvështrime në mënyrë që të kemi një njohje të
thellë të ndikimit të qasjes fetare në diskurset mbi martesën në të njëjtën gjini.
Në lidhje me praktikat fetare, studiuesja ka rishikuar literaturën ekzistuese mbi to për
të siguruar njohje të llojeve të aktiviteteve që ndodhin në aktivitetet fetare tё cilat mund të
kontribuojnë ose ndikojnë në qëndrimet mbi martesën në të njëjtën gjini. Aktivitetet fetare
përfshijnë eksperienca dhe praktika fetare personale të tilla si pjesёmarrja në kishë/xhami,
leximi i Biblës/Kuranit, të kënduarit, besimet mbi Zotin apo rëndësinë e fesë në jetën e një
individi (Dahl dhe Galliher, 2009). Disa studime kanë gjetur se pjesёmarrja në shërbimet fetare,
niveli i lartë i qasjes ndaj besimit fetar dhe shkalla e rëndësisë së fesë në jetën e një individi
ishin të lidhura me një mbështetje të ulët për martesën në të njëjtën gjini (Schuck dhe Liddle,
2001). Studiuesit kanë zbuluar se vetëm pjesёmarrja në shërbimet fetare luante një rol
domethënës në shpjegimin e kundërshtive ndaj martesës në të njëjtën gjini kur lidhej me
konservatizmin politik, qëndrimeve ndaj divorcit dhe qëndrimeve ndaj martesës me kontratë
(Walls et al., 2014; Woodford et al., 2012).
Po ashtu, spiritualiteti është i rëndësishëm për të shqyrtuar qëndrimet e lidhura ndaj
martesës në të njëjtën gjini sepse njerëzit që janë spiritualë mund të kenë variacione më të
mëdha ndryshimesh në qëndrimet në lidhje me martesën në të njëjtën gjini se sa njerëzit me
qasje fetare. Spiritualiteti mund të jetë një faktor në shpjegimin e shumë besimeve të
zakonshme konservatore, të moderuara dhe liberale ndaj martesës në të njëjtën gjini.
Spiritualiteti po ashtu mund të ketë një impakt në qëndrimet mbi martesën në të njëjtën gjini.
Disa studime tregojnë lidhjen ndërmjet fesë dhe spiritualitetit (Miller dhe Kelley, 2005; Oman
dhe Thoresen, 2005), ndërkohë që studime të tjera i shpjegojnë fenë dhe spiritualitetin si
entitete të ndara. (Koenig et al., 2001).
Ka dy mënyra klasike për të përcaktuar lidhjen ndërmjet fesë dhe spiritualitetit. Së pari,
feja është përcaktuar si një sistem fiks i ideve ose angazhimeve me theksim në praktikat
institucionale, ndërkohë spiritualiteti është progresiv dhe i brendshëm (Koenig et al., 2001).
Page 41
41
Shumë studiues mbi çëshjen e fesë dhe spiritualitetit argumentojnë që koncepti i fesë
dhe spiritualitetit nuk janë të pavarur nga njëri-tjetri (George at al., 2000). Sipas kësaj ideje,
feja dhe spiritualiteti janë të lidhura dhe kanë elementë të përbashkët. Spiritualiteti është
përcaktuar si shumë-dimensional, duke përfshirë besime që lidhen me realitetin përtej botës
materiale dhe sensore (Miller dhe Thoresen, 2003). Natyra dhe numri i dimensioneve të
spiritualitetit është debatur, por feja shpesh është konsideruar pjesë e dimensioneve spirituale.
Spiritualiteti përgjithësisht është përcaktuar si një grup besimesh dhe praktikash individualë që
mund të përfshijë ose jo fenë, duke patur parasysh praktikat fetare, që përgjithësisht janë
konsideruar pjesë e spiritualitetit (Zinnbauer dhe Pargament, 2005). Spiritualiteti është një
aspekt i rëndësishëm për të studiuar qëndrimet në lidhje me martesës në të njëjtën gjini dhe
mund të hedhë dritë mbi një element tjetër të qëndrimeve ndaj martesës në të njëjtën gjini.
Shumë njerëz mund të jenë spiritualë por jo fetarë. Shumë njerëz mund ta konsiderojnë
spiritualitetin si një pjesë integrale të fesë por besimet mbi martesën në të njëjtën gjini mund të
ndryshojnë përgjatë spiritualitetit dhe fesë. Spiritualiteti është një faktor i ri në diskutimin mbi
martesën në të njëjtën gjini. Spiritualiteti mund të shpjegojë disa nga këndvështrimet
kontraverse konservatore, të moderuara dhe liberale mbi martesën në të njëjtën gjini.
2.7. Kontributi i këtij studimi në literaturën mbi martesën në të njëjtën gjini
Në këtë studim, studiuesja përpiqet që të mbushë një boshllek në literaturë që lidhet me
studime të opinionit publik në njërën anë dhe nga ana tjetër nga studime të diskursit e
mobilizimit politik, duke adresuar ndërkohё debatin mbi polarizimin e qëndrimeve. Studimet
e opinionit publik priren që të bazohen në analizat sasiore të njerëzve të zakonshëm në shtete
të ndryshme; studimet e mobilizimit politik priren që të jenë cilësore dhe të përqëndruara tek
njerëzit më aktivë në debatet politike që shoqërojnë çështjet e të drejtave LGBTI. Studimet e
opinionit publik nuk analizojnë konteksin social të formimit të qëndrimeve krahasuar me
studimet e mobilizimit politik, por ato ofrojnë vlerësime më të besueshme se si qëndrimet dhe
opinionet lidhen me faktorë të tjerë demografikë dhe të sjelljes.
Një pjesë e vogël e studimeve të kohëve të fundit kanë filluar që të mbushin këtë hendek
midis studimeve të opinionit publik dhe studimeve cilësore të diskursit e mobilizimit politik.
Lubbers, Jaspers dhe Ultee (2009) tregojnë se kundërshtimi i martesës në të njëjtën gjini është
më i lartë në vendet me nivele të larta lindjeje dhe me ndarje të fortë të gjinore të forcës
punëtore. Në këtë mënyrë, ata tregojnë se si konteksi i komunitetit formëson sjelljen në lidhje
me martesën në të njëjtën gjini. Studime të tjera përdorin analiza cilësore të diskurseve në
Page 42
42
mënyrë që të ofrojnë njohje më të thellë në atë se çfarë do të thotë për njerëzit martesa në të
njëjtën gjini, por këto studime deri më tani janë përqëndruar vetëm në individët dhe çiftet
LGBTI.
Në këtë studim, janë ndërmarrë analiza cilësore të diskurseve të përdorura nga
pjesёmarrësit për të folur për martesën në të njëjtën gjini me qëllim që të tregohet se si opinioni
publik krijohet diskursivisht në të bazuarin në repertorët kulturorë në krijimin e opinioneve në
një kontekst social të caktuar. Studiuesja ka analizuar mënyrat se si faktorët demografikë dhe
të qëndrimeve formësojnë diskurset mbi martesën në të njëjtën gjini dhe po ashtu ka analizuar
mënyrën se si njerëzit i krijojnë këto diskurse duke përdorur repertorët e tyre kulturorë të cilët
i kanë zhvilluar në kontekstin e botëkuptimeve të tyre.
Të pasurit të një qasjeje cilësore në këtë studim ofron njohuri më të thella mbi bazat e
qëndrimeve nga çfarë mund të ofrojnë studimet e opinionit publik pasi jepet mundësia e matjes
së kontekstit diskursiv dhe social të qëndrimeve në mënyra jo sasiore. Rezultatet e studimit
tregojnë se si njerëzit në mënyrë pragmatike bazohen në repertorët e tyre kulturorë për të
shprehur pikëpamjet e tyre për martesën në të njëjtën gjini. Kjo kontribuon në të kuptuarin tonë
në lidhje me diskursin duke na treguar se përmes të folurës së tyre njerëzit krijojnë një terren
diskursiv mbi kontekstin politik të së cilës do të debatohet duke pranuar apo refuzuar kuptime
të vjetra të martesës në të njëjtën gjini ndërkohë që krijojnë të reja. Modelet e të folurës mbi
martesën në të njëjtën gjini janë tregues të qëndrimeve dhe veprimeve politike (De Fina et al.,
2006).
Kështu, ky studim kontribuon në të kuptuarin tonë të kulturës njëkohësisht si
strukturuese dhe si pragmatike. Studiuesja e ka marrë aksiomatike idenë se qëndrimet mbi
martesën në të njëjtën gjini janë të lidhura strukturalisht me elementë të tjerë të sistemeve të
besimit dhe përvojave jetësore të njerëzve, por që këto qëndrime nuk mund të kuptohen pa
studiuar se si njerëzit i shprehin ato në diskurse. Për shembull, Oswald (2002) tregon që kultura
është edhe strukturuese edhe agjente duke analizuar mënyrën se si çiftet në të njëjtën gjini flasin
mbi ceremonitë e zyrtarizimit të lidhjeve. Çifte të ndryshme pranojnë disa kuptime të martesës
dhe të angazhimit por jo të gjitha prej tyre dhe ato krijojnë kuptime të reja kur përshtasin
ceremonitë zyrtare për qëllimet e tyre. Ky studim shkon më gjërë në gjetjet mbi kuptimet
kulturore të martesës në të njëjtën gjini duke treguar se si shprehen tek njerëzit e zakonshëm
kuptimet kulturore mbi martesën në të njëjtën gjini.
Ky studim adreson debatin e polarizimit të qëndrimeve duke shqyrtuar mënyrën se si
njerëzit flasin mbi çështjen pa kufizimet e përgjigjeve të pyetësorëve dhe jashtë kontekstit të
zgjedhjeve që vijnë nga politika. Për shembull, qëndrimet e shprehura nëpërmjet pyetësorëve
Page 43
43
në çështjen e abortit mund të duken shumë më të polarizuara nga çfarë shfaqen në grupe
diskutimi (Kaplan 1987; Vinokur dhe Burnstein, 1974). Për këtë arsye, ky studim ka pak gjasa
që të tregojë mospërputhje ideologjike. Më e rëndësishme se prania apo mungesa e konfliktit
është analiza e kontekstit dhe proceseve të krijimit të qëndrimit në diskurseve. Ky studim
tregon se si njerëzit krijojnë qëndrime në një kontekst të caktuar duke qartёsuar mënyrat në të
cilat polarizimi i qёndrimeve mundet ose jo të rezultojë nga debatet që rrethojnё këtë çështje.
Page 44
44
3. METODOLOGJIA
Në këtë kapitull paraqiten dhe shpjegohen në mënyrë të hollësishme plani i kërkimit,
metoda kërkimore dhe përshtatshmëria e kësaj metode me temën kërkimore, instrumentat e
përdorura, kriteret e përzgjedhjes së pjesëmarrësve, procedurat për të siguruar besueshmërinë
dhe vlefshmërinë e rezultateve, konsiderimin e çështjeve etike, si dhe kufizimet e studimit.
3.1. Hartimi i kërkimit
Sikurse është përmendur në kapitullin e parë, në Shqipëri ka mungesë të studimeve në
lidhje me njohjen e bazave social kuturore mbi të cilat krijohen qëndrimet mbi
homoseksualitetin dhe martesën në të njëjtën gjini. Në këtë kontekst, ky studim është i pari që
prek përvojat dhe këndvështrimet e pjesëmarrësve duke treguar sesi ato bazohen në përvojat
jetësore, besimet kognitive, qëndrimet emocionale, vlerat morale si dhe në sistemet e tyre të
besimit kur flasin për martesën në të njëjtën gjini. Gjithashtu, në këtë studim theksohet rëndësia
e njohes së dallimeve të lidhura me moshën në lidhje me qëndrimet për martesën në të njëjtën
gjini. Studimi do të plotësojë një hapësirë boshe përsa i përket studimeve në këtë fushë.
3.2. Historiku i kërkimit, përshkrimi i fazave
Kërkimi ka filluar në vitin 2013 me përzgjedhjen e fushës së studimit dhe përfundoi në
vitin 2018 me paraqitjen e materialit të shkruar. Ky studim është motivuar nga interesat
personalë të kërkueses në fushën e të drejtave të njeriut në përgjithësi dhe çështjeve LGBTI në
veçanti, nga përvoja e mëparshme në njohjen e sfidave të komunitetit LGBTI si dhe nga
realizimi i mikrotezës në nivel master në lidhje me çështje që prekin personat LGBTI. Duke
qenë një studim i pari në llojin e tij në Shqipëri, kërkuesja synon jo vetëm të përmbushë qëllimet
dhe objektivat e këtij studimi, por edhe të sjellë një konceptualizim mbi formimin e qëndrimeve
përgjatë ndryshimeve të brezave socialë. Kështu, kërkimi mbi martesën në të njëjtën gjini do
të jetë një kontribut origjinal në fushën e studimeve sociale.
Kërkimi ka kaluar në disa faza:
Në fazën e parë fokusi ka qenë në rishikimin e literaturës, ku kërkuesja ka parë kornizat
teorike ekzistuese për të kuptuar se çfarë është bërë deri tani në fushën e çështjeve LGBTI dhe
specifikisht të martesës në të njëjtën gjini për të identifikuar fusha të reja ku është i nevojshëm
kërkimi dhe për të shmangur përsëritjen e asaj që është bërë. Puna në këtë fazë është
Page 45
45
përqëndruar në njohjen me studimeve të tjera në këtë fushë që kanë adresuar çështje të
ngjashme ose që kanë objektiva të ngjashëm.
Faza e dytë ka qenë e lidhur me diskutimin e ideve me aktivistë në fushën e të drejtave
të komunitetit LGBTI dhe me udhëheqësen shkencore për të orientuar në mënyrën më të mirë
objektivat e kërkimit.
Në fazën e tretë kërkuesja ka përcaktuar metodën kërkimore që do të përdoret, popullata
që do të përfshihet në studim si dhe instumentat e kërkimit. Ajo ka përdorur metodën cilësorë
të mbledhjes, analizimit dhe interpretimit të të dhënave. Si instrument për mbledhjen e të
dhënave janë përdorur intervistat e thelluara gjysmë të strukturuara të cilat janë diskutuar me
udhëheqësen shkencore dhe specialistë të kërkimit cilësor.
Faza e katërt lidhet me realizimin e intervistave gjysmё të stukturuara me studentë dhe
prindër dhe më pas transkriptimi, kodimi dhe analizimi i të dhënave.
Faza e fundit e kërkimit lidhet me nxjerrjen e diskutimeve, përfundimeve dhe
rekomandimeve në lidhje me nevojën për kërkime të mëtejshme në këtë fushë.
3.3. Metoda kërkimore e përdorur
Metoda kërkimore e përdorur në këtë studim ishte metoda cilësore dhe analiza e të
dhënave dytësore. Metoda cilësore e kërkimit është metoda më e përshtatshme për qëllimin,
objektivat dhe pyetjet kërkimore të studimit. Kjo metodë shërben për të kuptuar në thellësi
realitetet personale të pjesëmarrësve në studim, aspektet e përvojave të tyre që janë unike për
ta, për të theksuar arsyet që kanë ndikuar në qëndrimet në lidhje me martesën në të njëjtën gjini.
Në kërkimet cilësore fenomenet sociale investigohen me pritshmëri minimale në mënyrë që të
fitohen shpjegime për këto fenomene (Lincoln dhe Guba, 1985). Metoda cilësore e kërkimit u
pa si e përshtatshme për t’i dhënë përgjigje pyetjes kërkimore. Pyetja kërkimore adreson bazat
sociale dhe kulturore të qëndrimeve mbi martesën në të njëjtën gjini si dhe ndikimin e moshës
në dallimet e këtyre qëndrimeve.
Përmes kërkimeve cilësore mund të shqyrtohet një rrjet i gjërë i botës sociale duke
përfshirë karakteristika të jetës së përditshme, të të kuptuarit, përvojës si mënyrave sesi
funksionojnë proceset sociale, institucionet, marrëdhëniet si dhe kuptimet që ato gjenerojnë
(Mason, 2002). Metoda e kërkimit cilësor e përdorur për të identifikuar informacionet e
nevojshme dhe të thelluara mbi formimin e qëndrimeve ndaj martesës në të njëjtën gjini,
rezultoi ndihmuese jo vetëm për mbledhjen e informacionit të përgjithshëm, por edhe për
depërtimin e ndjenjave, mendimeve dhe informacioneve konfidenciale.
Page 46
46
Analiza cilësore e të dhënave në studim është e rëndësishme pasi nuk mjafton të dihet
nëse dikush mbështet ose jo martesën në të njëjtën gjini apo se cilat karakteristika demografike
dhe personale që lidhen me atë qëndrim por është e nevojshme të kuptohen modelet e
mbështetjes apo kundërshtimit ndaj martesës në të njëjtën gjini duke kuptuar se çfarë do të
thotë për njerëzit martesa në të njëjtën gjini në kontektin social dhe kulturor në të cilin jetojnë.
Kjo përfshin të kuptuarit e përvojave jetësore të njerëzve, njohjen e lidhjeve të tyre shoqërore,
familjare si dhe të kuptuarit se çfarë mendojnë ata mbi homoseksualitetin, martesën,
përkatësinë gjinore, fenë dhe politikën. Kështu, përmes kërkimit cilësor tregohet se si njerëzit
ndërtojnë opinionet e tyre duke ofruar kështu një të kuptuar më të thellë të çështjes në studim.
Pjesë e metodologjisë ishte mbledhja e informacioneve demografike, përceptuale dhe
teorike. Informacioni demografik ka përfshirë identifikimin e karakteristikave të veçanta të çdo
pjesёmarrësi që ndikojnë në formimin e qëndrimeve mbi homoseksualitetin dhe martesën në të
njëjtën gjini. Informacioni përceptual në studim ka siguruar të dhëna mbi mënyrën e
përjetimeve të pjesёmarrësve mbi çështjen e kërkimit nisur nga përvoja e tyre.
Rishikimi i literaturës ka filluar në fillim të procesit të kërkimit, gjithashtu edhe gjatë
tij. Rishikimi i literaturës ka të bëjë me mbledhjen dhe analizën e të dhënave duke e ndihmuar
kërkuesin të kontekstualizojë kërkimin me njohuritë ekzistuese (Creswell, 2012; Gibbs, 2008).
Rishikimi i literaturës shërben për të zhvilluar ose vlerësuar një teori ekzstuese, për të
përmbledhur gjetjet ekzistuese mbi çështjen që po kërkohet dhe identifikimin e një
problematike në fushën e kërkimit (Baumeister dhe Leary, 1997). Kritere të përzgjedhjes së
literaturës lidhen me përzgjedhjen e perspektivave teorike të cilat e përshkruajnë fenomenin që
përbën studimin. Po ashtu, janë përzgjedhur perspektiva që janë të pranuara dhe vlerësuara
gjerësisht. Studimet dhe përqasjet e ndryshme teorike të zgjedhura janë kryesisht të zhvilluara
vitet e fundit në raport të drejtë me ndryshimet e proceseve shoqërore.
Rishikimi i literaturës në lidhje me çështjen në studim ndihmoi në krijimin e një kornize
konceptuale në formulimin e ideve se si të studiohen qëndrimet mbi martesën në të njëjtën gjini
dhe gjithashtu edhe në përcaktimin e pyetjeve kërkimore të studimit. Po ashtu, ajo ka shërbyer
si mjet për të dëshmuar njohuritë e kërkueses në një fushë studimi duke përfshirë teori, terma
kyç, fenomene dhe historikun e çështjes në studim dhe ballafaqimin e tyre me ato të kërkuesve
më me ndikim në studimet me fokus çështjet LGBTI.
Për mbledhjen e të dhënave cilësore kërkuesja ka përdorur intervistat gjysmë të
strukturuara të lidhura me modelin komunikativ-teorik që Rubin dhe Rubin (2005) e quan
intervistim dialogues. Intervistimi dialogues ndjek një logjikë teorike që është kuptim
interpretuese, që do të thotë se dhënat e intervistimit nuk ofrojnë një matje të paanshme të
Page 47
47
realitetit por një matje të kuptimit social të realitetit të personit (Charmaz, 2000). Me fjalë të
tjera, historitë e pjesёmarrësve, mendimet dhe përgjigjet ndaj pyetjeve nuk janë
domosdoshmërisht fakte objektive që kërkuesi i merr për të verteta, por ato duhet të kuptohen
si një interpretim apo kuptim i realitetit sipas të intervistuarit që modelohet nga vendodhja
sociale, repertori kulturor dhe zona e ndërveprimit.
Intervista dialoguese është e ngjashme me intervistën intensive, por Rubin dhe Rubin
vënë theksin në marrëdhënien personale që krijohet mes intervistuesit dhe të intervistuarit. Kjo
do të thotë se jo vetëm thellësia e të kuptuarit dhe fleksibiliteti janë qëllime të intervistimit por
edhe karakteristikat ndërvepruese janë shumë të rëndësishme në të dhënat që mblidhen.
Intervista ndikohet nga i intervistuari në disa mënyra: nga fakti i të qenit i intervistuar në radhë
të parë, nga besimet dhe qëndrimet që mund të jenë të shprehura ose të pashprehura në pyetjet
e intervistës si dhe nga karakteristikat e personalitetit, stilit të të folurit dhe sjelljes që
formësojnë të gjitha ndërveprimet sociale. Intervistat gjysmë të strukturuara që janë kryer nuk
përfshinin metoda të paanshme për të marrë opionionin “e vërtëtë” të pjesёmarrësit për çështje
të ndryshme por një kuadër të veçantë të ndërveprimit social dinamikat e të cilit ushtronin një
ndikim të pavarur mbi të dhënat që ishin mbledhur.
Në këtë studim është përdorur analizë induktive e të dhënave ku gjetjet rezultojnë nga
të dhënat e mbledhura duke shprehur qëndrimet e pjesёmarrësve. Sipas Bogdan dhe Biklen
(1998) analiza cilësore e të dhënave do të thotë të punuarit me të dhënat, organizimi i tyre,
ndarja e tyre në njësi të menaxhueshme, sintentizimi i tyre, kërkimi për tema, të kuptuarit se
çfarë është e rëndësishme dhe vendimit se çfarë do t’u thuash të tjerëvë. Analiza e të dhënave
bëri të mundur të kuptuarin e bazave të qëndrimeve të studentëve dhe prindërve të tyre mbi
martesën në të njëjtin gjini si dhe vuri në pah dallime të mënyrës sesi dy brezat socialë flasin
mbi martesën në të njëjtën gjini duke hedhur dritë në proceset e ndryshimit social të brezave.
Analiza e të dhënave cilësore nuk është një fazë finale; është një dimension i kërkimit që
ngushtohet përgjatë gjithë fazave (Neuman, 2003).
3.4. Popullata e përfshirë në studim dhe kampioni i përzgjedhur
Grupi i përzgjedhur për nevojat e këtij studimi përbëhet nga studentë universiteti dhe
prindërit e tyre të cilët jetojnë aktualisht në qytetin e Tiranës. Të dhënat në këtë studim janë
mbledhur përmes intervistave gjysmë të strukturuara individuale në periudhën Tetor 2016 –
Maj 2017. Strategjia e kampionimit u bazua në teknikën teorike të kampionimit të Glaser dhe
Straus (1967). Përzgjedhja e kampionit ka qenë e qëllimshme. Kjo metodë përdoret gjërësisht
Page 48
48
në kërkimet cilësore kur kërkuesi zgjedh pjesёmarrës specifikë në popullatë për një projekt
kërkimi, karakteristikat e së cilëve janë të rëndësishëm për nevojat e kërkimit. Rekrutimi i
kampionit u bazua në adresimin e kornizës teorike, e cila është përshkruar në kapitullin e
mëparshëm. Gjithashtu, teknikat e rekrutimit janë modifikuar edhe gjatë kohës së mbledhjes së
të dhënave në mënyrë që të tërhiqeshin pjesёmarrës me prejardhje dhe këndvështrime që
nevojiteshin për të pasur variacion në të dhëna. Këto pjesёmarrës janë përzgjedhur për të pasur
një variacion në fushën e arsimimit, besimeve fetare duke mbajtur sa më shumë të ishte e
mundur në të njëjtën kohë një sfond të kulturës së përbashkët. Strategjia krahasuese në këtë
studim është motivuar edhe nga Bertaux dhe Thompson (1997) që thonë se përzgjedhja ka për
qëllim më shumë të lehtësojë krahasimin ndërmjet brezave socialë sesa të bërit të
përgjithësimeve mbi opinionin publik.
3.4.1. Kampionimi i studentëve
Rekrutimi i pjesёmarrësve është bërë duke vënë njoftimin për kryerjen e këtij studimi
në rrjetin social Facebook të studiueses (Shtojca 2). Përzgjedhja e këtij kampioni lidhet me
arsye demografike. Demografikisht këto studentë kanë prejardhje të ndryshme socio-
ekonomike, fetare, punësimi të prindërve dhe histori të ndryshme arsimimi. Studimi u
përshkrua si “një studim doktoral mbi atë çka studentët mendojnë në lidhje me çështje sociale”.
Gjithashtu, u përmendën specifikisht çështje si martesa, seksualiteti dhe familja por nuk u
përmend çёshtja e martesës në të njëjtën gjini përpara intervistës. Kërkuesja nuk dëshironte që
pjesёmarrësit të dinin çështjen specifike të interesit për shkak të mundësisë për të ndikuar në
mënyrat se si ata do të ishin përgatitur më përpara për të folur në intervistë. Nga lajmërimi
studentët njiheshin me mënyrat e kontaktimit të kërkueses. Kriteret e përzgjedhjes: duhet të
ishin të moshës 18-30 vjeç, aktualisht studentë në një program studimi universitar, të lindur në
Shqipëri dhe të kishin një prind të moshёs 45-65 vjeç, i cili kishte lindur në Shqipëri dhe
aktualisht jetonte në Tiranë.
Në lidhje me rekrutimin e studentëve përmes rrjetit social facebook, fakti që ky rrjet
kishte përdorim të madh nga studentët rezultoi të ishte ndihmesë e madhe. Duke qenë se
procedura e kampionimit nuk kishte për qëllim të ishte përfaqësuese, kjo teknikë e rekrutimit
rezultoi në të dhëna më të pasura. Kërkuesja ka përdorur lidhjet shoqërore për të fituar njohuri
shtesë në lidhje me rolin e rrjetit shoqëror dhe të të njohurve në modelimin e qëndrimeve të
njerëzve. Në momente të caktuara kërkuesja ka pasur mundësi të vëzhgojë ndikimet e
Page 49
49
mundshme që bashkëmoshatarët kishin në pikëpamjet e njëri-tjetrit thjesht duke krahasuar
intervistat e studentëve që kishin lidhje me njëri-tjetrin.
Në total kërkuesja është kontaktuar nga 28 studentë dhe janë kryer intervista gjysmë të
strukturuara me 19 prej tyre.
Tabela Nr. 3.1. Të dhëna për kampionin e zgjedhur për intervistat me studentët
Nr. Pjesёmarrësi/ia në
studim
Mosha
1 Studente 21
2 Student 19
3 Student 22
4 Studente 20
5 Student 24
6 Studente 22
7 Studente 26
8 Studente 21
9 Studente 22
10 Student 19
11 Student 21
12 Studente 22
13 Studente 21
14 Student 19
15 Studente 25
16 Student 18
17 Studente 19
18 Studente 19
19 Student 20
Siç shikohet edhe nga tabela e mësipërme e të dhënave demografike të kampionit të
përzgjedhur dhe përfshirë në studim, studentët, rezultoi se:
Në studim janë përfshirë 19 studentë, prej të cilëve 11 femra dhe 8 meshkuj.
Mosha e tyre varion nga 18-26 vjeç.
3.4.2. Kampionimi i prindërve
Realizimi i intervistave me prindërit u arrit përmes të pyeturit të studentit/es që do të
intervistohej nëse mund të kryhej intervista me një nga prindërit e tij/saj. Studentëve u është
kërkuar një lejë për të kontaktuar me një nga prindërit për t’i pyetur ato për një intervistë. U
shpjegua interesi i kërkueses për të mësuar mbi ngjashmëritë dhe dallimet në qëndrime
ndërmjet studentëve dhe prindërve të tyre duke theksuar se intervista do të ishte identike më
atë që është kryer me studentin dhe se përgjigjia e tij nuk do të diskutohej me prindin.
Page 50
50
Pjesa më e madhe e studentëve nuk u rezervuan në dhënien e lejes për të kontaktuar
prindin e tyre duke ofruar numrat e kontaktit me to. Pesë studentë u shprehën se prindërit e tyre
nuk ishin të gatshëm të kryenin intervistën për shkak të temës së studimit; tre student thanë se
prindërit e tyre nuk kishin mundësi për kryer intervistën për arsye të angazhimeve të punës si
dhe të gjendjes shëndetësore; dy të tjerë u shprehën se prindërit e tyre nuk dëshironin që numri
i tyre i kontaktit t’i jepej një të panjohure. Çdo student që dha lejen për të kontaktuar prindin e
tij iu dha një deklaratë mbi studimin duke iu kërkuar atyre që të mos u tregonin prindërve mbi
çështjet specifike që ishin diskutuar në intervistë në mënyrë që ato të mos ishin të ndikuar në
përgjigjet që do të jepnin.
Në kontaktet me prindërit përmes telefonit kërkuesja ka shpjeguar studimin dhe ka
kërkuar pjesёmarrjen e tyre (Shtojca 1). Me prindërit që ranë dakort për të marrë pjesë në
studim është lënë një takim në një kohë dhe vend të përshtatshëm për të dyja palët. Intervistat
me prindërit u kryen në shtëpitë e tyre dhe në bar kafe.
Dy ishin arsyet kryesore që ndikuan në pjesёmarrjen ose jo të prindërve. E para lidhej
me kohën: prindërit që ishin në një punë me orar të zgjatur nuk ishin shumë të gatshëm për t’u
intervistuar, ndërsa prindërit që kishin një punë me orar të zgjatur, punë me kohë të pjesshme
apo të papunë ishin më të gatshëm për t’u intervistuar. Arsyeja e dytë lidhej me inkurajimin e
studentëve që prindërit e tyre të merrnin pjesë. Rekomandimet e studentëve ndaj prindërve për
të marrë pjesë në studim ishte arsyeja kryesore që çoi në realizimin e intervistave. Edhe
prindërit që ishin të zënë gjetën kohë për t’u përshirë në studim pasi fëmijët e tyre dëshironin
që ata të ishin pjesë e studimit.
Kërkuesja ka kryer intervista gjysmë të stukturuara me 19 prindër.
Tabela Nr. 3.2. Të dhëna për kampionin e zgjedhur për intervistat me prindërit
Nr. Prindi i
intervistuar
Mosha Statusi Civil Edukimi Profesioni
1 Nëna 50 Martuar Mesme Infermiere
2 Nëna 48 Martuar Mesme E papunë
3 Babai 52 Martuar Lartë Përkthyes
4 Nëna 49 Martuar Lartë Mësuese
5 Babai 49 Divorcuar Lartë Jurist
6 Nëna 55 Martuar Mesme Mjek
7 Nëna 46 Divorcuar Lartë Juriste
8 Nëna 50 Martuar Mesme Sanitare
9 Babai 46 Martuar Lartë Menaxher
10 Nëna 51 Martuar Lartë Inxhiniere
11 Nëna 60 Martuar Mesme Artizane
Page 51
51
12 Babai 47 Divorcuar Lartë Specialist IT
13 Babai 46 Martuar Lartë I papunë
14 Nëna 48 Martuar Mesme Rrobaqepëse
15 Nëna 52 Martuar Lartë Ekonomiste
16 Nëna 52 Martuar Mesme Shitëse
17 Babai 62 Martuar Lartë Gazetar
18 Nëna 47 Divorcuar Lartë Ekonomiste
19 Babai 54 Martuar Lartë Biznesmen
Nga të dhënat e mbledhura rezultoi se:
Në mesin e prindërve, 12 prej tyre ishin nëna dhe 7 baballarë.
Mosha e prindërve varionte nga 46-62 vjeç.
Statusi i gjendjes civile për 15 prindër pjesëmarrës në studim rezultoi i martuar, ndërsa për
4 prej tyre i divorcuar.
Përsa i përket arsimimit të tyre 12 prindër ishin me arsim të lartë dhe 7 prindër me arsim të
mesëm.
Të dhënat treguan se 17 pjesëmarrës në studim ishin të punësuar ose vetëpunësuar, ndërsa
2 prej prindërve ishin të papunë.
3.5. Mbledhja e të dhënave
Në kërkimet cilësore intervistat përbëjnë burimin më të përdorur të mbledhjes së të
dhënave. Intervista, e cila zhvillohet në kuadrin e një kërkimi, ka për qëllim njohjen e sjelljeve,
qëndrimeve dhe situatave që janë në fokus duke i siguruar intervistuesit informacion të
bollshëm të karakteristikave individuale të të intervistuarit. Sipas Kvale (1996) intervista
përfshin ndërveprim të këndvështrimeve ndërmjet dy ose më shumë njerëzve për një çështje
me interes reciprok duke e parë këtë ndërveprim si prodhim njohurish dhe theksim të
kontekstualizimit të të dhënave të kërkimit Intervista gjysmë e strukturuar si metodë kombinon
pyetjet e hapura që lejojnë diskutime me mundësinë për të eksploruar më tej çështje të caktuara
duke u lejuar të intervistuarve të ngrenë diskutime që kërkuesi mund të mos i kishte marrë
parasysh. Intervistimi ballë për ballë është i përshtatshëm kur kërkimi përqëndrohet në radhë
të parë në të kuptuarit thellë të qëndrimeve, përjetimeve të pjesёmarrësve me qëllim fitimin të
njohurive (Gillham, 2000).
Ky studim ka përdorur intervistat gjysmë të strukturuara individuale me studentë dhe
prindër për të njohur të kuptuarin kulturor të botës sociale të njerëzve. Është përdorur metoda
e llojit komunikativ-teorik të intervistave dialoguese për shkak të llojeve të të dhënave që
Page 52
52
kërkuesja ka dashur të mbledhë dhe parimet e përdorura për ndërtimin e udhëzuesit të
intervistës. Duke qenë se intervistat kanë pasur qasje cilësore, qëndrimet dhe besimet kuptohen
jo si përgjigje të thjeshta të pyetjeve individuale por si një shprehje shumë anëshe e sistemit të
besimit që në vetvete janë të ndërlidhura, varen nga konteksti dhe treguese të botëkuptimit të
një personi (Guba, 1990; Mertens, 2010). Literatura shkencore sociale mbi “të folurën” duke
përdorur metodën e kërkimit cilësor ilustron me efektivitet se si metodologjitë që janë krijuese
të interpretimit konsiderohen shkencore në orientimin e tyre teorik dhe mund të ofrojnë të
dhëna që janë të vlefshme dhe të besueshme në nivele të ndryshme.
Në një kërkim cilësor si ky i joni nuk pritet që të dhënat nga intervistat të jenë fakte të
vërteta por synojnë që të ofrojnë njohje të proceseve që përdorin njerëzit për të shprehur
mendimet dhe ndikimin e kontekstit socio-kulturor në diskutimet e tyre. Të dhënat e mbledhura
në këtë studim përmes intervistave gjysmë të strukturuara duhet të interpretohen si përpjekje e
individëve në një kontekst social informal të përcaktuar profesionalisht për të ofruar përgjigje
ndaj stimujve bisedorë. Qëndrimet e veçanta të shprehura nuk duhet të merren si vërteta në një
kuptim absolut por si shprehje e kontekstit social kulturor të shprehura përmes proceseve
kognitive komunikuese të krijimit të mendimeve. Kjo gjithsesi nuk mohon vërtetësinë apo
saktësinë e të dhënave por thjesht vë në dukje tre grupe faktorësh që ndikojnë të dhënat e
mbledhura, si qasja metodologjike, kuadri ndërveprues si dhe çështjet e intervistës.
Teknikat dhe karakteristikat e intervistimit dialogues janë të përshtatshme për qëllimin
e këtij studimi: të kuptuarit të themeleve kulturore të qëndrimeve të njerëzve mbi martesën në
të njëjtën gjini. Në përgjithësi, intervistat në metodat cilësore të kërkimit të krahasuara me
pyetësorët në metodat sasiore rezultojnë në të dhëna që janë më të vlefshme dhe jo më pak të
besueshme për shkak se pjesёmarrësit janë më pak të sforcuar nga një numër i vogël i
zgjedhjeve të përgjigjeve dhe intervistuesit janë të lirë të ndjekin më tej pyetje të ndryshme për
të kapur kompleksitetin dhe kontradiktat në qëndrimet dhe ndjenjat që ato shprehin. Përtej
kësaj, një qasje komunikative teorike në intervistimin dialogues ofron më shumë njohje të
ndikimit të kontekstit social kulturor të diskutimit.
3.5.1. Intervista e thelluar gjysmë e strukturuar me studentë dhe prindër
Hartimi i intervistës. Për marrjen e informacioneve të thelluara nga pjesёmarrësit në
studim janë përdorur intervista gjysmë të struktururara me studentë dhe prindërit e tyre. Hartimi
i intervistës ka ardhur si rezultat i pyetjeve kërkimore, literaturës në fushën e çështjeve LGBTI
Page 53
53
si dhe në bashkëpunimin e vazhdueshëm me udhëheqësen shkencore dhe më kolegë njohës të
fushës.
Pyetjet në intervistat individuale janë organizuar të ndara në disa seksione. Kështu,
udhëzuesi i intervistës (Shtojca 3) përmban gjashtë seksione. Tre seksionet e para kanë të bëjnë
me njohjen e pjesёmarrësit. Çdo intervistë ka filluar me “më thuaj diçka për veten” duke u
siguruar për mbledhjen e informacioneve demografike për çdo pjesёmarrës. Të pyeturit për
arsimimin, profesionin, familjen, etj., rezultoi një mënyrë e mirë që pjesёmarrësit të ndiheshin
rehat në kontekstin e intervistës. Gjithashtu, kjo i lejoi kërkueses për të marrë informacione të
rëndësishme mjaft shpejt, të cilat mund të përdoreshin për ta përshtatur intervistën më çdo
pjesёmarrës.
Në seksionin e dytë kërkuesja është përqëndruar në fëmijërinë dhe adoleshencën e
pjesёmarrësve duke i pyetur për lagjen në të cilën janë rritur, jetën familjare, aktivitetet
jashtëshkollore, miqësitë, shkollën e mesme dhe lidhjet dashurore në këtë periudhë. Në këtë
seksion, çdo pjesёmarrës është pyetur për qëndrimet e bashkëmoshatarëve për seksin dhe se sa
e zakonshme ishte që bashkëmoshatarët e tyre të kishin prindër të divorcuar. Disa pjesёmarrës
janë pyetur për pritshmëritë që kanë prindërit e tyre për to si dhe për kujtime të ngjarjeve të
rëndësishme shoqërore. Ky seksion i intervistës ka zgjatur më shumë për prindërit dhe studentët
më të rritur në moshë për shkak të përvojave më të shumta që ata kanë, e lidhur me përvojën e
punës, martesën, rritjen e fëmijëve dhe me radhë. Theksi në “vitet e formimit” të pjesёmarrësit
në këtë pjesë të intervistës është i rëndësishëm sepse ka të dhëna shkencore që këto vite janë
veçanërisht të rëndësishme për zhvillimin e qëndrimeve bazë që do t’i shoqërojnë gjatë gjithë
jetës së tyre (Marwell et al., 1987; Fendrich dhe Lovoy, 1988).
Në seksionin e tretë, çdo pjesёmarrës është pyetur për zakonet e ndjekjes së medias për
të kuptuar më shumë interesat, shijet dhe shkallën e ekspozimit të tyre ndaj lajmeve dhe
kulturës popullore. Ky seksion i lejoi kërkueses për të fituar njohje “të botëkuptimit” (Guba,
1990) në të cilën jeton çdo pjesёmarrës dhe burimet kulturore që ata përdorin për formulimin
e qëndrimeve. Ata janë pyetur për ndjekjen e lajmeve, televizionit, radios, për përdorimin e
internetit, për leximin e gazetave dhe revistave, si dhe për shijet muzikore e letrare.
Tri seksionet e para përbënin pjesën më të madhe të intervistës por thelbi i intervistës
qëndron në tre seksionet e tjera. Në këto tre seksione, çdo pjesёmarrësi u janë bërë pyetje që
synonin që për formulimin e përgjigjeve, ai të bazohej në repertorin e tij kulturor. Në të gjitha
rastet synohej që të mblidheshin të dhëna mbi mënyrën se si pjesёmarrësit interpretojnë pyetjet
dhe se si i formulojnë përgjigjet ndaj pyetjeve.
Page 54
54
Në seksionin e katërt, janë bërë një sërë pyetjesh mbi martesën dhe marrëdhëniet
dashurore. Pyetja “çfarë do të thotë për ty fjala martesë” është qëllimisht një pyetje e hapur dhe
e paqartë. Njerëzit në mënyra të ndryshme bazohen në përvojat personale, informacione të
dorës së dytë, frymës së shoqërisë dhe medias kur flasin për kuptimin e martesës dhe për
karakteristikat e një martese të mirë dhe të fortë. Gjithashtu, pjesёmarrësit janë pyetur për
ndarjen gjinore të punëve në martesë, për bashkëjetësën, seksin paramartesor, divorcin dhe
portretizimin e martesës nga media. Pyetjet e mëtejshme mbi divorcin janë përdorur për të
kuptuar nuancat në qëndrimet e pjesёmarrësve mbi të, si për shembull, situatat e veçanta në të
cilat mund të justifikohen ose jo. Së fundi, pjesёmarrësit janë pyetur se çfarë mendojnë mbi
disa komente që e shohin institucionin e martesës në krizë. Përgjigjet e tyre mbi këtë pyetje
tregojnë jo vetëm shkallën e tyre të përfshirjes në diskutimet mbi divorcin por gjithashtu çojnë
në diskutime për martesën në të njëjtën gjini.
Seksioni i pestë i intervistave lidhet me homoseksualitetin në terma të përgjithshëm dhe
seksioni i gjashtë ka të bëjë me çështjen e martesës në të njëjtën gjini. Gjithsesi, këto dy
seksione janë diskutuar në të njëjtën kohë sepse e folura e pjesёmarrësve mbi martesën në të
njëjtën gjini shpesh përqëndrohej në besimet dhe vlerësimin moral të homoseksualitetit. Në
seksionin mbi homoseksualitetin, pjesёmarrësit janë pyetur për besimet e tyre morale dhe
kognitive mbi homoseksualitetin, kontaktet e tyre mbi persona LGBTI, portretizimin e tyre në
media, njohjen e parë me homoseksualitetin dhe qëndrimet mbi të drejtat e personave LGBTI.
Çdo pjesёmarrës është pyetur mbi biseksualitetin dhe se çfarë mendonte për të. Në pyetjet mbi
martesën në të njëjtën gjini pjesёmarrësit shpesh përdornin imagjinatën për t’u përgjigjur. Për
shembull, janë bërë pyetje në lidhje me arsyet që dikush mund të japë për mbështetjen apo
kundërshtimin e martesës në të njëjtën gjini dhe për mundësitë që në të ardhmen të legalizohej
martesa në të njëjtën gjini në Shqipëri dhe pasojat që ky legalizim do të kishte në shoqëri. Për
pjesёmarrësit që shprehnin mbështetje të martesës në të njëjtën gjini ishte e rëndësishme të
kuptohej se si shkalla e mbështetjes së martesës në të njëjtën gjini bazohej në një nocion të
veçantë të seksualitetit. Janë bërë pyetje nëse dikush që identifikohet si biseksual duhet lejuar
të martohet me dikë të së njëjtit gjini dhe se çfarë mendonin për persona të së njëjtës gjini që
nuk ishin të tërhequr nga njëri-tjetri por që dëshironin të martoheshin bashkë. Përgjigjet e dhëna
ofruan depërtime të mendimeve të pashprehura për mënyrën se si kuptimet e martesës dhe
seksualitetit janë të lidhura me çështje të caktuara të martesës në të njëjtën gjini.
Pilotimi i intervistës. Udhëzuesi i intervistës së gjysmë të strukturuar u pilotua përmes
intervistimit të dy çifteve student-prind për të parë informacionin që mblidhej prej tyre dhe më
Page 55
55
pas për të përcaktuar udhëzuesin përfundimtar. Të dhënat e këtyre dy intervistave nuk u
përfshinë në analizën e të dhënave.
Procesi i intervistës. Intervistat me pjesёmarrësit në studim janë kryer ballë për ballë
në mjedise që kanë pasur miratimin e pjesёmarrësve dhe kërkuesit. Që në fillim, të intervistuarit
janë njohur me qëllimin e studimit dhe konfidencialitetin e të dhënave. Parametrat e intervistës
përfshinin një sërë elementësh që përcaktonin ndërveprimin përgjatë intervistimit. Duke qenë
një studim që përfshinte procedura si p.sh. informimin e miratuar, intervistimi u krye në frymën
e formalitetit. Përdorimi i teknikave të mbledhjes së të dhënave, udhëzimi i intervistës, inçizimi
audio, dhe marrja e shënimeve përcillte mesazhin tek pjesёmarrësit se kishin të bënin me një
takim profesional. Kërkuesja ka përdorur udhëzuesin e intervistës për të strukturuar intervistat
duke bërë një hyrje standarde dhe duke u bazuar në një listë pyetjesh të para caktuara. Është
përdorur një inçizues audio për çdo intervistë dhe janë mbajtur shënime përgjatë tyre për të
patur një përmbledhje të shkruar të pikave kryesore që do të shërbenin në analizimin e të
dhënave. Këto teknika e përcaktuan intervistimin si një mjedis të ndyshëm social në krahasim
me bisedat e zakonshme informale.
Në të njëjtën kohë elementët e tjerë të kuadrit intervistues ishin informalë duke përfshirë
vendin e intervistimit, paraqitjen e studiueses dhe stilin e bisedës. Intervistat u kryen në vende
si shtëpitë e pjesёmarrësve dhe bar kafe. Pjesёmarrësit kanë përcaktuar vendin e intervistimit
për aq kohë sa vendi të krijonte mundësi për të biseduar individualisht pa pasur ndërhyrje. Kjo
mënyrë intervistimi është zgjedhur që pjesёmarrësit të ndiheshin sa më rehat gjatë intervistimit.
Paraqitja e studiueses ka qënë me veshje jo informale me qëllim që të shmangej përshtypjet se
takimi do të ishte tërësisht profesional.
Studiuesja është përpjekur të krijojë një bashkëpunim bisedues (Rubin dhe Rubin,
2005). Gjatë prezantimit me çdo pjesёmarrës studiuesja ka shprehur dëshirën që ata të
ndiheshin sa më rehat duke theksuar se kjo do të ishte një bisedë më shumë se sa një “marrje
në pyetje”. Studiuesja ka shmangur dhënien e mendimeve të saj për martesën në të njëjtën gjini,
homoseksualitetin apo fenë. Duke pasur parasysh përpjekjet për të zhvilluar një marrëdhënie
bashkëpunimi në bisedë pjesa më e madhe e të intervistuesve u shprehën se u pëlqeu intervista
dhe se ishte shumë më e lehtë nga ç’e prisnin. Në përputhje me pritshmëritë e kërkimit, shumë
intervista përmbanin dinamika ndërpersonale që tregonin nivele të larta besimi dhe respekti.
Kërkuesja beson shumë se kishte nivele të larta të ndershmërie dhe vlefshmërie në pjesën më
të madhe të intervistave. Disa pjesёmarrës ishin të hapur në lidhje me aspekte shumë private të
jetëve të tyre personale, të cilat ata u shprehën se nuk do t’i ndanin me familjarë dhe miq të
Page 56
56
tyre. Pjesa më e madhe e pjesёmarrësve shfaqnin reflektim para se t’u përgjigjeshin pyetjeve
duke u shoqëruar edhe me pauza të shkurtra për pyetje që konsideronin si më angazhuese.
Fakti që çështjet LGBTI kanë qenë shpesh në fokus të medias gjatë kohës së kryerjes
së intervistave, ku diskutimet janë më të ndezura, ndikoi në një njohje më të mirë të proceseve
të formimit dhe ndryshimit të qëndrimeve. Sikuse u shpjegua më lart, të dhënat nuk
interpretohen si tregues të së “vërtetës” së qëndrimeve të pjesёmarrësve apo të krahasohen
intervistat sipas logjikës së studimeve sasiore ku çdo pjesёmarrës ka të njëjtën peshë në
përgjigje për shkak të përgjithësimit statistikor. Këto të dhëna ofrojnë tregues të mënyrës se si
sistemet e besimit formohen dhe ndryshojnë në kohë për shkak të ndikimit të arsimimit,
përbërjes së lidhjeve shoqërore dhe medias. Ndryshimi i qëndrimit pavarësisht shkaqeve është
normale dhe në studimet cilësore nuk janë pengesë por i vijnë në ndihmë analizës.
Në fund të intervistës, çdo pjesёmarrës është pyetur nëse kishte komente të tjera dhe
është falënderuar për kohën e shpenzuar. Studiuesja ka shkëmbyer numra kontakti me
pjesёmarrësit për çdo sqarim të mëtejshëm në lidhje me studimin. Intervistat janë inçizuar për
t’u ridëgjuar dhe për t’u transkriptuar më pas në fazën tjetër. Çdo intervistë ka zgjatur nga nga
80-110 minuta. Mbledhja e të dhënave nëpërmjet intervistimit të pjesёmarrësve është kryer në
përiudhën kohore Tetor 2016 – Maj 2017.
3.6. Analiza e të dhënave
Qëllimi kryesor i analizës së të dhënave ishte së pari të kuptuarit e perspektivës së
pjesёmarrësve dhe së dyti adresimin e pyetjeve kërkimore. Marshall dhe Rossman (1999) e
përkufizojnë analizën e të dhënave cilësore në terma të organizimit dhe dhënies së kuptimit të
të dhënave.
Pas kryerjes së intervistave studiuesja ka mbajtur shënime të shkurtra për paraqitjen,
sjelljen dhe përshtypjen e dhënë nga çdo pjesёmarrës. Këto shënime të shkurtra përfshinin
përmbledhje të shkurtra të qëndrimeve të përgjithshme të pjesёmarrësit mbi martesën,
seksualitetin dhe fenë duke dalluar disa përgjigje specifike të intervistës që përbënin interes të
veçantë. Gjithashtu, është shkruar çdo refleksion i studiueses në lidhje me rëndësinë e çdo
interviste për pyetjet kërkimore dhe aspektin teorik të studimit. Këto shënime të shkurtra të
kombinuara me shënimet që studiuesja ka mbajtur gjatë intervistës kishin të bënin me shënime
përmbledhëse një faqëshe ose më shumë për çdo intervistë. Këto përmbledhje intervistash janë
përdorur për analiza fillestare të të dhënave dhe me qëllimin për të modifikuar strategjinë e
rekrutimit, si përpjekje për të pasur sa më shumë variacion, si dhe për procesin e intervistimit.
Page 57
57
Si rrjedhojë e këtij procesi modifikimi gjatë kohës së mbledhjes së të dhënave janë nxjerrë disa
pyetje nga intervistat që nuk ishin të rëndësishme për studimin. Dialogu i vazhdueshëm
ndërmjet të dhënave dhe interesave teorikë të studiueses është reflektuar në këto përmbledhje
dhe ka formuar analizat fillestare të bazave kulturore të qëndrimeve mbi martesën në të njëjtën
gjini si dhe shqyrtimi të mënyrave se si ndryshimi i brezave socialë ndikon në përmbajtjen e
intervistave. Janë përdorur përmbledhjet për të bërë vlerësime të përafërta të përhapjes së
kombinimeve të ndryshme të qëndrimeve në kampionin e këtij studimi. Përdorimi i
përmbledhjeve ka shërbyer edhe për të përcaktuar pjesë specifike të informacioneve të
pjesёmarrësve në inçizimin audio apo në transkript.
Në këtë studim kërkuesja ka përdorur metodën e analizimit të të dhënave përmes
analizës manuale që i lejon kërkuesit të jetë më afër të dhënave. Pas mbledhjes së të dhënave
nga intervistat është bërë transkriptimi i tyre. Këto intervista të transkiptuara u koduan duke
përdorur numra në mënyrë që të ruhej konfidencialiteti i të dhënave. Gjithashtu, gjatë procesit
të analizimit të të dhënave formati i transkriptimit ishte formati A4 duke lejuar edhe mbajtjen
e shënimeve apo komente për të përshkruar të dhënat në kontekstin e tyre. Të gjitha intervistat
janë transkriptuar në mënyrë të plotë me përjashtim të ndërprerjeve gjatë intervistës. Standardi
i përdorur për transkriptimet ishte përfshirja e të gjitha kuptimeve e shprehjeve në transkriptim.
Megjithatë, kjo nuk do thotë se çdo shprehje si “hmm” do të transkriptohej por do të
shkruheshin mjaftueshëm shprehje të tilla që t’i jepnin kuptim stilit të të folurit të çdo
pjesёmarrësi. Në rastet kur pjesёmarrësit fillonin një fjali, pastaj ndalonin dhe pastaj
përfundonin fjalinë duke përdorur fjalë të ndryshme, kjo pjesë ndonjëherë është transkriptuar
dhe ndonjëherë jo në varësi të rëndësisë që kishte. Rastet e të qeshurave apo shprehjeve të zërit
që kishin kuptim, janë paraqitur duke u vënë në kllapa.
Materiali i të dhënave të mbedhura është lexuar disa herë nga kërkuesja duke bërë të
mundur nxjerrjen e temave kryesore. Sipas Rodwell (1998) krijimi i temave është një proces i
identifikimit të pjesëve më të vogla të informacionit që mund të kuptohet nga dikush që ka
njohje minimale me fenomenin që po studiohet. Pas nxjerrjes së temave kryesore janë
identifikuar dhe emërtuar kategoritë konceptuale sipas grupit të fenomenit të studiuar (Strauss
dhe Corbin, 1990). Fjalët dhe frazat e ngjashme u grupuan në të njëjtën kategori përmes
metodës “cut and paste” dhe gradualisht u modifikuan nga faza pasardhëse e analizës për t’i
ndarë në kategori të dallueshme. Për çdo kategori u vendos një kod, forma e të cilit përfshinte
shkronja.
Gjithashtu, janë mbajtur shënime gjatë fazës së parë të kodimit duke identifikuar pjesë
të trankripteve që ishin veçanërisht të rëndësishme. Janë mbajtur dy lloje shënimesh. E para,
Page 58
58
shënimet interpretuese për të shpjeguar se si duhen kuptuar mendimet e pjesmarrësve në
transkript nën dritën e disa karakteristikave apo përvojave të tyre. E dyta, shënimet teorike mbi
marrëdhënien ndërmjet mendimeve tё shprehura dhe teorive në shkencat sociale për të
shpjeguar se si mendimet e shprehura në transkript janë të lidhura me teori apo koncepte më të
gjëra.
Faza e dytë e kodimit, lidhej me një proces të krahasimit të vazhdueshëm për
klasifikimin e kategorive. Rodwell (1998) e quan këtë një proces krahasimi të çdo njësie me
njësitë e tjera të të dhënave për të identifikuar tema ose kategori të rëndësishme. Ky proces
ishte në ndryshim të vazhdueshëm përgjatë analizës duke identifikuar dallimet, ngjashmëritë
dhe marrëdhëniet ndërmjet kategorive. Emërtimi i kategorive u bë në mënyrë që të reflektonin
sa më shumë të ishte e mundur thelbin e njësive të kuptimit.
Mё pas, të dhënat e përfituara janë sistemuar në tabela përmbledhëse, ku për çdo
kategori janë vendosur kuotat. Kjo ndihmoi kërkuesen për të parë dhe për të kuptuar se çfarë
kanë thënë pjesëmarrësit për çdo kategori duke u bazuar në frekuencën së tyre. Ndonёse në
kërkimin cilësor të dhënat numerike nuk janë themelore, frekuencat e kategorive ishin një
mbështjeje e rëndësishme për raportin e studimit.
Gjatë procesit të mbledhjes dhe analizës së të dhënave janë mbajtur skeda, të cilat kishin
forma të ndryshme. Gjatë kohës së kryerjes së intervistave, kërkuesja i ka krijuar këto skeda
për të parë rëndësinë teorike të të dhënave të intervistës. Marrja pjesë në konferenca dhe
shkrimi i artikujve e kanë ndihmuar kërkuesen për të parë rëndësinë teorike të kornizës së të
dhënave të këtij studimi. Pas kodimit të intervistave krahasuese prind-student, janë mbajtur
shënime të shkurtra në të cilat janë krahasuar ngjashmëritë dhe dallimet ndërmjet studentëve
dhe prindërve. Për çdo krahasim prind-student të kampionit ka pasur një skedë.
Kodimi i intervistave gjysmë të strukturuara është bërë sipas këtyre temave, kategorive
dhe nënkategorive:
‣ Diskurset mbi homoseksualitetin
‣ Qendërzimi i pikëpamjeve mbi homoseksualitetin
‣ Ndërrim subjekti nga martesa në të njëjtën gjini tek homoseksualiteti; të folurit për
homoseksualitetin në mënyrë të përgjithshme; theksimi i identitetit seksual të personave
gej dhe lesbike.
Page 59
59
‣ Besimet kognitive mbi homoseksualitetin
‣ Përcaktimi i homoseksualitetit si arsye mbështetjeje apo kundërshtimi;
homoseksualiteti jo zgjedhje; homoseksualiteti zgjedhje; biseksualiteti si arsye
mbështetjeje ndaj martesës në të njëjtën gjini; homoseksualiteti si kombinim i faktorëve
biologjikë dhe mjedisorë; homoseksualiteti si kombinim i zgjedhjes së sjelljes dhe
përvojave negative; të qenit homoseksual në varësi të personit; vështirësitë në
përkufizimin e homoseksualitetit.
‣ Qëndrimet emocionale
‣ Neveri ndaj homoseksualitetit; distancim ndaj homoseksualitetit; mospëlqim ndaj
shprehjes publike të homoseksualitetit; portretizim stereotipik; ndjenjë pozitive si pasojë
e stigmës; qëndrime pozitive ndaj homoseksualitetit për shkak të qëndrimeve pozitive
ndaj dashurisë.
‣ Përvoja jetësore dhe kontaktet me personat gej dhe lesbike
‣ Mbështetje të martesës në të njëjtën gjini; qëndrime pozitive për personat gej dhe
lesbike; ndryshim të qëndrimeve ndaj personave gej dhe lesbike; zhvillim i empatisë;
homoseksualiteti i lindur; kundërshtim i personave homoseksualë; homoseksualiteti si
zgjedhje e stilit të jetës.
‣ Vlerat morale dhe gjykimet
‣ Feja si arsye për të kundërshtuar; homofobi, paragjykim dhe konsiderimi i gabuar i
homoseksualitetit; besimet e kaluara nuk janë më të pranueshme; homoseksualiteti i
pamoralshëm; homoseksualiteti i ndyrë por jo mëkat; imoral që nuk mundëson
riprodhimin; gjendje e panatyrshme; akti homoseksual jo normal; homoseksualiteti si
mëkat por jo personat gej dhe lesbike; vetëm Zoti duhet të gjykojë; vështirësitë për të
folur për moralin; moskonsiderim i të tjerëve në standarde e besimit personal.
‣ Shumëllojshmëria e pikëpamjeve
‣ Mbështetjet e qarta
‣Garantim i të drejtave të barabarta; çështje e të drejtave të njeriut; të njëjtat përfitime;
gjykime morale mbi diskriminimin, paragjykimi dhe barazia; personat gej dhe lesbike si
gjithë të tjerët; feja si argument për të mbështetur martesën në të njëjtën gjini.
Page 60
60
‣ Kundërshtimet e qarta
‣ Bazohen në fe; sjellja homoseksuale e pamoralshme dhe mëkatare; homoseksualiteti
është zgjedhje; homoseksualiteti mund të ndryshohet; mashtrim i djallit; martesa në të
njëjtën gjini si degradim i moralit; duhet kundërshtuar më shumë homoseksualiteti; frikë
ndaj homoseksualitetit.
‣ Diskurset e mesme
(i) Pragmatizmi liberal: punë e tyre; zgjedhje e tyre; nuk ka rëndësi martesa në të njëjtën
gjini; as dakord as në kundërshtim; mospërfshirje; parehati ndaj personave gej dhe
lesbike.
(ii) Konflikti ideologjik: midis besimit fetar dhe homoseksualiteti jashtë zgjedhjes;
homoseksualiteti i pamoralshëm por pjesë e pandashme e një personi; homoseksualiteti
jo normal por qëndrime pozitive nga kontakti; nuk duhet të diskriminohen por jo të
martohen.
‣ Të kuptuarit të martesës
‣ Martesa është e mirë
‣ përkushtim; dedikim i jetës; respekt, bashkëpunim, besim, besnikëri; dëshirë për t’u
martuar një ditë; portretizim i gabuar i martesës në media.
‣ Divorci, seksi paramartesor dhe bashkëjetesa
‣ divorci i pranueshëm në varësi të rrethanave; divorci për arsye të drejta; divorci pasoja
tek fëmijët; pranueshmëri të kushtëzuar të seksit paramartesor; hezitim për të gjykuar
moralisht seksin paramartesor; seksi paramartesor jo i keq nëse je i kujdesshëm;
bashkëjetesa lidhet me nevojën për seks; bashkëjetesa rrit shanset për ndarje; seksi
paramartesor forcon marrëdhënien; bashkëjetesa si periudhë prove.
‣ Karakteristikat thelbësore të martesës
‣ të pasurit fëmijë jo thelbësore; tërheqja seksuale e mban çiftin të bashkuar dhe
parandalon tradhëtitë; nuk ka kuptim martesa pa seks; jo dallime të qënësishme ndërmjet
burrave dhe grave.
‣ Ideja e martesës dhe diskurset mbi martesën në të njëjtën gjini
‣ përcaktimi i martesës bazë për mbështetjen apo kundërshtimin e martesës në të njëjtën
gjini; përkufizimi fetar i martesës; përkufizim civil i martesës; përkufizim heteroseksual
i martesës.
Page 61
61
‣ Dallimet e lidhura me brezin
‣ Ndikimet e ndryshme të periudhës në secilin brez
(i) prindërit: homoseksualiteti po bëhet normal; homoseksualiteti më i pranueshëm; dikur
vendi i grave ishte në shtëpi.
(i) studentët: homoseksualiteti po përhapet më shumë; të qenit homoseksual punë e tij;
martesa po ndryshon.
‣ Përvojat gjatë jetës dhe vazhdimësia e qëndrimeve
(i) prindërit: pasoja nëse ishe gej; frikë ndaj homoseksualitetit; në siklet ndaj
homoseksualitetit; ndonjëherë gjykues.
(ii) studentët: homoseksualiteti është në rregull; të tjerët poshtëronin.
‣ Shprehja e ndryshimit të qëndrimeve
(i) prindërit: nga të tmerruar tani më pranues; më pranues për shkak të mendimeve të
fëmijëve; më përpara jo pranim tani më pranues për shkak të një fëmije me PAK.
(ii) studentët: më përpara qëndrim larg tani jo më; më përpara shprehje fyese; dikur të
konsideruarit e homoseksualitetit të gabuar.
‣ Krahasimi i palëve të kombinuara prind-student
‣ Diskurset fetare konservatore
‣diskurse të qarta kundërshtuese; përcaktime fetare apo heteroseksuale të martesës;
qëndrime negative ndaj homoseksualitetit, vlerësim moral negativ të homoseksualitetit;
homoseksualiteti një zgjedhje e stilit të jetës; përceptim i rrezikut në dhënien e të drejtave
të veçanta; diskurse ideologjikisht kontradiktore.
‣ Diskurset liberale:
‣ pikëpamje jo fetare mbi martesën, bashkëjetesën dhe seksualitetin; mbështetje për të
drejta të barabarta; diskurse liberale pragmatike dhe ideologjikisht kontradiktore;
tolerancë ndaj homoseksualitetit dhe martesës në të njëjtën gjini; empati për personat gej
dhe lesbike; përqafim i vlerave morale të pranimit, diversitetit.
3.7. Qëndrueshmëria dhe vlefshmëria e studimit
Stenbacka (2001) e përkufizon qëndrueshmërinë si qëllim për të shpjeguar në kërkimet
sasiore dhe si gjenerim të të kuptuarit në kërkimet cilësore. Qëndrueshmëria është një koncept
që është lidhur kryesisht me testimin e kërkime sasiore por gjithnjë e më shumë ajo po shikohet
Page 62
62
se e rëndësishme edhe për kërkimet cilësore. Qëndrueshmëria i referohet aftësisë së një metode
kërkimi për të dhënë vazhdimisht rezulate të njëjta në përsëritjet e testimit. Me fjalë të tjera,
ajo kërkon që një kërkues me anë të metodave të njëjta ose të krahasueshme të arrijë në rezultate
të njëjta ose të krahasueshme sa herë përdor metoda mbi subjekte të njëjta ose të krahasueshme.
Në kërkimet sasiore qëndrueshmëria i referohet përsëritjes ekzakte të proceseve dhe rezutateve
ndërsa në kërkimin cilësor ky lloj përcaktimi i qëndrueshmërisë është sfidues duke pasur
parasysh paradigmat e ndryshme. Ideja e testimit në kërkime cilësore konsiderohet si një
mënyrë e mbledhjes së informacioneve prandaj testi më i rëndësishëm i studimeve cilësore
është cilësia e tij. Një studim i mirë cilësor na mundëson të kuptojmë një situatë që në të kundërt
do të ishte e pakuptueshme (Eisner 1991).
Vlefshmëria në kërkimet cilësore lidhet me saktësinë dhe vërtetësinë e gjetjeve
shkencore (Le Comple dhe Goetz, 1982). Një studim i vlefshëm duhet të tregojë atë çka realisht
ekziston si dhe një instrument i vlefshëm duhet të masë atë çka supozohet të masë. Vlefshmëria
në kërkimet cilësore lidhet me përshkrimin dhe shpjegimin si dhe nëse një shpjegim i dhënë
përshtatet me një përshkrim të dhënë. Sipas Creswell dhe Miller (2000) vlefshmëria ndikohet
nga përceptimi i kërkuesit mbi vlefshmërinë në studimin e tij dhe në zgjedhjen e supozimit të
paradigmës. Si rezultat, shumë kërkues kanë zhvilluar konceptet e tyre mbi vlefshmërinë duke
përdorur terma që i kanë konsideruar më të përshtatshëm si cilësia, rigoroziteti dhe
besueshmëria.
Vlerësimi i besueshmërisë është thelbësore për të garantuar qëndrueshmërinë në
kërkimin cilësor. Sipas Seale (1999) kur kemi studime me cilësi të mirë përmes
qëndrueshmërisë dhe vlefshmërisë, besueshmëria e një kërkimi qëndron në thelb të çështjeve
të diskutuara konvencionalisht si qëndrueshmëri dhe vlefshmëri. Vlefshmëria i referohet
shkallës së harmonisë ndërmjet shpjegimit të fenomenit dhe realiteteve të botës. Mungesa e
harmonisë ndodh ndërmjet emrave të koncepteve specifike ku reflektimi dhe zgjerimi
konsiderohen të rëndësishëm në këtë aspekt. Rritja e vlefshmërisë lidhet me reflektimin e
vazhdueshëm në lidhje teknikat e kampionimit dhe mbledhjes së të dhënave gjatë procesit të
mbledhjes së të dhënave.
Vlefshmëria në kërkimet cilësore nënkupton “përshtatshmëri” të mjeteve, proceseve
dhe të të dhënave. Në këtë studim, pyetja kërkimore është e vlefshme për rezultatin e dëshiruar,
zgjedhja e metodologjisë është e përshtashme për t’iu përgjigjur pyetjes kërkimore,
kampionimi dhe analiza e të dhënave është e përshtatshme, ndërsa rezultatet dhe përfundimet
janë të vlefshme për kampionin dhe kontekstin.
Page 63
63
Gabimi është një faktor kyç që ndikon në qëndrueshmërinë dhe vlefshmërinë. Burimet
kryesore të gabimit mund të grupohen:
1) kërkuesi
2) pjesёmarrësit në kërkim
3) situata dhe konteksti social
4) metodat e mbledhjes dhe analizimit të të dhënave
1- Kërkuesi. Prezenca e tepërt e kërkuesit mund të ndikojë në vlefshmërinë e të dhënave që
japin pjesёmarrësit. Pjesёmarrësit mund të sillen në mënyrë jo normale (Argyris, 1952). Ato
mund të përpiqen që të shfaqin veten e tyre në mënyrën më të mirë të mundshme duke dhënë
apo mos dhënë informacione të caktuara. Në lidhje me këtë, kërkuesja nisur edhe nga përvoja
e kryerjes së kërkimeve të shumta ka fituar aftësi intervistuese duke njohur edhe sfidat që lidhen
me praninë e saj tek të intervistuarit. Me rëndësi të madhe është konsideruar edhe krijimi i një
raporti besimi midis kërkueses dhe pjesёmarrësve gjatë gjithë procesit të punës.
2- Pjesёmarrësit në kërkim. E vërteta e përgjigjeve të pjesёmarrësve është një aspekt shumë
i rëndësishëm në kërkimin cilësor duke qenë së të dhënat merren përmes intervistave.
Pjesёmarrësit mund të duan t’i shfaqin mendimet e tyrë në një mënyrë më të mirë ose më të
keqe nga çka në të vertetë mendojnë ose mund të përpiqen të japin përgjigje që ata mendojnë
se kërkuesi pret të dëgjojë. Ata gjithashtu mund të mos duan të japin informacione të caktuara
duke mos i treguar apo shtrembëruar ato. Në këtë kërkim, kërkuesja është siguruar që t’u bëjë
të qartë të intervistuarve qëllimin e kërkimit, objektin e studimit, mënyrën e mbledhjes së të
dhënave dhe se çfarë do të ndodhë me të dhënat duke vendosur një marrëdhënie mirëbesimi.
Gjithashtu janë krahasuar rezultatet e intervistave me të dhënat e tjera informuese si dhe janë
mbajtur shënime të detajuara mbi variacionin e përgjigjeve në kohë.
3- Konteksti social. Gjatë kryerjes së intervistave është e rëndësishme të merret parasysh
konteksti social pasi shumë pjesёmarrës mund të sillen ndryshme në rrethana të ndryshme.
Kërkuesja ka marrë parasysh ndikimin që konteksti mund të ketë dhe për këtë arsye ka
specifikuar kontekstin fizik, social dhe ndërpersonal në të cilin janë mbledhur të dhënat.
4- Mbledhja dhe analiza e të dhënave. Kërkuesit duhet të prezantojnë qartë të dhënat duke
përshkruar të gjitha strategjitë e përdorura në mbledhjen e të dhënave dhe duke dokumentuar
shënimet e tyre të asaj çka është vërejtur. Në lidhje me këtë, në këtë studim kërkuesi ka mbajtur
në mënyrë rigoroze të gjitha të dhënat të inçizuara që janë mbledhur nga intervistat dhe fokus
grupi si dhe nga shënimet e mbajtura gjatë gjithë procesit të punës. Një rrezik për
qëndrueshmërinë dhe vlefshmërinë e kërkimit lidhet me faktin që pjesёmarrësit mund të
Page 64
64
mbipërfaqësojnë ose mospërfaqësojnë aq sa nevojitet fenomenin që po studiohet. Përzgjedhja
e kampionit në këtë studim është bazuar në aftësinë e pjesёmarrësve për siguruar të dhëna të
vlefshme për pyetjen kërkimore. Për të mos patur të dhëna të pamjaftueshme kërkuesja ka
përzgjedhur pjesёmarrës që kanë informacione të mjaftueshme për pyetjet që kërkonin
përgjigje.
Kërkuesja ka përdorur regjistrime audio për transkiptimin e intervistave, ka bërë
dokumentim të materialeve dhe proceseve, ka kryer analiza shumëdimensionale të koncepteve
si dhe është konsultuar me kolegë për rezultatet e studimit.
3.8. Çështjet etike
Konsiderimi i çështjeve etike kanë qënë prioritet në kryerjen e këtij kërkimi. Kërkuesja
është e familjarizuar me parimet bazë të etikës duke qenë vazhdimisht në kontakt me politikat,
teoritë dhe procedurat që kanë për qëllim të sigurojnë praktika kërkimi që respektojnë dinjitetin
dhe të drejtat e pjesёmarrësve në kërkim. Në kërkimet cilësore theksohet rëndësia e vendosjes
së një marrëdhënieje me pjesёmarrësit në kërkim përmes ndërtimit të komoditetit, besimit dhe
në fund krijimit të marrëdhënies ndërmjet kërkuesit dhe pjesёmarrësit (Haverkamp, 2005;
Smith, 2005; Busher, 2002; Oliver, 2003; Vincent dhe Warren, 2001).
Parimet kryesore etike që janë përcaktuar në literaturën mbi etikën në kërkimet sociale
kanë udhëhequr edhe këtë kërkim. Ato kanë të bëjnë me:
- Respektimin për pjesёmarrësit: respektimi i autonomisë dhe trajtimi i pjesёmarrësve me
mirësjellje dhe respekt.
- Sigurimin e mirëqenies fizike, sociale dhe psikologjike
- Drejtësinë përmes procedurave joshfrytëzuese dhe njohjes së kontributit të pjesёmarrësve
Për të siguruar një proces etik për pjesёmarrësit në studim janë ndjekur këto hapa:
1. Marrja e pëlqimit të miratuar. Pjesёmarrësve u është dhënë informacion i detajuar mbi
studimin në mënyrë që pjesёmarrja të bazohet në një vendim të informuar dhe vullnetar.
Ky informacion përfshinte:
- Autoren e studimit
- Qëllimin e studimit
- Procedurat e studimit
- Pjesёmarrja vullnetare
- Kohëzgjatjen e pritshme
Page 65
65
- Përfitimet dhe rreziqet nga pjesёmarrja në studim
- Konfidencialiteti i të dhënave
- Informimi mbi të drejtën për t’u tërhequr
- Përdorimi i informacionit
- Informacionet e kontaktit për pyetje të mëvonshme
Të gjithë pjesёmarrësve iu dha kohë për të kuptuar dhe reflektuar mbi informacionin që u
nevojitej duke e firmosur më pas pëlqimin e miratuar (Shih Shtojcën 1 për formatin e dhënies
së pëlqimit të miratuar).
2. Për të ruajtur konfidencialitetin e të dhënave dhe identitetin e pjesёmarrësve të dhënat janë
koduar dhe ruajtuar me kujdes në një vend të sigurt nga kërkuesja. Sipas Arthur Caplan
(1982) privatësia është një nevojë bazë e njeriut dhe pa privatësi nuk është e mundur të
zhvillohet apo ruhet një sens i vetes. Pjesёmarrësve iu është shpjeguar se nuk do të kishte
asnjë të dhënë identifikuese në citimet që do të ilustronin qëndrimet e tyre në raportin
përfundimtar.
3. Kërkuesja ka ndjekur me përpikmëri hapat e kërkimit për të shmangur falsifikimin, sajimin
dhe mashtrimin.
3.9. Kufizimet e studimit
Kufizimet e këtij studimi japin sugjerime për kërkime të mëtejshme në lidhje me martesën në
të njëjtën gjini.
‣ Së pari, kampioni në të cilin është bazuar ky studim nuk bën të mundur përgjithësimin e
rezultateve. Duke qenë se kampioni në të cilin bazohen të dhënat cilësore nuk është
përfaqësues i popullatës shqiptare, studime të ardhshme mund të shqyrtojnë mënyën sesi
njerëzit flasin për martesat në të njëjtën gjini në qytete të tjera të vendit në komunitete me
përbërje të ndryshme.
‣ Për të kuptuar më mirë lidhjen ndërmjet moshës dhe qëndrimeve mbi martesën në të njëjtën
gjini do të shërbenin të dhënat longitudinale të cilat do të nxirrnin në pah efektet e kohës,
brezit social dhe kohës.
‣ Studime të tjera mund të analizojnë më mirë rolin e kontaktit personal, medias dhe rrjeteve
sociale në përcaktimet e nënkuptuara të homoseksualitetit.
‣ Studime të ardhshme për martesën në të njëjtën gjini mund t'i kushtojnë vëmendje
percaktimeve kulturore të martesës. Siç do ta shohim më poshtë, përcaktimet e martesës
Page 66
66
modelojnë qëndrimet për martesën në të njëjtën gjini por nuk dimë sa të rëndësishme janë
këto përcaktime të martesës në lidhje me faktorë si qëndrimet dhe vlerat e njerëzve mbi
homoseksualitetin.
‣ Studime të ardhshme mund të thellohen më teper në mbledhjen e të dhënave që nxjerrin në
pah rolin e anëtarësisë në një brez social në modelimin e qëndrimeve mbi martesat në të
njëjtën gjini. Edhe pse në këtë studim janë vënë në dukje dallimet ndërmjet brezave,
përcaktimet e tyre janë bazuar në të dhëna teorike dhe historike, edhe në lidhje me mënyrën
sesi qëndrimet e homoseksualitetit kanë ndryshuar në kohë dhe jo në të thëna të mbledhura
nga pjesёmarrësit në studim.
‣ Duhet theksuar se interpretimi i brezit social mbi ngjashmëritë dhe dallimet në lidhje me
qëndrimet për martesën në të njëjtën gjini në këtë studim përbën një nga shumë
interpretimet e mundshme që mund të jepen. Në këtë studim nuk janë shpjeguar këto
dallime në terma të nivelit arsimor, elementëve kognitivë apo aspekteve të tjera, sepse nuk
janë përjashtuar shpjegime alternative si dhe nuk janë përcaktuar mekanizmat që
shkaktojnë këto ndryshime.
‣ Informacioni dhe literatura mbi qëndrimet mbi martesën në të njëjtën gjini është e kufizuar.
Nuk ka studime për këtë fenomen në Shqipëri.
Page 67
67
4. REZULTATET E STUDIMIT
Në këtë kapitull prezantohen rezultatet e studimit që dolën nga analiza e të dhënave të
mbledhura nëpërmjet intervistave gjysmë të strukturuara me studentë dhe prindër. Po ashtu,
marrin përgjigje pyetjet kërkimore të këtij studimi.
Pjesë e këtij seksioni është analizimi i mënyrës se si pjesёmarrësit në studim bazohen
në besimet kognitive, vlerat morale dhe përvojat jetësore për të folur pёr martesën në të njёjtën
gjini në një kontekst intervistimi. Po ashtu, përshkruhen mënyrat në të cilat diskurset e njerëzve
modelohen nga pikëpamjet mbi martesën. Në masën që qëndrimet mbi martesën në të njёjtën
gjini janë të ndryshme nga qëndrimet për të drejtat e personave gej dhe lesbike, kuptimi që fjala
“martesë” ka për njerëzit, lidhet me një pjesë të konsiderueshme të këtij ndryshimi.
Debati mbi martesën në të njёjtën gjini bazohet në shumëllojshmërinë e të kuptuarit të
homoseksualitetit dhe martesës e cila nga ana tjetër bazohet në pikëpamjet e ndryshme tё dy
brezave socialё në këtë studim. Për shkak të mënyrave në të cilat brezi social takohet me
ideologjinë fetare ekzistojnë një sërë ndryshimesh në qëndrimet, besimet, vlerat, kontaktet me
persona gej e lesbike midis këtyre brezave. Si rezultat, diskurset mbi martesën në të njёjtën
gjini nuk arrijnë të krijojë polarizime vetëm në diskurset e mbështetjes dhe kundërshtimit por
ka një edhe një sërë diskursesh të mesme të dallueshme ndërmjet prindërve dhe studentëve në
studim.
4.1. Diskurset mbi homoseksualitetin
4.1.1. Qendërzimi i pikëpamjeve mbi homoseksualitetin
Pjesёmarrësit në këtë studim kanë folur për martesën në të njёjtën gjini në terma të mënyrës
se si ndiheshin në lidhje me homoseksualitetin. Mendimet e tyre rreth martesës në të njёjtën
gjni lidheshin me vlerësimin moral të homoseksualitetit dhe qëndrimeve ndaj personave gej
dhe lesbike. Shpesh pjesёmarrësit e interpretonin pyetjen e fillestare të studiueses mbi martesën
në të njёjtën gjini si një pyetje që lidhej me mënyrën se si ata ndiheshin ndaj homoseksualitetit.
Në mënyrë të vetëdijshme ose jo, shumë pjesёmarrës ndërronin subjekt nga martesa në të
njёjtën gjni tek homoseksualiteti. Kjo përfshinte si mbështetësit ashtu edhe kundërshtuesit e
martesës në të njёjtën gjini.
Pyetje: Një ndër çёshtjet që ka ngjallur debat vitet e fundit lidhet me çёshtjen e martesës
në të njёjtën gjini. A keni dëgjuar mbi këtë çёshtje?
Page 68
68
Përgjigje: Po, ndoshta nga media. Sipas mendimit tim askush nuk zgjedh që të jetë
homoseksual. Zoti nuk i ndëshkon njerëzit pse janë homoseksualë dhe nuk mendoj se
njerëzit duhet të diskriminohen. Nëse mosdiskriminimi ndikon në lejimin e martesave të
tilla, do të thoja se do t’i mbështesja. (15, studente, 25 vjeç)
Pyetje: Çёshtja e martesës në të njёjtën gjini ka krijuar debat vitet e fundit. A ke dëgjuar
diçka mbi këtë çёshtje në media apo diku tjetër?
Përgjigje: Po, po, shpesh. Mendoj së është tamam një shtrembërim se si Zoti i ka krijuar
gjërat. Zoti nuk ka dashur që një burrë dhë një grua të jetë në këtë mënyrë. (12, baba, 47
vjeç)
Në të dyja rastet e mësipërme, e folura për homoseksualitetin ishte në mënyrë të
përgjithshme dhe jo mbi një çёshtje specifike të martesës në të njёjtën gjini. Fakti që shumë
pjesёmarrës iu përgjigjën pyetjes fillestare mbi martesën në të njёjtën gjini duke futur në mes
mënyrën se si ndiheshin ndaj homoseksualitetit, studiuesja e interpreton si një arsyetim që
supozon se ajo çka është e debatueshme mbi martesën në të njёjtën gjini lidhet me çёshtjen e
homoseksualitetit. Disa pjesёmarrës nuk e ndryshonin menjëherë temën e diskutimit sikurse në
dy rastet e mësipërme, por kjo ndodhte pas disa pyetjeve të mëvonshme mbi arsyet që
mendonin se çёshtja krijonte debat apo të pyeturit se pse njerëzit kishin mendime të caktuara
mbi martesën në të njёjtën gjini. Përgjigjet ndaj këtyre pyetjeve konfirmojnë se pjesёmarrësit i
kuptonin polemikat mbi martesën në të njёjtën gjini në radhë të parë të lidhura me
homoseksualitetin.
Pyetje: Pse mendon se kjo çёshtje ngjall kaq kundërshti?
Përgjigje: Pjesa më e madhe shkaktohet, sepse njerezit nuk duan të pranojnë që nëse dikush
është gej apo lesbike mund të jetë gjithsesi një njeri i mirё. Besoj se çdo mendim
kundërshtues lidhet me fenë sepse aty dënohet të qenit homoseksual. (11, student, 21 vjeç)
Pyetje: Çfarë arsyesh mendon se jep dikush që kundërshton martesën në të njёjtën gjini për
të shpjeguar pse është kundër kësaj martese?
Përgjigje: Që kur kemi lindur na është thënë se marrëdhëniet homoseksuale janë të gabuara
dhe ky informim apo keqinformim i bën njerëzit të reagojnë në këtë mënyrë. Unë nuk kam
për ta kuptuar kurrë si është të jesh gej apo pse duhet të jesh gej…por të ndihesh ashtu
është fakt për shumë njerëz. (4, studente, 20 vjeçe)
Page 69
69
Në të dy shembujt, studentët theksojnë identitetin seksual të personave gej dhe lesbike
si çёshtjen qëndrore tё kundërshtimeve. Është domethënëse që kjo çёshtje komplekse sillet
rreth “të drejtës dhe të gabuarës” së homoseksualitetit. Ndërsa qëndrimet mbi martesën në të
njёjtën gjini varen nga një sërë faktorësh - ideologjia fetare, përkufizimi i martesës, mosha dhe
gjinia - diskursi mbi homoseksualitetin ka një rëndësi kryesore në dhënien e pikëpamjeve të
ndryshme nga individë të ndryshëm. Në lidhje me analizën e brezit, ndryshimet e qëndrimeve
në kohë mbi martesën në të njёjtën gjini ka gjasa të jenë të ndikuara nga ndyshimet në të
kuptuarin e homoseksualitetit.
Të kuptuarit të homoseksualitetit nuk është domosdoshmërisht e njёjtë për çdo njeri.
Pothuajse të gjithë pjesёmarrësit e kanë përcaktuar homoseksualitetin si një tërheqje seksuale
ndërmjet dy personave të të njёjtit seks, por, përtej kësaj ata ndryshonin në mënyrë
domethënëse në mënyrën se si flisnin mbi homoseksualitetin. Në të folurën mbi
homoseksualitetin, mbështetësit dhe kundërshtuesit e martesës në të njёjtën gjini dukeshin
sikur flisnin për gjëra të ndryshme, kështu që, mundësitë e mbështetjes apo kundërshtimit të
saj varen nga përcaktimi kulturor i homoseksualitetit. Ndërkohë që individët mund të kenë
pikëpamje relativisht koherente për homoseksualitetin, janë të paktën tre elementë të ndryshëm
analitikë të përcaktimit të homoseksualitetit: besimet kognitive, qëndrimet emocionale dhe
vlerat morale. Në analizimin e qëndrimeve është e rëndësishme të bëhet dallimi i këtyre tre
elementëve në sistemet e besimit të njerëzve mbi homoseksualitetin. Besimet kognitive mbi
homoseksualitetin lidhen me atë çka njerëzit besojnë se është homoseksualiteti dhe çfarë e
shkakton atë. Qëndrimet emocionale mbi homoseksualitetin lidhen me një gamë të gjërë të
ndjenjave pozitive dhe negative ndaj sjelljes homoseksuale dhe personave që identifikohen si
gej apo lesbike. Vlerat morale mbi homoseksualitetin lidhen me besimet e masës në të cilën
homoseksualiteti mund të klasifikohet si i drejtë apo i gabuar. Përtej ketyre tre elementëve të
sistemeve të besimit të njerëzve, natyra e kontakteve personale dhe përvoja me persona gej dhe
lesbike është gjithashtu e rëndësishme në modelimin e të kuptuarit të homoseksualitetit.
Të dhënat nga intervistat tregojnë se nuk ka një diktues ideologjik për besimet
kognitive, qëndrimet emocionale, vlerat morale dhe përvojat e caktuara jetësore me njëra-
tjetrën. Intervistat përmbanin kombinime të ndryshme të këtyre elementëve kulturore.
Variacioni i gjërë në kombinimin e besimeve kognitive, qëndrimeve emocionale, vlerave
morale dhe përvojat jetësore në të cilat u bazuan pjesёmarrësit në studim, ishin në vetvete gjetje
të paparishikueshme. Edhe pse mund të ketë modele ndikuese që mund të jenë domethënëse,
këto modele nuk kanë lidhje me ndonjë strukturë ideologjike.
Page 70
70
4.1.2. Besimet kognitive mbi homoseksualitetin
Përkufizimi i homoseksualitetit pёrbёn njё akt me rëndësi të madhe politike. Nëse
homoseksualiteti përkufizohet si sëmundje mendore, si një stil jetese i zgjedhur, si një fenomen
me shkaqe natyrore apo gjenetike, ka pasoja në mënyrën se si personat gej dhe lesbike do të
konsiderohen: si pacientë, devijantë, anëtarë të një grupi minoritar apo viktima të rrethanave.
Çdo lloj përcaktimi sugjeron një rrjedhë veprimi: pacientët duhet të kurohen, minoriteteve iu
duhen garantuar të drejta të barabarta dhe më të pafatët duhen toleruar. Në këtë kontekst,
përkufizimi i homoseksualitetit mbart më vetë një sërë ndërlikimesh politike.
Ndoshta për këtë arsye përcaktimi i homoseksualitetit ka marrë kaq shumë vëmendje
nga studiuesit dhe masmedia. Përkufizimi i homoseksualitetit ndikon në termat e debatit politik
dhe rrjedhave të ndryshme të veprimit. Për shembull, nëse njerëzit kanë lindur gej ose lesbike,
sikurse për minoritetet racore dhe etnike, atyre iu duhen garantuar të drejta të barabarta. Ndërsa
nëse njerëzit thjesht zgjedhin të jenë gej apo lesbike, atëherë sikurse për të alkoolizuarit apo të
varurit nga bixhozi, sjellja e tyre duhet shkurajuar dhe jo mbrojtur me të drejta dhe privilegje
të veçanta. Për pasojë, nё literaturё rezulton se përkufizimi që njerëzit i bëjnë homoseksualitetit
ёshtё i lidhur me qëndrimet mbi martesën në të njёjtën gjini.
Në intervistat e këtij studimi, përcaktimi i homoseksualitetit ishte më i vështirë dhe
kompleks nga sa mund të pritet. Përtej idesë se homoseksualiteti është një tërheqje ndërmjet
njerëzve të të njetit seks, shumë të intervistuar kishin vështirësi në artikulimin e asaj çka
mendonin së është homoseksualiteti dhe se çfarë e shkakton atë. Ndërkohë që disa prej tyre
jepnin një përgjigje të qartë, disa të tjerë nuk e bënin një gjë të tillë dhe shumë të tjerë mendonin
se kishte shkaqe të shumta apo se përcaktimi varej nga personi.
Disa të intervistuar dhanë përgjigje shumë të thjeshta mbi atë çka mendonin si shkak të
homoseksualitetit dhe përgjigjet e tyre ishin ngushtësisht të lidhura me pikëpamjet e tyre mbi
martesën në të njёjtën gjini.
Përgjigje: Mendoj se martesat gej duhet të pranohen.
Pyetje: Po…?
Përgjigje: Ëhë (konfirmuese)
Pyetje: Përse?
Përgjigje: Sepse nuk mendoj se të qenit gej është zgjedhje. Pse ata nuk duhet të kenë të
njёjtat përfitime si çdokush tjetër? (4, studente, 20 vjeçe).
Page 71
71
Në këtë rast, studentja më lart ka përdorur përcaktimin që ajo i bën homoseksualitetit
si një justifikim për mbështetjen e martesës në të njёjtën gjini në përputhje edhe me pikëpamjet
e saj liberale. Kundërshtuesit e martesës në të njёjtën gjini gjithashtu kanë përdorur përcaktime
të thjeshta të homoseksualitetit për të justifikuar pikëpamjet e tyre. Për shembull, një nënë 42
vjeçe i përshkroi pikëpamjet e saj në këtë mënyrë:
Mendoj se homoseksualiteti është një zgjedhje dhe nuk lind i tillë. Çdokush mund të zgjedhë
nëse do të jetojë me dikë që është i së njёjtit seks ose nëse do të përpiqet dhe të martohet.
E kam fjalën se shumë prej nesh mund të zgjedhin një rrugë ose një tjetër dhe kjo është
zgjedhje që bëjmë dhe jo diçka me të cilën kemi lindur. (10, nënë, 51 vjeçe)
Prindi më lart nuk është dakord me idenë se dikush lind gej dhe nuk shikon asnjë arsye
pse njerëzit që identifikohen si gej, nuk mund të zgjedhin të martohen me dikë të seksit të
kundërt. Logjikisht ajo nuk mbështet martesën në të njёjtën gjini pasi personat gej dhe lesbike
mund të martohen me dikë të seksit të kundërt. Me rëndësi është shprehja e mësimpërme e saj
“…shumë prej nesh mund të zgjedhin një rrugë ose një tjetër”, e cila mund të merret si e dhënë
që të qenit gej apo lesbike është është një zgjedhje. Pyetjes specifike mbi biseksualitetin ajo i
përgjigjet duke thenë:
Them se ajo që kanë kaluar në jetën e tyre ndoshta u ka ndikuar në një mënyrë ose në një
tjetër dhe mendoj se kjo bën dallimin. Ashtu siç të gjithë ne bëjmë zgjedhje për karrierën
dhe martesën tonë, po ashtu mund të bëhen zgjedhje për llojin e jetesës. Dikush nuk mundet
të zgjedhë që të marrë një drejtim, sepse ka ndjenja në atë drejtim. (2, nënë, 50 vjeçe)
Në këtë rast, ajo përdor analogji mes karrierës dhe martesës për të shpjeguar se njerëzit
shpesh kanë ndjenja të përziera dhe ajo që ka rëndësi, është zgjedhja që dikush bën. Kur besohet
se çdokush është biseksual në vetvete, kjo çon në tolerancë dhe mbështetje të martesës në
njёjtën gjini. Nëse çdokush do të ishte në thelb biseksual, kjo do të mund të eleminonte stigmën
e homoseksualitetit. Megjithatë, ky besim mund të rrisë kundërshtimin ndaj homoseksualitetit
sepse do të kishte një përceptim më të madh të kërcënimit tё asaj ka çka njerëzit konsiderojnë
si sjellje seksuale jo të moralshme.
Në intervistat e kryera shpesh kishte përkufizime komplekse të homoseksualitetit. Disa
prej të intervistuarve nuk kishin përkufizime të thjeshta apo të qarta të homoseksualitetit që
lidheshin me pikëpamje ideologjike liberale apo konservatore. Disa të intervistuar e mendonin
homoseksualitetin e një personi të shkaktuar nga faktorë të shumëfishtë, ndërsa të tjerë
mendonin se kishte shkaqe të ndryshme të homoseksualitetit për persona të ndryshëm. Për ata
Page 72
72
që mendonin se homoseksualiteti lidhet me faktorë të shumëfishtë, vlen të theksohet se nuk ka
një arsye apriori se përse homoseksualiteti nuk ka elementë gjenetikë, socialë dhe sjellorë.
Pjesёmarrës të ndryshëm përdorën kombinime të ndryshme të tre përkufizimeve të
homoseksualitetit: natyrën, edukimin dhe sjelljen.
Një student në nivel Master e përkufizoi homoseksualitetin si të shkaktuar nga një
kombinim i faktorëve biologjikë dhe mjedisorë, por nuk pranoi që njerëzit zgjedhin që të jenë
gej:
Përgjigje: Nuk mendoj se është zgjedhje. Nuk ka kuptim të themi që një person zgjohet në
mëngjes, p.sh., një 14 vjeçar të thotë që dua të jem pjesë e një minoriteti të diskriminuar në
këtë vend. Mendoj se njeriu nuk zgjedh atë që i tërheq. Është diçka me të cilën rritesh, pra
diçka biologjike dhe diçka që lidhet me mjedisin.
Pyetje: Mendon se janë të dyja?
Përgjigje: Mendoj se po, është një kombinim i të dyjave. (3, student, 22 vjeç)
Edhe pse ai merr pak kohë për të formuluar një mendim të qartë mbi atë se çfarë e
shkakton homoseksualitetin, po ashtu jep argumentin se shkaktarë të homoseksualitetit lidhen
me faktorë mjedisorë, biologjikë dhe socialë. Sipas tij, të qenit gej është një orientim seksual
dhe jo sjellje.
Ndërsa të intervistuarit që besonin se homoseksualiteti është një sjellje dhe stil i
zgjedhur jetese, u pyetën se pse disa njerëz zgjedhin këtë stil jetese dhe disa të tjerë jo. Në këto
raste kemi një përcaktim shkakësor shumëfaktorësh që përfshijnë faktorë të sjelljes, përveç
atyre biologjikë apo mjedisorë. Një student 19 vjeç merr në konsideratë që njerëzit mund të
lindin gej, por, gjithsesi, ai mendon se të identifikuarit si gej lidhet me kombinimin e zgjedhjes
së sjelljes dhe socializimin.
Besoj se është zgjedhje të qenit gej dhe kam dëgjuar raste ku disa djem janë gej, sepse kanë
urryer baballarët e tyre apo kanë pasur probleme me to. Them se ka ndodhur diçka me to
kur kanë qenë fëmijë që ka ndikuar për të qenë gej. Ndoshta jam gabim. (2, student, 19
vjeç)
Ai bazohet në historitë që ka dëgjuar për të mbështetur idenë se njerëzit që identifikohen
si gej zgjedhin të jenë gej për shkak të përvojave negative që kanë kaluar në fëmijëri apo për
shkak të ndikimit që kanë pasur bashkëmoshatarët te to. Megjithatë, ai pranon se nuk është i
sigurt nëse ka të drejtë duke dhënë një mendim që nuk është plotësisht i sigurt në të.
Page 73
73
Disa të intervistuar u shprehën se arsyeja pse një person identifikohet si gej varet nga
personi në person. Nga ky këndvështrim, shumë njerëz mund të jenë homoseksualë, sepse kanë
lindur të tillë, ndërsa të tjerë mund të jenë të tillë për arsye të faktorëve mjedisorë apo thjesht
se mund të përfshihen në aktivitet homoseksual si akt rebelimi. Për shembull, studenti më
poshtë kishte një pikëpamje të tillë. Mbështetja e tij për martesën në të njёjtën gjini dhe
kompleksiteti i pikëpamjeve të tij mbi homoseksualitetin krijonte kontrast me qasjen e tij fetare:
E drejta për t’u martuar duhet t’i jepet çdokujt, pavarësisht nëse janë biologjikisht dhe
gjenetikisht gej apo nëse janë psikologjikisht gej. Mendoj që një djalë nuk duhet të jetë gej
thjesht sa për të qenë në qëndër të vëmendjes, gjë e cila mendoj se ndodh. (18, student, 19
vjeç)
Më vonë u pyet për arsyet që ai mendonte se ndikojnë që dikush të ishte gej.
Përgjigje: Ndoshta ekziston një kategori ku mund të ketë njerëz psikologjikisht gej,
domethënë në mendjen e tyre ato janë gej, kështu që ato janë gej. Ndoshta në disa raste
është një gen qё i drejton ato tek i njёjti seks…
Pyetje: Pra, ti mendon se disa njerëz janë gej për arsye të ndryshme?
Përgjigje: Po, shkaqe të ndryshme, por rezultati mbetet i njёjtë. Nuk ka një tip personi gej
dhe një tip tjetër personi gej. Në këtë rast të gjithë janë gej, por ajo që ka rëndësi është
shkaku fillestar i të qenit gej. (18, student, 19 vjeç)
Pikëpamjet e tij në lidhje me shkaqet e homoseksualitetit nuk janë lehtësisht të
klasifikueshme, por ai përshkruan tri shkaqe të mundshme të homoseksualitetit. Vlerësimi i tij
i vetëm negativ mbi homoseksualitetin lidhet me njerëzit që e përdorin atë për të marrë
vëmendje. Disa të intervistuar studentë u shprehën se veçanërisht vajzat ndonjëherë përfshihen
në aktivitetin seksual për të marrë vëmendjen e djemve, sepse djemtë e pëlqejnë aktivitetin
erotik të vajzave por jo të djemve.
Shumë prej të intervistuarve nuk dinin t’i jepnin një përgjigje pyetjes se çfarë e
shkakton homoseksualitetin. Në disa raste kjo lidhej edhe me faktin që disa prej tyre thjesht
nuk donin ta mendonin një gjë të tillë e disa të tjerë nuk ndiheshin rehat në dhënien e përgjigjeve
duke mos dashur të përqëndroheshin shumë në aktivitetin homoseksual. Për shembull, një nënë
me qasje të fetare pati vështirësi në artikulimin e një përgjigjeje mbi përcaktimin e
homoseksualitetit:
Pyetje: Çfarë mendon së është homoseksualiteti? Si do ta përkufizoje atë?
Page 74
74
Përgjigje: (pauzë e gjatë) Unë nuk e di. Thjesht nuk e kuptoj si dikush mund të ketë ndjenja
të atilla dhe të bëjnë ato gjëra. Mendoj (qesh) se mund të kesh marrëdhënie me dikë që nuk
është i të njёjtës gjini, pse gjërat duhet të shkojnë në atë drejtim? Nuk e kuptoj. (7, nënë,
46 vjeçe)
Disa të intervistuar të tjerë nuk dhanë përkufizime të qarta të homoseksualitetit, sepse
nuk mendonin se dinin mjaftueshëm sa për të dhënë një përgjigje. Ata mendonin se nuk kishin
njohuri shkencore të mjaftueshme për çёshtjen.
Pyetje: Mendon se njerëzit zgjedhin që të jenë gej? Domethënë, a mendon se
homoseksualiteti është një zgjedhje?
Përgjigje: E kam menduar këtë, por nuk mund të përgjigjem, sepse nuk kam shumë
informacion. Për zgjedhjen…në njëfarë mënyre mund të jetë dhe mund të mos jetë. Thjesht
nuk mund t’i përgjigjem kësaj.
Pyetje: Në rregull. A mendon se disa njërëz lindin të tillë apo lidhet me mënyrën si janë
rritur? A ke ndonjë mendim për këtë?
Përgjigje: Mendoj se një pjesë e madhe mund të jetë ndikimi i mënyrës se si e shohin diçka,
mund të tërhiqen, apo…po. (5, baba, 49 vjeç)
Pas një refuzimi fillestar për të thënë nëse një person zgjedh apo jo për të qenë gej, ai u
përpoq të formulonte një mendim nga pyetjet ndjekëse të studiueses. Në rastet e të
intervistuarve si rasti më lart, i cili nuk kishte një mendim të qartë mbi shkaqet e
homoseksualitetit, është i dukshëm ndikimi i sugjerimit të pyetjeve. Ndonjëherë përmendja e
një shkaku të mundshëm të homoseksualitetit ndikon që i intervistuari të jetë dakord. Nuk do
të ishte e saktë të thuhet që ai person ka këtë mendim dhe ndonjëherë disa prej tyre nuk ndihen
të kualifikuar për të dhënë një mendim se çfarë e shkakton homoseksualitetin dhe, për pasojë,
janë të gatshëm për të rënë dakord me sugjerimin e pyetjes së studiueses.
Për arsye të shumëllojshmërisë së mënyrave në të cilat të intervistuarit iu përgjigjën
pyetjeve mbi përkufizimet e homoseksualitetit, besimet kognitive mbi homoseksualitetin janë
më pak të qarta nga ato çka mendohen zakonisht. Studimet që përdorin pyetësorë duke i bërë
pjesёmarrësit të zgjedhin një përkufizim mbi homoseksualitetin janë të papërshtatshme në
rastin kur besohet se homoseksualiteti lidhet me shkaqe të shumta duke rezultuar në dhënien e
përgjigjeve që jo domosdoshmërisht i besojnë si të vërteta. Disa prej të intervistuarve u
shprehën se nuk kishin mjaftueshëm njohuri për të dhënë një mendim se çfarë e shkakton
homoseksualitetin dhe kërkesa që ata të bënin një gjë të tillë, rezultoi një detyrë të vështirë.
Page 75
75
4.1.3. Qëndrimet emocionale
Përveç besimeve të ndryshme kognitive mbi homoseksualitetin, pjesёmarrësit kanë
shprehur qëndrime emocionale ndaj homoseksualitetit kur flitej për martesën në të njёjtën gjini.
Ndjesitë që njerëzit kanë ndaj personave gej dhe lesbike modelojnë mënyrën se si ato shprehen
kur flitet për martesën në të njёjtën gjini. Ndjesitë e shprehura të pjesёmarrësve variojnë nga
ekstremisht pozitive në ekstremisht negative. Ata që mbanin qëndrimet më negative ndaj
personave gej dhe lesbike shprehnin neveri ndaj homoseksualitetit. Në intervistën me një nënë
46 vjeçe u fol në lidhje me jetën e saj, ndjesitë e saj ndaj martesës, divorcit e bashkëjetesës dhe
nё lidhje me seksin paramartesor. Ndonëse ajo pranonte realitetin e divorceve, bashkejetësën
dhe seksin paramartesor, në pyetjet që lidheshin me martesën në të njёjtën gjini fytyra e saj
ndryshoi shprehi dhe tonet e bisedës ndryshuan dukshëm. Intensiteti i ndjesive mbi
homoseksualitetin ndikoi që ajo të kishte vështirësi për të folur.
Pyetje: Një çёshtje që ka ngjallur debat vitet e fundit lidhet martesën në të njёjtën gjini. A
keni dëgjuar mbi këtë çёshtje?
Përgjigje: Jam kundër. Më bën për të vjellë (pëshpërit). Nuk e kuptoj dot…nëse një nga
fëmijët e mi do të vinte të më thoshte (pauzë), nuk e di, mendoj se burri im do ta mohonte
atë. Nuk e di se çfarë do të bëja dhe si do ndryshonte marrëdhënia me të. Thjesht nuk e
kuptoj. Si mundet…? (7, nënë, 46 vjeçe)
Jo vëtëm që e ndryshon subjektin e bisedës nga martesa në të njёjtën gjini tek
homoseksualiteti por ajo e shpreh menjëherë neverinë që i ngjall kjo çёshtje. Pastaj ajo
imagjinon një skenar që një nga fëmijët e saj mund të ishte homoseksual, por nuk arrin dot as
të thotë fjalën gej apo homoseksual.
Të intervistuar të tjerë që kishin ndjenja negative, nuk i shprehnin kaq shumë ato.
Shumë prej atyre që kishin qëndrime negative shpreheshin me distancim nga homoseksualiteti.
Ata e bënin të qartë se nuk ndiheshin rehat me të.
Nuk jam dakord me atë lloj stili jetese, por nuk i diskriminoj. Është e vështirë të shprehem
si ndihem mbi këtë situatë në tërësi. Shpresoj që mua të mos më ndodhë personalisht. Nuk
dua të diskriminoj njerëzit që janë të tillë, por thjesht nuk dua të kem të bëj me to. (6,
studente, 22 vjeçe)
Page 76
76
Më lart ajo tregon se e ka të vështirë të shprehet se si ndihet mbi martesën në të njёjtën
gjini. Duke e krahasuar me të intervistuarit e tjerë mund të vihet re një qëndrim i fshehtë negativ
ndaj homoseksualitetit, e cila tregohet në shprehjen se “nuk dua të ma përplasin fytyrës”.
Pjesa më e madhe e të intervistuarve shprehën në një mënyrë ose në një tjetër se nuk
donin që shihnin sjellje homoseksuale në publik. Gjithsesi, kjo nuk duhet konsideruar se të
gjitha këto ndjenja të shprehura lidhen me qëndrime negative, pasi për shumë njerëz shprehjet
e dashurisë apo emocioneve janë të papëlqyeshme në përgjithësi. Veçanërisht prindërit kanë
komentuar se sa të ndryshme janë sot standardet e pranueshmërisë së seksualitetit në krahasim
me kohën kur janë rritur ata. Por duhet thënë se në pjësën më të madhe të të intervistuarve,
shprehjet e mospëlqimit ndaj shprehjes publike të homoseksualitetit bazoheshin në qëndrimet
negative ndaj homoseksualitetit. Në rastet kur shprehej mospëlqim ndaj sjelljes së konsideruar
protagoniste të personave gej dhe lesbike nënkuptohet një qëndrim negativ: ata nuk duan t’ua
kujtosh homoseksualitetin dhe nuk duan të mendojnë për të. Për shembull, duke folur për
personat me të cilët ka kontakte në punë, një baba shprehet:
Nuk është se kam njohje të përsonave gej apo me persona që kanë një stil jetese të ndryshme
nga e imja. Njoh si fytyrë dy persona të tillë dhe për sa kohë që sillen normal, nuk i
kundërshtoj. Probleme kam me ata që kanë personalitete ekstreme…nuk dua të di asgjë për
to, as t’u flas, apo të më afrohen fare. (17, baba, 62 vjeç)
Në përshkrimin e portretizimit stereotipik të personave gej, një student shprehet në këtë
mënyrë:
Nëse do ta konsideroje veten si një biznesmen, doktor apo diçka tjetër dhe do ishe
homoseksual, atëherë do të ishe një doktor homoseksual. Diferenca qëndron ndërmjet një
biznesmeni homoseksual dhe një homoseksuali me sjellje femre që do të bjerë në sy. Këtë
paraqet edhe televizioni: një djalë që bën shfaqje, duke treguar shalët me pantallona të
shkurtra. (3, student, 22 vjeç)
Shumë qëndrime negative mbi homoseksualitetin bazohen në stereotipizimin e
personave gej dhe lesbike në paradat e krenarisë që zhvillohen në vende të ndryshme të botës,
ndërsa personat gej dhe lesbike që nuk e shfaqin identitetin e tyre seksual shoqërohen me
komente më pak negative. Pjesёmarrësit në studim që shprehën qëndrime emocionale pozitive
për personat gej dhe lesbike, e bënë një gjë të tillë duke kundërshtuar argumentat negativë dhe
kundërvënës ndaj homoseksualitetit. Asnjëri nga pjesёmarrësit nuk tha se është më mirë për
dikë që të ishte homoseksual sesa heteroseksual, apo se ka diçka veçanërisht të mirë në lidhje
Page 77
77
me homoseksualitetin. Ndjenjat pozitive shpreheshin përmes argumentimit kundër stigmës
ndaj personave gej dhe lesbike. Për shembull:
Nuk e kuptoj pse duhet të krijojë problem e gjithë kjo. Nëse dy persona e duan njëri-tjetrin
dhe duan të ndihen të sigurtë për gjithë jetën, ku është problemi? Nuk po themi që çdokush
duhet të martohet, apo se njerëzit duhet të martohen me kafshët. Nëse një djalë do të
martohet me një djalë, s’ka pse të jetë një problem i madh duke qenë se ato kështu janë.
Nëse janë gej dhe janë të dashuruar le të martohen. Pjesa tjetër është thjesht diskriminim.
Kemi probleme më të mëdha për t’u marrë si shoqëri. Jeta është shumë e shkurtër për t’u
thënë njerëzve se çfarë nuk mund të bëjnë. (10, student, 19 vjeç)
Në mënyrë të ngjashme edhe një student tjetër 22 vjeç shprehet se të qenit mbështetës
i martesës në të njёjtën gjini nuk ka të bëjë me inkurajimin e njerëzve për të qenë gej, por me
inkurajimin e njerëzve për të qenë pranues dhe tolerant ndaj personave gej dhe lesbike:
Nuk mendoj se duhet të inkurajohet, siç mendoj se nuk duhet të dekurajohet. Nuk mund të
thuash “Ej bëhu gej”. Nuk ka nevojë për fushata, sepse ato kuptohen si mjete rekrutimi dhe
i bën njerëzit të kenë më shumë urrejtje duke mos e zgjidhur fare problemin. Thjesht mendoj
se duhet të pranohet. (3, student, 22 vjeç)
Një pjesë e pjesёmarrësve në studim që kishin qëndrime pozitive mbi homoseksualitetin
e bënin këte jo duke kundërshtuar stigmën negative shoqërore, por përmes shprehjes së
pikëpamjeve pozitive për shprehjen e dashurisë në përgjithësi. Për shembull, në përgjigje të
pyetjes së parë mbi martesën në të njёjtën gjini, një nënë shprehu mbështetjen e saj për martesën
në të njёjtën gjini në terma të qëndrimeve pozitive ndaj dashurisë, pavarësisht seksit.
Pyetje: Një çёshtje që ka ngjallur debat vitet e fundit lidhet me martesën në të njёjtën gjini.
A keni dëgjuar mbi këtë çёshtje?
Përgjigje: Po, jam pro. Nuk mund t’i thuash dikujt si të dashurojë dhe nëse dy burra duan
të martohen kjo nuk i bën ato jonjerëzorё. Si mund ta etiketosh dashurinë, përkujdesjen
thjesht nga pjesë të trupit. Unë jam shumë pro. Martohu me atë që dëshiron të martohesh.
(11, nënë, 60 vjeçe)
Bazuar në rastin më lart, identiteti seksual i një çifti nuk ka rëndësi; ajo që ka rëndësi
është që njerëzit po shprehin dashuri dhe përkujdesje për njëri-tjetrin. Në përgjithësi,
pjesёmarrësit në studim që mendonin mbi homoseksualitetin në terma të ndjenjave të dashurisë
se sa në të seksit, kishin prirje për të pasur qëndrime më pozitive ndaj homoseksualitetit.
Page 78
78
4.1.4. Përvoja jetësore dhe kontaktet me persona gej dhe lesbike
Fakti që shumë njerëz reagojnë negativisht ndaj imazhit të stereotipizuar të një personi
gej dhe fakti që shumë prej tyre shprehen se nuk duan që homoseksualiteti “t’u përplaset në
fytyrë”, na tërheq vëmendjen për marrëdhënien ndërmjet qëndrimeve dhe natyrës së përvojave
jetësore e kontakteve personale që njerëzit kanë me personat gej dhe lesbike. Studime të shumta
kanë treguar se kontakti me anëtarë të grupeve minoritare rrit tolerancën për zgjerimin e lirive
dhe të drejtave civile të këtyre grupeve, por që ky efekt ndodh vetëm në disa kushte të caktuara
(Harrington dhe Miller, 1992; Jackson, 1993; Turner et al., 2007c; Rothbart dhe John, 1985;
Turner, et al., 2008; Brown dhe Hewstone, 2005; Pettigrew dhe Tropp, 2003; Paolini et al.,
2004).
Mënyra se si njerëzit flasin për përvojat e tyre të jetës me homoseksualitetin tregon se
qëndrimet e tyre mbi martesën në të njёjtën gjini janë të lidhura me kontaktet që kanë pasur me
persona gej dhe lesbike, por rritja apo ulja e mbështetjes për martesën në të njёjtën gjini varet
nga natyra e kontaktit. Thënë ndryshe, ekspozimi ndaj homoseksualitetit dhe njerëzve që
identifikohen si gej apo lesbike mund të krijojë në të njёjtën kohë dy efekte të ndryshme.
Kontakti me persona gej dhe lesbike shpeshherë përdoret si arsye e mbështetjes ndaj
martesës në të njёjtën gjini. Pjesёmarrësit në studim, kur janë pyetur për martesën në të njёjtën
gjini, shpesh kanë përmendur njohje me persona gej dhe lesbike duke e përdorur si arsye të
mbështetjes së kësaj martese.
Pyetje: Sikurse mund të kesh dëgjuar, çёshtja e martesës në të njёjtën gjini ka marrë
vëmendje kohët e fundit.
Përgjigje: Po. Kam shoqëri me gej, me të cilët dal dhe kaloj kohën. Njoh një çift gejsh që
janë fantastikë dhe mua s’më bëhet vonë çfarë mendojnë të tjerët. E shoh si çёshtje të
drejash dhe s’mund të diferencosh një grup njerëzish nga të tjerët. (10, student, 19 vjeç)
Të treguarit të kontaktit personal nga të intervistuarit shërben jo vetëm si arsye për të
mbështetur martesën në të njёjtën gjini por edhe si tregues i qëndrimeve pozitive në lidhje me
personat e njohur të tyre që janë gej apo lesbike. Duke folur për shokun e saj të ngushtë një
studente shprehet se njohja me persona gej ka ndikuar që ajo të ketë qëndrime më pozitive:
E kam njohur pas shkollës së mesme. Më pas kam njohur të tjerë, pasi shoqërimi me djem
gej të shton njohjet e tilla. U bëra shumë pro gej do të thoja, pasi u shoqërova me to dhe
më ndodhte t’u thoja njerëze “Ti nuk e njeh shokun tim, mos fol budallallëqe për shokun
tim…”. (15, studente, 25 vjeçe)
Page 79
79
Pjesёmarrësit që tregonin se qëndrimet ndaj homoseksualitetit kanë ndryshuar në kohë,
shpesh e lidhin këtë me kontaktin personal. Në pyetjen që iu bë studentit më poshtë se përse
mendonte se qëndrimet e tij kishin ndryshuar ndaj personave gej dhe lesbike, ai tha:
Mendoj se në lidhje me këtë kam qenë disi injorant. Ishte diçka që kur rritesh, nuk e dëgjon
apo nuk sheh njeri që ta bëjë. Por, papritur njeh dikë që është gej dhe njihesh me fenomenim
dhe pastaj mendimi është “Ok, tani e kuptoj disi”. (3, student, 22 vjeç)
Një arsye që kontakti personal mund të lidhet me qëndrime pozitive ka të bëjë me
mundësinë që një person zhvillon empati për tjetrin dhe, si pasojë e kësaj, edhe me të tjerët që
klasifikohen në atë grup.
Pyetje: A mendon se pikëpamjet e tua ndaj homoseksualitetit kanë ndryshuar në kohë?
Përgjigje: Gjithmonë kam menduar se çdokush është i barabartë, por, për shkak të shokut
tim kam kuptuar që kjo nuk është e vërtetë. Nuk kam qenë e vetëdijshme për problemet që
hasin, derisa kam takuar këtë shokun tim dhe është e vështirë të mos jesh e ndjeshme. (8,
studente, 21 vjeçe)
Ndikimi i kontaktit personal me persona gej dhe lesbike ndikon edhe në përcaktimin që
i bëhet homoseksualitetit. Si rezultat i këtij kontakti, janë më të zakonshme besimet se
homoseksualiteti nuk është një zgjedhje. Për shembull, një nënë tregoi se problemet e djalit të
kushëririt të saj në shoqëri nga të qenit gej e kanë bindur se homoseksualiteti nuk është
zgjedhje:
Mendoj se njerëzit janë të paditur. Kam mësuar shumë, pasi edhe unë kam qenë e tillë dhe
nuk arrija ta kuptoja dot. Çdo gjë që lexoja apo shikoja, më ka ndihmuar, sepse e di që ai
nuk do të kishte zgjedhur kurrë të bënte një zgjedhje që do ta bënte të jetonte ashtu. Askush
nuk do ta bënte. Por është një gjë shumë e mirë që tani njerëzit po mësojnë më shumë dhe
po flitet më shumë. (1, nënë, 50 vjeçe)
Në mënyrë të ngjashme, një studente kujton raste të njerëzve që ka njohur që dukeshin
gej, që kur ishin të vegjël:
Besoj se është diçka me të cilën lind, sepse kur kam parë dikë përpara se të kalonte në
pubertet, pjekurinë seksuale kam menduar “Ai mund të jetë gej” dhe ka rezultuar të jetë
gej. Domethenë, nuk mendoj se është zgjedhje, por mendoj se është diçka me të cilën ke
lindur. (15, studente, 25 vjeçe)
Page 80
80
Kontakti personal me persona gej dhe lesbike shpesh i bind njerëzit se homoseksualiteti
është diçka e natyrshme tek një person dhe nuk është diçka që ato do ta zgjidhnin me vetëdije.
Megjithatë, jo të gjithë ato që kanë kontakte me persona gej dhe lesbike kanë qëndrime apo
besime më liberale. Shumë përvoja me persona gej dhe lesbike kanë qenë negative. Për
shembull, studenti më poshtë shpreh reagime negative ndaj njerëzve që ai i identifikon si
homoseksualë:
Ishim në një kafe dhe pashë këtë djalin…pashë këtë vajzën që po priste, por dukej sikur
kishte qime në fytyrë dhe mendova çfarë është kjo. Nëse do isha në një ambient dhe do të
më afrohej për të folur një djalë që është gej, do të ikja me vrap. (2, student, 19 vjeç)
Ai e ka të vështirë të shikojë përtej orientimit seksual të një personi, orientim të cilin
nuk e pëlqen. Personat të cilët kanë qasje fetare, i interpretojnë përvojat jetësore me
homoseksualitetin si një zgjedhje e stilit të jetesës e cila nuk duhet pranuar në shoqëri:
Në një rast familjar isha ulur afër dikujt që ishte gej. Kur e pashë, mendova se ishte një
njeri i mire, por kishte një problem tek ai që besoj ndikon në shumë gjëra të tjera negative
në jetën e tij që s’do t’i kishte, nëse s’do kishte zgjedhur të ishte i tillë. Në vend që të
kërkohet ndihmë për këtë lloj problemi duket sikur ato thonë që ndihen mirë dhe nuk kanë
ndërmend të ndryshojnë. Këtu e kam problemin. (4, nënë, 49 vjeçe)
Në këtë rast, homoseksualiteti i personit interpretohet si tregues i një problemi të madh
social për arsye se të çon në një stil jetese të zgjedhur, me të cilën ajo nuk është dakord. Në
këtë mënyrë, njerëzit që kanë qëndrime negative ndaj homoseksualitetit priren ta interpretojnë
negativisht kontaktin me personat gej dhe lesbike. Përvojat jetësore dhe kontakti personal me
persona gej dhe lesbike varet si nga natyra e kontaktit, ashtu edhe nga interpretimi që i bëhet
kësaj përvoje.
4.1.5. Vlerat morale dhe gjykimet
Të lidhura ngushtë me qëndrimet emocionale të njerëzve mbi homoseksualitetin janë
vlerat e tyre morale që kanë të bëjnë me besimin nëse homoseksualiteti është i pamoralshëm
ose jo. Për pjesën më të madhe të pjesёmarrësve në këtë studim, qëndrimet emocionale dhe
besimet e tyre të dukshme mbi të drejtën dhe të gabuarën e homoseksualitetin ishin ngushtësisht
të lidhura me njëra-tjetrën. Nuk kishte raste kur të intervistuarit shpreheshin se
homoseksualiteti është i pamoralshëm dhe të kishin qëndrime pozitive për të, apo kur
Page 81
81
homoseksualiteti konsiderohej negativ dhe të mbaheshin qëndrime pozitive për personat gej
dhe lesbike. Eksplorimi i mënyrës se si pjesёmarrësit flasin për moralitetin dhe imoralitetin e
homoseksualitetit tregon se kjo nuk është një çёshtje e thjeshtë. Për disa pjesёmarrës, ka një
dallim të rëndësishëm ndërmjet “morales” dhe “natyrales”, e tillë që diçka mund të mos jetë
moralisht e gabuar, por të jetë e gabuar në një pikëpamje biologjike apo psikologjike. Po ashtu,
ka një dallim ndërmjet vlerave morale dhe gjykimeve morale për shumë të intervistuar, ku disa
prej tyre që e konsiderojnë homoseksualitetin si imoral, refuzojnë që ta shprehin një gjë të tillë
sepse nuk besojnë se u takon atyre të japin gjykime për të tjerët.
Një pjesë e të intervistuarve që shprehën se homoseksualiteti nuk është i pamoralshëm
kishin qëndrime pozitive ndaj personave gej dhe lesbike, si dhe ndaj martesës në të njёjtën
gjini. Veçanërisht ata që nuk kishin qasje fetare mendonin se nuk ka baza për ta gjykuar si të
gabuar.
Pyetje: A mendon se akti homoseksual është i pamoralshëm?
Përgjigje: Jo.
Pyetje: Apo i gabuar në ndonjë mënyrë?
Përgjigje: Jo. Morali është thjesht një justifikim i asaj çfarë bën dhe ajo çfarë bëjnë njerëzit
bazohet në një grup besimesh. Pjesa më e madhe e asaj çfarë besojnë njerëzit vjen nga feja
dhe nëse feja e tyre u thotë se është e gabuar, ata do ta besojnë si të gabuar. Unë nuk
bazohem te feja për ta përcaktuar diçka si të gabuar. (10, student, 19 vjeç)
Pjesa më e madhe e mbështetësve të martesës në të njёjtën gjini mendonin se
kundërshtimi i tyre bazohej në radhë të parë në fe, ku homoseksualiteti konsiderohet si i gabuar.
Disa të tjerë mendonin se kundërshtimi i homoseksualitetit dhe i martesës në të njёjtën gjini
lidhet me homofobinë, paragjykimin ose për shkak të rritjes në një shoqëri ku homoseksualiteti
është konsideruar i gabuar. Studentët me qëndrime pozitive mendonin se këto nuk ishin arsye
të mjaftueshme për të qenë kundër martesës në të njёjtën gjini sepse sipas tyre shoqëria po
ndryshon dhe për pasojë njerëzit duhet të zhvillojnë qëndrime më tolerante ndaj personave gej
dhe lesbike. Disa prindër pranuan se kanë luftuar me mësimet dhe besimet e kaluara se
homoseksualiteti është i gabuar, pasi tani ndjejnë se këto ide nuk janë më të pranueshme.
Në të kaluarën kam qenë shumë kundër homoseksualitetit, ndërsa sot mendoj ndryshe sepse
kam mendime të ndryshme se si duhet të mendoj në emër të një gjykimi të drejtë. Çdo
vendim që merr në jetë, nuk është menjëherë e bardhë apo e zezë, por merr formë në kohë.
(3, baba, 52 vjeç)
Page 82
82
Ai i referohet kundërshtimit të homoseksualitetit si një mendim i vjetër dhe tregon se
është përpjekur që ta ndryshojë këtë mendim me kalimin e kohёs. Për arsye të moshës, fesë
apo të dyjave këtyre, kundërshtimi ndaj martesës në të njёjtën gjini është rrënjosur thellë në
sistemin e tij të besimit, por ai nuk mendon më se ky kundërshtim është i justifikueshëm.
Ndёr të intervistuarit që mendonin se homoseksualiteti është i gabuar, disa prej tyre
jepnin arsye që lidheshin me fenë, ndërsa të tjerë mendonin se thjesht u dukej i gabuar. Në
rastin më poshtë një studente përdor arsyetim që bazohet në fe për të argumentuar se
homoseksualiteti është i pamoralshëm:
Pyetje: A mendon se akti homoseksual është i pamoralshëm?
Pёrgjigje: Është mëkatar sepse e thotë edhe Zoti. (1, studente, 25 vjeçe)
Një student 20 vjeç u shpreh se homoseksualiteti është i pamoralshëm, por nuk duhet
të konsiderohet si mëkat, për arsye të gjykimit fetar që nënkupton termi:
Pyetje: A mendon se homoseksualiteti është mëkat apo i pamoralshëm?
Përgjigje: Duket i pamoralshëm në fakt duke menduar aktivitetin seksual dhe atë që
përfshihet në këtë aktivitet. Është i pamoralshëm, sepse në mendjen time është i ndyrë, por
nuk mendoj se duhet të etiketohet si mëkat. Nëse ka një Zot, ndoshta jemi ne që gjykohemi,
nuk e di… (19, student, 20 vjeç)
Ai e konsideron homoseksualitetin si të pamoralshëm, por ngurron që të japë gjykime
mbi të tjerët, siç nënkupton për të koncepti i mëkatit. Përgjigjia e tij bazohet më shumë në
tabutë shoqërore ndaj homoseksualitetit se sa në ideologjinë fetare në vetvete duke qenë se ai
nuk e identifikon veten si besimtar të ndonjë feje.
Fakti që homoseksualiteti u dukej i panatyrshëm shumë të intervistuarve lidhet
gjithashtu edhe me çёshtjen e imoralitetit. Për shembull, një student shprehet se
homoseksualiteti është imoral sepse nuk mundëson riprodhimin:
Pyetje: Mendon se homoseksualiteti është i pamoralshëm?
Përgjigje: Në një kuptim po, duke qenë se po shkon kundër riprodhimit dhe qëllimi i jetës
është riprodhimi apo popullimi i tokës. Nëse nuk e bën një gjë të tillë nuk po i jep asgjë
botës. (2, student, 19 vjeç)
Nisur nga ky argumentim, imoraliteti i homoseksualitetit lidhet me dhunim e ligjeve
natyrore të riprodhimit. Në disa besime fetare, ky aspekt riprodhues i marrëdhënieve seksuale
është thelbësore.
Page 83
83
Mendoj se shumë njerëz nuk mendojnë se është diçka e natyrshme. Nëse ata e kundërshtojnë
atë, është sepse nuk e mendojnë të natyrshme. Sipas fesë thuhet se gruaja është krijuar për
burrin dhe e gjithë kjo lidhet me riprodhimin. Qëllimi i jetës duke iu referuar evolucionit
ka të bëjë me trashëgiminë e gjeneve, me riprodhimin. (13, studente, 21 vjeçe)
Në ideologjinë fetare ka një lidhje të ngushtë midis moralitetit dhe të natyrshmes, ku
roli riprodhues është i rëndësishëm. Megjithatë, pjesёmarrësit në këtë studim bënin dallimin
ndërmjet moralit dhe natyrores. Shumë prej atyre që mendonin se homoseksualiteti nuk është
i pamoralshëm gjithsesi argumentonin se homoseksualiteti është një gjendje jo e natyrshme.
Nuk e di nëse është i pamoralshëm, sepse ka dallim ndërmjet imoralitetit dhe të natyrshmes.
Por mendoj se nuk është i pamoralshëm, pasi ata nuk dëmtojnë njeri. Ata zgjedhin një lloj
jete që nuk mendoj se është e natyrshme, pasi nuk e sheh tek kafshët një fenomen të tillë,
pra nuk ka kafshë gej. Nuk mendoj se është i natyrshëm, por askush nuk dëmton njeri apo
le të themi të cënohet nga kjo gjë. (18, studente, 19 vjeçe)
Për të homoseksualiteti nuk është i pamoralshëm, sepse ai nuk sheh ndonjë problem që
rrjedh nga ai, por ai mendon se është jo i natyrshëm për shkak se nuk ka baza biologjike në të
qenit gej. Po ashtu, në një rast tjetër, një nënë u shpreh se homoseksualiteti nuk është diçka
normale, por jo sa për ta përshkruar si të pamoralshёm:
Pyetje: A mendon se akti homoseksual në vetvete është i pamoralshëm?
Përgjigje: I pamoralshëm?
Pyetje: Apo i gabuar?
Përgjigje: Jo. Nuk ëshë normal, por nuk mund të them nëse është i drejtë apo i gabuar.
Nëse është diçka që një person do ta bëjë, le ta bëjë në mënyrë private, por s’më pëlqen që
dikush ta reklamojë. (16, nënë, 52 vjeçe)
Nga përgjigjet e saj, edhe pse nuk i pëlqen të dëgjojë për homoseksualitetin gjithsesi
ajo nuk mendon që ka të drejtë ta gjykojë si të drejtë apo të gabuar, por thjesht e konsideron si
jonormal. Një pjesë vogël e studentëve me qasje fetare që u shprehën se homoseksualiteti është
i pamoralshëm, gjithsesi, kishin qëndrime pozitive për personat gej dhe lesbike. Ideologjia e
tyre fetare e dikton homoseksualitetin si mëkat, por ata nuk mendojnë se ky fakt i bën personat
gej dhe lesbike të ndryshëm nga të tjerët, sepse të gjithë janë mëkatarë.
Të qenit i alkoolizuar është mëkat, edhe të qenit homoseksual është mëkat, edhe shumë
gjëra të tjera janë mëkate si lakmia, përfolja e të tjerëve, seksi para martesës po ashtu.
Page 84
84
Pse? Sepse kanë të bëjnë me teprimin duke i krijuar vetes probleme. Të gjithë kanë një
rrjedhë jete të caktuar, që nuk mendoj se të përcakton si njeri i mirë apo i keq apo si person
që do shkojnë në parajsë apo në ferr. Të gjithë ne kemi të meta. (7, studente, 26 vjeçe)
Një tjetër studente mendon gjithashtu se homoseksualiteti është mëkat dhe kur
kundërshton martesën në të njёjtën gjini ajo nuk pëlqen që personat besimtarë çdo feje që e
përdorin këtë çёshtje për gjykime negative:
Një gjë që nuk më pëlqen, ka të bëjë me faktin se shumë besimtarë e marrin këtë si mëkatin
më të madh që ekziston. Ata e përdorin dhunshëm këtë çёshtje por nuk ka gjë më të keqe se
sa të përdorësh një gënjeshtër. (15, studente, 25 vjeçe)
Në pyetjet e radhës që lidheshin me qartësimin e mëtejshëm të mendimeve të saj, ajo la
të kuptohej se si besimtare do të ishte më mirë që të mos ndalej në çёshtjen e homoseksualitetit:
Mendoj se një mëkat mbetet një mëkat. Ajo çka nuk më pëlqen ka të bëjë me faktin se njerëzit
po e veçojnë këtë çёshtje për të dëmtuar njerëz të caktuar. Më duket e padrejtë që njerëz të
besimit që thonë se i duam dhe i pranojmë të gjithë njerëzit, por pastaj përqëndrohen për
të kritikuar personat që janë pro homoseksualitetit apo personave që janë homoseksualë.
Kjo është shumë kontradiktore. (13, studente, 21 vjeçe)
Në të dyja rastet e mësipërme, idelogjia e tyre fetare iu dikton atyre që homoseksualiteti
është i pamoralshëm por qëndrimet për personat gej dhe lesbike janë më pozitive. Ato besojnë
se çdokush është mëkatar dhe nuk duhet t’u mohohen të gjithë njerëzve të drejta të barabarta.
Gjithashtu, të dyja janë empatike ndaj personave gej dhe lesbike duke shprehur se është e
gabuar që të diskriminohen duke iu mohuar atyre të drejta të barabarta.
Fakti që disa pjesёmarrës u shprehën se homoseksualiteti është mëkat, por që është e
gabuar që personave gej dhe lesbike t’u mohohen të drejtat e barabarta, tregon se ka një
dimension moral të argumenteve të të drejtave të barabarta nga mbështetësit e martesës në të
njёjtën gjini. Moraliteti i homoseksualitetit nuk përbën dimensionin e vetëm në debatin mbi
martesën në të njёjtën gjini. Në literaturën akademike në lidhje me debatin mbi martesën në të
njёjtën gjini, kornizat morale lidhen me kundërshtimin e martesës në të njёjtën gjini, ndërkohë
që kornizat e të drejtave lidhen me mbështetjen ndaj saj (Mucciaroni, 2011; Adams, 2013;
Baunach, 2011). Megjithatë, këto nuk janë korniza reciprokisht të ndara: korniza e të drejtave
është edhe kornizë e moralitetit. Ndarja ndërmjet të drejtave dhe moralitetit është e
Page 85
85
papërshtatshme për analizat e mendimeve komplekse të njerëzve në lidhje me martesën në të
njёjtën gjini.
Një model i përbashkët i shprehjeve se homoseksualiteti nuk është imoral përqëndrohet
në dallimet ndërmjet vlerave morale dhe gjykimeve morale. Edhe ata që personalisht mendojnë
se homoseksualiteti është i gabuar, ngurrojnë të thonë se është i pamoralshëm sepse nuk
besojnë se u takon atyre t’i gjykojnë të tjerët. Për shumë pjesёmarrës, pyetja nësë
homoseksualiteti është i pamoralshëm ose jo, përfshin një gjykim moral të të tjerëve. Një
student 21 vjeç, nuk dha një përgjigje të prerë për këtë çёshtje për arsye të këtij dallimi:
Pyetje: A mendon se sjellja homoseksuale është e pamoralshme në ndonjë mënyrë?
Përgjigje: Po dhe jo. Nuk e di. Them se akte të tilla nuk i duroj nga meshkujt. Nuk mendoj
se do të jem ndonjëherë dakord me këtë. (11, student, 21 vjeç)
Më pas kur u pyet nëse kjo parehati ndaj homoseksualitetit ishte një arsye e mirë për të
kundërshtuar martesën në të njёjtën gjini, ai u përgjigj:
Përgjigje: Nuk besoj, sepse lidhet me atë çfarë e bën një njeri të ndihet mirë. Nëse kjo është
ajo çka do të bësh, do të luftosh sa të mundesh për atë që ndihesh mirë. Lufto për atë çfarë
dëshiron.
Pyetje: A mendon se disa njerëz duhet t’u thonë disa njerëzve të tjerë se çfarë të bëjnë apo
të mos bëjnë?
Përgjigje: Ëhë, nuk është pozicioni im p.sh., që t’u them atyre çfarë nuk duhet të bëjnë.
Çdokush jeton sipas mënyrës së vet dhe çdokush nuk është i njëjtë. Kështu që nuk kam të
drejtë t’i them dikujt çfarë të bëjë apo si ta bëjë. (11, student, 21 vjeç)
Pavarësisht nga familjariteti me mësimet fetare ku homoseksualiteti konsiderohet
imoral dhe të paturit të ndjesive personale që ai është i gabuar, disa pjesёmarrës nuk japin
gjykime nëse homoseksualiteti është i drejtë apo i gabuar. Ngurrimi për të thënë se
homoseksualiteti është imoral, nuk ka të bëjë domosdoshmërisht me pritshmëritë e dhënies së
përgjigjeve të dëshiruara. Në fakt ky ngurrim bazohet në ideologjinë fetare, ku Zoti ka të drejtën
të përfundimtare të gjykimit të së drejtës dhe së gabuarës dhe se gjykimi i njerëzve është i
gabueshëm.
Pyetje: A ke personalisht një mendim nëse çiftet e të njёjtës gjini duhet të lejohen të
martohen?
Page 86
86
Përgjigje: Mendimi i vetëm që kam për këtë është se i takon Zotit ta gjykojë. Edhe pse Zoti
është kundër kësaj, njërëzit vazhdojnë të kenë marrëdhënie homoseksuale dhe ka njerëz në
pushtet që në të ardhmen mund të mundësojnë miratimin ose jo të tyre. Edhe pse une nuk
jam dakort me këtë, nuk mund të them se “nuk duhet” por do thoja “kjo është mënyra sesi
ata duan t’i bëjnë gjërat”. (11, student, 21 vjeç)
Në shpjegimin që i bën mendimeve të tij, ai fillon duke thënë se autoriteti i vetëm i së
vërtetës është Zoti duke e kundërvëne më autoritetin njerëzor, i cili ka të meta. Edhe pse
personalisht nuk është dakord me homoseksualitetin, ai beson se çdokush ka vullnetin e lirë
për të bërë atë çfarë mendon si më të mirën dhe vetëm Zoti duhet ta gjykojë.
Një student përdor të njёjtin arsyetim ndaj pyetjes, por përgjigjia e tij thekson elementin
refleksiv të gjykimeve, të tilla si: nëse unë gjykoj sjelljen e një personi si të gabuar, ata mund
të gjykojnë sjelljen time si të gabuar dhe si mund ta dimë kush ka të drejtë? Ndonjëherë të
folurit mbi moralin mund të jetë i vështirë dhe kompleks:
Pyetje: A mendon se akti homoseksual është i pamoralshëm?
Përgjigje: Do të thuash aspekti fizik i tij?
Pyetje: Po.
Përgjigje: I pamoralshëm për shoqërinë apo i pamoralshëm në sensin shpirtëror?
Pyetje: Thjesht për ty personalisht.
Përgjigje: Pyetjet po bëhen gjithnjë e më të vështira.
Pyetje: E di, është e qëllimshme në fakt. Por në fund të intervistës pyetjet bëhen të tilla.
Përgjigje: A mendoj si akt të pamoralshëm? Nuk mendoj, jo nuk mendoj se kam të drejtën
të them se është akt i pamoralshëm. Mendoj se është një çёshtje shpirtërore se sa një çёshtje
ligjore. Nëse kemi dy persona që duhen, a mund t’u them atyre se mënyra se si i shprehin
ndjenjat njëri-tjetrit është e pamoralshme? Apo t’i ndaloj ato e t’u them që është e
neveritshme ajo çfarë po bëni? Fakti që ka më shumë njerëz si unë se sa si ata, a më bën
kjo të mendoj se kam të drejtë ta bëj? Nuk mendoj se kam të drejtën për të thënë se është e
pamoralshme. Mund të më duket mua e pamoralshme, por mënyra se si unë e interpretoj
besimin dhe jetën time është e ndryshme nga ajo e tjetrit. (3, student, 22 vjeç)
Në këtë pjesë interviste, kemi pushime të gjata dhe parapërgatitje në bisedë përpara se
ai të ndihet rehat për pikëpamjet e tij duke u shprehur se nuk i takon që të japë gjykime morale
për veprimet e të tjerëve. Edhe pse tregon se për të homoseksualiteti është i gabuar, ai gjithashtu
shprehet në terma të “një marrëdhënieje të dy njerëzve që duhen”. Pavarësisht vlerave morale
Page 87
87
të tij, dhënia e një gjykimi moral për të tjerët është diçka e ndryshme. Në këtë kontekst, vlerat
morale mund të mendohen si standarde të së drejtës dhe së gabuarës që dikush ka për veten,
ndërsa gjykimet morale mund të kuptohen si standarde që mund të përdoren edhe për të tjerët.
Nëse je një person që deklarohesh si fetar, atëherë siç të mëson feja, edhe për ty akti
homoseksual do të jetë një mëkat… Nuk jam Zoti. Nuk jam unë ajo që duhet t’i gjykoj ato.
Unë s’mundem as të provoj se Zoti ekziston. Unë këtë besoj dhe nuk dua t’i drejtoj gjykimet
tek askush tjetër. Varet në ndërgjegjen e atyre nësë mendojnë se është mëkat apo jo. (18,
studente, 19 vjeçe)
Duke qenë se ajo i sheh bindjet e saj fetare si çёshtje besimi dhe jo si çёshtje faktesh,
nuk do të ishte e drejtë sipas saj që t’i konsideronte të tjerët me standardet e besimit të saj. Ajo
mendon se, nëse homoseksualiteti nuk shkel bindjet morale të vetë personit mbi atë çfarë është
e drejtë dhe e gabuar, atëherë nuk duhet të konsiderohet si mëkat.
Çёshtja nëse homoseksualiteti është imoral apo jo, është e ndërlikuar në qëndrimet e
njerëzve, pasi shumë prej tyre bëjnë dallimin ndërmjet vlerave të tyre personale që përdorin
vetë dhe gjykimeve morale të të tjerëve. Çёshtja ndërlikohet më tej nga dallimi ndërmjet
moralit dhe të natyrshmes. Shumë pjesёmarrës e shikonin homoseksualitetin si jo të natyrshëm
apo jonormal por jo të gjithë prej tyre mendonin se ai ishte gjithashtu imoral. Ndërkohë që disa
përgjigje me pritshmëri si më të dëshirueshme mund të ndikojnë në të shprehurin se
homoseksualiteti është imoral, po ashtu është e vërtetë se kompleksiteti i konceptit të
moralitetit e kombinuar me qëndrimet e njerëzve ndaj personave gej dhe lesbike ofron një sërë
pikëpamjesh mbi të drejtën dhe të gabuarën e homoseksualitetit.
4.2. Shumëllojshmëria e pikëpamjeve ndaj martesës në të njёjtën gjini
Pjesë e këtij kapitulli është edhe të treguarit se çёshtja e homoseksualitetit është në
qendër të debatit që shoqëron martesën në të njёjtën gjini, si dhe është përshkruar mënyra se si
njerëzit bazohen në besimet e tyre kognitive, qëndrimet emocionale, vlerat morale dhe përvojat
e jetës në krijimin e pikëpamjeve mbi martesën në të njёjtën gjini. Në përshkrimin e
shumëllojshmërisë së këtyre elementëve kulturorë studiuesja ka dashur të tregojë se pikëpamjet
e njerëzve nuk mund të kuptohen në terma të ndarjeve të thjeshta: e drejtë apo e gabuar, pozitive
apo negative, me shkaqe natyrore apo si zgjedhje e një stili jetese. Këto elementë kulturorë jo
vetëm që janë komplekse në vetvete, por edhe kombinimi i besimeve, qëndrimeve dhe vlerave
që shprehen, janë të shumta dhe të shumëllojshme. Nuk ka një diktues ideologjik që elementë
Page 88
88
të caktuar të repertorit kulturor të njerëzve të jenë si të të tjerëve, megjithatë me shumë gjasa
lidhen më shumë me ndikimet shoqërore, si për shembull, rritja e mundësisë për të qenë më
shumë kundërshtues ndaj martesës në të njёjtën gjini, nësë një person njeh dhe ndërvepron me
persona të tjerë që gjithashtu kundërshtojnë atё.
Sikurse ka kombinime komplekse të qëndrimeve, besimeve, vlerave dhe përvojave në
lidhje me homoseksualitetin, po ashtu njerëzit shprehin një sërë pikëpamjesh në shprehjen e
qëndrimeve mbi martesën në të njёjtën gjini që nuk kufizohen në idenë e mbështetjes apo
kundërshtimit të saj. Gjithashtu, janë përshkruar shumëllojshmëritë e pikëpamjeve që
pjesёmarrësit në studim kanë treguar për të folur mbi martesën në të njёjtën gjini,
karakteristikat e njërëzve që kanë këto pikëpamje dhe mënyrën se si bazohen në një kombinim
specifik të qëndrimeve, besimeve, vlerave dhe përvojave në lidhje me homoseksualitetin. Në
vazhdim do të përshkruhen diskurset e mbështetjes së qartë dhe kundërshtimit të qartë dhe
mënyrës se si lidhen me përkatësinë në një brez dhe ideologjinë fetare. Më pas do të
përshkruhen diskurset e mesme të pragmatizimit liberal dhe konfliktit ideologjik të
pjesёmarrësve në studim.
4.2.1. Mbështetjet e qarta
Personat që ishin qartësisht mbështetës mbi martesën në të njёjtën gjini ishin kryesisht
studentët. Në këtë mënyrë, të dhënat e këtij studimi përputhen me pritshmëritë e një ndikimi
domethënës të dallimeve që lidhen me brezin në qëndrimet mbi martesën në të njёjtën gjini.
Anëtarët e grupmoshës së re me pikëpamje pozitive kishin një shumëlloshmëri qasjesh fetare
dhe vinin nga familje me prejardhje të ndryshme duke shfaqur mbështetje për martesën në të
njёjtën gjini ndonjëherë edhe jashtë pritshmërive të studiueses. Për shembull, një student
pjesёmarrës në studim kishte të gjitha karakteristikat e dikujt që mund të kundërshtonte
martesën në të njёjtën gjini. Ai ka jetuar në një qytet të vogël të Shqipërisë dhe ishte praktikant
i një besimi fetar. Gjithsesi, ai u shpreh se personat gej dhe lesbike duhet të lejohen të martohen
sikurse të gjithë të tjerët dhe nuk ishte dakord me mësimet fetare që homoseksualiteti është
mëkat. Në këtë mënyrë, në mesin e grupmoshave të reja mbështetja për martesën në të njëjtën
gjini nuk kufizohej vetëm tek personat që ishin liberalё dhe jo fetarë.
Nga ana tjetër, brezi i prindërve të cilët kishin qëndrime mbështetëse kur flisnin për
martesën në të njёjtën gjini nuk kishin qasje fetare dhe disa prej tyre kishin pasur kontakt
personal me persona gej dhe lesbike duke ndikuar ndjeshëm në qëndrimet e tyre. Në përgjithësi,
pikëpamjet e mbështetjes së qartë lidhen në mënyrë kognitive dhe kulturore me qëndrime
Page 89
89
pozitive ndaj personave gej dhe lesbike, me besimin se homoseksualiteti nuk është imoral, të
besuarit në vlera morale të drejtësisë dhe barazisë dhe me argumentin që martesa në të njёjtën
gjini ka të bëjë me të drejtat e barabarta për personat gej dhe lesbike. Këto pikëpamje lidhen
kështu me mendimin e korrigjimit të një padrejtësie ku personave gej dhe lesbike u janë mohuar
të drejtat, përfitimet dhe përgjegjëistë që lidhen me martesën. Kjo gjetje është në përputhje me
studimet që janë kryer nga studiues të ndryshëm mbi martesën në të njёjtën gjini, të cilët kanë
identifikuar kornizën e të drejtave si me rëndësi të madhe në mbështetjen e martesës në të
njёjtën gjini në krahasim me kornizën e moralit që përdoret kryesisht nga ato që e
kundërshtojnë atë (Jowett dhe Peel, 2010; Kenix, 2008; Smith, 2007).
Megjithatë, në këtë studim gjetjet sfidojnë këto studime në idenë që pikëpamjet e
pjesёmarrësve të intervistuar për mbrojtjen e të drejtave të barabarta kanë elementë politike
dhe morale.
Elementi i të drejtave të barabarta lidhet me zgjerimin e të drejtave dhe përfitimeve të
çifteve në të njёjtën gjini që u garantohen nga ligji çifteve të martuara. Për shembull, një
studente u shpreh se martesa në të njёjtën gjini duhet të legalizohet, sepse garantimi i të drejtave
të barabarta të të gjithë qytetarëve është një ndër parimet e çdo vendi:
Pyetje: A mendon se duhet të legalizohet martesa në të njёjtën gjini?
Përgjigje: Po, mendoj se duhet. Nuk është e drejtë që të mos miratohet një ligj i tillë, pasi
gejt në Shqipëri nuk janë të barabartë me ne, duke qenë se ne mund të martohemi dhe ata
jo. Ata duhet të kenë të njёjtat të drejta si ne. Ata janë si ne. (7, studente, 26 vjeçe)
Një student tjetër shprehu mbështetje të fortë për martesën në të njёjtën gjini. Edhe pse
mendon se homoseksualiteti nuk është i natyrshëm, ajo e shikon këtë si çёshtje të të drejtave të
barabarta:
Nuk mendoj se njerëzit po përpiqen për etiketën, por për të drejtat. Nuk është e thënë që ta
pranosh. Mendoj se e bukura e të qenit gej është se ato nuk të detyrojnë që ta pranosh atë.
Ata thjesht duan të kenë mundësinë të bëjnë atë që duan të bëjnë. (4, studente, 20 vjeçe)
Siç ajo thekson, çёshtja nëse dikush ka të drejta të barabarta dallon nga çёshtja nëse
dikush miraton zgjedhjet e dikujt tjetër. Po ashtu, ka pasur raste që disa pjesёmarrës nuk
mbështesnin homoseksualitetin, por argumentonin se ata duhet të kishin të drejta të barabarta.
Në raste të tjera, pjesёmarrësit në studim shpreheshin se personat gej dhe lesbike nuk duhet të
kishin të drejta të barabarta. Edhe pse jo të gjithë të intervistuarit kanë folur menjëherë për të
Page 90
90
drejtat dhe përfitimet e martesës, një pjese e mirë e tyre e bënë një gjë të tillë, pasi u pyetën se
përse disa persona gej dhe lesbike dëshironin të kishin të drejtën për t’u martuar:
Ndoshta prej përfitimeve që sjell martesa të cilat janë domethënëse. (15, nënë, 52 vjeçe)
Ka përftime të qenit i martuar dhe ata duan të tregojnë se jemi të njёjtë me të tjerët dhe
duhet të kemi të njёjtat të drejta. (4, studente, 20 vjeçe)
Të pasurit të drejta dhe përfitime të barabarta përpara ligjit sikurse çiftet në gjini të
kundërt e bën të rëndësishme martesën në të njёjtën gjini. Përveç elementit politik, çёshtja e të
drejtave të barabarta gjithashtu ka edhe një element moral. Në përgjithësi, korniza e moralit
është përcaktuar ngushtë në terma të gjykimit moral dhe argumenteve fetare. Feja përbën një
gjuhë të rëndësishme të moralit, ndërsa vlerat morale janë të shprehura në terma si e dreja dhe
e gabuara, drejtësia dhe padrejtësia. Por gjykimi moral i një personi mbi homoseksualitetin nuk
është e vetmja çёshtje e debatit që përfshin vlerat morale. Kur një person flet për martesën në
të njёjtën gjini, ai gjithashtu bën gjykime morale mbi diskriminimin, paragjykimin, barazinë,
rolin e qeverisë në jetët private të njerëzve dhe efektet e veprimeve të ndryshme te fëmijët dhe
njerëzit e tjerë. Kur flitet për të drejtat e barabarta për personat gej dhe lesbike, gjykimet mbi
të drejtën dhe të gabuarën janë pjesë integrale e diskursit.
Sa më gjatë njerëzit do të trajtohen keq apo të paktën në mënyrë jo të barabartë, ata do të
fillojnë të besojnë se janë të pabarabartë dhe kjo nuk është një gjë e mirë. Duke pasur
parasysh të drejtat e njeriut nuk mendoj se do të ishte e drejtë për to. (15, studente, 25
vjeçe)
Në këtë rast studentja lidh me njëra-tjetrën çёshtjet e të drejtave civile, barazisë dhe
drejtësisë. Po ashtu, theksohet një tipar i dukshëm i një diskursi moral mbi të drejtat e barabarta
që ka të bëjë me aspektin moral të barazisë dhe të drejtave civile të cilat janë më të dukshme
kur ka përceptime të padrejtësisë apo të akteve që gjykohen si të gabuara. Një student tregon
një ndodhi që nxjerr në pah këtë gjë:
Pyetje: Një nga çёshtjet që krijon më shumë debat lidhet me çёshtjen e martesës në të
njёjtën gjini.
Përgjigje: Jam krejtësisht dakord me to, sepse jam për respektimin e të drejtave të të
gjithëve. Kam pasur një mësuese që mendonte se çdokush duhet t’i kundërvihej
homoseksualëve dhe kjo nuk më duket e drejtë. Të kritikosh një grup minoritar duke qenë
përfaqësuese e një institucioni arsimor më duket skandaloze. (3, student, 22 vjeç
Page 91
91
Në komentin e tij duket qartë se ai mendon se diskriminimi ndaj një grupi minoritar
është i gabuar. Edhe pse rasti që tregoi nuk lidhet specifikisht për martesën në të njёjtën gjini
gjithsesi ai përqëndrohet në një çёshtje më të gjërë për të arsyetuar mbështetjen e tij për
martesën në të njёjtёn gjini.
Në disa raste argumentimi moral për t’i dhënë personave gej dhe lesbike të drejta të
barabarta lidhej me trajtimin human të çёshtjes. Në përpjekje për të shpjeguar se personat gej
dhe lesbike nuk duhen trajtuar në mënyra të ndryshme nga personat heteroseksualë,
pjesёmarrësit në studim i përshkruanin personat gej dhe lesbike si qenie njerëzore si gjithë të
tjerët dhe martesën në të njёjtën gjini si çёshtje e të drejtave të njeriut.
Pyetje: A mendon se personat gej dhe lesbike duan të kenë të drejtën për t’u martuar?
Përgjigje: Mendoj se nuk është ideja që duan të drejta. Ata janë njerëz dhe besoj se nuk
arrijnë ta kuptojnë se pse si qenie njerëzore nuk gëzojnë disa të drejta si gjithë të tjerët
vetëm për shkak të personit që dashurojnë. (8, studente, 21 vjeçe)
Disa pjesёmarrës në studim shprehën se mohimi i të drejtave të barabarta ndaj
personave gej dhe lesbike ishte një tregues i paragjykimit tonë si shoqëri dhe se kjo si çdo
formë tjetër e paragjykimit duhet të eleminohej. Kur një nënë u pyet se cilat mendonte se do të
mund të ishin efektet e legalizimit të martesës në të njёjtën gjini, ajo mbajti një qëndrim moral
ndaj çdo forme paragjykimi duke thënë se shpresonte se kjo do të zvogëlonte paragjykimin në
shoqëri:
Do të shpresoja shumë që një nga ndikimet të lidhej me mirëkuptimin e njerëzve që janë të
ndryshëm duke ndikuar edhe në situata të tjera paragjykuese. Shpesh njerëzit mjaftohen
duke parë dikë nga jashtë duke mos dashur ta njohin atë vërtet, sepse imazhi i jashtëm nuk
përputhet me atë çka duan ata të mendojnë. (11, nënë, 60 vjeçe)
Pjesёmarrësit kanë përdorur gjithashtu argumenta që lidhen me fenë në mbështetjen e
martesës në të njёjtën gjini.
Nëse do pyesësh njerëzit fetarё, të qenit gej do të thotë që nuk je i mirëpritur. Besimtarët të
thonë që i duan të gjithë njerëzit, por kanë urrejtje ndaj homoseksualitetit. Nuk është e
logjikshme të përdorësh edhe urrejtjen edhe dashurinë në të njёjtën fjali sepse mesazhi që
kalon tek ai që dëgjon, është thjesht urrejtja. (3, baba, 52 vjeç)
Ai mbështet martesën në të njёjtën gjini duke përdorur shprehje të besimit fetar për të
sfiduar kundërshtitë dhe duke besuar se dashuria për çdokënd, pavarësisht se kush janë ata,
Page 92
92
qëndron në thelb të besimit, si dhe që legalizimi i martesës në të njёjtën gjini do të ishte një
shprehje e atij parimi.
4.2.2. Kundërshtimet e qarta
Pjesёmarrësit në këtë studim që përdoren diskurse të qarta kundërshtuese përfshinin
kryesisht prindërit, të cilët kishin qasje në besimet fetare. Edhe pse diskurset kundërshtuese
janë më së shumti të rrënjosura në ideoligjitë fetare, prindërit që kundërshtonin martesën në të
njёjtën gjini jo domosdoshmërisht i bazonin mendimet e tyre në pikëpamjet fetare. Disa nga
prindërit kundërshtuan martesën në të njёjtën gjini jo nga bindjet fetare, por nga ideja se
homoseksualiteti është i gabuar dhe jo i natyrshëm.
Në përgjithësi në ideologjitë fetare homoseksualiteti konsiderohet si mëkat duke u
kombinuar me qëndrime negative ndaj homoseksualitetit dhe me besimin se ai është një
zgjedhje e stilit të jetesës duke ofruar kështu një bazë të fortë ideologjike për kundërshtimin e
martesës në të njёjtën gjini. Personat me pikëpamje qartësisht kundërshtuese ndaj martesës në
të njёjtën gjini e bazojnë atë në ideologjinë e tyre të besimit.
Mendimi që kam në lidhje me këtë lidhet me mendimet e mia të besimit. Burri është krijuar
për gruan dhe këtu nuk ka vend për diskutim. Në librin e shenjtë Zoti i konsideron të
gabuara gjëra të tilla. (8, studente, 21 vjeçe)
Nuk e kam parë në asnjë vend në Bibël, Kuran, ku Zoti, Allahu dhe Jehovahu sido që do t’i
quash të kenë dhënë pëlqim ndaj martesave të tilla. Por di një histori të Sodom dhe
Gomorrah ku ai i shkatërroi njerëzit për veprime të tilla. (2, student, 19 vjeç)
Një pjesë e pjesёmarrësve që kundërshtonin homoseksualitetin për arsye të bindjeve të
tyre fetare shprehnin se nuk dëshironin të dënonin personin, por ishte sjellja homoseksuale që
ishe e pamoralshme dhe mëkatare.
Zoti nuk thotë që urren gejt apo njerëzit e tillë, por Ai urren veprimin. Shumë njerëz nuk e
kuptojnë një gjë të tillë dhe mendojnë se Zoti i urren ata dhe do t’i dënojë. Por kjo nuk
është e vërtetë. (6, studente, 22 vjeçe)
Një studente me qasje fetare e shpjegon kështu lidhjen mes prirjeve dhe zgjedhjes së
sjelljeve duke shprehur ide që ka mësuar në degën e psikologjisë:
Page 93
93
Homoseksualiteti është më shumë një zgjedhje. Dikush mund të jetë në një mënyrë, por ai
zgjedh që të sillet në atë mënyrë. Gjatë rritjes ndodh që ajo çfarë mëson dhe përvojat do të
të ndryshojnë prirjet. Nëse dikush ka lindur le të themi me prirje homoseksuale, në një
familje që ka qëndrim neutral ndaj saj, personi do të bëjë zgjedhje bazuar në atë çfarë sheh
në media ose do të ndikohet nga shoqëria e tij. (4, nënë, 49 vjeçe)
Ajo përdor gjuhën e psikologjisë për të dhënë shpjegimet e saj, se pavarësisht nga prirjet
e dikujt, është edukimi ai që do të modelojë qëndrimin e tij ndaj homoseksualitetit duke
zgjedhur nëse do të ndjekë apo jo këto prirje. Në këtë kontekst, pavarësisht nga besimet
kognitive të një personi në lidhje me shkallën në të cilën faktorët e lindur apo të fituar
shkaktojnë homoseksualitetin, njerëzit me bindje fetare mendojnë se personat gej dhe lesbike
kanë mundësinë të zgjedhin nësë do të kenë sjellje homoseksuale apo të kenë një stil jete
homoseksuale. Në këtë kuptim, një person mund ta ndryshojë homoseksualitetin e tij, sepse ai
mundet që të ndalojë sjelljen bazuar në këto ndjenja.
Pyetje: A mendon se homoseksualiteti mund të ndryshohet? A mundet që një person që
është gej të mos jetë më gej?
Përgjigje: Nëse një person beson në Zot duhet ta dijë që duhet të heqë dorë nga kjo mënyrë
jetese sepse nuk është e drejtë dhe nuk është e shëndetshme. (5, student, 24 vjeç)
Kundërshtitë kryesore ndaj martesës në të njёjtën gjini janë të bazuara në ideologjinë
fetare duke qenë se edhe homoseksualiteti është përcaktuar në terma ekskluzivisht fetarë. Në
këtë këndvёshtrim, homoseksualiteti nuk është nuk është më një zgjedhje e sjelljes por një
mashtrim i djallit që dëshmohet në praninë që ka në botë për shkak të fuqisë së tij të madhe.
Njeriu në jetën e tij ka shumë dëshira, si p.sh., dëshira të Zotit, dëshira të tij egoiste, si dhe
dëshira që i vijnë nga gjërat e liga. Ai ka në dorë të vendosë se cilat do të zgjedhë. Mund
të zgjedhësh Zotin, veten tëndë apo të keqen. Vetja jo gjithmonë është në kundërshtim me
Zotin por shpesh përmbush atë çfarë dëshiron. Çdo gjë kundër Zotit vjen nga forcat e së
keqes. (2, nënë, 50 vjeçe)
Ajo beson se homoseksualiteti nuk është thjesht një zgjedhje që bëhet për të ndjekur
dëshirat egoiste të njerëzve, por është diçka më e keqe. Kur njerëzit largohen nga Zoti, ata nuk
mund të gjejnë më dashurinë e Tij, duke rënë viktima të së keqes. Ajo kundërshton fort
martesën në të njёjtën gjini pasi e mendon si vepër të djallit dhe si pjesë të një plani më të madh
për të promovuar homoseksualitetin. Shkalla e kundërshtimit të saj ndaj homoseksualitetit dhe
Page 94
94
martesës në të njёjtën gjini vihet në dukje më poshtë si përgjigje e pyetjes mbi martesën në të
njёjtën gjini:
Se di si mund të duket, por ndjej neveri për atë lloj jetese. Acarohem ndonjëherë, edhe pse
e di që nuk duhet, për mënyrën se si të imponohen që t’i pranosh kur ata kanë mungesë
tolerance ndaj nesh me idenë që ne kemi mungesë tolerance. Mendimet e tyre depërtojnë
në mendjet e tyre dhe atyre nuk duhet t’u mësohet si diçka e pranueshme. Jam shumë
kundër. (2, nënë, 50 vjeçe)
Debatet në lidhje me legalizimin e mundshëm të martesës në të njёjtën gjini në Shqipëri
lidhen me sfidimin e moralit tradicional të shoqërisë.
Pyetje: Nëse Shqipëria do të legalizonte martesën në të njёjtën gjini, çfarë pasojash
mendon se do të kishte në shoqëri?
Përgjigje: Shkatërruese. Përveç problemeve të shtuara që ka pasur vendi ynë, do të kishte
edhe një degradim të mëtejshmëm të moralit, braktisje të Zotit dhe shkatërrim të Shqipërisë.
(18, nënë, 47 vjeç)
Përgjithësisht njerëzit me bindje fetare e shikonin pranimin gjithnjë e në rritje të
homoseksualitetit në shoqëri si pjesë të një degradimi moral duke dashur që të kishte më shumë
reagime negative ndaj tij:
Për fat të keq në shoqërinë ku jetojmë, sot kjo është mënyra si reagojmë ndaj gjërave që na
pëlqejnë ose jo duke thënë që s’mund të bëjmë gjë për këtë dhe duke e pranuar në njëfarë
mënyre atë. Kështu ne shkojmë drejt greminës duke pranuar diçka që na demoralizon apo
që është e pamoralshme. (9, baba, 46 vjeçe)
Këta pjesёmarrës në studim që kanë qasje fetare nuk janë të pavëmendshëm ndaj rritjes
së vazhdueshme të tolerancës ndaj homoseksualitetit në Shqipëri, si në media, ashtu edhe në
opinionin publik. Ata gjithashtu janë në dijeni të akuzave që u bëhen njerëzve që kundërshtojnë
homoseksualitetin si njerëz injorantë, fanatikë apo të mbushur me urrjetje:
Shikon në televizor njerëz që luftojnë për të ashtuquajturat të drejtat e homoseksualëve
duke na thënë se ne që besojmë në Zot, jemi njerëz që kemi urrejtje, kur kjo nuk është diçka
e vertëtë. Ne thjesht po themi të vërtetën. Ata na shohin si paragjykues që t’i nxisin njerëzit
që të jenë në anën e tyre, ndërkohë që nuk e dinë as çfarë është besimi në Zot. (19, baba,
54 vjeç)
Page 95
95
Nëse sheh dikë që po dëmton veten dhe po shkatërron jetën e tij, a i do të mirën duke e
lejuar që ta bëjë një gjë të tillë, apo duke i thënë që është e gabuar? Nuk dua të bëj me gisht
për ta sharë por dua t’i them se cila është rruga më e mirë për jetën. (2, nënë, 50 vjeçe)
Në rastet kur diskursi është qartësisht kundërshtues ndaj martesës në të njёjtën gjini,
pjesёmarrësit në studim e shohin edhe si qëndrim parimor kundër çdo force që po ndikon në
rënien morale të shoqërisë. Mbajtja e një qëndrimi kundër martesës në të njёjtën gjini shikohet
tek ata si mbajtje e një qëndrimi për qëndrueshmërinë e familjes, marrëdhënieve të
shëndetshme dhe rritjes së duhur të fëmijëve. Ka pjesёmarrës që janë qartësisht kundërshtues
ndaj martesës në të njёjtën gjini, por që nuk përdorin një gjuhë fetare në pikëpamjet e tyre. Në
kampionin e këtij studimi, në këtë rast, ata ishin kryesisht prindër. Për to, kundërshtimi ndaj
martesës në të njёjtën gjini mund të bazohej thjesht në një bindje të thellë që nuk vihej në
diskutim se homoseksualiteti është i gabuar. Për shembull, kemi rastin e një nëne që e
identifikon veten si besimtare fetare, e cila shprehet se është kundër martesës në të njёjtën gjini
duke shprehur frikë ndaj homoseksualitetit. Ajo nuk dha një përgjigje për kundërshtimin ndaj
martesës në të njёjtën gjini, përveç idesë se ishte rritur duke besuar se homoseksualiteti është i
gabuar. Kur u pyet nëse mendonte se homoseksualiteti është imoral ose jo, ajo kishte vështirësi
në dhënien e shpjegimeve:
Pyetje: A mendon se akti homoseksual është i pamoralshëm?
Përgjigje: (pushim) Unë them se po. Nganjeherë mendoj mos jam paragjykuese dhe ndoshta
jam por nuk e di. Ndonjëherë po, ndonjëherë jo mendoj. (14, nënë, 48 vjeçe)
Ajo nuk përdor një gjuhë fetare për të shprehur besimin e saj se homoseksualiteti është
imoral. Në pamundësi për të dhënë një arsye për mënyrën si mendon, ajo pyet veten nëse thjesht
është duke paragjykuar.
Diskurset që kundërshtojnë qartë martesën në të njёjtën gjini bazohen në radhë të parë
në besimet fetare duke e konsideruar homoseksualitetin si të gabuar dhe duke pasur qëndrime
negative ndaj tij. Shumica e atyre që kundërshtojnë qartë martesën në të njёjtën gjini e kuptojnë
homoseksualitetin si sjellje ku individët mund të zgjedhin që të përfshihen në to ose jo.
4.2.3. Diskurset e mesme: pragmatizmi liberal dhe konflikti ideologjik
Ndërmjet diskurseve të kundërshtimit dhe mbështetjes së qartë janë një sërë diskursesh
të mesme në të cilat qëndrimet mbi martesën në të njёjtën gjini nuk mund të shprehen lehtë në
terma të mbështetjes apo kundërshtimit. Personat që përdorin diskurse të mesme mund të
Page 96
96
shprehen se nuk e dinë se si ndihen në lidhje me martesën në të njёjtën gjini, se nuk duan t’ia
dinë në një mënyrë a në një tjetër mbi këtë çёshtje apo se mund të shprehin mbështetje dhe
kundërshtim në të njёjtën kohë. Këto diskurse shprehen duke përdorur kombinime të ndryshme
të besimeve, qëndrimeve dhe vlerave në krahasim me ato që përdoren në shprehjen e
mbështetjes apo kundërshtimit të qartë.
Diskurset e mesme janë përdorur më shpesh nga ato studentë dhe prindër te të cilët
takohen përkatësia në një brez dhe idelogjia fetare. Ideologjitë e tyre fetare ndikojnë që ata të
marrin pozicion në debatin për martesën në të njёjtën gjini, ndërkohë që të qenit pjesë e një
grupmoshe i tërheq ata ndaj qëndrimeve mbizotëruese të kësaj grupmoshe. Këto ndikime janë
të dukshme në diskurset e tyre, të cilat luhaten në mënyra të ndryshme ndërmjet elementëve
mbështetës dhe kundërshtues. Ndryshe nga diskurset mbështetëse dhe kundërshtuese, në
prirjen e studentëve dhe të prindërve nuk ka dallime në përdorimin e diskurseve të mesme.
Kështu, 25 % e studentëve dhe prindërve përdorën një shumëllojshmëri diskursesh të mesme
kur flisnin mbi martesën në të njёjtën gjini. Edhe pse mund të ketë një numër më të madh të
diskurseve të dallueshme të mesme mbi martesën në të njёjtën gjini, kërkuesja në këtë studim
është përqëndruar në pragmatizmin liberal dhe konfliktin ideologjik.
Pragmatizmi liberal lidhet me lirinë e individit për të refuzuar gjykimin e moralit të
veprimeve të dikujt tjetër për sa kohë që nuk ka pasoja negative për të tjerët. Diskursi është
liberal, sepse folësi refuzon vlefshmërinë e ushtrimit të gjykimit moral mbi veprimet apo
sjelljet që konsiderohen private dhe është pragmatike, sepse ky liberalizim bazohet në një ide
të veçantë që veprimet nuk shkaktojnë dëme tek të tjerët. Nëse veprimet do të ndikonin në
mënyrë negative te të tjerët, atëherë kufizimet e qeverisë së shtetit do të ishin legjitime. Në
deklaratat jo formale diskursi shprehet me fjalët “mund të bëjnë çfarë të duan për sa kohë që
nuk dëmtojnë njeri”.
Studentët dhe prindërit që kanë përdorur diskurse pragmatike liberale për martesën në
të njёjtën gjini kishin qëndrime tolerante ndaj martesës dhe seksualitetit në përgjithësi.
Megjithatë, diskurset e tyre ndikohen edhe nga disa vlerësime negative të homoseksualitetit, të
cilat shpreheshin si parehati ndaj homoseksualitetit apo të kuptuarit të tij si diçka e gabuar që
nuk duhet inkurajuar. Ky lloj diskursi ishte më i zakonshëm te prindërit. Studentët që përdorën
këtë diskurs ishin përgjithësisht meshkuj dhe vlerësimi i tyre negativ ndaj homoseksualitetit
dukej i bazuar në idenë e kërcënimit të idesë së mashkulloritetit apo në mësimet fetare ku
homoseksualiteti konsiderohet i gabuar. Pёr prindёrit, burimi i këtij vlerësimi negativ lidhej po
ashtu me formimin e tyre, pra pranimin e mendimit kulturor të homoseksualitetit si sjellje
Page 97
97
devijante, e stigmatizuar dhe e gabuar, e cila ka qënë mbizotëruese në shoqërinë shqiptare gjatë
jetës së tyre.
Diskursi i pragmatizmit liberal ishte i shpeshtë në intervistat e kryera. Përgjigjet më
poshtë pёr pyetjen e bërë mbi martesën në të njёjtën gjini përcjellin thelbin e pragmatizmit
liberal:
Mua nuk është se më intereson shumë në fakt. Është puna e tyre dhe nuk dua të paragjykoj
duke thënë se është e gabuar. Është jeta e tyre dhe jo e imja dhe nuk më ndikon mua në
asnjë mënyrë. (11, student, 21 vjeçe)
Pyetje: Një çёshtje që ka krijuar debat kohët e fundit, lidhet me martesën në të njёjtën gjini.
A ke dëgjuar diçka për këtë?
Përgjigje: E kam parë në televizion si gjithë të tjerët, por nuk mund t’i gjykoj ato. Është
zgjedhja e tyre, ajo çfarë ata duan. Nuk dua të mbaj një anë apo një tjetër. (13, baba, 46
vjeç)
Në të dyja rastet, pjesёmarrësit në studim shprehen se nuk kanë pikëpamje të forta mbi
çёshtjen duke treguar se janë të vetëdijshëm që shumë njerëz nuk janë dakord me to, por
gjithashtu pohojnë lirinë e personave gej dhe lesbike për të pasur marrëdhënie më të njёjtën
gjini. Ata nuk shprehen se mbështesin apo kundërshtojnë martesën në të njёjtën gjini dhe se
çёshtja nuk përbën ndonjë rëndësi për ta. Në ballafaqimin me kërkesën për të dhënë një mendim
mbi çёshtjen, ata që përdorën një diskurs liberal pragmatik refuzuan ta bënin një gjë të tillë:
Pyetje: A ke personalisht një mendim, nëse martesa në të njёjtën gjini duhet legalizuar ose
jo në Shqipëri?
Përgjigje: Kjo s’ka shumë rëndësi për mua. Është thjesht një copë letre që ndoshta për to
ka shumë rëndësi, por mua nuk është se më ndryshon jetën apo mënyrën se si e shoh atë.
Nëse kjo do të thotë shumë për ata dhe do të thotë shumë pak për mua, pse të merremi kaq
shumë me këtë gjë? (16, nënë, 52 vjeç)
Pyetje: A do të thotë kjo se ke mendime të përziera në lidhje me këtë çёshtje?
Përgjigje: Nuk jam plotësisht dakord me ata dhe as plotësisht kundër. Por për sa kohë që
ata qëndrojnë larg meje nuk kam asnjë problem. Thjesht nuk dua të jem i përfshirë në këtë
çёshtje. (13, baba, 46 vjeç)
Pyetje: A do të mbështesje legalizimin e martesës në të njёjtën gjini në shoqërinë tonë?
Page 98
98
Përgjigje: Nuk mendoj se do të përfshihesha në mënyrë aktive në këtë gjë, sepse me thenë
të drejtën nuk është diçka që më intereson shumë. Nuk është se më prek mua dhe po
tregohem e sinqertë për këtë gjë, ndoshta sepse nuk njoh asnjë të afërt që e ke
parasysh…Nuk do ta kundërshtoja por nuk do të isha e përfshirë. (14, nënë, 48 vjeçe)
Në pamje të parë, përgjigje të tilla duken si shprehje të përgjigjeve që pëlqehen apo janë
korrekte në shoqëri, që do të thotë se pjesёmarrësit nuk duan të thonë diçka që mund t’i bëjë
ato të duken si paragjykues. Sikurse tregohet në disa nga përgjigjet më lart, diskursi i tyre
shpesh përmbante qëndrime negative, të shprehura apo të nënkuptuara, që në njëfarë mënyre
lidheshin me homoseksualitetin. Për shembull, gjatë bisedës me një student ishte e qartë që
ndihej jo rehat me idenë e seksit gej. Në një moment ai shprehu parehatinë e tij në lidhje me
personat gej duke sjellë në mendje një rast që kishte ndodhur në klasën e tij:
Nuk dua të ulem aty ku afër kam një djalë gej. Më kujtohet kur hyra një herë në klasë dhe
një djalë që ishte ulur aty më shikonte gjatë gjithë kohës në një mënyrë që të gjithë e vinin
re. Ishte shumë e sikletshme. Nëse do të ishte bërë nga një vajzë, s’do kishte ndonjë problem
por kur ndodh nga një djalë më vjen që ta godas. (11, student, 21 vjeç)
Qëndrimet negative të shprehura në këtë rast janë mjaft të qarta. Të njёjtat shikimet që
mund të ndodhin mes një djali dhe një vajze, e bëjnë atë të ndihet jo rehat në rastin kur janë
mes dy djemve deri në pikën sa të provokojë ndjenja dhune te ai. Por ai nuk bazohet në këto
ndjesi për kundërshtimin e martesës në të njёjtën gjini. Kur u pyet, nëse ai personalisht kishte
një mendim mbi martesën në të njёjtën gjini, ai u përgjigj:
Siç e thashë, as që më intereson. Thjesht nuk ndikon tek unë dhe nuk kam pse të gjykoj dikë
që ka zgjedhje të tjera. Kam problemet e mia për të cilat mund të shqetësohem dhe martesa
gej nuk është e tillë për mua në këtë moment. (11, student, 21 vjeç))
Fakti që pragmatizmi liberal është përdorur shpesh nga pjesёmarrës që kishin qëndrime
negative, të qarta apo të nënkuptuara, në lidhje me homoseksualitetin është veçanërisht i
rëndësishëm për shkak se idetë e këtij diskursi lidhen me ideologji të tolerancës, relativizmit
kulturor, refuzimit të paragjykimit dhe përqafimit të të drejtave të barabarta. Megjithatë, ata
nuk ishin as mbështetës e as kundërshtues të martesës në të njёjtën gjini. Diskursi i tyre nuk
lidhej me bazat logjikë të kundërshtimit të martesës në të njёjtën gjini duke shprehur
mbështetjen e lirisë së individëve për t’u sjellë sipas zgjedhjeve të tyre për sa kohë që nuk do
të ketë pasoja negative për të tjerët.
Page 99
99
Një lloj i dytë i diskurseve të mesme mund të quhet “konfikti ideologjik”. Studiuesja
nuk merr të mirëqenë idenë që njerëzit kanë gjithmonë sisteme besimesh koherente dhe
logjikisht të qëndrueshme, kështu që ky emërtim nuk është një përcaktues i një sistemi besimi
jonormal apo të paqëndrueshëm. Ky emërtim përdoret për t’iu referuar faktit që shumë njerëz
bazohen në kombinime të ndryshme të qëndrimeve, vlerave, besimeve dhe përvojave për të
folur mbi martesën në të njёjtën gjini, kombinime që në pamje të parë duken kontradiktore. Ka
patur disa diskurse të ndryshme ideologjike kontradiktore që janë përdorur nga pjesёmarrësit
në këtë studim (p.sh., ata që shprehën mbështetje për martesën në të njёjtën gjini por
kundërshtuan që çiftet në të njёjtën gjini të adoptonin apo të rrisnin fëmijë), por diskursi i
kontradiktave ideologjike mbizotëruese është përdorur nga ata që kishin vëshirësi në
harmonizimin e mësimeve fetare mbi homoseksualitetin dhe mendimeve se duhet të ishin
tolerantë dhe mbështetës të të drejtave të personave gej dhe lesbike.
Diskurset ideologjikisht kontradiktore janë përdorur nga studentët dhe prindërit (20%).
Studentët dhe prindërit që përdorën këtë diskurs në të folurën për martesën në të njёjtën gjini,
janë kryesisht me qasje fetare duke shprehur mendime të përziera mbi martesën në të njёjtën
gjini për shkak të mospërputhjes me mësimet fetare në lidhje me homoseksualitetin. Prindërit
janë bazuar deri në një farë mase në mësimet fetare ku homoseksualiteti konsiderohet i gabuar
dhe studentët janë bazuar në mësimet fetare deri në një farë mase pasi i shikonin personat gej
dhe lesbike si njerëz normalë sikurse heteroseksualët që meritojnë të drejta të barabarta.
Diskursi ideologjikisht kontradiktor që lidhet me fenë mbi martesën në të njёjtën gjini ndodh
kur sistemi i besimeve fetare bie ndesh me qëndrimet për personat gej dhe lesbike.
Mësimet fetare në lidhje me imoralitetin e homoseksualitetit bien në kundërshtim me
qëndrimet pozitive mbi personat gej dhe lesbike dhe besimin se ata meritojnë të drejta të
barabarta. Kontradiktat e dukshme ndërmjet botës fetare dhe laike në të cilën jetojnë janë të
dukshme në përgjigjen e një studenti 21 vjeç, i cili është rritur në një familje fetare, por ka vënë
në pikëpyetje mësimet fetare. Në një nivel fetar ai beson se homoseksualiteti është i
pamoralshëm dhe nuk duhet të lejohet, por ai gjithashtu beson se orientimi seksual i një personi
është jashtë zgjedhjes së tij dhe në këtë mënyrë duhet që të ketë të drejta të barabarta sikurse
një person heteroseksual:
Varet nga këndvështrimi. Nëse bazohesh në fe padyshim që do të ishte e ndaluar, por, nëse
bazohesh në besimet e një pjese sado të vogël të shoqërisë, mund të të thonë krejt të
kundërtën. Unë besoj se askujt nuk duhet t’i mohohet një e drejtë. Në fe është e gabuar por
unë mendoj se ata duhet të kenë të drejta. (11, student, 21 vjeç)
Page 100
100
Ai shprehet se do të votonte kundër martesës në të njёjtën gjini nëse do të kishte
mundësi ta bënte, pasi për të ishte kuptimplotë koncepti i martesës sipas fees, por gjithashtu ai
mendonte se personat gej dhe lesbike duhet të kishin të drejta. Një pjesë e tensionit në besimet
e tij mund të lidhet me faktin se ai beson që homoseksualiteti ka një predispozitë gjenetike.
Edhe pse e konsideron homoseksualitetin të pamoralshëm, në vetvete ai beson se është një
pjesë e pandashme e një personi.
Nuk mendoj se gabimet e tyre janë më të rënda se ato të të tjerëve dhe prandaj mendoj se
është një gjë e shëmtuar kur njerëzit stërzgjaten në çёshtjen e martesës gej apo gjërave të
tilla. (11, student, 21 vjeç)
Ai nuk dëshiron që dikush të trajtohet negativisht nga dikush tjetër thjesht për atë çka
është. Në këtë mënyrë ai përdor një diskurs jo shumë të ekuilibruar ndërmjet mbështetjes dhe
kundërshtimit në lidhje me martesën në të njёjtën gjini.
Qëndrimet tolerante të disa pjesёmarrësve mbi homoseksualitetin duket se vijnë nga
kontakti personal me persona gej dhe lesbike ku mësimet fetare që e konsiderojnë
homoseksualitetin të gabuar nuk ndikojnë në përvojën e tyre personale.
Me thënë të drejtën jam pak konfuze, sepse ndonjëherë mendoj se po bëhet gjithnjë e më e
pranueshme dhe të rinjtë mendojnë se kjo është një mënyrë normale jetese. Kam mendime
të ndryshme në lidhje me këtë. Nëse e bëjmë kaq të përhapur a nuk jepet ideja e një prirjeje
për t’i orientuar njerëzit? Mua s’më pëlqen kjo. (8, nënë, 50 vjeçe)
Nëna në fjalë ka mendime të përziera në lidhje me martesën në të njёjtën gjini, pasi ajo
nuk mendon se homoseksualiteti është normal dhe nuk duhet të konsiderohet i njёjtë me
heteroseksualitetin. Kontakti personal me një person gej e ka bërë atë të ketë qëndrime pozitive
ndaj tij, por mësimet fetare që e konsiderojnë homoseksualitetin si jo të natyrshëm apo të
gabuar, ndikojnë në mënyrën se si ajo flet për çёshtjen.
Edhe kur mungon kontakti personal me persona gej dhe lesbike, disa studentë që kanë
qasje fetare janë empatikë ndaj tyre. Për shembull, studentja më poshtë është rritur me idenë
që homoseksualiteti është i gabuar për shkak të edukimit të saj fetar. Në ditën e intervistimit,
në klasën saj ishte zhvilluar një debat mbi homoseksualitetin dhe martesën në të njёjtën gjini
në lidhje me të drejtat dhe përfitimet që u janë mohuar personave gej dhe lesbike si rezultat i
moslejimit të tyre për t’u martuar ligjërisht:
Page 101
101
Në lidhje me martesën homoseksuale është interesante të dëgjosh ide të njerëzve që janë
mbështetës të saj. Kam kuptuar që në botë atyre iu mohohen shumë të drejta që çdo njeri
duhet t’i këtë. (13, studente, 21 vjeçe)
Kur ajo u pyet nëse personat gej dhe lesbike duhet të kenë të drejta të barabarta, ajo
ishte kontradiktore me veten:
Nuk mendoj, të paktën në lidhje me martesën. Nuk më pëlqen ideja që një burrë dhe një
burrë mund të martohen dhe më pas të rrisin një fëmijë. Për sa i përket të drejtave, nuk më
pëlqen që ata diskriminohen. Mendoj se duhet të shihen si njerëz që nuk duhen diskriminuar
sikurse askush nuk do që të diskriminohet për disa karakteristika të caktuara. Por mendoj
se jam disi kontradiktore me veten kur them që nuk mendoj se duhet të kenë të drejtën për
t’u martuar. Nuk e di, është pak konfuze për mua kjo temë. (13, studente, 21 vjeçe)
Martesa në të njёjtën gjini përbën kufirin në besimin e saj ku personat gej dhe lesbike
duhet të kenë të drejta të barabarta, por megjithatë pranon se ato nuk mund t’i kenë këto të
drejta nësë nuk do të kenë të drejtën për t’u martuar. Ajo u mundua që të pajtonte këtë
kontradiktë. Edhe pse nuk ka asnjë kontakt me persona gej dhe lesbike, empatia ndaj tyre ishte
në mospërputhje me besimin e saj fetar që në vetvete kundërshton martesën në të njёjtën gjini.
Janë përdorur diskurse ideologjikisht kontradiktore për të folur për martesën në të
njёjtën gjini nga pjesёmarrës në studim që ndikohen si nga besimi fetar, ashtu edhe nga
mendimet tolerante ndaj homoseksualitetit që janë karakteristikë e kulturës laike në një vend.
Ata që përdorin këtë lloj diskursi mendojnë për personat gej dhe lesbike si njërëz të zakonshëm
që meritojnë të drejta të barabarta, por gjithashtu atyrë u është mësuar se homoseksualiteti është
i pamoralshëm dhe në kundërshtim me besimin e tyre fetar. Me këtë ndikim të dyanshëm të
qëndrimeve dhe besimeve, diskurset e mbështetjes dhe kundërshtimit nuk janë të përshtatshme
për të shprehur se si njerëzit ndihen mbi këtë çёshtje. Fakti që studentët përdorën më shpesh
këtë diskurs sesa prindërit, mund të reflektojë rritjen e tyre në një periudhë në të cilën personat
gej dhe lesbike janë portretizuar gjithnjë e më shumë si normal në shoqërinë shqiptare.
Përveç diskurseve të mesme të përshkruara më lart ekzistojnë edhe diskurse të tjera të
ngjashme, që nuk paraqiten në kampionin e këtij studimi, qoftë edhe për arsye të
karakteristikave të pjesёmarrësve. Për shembull, shumë persona gej dhe lesbike kanë mendime
të ndryshme mbi martesën në të njёjtën gjini, pasi ata mbështesin betejën për të drejta të
barabarta, por refuzojnë institucionin e martesës që është heteronormativ, me funksion
riprodhues të një shoqërie të dominuar nga marrëdhënie patriarkale të përkatësisë gjinore.
Page 102
102
Mund të ketë edhe grupe të tjera që nuk kanë qenë të përfaqësuara në kampionin e këtij studimi,
të cilët mund të përdorin lloje të tjera të diskursit, kur flasin për martesën në të njёjtën gjini.
4.3. Të kuptuarit e martesës
Ndryshe nga mënyra se si pjesёmarrësit në studim flisnin për homoseksualitetin, kishte
një ngjashmëri të madhe në mënyrat se si ato flisnin për martesën. Studentët dhe prindërit kanë
folur për martesën në një mënyrë që theksonte aspektin civil të saj. Në mënyrë të veçantë,
mbizotërimi i qëndrimeve pozitive mbi martesën, pragmatizmi në diskutimet mbi divorcin,
bashkëjetesën dhe seksin paramartesor, si dhe gjuha e përdorur për të folur pёr karakteristikat
e një martese të mirë tregon se ka një sens të përbashkët kulturor të domethënies së martesës
në praktikë që është e ndarë gjërësisht.
Ideologjikisht, ky sens i përbashkët që mbizotëronte në pikëpamjet e pjesёmarrësve të
studimit mbi martesën shpesh përputhej me idenë e martesës në të njёjtën gjini në kuptimin që
nuk kishte elementë të këtij përcaktimi që nuk përputheshin me të. Në përgjithësi pjesёmarrësit
folën për martesën duke përdorur një gjuhë që e theksonte atë si një institucion social dhe
seksual pozitiv për dy individë që duan njëri-tjetrin dhe duan t’i përkushtohen njëri-tjetrit për
gjithë jetën e tyre, gjë që shkon përtej idesë riprodhuese, dallimit gjinor dhe fetar të martesës.
Diskurset e përshkruara këtu janë produkte të pyetjeve të bëra dhe kontekstit social të
intervistës që u kërkonte pjesёmarrësve t’u përgjigjeshin pyetjeve abstrakte dhe hipotetike.
Studiuesja është përqëndruar më shumë në ngjashmëritë se sa në dallimet e pikëpamjeve të
pjesёmarrësve në këtë analizë, pasi ndryshimet sociale të brezave nuk nënkuptojnë thjesht
dallimet ndërmjet tyre. Kjo gjithashtu do të thotë se ka modele të rëndësishme ku pjesёmarrësit
bien dakord. Siç argumenton Esler-i (1984), analiza e modeleve të marrëveshjes mes njerëzve
është thelbësore për analizat e brezave, sepse të njeh me të kuptuarin specifik të realitetit të një
periudhe që njërëzit e marrin për të mirëqenë. Kjo analizë tregon se ekziston një sens i
përbashkët kulturor i të kuptuarit të martesës të njerëzve në mosha dhe prejardhje fetare të
ndryshme që përputhet ideologjikisht me martesën në të njёjtën gjini në masën, e cila nuk do
të kishte qenë e mundur pa ndryshimet që kanë ndodhur pas viteve ’90 në lidhje me ideologjitë
e përkatësisë gjinore, strukturës së familjes dhe qëndrimeve mbi homoseksualitetin.
4.3.1. Martesa është e mirë
Elementi i parë i konsensusit të asaj qё do të thotë martesa në praktikë lidhet me statusin
e saj si një institucion social pozitiv, që mishëron vlera të larta sociale si dashuria dhe
Page 103
103
përkushtimi, të cilat njerëzit i dëshirojnë. Pjesёmarrësit në këtë studim përgjithësisht kanë
shprehur qëndrime pozitive ndaj martesës duke folur për të në mënyra që reflektojnë statusin e
saj të vlerësuar. Në fillimin e diskutimit për martesën me pyetjen “Çfarë do të thotë fjala
martesë për ty” përgjigjia më e zakonshme kishte të bënte me dashurinë dhe përkushtimin:
Përkushtim nga të dyja palët për të dashur njëri-tjetrin dhe për t’ia treguar këtë dashuri
njëri-tjetrit. Nuk ka të bëjë thjesht me të qenurit bashkë. Duhet të kesh ndjenja për dikë dhe
t’i mbash ato. (15, nënë, 52 vjeçe)
Martesa do të thotë për mua një kontratë mes dy personave që bien dakord që t’ia dedikojnë
jetën njëri-tjetrit dhe të duhen për gjithë jetën. Është diçka e shenjtë dhe e bekuar. (9,
studente, 22 vjeç)
Është një përkushtim, një përkushtim për gjithe jetën. Duhet bërë nje herë të vetme dhe
prandaj duhet të jesh i sigurt që është personi i duhur. Është diçka shumë e bukur. (18,
studente, 19 vjeçe
Përgjigje të ngjashme janë dhënë si nga studentët, ashtu edhe nga prindërit, me qasje
fetare ose jo. Ndonjëherë në përgjigjet nga pjesёmarrësit me qasje fetare është përmendur seksi
i çiftit dhe në disa raste vetë feja është përcaktuar si një institucion shpirtëror. Përtej këtyre
rasteve, shumica e pjesёmarrësve ka përdorur një gjuhë të përbashkët që lidhet me
përkushtimin dhe dashurinë kur flisnin për martesën.
Natyra pozitive e vlerësimeve të martesës është nënvizuar nga fakti që disa prindër dhe
studentë që kishin përjetuar divorcin, vazhdonin ta shikonin martesën në një dritë pozitive:
Pyetje: Çfarë do të thotë për ty fjala martesë?
Përgjigje: Përkushtim dhe respekt, bashkëpunim, besim, besnikëri gjatë gjithë jetës. Unë e
kam parë ndikimin që ka martesa te një fëmijë. Dua të kem fëmijë një ditë dhe nuk dua që
të divorcohem, sepse e kam përjetuar një gjë të tillë kur kam qenë fëmijë dhe nuk mendoj
se prindërit e mi u përpoqën mjaftueshëm për martesën e tyre. (14, student, 19 vjeçe)
Përvojat negative për disa pjesёmarrës duken se kanë forcuar karakteristikat pozitive
që ata i japin martesës. Lidhjet pozitive që shumica e pjesёmarrësve i atribuojnë martesës
reflektohet edhe në faktin që shumica e studentëve u shprehën se shpresonin apo dëshironin të
martoheshin ndonjë ditë:
Page 104
104
Nuk e mohoj…shpresoj që një ditë të martohem. Dua të gjej atë përsonin që plotëson fjalinë
time edhe pa e filluar unë fare. Por dua të jem e bindur që është personi i duhur. (17,
studente, 19 vjeçe)
Shumica e pjesёmarrësve i konsideronin disa aspekte të martesës si negative, si për
shembull humbjen e lirisë, por vetëm disa prej tyre i theksonin ato. Pjesa më e madhe e tyre e
refuzonin mënyrën se si media portretizonte martesën si “përrallë” apo shumë dramatike:
Mendimet e mia kanë ndryshuar. Jam rritur duke parë filma komedi dhe duke dëgjuar
njerëz që e konsideronin martesën si kurth. Një nga aktorët e mi të preferuar mbaj mend
që thoshte “një burrë martohet thjesht sepse ai dorëzohet” (qesh). Por kam parë martesat
e atyre që njoh dhe mendoj se është më shumë diçka pozitive se sa negative. (16, student,
18 vjeçe)
Mendoj se shumë herë njerëzit tallen me të ose përdorin shprehje si “tani që u martove, të
iku jeta”. Kënaqesh më shumë kur je single dhe bën çfarë të duash dhe mendoj se njerëzit
përpiqen që të të rrisin pritshmëritë në të njёjtën kohë. Njerëzit martohen dhe presin që çdo
gjë të jetë perfekte, por jeta nuk funksionon kështu. (8, studente, 21 vjeçe)
Të dy studentët më lart nuk e pëlqejnë mënyrën se si media portretizon martesën, të
cilat lartësojnë seksin dhe divorcin në krahasim me portretet realiste të çifteve që përpiqen që
ta bëjnë martesën që të funksionojë.
Nuk mendoj se sot e respektojnë martesën aq sa duhet të respektohet. Domethënë nuk i
japin shumë vlera asaj. Të rinjtë mendojnë se nuk duhet të mundohen shumë me diçka dhe
se nuk është një problem i madh nëse dikush divorcohet. Thjesht ndodh! Kështu shfaqet
edhe në media. Nuk mendoj se vlerësohet. (17, studente, 19 vjeçe)
Persona me qasje fetare si më lart ishin të prirur për të kritikuar median që promovonte
seksin, divorcin, si dhe vëmendjen u jepnin jetës së personazheve publikë e cila nuk përkon me
atë çfarë është martesa në realitet. Ata ndanin idenë e përbashkët të mbrojtjes së martesës ndaj
portretizimit negativ apo jo realist në media.
Ka pasur dallime të konsiderueshme në mënyrën se si prindërit flisnin për martesën që
në vetvete reflektonte përvojat personale që shumica e prindërve i kishte me martesën dhe që
studentët nuk e kishin një gjë të tillë. Mëgjithatë, dallimet të lidhura me moshën nuk shfaqeshin
në qëndrimet e tyre në lidhje me martesën, por më tepër prindërit prireshin të flisnin bazuar në
përvojën e tyre personale duke ofruar histori specifike, ndërsa studentët prireshin të bazoheshin
Page 105
105
në ide të përgjithshme mbi martesën në përgjigje të pyetjeve të bëra. Për shembull, babai dhe
djali i tij e përshkruan martesën të lidhur me përkushtimin, sakrificën dhe dashurinë, por ndërsa
djali prirej të fliste në përgjithësi në përgjigje të pyetjeve të bëra duke folur për të dashurën e
tij apo librat që kishte lexuar, babai foli gjërësisht bazuar në përvojën e tij:
Fjala martesë për mua është në thelb një lloj sinonimi me përkushtimin dhe përkushtimi
bazohet jo në ndjenja, por në veprime dhe dhënie. Për mua martesa është të treguarit të
besimit dhe përkushtimit ndaj personit tjetër. Problem i vetëm është se nuk është perfekte
dhe për të bërë diçka të mirë në një realitet si i joni duhet punë e madhe. Për mua do të
thotë që të kesh durim dhe të mësosh të jesh i ndjeshëm. Ne jemi të martuar që prej 22
vjetësh dhe akoma përpiqem të bëj më të mirën, sepse me kohën gjërat mund të
vështirësohen. Kam pasur një martesë të dështuar dhe dua ta pranoj që pjesa më e madhe
e fajit ishte i imi, sepse nuk jepja shumë në marrëdhënie dhe kjo solli ndryshime në sjelljen
e të dyve dhe më pas në armiqësi, urrejtje dhe në fund ndarje. (9, baba, 47 vjeç)
Në përgjigjen më lart, ai përdor të dy përvojat pozitive dhe negative të martesës për të
përshkruar konkretisht se si përkushtimi është i rëndësishëm në martesë. Djali i tij e përshkroi
përkushtimin si diçka thelbësore në martesë, por ai nuk kishte të njёjtën përvojë për ta shpjeguar
atë. Në këtë mënyrë, dallimet e lidhura me moshën në mënyrën se si prindërit dhe studentët
flisnin mbi martesën nuk kanë shumë lidhje me dallimet e brezit social se sa me dallimet e
moshës, me një përvojë më të madhe që prindërit kishin përfituar me kalimin e kohës.
4.3.2. Divorci, seksi paramartesor dhe bashkëjetesa
Shpesh divorci, seksi paramartesor dhe bashkëjetesa krijojnë diskutime për shkak të
përceptimit të një kërcënimi që secila paraqet për martesën, por që në vetvete janë bërë gjithnjë
e më shumë të pranueshme në Shqipëri pas viteve ’90. Mënyrat në të cilat pjesёmarrësit në këtë
studim janë shprehur në lidhje me këto çёshtje reflekton faktin që toleranca për divorcin, seksin
paramartesor dhe bashkëjetesën është rritur, por pikëpamjet priren të jenë të moderuara,
pragmatike dhe jo ideologjikisht strikte. Çёshtja nuk është nëse janë të mira apo jo, por, kur
janë të mira dhe jo të mira. Përvojat e pjesёmarrësve me divorcin jo domosdoshmërisht
zhvlerësojnë vlerat pozitive të martesës, por divorci vjen si antitezë e saj. Pak pjesёmarrës e
shikonin divorcin si joproblematik dhe pothuajse të gjithë pjesёmarrësit e konsideronin atë si
diçka negative, si tregues të dështimit për të arritur disa vlera të larta që përfaqëson martesa.
Ky vlerësim negativ i divorcit ishte vetëm një nga tiparet e përbashkëta të pikëpamjeve të
Page 106
106
shprehura. Përveç vlerësimit si një rezultat negativ i martesës që duhet shmangur nësë është e
mundur, pjesёmarrësit kanë folur për divorcin në mënyra të ngjashme. Pothuajse të gjithë prej
tyre njohën rëndësinë e mundësisë për divorc në rastet që përfshijnë dhunë bashkëshortore dhe
tradhëti, por gjithashtu që divorci nuk duhet të konsiderohet si zgjidhje e lehtë. Po ashtu, ata
mendonin se çiftet duhet të shqyrtonin të gjitha mundësitë në dispozicion përpara realizimit të
divorcit. Pavarësisht qasjes fetare, ishte i zakonshëm argumenti se shumë divorce ndodhin pasi
njerëzit martohen pa pasur reflektime të thella, për të përmbushur atë çka pritet në shoqëri dhe
se nuk përpiqeshin mjaftueshëm për ta bërë martesën të funksiononte.
Pjesёmarrësit me qasje fetare u shprehën se divorci është i gabuar dhe duhet shmangur
me çdo kusht ndërsa të tjerë argumentuan se divorci është plotësisht i justifikuar, pasi nuk ka
asnjë arsye se pse një person duhet të jetë i palumtur në jetë. Mbështetësit e secilës palë i
klasifikuan në mënyra domethënëse besimet e tyre. Për shembull, një nënë 45 vjeçe,
kundërshton divorcin mbi bazat e saj fetare, por gjithashtu shprehet se nëse divorci është i
pranueshëm ose jo, varet nga rrethanat:
Besoj se Zoti mund të shërojë çdo marrëdhënie nësë e njerëzit e kërkojnë Atë, por ka raste
kur njëri nga bashkëshortët përpiqet dhe tjetri jo. Nëse përpiqesh të kalosh vështirësitë në
martesë, nuk mendoj se duhet të kërkosh divorcin, por, nësë njëri nga bashkëshortët
largohet, atëherë do të thotë që e ke lejuar të largohet. Kemi dëgjuar raste kur për hir të
fëmijëve ato rrinë bashkë dhe fëmijët domosdo kalojnë situata të tmerrshme. Fëmijët që
kanë parë situata të tilla, u duhet ndihmë për ta kaluar këtë gjendje. Por ka edhe raste kur
me ndihmën e Zotit çifti është munduar shumë të kalojë krizën e tyre dhe bashkë me fëmijët
kanë besuar në Zot. Pra, ekzistojnё këto situata dhe gjërat varen nga situatat. (18, nënë,
47 vjeçe)
Ajo përdor një gjuhë thellësisht fetare për të shprehur kundërshtimin ndaj divorcit por
gjithashtu pranon se divorci mund të jetë një zgjidhje nё krahasim me tё qëndruarit bashkë në
mënyrë të sforcuar. Në mënyrë të ngjashme, personat me pikëpamje liberale besojnë se divorci
duhet të jetë një zgjidhje për ata që janë në marrëdhënie jo të mira, por ata nuk mendojnë që
vendimi për t’u divorcuar duhet të merret lehtë:
Nëse është diçka që nuk mund të ketë përmirësim pas disa përpjekjesh, atëhërë sigurisht që
duhet të mbarojë, por shprehja “hajde divorcohemi” kur nuk ke bërë asnjë përpjekje për
martesën tënde, s’më duket e drejtë. Ndoshta kjo ndodh në martesat që bëhën shumë shpejt,
Page 107
107
ndaj edhe divorci bëhët shpejt. Nuk kam asnjë problem me idenë e divorcit kur ndodh për
arsye të drejta… (12, studente, 22 vjeçe)
Studentja më lart beson se divorci është i nevojshëm për çiftet që nuk kanë arritur ta
bëjnë të funksionojë martesën përpos përpjekjeve të tyre, nisur edhe nga dallime të
papajtueshme. Po ashtu, ajo nuk respekton idenë që çiftet të divorcohen pa u mundur që të
punojnë për zgjidhjen e problemeve të tyre. Në këtë mënyrë, pjesa më e madhe e pjesёmarrësve
i kategorizojnë mendimet e tyre mbi divorcin në mënyra që krijojnë një bazë të përbashkët në
diskurset e tyre. Një tjetër burim i mendimeve të përbashkëta lidhet me të parit të divorcit si
problematik, në radhë të parë për shkak të pasojave të mundshme tek fëmijët. Pikëpamjet e
pjesёmarrësve mbi divorcin formohen nga shqetësimet mbi pasojat që ai ka mbi të tjerët. Në
këtë kuptim, diskurset mbi divorcin janë mё pragmatike se sa ngushtësisht ideologjike:
Pyetje: A mendon se divorci është kthyer në problem në vendin tonë?
Përgjigje: Për të qenë e sinqertë mendoj se shumë njerëz martohen shumë shpejt, pa
menduar shumë për këtë vendim. Më pas ata bëhen më fëmijë dhe janë fëmijët ata që preken
psikologjikisht për gjithë jetën e tyre duke ndikuar tek mënyra si do të mendojnë për
martesën dhe familjen. Prandaj është problem. (16, student, 18 vjeç)
Studenti më lart, i cili ka qasje fetare mendon se divorci është problem për shkak të
pasojave që ka mbi fëmijët më shumë se sa nga besimi i saj fetar. Por të qëndruarit bashkë për
hir të fëmijëve nuk është më pak problematike, pasi më pas fëmijët ekspozohen në dinamikat
negative të marrëdhënies së prindërve të tyre:
Pyetje: Çfarë mendon për prindërit që rrinë bashkë për hir të fëmijëve?
Përgjigje: Mendoj se fëmijët e kuptojnë. Ata mund të arrijnë në konkluzionin se mami dhe
babi e urrejnë njëri-tjetrin. Prindërit e mi janë të divorcuar dhe nuk do të kisha dashur që
ata të kishin qëndruar bashkë në ato kushte. Ishte gjëja më e mirë për të gjithë pasi nësë
do kishin qëndruar bashkë për shkakun tonë do të na kishte dëmtuar më shumë ne fëmijëve
se sa do kishte ndihmuar. Çfarë do të kishim përfituar ne nga kjo martesë? (15, studente,
25 vjeçe)
Në rastin e saj divorci i prindërve ishte gjëja më e mirë për të dhe motrën e saj se sa të
qëndruarit në një martesë me probleme. Kështu, pikëpamjet mbi divorcin ishin pragmatike dhe
nuk ishin të mprehta ndarjet ideologjike. Fakti që divorci mund të ketë pasoja pozitive në
rrethana të caktuara por që gjithashtu përfaqëson një dështim në arritjen e vlerave të larta të
Page 108
108
martesës do të thotë që pjesёmarrësit në tërësi kishin mënyra të ngjashme të të folurit për
divorcin.
Dinamika të tilla duket se ndikojnë pikëpamjet në lidhje me bashkëjetesën dhe seksin
paramartesor. Toleranca për bashkëjetesën dhe seksin paramartesor është rritur në mënyrë
domethënëse pas viteve ’90 dhe pikëpamjet mbi këtë çёshtje e refektojnë këtë. Pjesa më e
madhe e pjesёmarrësve u shprehën se nuk kishte veçanërisht diçka të gabuar në seksin
paramartesor dhe bashkëjetesën, por disa prej tyre u shprehën se ato jo janë gjithmonë të mira.
Sikurse me divorcin, pothuajse të gjithë pjesёmarrësit njihnin pasojat negative që seksi
paramartesor apo bashkëjetesa mund të krijojë si për individët veç e veç, ashtu edhe për çiftin.
Dilema morale mbi këto çёshtje është e lidhur me kushtet në të cilat seksi paramartesor dhe
bashkëjetesa janë të drejta dhe të gabuara dhe jo që ata janë gjithmonë të drejta ose të gabuara.
Pjesёmarrësit që nuk kundërshtonin moralisht seksin paramartesorm e lidhnin
pranueshmërinë e tyre edhe me shqetësime mbi shtatëzani të paplanifikuara, sëmundje
seksualisht të transmetueshme, moshën e individëve dhe seriozitetin e marrëdhënies. Shumë
pjesёmarrës e bazonin mbështetjen e tyre për seksin paramartesor në kushtet ku individët janë
emocionalisht të pjekur, në një marrëdhënie të qëndrueshme dhe që vepronin në mënyrë të
përgjegjshme për të parandaluar pasojat negative të padëshiruara. Prindërit me pikëpamje
konservatore, po ashtu edhe studentët që dëshironin që ta ruanin virgjërinë deri në martesë,
shprehën pranueshmëri të kushtëzuar të seksit paramartesor dhe jo kundërshtim të prerë:
Them se është diçka për të cilën duhet të jesh serioz përpara se ta bësh. Të shkosh në shtrat
me dikë kur sapo e ke njohur është e turpshme. Duhet ta mendosh mirë nëse do të lidhesh
me dikë dhe duhet të mendosh edhe për pasojat gjithashtu. Ka edhe shumë sëmundje
vërdallë dhe duhet të jesh shumë i kujdesshëm. Shumë të rinj nuk e marrin seriozisht aq sa
duhet këtë. (10, nënë, 51 vjeçe)
Në shprehjen e saj tregohet se si mosha, serioziteti i marrëdhënies dhe shqetësimi për
pasojat negative të seksit paramartesor ndikojnё në pikëpamjet e pjesёmarrësve mbi seksin
paramartesor. Edhe pse është konservatore në vlerat e saj, ajo e pranon realitetin e seksit
paramartesor në mënyrë të kushtëzuar. Shumë pjesёmarrës qё kishin kishin qasje fetare
ngurronin ta gjykonin moralisht një person që kishte kryer marrëdhënie seksuale përpara
martesës, ndonëse personalisht mund të mos e pranonin:
Jam e sigurt që është fantastike (qesh). Shumë nga shoqet e mia janë aktive seksualisht,
përveç njërës që e kam njohur në shkollë. Unë jam duke e pritur të ndodhë në ardhmen dhe
Page 109
109
nuk kam paragjykime. Nuk mendoj se është e drejtë, por e kuptoj dhe nuk i gjykoj shoqet e
mia. Ata e dinë se si ndihem dhe bëjnë atë çfarë dëshirojnë, kjo nuk është puna ime. (17,
studente, 19 vjeçe)
Në rastin më poshtë mbi seksin paramartesor vërehet tensioni ndërmjet gjykimit moral
dhe shqetësimit për pasojat tij:
Mendoj se ështe diçka e mirë ta ruash për në martesë, por për të qenë e sinqertë kam
kuptuar që të gjithë po e bëjnë. Askush nuk ka më mendime të tilla. Prandaj mendoj se është
normale dhe nuk është me patjetër diçka e keqe për sa kohë që je e kujdesshme. Është e
gabuar të jesh e shthurur, por nuk është diçka e zakonshme një gjë e tillë në rrethin tim
shoqëror. (8, studente, 21 vjeçe)
Në shprehjen e saj kemi ndërlidhjen e gjykimit moral mbi seksin paramartesor,
pranueshmërinë në rritje dhe shqetësimin mbi pasojat e mundshme negative. Asaj i është
mësuar se seksi duhet të ruhet në martesë, por ka kuptuar që një mendim i tillë konsiderohet i
dalë jashtë mode. Si rezultat, me rëndësi për të nuk është nëse seksi paramartesor është i drejtë
apo i gabuar, por lidhet me kushtet në të cilat është i drejtë apo i gabuar.
Në këtë mënyrë, çёshtjet morale të lidhura me seksin paramartesor për shumicën e
pjesёmarrësve nuk kanë të bëjnë me marrëdhënien ndërmjet martesës dhe seksit por me
dallimin ndërmjet marrëdhënieve seksuale të shëndetshme dhe të pashëndetshme. Ata nuk e
lidhnin domosdoshmërisht aktivitetin seksual me martesën dhe pikëpamjet e tyre mbi seksin
paramartesor kishin pak të bënin me martesën. Në mënyrë të nënkuptuar bëhej dallimi i
marrëdhënieve seksuale të shëndetshme dhe të pashëndetshme jashtë martesës duke e marrë
për të mirëqenë ekzistencën e seksit jashtë martesës. Në masën që individët janë të pjekur, të
përkushtuar në një marrëdhënie dhe të përgjegjshëm për të shmangur pasojat e mundshme
negative, atëherë nuk ka asnjë problem me marrëdhëniet seksuale. Në të kundërt, marrëdhëniet
seksuale të pashëndetshme ishin ato që nuk arrinin këto standarde duke u konsideruar të
papranueshme nga shumë pjesëmarrës.
E njёjta gjë është e vërtetë edhe për bashkëjetesën, ndonëse kushtet në të cilët ajo
konsiderohet e mirë apo jo janë disi më ndryshe. Kjo është e diçka e pritshme, pasi njerëzit me
qasje fetare e lidhin bashkëjetesën me seksin paramartesor:
Pyetje: Si mendon për bashkëjetesën, pra për një çift që jeton bashkë edhe pse nuk janë të
martuar?
Page 110
110
Përgjigje: Kam pak rezerva në lidhje me këtë. Por nësë qëllimi i tyre është që rrinë bashkë
përgjithmonë do ta kuptoja. Si burrë që jam, edhe unë e kuptoj nevojën për seks…
Pyetje: A do të mendoje ndryshe, nëse një çift do të shprehte se do të presim martesën për
të kryer marrëdhënie seksuale por duam të rrimë bashkë për të provuar si është ndjesia ose
për arsye financiare?
Përgjigje: Patjetër që do mendoja ndryshe por pjesa më e madhe e çifteve tani po
bashkëjetojnë dhe mendoj se 99% e tyre e bëjnë këtë për arsye seksuale. (12, baba, 47 vjeç)
Disa pjesёmarrës me qasje fetare e kundërshtonin idenë e bashkëjetesës për shkak të
lidhjes së saj me seksin paramartesor dhe kishin dyshime nëse një çift që bashkëjetonte do të
mund të mos kryente marrëdhënie seksuale, pasi ata duhet ta kenë të mirëqenë idenë e tërheqjes
seksuale për sa kohë që janë në një marrëdhënie. Megjithatë, mendimet për bashkëjetesën
ndryshonin nga mendimet për seksin paramartesor për shkak të pasojave të mundshme negative
me të cilat mund të përballeshin njerëzit, si p.sh., me përshpejtimin e përfundimit të
marrëdhënies dhe jo me shtatzanitë e padëshiruara apo me sëmundjet seksualisht të
transmetueshme:
Nuk jam dakort më këtë. Sipas rasteve që dëgjojmë nga ata që kanë bashkëjetuar, shanset
për t’u ndarë janë shumë të mëdha, sepse mungon ai përkushtimi që ka martesa. Këto çifte
vendosin të bashkëjetojnë me idenë që, nëse nuk funksionon, do të thotë që nuk ka problem,
nuk ishte e shkruar. Është shumë e lehtë ndarja në këtë mënyrë. (19, student, 20 vjeçe)
Një pjesë e madhe e pjesёmarrësve besonin se bashkëjetesa i ekspozonte çiftet ndaj një
rreziku më të madh për t’u ndarë, madje i inkurajonte për ta bërë një gjë të tillë nëse zbulonin
gjëra të papëlqyeshme tek partneri me të cilin jetonin. Këto mundësi i bënin ato të vinin në
pikëpyetje nëse bashkëjetesa është një gjë e mirë edhe nëse nuk kishin një kundërshtim moral
për të.
Pjesёmarrësit që ishin shumë pozitivë ndaj seksit paramartesor dhe bashkëjetesës i
argumentonin qëndrimet e tyre bazuar në përfitmet që ata ofronin. Ata shprehnin se seksi
paramartesor do të ndihmonte në forcimin e marrëdhënies së një çifti, duke ndryshuar
dinamikat emocionale të marrëdhënies dhe po ashtu bashkëjetesa ishte diçka e mire, pasi do t’i
lejonte një çifti të kuptonte se çfarë do të thotë të jetosh bashkë përpara një përkushtimi
martesor:
Personalisht e shikoj njëlloj si seksin paramartesor. Të jetosh bashkë është e njёjta gjë me
të fjeturin bashkë. Kur arrin në atë pike, atëherë mund të provosh shumë emocione dhe
Page 111
111
ngjarje me të cilat duhet të përballesh përpara martesës. Kjo për shkak se në këto kohë
është bërë shumë e thjeshtë të bësh një divorc. Nëse je në një marrëdhënie dhe vendos të
bashkëjetosh dhe më pas kupton që nuk po funksionon, atëherë thjesht përfundon
marrëdhënia. Nëse martohesh me dikë dhe më pas jetoni bashkë dhe nuk funksionon,
atëherë kthehesh në statistikë divorci. (9, studente, 22 vjeçe)
Bashkëjetesa konsiderohej edhe si një periudhë prove për marrëdhënien:
Nëse do të doja të martohesha me dikë, nuk do ta bëja këtë pa e ditur se do të mund të jetoja
me të përpara martesës. Do të doja të jetonim bashkë për ca kohë dhe nëse çdo gjë do
shkonte mire, atëherë do të martohesha. (15, studente, 25 vjeçe)
Duke bashkëjetuar çiftet mendojnë se po bëjnë gjënë më të zgjuar, që do të thotë se
duan të jenë në gjendje të kuptojnë nëse martesa do të zgjasë apo jo duke njohur anët pozitive
dhe negative të njëri-tjetrit përpara se të hidhnin hapin përfundimtar. Mënyra se si pjesёmarrësit
në studim flisnin për bashkëjetesën dhe seksin paramartesor dominohej nga idetë e kushteve të
cilat do të kishin pasoja pozitive apo negative. Po t’i krahasojmё me pikëpamjet mbi
homoseksualitetin, pikëpamjet mbi divorcin, seksin paramartesor dhe bashkëjetesën nuk janë
shumë kundërshtuese. Kjo ngjan e komplikuar duke qenë se shkalla e divorcit është rritur
pothuajse gjatë së njёjtës periudhë që homoseksualiteti pati më shumë ekspozim sikurse edhe
rritja e pranueshmërisë së seksit paramartesor dhe bashkëjetesës. Të gjitha këto ndyshime mund
të rezultojnë në efektë domethënëse të brezave socialë në diskurse. Pse dalin më shumë në pah
dallimet e brezave socialë në diskurset mbi homoseksualitetin dhe jo në ato që lidhen me
çёshtjet e tjera?
Ka disa shpjegime të mundshme për këtë. Shpjegimi i parë i mundshëm është
metodologjik që do të thotë se kërkuesja mund të mos ketë bërë pyetjet e duhura apo që analiza
mund të mos ketë arritur që të kapë dallimet e brezave social që ekzitojnë. Një shpjegim i dytë
i mundshëm ka të bëjë me hetero-normativitetin: homoseksualiteti kërcënon normat shoqërore
të heteroseksualitetit, ndërsa divorci, bashkëjetesa dhe seksi nuk përbëjnë këtë kërcënim. Një
shpjegim i tretë i mundshëm është se të gjithë pjesmarërsit, pavarësisht nga mosha, kanë qenë
më të prekur nga këto çёshtje se sa nga homoseksualiteti.
Të tre nga këto faktorë mund të jenë të rëndësishëm. Sido që të jetë shpjegimi i saktë,
pikëpamjet pragmatike mbi divorcin, bashkëjetesën dhe seksin paramartesor nënvizojnë faktin
që kundërshtitë mbi homoseksualitetin strukturojnë debatin mbi martesën në të njёjtën gjini më
shumë se sa kundërshtitë mbi martesën. Martesa në të njёjtën gjini krijon debat, sepse ka më
Page 112
112
shumë kundërshti mbi kuptimet që lidhen me homoseksualitetin se sa mbi kuptimet që lidhen
me martesën. Edhe pse ekziston një konsensus mbi atë që do të thotë martesa në shoqërinë
bashkëkohore shqiptare, ajo nuk i përgjan idealit tradicional të martesës, por idesë
bashkëkohore se martesa përfshin në vetvete realitetin që çiftet divorcohen, kryejnë seks
paramartesor dhe jetojnë bashkë pa qenë të martuar.
4.3.4. Karakteristikat thelbësore të martesës
Elementi i tretë i konsensusit të asaj çka martesa do të thotë në praktikë është reflektuar
edhe në gjuhën që pjesёmarrësit kanë përdorur në këtë studim për të folur mbi karakteristikat
e një martese të mirë. Në lidhje me karakteristikat që janë të nevojshme në qoftë se një çift
kërkon të ketë një martesë të mirë dhe të fortё, pjesёmarrësit identifikuan disa karakteristika,
si dashuria, besimi dhe komunikimi, si thelbësore për një martesë të mirë dhe që karakteristika
të tjera ishin të rëndësishme për disa njërëz në rrethana të caktuara. Modelet e karakteristikave
që janë konsideruar thelbësore dhe jothelbësore në martesë janë domethënëse, sepse sugjerojnë
që si studentët, ashtu edhe prindërit kanë një sens të përbashkët të përcaktimit të martesës, që
lidhet më shumë me një përcaktim shoqëror të martesës apo përkufizim institucional, por
ndryshimet kanë të bëjnë me lidhjen e martesës me funksionin riprodhues të saj. Studentët e
konsideronin tërheqjen seksuale në marrëdhënien në çift si gjënë më të rëndësishme për një
martesë të mire, ndërsa për prindërit lindja dhe rritja e fëmijëve ishte thelbësore për martesën.
Përmbushja dhe lumturia e çiftit në marrëdhënien e tyre ishte qëndrore në idenë e përbashkët
të martesës si për studentët, ashtu edhe për prindërit e tyre. Kur u pyetën se sa e rëndësishme
ishte rritja e fëmijëve për një martesë të mirë, një pjesë e studentëve u shprehën se të pasurit
fëmijë apo rritja e tyre nuk ishte thelbësore për një çift të martuar:
Nuk mendoj se është e rëndësishme. Mendoj se është një zgjedhje personale dhe besoj se
shumë njerëz thonë që ekzistojmë për të lindur fëmijë, por unë nuk mendoj fare kështu. Nuk
ka shumë rëndësi për sa kohë që je i lumtur. (8, studente, 21 vjeçe)
Sipas fees, qëllimi në jetë është të martohesh dhe të kesh fëmijë. Kjo është diçka me të cilën
jam dhe nuk jam dakord. Besoj që të pasurit fëmijë është e rëndësishme nëse i dëshiron.
Prindërit e mi kanë miq një çift që nuk kanë fëmijë dhe nuk duan të kenë fëmijë. Nëse nuk
ke fëmijë do të thotë që nuk ke nevojë për fëmijë. (7, studente, 26 vjeçe)
Në këtë pjesë të studentëve ishte e shpeshtë shprehja se një çift nuk ka pse të lindë dhe
rrisë fëmijë, nëse nuk e dëshiron një gjë të tillë. Për to është e qartë që nuk ka asnjë arsye që
Page 113
113
një fëmijë të lindë apo të rritet nga prindër që nuk i dëshirojnë ato. Ka një logjikë pragmatike
në këtë, që do të thotë se nësë një çift dëshiron të ketë fëmijë ose jo, varet nga përmbushja e
nevojave dhe dëshirave të çiftit. Pavarësisht faktit që riprodhimi për disa studentë nuk
konsiderohet si thelbësor për martesën, ajo që ka rol thelbësor në përcaktimin e martesës për
to është seksi dhe tërheqja seksuale. Pjesa më e madhe e prindërve nuk e përmendën tërheqjen
seksuale si ndër karakteristikat më të rëndësishme të një martese, por që ajo është thelbësore të
paktën në fillim:
Ndoshta nuk do isha martuar nësë s’do të kishte ndodhur (qesh). Por kur përfundimisht e
ndan mendjen për zgjedhjen e jetës, e di edhe që me kalimin kohës do të ketë ndryshime të
vazhdueshme dhe duhet të përshtatesh me ndryshimet. (10, nënë, 51 vjeç)
Mendoj se është shumë e rëndësishme, sepse, nëse nuk të tërheq seksualisht personi,
atëherë do kërkosh dikë që është tërheqës, që nuk është gruaja apo burri jot dhe kjo mund
të shkaktojë problem në çift. (10, nënë, 51 vjeç)
Tërheqja seksuale konsiderohet si e rëndësishme, sepse i mban çiftet të bashkuar dhe
gjithashtu ndihmon në parandalimin e tradhëtisë. Kjo mënyrë e të folurit mbi tërheqjen seksuale
nuk tregon që seksi është thelbësor pёr përcaktimin e martesës, por që është i rëndësishëm.
Megjithatë, reagimet e pjesёmarrësve për skenarët hipotetikë ku seksi u hoq nga martesa,
tregon që martesa përcaktohet, të paktën pjesërisht, nga seksi. Në fund të diskutimit mbi
martesën në të njёjtën gjini pjesёmarrësit që nuk kundërshtonin fuqimisht martesën në të njёjtën
gjini, janë pyetur se çfarë mendonin për lejimin për t’u martuar dy persona heteroseksualë të
së njёjtës gjini, si p.sh., shokët e ngushtë. Pyetja shkaktoi një sërë reagimesh që varionin nga e
qeshura deri te nervozizmi, gjë e cila tregon se kuptimi i martesës do të dhunohej fort nga ky
shembull:
Pyetje: Çfarë do të mendoje nësë dy njerëz në të njёjtën gjini, le të themi shokë të mirë,
shokë dhome universiteti apo diçka e tillë, të cilët të dy janë heteroseksualë dhe nuk kanë
tërheqje për njëri-tjetrin, kanë vendosur të martohen?
Përgjigje: Do të ishte një budallëk (qesh). Më duket pa kuptim (qesh). (18, nënë, 47 vjeçe)
Mendoj se është diçka e ndyrë. Kjo nuk është dashuri. Martesa ka të bëjë me dashurinë.
Ata thjesht do abuzonin me fjalën martesë, konceptin e saj dhe do ta përdornin atë për
arsye financiare ndoshta. Nuk arrij të mendoj për këtë gjë. (19, student, 20 vjeç)
Page 114
114
Sipas disa pjesёmarrësve, ndonjëherë çiftet në gjini të kundërt martohen për arsye të
tjera që s’kanë të bëjnë më tërheqjen ndaj njëri-tjetrit, por për përfitime financiare. Fakti që ky
skenar bënte pak kuptim për to, tregon se sa thelbësore është ideja e tërheqjes seksuale dhe
seksit po ashtu në kuptimin që i japin martesës. Është e qartë që seksi është pjesë përbërëse e
kuptimit të martesës për shumicën e pjesёmarrësve, pa qënë e nevojshme as të flasësh për të.
Por rëndësia e tërheqjes seksuale në domethënien e martesës bëhet e dukshme kur ata pyeten
të imagjinojnë martesën pa të. Mënyra si folёn pjesёmarrësit folën për ndarjen gjinore të punës
në familje tregon se shumica prej tyre nuk mbrojnë një ide të ndarjes së rreptë gjinore të punës.
Disa prej tyre mohonin dallimet e qenësishme gjinore ndërmjet burrave dhe grave, si dhe kishin
një përkufizim heteroseksual të martesës:
Pyetje: Si mendon se një çift duhet t’i ndajë përgjegjësitë e fitimit të parave për të jetuar,
për kujdesin e shtëpisë dhe rritjen e fëmijës?
Përgjigje: Në mënyrë të barabartë duke dhënë maksimumin secili.
Pyetje: Në gjithçka?
Përgjigje: Po, në gjithçka. Prandaj quhet marrëdhënie.
Pyetje: A mendon se gratë dhe burrat janë më të aftë në disa gjëra se sa në disa të tjera?
Përgjigje: Jo, unë i kam mësuar gruas sime si të gatuajë dhe për disa gjëra të tjera në
shtëpi. (5, baba, 49 vjeç)
Babai më lart bazohet në përvojën e tij personale për të hedhur poshtë mentalitetin e
zakonshëm që gratë kanë disa role të caktuara që nuk mund t’i kryejnë burrat duke shprehur se
martesa kërkon përkushtim të plotë nga të dy partnerët për detyrimet e përbashkëta. Një pjesë
e pjesёmarrësve me qasje fetare iu përgjigjën këtyre pyetjeve ndryshe duke folur për ndarjen e
punëve në martesë në terma pragmatikë dhe joideologjikë.
Natyrisht që e folura nuk duhet të ngatërrohet me veprimin pasi një pjesë domethënëse
e pjesёmarrësve sillen apo do të sillen në mënyra që përforcojnë ideologjitë tradicionale të
përkatësisë gjinore, pavarësisht se sa egaitariane mund të duken pikëpamjet e tyre. Megjithatë,
është domethënëse që një ndarje e rreptë e roleve brenda familjes nuk ishte e shprehur shpesh.
Mbrojtjet e ideologjive të përkatësisë gjinore tradicionale lidheshin me karakteristika si qasja
fetare dhe pikëpamja konservatore.
Ky konsensus kulturor në përcaktimin e martesës i forcon pozitat ideologjike të
advokimit të martesës në të njёjtën gjini. Fakti që disa njerëz nuk e konsiderojnë lindjen e
fëmijëve si thelbësore për martesën e kombinuar me një rënie relative të ideologjive
tradicionale të përkatësisë gjinore dhe mënyrave individualiste e pragmatike të të folurit mbi
Page 115
115
martesën, do të thotë që sot ka më pak baza ideologjike për kundërshtimin e martesës në të
njёjtën gjini se sa në të kaluarën. Edhe pse përkatësia gjinore ndikon në përcaktimin
heteroseksual dhe fetar të martesës, dallimet gjinore të çiftit ndikojnë më pak se sa
karakteristikat e tjera si dashuria, komunikimi dhe ndarja e vlerave të përbashkëta.
Për më tepër, fakti që seksi dhe tërheqja seksuale konsideroheshin si të rëndësishme në
martesë, do të thotë që çёshtja e martesës për njerëzit me tërheqje homoseksuale është e
vlefshme dhe nuk mund të lidhet me sugjerimin se personat gej dhe lesbike mund të martohen
me persona të gjinisë së kundërt, pasi nuk do të ishin seksualisht të tërhequr nga partneri i tyre.
Sugjerimi që dikush të martohet me dikë më të cilin nuk ka tërheqje seksuale bie në
kundërshtim me kuptimin e përbashkët që njerëzit i japin martesës. Kjo nuk përbën një dilemë
për personat që e konsiderojnë homoseksualitetin si një akt të pamoralshëm të cilit njerëzit
duhet t’i rezistojnë. Për personat që pranojnë homoseksualitetin si një orientim seksual përbën
problem ёshtё përjashtimi i tyre nga të drejtat dhe përfitimet e martesës.
Qëndrimet pozitive që pjesёmarrësit shprehën mbi martesën, mënyra pragmatike e të
folurit mbi divorcin, bashkëjetesën dhe seksin paramartesor, si dhe të folurit për karakteristikat
e një martese të mirë tregon se ata në përgjithësi kishin një kuptim të përbashkët të domethënies
së martesës, pavarësisht moshёs apo besimit fetar. Në analizat e mëposhtme, do të
përqëndrohemi në ngashmëritë dhe jo në dallimet e pikëpamjeve të pjesёmarresve, pasi
ngjashmëritë ndihmojnë në të kuptuarin se pse qëndrimet mbi homoseksualitetin luajnë një rol
më të madh se sa qëndrimet mbi martesën në formimin e pikëpamjeve mbi martesën në të
njёjtën gjini. Përveç kësaj, këto ngjashmëri tregojnë se si ndryshimet në lidhje me përkatësinë
gjinore, martesën dhe strukturën e familjes në dekadat e fundit kanë zbutur kufizimet idelogjike
për sa i përket homoseksualitetit. Në një shoqëri e cila është më egalitariane për sa i përket
ndarjes gjinore, më pranuese ndaj formave të ndryshme të familjes, bazat kulturore për
mbështetjen e martesës në të të njёjtën gjini duken logjike për t’u diskutuar.
4.3.4. Ideja e martesës në diskurset mbi martesën në të njёjtën gjini
Diskurset mbi martesën në të njёjtën gjini bazohen në besimet, qëndrimet, vlerat dhe
kontaktet me persona gej dhe lesbike, gjithashtu ato mbështeten në përkufizimin kulturor të
martesës. Ajo çfarë i dallon kundërshtitë mbi martesën në të njёjtën gjini nga çёshtja e të
drejtave të personave gej dhe lesbike lidhet me idenë e martesës si në përkufizimin e saj të
drejtëpërdrejtë, ashtu edhe në domethëniet e saj tё ndryshme. Për disa pjesёmarrës domethënia
e martesës është në qendër të diskurseve mbi martesën në të njёjtën gjini.
Page 116
116
Pyetje: Ke dëgjuar diçka mbi debatin e martesës në të njёjtën gjini?
Përgjigje: Po, kam dëgjuar. E kundërshtoj dhe kundërshtoj që mund të quhet martesë dhe
jam kundër lejimit. Nëse duan që të kenë një marrëveshje ligjore për të pasur disa përfitime,
është një gjë, por ta quash martesë s’është në rregull. Martesa duhet të jetë ndërmjet gruas
dhe burrit. (10, nënë, 51 vjeçe)
Kam dëgjuar shpesh në diskutime shoqërie se një gjë e tillë do të shkelte shenjtërinë e
martesës, por unë besoj se kjo nuk është e vërtetë. Bëhet fjalë për dy njerëz që e duan njëri-
tjetrin dhe duan të martohen. Është budallëk të martohesh, por, nësë do të martohesh, duhet
ta bësh me dikë që dashuron dhe, nësë ky person ka të njёjtën gjini me ty është zgjedhja
jote. (15, studente, 25 vjeçe)
Në këto dy raste tregohet se përcaktimi i martesës përdoret si kur kundërshtohet ashtu
edhe kur mbështetet martesa në të njёjtën gjini për të artikuluar mendime mbi çёshtjen. Në
rastin e parë, dallimi gjinor është konsideruar thelbësor në domethënien e martesës, pa marrë
parasysh ndjenjat që dikush ka në lidhje me homoseksualitetin ndërsa në të dytin, gjinia e çiftit
konsiderohet e parëndësishme, pasi ajo që përcakton martesën, është dashuria ndërmjet dy
njerëzve. Pra, përcaktimi i martesës luan një rol të rëndësishëm në përcaktimin e diskurseve
mbi martesën në të njёjtën gjini.
Ekziston një konflikt i qenësishëm në përcaktimin e martesës në diskurset mbi martesën
në të njёjtën gjini që kornizon në mënyrë domethënëse debatin: konflikti ndërmjet përcaktimit
fetar dhe civil të martesës. Ky konflikt është një konflikt i qartë ligjor dhe ideologjik dhe
strukturon debatin duke përcaktuar kufinjtë e kundërshtimit ndaj martesës në të njёjtën gjini.
Konflikti ndërmjet përcaktimit fetar dhe civil bazohet në idetë e asaj që vihet në
pikëpyetje nga debati i martesës në të njёjtën gjini, si dhe rolit që duhet të kenë besimet fetare
në këtë debat. Mbrojtësit e përcaktimit fetar të martesës e shikojnë martesën si një lidhje të
shenjtë nga Zoti ndërmjet një gruaje dhe një burri, e cila duhej të mbrohej nga autoritetet
njerëzore nga rreziku i marrëdhënieve të pamoralshme homoseksuale. Ata argumentojnë që
martesa mund të kryhet vetëm nga çiftet me gjini të kundёrt, jo domosdoshmërisht sepse ato
besojnë që lindja e fëmijëve duhet të jetë rezultat i martesës, por sepse thjesht është rruga
natyrore e gjërave. Ndërsa mbrojtësit e përcaktimit civil të martesës nuk pranojnë që kuptimet
fetare të martesës të kenë një rol legjitim në formimin e politikave qeveritare mbi martesën dhe
që e vetmja çёshtje e rëndësishme në debatin mbi martesën në të njёjtën gjini është zgjerim i
të drejtave dhe përfitimeve që vijnë nga martesat civile të të gjithë çifteve.
Page 117
117
Duke qenë se këto konflikte kryesisht ndodhin në nivele të ndryshme, pozicioni që një
person merr në një konflikt nuk korrespondon domosdoshmërisht me pozicionin që merr në
konfliktin tjetër. Në përgjithësi, përcaktimet fetare apo heteroseksuale të martesës kanë më
shumë gjasa të përdoret në diskurset kundërshtuese mbi martesën në të njёjtën gjini, ndërkohë
që përcaktimet civile dhe shoqërore të martesës përdoren më shumë në diskurset mbështetëse
mbi martesën në të njёjtën gjini. Këto përcaktime të ndryshme kur kombinohen me grupe të
veçanta të qëndrimeve mbi homoseksualitetin, janë të lidhura gjithashtu me diskurset e mesme.
4.4. Dallimet e lidhura me brezin
4.4.1. Ndikimet e ndryshme të periudhës në secilin brez
Nëse ndryshimet e lidhura me brezin në diskursin mbi martesën në të njёjtën gjini u
atribuohen proceseve sociale të brezave, atëherë ne duhet të shohim diskurset që përputhen me
argumentin teorik të shprehur më lart: periudha historike në Shqipëri pas viteve ’90
karakterizohet nga ndryshime domethënëse në kuptimin kulturor të përkatësisë gjinore,
seksualitetit, martesës, familjes si dhe faktit qё anëtarët e çdo brezi social përjetuan atë periudhë
ndryshimi në mënyra të ndryshme për shkak të kohës kur u rritёn. Intervistat e kryera tregojnë
se pjesёmarrësit në studim përceptojnë që shoqëria ka ndryshuar në mënyrë domethënëse që
nga viti 1990, sidomos në lidhje me homoseksualitetin. Për më tepër, mënyra se si prindërit
dhe studentët flasin mbi homoseksualitetin tregon se kuptimi kulturor i homoseksualitetit që
mbizotëronte në kohën kur janë rritur ata, ka pasoja të ndryshme në diskurset e tyre. Te
pjesёmarrësit në studim ishte i përhapur përceptimi që shoqëria ka ndryshuar në mënyrë të
ndjeshme në lidhje me trajtimin e personave gej dhe lesbike. Fakti që ata mendonin se Shqipëria
po kalonte në një periudhë të liberalizimit në lidhje me homoseksualitetin, është në përputhje
me pritshmërinë që ndryshimi i kuptimeve kulturore të homoseksualitetit është i rëndësishëm
në shpjegimin e shumëllojshmërisë së mënyrës se si njerëzit flasin mbi homoseksualitetin dhe
martesën në të njёjtën gjini. Në lidhje me idenë e natyrës së ndryshimeve, pjesa më e madhe e
pjesёmarrësve shprehën se sot është më e pranueshme të jesh një person gej apo lesbike se sa
në të kaluarën:
Mendoj se homoseksualiteti po përhapet gjithnjë e më shumë në Shqipëri. Ndoshta e kam
gabim, por më duket sikur njerëzit po e pranojnë gjithnjë e më shumë duke dëgjuar përditё
më shumë raste. (12, studente, 22 vjeç)
Page 118
118
Mesa kam kuptuar, po bëhet si diçka normale dhe ka edhe mbështetje të disa grupeve në
shoqëri krahasuar me më përpara kur ishte i pakonceptueshëm edhe fenomeni. (10, nënë,
51 vjeç)
Tani dëgjohen për raste të nxënësve në gjimnaze dhe sot duket sikur është pak më e
pranueshme, edhe në qytete të tjera të mëdha përveç Tiranës. (19, baba, 54 vjeç)
Si studentët, ashtu edhe prindërit u shprehën se personat gej dhe lesbike kanë më shumë
gjasa që të jenë më të hapur mbi orientimin e tyre seksual dhe që ka një pranueshmëri më të
madhe në komunitet. Një student kujtoi një rast në të cilin kishte dëgjuar që dikush në shkollën
e tij identifikohej si person gej dhe gjatë bisedës ai shprehet thjesht dhe pa ngjyrime
emocionale:
Nuk e di nëse lajmi për atë doli përpara se unë të ikja nga ajo shkollë, pasi nuk besoj se
ishte një lajm shumë i përhapur. Por kam dëgjuar dikë të thoshte se ai ishte gej dhe kam
thënë me vete “Ok, punë e tij”. Mendoj se shumë persona kishin dyshimet e tyre edhe më
përpara. (3, student, 22 vjeç)
Për studentin në fjalë fakti që ky person identifikohej si gej nuk përbënte për të ndonjë
habi të madhe, madje ai as nuk mbante mend nëse ai vazhdonte të ishte në shkollë të mesme
në atë kohë. Në përceptimin e tij nuk dukej se kishte një stigmë negative që do të ndodhte
shumë vjet më përpara. Ky diskurs i ndryshimit shoqëror nuk kufizohej vetëm në të folurën
mbi homoseksualitetin, por lidhej edhe me institucionin e martesës dhe marrëdhëniet gjinore
në mënyrë më të përgjithshme.
Sa më të moshuar të jenë njerëzit, aq më shumë do të thonë që “Po”, pasi ato bëjnë
krahasime më kohën e tyre. Tani koha po ndryshon. A është martesa në krizë? Nuk mendoj
se është me patjetër, por është duke ndryshuar, nuk e di nësë për mirë apo për keq.
Gjithsesi, nuk është siç ka qenë më përpara. Shoqëria po ndryshon. Çdo gjë po ndryshon.
(14, student, 19 vjeç)
Ajo shpjegon se ndryshimi social është normal. Po ashtu, në përgjigje të pyetjes në
lidhje me ndarjen gjinore të punës në familje një nënë flet mbi ndryshimet që kanë ndodhur në
kohë:
Mendoj se në kohët moderne të sotme ku të dy partnerët punojnë, po ashtu duhet të ndajnë
detyrimet bashkë. Ka qenë shumë ndryshe kur jam rritur unë, sepse roli i përgjithshëm i
Page 119
119
grave ishte të rrinin në shtëpi për t’u kujdesur për familjen ndërsa burri duhej të fitonte
bukën e gojës për familjen. Pastaj gratë për shumë arsye filluan të kuptojnë se mund të
bënin shumë gjëra që mendonin se nuk u përkisnin atyre. Gjëja më e mirë në lidhje me këtë
ka të bëjë me të drejtën e grave për të zgjedhur. (1, nënë, 50 vjeçe)
Në lidhje me homoseksualitetin, përkatësinë gjinore dhe familjen, si prindërit ashtu
edhe studentët shprehnin se kanë ndodhur ndryshime domethënëse në të kaluarën e afërt. Fakti
që komentet mbi ndryshimin shoqëror kanë qenë të shpeshta, tregojnë se “kohët po
ndryshojnë”; janë pjesë e një kuptimi të përbashkët të të kuptuarit të këtyre çёshtjeve.
Si studentët, ashtu edhe prindërit kanë përceptime të njёjta që shoqëria po ndryshon,
por ata ndryshojnë në të menduarin se si pasojat e kësaj periudhe të ndryshimit të shpejtë social
bëhen të dukshme në diskurset mbi homoseksualitetin dhe martesën në të njёjtën gjini. Të
folurit mbi homoseksualitetin në periudhën kur prindërit dhe studentët kanë qenë në gjimnaz
apo universitet dhe narrativat e ndryshimit të qëndrimeve tregojnë se si dy brezat socialë ishin
ndikuar në mënyra të ndryshme nga liberalizimi i qëndrimeve në lidhje me homoseksualitetin.
Të folurit e prindërve mbi homoseksualitetin në kohën kur ishin të rinj reflekton faktin që
homoseksualiteti ishte tejet i stigmatizuar dhe shpesh i panjohur gjatë asaj periudhe dhe që
prindërit i përshkruajnë ato qëndrime si arsyetim të qëndrimeve të vazhdueshme negative.
Ndërsa studentët, kur flasin për homoseksualitetin duke iu referuar kohës kur ishin më të vegjël,
reflektojnё rritjen e tolerancës dhe pranueshmërinë për tё. Kështu, idetë e prindërve të lidhura
me ndryshimet e qëndrimeve reflektojnë faktin që ata kanë jetuar një periudhë të ndryshimeve
të shpejta sociale, ku dominonin gjërësisht qëndrimet negative mbi homoseksualitetin, ndërsa
idetë e studentëve mbi ndryshimin e qëndrimeve reflektojnë procesin e pjekurisë nga fëmijë në
të rritur më shumë sesa reflektimin e qëndrimeve tashmë të përcaktuara.
4.4.2. Përvojat gjatë jetës dhe vazhdimësia e qëndrimeve
Efektet e dallueshme të periudhës së ndryshimit social në çdo brez social janë të
dukshme në mënyrën se si ato flasin për homoseksualitetin, të cilat janë formuar gjatë rritjes.
Studentët ishin më të prirur për të zhvilluar qëndrime pozitive ndaj personave gej dhe lesbike
gjatë gjimnazit, ndërsa prindërit gjatë kohës së gjimnazit e njihnin shumë pak si fenomen. Kjo
dallohet lehtë nga fakti që kuptimi kulturor i homoseksualitetit ishte i ndryshëm gjatë kohës së
gjimnazit te secili brez social. Ndërsa duket se një pjesë e madhe e studentëve e marrin për të
mirëqenë që personat gej dhe lesbike ndryshojnë thjesht nga lloji i tërheqjes që kanë, prindërit
u shprehën se homoseksualiteti ishte i tejet i stigmatizuar që në kohën kur ata ishin rritur për të
Page 120
120
shpjeguar vazhdimësinë e qëndrimeve negative ndaj personave gej dhe lesbike. Prindërit
treguan se nё kohёn kur janё rritur homoseksualiteti në opinionin e përgjithshëm ishte negative
dhe se rastet e identifikimit të personave gej ishin të rralla dhe se nuk kishin njohur personalisht
asnjë person gej gjatë kohës së gjimnazit apo universitetit:
Do të ishte shumë negative. Asnjëherë nuk është folur për këtë temë edhe kur kishte ndonjë
dyshim për dikë që kishte sjellje femërore. Mbaj mend që vajza ime kishte një festë të një
djali që konsiderohej gej dhe ai ishte shumë i sjellshëm dhe mbahej si gallata e grupit. Kjo
s’do të kishte pasur shans të ndodhte kur unë kam qenë në shkollë të mesme. Me siguri do
ta kishte pësuar keq. (14, nënë, 48 vjeçe)
Në fjalët e saj nëna vë në dukje dallimin e përvojës së saj në shkollë të mesme me atë
të vajzës së saj për të përshkruar se sa negativ do të konsiderohej homoseksualiteti në atë kohë.
Shpesh prindërit bënin dallimin e njohjeve aktuale tё fëmijëve të tyre me persona gej dhe
lesbike dhe përvojave të tyre kur ata ishin në të njёjtën moshë për të shprehur se sa fenomen i
stigmatizuar ka qenë, se sa rrallё dëgjohej për tёapo edhe tё dhe sa i panjohur ishte në shoqëri.
Pikëtakimi i brezit të prindërve me një kuptim më negativ të opininionit publik mbi
homoseksualitetin vazhdon të jetë i dukshëm në diskurset e tyre, të cilët mbajnë qëndrime
negative të zhvilluara gjatë kohës kur kanë qenë të rinj. Pjesa më e madhe e prindërve e
arsyetonin kundërshtimin mbi martesën në të njёjtën gjini dhe homoseksualitetin të lidhur me
mënyrën se si janë rritur:
Nuk mendoj se një djalë duhet të merret me një djalë dhe një vajzë me një vajzë. E kam
shumë të vështirë ta mendoj dhe këto lloj njerëzish më frikësojnë. Kështu jam rritur unë
dhe besoj dhe brezi im. (7, nënë, 46 vjeçe)
Ajo ka vështirësi në shpjegimin se pse ka qëndrime negative mbi personat gej dhe
lesbike. Heteroseksualiteti duket diçka e natyrshme për të dhe se mënyra se si ndihet tani për
homoseksualitetin lidhet me faktin se ajo është rritur duke pasur këto mendime. Qëndrimet e
saj të vazhdueshme negative shfaqen si objekt i mësimeve të hershme që e konsiderojnë
homoseksualitetin të gabuar. Disa prindër të tjerë në përpjekje për të kapërcyer qëndrimet e
tyre negative më të cilat janë rritur mendonin se homoseksualiteti, gjithsesi, ishte në
kundërshtim me atë qё mendonin se duhet të ndjenin. Për shembull, më poshtë kemi rastin e
një nëne, e cila mbështet martesën në të njёjtën gjini dhe shprehet se ekziston një mendim
brenda saj që është negativ ndaj homoseksualitetit:
Page 121
121
Nuk mund të them se jam plotësisht dakord që vajza ime të martohet me një vajzë. Kur je
fëmijë apo adoleshent, ke disa mendime që të rrënjosen në trurin tënd dhe nuk mund t’i
ndryshosh ato të gjitha, pavarësisht se sa mundohesh që të jesh mendje hapur. Nuk kam
çfarë të bëj. Nuk jam paragjykuese, por do ndihesha në siklet po të qëndroja në një ambient
me persona të tillë. (16, nënë, 52 vjeçe)
Ajo krahason mendimet e rrënjosura negative mbi homoseksualitetin dhe përpiqet që
të tejkalojë qëndrimet e vjetra që ua atribuon vlerave tradicionale shoqërore me të cilat është
rritur, të cilat mendon se nuk janë më të pranueshme. Në mënyrë të ngjashme, në rastin më
poshtë gjykimi moral mbi imoralitetin e homoseksualitetit që është rrënjosur tek ajo vazhdon
të ketë ndikim, edhe pse përpiqet që ta refuzojë atë:
Më përpara kam thënë “është shumë e shpifur”, por mendoj se kjo ishte ide e të tjerëve që
ishte bërë pjesë e mendimeve të mia. Sot përpiqem të mos mendoj kështu dhe pse mos të
gënjej, ndonjëherë edhe e mendoj një gjë të tillë pa dashur. I them vetes se nuk kam pse të
jem unë gjykuese, por ndonjëherë e kap veten duke menduar që është e gabuar dhe nuk më
dua të mendoj kështu. (11, nënë, 60 vjeçe)
Fakti që prindërit që mbështesin apo kundërshtojnë martesën në të njёjtën gjini shprehin
qëndrime negative mbi homoseksualitetin si pasojë e brendësimit të qëndrimeve tradicionale
në kohën kur janë rritur, lidhet me ndikime të forta dhe tё qëndrueshme në qëndrimet e tyre
mbi homoseksualitetin dhe martesën në të njёjtën gjini. Në dallim nga kjo, studentët dukej se
kishin zhvilluar qëndrime më pozitive dhe tolerante ndaj personave në të njёjtën gjini gjatë
përvojave në gjimnaz dhe nё universitet. Përgjithësisht studentët flisnin për njerëzit që
identifikoheshin si persona gej si diçka jo shumë problematike në ditët e sotme dhe ata kishin
më pak prirje se sa prindërit e tyre për të pasur qëndrime negative në lidhje me kontaktet me
personat gej dhe lesbike. Për shembull, një student 21 vjeç sjell ndërmend rastin e një djali që
kishte njohur në shkollën e mesme, i cili identifikohej si gej:
Përgjigje: Ka qenë një djalë që ishte gej në shkollën time, me të cilën më ka rastisur të luaja
futboll dhe ajo që kam menduar ka qenë “punë e madhe, punë për të”.
Pyetje: A kishe ndonjë reagim negativ kur e zbulove një gjë të tillë?
Përgjigje: Me thënë të drejtën nuk e prisja. Prisja që të reagoja keq. Nëse ti je gej, është ok
për mua. Ti bëj çfarë të duash dhe unë bëj çfarë të dua. S’ka asnjë problem këtu. (11,
student, 21 vjeç)
Page 122
122
Kjo tolerancë e të njohurit dikë që është gej apo lesbike, nuk ishte e rrallë në mesin e
studentëve të kampionit të këtij studimi. Studentët e përshkruan orientimin seksual të personave
gej si jokërcënues, si diçka që nuk ishte çёshtje e tyre dhe që nuk i prek ato në një mënyrë
domethënëse. Megjithatë, homoseksualiteti vazhdon të stigmatizohet dhe të ketë kuptim
negativ në tërësi në shoqëri dhe veçanërisht në kontekstin e gjimnazit. Identifikimi si person
gej mbart me vete rreziqe të konsiderueshme:
Pyetje: Si trajtohej në shkollë të mesme ky djali që njihje?
Përgjigje: Jo dhe aq mirë. Një herë ka ndodhur një sherr në palestrën e shkollës, të cilën
unë nuk e pashë personalisht por ma treguan si diçka shumë të rëndë.
Pyetje: A ishte mendimi i bashkëmoshatarëve që të mos i rrinin afër?
Përgjigje: Po, kështu ishte. Ka pasur nxënës që ishin një vit më të mëdhenj të cilët i kishin
vendosur nofka këtij djalit për ta poshtëruar dhe kishte shumë momente të sikletshme. (11,
student, 21 vjeç)
Situata që përshkruan studenti më lart paraqet atmosferën e përgjithshme të gjimnazit
të studentëve në kampionin e këtij studimi, ku homoseksualiteti stigmatizohej dhe personat që
identifikoheshin si gej ishin të ekspozuar ndaj talljeve e ndonjëherë edhe ndaj dhunës. Në të
njёjtën kohë, sot ka mbështetje më të madhe dhe rritje të tolerancës dhe pranueshmërisë së
personave gej dhe lesbike në gjimnaze. Studentë të shumtë u shprehën se ka pasur edhe
aktivitete gjatë gjimnazit, të cilat kishin qëllim sensibilizimi mbi stigmën me të cilën
përballeshin personat gej dhe lesbike. Këto aktivitete kishin për qëllim rritjen e qëndrimeve të
tolerances ndaj tyre përmes një mjedisi mbështetës për të krijuar marrëdhënie sa më të
shëndetshme ndërmjet bashkëmoshatarëve.
Në përgjithësi, ndjesia e prezantimit të studentëve me persona gej dhe lesbike sot është
më pak negative dhe stigmatizuese nga ajo që shprehet nga prindërit e tyre. Prindërit gjatë jetës
së tyre kanë krijuar një kuptim të homoseksualitetit që është negativ dhe ata vazhdojnë të ruajnë
mendime të tilla, të cilat janë zhvilluar përgjatë stadeve të ndryshme të jetës së tyre. Ndërsa
periudha e rritjes së pranueshmërisë së homoseksualitetit dhe deklarimit të orientimit të
seksualitetit të personave gej dhe lesbike duket se ka inkurajuar studentët që të përshtasin
qëndrime më tolerante dhe pranueshmërie.
Page 123
123
4.4.3. Shprehja e ndryshimit të qëndrimeve
Anëtarët e të dy brezave socialë treguan se mendimet e tyre ndaj homoseksualitetit kanë
ndryshuar përgjatë rrjedhës së jetës, por shprehja e ndryshimit të qëndrimeve pasqyron procese
të ndryshme. Te prindërit shprehja e ndryshimit të qëndrimit reflekton procesin e ndryshimit të
pikëpamjeve ekzistuese mbi homoseksualitetin si pasojë e një periudhe të një tolerance më të
madhe ndaj homoseksualitetit. Ndërkohë që qëndrimet e tyre kanë qenë dikur negative, fakti
që ata kanë jetuar gjatë një periudhe të ndryshimit të konsiderimit të homoseksualitetit,
ndihmon të shpjegohet se pse tani ata kanë qëndrime më pozitive. Shprehjet e prindërve
zakonisht përqëndroheshin në rëndësinë e të njohurit të personave që identifikoheshin si gej
apo lesbike për të kuptuar që ata ishin njërëz të zakonshëm. Kur kanë qenë më të rinj,
homoseksualiteti konsiderohej gjerësisht si i gabuar, por, pasi kanë pasur mundësinë të kenë
njohje apo kontakte personale me persona gej dhe lesbike, prindërit kanë filluar të kuptojnë se
nuk ishin ndryshe nga ata:
Para disa vitesh më tmerronin kur mendoja apo kur flitej për homoseksualitetin. Tani në
këtë moshë që më ka rënë rasti edhe të njoh dike përmes një njohjeje timen personale apo
edhe nga televizori, kam kuptuar se nuk janë ndryshe nga pjesa tjetër e shoqërisë, përveç
preferencave të tyre seksuale. Me sa duket jam më pranuese dhe nuk përbën më shumë
problem për mua. (11, nënë, 60 vjeçe)
Nëna më lart ia atribuon rritjen e pranueshmërisë ndaj personave gej dhe lesbike njohjes
me to, duke vënë në dukje dallimin e reagimeve që do kishte pasur më përpara në rrethin e tij
shoqëror. Një nënë 41 vjeçe po ashtu tregoi se sa shumë kishin ndryshuar pikëpamjet e saj mbi
homoseksualitetin me kalimin e kohёs:
Duhet ta pranoj që në fillim kur shpërtheu si çёshtje në televizor më shqetësonin shumë
njerëz të tillë, pastaj kam filluar të mendoj se kjo ishte e gabuar. Më rritjen e fëmijëve, duke
dëgjuar edhe mendimet e tyre fillova të jem më pranuese, pasi vajza ime njihte dikë që ishte
gej dhe, pas prezantimit me të, kam krijuar një mendim edhe më të mirë se sa për një pjesë
të madhe të shokëve të tjerë të saj. (15, nënë, 52 vjeçe)
Në fjalët e saj vlen të përmendet se kontaktin e saj personal me një person gej e fitoi
përmes vajzës së saj dhe se në disa raste prindërit shprehën se përvojat dhe opinionet e fëmijëve
të tyre kanë ndikuar në ndryshimin e qëndrimeve në një farë mase në lidhje me
homoseksualitetin.
Page 124
124
Këto shprehje të ndryshimit të qëndrimit mund të kuptohen përmes logjikës teorike të
brezit social dhe ndikimeve të periudhës. Nëse do të hipotetizonim të kundërtën: nëse periudha
e liberalizimit të qëndrimeve ndaj homoseksualitetit nuk do të kishte ndodhur dhe personat gej
dhe lesbike nuk do të ishin ekspozuar më shumë mbi jetën e tyre personale dhe të
portretizoheshin si normalë në media, atëherë do të kishte më pak gjasa që të ndodhte kontakti
personal dhe se do të ishin sfiduar mësimet më të hershme që homoseksualiteti është i gabuar.
Duke qenë se ata kanë jetuar në këtë peridhë historike, qëndrimet e tyre janë liberalizuar duke
qenë gjithnjë e më të pranuese që homoseksualiteti është një pjesë e pandarë e identitetit të një
njeriu dhe që duhet të ketë tolerancë për këtë.
Ka pasur edhe shprehje të tjera të ndryshimit të qëndrimit nga prindërit, të cilat
pasqyrojnë se të jetuarit në këtë periudhë historike ka ndikuar në ndryshimin e botëkuptimeve
të tyre. Për shembull, një baba foli mbi pikëpamjet e tij të ndryshuara mbi homoseksualitetin
dhe martesën në të njёjtën gjini duke iu referuar vlerësimit më kompleks që i bënte botës. Për
shkak të përvojës së tij në familje me një person me aftësi të kufizuara, që përbën një grup jo
plotësisht të pranuar në shoqëri, ai nuk e shikon botën në terma të thjeshtë të së drejtës dhe së
gabuarës:
Jeta është një kompleks situatash e mendimesh dhe në familjen time kemi kaluar shumë
vështirësi dhe ka pasur disa raste ku kemi rrezikuar të humbnim djalin tonë. Ata që na janë
gjendur, ata që janë ofruar për të ndihmuar, nuk ishin njerëzit më të afërt. Mendimet e mia
kanë ndryshuar shumë. Ka qenë një kohë kur kam menduar se nuk do t’i pranoja kurrë
njërëzit homoseksualë, por sot s’kam këto mendime. Një fëmijë nuk duhet të vlerësohet si
më i mirë apo më i keq se dikush tjetër për arsye të tërheqjes që ka, sepse ajo që ka rëndësi
është të jetë i shëndetshëm dhe të ketë mundësi ta jetojë jetën e tij. (3, baba, 52 vjeç)
Për shkak të përvojës në familjen e tij me aftësinë e kufizuar, ai është bërë më tolerant
dhe pranues i njerëzve që janë të ndryshëm nga ai dhe nuk është më i gatshëm ta gjykojë dikë
negativisht për shkak të orientimit seksual.
Edhe pse nuk ka një mënyrë për të verifikuar nëse kontakti personal apo përvojat me
grupe të tjera të stigmatizuara shkaktojnë këto ndryshime qëndrimesh, vlen të theksohet se ato
paraqesin thjesht histori që kanë ndërtuar në mënyrë që të shpjegojnë se pse mendojnë se
pikëpamjet e tyre kanë ndryshuar. Ajo çfarë është thelbësore, lidhet me faktin e tё jetuarit në
një kohë ndryshimi në mënyrën e konsiderimit të homoseksualitetit në opinionin e
përgjithshëm publik, një periudhë e liberalizimit të shpejtë të qëndrimeve dhe po ashtu edhe të
paraqitjes së homoseksualitetit në media dhe në jetën e përditshme. Kjo zhvendosje e gjërë e
Page 125
125
shoqërisë në drejtim të një tolerance më të madhe dhe përpjekjeve për të pranuar personat gej
dhe lesbike pa dyshim ka luajtuar rol në inkurajimin e këtyre njerëzve që të kenë pikëpamje
më tolerante ndaj tyre.
Shprehjet e ndryshimit të qëndrimit të raportuara nga studentët pasqyrojnë më shpesh
procesin e maturimit të tyre nga fëmijë në të rritur sesa procesin e sfidimit dhe ndryshimit të
pikëpamjeve të krijuara mbi homoseksualitetin. Një përshkrim i shpeshtë i studentëve mbi
ndryshimin e qëndrimit lidhej me të filluarin e të menduarit se fjala “pederast” apo fjalë të tjera
sharëse, ishte një fyerje dhe kishte për qëllim degradimin e personave gej. Këto shprehje janë
përdorur shpesh nga studentët dhe rrethet e tyre shoqërore si sharje nënçmuese drejtuar të
gjithëve, por me maturimin e tyre ata kanë kuptuar se këto sharje ishin fyese dhe lënduese për
personat gej dhe lesbike.
S’është se e kuptoja mirë çfarë do të thoshte homoseksualiteti deri në shkollë të mesme.
Nëse dikush ishte gej ishte ideja që t’i rrije larg atij personi dhe në përditshmëri përdorej
dhe vazhdon të përdoret shprehja “sa gej që je” apo fjalë të tjera gjatë gjithë kohës. Sot
mendoj se kjo është e gabuar dhe njerëzit nuk e kuptojnë domethënien që ka, pasi përdoret
thjesht si një sharje apo ngacmim i zakonshëm. (7, studente, 26 vjeçe)
Studentja në fjalët e saj përshkruan se fjalë të caktuara që i referohen homoseksualitetit
përdoren nga studentët për të fyer njëri-tjetrin. Gjithashtu ilustrohet procesi i maturimit të saj,
pasi tani është e vetëdijshme për domethënien që këto fjalë kanë për ata që kanë një orientim
homoseksual. Shpesh studentët bënin dallimin e qëndrimeve tolerante aktuale ndaj personave
gej dhe lesbike me qëndrimet e një kohe më të hershme:
Kur kam qenë diku te 13-14 vjeçe unë dhe shoqëria ime ishim shumë homofobike. Në atë
moshë mendoj se ka shumë rëndësi që të jesh pjesë e turmës dhe çdo gjë që është e ndryshme
duket e keqe. Kishim ato shprehjet tona “O Zot, them se ajo vajza është lesbike” dhe shumë
fjalë të tjera sharëse. (8, studente, 21 vjeçe)
Ajo ia atribuon qëndrimet e saj të mëparshme mentalitetit dominues të gjimnazit në të
cilin bënte pjesë. Në kontekstin e diskutimit të qëndrimeve të saj aktuale, ajo shprehet se ato
qëndrime negative lidheshin me moshën e saj dhe se sot nuk ka këto konsiderata për personat
gej dhe lesbike. Një tjetër përshkrim i ndryshimit të qëndrimit të studentëve ka të bëjë me të
kuptuarit të domethënies së homoseksualitetit përmes kontakteve personale. Ky përshkrim
është i ngjashëm me mënyrën se si prindërit kanë folur për ndikimin e të njohurit të dikujt që
është gej apo lesbike, por dallon vetëm në atë që, për studentët, ndërgjegjësimi ka ndodhur kur
Page 126
126
ishin adoleshentë gjatë formimit të identiteteve të tyre seksuale. Për shembull, një studente
shpreh se ishte tronditur kur kishte mësuar se kushëriri i saj ishte gej, pasi nuk arrinte ta
kuptonte:
Përgjigje: Kam qenë rreth 12 vjeçe dhe mendoja se ai kishte një shok të ngushtë me të cilin
rri gjithë kohës. Por, motra ime që e kishte kuptuar tha “a e kuptoni që ai është gej”. Ngela
pa fjalë…
Pyetje: Çfarë ndjeve kur mësove se kushëriri yt ishte gej?
Përgjigje: Nuk e di, thjesht nuk e kuptoja çfarë do të thoshte. Domethënë e dija që kishte të
bënte me seksin dhe ndoshta mendoja se është diçka shumë e çuditshme, ndoshta për faktin
që më ishte mbajtur sekret. (15, studente, 25 vjeçe)
Në përshkrimin e saj, ajo vë në dukje habinë e madhe fillestare në të mësuarin se
kushëriri i saj ishte gej dhe më pas kur arriti nё pёrfundimin se orientimi seksual nuk e bën atë
më të ndryshëm se të tjerët. Ky përshkrim nuk dallon shumë nga historitë që kanë treguar
studentët mbi njohjen me persona gej dhe lesbike kur ishin të rritur, por i vetmi dallim qëndron
në faktin se ajo ishte shumë e re kur ka mësuar lajmin dhe nuk kishte zhvilluar ende një të
kuptuar të seksualitetit njerëzor.
Shprehjet e ndyshimit të qëndrimit ishin të ngjashme ndërmjet studentëve dhe
prindërve, por përfshinin procese të ndryshme në varësi të faktit nëse kishin arritur pjekurinë
apo një moshë madhore. Në përshkrimet e studentëve procesi i ndryshimit të qëndrimit ishte i
lidhur me pjekurinë – proces i zhvillimit të një identiteti të rrituri dhe ndërgjegjësimi seksual –
ndërsa përshkrimet e prindërve nënkuptonin që procesi i ndryshimit të qëndrimit ka ndodhur
pasi kanë kaluar në një moshë madhore duke zhvilluar qëndrime mbi homoseksualitetin. Ky
dallim është logjik, pasi studentët dhe prindërit kanë përjetuar periudhën e ndryshimit të
kuptimit të homoseksualitetit në kohë të ndryshme: studentët kishin më shumë gjasa për të
zhvilluar qëndrime tolerante ndaj homoseksualitetit, pasi gjatë rritjes së tyre konsiderimi për
homoseksualitetin në kulturën e gjërë kishte pësuar disa ndryshime, ndërsa prindërit kanë jetuar
në këtë periudhë ndryshimi ose duke mbajtur qëndrimet negative që kanë zhvilluar në kohë ose
duke u munduar të zhvillojnë qëndrime më tolerante, të ngjashme me ato të fëmijëve të tyre.
4.5. Krahasimi i palëve të kombinuara prind-student
Të dhënat e paraqitura në këtë seksion kanë të bëjnë me krahasimet e intervistave të
gjashtë palëve të përputhshme të studentëve dhe prindërve, pjesë e kampionit të këtij studimi.
Page 127
127
Qëllimi kryesor i kësaj analize lidhet me kërkimin e të dhënave të ndikimit që lidhen me brezin
social dhe për aq sa është e mundur, kontrollin e ndikimit të brezit të prindërve mbi fëmijët dhe
anasjelltas.
Në mënyrë që të vlerësohen ngjashmëritë dhe dallimet ndërmjet çdo prindi dhe student,
gjatë intervistave janë identifikuar një shumëllojshmëri e qëndrimeve, besimeve, vlerave dhe
përvojave të ndryshme, të cilat lidheshin me fenë, martesën, përkatësinë gjinore,
homoseksualitetin dhe martesën në të njёjtën gjini. Më pas janë krahasuar studentët dhe
prindërit me njëri-tjetrin në këta terma për të parë se si dallimet e diskurseve mbi martesën në
të njёjtën gjini janë të lidhura me dallime të tjera në repertorin e tyre kulturor. Fillimisht duhet
theksuar se shpjegimi i dallimeve ndërmjet brezave në qëndrimet mbi martesën në të njёjtën
gjini mbështet në të dhënat e intervistave të këtij studimi në atë që diskurset e studentëve ishin
më pak kundërshtuese sesa ato të prindërve të tyre. Duke analizuar diskurset e përshkruara më
lart, diskurset e studentëve ishin gjithmonë më mbështetëse për martesën në të njёjtën gjini se
sa ato të prindërve të tyre.
Krahasimet e thjeshta të brezave socialë nuk janë të mjaftueshme për dy arsye. Së pari,
shumë nga dallimet e qëndrimeve në lidhje me martesën në të njёjtën gjini ndërmjet prindërve
dhe fëmijevë të tyre mund të mos jenë domosdoshmërisht për shkak të efektit të brezit. Për
arsye se prindërit dhe fëmijët shpesh ndryshojnë nga njëri-tjetri në një sërë dimensionesh, nuk
është e qartë nëse dallimet e qëndrimeve në lidhje me martesën në të njёjtën gjini mund të
shpjegohen më mirë nga faktorë të tjerë, si p.sh., besimet fetare. Arsyeja e dytë që një krahasim
i thjeshtë i brezave socialë nuk ofron një shpjegim të plotë të dallimeve të qëndrimeve të lidhura
me brezin, lidhet me idenë që një pjesë e prindërve dhe fëmijëve shprehin nivele të ngjashme
të mbështetjes apo të kundërshtimit të martesës në të njёjtën gjini. Për shkak të fuqisë së
socializimit prindëror, realitetit i ndryshimit të qëndrimeve tek prindërit dhe fuqisë së
ideologjisë fetare, shumica dërrmuese e palëve student-prind shprehën prirjen për ndryshime
të qëndrimeve mbi martesën në të njёjtën gjini.
Këto dy fakte paraqesin sfida të rëndësishme në shpjegimin ndërmjet brezave socialë.
Realiteti i ndryshimit të qëndrimit të prindërve duket se kundërshton pritshmëritë e hipotezës
së qëndrueshmërisë së moshimit, që është pjesë e çdo analize të brezave socialë: nëse qëndrimet
janë të paqëndrueshme përgjatë moshimit, atëherë natyra e kontaktit të një personi me
shoqërinë gjatë rritjes së tij nuk do të duhet të ketë efekte të zgjatura që zakonisht lidhen me
shpjegimet e brezit social. Përmes një krahasimi të thjeshtë të brezave socialë nuk është e qartë
se si dallimet e çdo brezi social mund të jenë të lidhura me të qenit pjesë e atij brezi social.
Nëse do të linim mënjanë palët student-prind, të cilët janë të ndryshëm nga njëri-tjetri dhe do
Page 128
128
të konsideronim vetëm studentё dhe prindër, të cilët bien dakord me njëri-tjetrin në çёshtje të
lidhura me fenë, martesën dhe seksualitetin, ne fitojmë një nivel shtesë analize mbi çёshtjen e
efektit të brezit social. Duke bërë krahasime vetëm ndërmjet prindërve dhe studentëve, të cilët
janë të ngjashëm në shumë aspekte, bëjmë të mundur izolimin e çdo efekti të brezit social që
mund të ekzistojë.
Duke krahasuar ngjashmëritë dhe dallimet në të njёjtën kohë ndërmjet dhe brenda
brezave socialë është treguar se efektet e brezit social mund të shikohen edhe kur kontrollohen
ideologjitë fetare dhe ndikimet ndërbrezore. Prindërit liberalë janë të njёjtë me studentët
liberalë në mbështetjen e tyre për të drejta të barabarta për personat gej dhe lesbike, por ato
ngjasojnë me prindërit konservatorë në prirjen për të shprehur qëndrime negative apo parehati
ndaj homoseksualitetit. Në mënyrë të ngjashme, studentët konservatorë me qasje fetare janë të
njёjtë me prindërit konservatorë me qasje fetare në besimet e tyre se homoseksualiteti është i
pamoralshëm, por ata ngjasojnë me studentët liberalё në prirjen për të shprehur qëndrime
tolerante dhe mbështetje për të drejta të barabarta për personat gej dhe lesbike.
Për t’u klasifikuar palët student-prind në këtë mënyrë, janë koduar intervistat e çdo
pjesёmarrësi bazuar në ideologjinë fetare, përcaktimet dhe qëndrimet mbi martesën, qëndrimet
mbi bashkëjetesën dhe seksin paramartesor, qëndrimet mbi divorcin dhe idelogjitë e tyre mbi
përkatësinë gjinore. Po ashtu, janë koduar edhe qëndrimet e tyre mbi homoseksualitetin dhe
martesën në të njёjtën gjini. Gjashtë palët student-prind ishin të ngjashëm me njëri-tjetrin për
sa i përket diskurseve të tyre mbi fenë, martesën dhe çёshtjeve gjinore. Dy prej tyre mund të
klasifikohet si besimtarë fetarë konservatorë, dy si besimtarë fetarë të moderuar, të cilët kanë
qëndrime jostrikte mbi martesën dhe seksualitetin, si dhe dy palë të tjera mund të klasifikohen
si jofetarë, ateistë, agnostikë apo jopraktikues, të cilët kanë koncepte laike. Grupi i parë kishte
prirje për të pasur modele të ngjashme të diskurseve në të folurën për martesën në të njёjtën
gjini, ndaj ata janë quajtur si fetarë konservatorë. Grupi tjetër prirej të përdorte modele të
ngjashme të diskursit në të folurёn mbi martesën në të njёjtën gjini, ndaj ata janë përcaktuar si
liberalë. Po ashtu, janë përshkruar diskurset e martesës në të njёjtën gjini në secilin grup.
4.5.1. Diskurset fetare konservatore
Prindërit që janë klasifikuar si fetarë konservatorë kanë përdorur diskurse të qarta
kundërshtuese në të folurën mbi martesën në të njёjtën gjini. Sikurse është përshkruar më lart,
këto diskurse karakterizohen nga përcaktime fetare apo heteroseksuale të martesës, qëndrime
negative ndaj homoseksualitetit, një vlerësimi moral negativ të homoseksualitetit dhe besimin
Page 129
129
se homoseksualiteti është një zgjedhje e stilit të jetës, që duhet dënuar nga shoqëria. Si prindërit,
ashtu edhe studentët që kanë përdorur diskurse fetare konservatore, shprehën se do të kishte
pasoja jashtëzakonisht negative për shoqërinë, nëse do të legalizohej martesa në të njёjtën gjini
dhe pasojat përshkruheshin në terma të degradimit moral të shoqërisë. Për shembull, një
studente 22 vjeçe beson se në mënyrë ideale asnjë force e jashtme nuk duhet të ndërhyjnë në
martesë dhe se komunitetet dhe institucionet fetare duhet të jenë në gjendje për të refuzuar
lejimin e çifteve në të njёjtën gjini qё tё martohen:
E zemë se nuk ka asnjë shtrëngim për martesën. E zemë se disa nga shtetet fqinje tonat dhe
më gjërë do ta legalizojnë këtë martesë, por një pjesë e madhe, po themi, nuk do ta bëjë një
gjë të tillë. Nuk më duket e drejtë që një grup njerëzish nga këto vende që do ta legalizonin
të vinin në Shqipëri dhe të thonin se duan të njёjtën gjë edhe këtu apo që ne të pretendojmë
se duhet të mos legalizohet në vende të tjera. Vetë institucionet fetare këtu nuk duhet ta
lejojnë një gjë tillë. Siç është vendi, bëhet kuvendi. (12, studente, 22 vjeçe)
Ajo mbështet idenë e vetë vendosjes dhe kontrollit autonom nga komunitetet dhe,
ndonëse mendon se personat gej dhe lesbike duhet të kenë të drejta të barabarta, po ashtu thotё
se asnjë autoritet i jashtëm nuk ka të drejtë të diktojë se si duhet të jenë standardet morale.
Martesa në të njёjtën gjini duhet të legalizohet nëse vetë shoqëria e një vendi e dëshiron një gjë
të tillë. Argumentohet se nëse personat gej dhe lesbike do të arrijnë të drejta të barabarta,
atëherë ato nuk do të duhet të marrin ndonjë mbrojtje të veçantë dhe se duhet të përballen edhe
me mendimet e ndryshme brenda një shoqërie.
Bashkë me të drejtat e barabarta vijnë edhe kritikat e barabarta. Ata shprehen se thjesht
duan të jenë të barabartë, por në qoftë se unё kritikoj, kundërshtoj, atëherë jam homofob,
jo tolerant dhe kështu gjërash. Ajo çfarë duhet kuptuar është se, nëse dëshiron të drejta të
barabarta, atëherë duhet të jesh më i hapur dhe të pranosh çdo mendim që konsiderohet
ndryshe. (12, baba, 47 vjeçe)
Edhe pse disa studentë mbështesnin idenë e të drejtave të barabarta për personat gej dhe
lesbike, ata përceptojnë rrezik nga dhënia e të drejtave dhe privilegjeve të veçanta. Diskurset e
tyre nuk janë plotësisht mbështetës të martesës në të njёjtën gjini, por në përgjithësi tregojnë
një nivel mbështetjeje dhe tolerance për personat gej dhe lesbike, që është shumë i ndryshëm
nga diskurset kundërshtuese e prindërve të tyre:
Page 130
130
Mendoj se është pak e tepërt të pretendojnë martesat, por nëse ka të bëjë me të drejtat jam
dakord që t’u jepen të gjitha të drejtat, madje të bëhen që sot peticione. Por ta quash
martesë? (11, student, 21 vjeç)
Përshkrimi i këtyre diskurseve si ideologjikisht kontradiktore nuk do të thotë se nuk
kanë kuptim apo që nuk bëjnë sens në vetvete, por do të thotë që pajtohen elementë të
diskurseve mbështetëse dhe kundërshtuese në mënyra unike. Marrim rastin e një studenteje 19
vjeçe, e cila është përpjekur që të pajtojë besimin e saj fetar me empatinë dhe qëndrimet
pozitive ndaj personave gej dhe lesbike. Ajo e konsideron homoseksualitetin si mëkat, por
beson gjithashtu që njerëzit nuk zgjedhin që të lindin gej, po aq sa personat heteroseksualë nuk
e zgjedhin orientimin e tyre seksual. Kjo mёnyrё e tё kuptuarit tё homoseksualitetit lidhet me
njohjen e një personi në universitet, ku nuk kuptonte dot se pse njerëzit thjesht nuk mund të
ndryshonin ndjenjat e tërheqjes seksuale, pavarësisht dëshirës së saj për të qenë në përputhje
me mësimet fetare. Ajo shprehet se do të kundërshtonte martesën në të njёjtën gjini, por nuk
është shumë dakord me interpretimet e rrepta fetare.
Shumë besimtarë fetarë nuk kanë ndjenjat më të vogla të dhembshurisë për dikë që është
ndryshe. Një person mund të jetë gej edhe nëse është besimtar dhe nuk besoj se Zoti e dënon
atë person për shkak të kësaj tendence, por për mënyrën se si vepron. Besimtarët, duke
përfshirë edhe veten, për sa i përket marrëdhënieve homoseksuale dhe martesave nuk është
se kanë vlerësim të veçantë ndaj këtyre njerëzve. Nuk përpiqemi t’i kuptojmë ato dhe më
vjen keq që homoseksualët ndihen të urryer nga ne. Ne jemi përgjegjës për këtë përçarje të
madhe por gjithsesi nuk jam mbështetëse aktiviste e kauzës së tyre. (18, studente, 19 vjeçe)
Kontradiktat në shprehjen e saj janë të dukshme: ndërmjet mësimeve fetare ku
homoseksualiteti është i gabuar dhe mendimeve që personat gej dhe lesbike duhet të pranohen
më shumë nga feja. Në një sërë mënyrash, gjatë intervistës, ajo shprehet se dëshiron që personat
gej dhe lesbike të trajtohen me respekt si nga komuniteti fetar, ashtu edhe nga shoqëria. Por
gjithashtu ajo mendon se respekti duhet t’u jepet me mjete të tjera dhe jo duke i lejuar çiftet në
të të njёjtën gjini të martohen. Babai i saj u shpreh se ishin personat homoseksualë që po
cënonin shoqërinë dhe besimtarët në veçanti. Sipas tij, kur komunitetet fetare shprehin
kundërshtime ndaj homoseksualitetit, ata gjykohen negativisht nga grupe të caktuara të
shoqërisë:
Është si një taktikë militantizmi nga komuniteti homoseksual. Sa herë që flet në mënyrë
kritike për këtë komunitet, ka shumë mundësi që pjesa e intelektualëve të mburret për nivele
Page 131
131
më të larta emancipimi se pjesa tjetër e shoqërisë. Bile ka nga ata që të kritikojnë sikur je
ti në gabim që nuk e pranon homoseksualitetin. (9, baba, 47 vjeç)
Ai mendon se çdokush që mban një qëndrim kundërshtues ndaj lidhjeve në të njёjtën
gjini do të kritikohet si i prapambetur dhe jo i pranuar nga ajo pjesë e shoqërisë që sipas tij
konsiderohet si intelektuale. Diskursi kundështues i tij ndryshon me atë të vajzës së tij, edhe
pse të dy janë kundërshtues të martesës në të njёjtën gjini.
Studentët fetarë konservatorë kanë përdorur edhe diskurse ideologjikisht kontradiktore
duke shprehur qëndrime tolerante dhe mbështetje për të drejta të barabarta për personat gej dhe
lesbike, po aq sa duke shprehur në të njёjtën kohë ideologji fetare që janë të ngjashme me ato
të prindërve të tyre. Ndërkohë që prindërit e tyre nuk kishin asnjë kontradiktë mes besimeve
konservatore dhe qëndrimeve të tyre mbi homoseksualitetin, një pjesë e madhe e studentëve
kishte. Studentëve me identitet të fortë fetar u është mësuar se homoseksualiteti është mekat që
duhet kundërshtuar, por disa prej tyre po ashtu kishin qëndrime pozitive ndaj personave gej
dhe lesbike duke dashur që ata të kishin të drejta të barabarta. Studentë të tjerë konservatorë
mendonin se personat gej dhe lesbike meritonin të drejta të barabarta, por, për shkak të
përcaktimit që ata i bënin martesës, nuk vazhdonin më të flisnin në mbështetje të martesës në
të njёjtën gjini. Shumëllojshmëria e mendimeve mbi martesën në të njёjtën gjini e shprehur nga
studentët fetarë konservatorë përfaqësonte kështu mënyrat e ndryshme, në të cilat studentët
pajtonin elementët e repertorit të tyre kulturor që shfaqeshin kontradiktore.
4.5.2. Diskurset Liberale
Në mesin e palëve liberale, kryesisht studentët kanë përdorur diskurse mbështetëse kur
kanë folur mbi martesën në të njёjtën gjini, si dhe qëndrime pozitive ndaj personave gej dhe
lesbike. Ata kishin pikëpamje jofetare mbi martesën, bashkëjetesën dhe seksualitetin. Në të
kundërt, prindërit e këtyre studentëve kanë përdorur diskurse të mesme për të folur për
martesën në të njёjtën gjini duke treguar ngjashmëri me anëtarët konservatorë të brezit të tyre
social. Prindërit liberalë që kanë përdorur diskurse liberale pragmatike dhe ideologjikisht
kontradiktore për të folur mbi martesën në të njёjtën gjini ngjanin me fëmijët e tyre në
mbështetjen për të drejta të barabarta për personat gej dhe lesbike, por, po ashtu, ngjanin edhe
me brezin social konservator me qëndrime negative të nënkuptara të lidhura me
homoseksualitetin. Në këtë mënyrë, ata nuk kanë shprehur pikëpamjet e tyre mbi martesën në
të njёjtën gjini në një mënyrë qartësisht mbështetëse, sikurse fëmijët e tyre.
Page 132
132
Nga dy çiftet student-prind, të cilët mund të klasifikohen si fetarë të moderuar, të dy
prindërit shprehën diskurse të mesme për të folur për martesën në të njёjtën gjini. Një nёnё 48
vjeçe me qasje fetare dukej shumë tolerante në lidhje me homoseksualitetin dhe martesën në të
njёjtën gjini. Ajo përdor një diskurs pragmatik liberal për të folur mbi martesën në të njёjtën
gjini dhe shpjegoi se pse nuk ishte kundër saj. Po ashtu, pranoi që toleranca mbi këto çёshtje
mund të ishte në kundërshtim me besimin e saj fetar, duke shtuar se nuk ishte në interesin e saj
të përfshihej në promovimin e kauzës LGBTI:
Nëse do besoja se nuk është një gjë natyrore, atëherë do stërmundohesha për të thënë që
ata s’duhet të martohen, pasi do të ishte gjëja më e shëmtuar. Askush nuk është i shenjtë
dhe mund të ketë gjëra që askush nuk do të doje t’i dinte për ty, prandaj nuk më duket e
drejtë t’i drejtosh dikujt gishtin. Nuk është se të ndikon jetën tënde, por, mesa duket, ka
rëndësi për këta njerëz, ndaj s’duhet vrarë mendja kaq shumë. (14, nënë, 48 vjeç)
Ajo beson se feja mëson tolerancën dhe të kuptuarit e të tjerëve, ndaj në fund ai thotë
se personat gej dhe lesbike duhet të lejohen të martohen, pasi është një çёshtje që nuk ka lidhje
me të ose nuk e prek atë.
Një nёnё tjetёr përdor një diskurs ideologjikisht kontradiktor kur flet mbi martesën në
të njёjtën gjini. Ajo shqetësohet mbi pasojat negative që martesa në të njёjtën gjini mund të
ketë në shoqëri, por gjithashtu mendon se personat gej dhe lesbike meritojnë të kenë të drejta
të barabarta. Në pyetjen se çfarë do të bënte nëse do të kishte mundësinë për të votuar, ajo
shprehet:
Çfarë do të bëja, nëse do të më duhej të votoja? Me shumë mundësi do ta kundërshtoja,
thjesht pasi do ishte një votë anonime. Jo për ndonjë arsye të fortë (qesh). Më duket diçka
e keqe, por… (16, nënë, 52 vjeçe)
Ajo kishte mendime të përziera duke përfshirë jo vetëm pasojat e imagjinuara të
legalizimit të martesës në të njёjtën gjini, por gjithashtu edhe kontaktin e saj me persona gej
dhe lesbike. Ajo përmend një person gej, të cilin e ka njohur vite më përpara dhe kujton një
moment të parehatshëm të saj në një aktivitet në një qendër rinore ku kishte qenë e ftuar:
Në atë aktivitet kujtoj që kishte të rinj, të cilët dukeshin pak ndryshe. Kishte djem dhe vajza
me flokë ngjyra-ngjyra dhe që ishin veshur në një mënyrë që binte në sy. Doja të ikja sa më
shpejt nga aty, sepse më thanë që ishin të komunitetit. Me thënë të drejtën është e sikletshme
Page 133
133
t’i shohësh. Mjafton që pjesën intime ta mbajnë në ambjente private siç duhet në fund të
fundit. (16, nënë, 52 vjeçe)
Vajza e saj nuk kishte mendime të përziera në lidhje me martesën në të njёjtën gjini,
pasojat e imagjinuara apo për personat gej dhe lesbike për të cilat ka dëgjuar. Pavarësisht se
beson në Zot, ajo ishte mbështetëse e madhe e martesës në të njёjtën gjini duke shprehur empati
për personat gej dhe lesbike që luftojnë për barazi.
Prindërit, të cilët së bashku me fëmijët e tyre mund të klasifikohen si liberalë pa qasje
fetare, kanë përdorur diskurse mbështetëse kur folën për martesën në të njёjtën gjini pasi
përqafonin vlerat morale të pranimit, diversitetit, duke refuzuar argumentat mbi imoralitetin e
homoseksualitetit. Disa nga prindërit janë rritur me besime fetare, të cilat predikonin drejtësi
sociale dhe barazi, pavarësisht nga dallimet e një personi dhe, për pasojë, ata nuk e kishin të
vështirë të kuptonin përpjekjet e personave gej dhe lesbike për të drejta civile të ngjashme me
lëvizje të tjera në të cilat kanë qenë të përfshirë. Prindër të tjerë kanë përdorur diskurse
mbështetëse për të folur për martesën në të njёjtën gjini për shkak të njohjes me persona gej
dhe lesbike. Disa prindër kanë pasur ndryshime të qëndrimeve në lidhje me homoseksualitetin
përgjatë jetës së tyre dhe tani shprehin mbështetje për martesën në të njёjtën gjini. Megjithatë,
janë përdorur edhe diskurse pragmatike liberale në lidhje me martesën në të njёjtën gjini. Një
baba 46 vjeç ilustron diskursin pragmatik liberal duke refuzuar kundërshtimin ndaj martesës
në të njёjtën gjini thjesht si një paragjykim dhe mungesë të kuptuari, por, kur pyetet për
mendimin e tij, ai shmang dhënien e një mbështetje të qartë:
Pyetje: A mendon se ne si shoqëri duhet të legalizojmë martesën në të njёjtën gjini?
Përgjigje: Nuk mendoj se bën ndonjë ndryshim të madh. Nëse dikush është katolik, dikush
është musliman apo dikush diçka tjetër, nuk është se ka ndonjë rëndësi të madhe. E gjithë
kjo bëhet që ata të kenë një familje dhe të rrisin fëmijë. Për mua nuk është se ka shumë
rëndësi. (13, baba, 46 vjeç)
Ndërkohë që tregon se nuk e kundërshton martesën në të njёjtën gjini, po ashtu ai nuk
e shpreh specifikisht që e mbështet atë. Për të shmangur gjykimin, ai gjithashtu mendon se nuk
do të ketë pasoja domethënëse në shoqëri. Në përgjigje të katër pyetjeve të ndara mbi pasojat
që do të kishte legalizimi i martesës në të njёjtën gjini në shoqëri, babai në çdo rast mohon
pasojat e mundshme. Për shkak të pikëpamjeve jofetare mbi martesën dhe besimit të tij se
homoseksualiteti nuk është diçka që njerëzit zgjedhin, ai shprehet se legalizimi i martesës në
të njёjtën gjini nuk do të ndryshonte kuptimin e martesës apo që të inkurajonte
Page 134
134
homoseksualitetin. Megjithatë, ai përcepton një ndryshim në mënyrën se si sot trajtohen
personat gej dhe lesbike në krahasim me vite më përpara:
Më përpara shikonim në televizione të huaja raste ku dikush ishte gej dhe bënte si gazmor
e me tipare femërore dhe ne na dukej si fenomen i vendeve jashtë. Sot kemi plot personazhe
të tilla në televizionet shqiptare dhe nuk është se përbëjnë ndonjë skandal. Sot duket se
çdokush nuk e vret mendjen shumë, sikur janë zbutur qëndrimet e ashpra. Më përpara nuk
ekzistonte si një fenomen, të paktën mediatik. (13, baba, 46 vjeç)
Ide të tilla që theksonin se sa shumë kishte ndryshuar shoqëria përgjatë viteve edhe
përsa i përket qëndrimeve mbi personat gej dhe lesbike ishin të zakonshme te prindërit që kanë
përdorur diskurs pragmatik liberal.
Nga ana tjetër, një student 19 vjeçar është mbështetës i martesës në të njёjtën gjini dhe
nuk ka pikëpamje negative ndaj homoseksualitetit. Ai shpreh pikëpamjet liberale jofetare
përmes idesë që bashkëjetesa dhe seksi paramartesor janë pozitive dhe duke u shoqëruar me
njerëz që mendojnë si ai. Po ashtu, ai është ndeshur me kundërshtime ndaj martesës në të njёjtën
gjini në biseda me moshatarë dhe babain e tij:
Babi është shumë kundër. Kur kemi folur për këtë, i kam thënë se ku qëndron problemi këtu,
por ai është totalisht homofob, si p.sh., nëse unë shoqërohem me një person që është gej,
atëherë sipas tij edhe unë do bëhem i tillë. Po ç’rëndësi ka orientimi seksual, pse u hyn në
xhep njërëzve nuk e kuptoj… (10, student, 19 vjeç)
Ai e mendon qesharake idenë se dikush bezdiset nga homoseksualiteti. Homoseksualiti
dhe ideja që personat gej dhe lesbike janë të njerëz të zakonshëm si gjithë të tjerët merren për
të mirëqena për të, ndaj ai nuk arrin të kuptojë se pse njerëzit kundërshtojnë të drejtat e
barabarta për personat gej dhe lesbike:
Jam i sigurt që njerëzit si babi im nuk do ta pranonin. Ai do të ishte shumë kundra, por unë
s’arrij ta kuptoj se pse përbën kaq problem. Besoj se ka të bëjë me mendimet moraliste që
shoqëria bazohet në traditë. Koha ndryshon dhe duhet pranuar ndryshimi. Nuk jetohet në
të kaluarën. (10, student, 19 vjeç)
Ai i konsideron kundërshtuesit e barazisë për personat gej dhe lesbikë si njerëz që
jetojnë në të kaluarën dhe që nuk kuptojnë realitetin e një shoqërie që po ndryshon. Me pak
fjalë, prindërit liberalë priren që të përdorin diskurse të mesme për shkak të ngjashmërive që
kanë me fëmijët e tyre dhe prindërit konservatorë. Sikurse fëmijët e tyre, ata mbështesin të
Page 135
135
drejta të barabarta për personat gej dhe lesbike, por, po ashtu sikurse prindërit konservatorë të
brezit të tyre, ata kanë qëndrime negative të lidhura me homoseksualitetin që duket se nuk i
lejojnë të shprehin mbështetje për martesën në të njёjtën gjini; kur prindërit përdorin diskurse
pragmatike liberale për të shmangur dhënien e opinioneve mbi këtë çёshtje, ndërkohë që të
tjerët përdorin diskurse ideologjikisht kontradiktore për të shprehur shqetësimet e tyre në lidhje
me pasojat e legalizimit të martesës në të njёjtën gjini. Në të dyja rastet, edhe pse ata shmangin
dhënien e një mbështetje të qartë, po ashtu nuk përpiqen të justifikojnë kundërshtimin e
martesës në të njёjtën gjini. Për shkak të kontaktit personal me persona gej dhe lesbike apo
ndryshimit të qëndrimeve, diskurset e mesme janë të zakonshme në mesin e prindërve liberalë.
Duke i kushtuar vëmendje diskurseve të mesme dhe duke bërë krahasime njëkohësisht
ndërmjet e brenda brezave, mund të përcaktojmë më saktë mënyrat në të cilat anëtarësia në një
brez social ndikon në diskurset mbi martesën në të njёjtën gjini. Duke qenë se mund të
kontrollojmë ndikimet brezore dhe ndikimet e ideologjisë fetare, kjo analizë tregon se dallimet
e brezave socialë në diskurset mbi martesën në të njёjtën gjini lidhen me ndryshimet sociale
ndërmjet brezave. Në veçanti, studiuesja ka argumentuar se ndërlidhja e brezit social të një
personi dhe realitetit të tij social formon strukturën e repertorit kulturor dhe mënyrat se si
përdoren elementët e atij repertori për të folur për martesën në të njёjtën gjini.
Është lehtësisht e dukshme nga kjo analizë se si ideologjia fetare e një personi formon
strukturën dhe përdorimin e repertorit të tyre kulturor. Të pasurit e një identiteti të fortë fetar
jo vetëm që e pajis një person me mjete specifike kulturore në të folurën për çёshtje si martesa
në të njёjtën gjini, si p.sh., parimi që minoritetet meritojnë të drejta të barabarta apo mësimet
fetare se homoseksualiteti është një mëkat, por gjithashtu u ofron njerëzve një grup strategjish
për të shprehur një pikëpamje. Është po ashtu e vërtetë se përkatësia në një brez social formon
strukturën dhe përdorimin e strukturës së tyre kulturore. Të rriturit gjatë periudhave të
ndryshme historike u ofron njerëzve përvoja dhe kujtime të ndryshme, të cilat ata do t’i përdorin
në mënyra të veçanta për të artikuluar mendime. Në rastin e martesës në të njёjtën gjini,
prindërit kanë përvoja dhe kujtime të drejtpërdrejta se si konsiderimi i homoseksualitetit ka
ndryshuar në Shqipëri dhe shprehja e ndryshimeve të qëndrimeve të tyre e ilustron këtë.
Studentët kanë shprehjet e tyre të ndryshimit të qëndrimeve duke shprehur se homoseksualiteti
është më i pranuar në shoqërinë bashkëkohore, por ata në një farë shkalle i marrin të mirëqena
strukturat sociale të përkatësisë gjinore, seksualitetit, martesës dhe familjes për arsye se ata nuk
kanë jetuar në një shoqëri ku institucionet kishin konfigurime të ndryshme.
Koncepti i gjeneratës sociale paraqet ndërlidhjen e mënyrave në të cilat përkatësia në
një brez dhe ideologjia fetare nuk veprojnë të ndara nga njëra-tjetra, por bashkëveprojnë së
Page 136
136
bashku në mënyra të ndërthurura sikurse analiza e diskurseve mbi martesën në të njёjtën gjini.
Për prindërit konservatorë fetarë dhe studentët liberalë, ndikimi i përkatësisë së brezit dhe
ideologjia fetare janë të ndërlidhura, ku diskurset e mesme ilustrojnë disa nga mënyrat e shumta
ku njerëzit kombinojnë dhe pajtojnë elementë të veçantë të repertorit të tyre kulturor, në mënyrë
që të artikulojnë mendime që kanë kuptim për ta.
Page 137
137
5. DISKUTIME
Rezultatet e studimit treguan se qëndrimet emocionale dhe vlerat morale që lidhen me
homoseksualitetin janë parashikuesit më të fuqishëm të mbështetjes apo kundërshtimit të
martesës në të njёjtën gjini, ku diskurset mbi homoseksualitetin janë shumë më komplekse nga
çfarë sugjerohet nga analizat sasiore. Po ashtu, nga ky studim rezulton se përcaktimet mbi
martesën gjithashtu ndikojnë në formimin e diskurseve mbi martesën në të njёjtën gjini,
ndonëse jo në masën që ndikon homoseksualiteti. Në lidhje me martesën në të njёjtën gjini
shumë faktorë demografikë dhe kontekstualë ndikojnë te qëndrimet fillimisht në mënyrë
indirekte përmes besimeve dhe vlerave më të përafërta mbi homoseksualitetin. Në këtë
kontekst, ishte i rëndësishëm tё shqyrtohej mënyra se si repertorët kulturorë mbi
homoseksualitetin krijojnë themelet për qëndrimet mbi martesat në të njёjtën gjini.
Ndërkohë që pozicioni i një personi në një moment historik prej shumë kohësh është
marrë si i mirëqenë dhe mbi të cilin janë bazuar edhe studime mbi brezat socialë, memorien
kolektive, moshimin dhe ciklin e jetës, kërkimi empirik mbi ndryshimin e brezave socialë nuk
ka shkuar përtej supozimeve teorike. Që nga mesi i viteve ’80, kthesa kulturore në shkencat
sociale ofroi perspektiva të reja teorike dhe mjete empirike për studiuesit në analizimin e
marrëdhënies ndërmjet pozicionit të përkohshëm të një personi dhe grupit ku bën pjesë. Disa
teoricienë kanë argumentuar nevojën për rishikim të teorisë së Karl Mennheim mbi gjeneratat
(Mauger, 1990), por mbështetja empirike për të rigjallëruar konceptin e brezit social ka mbetur
minimale. Është ky boshllek ndërmjet supozimeve teorike të konceptit dhe dobisë së saj
analitike që studiuesja është përpjekur të përmbushë në këtë studim. Studiuesja argumenton se,
kur operacionalizohet siç duhet, koncepti i brezit social mund të ndihmojë pёr shpjegimin e
mënyrës se si ndodhin efektet e brezit në qëndrime dhe se si ndodhin proceset e ndryshimit dhe
riprodhimit social.
Vlera dhe besime specifike mbi homoseksualitetin lidhen me marrëdhënien ndërmjet
ideologjisë fetare dhe qëndrimeve mbi martesën në të njёjtën gjini. Gjykimet morale mbi
homoseksualitetin e njerëzve dhe elementit emocional të qëndrimit të tyre mbi
homoseksualitetin janë ndikuesit më të rëndësishëm në qëndrime. Besimet kognitive mbi
homoseksualitetin (veçanërisht nëse cilësohet homoseksualiteti nga shkaqe biologjike apo
sociale) janë të një rëndësie më të vogël, ndonëse të rëndësishme. Natyra e kontakteve
personale me persona gej dhe lesbike lidhet po ashtu me qëndrimet mbi martesën në të njёjtën
gjini. Në veçanti, dimensionet morale të diskurseve janë më komplekse nga ajo çfarë paraqitet
Page 138
138
në literature, si dhe kontakti personal me persona gej e lesbike dhe atribuimet kognitive mbi
homoseksualitetin nuk duket se ka efekte të njёjta tek qëndrimet.
Mbështetja për martesën në të njёjtën gjini është e lidhur ideologjikisht me qëndrime
pozitive ndaj personave gej dhe lesbike me besimin se homoseksualiteti nuk është i
pamoralshëm por një orientim i lindur. Këto qëndrime ka më shumë gjasa të mbahen nga njerëz
që janë të moshës së rritur të hershme, të mirëshkolluar, të cilët jetojnë në qytete të mëdha dhe
që njohin personalisht persona gej dhe lesbike. Ndërsa kundërshtimi i martesës në të njёjtën
gjini duket se lidhet me qëndrime negative ndaj personave gej dhe lesbike, me besimin se
homoseksualiteti është mëkat dhe një stil jetese i zgjedhur. Këto qëndrime kanë më shumë
gjasa të lidhen me njerëz që i përkasin moshës së rritur të mesme e të vonë, më fetarë, të cilët
kanë jetuar ose janë rritur në qytete të vogla apo zona rurale dhe që nuk kanë njohur
personalisht persona gej dhe lesbike. Në këtë aspekt rezultatet e këtij studimi konfirmojnë
gjetjet e studimeve të mëparshme.
Në lidhje me faktorët demografikë, i është kushtuar vëmendje të veçantë përkatësisë në
një brez, e cila duket se ndikon në pikëpamjet e individëve përmes qëndrimeve dhe besimeve
mbi homoseksualitetin. Studentët kanë më shumë gjasa të mbështesin martesën në të njёjtën
gjini për shkak të ndryshimeve të mënyrës si përceptohet homoseksualiteti dhe konsiderimi i
grupeve minoritare në Shqipëri në këto vite. Studentët në këtë studim kanë lindur kryesisht pas
viteve ’90 duke u rritur në një periudhë ku homoseksualiteti filloi të shfaqej dhe në disa raste
të pranohej bashkë me diskutimet mbi barazinë dhe të drejtat e komunitetit LGBTI. Ndërsa
prindërit, pjesёmarrës të këtij studimi kanë lindur para vitit 1976 dhe janë rritur në një periudhë
ku homoseksualiteti konsiderohej si sëmundje mendore dhe diskurset mbi fenomenin ishin tejet
minimale. Bazuar në pritshmëritë e ndikimit të brezit, pikëpamjet mbi martesën në të njёjtën
gjini kanë reflektuar kuptimet kulturore dominuese mbi homoseksualitetin që kanë ekzistuar
gjatë vetë rritjes. Në këtë kontekst, të rinjtë ose personat e moshës së rritur të hershme kanë
gjasa të artikulojnë qëndrime më pozitive e mbështetëse mbi homoseksualitetin dhe martesën
në të njёjtën gjini, ndërkohë që personat e moshës së rritur të mesme kanë më shumë gjasa të
shprehin qëndrime më negative e kundërshtuese mbi homoseksualitetin dhe martesën në të
njёjtën gjini.
Në studim ka rezultuar se qëndrimet mbështetëse dhe kundërshtuese mbi martesën në
të njёjtën gjini lidhen me këto korniza demografike, por gjithashtu është se ekziston një
kompleksitet i madh kulturor në qëndrimet mbi martesën në të njёjtën gjini si dhe se ka një sërë
qëndrimesh që është vështirë të klasifikohen si mbështetëse apo kundërshtuese. Besimet, vlerat
dhe përvojat e pjesёmarrësve shpesh nuk kanë arritur të përputhen me njëra-tjetrën, por ato
Page 139
139
kanë ndërvepruar me të qenit pjesë e një grupmoshe dhe ideologjinë fetare në një sërë
mënyrash. Veçanërisht besimet kognitive mbi natyrën e homoseksualitetit priren të jenë të
shumëllojshme apo subjekte të ndikimit të pushtetit të rrjetit personal shoqëror. Çёshtja e
vlerave morale të individëve në lidhje me homoseksualitetin dhe martesën në të njёjtën gjini
është shumëdimensionale, i tillë që edhe ato që besojnë se homoseksualiteti është i
pamoralshëm jo domosdoshmërisht kundërshtojnë martesën në të njёjtën gjini apo besojnë se
vlerat e tyre morale personale përbëjnë një arsye të vlefshme për ta bërë këtë gjë. Mendimet
komplekse shtohen kur përkatësia e grupmoshës lidhet me ideologjinë fetare, duke i tërhequr
ato njëkohësisht në drejtime të kundërta. Si rezultat i këtij kompleksiteti, individët japin
mendime mbi martesën në të njёjtën gjini përmes qëndrimeve të mesme (as mbështetëse e as
kundështuese).
Ky studim sfidon studimet e mëparshme rreth mënyrës se si homoseksualiteti formëson
qëndrimet mbi martesën në të njёjtën gjini, ku diskurset mbi homoseksualitetin janë shumë më
komplekse nga çfarë sugjerohet nga analizat sasiore. Studimi tregoi se ka kaq shkallë të
ndryshme të kompleksitetit të të kuptuarit të homoseksualitetit dhe mendimeve mbi martesën
në të njёjtën gjini saqë qëndrimet mbi martesën në të njёjtën gjini nuk mund të kuptohen në
terma të thjeshta të mbështetjes apo kundërshtimit. Përdorimi i diskurseve të mesme nga dy
grumpmoshat e studimit tregon se ato jo domosdoshmërisht kanë pikëpamje koherente në
lidhje me homoseksualitetin dhe se gjejnë mënyra për të menaxhuar kontradiktat në sistemet e
tyre të besimit kur flitet për martesën në të njёjtën gjini. Këto kontradikta duken të rrënjosura
nga tё qenit pjesё e njё grupmoshe dhe nga ideologjia fetare.
Bazuar edhe në literaturën ekzistuese ka disa mospërputhje në lidhje me kuptimin e
martesës, të cilat luajnë rol në formësimin e diskurseve mbi martesën në të njёjtën gjini. Së
pari, ekziston një konflikt ndërmjet përkufizimit fetar dhe civil të martesës. Së dyti, shumë
njerëz besojnë se martesa nuk mund të lidhet mes personave të së njёjtës gjini për arsye se
termi përcaktues është ndërmjet burrit dhe gruas. Nëse ky përcaktim i martesës është i rrënjosur
në besimet fetare apo në një kuptim të përbashkët kulturor, duket se një pjesë e kundërshtimeve
mbi martesën në të njёjtën gjini bëhet mbi këto baza. Së treti, ekziston një konflikt i mundshëm
mbi rolin e riprodhimit në martesë. Në vitet e fundit në Shqipëri të kuptuarit të riprodhimit në
martesë është zhvendosur në raport me kuptimin tradicional të martesës. Megjithatë ka
vazhdimisht debate nga organizatat fetare dhe jo vetëm mbi këto ndryshime, me qëllimin që të
forcohet martesa patriarkale, riprodhuese, si dhe struktura e familjes.
Në lidhje me masën në të cilën këto konflikte lidhen me anetarësinë në një brez social,
të dhënat nga literatura nuk janë shumë të qarta. Në njërën anë duhet theksuar se ka dallime
Page 140
140
thelbësore në të kuptuarin e martesës nga studentët dhe prindërit pasi ato janë rritur në një
shoqëri ku të kuptuarit e martesës ka qenë qenë e ndryshme në periudha të ndryshme. Duke
qenë se studentët kanë konsideruar plotësimin emocional të çiftit si gjënë më të rëndësishme
në martesë sesa riprodhimin, ideja e martesës në të njёjtën gjini jo domosdoshmërisht
kundërshton këtë të kuptuar të martesës për këtë grupmoshë. Në anën tjetër, nocioni i martesës
dhe familjes ka ndryshuar duke pasur parasysh vitet e lindjes së prindërve, gjë që krijon më
shumë gjasa që studentët të mbështesin më shumë martesën në të njёjtën gjini. Rritja e
divorceve në dekadat e fundit në Shqipëri dhe rritja e bashkëjetesave ka çuar në krijimin e
formave të ndryshme të familjes dhe qëndrimet në lidhje me përkatësinë gjinore, divorcin,
bashkëjetesën dhe seksin paramartesor janë liberalizuar.
Në këtë kontekst, studentët pritet të artikulojnë kuptime të ndryshme të martesës në
raport me prindërit në lidhje debatin e martesës në të njёjtën gjini. Kështu, është shqyrtuar
mënyra se si kuptimet që i bashkangjiten martesës janë të lidhura me ndryshime të gjëra sociale
dhe me pikëpamjet mbi martesën në të njёjtën gjini. Bazuar në rezultatet që janë prezantuar
studiuesja argumenton se përkufizimet kulturore të martesës formësojnë pikëpamjet mbi
martesën në të njёjtën gjini në një mënyrë të rëndësishme, por që gjithsesi luajnë një rol më të
vogël se sa të kuptuarit që njerëzit kanë për homoseksualitetin në formësimin e qëndrimeve
individuale. Kuptimi i martesës shfaqet më pak e kundërshtuar sesa ai i homoseksualitetit pasi
homoseksualiteti ndryshe nga martesa ngjall një stigmë të fortë negative për shumë njerëz dhe
po ashtu duket se ka një konsensus kulturor të asaj çka martesa nënkupton në jetën e
përditshme.
Boshti kryesor i kundërshtimeve në lidhje me kuptimin e martesës në debatin e martesës
në të njёjtën gjini është ndërmjet përkufizimit fetar e heteroseksual nga njëra anë dhe
përkufizimit civil në anën tjetër. Ata që thonë se martesa si përkufizim është një institucion
fetar kanë më shumë gjasa që ta kundërshtojnë martësën në të njёjtën gjini sesa ato që
artikulojnë një përkufizim civil të martesës. Në mënyrë të ngjashme, advokatët e përkufizimit
civil të martesës besojnë se martesa përcaktohet nga dy njerëz që e duan njëri-tjetrin dhe duan
t’i përkushtohen njëri-tjetrit për gjithë jetën, ndërsa advokatët e përkufizmit heteroseksual të
martesës besojnë se martesa kërkon një çift me gjini të dallueshme.
Gjithsesi, ndarja ndërmjet këtyre përcaktimeve të martesës është më pak e prerë nga
çfarë mund të mendohet, sepse për shumicën e njerëzve martesa civile vepron si një mënyrë e
nënkuptuar e përbashkët e të kuptuarit të asaj çfarë martesa do të thotë në realitet. Kjo shfaqet
nga një gjuhë pragmatike dhe individualiste që shumica e studentëve përdorin kur flasin për
martesën ku tërheqja seksuale, por jo riprodhimi, është thelbësor për martesën. Për shkak se
Page 141
141
studentët në përgjithësi në këtë studim bien dakord se riprodhimi nuk është thelbësor për
martesën dhe se ajo çfarë e bën një martesë të mirë varet nga karakteristikat e veçanta të çiftit,
përkufizimi i martesës përbën një bazë të dobët ideologjike për kundërshtimin e martesës në të
njёjtën gjini që dikur mund të kishte. Periudha pas viteve ’90 që çoi në liberalizimin e
ideologjisë së përkatësisë gjinore, krijimin e formave të ndryshme të familjes dhe një pranimi
më të madh të seksit jashtë martese ka forcuar bazat kulturorë për mbështetjen e martesës në të
njёjtën gjini duke dobësuar idealin e martesës që në thelb lidhet me përkatësinë gjinore dhe
riprodhimin.
Përsa u përket dallimeve në qëndrime të dy brezave janë përdorur më shumë diskurse
mbështetëse nga studentët të cilët artikulojnë përcaktime civile të martesës, kanë qëndrime
pozitive dhe kontakte me persona gej dhe lesbike dhe që nuk mendojnë se homoseksualiteti
është moralisht i gabuar. Ndërsa diskurset kundërshtuese përdoren më shumë nga prindër që
artikulojnë përcaktime heteroseksuale dhe fetare të martesës, të cilët kanë qëndrime negative
ndaj homoseksualitetit dhe që argumentojnë që homoseksualiteti është i pamoralshëm.
Diskurset e mesme kanë tendencë të përdoren nga individë, rrjeti shoqëror i të cilëve
duket se i nxit ata të marrin një pozicion mbi martesën në të njёjtën gjini që është në
kundërshtim me idelologjinë e tyre fetare. Në këtë mënyrë, prindërit me pikëpamje liberale
kanë më shumë gjasa të mbështesin të drejtat e barabarta dhe tё tregojnё tolerancë për grupet
minoritare, por ata gjithashtu kanë më shumë gjasa të kenë mendime negative për
homoseksualitetin, ndoshta pasi ata janë rritur në një shoqëri ku homoseksualiteti konsiderohej
si sëmundje mendore dhe një sjellje deviante, apo të mos njihej fare si fenomen. Në mënyrë të
ngjashme, studentët me qasje fetare kanë më shumë gjasa të përdorin diskurse ideologjikisht
konfliktuale, pasi besimet e tyre fetare u mësojnë se homoseksualiteti është një sjellje e
pamoralshme që duhet ndaluar, por ata kanë më shumë gjasa në raport me prindërit me qasje
fetare të kenë qëndrime pozitive ndaj personave gej dhe lesbike, ndoshta pasi janë rritur në një
periudhë ku homoseksualiteti gjithnjë e më shumë konsiderohet si normal. Duket se të kuptuarit
e homoseksualitetit është shumë më tepër i rëndësishëm sesa të kuptuarit të martesës, pasi ka
një shkallë të konsesusit të asaj çfarë martesa do të thotë në jetën e përditshme.
Faktori i brezit social është tepër i rëndësishëm në formësimin e këtyre diskurseve për
shkak të ndryshimeve shoqërore në lidhje me homoseksualitetin, përkatësinë gjinore, martesën
dhe familjen që kanë ndodhur në Shqipëri pas vitit 1990. Brezi social i studentëve e kanë arritur
adoleshencën pas viteve ’90, që përkon edhe me lëvizjet e shoqërisë civile në promovimin e të
drejtave të komunitetit LGBTI dhe me ekspozimin e tyre gjithnjë e më shumë në masmedia.
Personat gej dhe lesbike po shfaqen gjithnjë e më shumë në mediat e huaja dhe shqiptare në
Page 142
142
mënyrë më të hapur në lidhje me orientimin seksual dhe jetët e tyre personale. Studentët janë
rritur në një kohë kur ka pasur shtim të rasteve të divorceve dhe liberalizim të qëndrimeve ndaj
seksit paramartesor. Në të njёjtën kohë, ideologjitë egalitariane kanë qënë gjithnjë e më shumë
të pranishme dhe ka pasur diversifikim të formave të familjes. Në dallim me këtë, brezi social
i prindërve në kampionin e këtij studimi e ka arritur adoleshencën dhe moshën e rritur para
viteve ‘80. Kjo do të thotë që ata janë rritur në një kohë kur homoseksualiteti konsiderohej si
sëmundje mendore, sjellje devijante apo që nuk flitej fare për të. Duke pasur parasysh
supozimet teorike se si efektet e brezit bazohen në dallimet e qëndrimeve individuale mund të
thuhet se brezi i studentëve ka më shumë gjasa të marrë për të mirëqenë kuptimin aktual të
përkatësisë gjinore, homoseksualitetit, martesës dhe familjes, ndërsa brezi i prinderve që është
rritur me struktura të tjera të kuptimit të këtyre elementëve ka qasje më kundërshtuese.
Në këtë studim studiuesja është përqëndruar në interpretimin e brezave socialë duke
shkuar përtej krahasimit të thjeshtë të brezave. Së pari, janë analizuar intervistat që tregojnë se
periudha historike e ndryshimeve të shpejta sociale ka ndikuar në mënyra të ndryshme në
diskurset e brezave socialë. Është treguar se prindërit me qëndrime negative mbi
homoseksualitetin shpesh flasin për mënyrën se si koha në të cilën janë rritur ka ndikuar në
pikëpamjet e tyre ndërsa prindërit me qëndrime pozitive mbi homoseksualitetin flasin për
ndryshime të qëndrimeve për të treguar se pse tani janë më tolerant ndaj personave gej dhe
lesbike. Nga ana tjetër, studentët tregojnë për ndryshimet e qëndrimeve që lidhen më shumë
me maturimin e tyre dhe kanë më shumë gjasa të flasin për përvoja me persona gej dhe lesbike
gjatë gjimanzit apo universitetit, duke treguar se toleranca dhe pranueshmëria duhet të jenë
standard për të gjithë.
Së dyti, janë krahasuar diskurset e palëve student – prind. Duke u përqëndruar tek
studentët dhe prindërit që përgjithësisht bien dakord mbi çёshtje të lidhura me martesën,
seksualitetin dhe fenë, mund të kontrollojmë për efektet ideologjike dhe ato të brezave, të cilat
gjithashtu ndikojnë në diskurse. Me fjalë të tjera, duke bërë krahasime në të njёjtën kohë në
tërësi dhe brenda brezave socialë mund të rrisim saktësinë analitike për të treguar se si proceset
sociale të gjeneratave ndikojnë në dallimet brezave social në diskurse.
Së treti, është ofruar një interpretim i këtyre modeleve të lidhura me brezin social të
diskurseve duke u përqëndruar në proceset kulturore dhe social-psikologjike, të cilat supozohen
të ndikojnë në efektin e brezit social. Është argumentuar se këto analiza tregojnë se si proceset
e të qenit në një brez social formësojnë diskurset mbi martesën në të njёjtën gjini. Në mënyrë
të veçantë, ndërlidhja e përkatësisë së një individi në një grupmoshë dhe asaj që përfaqëson
brezi social në tërësi modelon strukturën e repertorit të tyre kulturor dhe mënyrat më të cilat
Page 143
143
ata përdorin elementët e atij repertori për të folur për martesën në të njёjtën gjini. Konceptimi
i homoseksualitetit si një identitet kolektiv reflekton anëtarësinë në brezin e ri social dhe
ideologji liberale, ndërsa konceptimi i homoseksualitetit si një sjellje sociale reflekton
anëtarësinë në një brez më të vjetër me ideologji konservatore. Diskurset e mesme paraqesin
kombinimin e elementëve të ndryshëm duke krijuar ndikime të ndërlidhura në repertorin e tyre
kulturor.
Page 144
144
6. PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME
6.1. Përfundime
6.1.1. Ndryshimi ndërmjet brezave socialë
Individët janë produkte të konteksteve të tyre sociale, të cilat përcaktohen nga
marrëdhëniet tona me njerëzit e tjerë, grupet, strukturat dhe institucionet, por ato janë gjithashtu
të vendosura në kohë dhe hapësirë. Ne jemi pjesë e trupave fizikë të përcaktuar nga aftësitë së
këtyre trupave për të lëvizur përmes dimensioneve të kohës dhe hapësirës. Mendimet dhe
veprimet tona mbajnë po ashtu gjurmët e konteksteve tona sociale, hapësinore dhe kohore.
Debati që shoqëron martesën në të njёjtën gjini ka ofruar një rast studimi ideal për të
operacionalizuar këtë përcaktim dhe për të shqyrtuar dobinë analitike të konceptit.
Ky studim ka ilustruar ndërlidhjen e qenësishme të ndryshimit social ndërmjet brezave.
Në rastin e martesës në të njёjtën gjini, ndërlidhja e brezave socialë me ideologjinë fetare
ndikon në shumëllojshmërinë e diskurseve. Përmes një krahasimi të thjeshtë tregohet se të
rinjtë janë më të prirur të jenë mbështetës të martesës në të njёjtën gjini, por gjithashtu fitojmë
njohuri më të plota mbi mënyrën se si anëtarësia në një brez merr rëndësi vetëm kur shqyrtojmë
nëse brezi dhe ideologjia fetare kanë përforcuar apo kanë prekur tërthorazi ndikimin në diskurs.
Vetëm duke bërë krahasime në të njёjtën kohë përtej dhe brenda brezave mund të tregojmë se
anëtarësia në një brez ndikon diskurset mbi martesën në të njёjtën gjini.
Duke qenë se efektet e ideologjisë fetare në diskursin mbi martesën në të njёjtën gjini
janë të forta, ideologjia nё vetvete ofron shpjegime të vagëta të ndikimit të faktorёve
demografikё socialё (gjinia, edukimi, orientimi seksual, etj.); por rrjeti shoqëror i një personi,
kontakti personal me persona gej e lesbike, si dhe ekspozimi i tyre në media gjithashtu ndikon
në pёrcaktimin e homoseksualitetit dhe qё reflektohet nё qёndrimet mbi martesën në të njёjtën
gjini. Studiuesja argumenton se ndryshimi social mes brezave i referohet mënyrës se si koha
dhe faktorёt demografikё socialё përbëjnë botëkuptimin e një personi, duke e bërë realitetin e
tij social të ndryshёm nga ai i të tjerëve. Kjo lidhet me idenë që një person që ka një realitet të
caktuar social, do të zhvillojë një repertor kulturor të caktuar për ta përdorur në mënyra të
caktuara të interpretimit të gjërave. Duke e shpjeguar brezin social si një proces kulturor e
social psikologjik, fokusi i vëmëndjes analitike ka qenë në marëdhënien makro-mikro, që prej
kohësh mendohet të jetë thelbësor në fenomenin e brezit: mënyrat se si një person përballet me
strukturat sociale formon orientimet, qëndrimet dhe sjelljet e tij. Rasti i martesës në të njёjtën
gjini tregon se procesi i brezit social lidhet me zhvillimin dhe përdorimin e repertorit kulturor.
Page 145
145
Ndryshimi social ndërmjet brezave i referohet mënyrës se si strukturat e repertorëve kulturorё
të njerëzve dhe mënyrat se si ato i përdorin elementët e këtij repertori ndryshojnë në varësi të
pozicionit të tyre të përkohshëm e social.
Studimi ilustron që grupe të ndryshme, të përcaktuar nga brezi social dhe ideologjia
fetare zhvillojnë besime kognitive, qëndrime emocionale, vlera morale dhe përvoja jetësore të
ndryshme të ndryshme në lidhje me homoseksualitetin dhe martesën dhe se ata i kombinojnë
ato në mënyra të ndryshme në përpjekje për të shprehur pikëpamjet e tyre. Janë shfaqur diskurse
të ndryshme si rezultat i kësaj shumëllojshmërie në repertorët e pjesëmarrësve në studim gjatë
artikulimit të pikëpamjeve të tyre. Modelet e diskurseve janë formuar nga marrëdhëniet e një
sërë elementësh me njëri-tjetrin (p.sh., ndërmjet qëndrimeve dhe kontaktit me persona gej e
lesbike), nga ndërveprimi i një sërë elemementëve në lidhje me logjikën e mbështetjes apo
kundërshtimit të martesës në të njёjtën gjini (p.sh., të besuarit se homoseksualiteti është i
pamoralshëm dhe të besuarit në të drejtat e barabarta për personat gej dhe lesbike). Diskurset
e ndryshme ishin rezultat i kombinimit dhe përputhjes së elementëve të ndryshëm të repertorit
të tyre kulturor.
Fakti që pjesёmarrësit kanë përdorur strategji të ndryshme për të kombinuar e për të
përputhur elementë të repertorit të tyre kulturor thekson veprimin e njerëzve në proceset
shoqёrore ndërmjet brezave. Ann Swidler-i (2001) ka zhvilluar konceptin e repertorit kulturor
pikërisht për arsye të rëndësisë së veprimit të individëve për të kuptuar se si është krijuar
kuptimi kulturor përmes bisedave dhe sjelljeve të përditshme. Ne nuk mund të kuptojmë
rëndësinë e kulturës pa analizuar mënyrat se si njerëzit përdorin elementë kulturorë në situata
të veçanta për qëllime të veçanta. Kjo vlen po ashtu për ndryshimin social mes brezave, i cili
ndodh vetëm për arsye pasi fjalët dhe veprimet e njerëzve janë rezultat i kombinimit dhe
përputhjes së elementëvve të repertorit të tyre kulturor si një përpjekje për të shprehur
pikëpamjet për botën sociale.
Kjo pikëpamje e veprimit të grupmoshave në proceset shoqёrore ndёrmjet brezave është
në kundërshtim me mënyrat se si brezi dhe ndryshimi social janë kuptuar historikisht. Brezat
janë përshkruar si pasive dhe si mjete të paqëllimta të forcave të pandalshme të historisë. Pra,
ndryshimi social mes brezave u ndodh njerëzve dhe nuk janë njerëzit që bëjnë të mundur
ndryshimin social mes brezave. Ky mohim i qartë i veprimit të një grupi social është goditur
nga standardet e teorive bashkëkohore në shkencat sociale. Po ashtu, të dhënat empirike të
paraqituara në këtë studim e kundërshtojnë këtë vlerësim: të rinjve me qasje fetare u është
dashur një përpjekje e madhe kognitive që të shprehin mbështetje për të drejtat e personave gej
e lesbike, edhe pse kanë vazhduar të këmbëngulin në idenë e imoralitetit të homoseksualitetit.
Page 146
146
Grupmoshat e rritura në një periudhë të re historike kryejnë ndryshimin social ndërmjet
brezave, por vetëm në lidhje me veprimet e të tjerëve.
Duke i mëshuar idesë së veprimit të grupmoshave në procesin e ndryshimit social mes
brezave, mund të themi se janë të paktën dy grupe të ndryshme agjentësh që veprojnë në dy
kohë të ndryshme për të realizuar ndryshimin social mes brezave. Grupi i parë përfshin agjentët
të cilët fillimisht shkaktuan periudhën e ndryshimit social në fjalë të cilët zhvillojnë dhe
përdorin repertorë kulturorë në mënyra të reja pasi ndryshimi social është bërë i
instituticionalizuar. Në rastin e martesës në të njёjtën gjini, grupi i parë i agjentëve përfshin
lëvizjet e të drejtave të grave, të komunitetit LGBTI dhe lëvizje të tjera që ndihmuan në sjelljen
e ndryshimeve të mëdha në strukturën dhe të kuptuarit të përkatësisë gjinore, seksualitetin,
martesës dhe familjes pas viteve ‘90. Grupi i dytë i agjentëve janë studentët në këtë studim, të
cilët i kanë marrë këto ndryshime për të mirëqena dhe, për pasojë, kanë zhvilluar mënyra të
reja të të folurit dhe të vepruarit në shoqëri. Pra, këtij grupi studentësh ndryshimi u ka ndodhur
në masën që ato nuk i kanë shkaktuar ndryshimet në strukturat sociale me të cilat janë rritur,
por ata kanë fuqi veprimi në proceset e ndryshimit ndërmjet brezave në formimin e një
domethënieje të re të këtyre ndryshimeve për shkak të mënyrës se si ato e interpretojnë
realitetin e tyre social.
Ky studim ka treguar se teoria dhe metodat të kërkimit të përdorura për të studiuar
ndryshimin social mes brezave duhet të jenë relative. Në nivelin më të thjeshtë metodologjik,
analiza e ndryshimit social mes brezave kërkon shumë nivele të krahasimit. Krahasimet duhet
të bëhen njëkohësisht ndërmjet dhe brenda brezave socialë, ndërmjet strukturave sociale në
momente të ndryshme në kohë, ndërmjet repertorëve kulturorë (apo elementëve brenda
repertorëve kulturorë) dhe ndërmjet mënyrave në të cilat strukturat sociale formojnë repertorët
kulturorë të brezave socialë të ndryshëm. Të gjitha këto krahasime kanë qenë të nevojshme për
të ofruar njohuri mbi mënyrën se si ndodh ndryshimi social ndërmjet brezave në diskursin dhe
qëndrimet mbi martesën në të njёjtën gjini. Përveç kësaj, qasja metodologjika ka qenë relative
në atë që nuk janë bërë supozime se përgjigjet e pjesёmarrësve në intervista paraqesin opinionet
apo qëndrimet e vërteta në një kuptim absolut, por që të dhënat e mbledhura nga një individ
fitojnë rëndësinë e tyre vetëm në lidhje me të dhënat e mbledhura nga individë të tjerë, si provë
e ngjashmërive dhe dallimeve në elementët kulturorë që ata përdorin në përgjigje të një pyetjeje
apo situate.
Në një nivel më të thelluar teorik, analiza e ndryshimit social mes brezave duhet të jetë
relative, pasi rëndësia e vërtetë e konceptit nënkupton një gjendje që është e ndryshme nga një
tjetër. Si teorikisht, dhe në aspektin normativ, koncepti i brezit social është i rëndësishëm vetëm
Page 147
147
kur ballafaqohen dy periudha kohësh, dy grupe të qëndrimeve, sjelljeve dhe prirjeve. Të
kuptuarit të rëndësisë së diçkaje mund të bëhët vetëm duke pasur referencë diçka tjetër. Përveç
kësaj, koncepti i brezit social është në thelb relative, pasi ka për qëllim që të kapë marrëdhënien
makro-mikro ndërmjet strukturave sociale dhe repertorëve kulturorë. Elementë të caktuara të
repertorëve kulturorë të njerëzve apo sjellje të caktuara janë manifestime të mënyrës se si
realiteti i botës në të cilën jetojmë formon mënyrat në të cilat ne mendojmë dhe flasim mbi
botën, si dhe manifestime të mënyrës se si veprimet e njerëzve rikrijojnë realitetin social.
Analiza e ndryshimit social mes brezave duhet të jetë gjithmonë analiza e këtij grupi të
marrëdhënieve komplekse ndërmjet niveleve mikro dhe makro, ndërmjet krijimit të
aktiviteteve dhe strukturave të përcaktuara historike dhe sociale në të cilën ata bazohen.
Në të dhënat empirike të këtij studimi, ky relativitet mund të shihet në mënyrën e
interpretimit të të dhënave në kontekstin e ndryshimeve historike në konsiderimin e
homoseksualitetit, hapjen e personave gej dhe lesbike mbi orientimin e tyre seksual, strategjitë
në ndryshim të lëvizjeve LGBTI, si dhe në rritjen e qëndrimeve tolerante në lidhje me
homoseksualitetin. Komentet e pjesёmarrësve në studim në lidhje me personat gej dhe lesbike
që njohin, përvojat që kanë pasur apo vlerat që ata mbajnë, nuk janë thjesht çёshtje personale,
por ato janë analizuar në raport me kontekste të ndryshme sociale që kanë formuar shprehjen e
tyre.
Studiuesja dëshiron që të adresojë subjektin e kërkimeve të ardhshme duke ofruar disa
komente të shkurtra mbi natyrën e konceptit të brezit social. Së pari, duke qenë se koncepti i
brezit social i referohet një procesi më shumë se sa një grupi njerëzish, ka vend për debat nё
lidhje me kufijtë e përkohshëm të brezave dhe po ashtu edhe për kufijtë e përkohshëm dhe
social të nëngrupeve që mbartin shenjat e ndryshimit social mes brezave. Megjithatë, debati
mbi kufijtë e brezit social është një çёshtje më sfiduese dhe e thellë, pasi i referohet mё shumё
njё procesi sesa një grupi njerëzish. Në terma të kufijve të nëngrupeve të brezave, të tilla si
nëngrupet e përshkruara në këtë studim, kufijtë do të varen nga natyra e ndryshimit social apo
çёshtjen e interesit. Kufijtë e përkohshëm dhe socialё të grupeve që mbartin shenjtat e
ndryshimit social mes brezave në lidhje me homoseksualitetin dhe martesën në të njёjtën gjini
do të ishin të ndryshme nga kufijtë e grupeve të cilët mbartin shenja të ndryshimit social mes
brezave në lidhje me qëndrimet për çёshtje të tjera studimi. Këto çёshtje të ndryshme me afate
historike të ndryshme prekin dy grupe të ndryshme në mënyra të ndryshme. Në këtë mënyrë,
kufijtë e nëngrupeve të prekur nga ndryshimi social mes brezave do të përcaktohen ndryshe
për çdo çёshtje apo çdo mënyrë që shoqëria ndryshon.
Page 148
148
Së dyti, koncepti i brezit social varet nga puna e kërkuesve që studiojnë moshën,
grupmoshën, efektet e kohës, brezat dhe ciklin e jetës. Vlera e vërtetë e këtij koncepti varet nga
marrëdhënia me këto koncepte dhe procese të tjera. Kërkimet mbi moshimin, qëndrueshmëria
e qëndrimeve përgjatë ciklit të jetës, hipotezat e viteve të rëndësishme të jetës, analiza e
grupmoshës, marrëdhëniet e brezave dhe efektet e ndryshimeve historike janë të gjitha të
integruara në kërkimet teorike dhe empirike mbi ndryshimin social mes brezave.
Së fundi, në lidhje me kërkimet e ardhshme mbi konceptin e brezit social, dobia teorike
e këtij koncepti ka të bëjë me të kuptuarin tonë se si shoqëritë riprodhojnë vetveten, si në
mënyrën se si ato ndryshojnë, dhe se si qëndrojnë të njёjtë. Si një mjet i ri analitik, koncepti i
brezit social mund të ndihmojë studiuesit për të fituar një kuptim më të plotë të mënyrës se si
vepron zëvëndësimi i brezave si një mekanizëm i riprodhimit dhe i ndryshimit social. Kërkimet
empirike mbi ndryshimet sociale mes brezave u ofrojnë studiuesve mjete për t’iu bashkangjitur
një diskutimi publik mbi këtë subjekt duke ekspozuar dhe hedhur poshtë stereotipat shpeshherë
të dëmshme, te cilat janë bërë për breza të ndryshëm të shoqërisë.
6.1.2. Bazat e qëndrimeve mbi martesën në të njёjtën gjini
Studiuesja është përpjekur të përshkruajë bazat sociale dhe kulturore të qëndrimeve mbi
martesën në të njёjtën gjini sa më detajisht. Vetëm duke pasur një të kuptuar të thellë të
mënyrave me të cilat individët flasin për martesën në të njёjtën gjini dhe se si ata e kuptojnë
atё, mund të kuptojmë plotësisht dinamikat e opinionit publik.
Së pari, ky studim konfirmon gjetjet e studimeve të mëparshme në këtë fushë duke
treguar se qëndrimet emocionale dhe vlerat morale që lidhen me homoseksualitetin janë
parashikuesit më të fuqishëm të mbështetjes apo kundërshtimit të martesës në të njёjtën gjini.
Shumë faktorё demografikë dhe kontekstualë, si niveli i edukimit, ndikojnë qëndrimet mbi
martesën në të njёjtën gjini dhe e bëjnë këtë në radhë të parë pasi ndikojnë qëndrimet dhe vlerat
e njerëzve mbi homoseksualitetin. Në intervistat e zhvilluara, pjesёmarrësit iu përgjigjën
pyetjeve mbi martesën në të njёjtën gjini duke e ndryshuar subjektin, pra duke shpjeguar se si
ndihen mbi homoseksualitetin, ku pjesa më e madhe ia atribuojnë debatin kundërshtimeve mbi
homoseksualitetin.
Megjithatë, ky studim gjithashtu sfidon studimet e mëparshme rreth mënyrës se si
homoseksualiteti formëson qëndrimet mbi martesën në të njёjtën gjini. Në këtë studim është
treguar se diskurset e njerëzve mbi homoseksualitetin janë shumë më komplekse nga çfarë
sugjerohet nga analizat sasiore: jo vetëm besimet, qëndrimet, vlerat dhe përvojat e njerëzve në
Page 149
149
lidhje me homoseksualitetin janë komplekse dhe ndonjëherë kontradiktore, por po ashtu shpesh
nuk arrijnë të kenë një koherencë ideologjike në diskurset e mbështetjes dhe kundërshtimit. Në
veçanti, dimensionet morale të diskurseve janë më komplekse nga ajo çfarë paraqitet në
literaturë si dhe kontakti personal me persona gej e lesbike dhe atribuimet kognitive mbi
homoseksualitetin nuk duket se kanë efekte të njёjta tek qëndrimet. Ekzistojnë një sërë
diskursesh të mesme që njerëzit përdorin për të folur mbi homoseksualitetin, të cilat nuk mund
të karakterizohen as si mbështetëse dhe as si kundërshtuese.
Së dyti, ky studim tregon se përcaktimet kulturore të njerëzve mbi martesën gjithashtu
ndikojnë në formimin e diskurseve mbi martesën në të njёjtën gjini, ndonëse jo në masën që
ndikon homoseksualiteti. Mënyra kryesore që përcaktimi i martesës formon debatin është në
koflikt ndërmjet përcaktimit fetar në njërën anë dhe përcaktimit civil të martesës në anën tjetër.
Njerëzit qё përqëndrohen më shumë në përcaktimin fetar të martesës kanë më shumë
gjasa që ta kundërshtojnë martesën në të njёjtën gjini por ky kundërshtim, nuk është i
pashmangshëm, pasi përcaktimi civil i martesës duket se dominon në diskurset e njerëzve mbi
atë se çfarë quhet një martesë e mirë në praktikë. Në përgjithësi, njerëzit përdorin një gjuhë
individualiste dhe pragmatike për të folur për mënyrën se si karakteristikat e një martese të
mirë varen nga interesat dhe dëshirat e çiftit. Ka një ide të përbashkët për të gjithë pjesёmarrësit
që lidhet me atë që çiftet nuk duhet të rrisin fëmijë nëse nuk i duan ata, si dhe që është thelbësore
tërheqja seksuale në idenë e martesës. Fakti që njerëzit përdorin një përcaktim civil të martesës
për të folur për atë çka konsiderohet një martesë e mirë do të thotë që kuptimet kulturore të
martesës përputhen më shumë me idenë e martesës në të njёjtën gjini nga ajo që do kishte qenë
vetëm një dekadë më parë.
Së treti, ekzistenca e diskurseve të mesme tregon që polarizimi i qëndrimeve për sa i
përket martesës në të njёjtën gjini nuk është e pashmangshme. Debatat e forta dalin në pah në
çёshtjen e martesës në të njёjtën gjini vetëm në kontekstin e një mjedisi ku njerëzit inkurajohen
që të mbajnë një anë. Ndërkohë që disa prej pjesёmarrësve në këtë studim u shprehën se nuk
kishin një opinion mbi çёshtjen, por qëndrime të përziera apo që thjesht nuk donin që të
përfshiheshin në debat, po ashtu ka një sërë faktorësh kontekstualë që i nxisin njerëzit që të
zgjedhin një kah: diskurset politike, standardet gazetareske të mbulimit të medias që e
përcaktojnë objektivitetin si një prezantim të dy pikëpamjeve kundërshtuese, si dhe sondazhet
të cilat i paraqesin gjetjet e tyre në terma të mbështetjes apo kundërshtimit. Në këtë kontekst,
mund të duket se këto dy anë janë krejtësisht të ndara, por diskurset individuale në një kontekst
të pandikuar tregojnë të kundërtën. Nuk mund të themi se është më korrekte që të paraqesim
Page 150
150
opinionin publik mbi martesën në të njёjtën gjini në një mënyrë sesa në një tjetër, por që ky
studim tregon thjesht se shkalla e polarizimit varet nga konteksti social.
6.1.3. Brezat socialë dhe martesa në të njёjtën gjini
Ky studim hedh dritë mbi bazat e qëndrimeve mbi martesën në të njёjtën gjini duke
treguar se ndryshimet e lidhura me moshën në qëndrime kanë gjasa të ndodhin për shkak të
efekteve të brezave socialë. Qëndrimet formohen nga të qenit pjesë e një brezi, përcaktuar nga
koha në të cilën një person ka arritur moshën madhore, por ndryshimi i moshës brenda secilit
brez nuk jep shpjegime të mëtejshme mbi martesën në të njёjtën gjini. Jo vetëm që nuk ka të
dhëna të ndikimit të moshës – të njerëzve të cilët kanë më shumë gjasa që të kundërshtojnë
martesën në të njёjtën gjini sa më shumë moshohen – por ka të dhëna që e kundërta ndodh:
shumë pjesёtarë të brezit të prindërve janë bërë më mbështetës për martesën në të njёjtën gjini,
pasi qëndrimet mbi homoseksualitetin kanë ndryshuar.
Ndërkohë që studentët janë më të prirur për të qenë më mbështetës ndaj martesës në të
njёjtën gjini, ky studim shkon përtej një krahasimi të thjeshtë të brezave dhe kështu tregon edhe
më shumë të dhëna mbi ndikimin e brezit. Duke krahasuar diskurset e studentëve dhe prindërve
të cilët në një masë të madhe bien dakord me çёshtjet e lidhura me fenë, martesën, përkatësinë
gjinore dhe seksualitetin është treguar se, gjithsesi, ka dallime mes tyre në diskurset ne lidhje
me martesën në të njёjtën gjini. Ndërkohë që studentët liberalë priren që të përdorin diskurse
mbështetëse për të folur për martesën në të njёjtën gjini dhe prindërit konservatorë me qasje
fetare përdorin diskurse kundërshtuese, studentët konservatorë me qasje fetare dhe prindërit
liberalë priren që të përdorin diskurse të mesme. Me fjalë të tjera, duke bërë krahasime
njëkohësisht ndërmjet dhe brenda brezave dhe duke u përqëndruar në diskursin mbi martesën
në të njёjtën gjini, të cilat nuk janë lehtësisht të kategorizueshme si mbështetëse apo
kundërshtuese, ne fitojmë njohuri shtesë për mënyrën se si të qenit pjesë e një brezi social
formon qëndrimet mbi martesën në të njёjtën gjini.
Studiuesja ka argumentuar se këto dallime të brezave në diskurse lidhen me proceset e
brezave socialë, të cilat formojnë strukturën dhe përdorimin e repertorëve kulturorë të
individëve. Faktorёt demografikё socialё dhe anëtarësia në një brez formojnё realitetin social
tё individёve dhe kështu, zhvillohen elementët kulturorë që ato të mund tё funksionojnë në atë
realitet social. Me rëndësi të veçantë është përcaktimi i nënkuptuar apo i pashprehur ndaj
homoseksualitetit për të folur për martesën në të njёjtën gjini, e cila formohet nga kontakti dhe
pranimi i kuptimit të gjërë mbizotërues në kulturën shqiptare gjatë periudhës historike në të
Page 151
151
cilën ata janë rritur. Pjesëtarët e brezit të studentëve janë rritur në një kohë kur homoseksualiteti
është krijuar kulturalisht si një identitet në kulturën e gjërë shqiptare, kështu që individët që e
hasën dhe pranuan këtë krijim kulturor janë më të prirur për ta konsideruar homoseksualitetin
si një identitet social dhe për të menduar për personat gej dhe lesbike si një grup statusi, i
ngjashёm me një grup racial apo etnik. Të menduarit e homoseksualitetit në këtë mënyrë është
ideologjikisht në përputhje me mbështetjen e martesës në të njёjtën gjini pasi ligjërisht dhe
kulturalisht, personat gej dhe lesbike janë kosideruar si një grup minoritar, me një histori
diskriminimi dhe përjashtimi nga të drejtat dhe përfitimet e garantuara për qytetarët e një vendi.
Nga kjo pikëpamje, kundërshtimi i martesës në të njёjtën gjini është pothuajse e
pashpjegueshme pasi vetëm besime fetare apo paragjykimet do t’i lejonin një personi për të
argumentuar kundër të drejtave të barabarta të një grupi minoritar të disavantazhuar.
Pjesëtarët e brezit të prindërve janë rritur në një periudhë historike gjatë së cilës
homoseksualiteti ishte kulturalisht i krijuar si një sjellje sociale apo sëmundje mendore, e
ngjashme me bixhozin dhe alkoolizmin, kështu që njerëzit që e hasën dhe e pranuan këtë
ndërtim kulturor të homoseksualitetit janë më të prirё t’i mendojnё personat gej dhe lesbike si
individë që angazhohen në sjellje seksuale që përgjithësisht janë konsideruar si devijante dhe
të gabuara në Shqipëri. Të menduarit për homoseksualitetin në këtë mënyrë pёrputhet
ideologjikisht mё shumё me kundërshtimin ndaj martesës në të njёjtën gjini, pasi nuk ka asgjë
që mund ta parandalojnë një person gej dhe lesbike që të shmanget nga ajo sjellje, pa marrë
parasysh sa e lindur mund të jetë predispozita e tyre ndaj kësaj sjelljeje. Nga kjo pikëpamje,
mbështetja për martesën në të njёjtën gjini duket absurd, pasi do të ishte jo e logjikshme të
ndryshohej përcaktimi i martesës për të përfshirë një sjellje devijante që, gjithsesi, do të duhet
të shtypet; një person mund të zgjedhe që të martohet me dikë të seksit të kundërt, nësë dëshiron
ose mund të vazhdojë që të ketë marrëdhënie homoseksuale.
Për shkak të përcaktimit të nënkuptuar tё homoseksualitetit që kanë zhvilluar gjatë
periudhës që janë rritur, duket se studentëve mbështetës dhe prindërve kundërshtues të martesës
në të njёjtën gjini iu flet e kaluara. Edhe në qoftë se ata janë dakord me përcaktimin e martesës,
mbështetësit dhe kundërshtuesit e martesës në të njёjtën gjini nuk bien dakord mbi atë se çfarë
është homoseksualiteti. Nga ky këndvështrim, pikëpamjet e kundërta mbi martesën në të
njёjtën gjini janë të rëndësishme: pikëpamjet e palës tjetër duken të pakuptueshme brenda
kornizës së botëkuptimit të dikujt, kështu që kompromisi duket ideologjikisht i pamundur
(Hunter, 1991).
Megjithatë, mbajtja e një ane në lidhje me çёshtjen e martesës në të njёjtën gjini jo
domosdoshmërisht ndodh për shkak të ndërlidhjes së anëtarësisë në një brez social me
Page 152
152
ideologjitë fetare. Diskurset e mesme shfaqen në rastet kur ideologjitë fetare përputhen më
shumë me kundërshtimin e martesës në të njёjtën gjini se sa me ndikimin e përkatësisë së brezit.
Kështu, prindërit liberalё, të cilët priren që ta konsiderojnë homoseksualitetin si një sjellje
sociale për shkak të të qenit pjesë e një brezi, priren që të kundërshtojnë martesën në të njёjtën
gjini po të mos ishte për ndikimin e ideologjisë liberale që përqafon idenë e të drejtave të
barabarta dhe tolerancës për minoritetet. Në mënyrë të ngjashme, studentët konservatorë me
qasje fetare, të cilët priren ta konsiderojnë homoseksualitetin si një identitet kolektiv për shkak
të të qenit pjesë e një brezi, mund të priren që të mbështesin martesën në të njёjtën gjini po të
mos ishte ndikimi i ideologjisë fetare që u mëson atyre që homoseksualiteti është jo i
moralshëm. Duket sikur ata kanë dilema të mëdha për të mbajtur një anë, por në të vërtetë ata
mund të ndikohen nga një kontekst që iu dikton atyre që të mbajnë një pozicion, duke theksuar
pasojat pozitive apo negative të legalizimit të martesës në të njёjtën gjini apo të drejtën morale
dhe ligjore të barazisë.
Me rёndёsi ёshtё mënyra se si përcaktimi i nënkuptuar i homoseksualitetit formohet
nga interpretimi kulturor mbizotërues i homoseksualitetit përgjatë çdo periudhe historike.
Shkalla e kontaktit dhe pranueshmërisë së një personi ndaj homoseksualitetit varet nga natyra
e kontaktit personal me personat gej dhe lesbike në jetën e përditshme apo në media dhe nga
mënyrat në të cilat njerëzit flasin mbi homoseksualitetin. Kështu, studentët konservatorë me
qasje fetare jo domosdoshmërisht do të hasin dhe do të pranojnë interpretimin kulturor të
homoseksualitetit si një identitet kulturor, si dhe prindërit liberalë mund ta refuzojnë këtë
interpretim si një sjellje sociale gjatë moshimit të tyre për shkak të përbërjes së rrjetit të tyre
shoqëror dhe natyrës së kontaktit me homoseksualitetin. Në mënyrë të ngjashme, disa prindër
liberalë kanë ndryshuar qëndrimet e tyre mbi homoseksualitetin kur janë hasur me një
interpretim të ri mbizotërues të homoseksualitetit pas viteve ’90, për shkak të kontaktit të tyre
me homoseksualitetin dhe ndikimit të njerëzve në rrjetin e tyre shoqëror. Në çdo rast, diskurset
mbi martesën në të njёjtën gjini japin të dhëna të marrëdhënies së rëndësishme ndërmjet brezit,
periudhës historike dhe faktorёve demografikё socialё.
6.1.4. E ardhmja e martesës në të njёjtën gjini
Në analizën për të ardhmen e martesës në të njёjtën gjini parashikimet janë të qarta.
Prirja graduale në kohë për rritjen e mbështetjes ndaj martesës në të njёjtën gjini ka gjasa të
vazhdojë për shkak të ndryshimit social mes brezave, zëvëndësimit të brezave dhe ndryshimit
të qëndrimeve. Besimi në këtë parashikim përforcohet nga fakti që ky studim ka treguar prova
Page 153
153
të proceseve kulturore, sociale dhe psikologjike që drejtojnë këtë liberalizim të qëndrimeve:
mënyra se si kontakti dhe pranueshmëria e homoseksualitetit si një identitet kolektiv po formon
repertorët kulturorë të brezave të rinj. Për sa kohë që homoseksualitetit do të vazhdojë të
konsiderohet si një pjesë e pandarë e identitetit të një personi dhe baza e anëtarësisë si një status
grupi, i njёjtë me etninë, gjithnjë e më shumë njerëz do të zhvillojnë me kalimin e kohës një
përcaktim të tillë të nënkuptuar të homoseksualitetit, si dhe bazat kulturore për të kundërshtuar
martesën në të njёjtën gjini do të dobësohen me logjikën se njerëzit do të mund të ndryshojnë
qëndrimet apo do të vdesin. Në mesin e brezit të ri, feja duket baza kryesore kulturore për të
kundërshtuar martesën në të njёjtën gjini por sikurse ky studim ka treguar, disa të rinj
konservatorë me qasje fetare e mendojnë homoseksualitetin si një identitet kolektiv dhe kanë
qëndrime pozitive ndaj personave gej dhe lesbike.
Ka pasur një liberalizim të qëndrimeve, një rritje në mbështetjen kulturore dhe
institucionale për personat gej dhe lesbike për t’u hapur në lidhje me orientimin e tyre seksual
dhe një rritje në portretizimin gjithnjë e më pozitiv të personave gej dhe lesbike në media. Sa
më shumë që njerëzit të kenë kontakte pozitive me personat gej dhe lesbike në jetën e tyre të
përditshme dhe në media, si dhe sa më shumë që rrjetet shoqërore të personave heteroseksualë
të kenë qëndrime pozitive dhe tolerante ndaj personave gej dhe lesbike, aq më shumë
mbështetje sociale e kulturore do të ekzistojë për përcaktimin e homoseksualitetit si një
identitet kolektiv dhe personat gej dhe lesbike do të fitojnë më shumë një pozitë si një grup
legjitim.
Ky trend i mbështetjes së vazhdueshme për martesën në të njёjtën gjini vlen vetëm për
opinionin publik; legalizimi i martesës në të njёjtën gjini nuk është i pashmangshёm dhe fati
përfundimtar i saj varet nga faktorë ligjorë dhe politikë. Debatet e vazhdueshme politike nëse
martesa në të njёjtën gjini duhet të legalizohet jo domosdoshmërisht lidhen me opinionin
publik.
Në çdo rast, për sa kohë që interpretimi kulturor i homoseksualitetit mbetet i
pandryshuar, për sa kohë që bazat kulturore dhe sociale të qëndrimeve mbi martesën në të
njёjtën gjini nuk ndryshohen ndjeshëm nga ngjarje të papritura apo nga ardhja e një periudhe
të re historike, duket se ndalimet e tanishme ligjore kundër martesës në të njёjtën gjini do të
përmbysen nga rritja e valës së mbështetjes për martesën në të njёjtën gjini në opinionin publik.
Sikurse amendamentet kushtetuese kundër martesës në të njёjtën gjini janë vendosur nga
opinioni publik, po ashtu ato mund të hiqen. Ky sigurisht është rasti ku ndalimet ligjore kundër
martesës në të njёjtën gjini janë barriera domethënëse që vonojnë lëvizjen drejt legalizimit të
saj; megjithatë, mekanizmat e vazhdimësisë së brezave, të nxitur nga ndryshimi social mes
Page 154
154
brezave në interpretimin kulturor të homoseksualitetit, janë një motor i fshehtë i ndryshimit
social që vazhdon ta çojë shoqërinë ngadalë dhe pashmangshmërisht në drejtim të legalizimit
të martesës në të njёjtën gjini.
6.2. Rekomandimet për kërkimet e ardhshme mbi martesën në të njёjtën gjini
Rezultatet dhe kufizimet e këtij studimi sugjerojnë disa rrugë për kërkime të mëtejshme
në lidhje me martesën në të njёjtën gjini. Së pari, duke qene se kampioni nga i cili janë bazuar
të dhënat cilësore në këtë studim nuk është përfaqësues i popullsisë së Shqipërisë, nuk njihen
diskurset e mesme mbështetëse dhe kundërshtuese mbi martesën në të njёjtën gjini. Anketat e
ardhshme sasiore duhet të përfshijnë kategori përgjigjesh që kapin diskurset e mesme duke mos
e kufizuar raportimin e qëndrimeve mbi martesën në të njёjtën në terma të mbështetjes apo
kundërshtimit. Kategori përgjigjesh të tilla si “mendime të përziera”, “pa opinion” dhe “nuk e
di” shpesh trajtohen si kategori të tepërta pa interes teorik por që në fakt nënkuptojnë gjëra të
ndryshme në dritën e diskurseve të përshkruara në këtë studim duke mbartur kuptime që janë
teorikisht të rëndësishme. Prandaj, i duhet kushtuar vëmendje hartimit të kategorive të
përgjigjeve që do t’u lejonin kërkuesve për të matur shumëllojshmërinë e qëndrimeve në
diskurset e mesme.
Një përmirësim i dytë në studimet sasiore në lidhje me martesën në të njёjtën gjini ka
të bëjë me përfshirjen e elementëve që masin përcaktimet kulturore ndaj martesës. Në këtë
studim është treguar se përcaktime të tilla të martesës formojnë qëndrimet e njerëzve mbi
martesën në të njёjtën gjini, por ne nuk e dimë se sa të rëndësishme janë këto përcaktime të
martesës në raport me faktorë të tjerë si qëndrimet dhe vlerat e lidhura me homoseksualitetin.
Ne nuk jemi në gjendje që të konstatojmë me këto të dhëna faktorët demografikë dhe
kontekstualë që i bëjnë njerëzit të priren më shumë apo më pak për të zhvilluar përcaktime të
ndryshme të martesës. Nëse studimet sasiore vazhdojnë të masin qëndrimet mbi martesën në
të njёjtën gjini pa matur përcaktimet që i bëjnë njerëzit martesës, atëherë ne rrezikojmë që të
krijojmë modele të qëndrimeve mbi martesën në të njёjtën gjini që nuk janë të ndryshme nga
çёshtje të tjera LGBTI.
Një përmirësim i tretë në studimet sasiore lidhet me mbledhjen e të dhënave që do të
qartësonin rolin e të qenit pjesë e një brezi në formimin e qëndrimeve mbi martesën në të njёjtën
gjini. Ndërkohë që ky studim ka sugjeruar përcaktues të përafërt që dallojnë brezat nga njëri-
tjetri, këto përcaktime brezash janë bazuar në shpjegime teorike dhe historike se si kuptimi i
homoseksualitetit ka ndryshuar në kohë sesa në mbledhjen e të dhënave aktuale nga vetë
Page 155
155
pjesёmarrësit. Ka vend për përmirësim ku përkufizimet e brezit të përdorura në këtë studim të
jenë më të specifikuara. Një përkufizim më i plotë i brezave dhe mënyrës se si ndikon të qenit
pjesë e një brezi mund të arrihet duke mbledhur të dhëna nga vetë pjesёmarrësit në lidhje me
memorien kolektive, kujtimet e takimit të parë me homoseksualitetin, kujtimet e ngjarjeve të
rëndësishme politike apo kulturore dhe kujtimet që kanë të bëjnë më çёshtje të seksualitetit dhe
marrëdhënieve.
Një përmirësim i fundit në të kuptuarin tonë të marrëdhënies ndërmjet moshës dhe
qëndrimeve mbi martesën në të njёjtën gjini do të vinte nga mbledhja e të dhënave longitudinale
mbi martesën në të njёjtën gjini. Duke qenë se ky studim ka përdorur të dhëna krosseksionale,
studiuesja ka paraqitur të dhëna jo të drejtpërdrejta që dallimet e lidhura me moshën janë në
fakt dallime të brezit. Me anë të të dhenave longitudinale, analizat sasiore do të zbërthenin
moshën, brezin dhe efektin e periudhës tek njëra-tjetra.
Në lidhje me studime e ardhshme cilësore mbi martesën në të njёjtën gjini, ky studim
sugjeron disa mënyra në të cilat do të përmirësohej të kuptuarit tonë në lidhje me bazat e
qëndrimeve mbi martesën në të njёjtën gjini. Së pari, duke qenë se kampioni i këtij studimi
ishte bazuar në një kontekst të mbajtjes sa më shumë të ishte e mundur një sfond të kulturës së
përbashkët, studime të ardhshme mundt të shqyrtojnë se si njerëzit flasin për martesën në të
njёjtën gjini në rajone të tjera të vendit, në komunitete të ndryshme etnike dhe fetare. Mund të
ketë një sërë diskursesh që bazohen nga përkatësia në komunitete të caktuara fetare e etnike.
Ndërmarrja e një studimi të tillë në një mjedis më të politizuar do të hidhte dritë në shkallën në
të cilën diskurset e mesme ndikohen nga aktivistët që punojnë për t’i ndikuar të tjerët në ndarjen
si kundërshtues apo mbështetës të martesës në të njёjtën gjini.
Së dyti, studimet e ardhshme cilësore duhet të përpiqen që të analizojnë më mirë rolin
e kontaktit personal, medias dhe rrjeteve shoqërore në formimin e përcaktimit të nënkuptuar të
homoseksualitetit. Fokusi i mbledhjes së të dhënave të këtij studimi ishte më i gjërë dhe më
përshkrues, pra të mësuarit se si diskurset e njerëzve mbi martesën në të njёjtën gjini
bazoheshin në një shumëllojshmëri besimesh, qëndrimesh, vlerash dhe përvojash jetësore. Në
këtë mënyrë, nuk janë mbledhur të dhëna të mjaftueshme mbi këto tre faktorë që duken të jenë
tejet tё rёndesishёm në formësimin e të kuptuarit të njerëzve mbi homoseksualitetit. Në veçanti,
roli i medias në formimin e diskurseve të njerëzve ishte i vështirë për t’u përcaktuar në
intervistat e zhvilluara, kështu që një vëmendje më e madhe në lidhje me njohjen që njerëzin
kanë me homoseksualitetin në media do të përmirësonte të kuptuarin tonë mbi rolin e medias
në liberalizimin e vazhdueshëm për sa i përket homoseksualitetit. Një vëmendje shtesë në
Page 156
156
periudhën e rritjes së çdo individi, në lidhje me këto çёshtje do të ndihmonte po ashtu në
kuptuarin se si përceptimi mbi homoseksualitetin është krijuar shoqërisht.
Së treti, duhet theksuar se interpretimi i brezave socialë mbi ngjashmëritë dhe dallimet
ndërmjet tyre për sa i përket diskurseve mbi martesën në të njёjtën gjini është një nga shumë
interpretimet e mundshme që mund të jepen. Në këtë studim këto modele janë interpretuar të
lidhura me repertorët kulturorë të njerëzve, veçanërisht me përcaktimin e nënkuptuar të
homoseksualitetit, pikërisht pasi mbledhja dhe analiza e të dhënave është përqëndruar në të
mësuarin se si diskurset e njerëzve mbi martesën në të njёjtën gjini bazohen në të kuptuarin e
tyre kulturor të homoseksualitetit dhe martesës. Megjithatë, studiuesit me interesa të tjera mund
të ndërmarrin një studim të ngjashëm që do të mund të interpretonte këto modele në terma të
nivelit arsimor të arritur, aftësitë kognitive apo ndonjë fenomeni tjetër. Në këtë studim nuk janë
shpjeguar këto dallime brezash në diskurse, pasi nuk janë përjashtuar shpjegimet alternative
dhe as nuk janë izoluar mekanizmat që i shkaktojnë këto dallime. Në përgjithësi, studimet e
ardhshme mbi martesën në të njёjtën gjini, cilësore apo sasiore mund të përmirësojnë të
kuptuarin tonë mbi dallimet në qëndrime që lidhen me brezin, nëse ato janë hartuar për të
shpjeguar këto dallime. Ky studim ka përshkruar dallimet e lidhura me brezin në diskurset mbi
martesën në të njёjtën gjini duke zhvilluar një interpretim të mundshëm të këtyre dallimeve, që
bazohen teorikisht në literaturën mbi analizat e brezave, ndryshimit të tyre dhe memorien
kolektive. Vlefshmëria përfundimtare e këtij interpretimi do të duhet të presë për testime më të
drejtpërdrejta nga kërkimet e mëtejshme.
Page 157
157
7. REFERENCA
Adams, T. (2013). Frames of homosexuality: Comparing Los Angeles Times’ coverage of
California’s Proposition 6 (1978) and Proposition 8 (2008). Sexuality & Culture, 17(2): 213–
228.
Ambasada Pink në Shqipëri: Historiku i zhvillimit të lëvizjeve LGBT në Shqipëri.
http://www.pinkembassy.al/sites/default/files/uploade/2010%20Historiku%20i%20Zhvillim
%20te%20Levizjeve%20LGBT%20ne%20Shqiperi.pdf (rishikuar për herë të fundit në Maj
2017)
Anderson, Robert. Fetner, Tina. (2008). Cohort Differences in Tolerance of Homosexuality.
Attitudinal Change in Canada and the United States, 1981-2000. Public Opinion Quarterly, 72:
311-330.
Anderssen, N. (2002). Does contact with lesbians and gays lead to friendlier attitudes? A two
year longitudinal study. Journal of Community and Applied Social Psychology, 12(2): 124–
136.
Argyris, C. (1952). “The impact of Budgets on People”. The Controllership Foundation. New
York, School of Business and Public Administration.
Barclay, S. Fisher, S. (2003). The states and the differing impetus for divergent paths on same-
sex marriage. Policy Studies Journal, 31(3): 331-352.
Barnes, Samuel H. (1972). The Legacy of Fascism. Generational Differences in Italian Political
Attitudes and Behavior. Comperative Political Studies, 5: 41-57.
Basili, J.N. Brown, R.D. (2005). Implicit and explicit attitudes: Research, challenges and
theory. In Albarracin, D.B. Johnson, T. Zanna M.P. (Eds.), The handbook of attitudes (pp. 543-
574). New Jersey: Erlbaum.
Baumeister, R.F. Leary, M.R. (1997). Writing narrative literature reviews. Review of General
Psychology, 1: 311–320.
Baunach, D.M. (2011). Decomposing trends in attitudes toward gay marriage, 1988–2006.
Social Science Quarterly, 92(2): 346–363.
Page 158
158
Becker A.B. (2012). Determinants of public support for same-sex marriage: Generational
cohorts, social contact, and shifting attitudes. International Journal of Public Opinion, 24: 524-
533.
Bernstein, Mary. Taylor, Verta. (2013). The Marrying Kind: Debating Same-Sex Marriage
within the Lesbian and Gay Movement. Minneapolis: University of Minnesota Press.
Bertaux, D. Thompson. P. (1997). Pathways to Social Class. Oxford: Clarendon.
Black, D. Gates, G. (2000). Demographics of the gay and lesbian population in the United
States: Evidence from available systematic data sources. Demography, 37(2): 139-154.
Bogdan, R. Biklen, S.K. (1998). Qualitative research for education: An introduction to theory
and methods (3rd ed.). Boston: Allyn and Bacon.
Bolte, A. (1998). Do wedding dresses come in lavender? The prospects and implications of
same-sex marriage. Social Theory and Practice, 24: 111–132.
Braunstein, E. (2008). Women’s Employment, Empowerment and Globalization: An Economic
Perspective. Expert consultation on the 2009 World Survey on the Role of Women in
Development. United Nations Division for the Advancement of Women.
Brescoll, V.L. Uhlmann, E.L. (2005). Attitudes toward traditional and nontraditional parents.
Psychology of Women Quarterly, 29: 436-445.
Brown, R. Hewstone, H. (2005). An integrative theory of intergroup contact. In M. P.Zanna
(Ed.), Advances in Experimental Social Psychology (Vol. 37, pp. 255–343). San Diego,CA:
Academic Press.
Brown, S.L. (2004). Family structure and child well-being: the significance of parental
cohabitation. Journal of Marriage and Family, 66: 351–367.
Burnett, J. (2010). Generations: The time machine in theory and practice. Farnham: Ashgate.
Busher, H. (2002). Ethics of research in education. In Coleman, M. and Briggs, A. Research
Methods in Educational Leadership and Management. London: Sage
Butler, David. Stokes, Donald. (1976). Political Change in Britain. Second College Edition.
New York: St. Martin’s.
Page 159
159
Caplan, Arthur L. (1982). Say It Just Ain’t So: Adaptional Stories and Sociobiological
Explanation of Social Behavior. The Philosophical Forum, 13: 144-160.
Charmaz, K. (2000). Grounded theory objectivist and constructivist method. In Denzin, N. and
Lincoln, Y. (Eds.), Handbook of Qualitative Research (pp. 509-535). Thousand Oaks, CA:
Sage.
Chauncey, George. (2004). Why Marriage? The History Shaping Today's Debate Over Gay
Equality. Basic Books.
Chaves, Mark. (1989). Secularization and religious revival: evidence from U.S. church
attendance rates, 1972-1986. Journal for the Scientific Study of Religion, 28: 464-477.
Cochran, John K. Beeghley, Leonard. (1991). The Influence of Religion on Attitudes Toward
Nonmarital Sexuality: A Preliminary Assessment of Reference Group Therapy. Journal for the
Scientific Study of Religion, 30: 45–62.
Converse, Philip E. (1976). The Dynamics of Party Support: Cohort Analyzing Party
Identification. Beverly Hills.
Coontz, S. (2004). The world historical transformation of marriage. Journal of Marriage and
Family, 66: 974-979.
Craig, L. (2006). Does Father Care Mean Fathers Share? A Comparison of How Mothers and
Fathers in Intact Families Spend Time with Children. Gender & Society, 20(2): 259‐281.
Creswell, J.W. (2012). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five
approaches. Thousand Oaks, CA: Sage.
Creswell, J.W. Miller, D.L. (2000). Determining validity in qualitative inquiry. Theory into
Practice, 39(3): 124-131.
Crockett, A. Voas, D. (2003). A divergence of views: Attitude change and the religious crisis
over homosexuality. Sociological Research Online, 8, 4.
Crowl, A. Ahn, S. Baker, J. (2008). A meta-analysis of developmental outcomes for children
of same-sex and heterosexual parents. Journal of GLBT Family Studies, 4: 385-407.
Dahl A.L. Galliher R.V. (2009). LGBQQ young adult experiences of religious and sexual
identity integration. Journal of LGBT Issues in Counseling. 3: 92–112.
Page 160
160
De Fina, A. Schiffrin, D. Bamberg, M. (2006a). Discourse and identity. Cambridge, UK:
Cambridge University Press.
Donovan, Todd. Talbert, Caroline. Smith, Daniel A. Perry, Janine. (2005). Did Gay Marriage
Elect George W. Bush? Fifth Annual Conference on State Politics and Policy. Michigan State
University, East Lansing, MI, May 12-14.
Dumas, A. Turner, B.S. (2009). Ageing in post-industrial societies: Intergenerational conflict
and solidarity. In: Powell JL, Hendricks J (eds) The Welfare State in Post-industrial Society:
A global perspective. New York: Springer, 41–56.
Eisner, E.W. (1991). The enlightened eye: Qualitative inquiry and the enhancement of
educational practice. New York, NY: Macmillan Publishing Company.
Elson, D. (2000). Progress of the World’s Women 2000. UNIFEM Biennial Report, United
Nations Development Fund for Women, New York.
Esler, Anthony. (1984). The Truest Community: Social Generations as Collective Mentalities.
Journal of Political and Military Sociology, 12: 99-112.
Esping-Andersen, G. (2009). The incomplete revolution: Adapting to women’s new roles.
Cambridge: Polity.
Fendrich, James M. Lovoy, Kenneth L. (1988). Back to the Future: Adult Political Behavior of
Former Student Activists. American Sociological Review, 53: 780-84.
Finkenauer, C. Gisle, L. Luminet, O. (1997). When individual’s memories are socially shaped:
Flashbulb memories of socio-political events. In J.W. Penne-baker, D. Paez, & B. Rime ́ (Eds.),
Collective memory of political events: Social psychological perspectives (pp. 191–207).
Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates Inc.
Finlay, B. Walther, C.S. (2003). The relation of religious affiliation, service attendance, and
other factors that contribute to homophobic attitudes among college students. Review of
Religious Research, 44: 370-393.
Firebaugh, G. (1997). Analyzing repeated surveys. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
Gay, D.A. Lynxwiler, J.P. (2013). Cohort, spirituality, and religiosity: A cross-sectional
comparison. Journal of Religion & Society, 15: 1-17.
Page 161
161
George, L.K. Larson, D.B. Koeing, H.G. Mc Cullough, M.E. (2000). Spirituality and health:
What we know, what we need to know. Journal of Social and Clinical Psychology, 19: 102–
116.
Gibbs, Graham. (2008). Analysing qualitative data. London: Sage.
Gillham, Bill. (2000). Case study research methods. London: Continuum.
Gonzalez-Rivera, Milagritos. Herek, Gregory M. (2006). Attitudes toward homosexuality
among U.S. Residents of Mexican descent. Journal of Sex Research, 43(2): 122–135.
Gretchen, Stiers. (1999). From This Day Forward: Commitment, Marriage, and Family in
Lesbian and Gay Relationships. St. Martin’s Griffin, New York.
Guba, C.E. (1990). The Alternative Paradigm Dialog. In E. G. Guba (Ed). The Paradigm
Dialog (pp 17-30). Newbury Park, CA: Sage.
Gutierrez, F. (1994). Gay and lesbian: An ethnic identity deserving equal protection. Law and
Sexuality, 4: 195-247.
Halbwachs, M. (1992). On Collective Memory. Translated LA Coser. Chicago: Univ. Chicago
Press.
Harrington, H.J. Miller, N. (1992). Research and theory in intergroup relations: Issues
of consensus and controversy. In J. Lynch, C. Modgil, & S. Modgil (Eds.), Cultural Diversity
and the Schools (pp. 159–178). London, UK: Falmer.
Haverkamp, B.E. (2005). Ethical perspectives on qualitative research in applied psychology.
Journal of Counseling Psychology, 52: 146-155.
Herek, G.M. (2002). Gender gaps in public opinion and lesbians and gay men. Public Opinion
Quarterly, 66: 40–66.
Herek, G.M. Capitanio, J.P. (1996). Some of my best friends: Intergroup contact, concealable
stigma, and heterosexuals’ attitudes toward gay men and lesbians. Personality and Social
Psychology Bulletin, 22: 412–424.
Hicks, G.R. Lee, T. (2006). Public attitudes toward gays and lesbians: Trends and predictors.
Journal of Homosexuality, 51: 57-77.
Page 162
162
Holmes, J. (2000). Gendered Speech in Social Context: Perspectives from Town and Gown.
Wellington: Victoria University Press.
Jackson, J.W. (1993). Contact theory of intergroup hostility: A review and evaluation of the
theoretical and empirical literature. International Journal of Group Tensions, 23:43–65.
Jowett, A. Peel, E. (2010). “Seismic Cultural Change?” British media representations of same-
sex marriage. Women's Studies International Forum, 33(3): 206–214.
Kaplan, Martin F. (1987). The Influencing Process in Group Decision Making. In Group
Processes ed. Clyde Hendrick, Newbury Park, CA: Sage Publications, 189-212.
Katz, Pamela S. (1999). The Case for Legal Recognition of Same-Sex Marriage. Journal of
Law & Policy, 8: 61-106.
Kenix, L.J. (2008). From media frame to social change? A comparative analysis of same-sex
rights in the United States and New Zealand press. Australian Journal of Communication,
35(3): 105.
Kite, M.E. Whitley, B.E. (1996). Sex differences in attitudes toward homosexual persons,
behaviors, and civil rights: A meta-analysis. Personality and Social Psychology Bulletin, 22:
336–353.
Koenig, H.G. Mccullough, M.E. Larson, D.B. (2001). Handbook of Religion and Health. New
York, Ny: Oxford University Press.
Koons, Judith E. (2005). Just' Married? Same-Sex Marriage and a History of Family Plurality.
Michigan Journal of Gender & Law, 12: 1-85
Kroska, Amy. (2007). Gender ideology and gender role ideology. In George Ritzer (ed.), The
Blackwell Encyclopedia of Sociology. Malden, MA: Wiley-Blackwell, 1867–1869.
Kupperschmidt, B.R. (2000). Multigeneration employees: Strategies for effective
management. The Health Care Manager, 19: 65–76.
Kvale, S. (1996). InterViews - An introduction to qualitative research interviewing. Thousand
Oaks, CA: Sage.
Lannutti, P.J. Lachlan, K.A. (2008). Assessing attitudes toward same-sex marriage: Scale
development and validation. Journal of Homosexuality, 53: 113–133.
Page 163
163
Lauer, S. Yodanis, C. (2010). The deinstitutionalization of marriage revisited: A new
institutional approach to marriage. Journal of Family Theory & Review, 2(1): 58–72.
Le Comple, M.D. Goetz, J.P. (1982). Problems of reliability and validity in ethnographic
research. Review o f Educational Research, 52(1): 31-60.
Lefkowitz, E.S. (2005). Things have gotten better: Developmental changes among emerging
adults after the transition to university. Journal of Adolescent Research, 20: 40–63.
Leonard, A.S. (1991). From law: Homophobia, heterosexism and judicial decision making.
Journal of Gay and Lesbian Psychotherapy, 1(4): 65-91.
Lewis, G.B. (2003). Black-White differences in attitudes toward homosexuality and gay rights.
Public Opinion Quarterly, 67: 59-78.
LGBT Project Wiki. http://lgbt.wikia.com/wiki/LGBT_rights_in_Albania#cite_note-4
(rishikuar pёr herё tё fundit nё Qershor 2017).
Likmeta, Besart. (2013). Albania is Europe's Most Homophobic Country, Survey Says.
European Social Survey.
Lincoln, Y.S. Guba, E.G. (1985). Naturalistic Inquiry. Newbury Park, CA: Sage Publications.
Loomis, J.E. (2000). Generation X. Rough Notes, 143: 52-54.
Lowe, D. Levitt, K. Wilson, T. (2008). Solutions for retaining generation and employees in the
workplace. Business Renaissance Quarterly, 3(3): 43-58.
Lubbers, M. Jaspers, E. Ultee, W.C. (2009). Primary and secondary socialization impacts on
support for same-sex marriage after legalization in the Netherlands. Journal of Family Issues,
30: 1714-1745.
Magnusson, C. (2009). Gender, occupational prestige, and wages: A test of devaluation theory.
European Sociological Review, 25(1): 87–101.
Marshall, Catherine. Rossman, Gretchen B. (1999). Designing qualitative research. 3rd ed.
London: Sage Publications.
Martins, L.L. Eddleston, K.A. Veiga, J.F. (2002). Moderators of the relationship between
work-family conflict and career satisfaction. Academy of Management Journal, 45: 399-409.
Page 164
164
Marwell, Gerald. Aiken, Michael T. Demerah, J.N. (1987). The Persistence of Political
Attitudes among 1960s’ Civil Rights Activists. Public Opinion Quarterly, 51: 359-375.
Mason, J. (2002). Qualitative Interviews: Asking, Listening and Interpreting. In T. May (ed.).
Qualitative Research in Action, London: Sage.
Matharu, K. Kravitz, R.L. McMahon, G.T. Wilson, M.D. Fitzgerald, F.T. (2012). Medical
students’ attitudes toward gay men. BMC Medical Education, 12: 71-78.
McCrindle, M. Hooper, D. (2006). Generation Y: Attracting, engaging and leading a new
generation at work. University of Tasmania, Hobart.
McLaren, A. (1999). Twentieth Century Sexuality: a history. Oxford: Blackwell Publishers Ltd.
Mertens, D.M. (2010). Research and evaluation in education and psychology: Integrating
diversity with quantitative, qualitative, and mixed methods. (3rd ed.) Thousand Oaks, CA:
Sage.
Miller, L. Kelley, B.S. (2005). Relationships of religiosity and spirituality with mental health
and psychopathology. In R. F. Paloutzian & C. L. Park (Eds.), Handbook of the psychology of
religion and spirituality (pp. 460–478). New York: The Guilford Press.
Miller, W.R. Thoresen, C.E. (2003). Spirituality, religion, and health: An emerging research
field. American Psychologist, 58: 24–35.
Minniti, M. Naude, W. (2010). What Do We Know About the Patterns and Determinants of
Female Entrepreneurship across Countries? European Journal of Development Research.
22(3): 277–293.
Moon, D. (2004). God, sex & politics: Homosexuality & everyday theologies. Chicago, IL:
University of Chicago Press.
Morris, M.G. Venkatesh, V. (2000). Age differences in technology adoption decisions:
Implications for a changing workforce. Personnel Psychology.
Mucciaroni, G. (2011). Are debates about “morality policy” really about morality? Framing
opposition to gay and lesbian rights. Policy Studies Journal, 39(2): 187–216.
Musick, K. Bumpass, L. (2011). Reexamining the case for marriage: Union formation and
changes in well-being. Journal of Marriage and Family, 74: 1–18.
Page 165
165
NDI. (2015). Public Opinion Poll in the Balkans on LGBTI Communities.
https://www.ndi.org/LGBTI_Balkans_poll (rishikuar për herë të fundit në tetor 2017)
NDI. (2016). Cross-cultural and socio-demographic correlates of homophobic attitude among
university students in three European countries. Journal of Endocrinological Investigation,
40(2): 227-233.
Neuman, W.L. (2003). Social research methods: Qualitative and quantitative approaches (5th
ed.). Boston: Allyn & Bacon.
Nock, Steven L. Sanchez, Laura Ann. Wright, James D. (2008). Covenant Marriage: The
Movement to Reclaim Tradition in America: Rutgers University Press.
O'Brien R.M. (2000). Age period cohort characteristic models. Social Science Research, 29(1):
123-139.
Oderberg, D. Laing, J.A. (2005). Artificial reproduction, the 'welfare principle', and the
common good. Medical Law Review, 13(3): 328-356.
Oliver, P. (2003). The Student’s Guide to Research Ethics. Milton Keynes: Open University
Press.
Olson, L.R. Cadge, W. Harrison, J.T. (2006). Religion and public opinion about same-sex
marriage. Social Science Quarterly, 87(2): 340-360.
Oman, D. Thoresen, C.E. (2005). Do religion and spirituality influence health? In R.F.
Paloutzian & C. L. Park (Eds.), Handbook of the psychology of religion and spirituality (pp.
435–459). New York: The Guilford Press.
Oskamp, S. Schultz, P.W. (2005). Attitudes and opinion. New Jersey: Erlbaum.
Oswald, R. (2002). Inclusion and belonging in the family rituals of gay and lesbian people.
Journal of Family Psychology, 16(4): 428-436.
Paolini, S. Hewstone, M. Cairns, E. Voci, A. (2004). Effects of direct and indirect cross-group
friendships on judgments of Catholics and Protestants in Northern Ireland: The mediating role
of anxiety-reduction mechanism. Personality and Social Psychology Bulletin, 30: 770–786.
Page 166
166
Patterson, C.J. (2005). Lesbian and gay parents and their children: summary of research
findings. In: Lesbian and Gay Parenting. American Psychological Association, Washington,
DC.
Pettigrew, T.F. Tropp, L.R. (2003). A meta-analytic test and reformulation of intergroup
contact theory. Unpublished manuscript.
Pilcher, Jane. (1994). Mannheim's Sociology of Generations: An Undervalued Legacy. British
Journal of Sociology, 45: 481-495.
Pruett, K.D. (2000). Fatherneed: Why father care is as essential as mother care for your child.
New York: Free Press.
Riggs, D.W. (2006). Priscilla, (white) queen of the desert: Queer rights/race privilege. New
York: Peter Lang
Rodwell, M.K. (1998). Social work constructivist research. New York, NY: Garland
Publishing Group.
Roof, Wade Clark. McKinney, William. (1987). American Mainline Religion: Its Changing
Shape and Future. New Brunswick, N.J.: Rutgers University Press.
Rothbart, M. John, O.P. (1985). Social categorization and behavioural episodes: A
cognitiveanalysis of the effects of intergroup contact. Journal of Social Issues, 41: 81–104.
Rubin, Herbert J. Rubin, Irene S. (2005). Qualitative Interviewing: The Art of Hearing Data.
Thousand Oaks, CA: Sage Publications.
Schecter, Ellen. Tracy, Allison J. Page, Konjit V. Luong, Gloria. (2008). “Shall We Marry?
Legal Marriage as a Commitment Event in Same-Sex Relationships”. Journal of
Homosexuality, 54(4): 400-422.
Schuck, K.D, Liddle, B.J. (2001). Religious conflicts experienced by lesbian, gay, and bisexual
individuals. Journal of Gay and Lesbian Psychotherapy, 5: 63–82
Scott, Jacqueline. Alwin, Duane F. Braun, Michael. (1996). Generational Changes in Gender-
Role Attitudes: Britain in a Cross-National Perspective. Sociology, 30(3): 471–92.
Seale, C.F. (1999). The quality of qualitative research. London: Sage.
Page 167
167
Sexual Orientation, Homosexuality, and Bisexuality. Në “APA Help Center”.
http://www.apa.org/helpcenter/sexual-orientation.aspx (rishikuar për herë të fundit në gusht
2017)
Sherkat, Darren E. Powell-Williams, Melissa. Maddox, Gregory. Mattias de Vries, Kylan.
(2011). Religion, politics, and support for same-sex marriage in the United States, 1988–2008.
Social Science Research, 40:167–180.
Shils, E. (1981). Tradition. Chicago: Univ. Chicago Press.
Simoni, J.M. (1996). Pathways to prejudice: Predicting students’ heterosexist attitudes with
demographics, self-esteem, and contact with lesbians and gay men. Journal of College Student
Development, 37(1): 68-78.
Smith, C. Snell, P. (2009). Souls in Transition: The Religious and Spiritual Lives of Young
Adults. New York: Oxford University Press.
Smith, L. (2005). On tricky ground. In Denzin and Lincoln (eds.) (2005) Handbook of
Qualitative Research 3rd Edition. Thousand Oaks: Sage.
Smith, M. (2007). Framing same-sex marriage in Canada and the United States: Goodridge,
Halpern and the national boundaries of political discourse. Social & Legal Studies, 16(1): 5–
26.
Solomon, S.E. Rothblum, E.D. Balsam, K.F. (2004). Pioneers in partnership: lesbian and gay
male couples in civil unions compared with those not in civil unions and married heterosexual
siblings. Journal of Family Psychology, 18(2): 275-286.
Soule, S.A. (2004). Going to the Chapel? Same-Sex Marriage Bans in the United States, 1973–
2000. Social Problems, 51: 453–477.
Spaht, Katherine Shaw. (1998). Louisiana's Covenant Marriage: Social Analysis and Legal
Implications. Louisiana Law Review, 59.
Stefurak, T. Taylor, C. Mehta, S. (2010). Gender-Specific Models of Homosexual Prejudice:
Religiosity, Authoritarianism, and Gender Roles. Psychology of Religion and Spirituality, 2:
247–261.
Page 168
168
Stenbacka, C. (2001). Qualitative research requires quality concepts of its own. Management
Decision, 39(7): 551-555.
Strauss, A. Corbin, J. (1990). Basics of Qualitative Research: Grounded Theory Procedures
and Techniques. Newbury Park, CA: Sage Publications.
Sturkin, M. (1997). Tangled Memories: The Vietnam War, The Aids Epidemic, and the Politics
of Remembering. Berkeley: Univ. Calif. Press.
Tasker, F. (2005). Lesbian mothers, gay fathers, and their children: A review. Journal of
Developmental and Behavioral Pediatrics, 26: 224-240.
The Merriam Webster Online dictionary: Definition of marriage.
https://www.merriam-webster.com/dictionary/marriage (rishikuar për herë të fundit në qershor
2017)
Turner, R.N. Hewstone, M. Voci, A. (2007c). Reducing explicit and implicit prejudice via
direct and extended contact: The mediating role of self-disclosure and intergroup
anxiety. Journal of Personality and Social Psychology, 93: 369–388.
Turner, R.N. Hewstone, M. Voci, A. Vonofakou, C. (2008). A test of the extended contact
hypothesis: The mediating role of intergroup anxiety, perceived ingroup and out-group norms,
and inclusion of the outgroup in the self. Journal of Personality and Social Psychology, 95:
843–860.
Turner, Ralph. Killian, Lewis M. (1993). Collective Behavior. 4th ed. Englewood Cliffs, N. J.,
Prentice Hall.
Twenge, J.M. Konrath, S. Foster, J.D. Campbell, W.K. Bushman, B.J. (2008). Egos inflating
over time: A cross-temporal meta-analysis of the Narcissistic Personality Inventory. Journal
of Personality, 76: 875–901.
Vincent, C. Warren, S. (2001). This won’t take long - Interviewing, ethics and diversity.
Qualitative Studies in Education, 14(1): 39-53.
Vinokur, Amiram. Burnstein, Eugene. (1974). Effects of Partially Shared Persuasive
Arguments on Group-Induced Shifts: A Group-Problem-Solving Approach. Journal of
Personality and Social Psychology, 29: 305-315.
Page 169
169
Walker, A.J. McGraw, L.A. (2000). Who is responsible for responsible fathering?. Journal of
Marriage and Family, 62: 563-569.
Walls, N.E. Woodford, M.B. Levy, D.L. (2014). Religious tradition, religiosity, or everyday
Theologies? Unpacking religion’s relationship to support for legalizing same-sex marriage
among a college student sample. Review of Religious Research, 56: 219-243.
Wardle, Lynn D. (2001). Multiply and Replenish: Considering Same-Sex Marriage in Light of
State Interests in Marital Procreation. Harvard Journal of Law & Public Policy, 24: 771-814
Warner, M. (1999). Normal and normaller. GLQ: A Journal of Lesbian & Gay Studies, 5(2):
119-171.
Wedgwood, Ralph. (1999). The Fundamental Argument for Same-Sex Marriage. Journal of
Political Philosophy, 7: 225-242.
Weiner, B. Perry, R. Magnusson, J. (1988). An attributional analysis of reactions to stigmas.
Journal of Personality and Social Psychology, 55: 738–748.
West, D.J. Green, R. (1997). Sociolegal control of homosexuality: A multi-nation comparison.
New York: Plenum.
White, H.R. (2008). Proclaiming liberation: The historical roots of LGBT religious organizing,
1946–1976. Nova Religio: Journal of Alternative and Emergent Religions, 11: 102–119.
Wilson, J.Q. (2002). The marriage problem: How our culture has weakened families.
NewYork: Harper-Collins.
Wise, S. (2003). Family structure, child outcome and environmental mediators: an overview
of the development in diverse families’ study. Melbourne: Australian Institute of Family
Studies.
Woodford, M.R. Chonody, J.K. Scherrer, Silverschanz, P. Kulick, A. (2012). The Persuadable
Middle on Same-Sex Marriage: Formative Research to Build Support Among Heterosexual
College Students. Sexuality Research & Social Policy, 9: 1–14.
Woodford, M.R. Walls, N.E. Levy, D.L. (2012). Religion and endorsement of same-sex
marriage: The role of syncretism between denominational teachings about homosexuality and
personal religious beliefs. Interdisciplinary Journal of Research on Religion, 8: 1-29.
Page 170
170
Yang, A. (1997). Trends: Attitudes toward homosexuality. Public Opinion Quarterly, 61: 477-
507.
Zinnbauer, B.J. Pargament, K.I. (2005). Religiousness and spirituality. In R. F. Paloutzian &
C. L. Park (Eds.), Handbook of the psychology of religion and spirituality (pp. 21–42). New
York: The Guilford Press.
Page 171
171
SHTOJCA
Shtojca 1: Forma e dhënies së pëlqimit të informuar
Titulli i studimit: Martesat mes Personave në të Njёjtën Gjini - Qёndrimet
Autori i studimit: Desarta Spahiu, N/Drejtore në Shkollën Teknike Ekonomike, Tiranë
Udhëheqës Shkencor: Prof. Dr. Edlira Haxhiymeri
Prezantimi dhe arsyet për studim
Ky është një studim që ka për qëllim eksplorimin e bazave të qëndrimeve të studentëve dhe
prindërve të tyre mbi martesën në të njёjtin gjini si dhe analizimin e dallimeve në mënyrën sesi
dy brezat flasin mbi martesën në të njёjtën gjini duke hedhur dritë në proceset e ndryshimit
social ndërmjet brezave. Të dhënat e mbledhura do të ndihmojnë në analizimin e këtij fenomeni
në kontekstin shqiptar.
Konfidencialiteti
Çdo informacion i marrë nga intervistat do të jetë i fshehtë dhe konfidencial ku nuk do të
publikojet asnjë e dhënë identifikuese. Administrimi, kodimi dhe përdorimi i të dhënave do të
përdoren vetëm nga studiesja për qëllimet e këtij studimi.
Përfitimet dhe rreziqet nga pjesëmarrja në studim
Ky studim do të kontribuojë në analizimin e bazave të qëndrimeve mbi martesën në të njёjtën
gjini nga prindër dhe studentë. Pjesmarrja është vullnetare dhe mund të hiqni dorë nga ajo në
çdo moment. Studimi në fjalë nuk përbën asnjë rrezik për ju përpos kohës së kryerjes së
intervistave.
Përdorimi i rezultateve të studimit
Rezultatet e këtij studimi do të publikohen si një disertacion në Fakultetin e Shkencave Sociale,
Universiteti i Tiranës. Informacioni i publikuar mund të përdoret nga të interesuarit.
Roli juaj në studim
Roli juaj në këtë studim lidhet me përgjigjen ndaj disa pyetjeve që lidhen me historinë e jetës
suaj, ndjekjen e medias, pikëpamjen mbi martesën, seksualitetin, homoseksualitetin dhe
martesën në të njёjtën gjini. Intervista do të zgjasë nga 80-110 minuta si dhe vendi i kryerjes
së saj do të vendoset nga ju.
Page 172
172
Rregjistrimi i intervistës
Gjatë kryerjes së intervistës do të mbahen regjistrime audio dhe shënimë. Vetëm studiuesja do
të ketë akses në të dhënat e saj.
Për çdo informacion apo pyetje tjetër
Në rastet që keni ndonjë problem apo pyetje mbi pjesëmarrjen tuaj në studim apo dhe mbi
studimin, ju lutem kontaktoni:
Desarta Spahiu: Autore e studimit
Adresa: Rr. Besim Fagu; Nd. 8; H. 34; Ap.18; Nj. 4; Tiranë, Shqipëri.
Tel: +355 69 46 11 816
Email: [email protected]
Duke nënshkruar kёtё formular miratimi, ju tregoi se keni zgjedhur vullnetarisht tё bёheni
pjesё e kёtij kёrkimi.
____________________________________________ _____________________
Nënshkrimi i personit që intervistohet Data
____________________________________________
Kodi i pjesmarrësit
____________________________________________
Emri i personit që merr miratimin
____________________________________________ _____________________
Nënshkrimi i personit që merr miratimin Data
Page 173
173
Shtojca 2: Posteri për rekrutimin
Quhem Desarta Spahiu, studente nё Programin e Doktoraturёs, pranё Departamentit tё Punës
dhe Politikës Sociale, në Universitetin e Tiranës. Në kuadër të studimit tim doktoral, kërkohen
pjesmarrës në studim të cilët:
- Janë të moshës 18-30 vjeç;
- Kanë lindur në Shqipëri dhe banojnë në Tiranë;
- Janë studentë universitar;
- Kanë të paktën një prind në moshën 45-65 vjeç, të lindur në Shqipëri dhe banues
në Tiranë.
Studimi lidhet me çёshtje aktuale sociale përmes intervistave ballë për ballë mbi historinë e
jetës suaj, ndjekjen e medias, se çfarë mendoni mbi martesën, seksualitetin dhe familjen.
Kontakti:
Cel: 0694611816
Facebook: Desarta Spahiu
e-mail: [email protected]
Page 174
174
Shtojca 3: Udhëzuesi i intervistës
Të dhëna demografike
1. Seksi (jo i pyetur)
2. Arsimimi
3. Punësimi
4. Lidhjet dashurore/statusi martesor
5. Fëmijë (për prindërit)
6. Motra dhe vëllezër
7. Statusi martesor i prindërve (të martuar apo divorcuar)
8. Besimi fetar
9. Aktivitetet e kohës së lirë, interesat
Fëmijëria/rritja
10. Ku ke lindur?
11. Me çfarë merren prindërit?
12. Si kanë qenë marrëdhëniet me prindërit?
13. A ke qenë i lidhur me vëllezërit/motrat?
14. A ke pasur hapësirën tënde personale në shtëpi (dhomë më vete, televizor, telefon,
etj.)?
15. A ka qenë familja jote e lidhur me fenë? A je rritur në një mjedis fetar?
Gjimnazi:
16. Ku e ke kryer gjimnazin?
17. A ke qenë nxënës i/e mirë?
18. A ke patur aktivitete ekstrakurrikulare?
Shoqëria dhe lidhjet:
19. Cilët kanë qenë shokët e tu më të afërt?
20. Çfarë gjërash bëje me shokët e tu?
21. A ke pasur shokë të cilët i kanë pasur prindërit të divorcuar? Apo që janë rritur pa
praninë e një prindi?
22. A ke pasur lidhje dashurie në gjimnaz?
Page 175
175
23. Çfarë mendonin shokët apo bashkëmoshatarët e tu në lidhje me seksin rastësor?
24. A e pranonin prindërit e tu seksin rastësor?
25. A i ke ndjekur lajmet apo ngjarjet aktuale në atë periudhë?
26. Cilat kanë qenë emisionet e tua të preferuara në televizion?
27. Ke kujtime të ngjarjeve të rëndësishme sociale?
Pritshmëritë për të ardhmen:
28. Çfarë pritshmërish kanë pasur dhe kanë prindërit e tu për ty në lidhje me arsimimin,
profesionin, familjen, etj.
29. A ke menduar nëse do të doje të martoheshe ndonjëherë? A ke folur ti dhe shokët e tu
për këtë?
30. A ke menduar se do të doje të krijoje një familje dhe të kishe fëmijë?
Pas gjimnazit:
31. Ke vazhduar menjeherë universitetin?
32. Si ka ndryshuar jeta jote ndërmjet gjimnazit dhe universitetit?
33. Cilat kanë qenë ndryshimet kryesore në interesat, aktivitetet, lidhjet etj.?
34. Ke kujtime të ngjarjeve të rëndësishme shoqërore?
35. Çfarë ke bërë pas _____?
36. Cilat kanë qenë momentet e rëndësishme në jetën tënde që prej _____?
37. Përvojat e punës.
38. Aktivitetet e kohës së lirë.
39. Udhëtimet, filmat, pushimet.
40. Lidhjet dashurore – si jeni takuar, martuar, divorcuar?
41. Fëmijët – A ka qenë e lehtë apo e vështirë rritja e tyre?
42. Si mendon se po ecin fëmijët e tu tani? (për prindërit)
Ndjekja e medias
43. A lexon çdo ditë të paktën një gazetë të përditshme?
44. Sa kohë shpenzon në ditë duke parë televizor?
45. Cilët janë emisionet e tua të preferuara?
46. Çfarë lloj muzike dëgjon?
47. A ke internet në shtëpi?
Page 176
176
48. Çfarë gjërash bën kur je online?
49. Çfarë filmash parapëlqen?
50. A lexon libra? Çfarë të pëlqen të lexosh?
Martesa
51. Çfarë do të thotë fjala “martesë” për ty?
52. Cilat janë karakteristikat kryesore të një martese të mirë dhe të fortë?
53. Sa mendon se është e rëndësishme për një martesë _____?
- Komunikimi
- Dashuria
- Tërheqja seksuale
- Interesat e përbashkëta
- Rritja e fëmijëve
54. Si mendon se duhen ndarë përgjegjësitë prindërore, punët e shtëpisë dhe puna jashtë
shtëpisë në martesë? Role të ndryshme? Ndarje të barabarta?
55. A kanë ndryshuar mendimet e tua për martesën në kohë? Si? Pse?
Bashkëjetesa dhe seksi paramartesor
56. Çfarë mendon për bashkëjetesën (të jetosh me një partner përpara se të martohesh)?
57. Ke provuar të bashkëjetosh?
58. Nëse një çift ka jetuar bashkë përpara se të martosheshin, a ka ndonjë ndryshim
domethenës kur martohen?
59. Çfarë mendon për seksin para martesës? Në çfarë rrethanash është e pranueshme/pa
pranueshme?
Divorci
60. Çfarë mendon për divorcin?
61. A mendon se divorci është një problem në shoqërinë tonë?
62. Pse mendon se është rritur numri i divorceve kohët e fundit në shoqërinë tonë?
63. Në çfarë rrethanash një çift duhet të divorcohet?
64. A përbën ndryshim në lidhje me divorcin nëse një çift ka fëmijë?
65. Sa e lehtë/vështirë mendon se duhet të jetë për një çift që të divorcohet?
Page 177
177
Institucioni
66. Çfarë qëndrimesh mendon se kanë njerëzit përgjithësisht në lidhje me martesën?
67. Si portretizohet martesa në media?
68. A mendon se media shfaq në mënyrë më të mirë disa lloje marrëdhëniesh sesa disa të
tjera?
69. Shpesh njerëzit shprehen se martesa është në krizë në kohët e sotme. Çfarë mendon
për këtë?
Seksualiteti
Kontakti personal
70. A njeh dikë personalisht që identifikohet si gej apo lesbike? Kë? Si është marrëdhënia
me të?
71. A mund të më thuash dikë të famshëm që është gej apo lesbike?
72. Si mendon se portretizohen në media personat gej dhe lesbike?
73. A të kujtohet hera e parë që ke njohur dikë si person gej apo lesbike?
74. Si je ndjerë? Si trajtohej nga njerëzit e tjerë?
Homoseksualiteti
75. Çfarë mendon se është homoseksualiteti? Çfarë domethënie ka për ty nëse dikush e
identifikon veten si person gej apo lesbike?
76. A mendon se njerëzit lindin gej? A mendon se ndikojnë mënyra se si janë rritur apo
faktorët e mjedisit?
77. A është zgjedhje e stilit të jetesës?
78. A mund të ndryshohet?
79. A është një mëkat të qenit gej/lesbike? A është imorale?
80. Çfarë mendon për njerëzit që identifikohen si persona gej apo lesbike por nuk kryejnë
marrëdhënie seksuale me persona të së njёjtit seks?
Qëndrimet
81. A duhet të trajtohen në mënyrë të barabartë personat gej dhe lesbike në shoqëri sikurse
personat heteroseksualë? A duhet të kenë të njёjtat të drejta civile?
82. A mendon se ata marrin trajtim të veçantë?
Page 178
178
83. A kanë ndryshuar mendimet e tua në lidhje me homoseksualitetin në kohë? Si? Pse?
Biseksualiteti
84. Disa njerëz e identifikojnë veten e tyre si biseksualë. Çfarë do të thotë kjo për ty?
85. A kanë lindur në atë mënyrë? Si mendon se janë rritur? A është zgjedhje e stilit të
jetesës?
Martesa në të njёjtën gjini
86. Një nga çёshtjet që ngjall debat në vitet e fundit lidhet me martesën në të njёjtën gjini.
A ke dëgjuar për këtë çёshtje? Çfarë di për të? Ku ke dëgjuar për të?
87. Pse mendon se ngjall kaq shumë debat?
88. A ke një mendim personalisht mbi këtë çёshtje?
89. Çfarë arsyesh mendon se do të jepnin njerëzit për mbështetjen/kundërshtimin e
martesës në të njёjtën gjini?
90. Pse mendon se disa persona gej dhe lesbike duan të kenë të drejtën për t’u martuar?
Pasojat
91. Çfarë pasojash do të kishte legalizimi i martesës në të njёjtën gjini në shoqërinë tonë?
Negative, pozitive?
92. A do të ndikonte martesat e njerëzve të tjerë? Pse?
93. A do të ndryshonte kuptimin e martesës?
94. Cilat do të ishin efektet tek personat gej dhe lesbike?
95. Cilat do të ishin efektet tek fëmijët?
96. A mendon se legalizimi i martesës në të njёjtën gjini do të inkurajonte më shumë
njerëzit që të ishin gej dhe lesbike?
Zgjidhja
97. A mendon se mund të zgjidhet kundërshtia që lidhet me martesën në të njёjtën gjini?
Nga kush mund të zgjidhet?
98. Çfarë mendon se do të ndodhë në të ardhmen në lidhje me këtë çёshtje? A mendon se
martesa në të njёjtën gjini do të legalizohet ndonjëherë në Shqipëri?