LUẬN VĂN THẠC SĨ - repository.vnu.edu.vnrepository.vnu.edu.vn/bitstream/VNU_123/4197/1/NOI DUNG LV.pdf · nông dân canh tác, vai trò của kinh tế hộ gia đình đƣợc

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

--------------------------------------

NGUYỄN VĂN TIẾN

NGHỀ LÀM BÁNH CHƢNG Ở LÀNG BỜ ĐẬU, XÃ CỔ LŨNG,

HUYỆN PHÚ LƢƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Hà Nội – 2014

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

--------------------------------------

NGUYỄN VĂN TIẾN

NGHỀ LÀM BÁNH CHƢNG Ở LÀNG BỜ ĐẬU, XÃ CỔ LŨNG,

HUYỆN PHÚ LƢƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành: Dân tộc học

Mã số: 60 31 03 10

LUẬN VĂN THẠC SĨ

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS Lâm Bá Nam

Hà Nội – 2014

i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số

liệu, tƣ liệu đƣợc sử dụng trong luận văn là hoàn toàn trung thực, có nguồn

gốc rõ ràng, những phát hiện đƣa ra trong luận văn là kết quả nghiên cứu của

tác giả.

Hà Nội, ngày 05 tháng 01 năm 2015

Tác giả luận văn

Nguyễn Văn Tiến

ii

LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn tốt nghiệp này ngoài sự nỗ lực của bản thân, tôi

còn nhận đƣợc đƣợc sự quan tâm giúp đỡ của các cá nhân, tập thể trong và

ngoài trƣờng.

Tôi xin cám ơn thầy cô, cán bộ ở khoa sau đại học, khoa Lịch sử, bộ môn

Nhân học trƣờng đại học Khoa học xã hội & nhân văn Hà Nội đã truyền đạt cho

tôi những kiến thức quý báu trong quá trình học tập tại trƣờng. Đặc biệt, tôi xin

bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo PGS.TS Lâm Bá Nam – trƣởng bộ môn

Nhân học trƣờng Đại học Khoa học xã hội & nhân văn Hà Nội, đã tận tình

hƣớng dẫn giúp đỡ chỉ bảo tôi hoàn thành luận văn tốt nghiệp này.

Tôi xin cám ơn các hộ gia đình, các phòng ban xã Cổ Lũng, huyện Phú

Lƣơng, tỉnh Thái Nguyên đã giúp đỡ tôi về nguồn tƣ liệu và tạo điều kiện

thuận lợi nhất trong suốt quá trình khảo sát tại làng nghề.

Cuối cùng tôi xin cảm ơn gia đình, bạn bè đã tạo điều kiện động viên

và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và viết luận văn.

Xin chân thành cảm ơn !

Hà nội, ngày 05 tháng 01 năm 2015

Tác giả luận văn

Nguyễn Văn Tiến

iii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Bq: Bình quân

Bqtn: Bình quân thu nhập

CNH – HĐH : Công nghiệp hóa, hiện đại hóa

ĐTH: Đô thị hóa

DL: du lịch

KT: Kinh tế

KD: kinh doanh

TT: Truyền thống

LĐ: Lao động

LN: Làng nghề

LNTT: Làng nghề truyền thống

NLĐ: Ngƣời lao động

NN: Nông nghiệp

NXB: Nhà xuất bản

NT: Nông thôn

SX: Sản xuất

Tr: Trang

VH: Văn hóa

XH: Xã hội

CSSX Cơ sở sản xuất

iv

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i

LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .............................................................. iii

MỤC LỤC ........................................................................................................ iv

DANH MỤC CÁC BẢNG.............................................................................. vii

MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1

1. Lí do chọn đề tài ......................................................................................... 1

2. Mục đích nghiên cứu .................................................................................. 3

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ............................................................. 3

4. Nguồn tƣ liệu và phƣơng pháp nghiên cứu ................................................ 4

5. Đóng góp của luận văn .............................................................................. 5

6. Cấu trúc luận văn ....................................................................................... 5

Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ

THUYẾT VÀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU. ....................................................... 6

1.1 Tổng quan nghiên cứu.............................................................................. 6

1.2 Lý thuyết nghiên cứu ............................................................................... 9

1.2.1 Lý thuyết nghiên cứu ....................................................................... 9

1.2.2 Khái niệm làng nghề và nghề ......................................................... 10

1.3 Khái quát làng nghề Bờ Đậu .................. Error! Bookmark not defined.

1.3.1 Đặc điểm tự nhiên .......................... Error! Bookmark not defined.

1.3.2 Thực trạng phát triển kinh tế - xã hội ........... Error! Bookmark not

defined.

1.4 Sơ lƣợc quá trình hình thành và phát triển nghề thủ công và làng nghề

của tỉnh Thái Nguyên ................................... Error! Bookmark not defined.

v

1.5 Những thuận lợi cho việc hình thành nghề làm bánh chƣng ở làng Bờ Đậu

...................................................................... Error! Bookmark not defined.

1.5.1 Nhân tố tự nhiên ............................. Error! Bookmark not defined.

1.5.2 Nhân tố ngƣời tiêu dùng và sức ép kinh tế ... Error! Bookmark not

defined.

1.5.3 Nhân tố văn hóa – xã hội .............. Error! Bookmark not defined.

CHƢƠNG 2: Sự HÌNH THÀNH NGHề LÀM BÁNH CHƢNG VÀ QUÁ

TRÌNH TạO RA SảN PHẩM........................... Error! Bookmark not defined.

2.1 Nghề làm bánh chƣng ............................ Error! Bookmark not defined.

2.1.1 Bánh chƣng trong văn hóa dân tộc Error! Bookmark not defined.

2.1.2 Lịch sử hình thành nghề làm bánh chƣng ở làng Bờ Đậu ..... Error!

Bookmark not defined.

2.1.3 Nguyên liệu làm bánh chƣng ......... Error! Bookmark not defined.

2.1.4 Kỹ thuật gói bánh chƣng ................ Error! Bookmark not defined.

2.2 Tình hình kinh doanh bánh chƣng ........ Error! Bookmark not defined.

2.3 Tình hình về vốn của các hộ trong làng nghề ....... Error! Bookmark not

defined.

2.4 Vai trò của phụ nữ trong nghề làm bánh chƣng ... Error! Bookmark not

defined.

2.5 Sự vận động, phát triển của hộ sản xuất và kinh doanh bánh chƣng

...................................................................... Error! Bookmark not defined.

2.6 Tình hình thu nhập kinh tế từ nghề bánh chƣng ... Error! Bookmark not

defined.

CHƢƠNG 3: TÁC ĐộNG CủA NGHề LÀM BÁNH CHƢNG ĐếN BIếN ĐổI

KINH Tế, VĂN HÓA - XÃ HộI LÀNG Bờ ĐậU.Error! Bookmark not

defined.

3.1 Nghề bánh chƣng với chuyển dịch cơ cấu kinh tế Error! Bookmark not

defined.

vi

3.2 Nghề bánh chƣng với biến đổi về mặt văn hóa - xã hội ................. Error!

Bookmark not defined.

3.3 Biến đổi về cơ sở hạ tầng ....................... Error! Bookmark not defined.

3.4 Biến đổi về dân số, lao động và việc làm ............. Error! Bookmark not

defined.

3.5Xóa đói giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới ..... Error! Bookmark not

defined.

3.6 Biến đổi về tổ chức sản xuất và kỹ thuật chế tác sản phẩm ............ Error!

Bookmark not defined.

3.7Vấn đề môi trƣờng trong làng nghề ........ Error! Bookmark not defined.

3.8 Chính sách phát triển nghề bánh chƣng của các cấp chính quyền ở xã,

huyện, tỉnh Thái Nguyên .............................. Error! Bookmark not defined.

3.9 Những hạn chế của nghề bánh chƣng .... Error! Bookmark not defined.

Chƣơng 4: KHAI THÁC, PHÁT TRIỂN NGHỀ LÀM BÁNH CHƢNG Ở

LÀNG BỜ ĐẬU.............................................. Error! Bookmark not defined.

4.1 Thực trạng phát triển nghề bánh chƣng ở làng Bờ Đậu.................. Error!

Bookmark not defined.

4.2 Một số giải pháp nhằm bảo tồn và phát huy giá trị nghề làm bánh chƣng

ở làng Bờ Đậu .............................................. Error! Bookmark not defined.

4.2.1 Giải pháp về thị trƣờng sản phẩm .. Error! Bookmark not defined.

4.2.2 Giải pháp về vốn ............................................................................ 88

4.2.3 Giải pháp về phát triển nguồn nhân lực ........ Error! Bookmark not

defined.

4.2.4 Giải pháp về cung cấp nguyên liệu Error! Bookmark not defined.

4.2.5 Giải pháp phát triển bền vững về môi trƣờng ..... Error! Bookmark

not defined.

4.2.6 Giải pháp về mặt bằng sản xuất ..... Error! Bookmark not defined.

4.2.7 Giải pháp về cơ chế chính sách ...... Error! Bookmark not defined.

vii

KẾT LUẬN ..................................................................................................... 99

TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 12

PHỤ LỤC

viii

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1: Thu nhập của ngƣời sản xuất và kinh doanh bánh chƣng Bờ Đậu

......................................................................... Error! Bookmark not defined.

từ 2010 – 2013 (ĐVT: VND) .......................... Error! Bookmark not defined.

Bảng 2: Thống kê số hộ thay đổi ngành nghề tại làng Bờ Đậu(2007 - 2012)

Đơn vị: hộ gia đình .......................................... Error! Bookmark not defined.

Bảng 3: Tỷ lệ giàu nghèo của các hộ ở làng Bờ Đậu hiện nay ................ Error!

Bookmark not defined.

Bảng 4: Số lƣợng nguyên liệu tiêu thụ theo năm của làng nghề Bờ Đậu (2010

-2014) đơn vị: tấn, (Lá dong tính theo đơn vị: cái)Error! Bookmark not

defined.

1

MỞ ĐẦU

1. Lí do chọn đề tài

Công cuộc Đổi mới đất nƣớc đƣợc tiến hành một cách toàn diện từ cuối

những năm 1980 ở nƣớc ta đã đƣa đến những thay đổi to lớn, trên nhiều lĩnh

vực của đời sống kinh tế - xã hội. Ở khu vực nông thôn, đó là sự chuyển đổi

mạnh mẽ của mô hình kinh tế, cùng với việc ruộng đất đƣợc giao cho các hộ

nông dân canh tác, vai trò của kinh tế hộ gia đình đƣợc khẳng định, trở thành

đơn vị kinh tế tự chủ. Quá trình phát triển kinh tế hộ gia đình tạo nên hiệu quả

không chỉ với sản xuất nông nghiệp, kinh tế nông thôn, mà còn tác động

không nhỏ đến các quan hệ xã hội.

Trong công cuộc công nghiệp hóa - hiện đại hóa ở nƣớc ta, vấn đề nông

nghiệp, nông thôn, phát triển kinh tế, xây dựng nông thôn mới luôn là một

trong những lĩnh vực ƣu tiên hàng đầu. Tuy nhiên, một thực trạng phổ biến

đang diễn ra ở nhiều vùng nông thôn hiện nay, đó là sức hút từ khu vực kinh

tế nông nghiệp, đặc biệt là nông nghiệp trồng lúa đang ngày càng suy giảm,

thực trạng ngƣời nông dân không thiết tha với đồng ruộng, bỏ ruộng, thoát ly

khỏi nông nghiệp diễn ra ở nhiều địa phƣơng, điển hình là các tỉnh Thái Bình,

Hƣng Yên, Hà Nam…Việc ngƣời nông dân rời xa đồng ruộng của mình cũng

là điều dễ hiểu, bởi lẽ việc sản xuất nông nghiệp dựa trên cơ sở độc canh cây

lúa không đem lại nguồn lợi kinh tế cao cho ngƣời nông dân, thậm chí còn bị

thua lỗ nhiều so với việc đầu tƣ công sức, thời gian làm công việc khác cho

nguồn lợi kinh tế cao hơn. Chính vì vậy, để có thể “ly nông bất ly hƣơng”,

vừa canh tác nông nghiệp vừa có thể sống đƣợc trên chính mảnh đất làng xã

mà lại có nguồn thu nhập kinh tế ổn định và bền vững thì ngƣời nông dân

phải phát triển những nghề phụ, nghề thủ công truyền thống.

Hiện nay, cả nƣớc có trên 3.000 làng nghề1, đóng vai trò tích cực trong

việc thúc đẩy kinh tế phát triển, giải quyết việc làm cho ngƣời lao động ở khu

vực nông thôn. Riêng ở Thái Nguyên, theo thống kê của Hiệp hội làng nghề

tỉnh, tỉnh Thái Nguyên có hơn 100 làng nghề, các lĩnh vực ngành nghề chủ

yếu bao gồm sản xuất và chế biến chè, đồ gỗ, mây tre đan... Là một trong

1http://langnghevietnam.vn

2

những làng nghề truyền thống cấp tỉnh2, Bờ Đậu (thuộc xã Cổ Lũng, huyện

Phú Lƣơng) là địa phƣơng có nghề làm bánh chƣng khá nổi tiếng. Nghề làm

bánh chƣng ở Bờ Đậu hiện thu hút gần 100 hộ gia đình trực tiếp tham gia vào

các khâu sản xuất và bán sản phẩm, tạo việc làm thƣờng xuyên cho hàng trăm

lao động. Nghề làm chƣng ở Bờ Đậu đem lại nguồn thu nhập không nhỏ cho

ngƣời lao động, cho các hộ sản xuất, kinh doanh, tác động và tạo nên sự thay

đổi diện mạo đời sống kinh tế - văn hóa - xã hội địa phƣơng. Với vị trí giao

thông thuận lợi, lợi thế của nguồn nguyên liệu khai thác đƣợc các sản vật

nông nghiệp nổi tiếng và sẵn có tại địa phƣơng, loại hàng hóa sản xuất không

những chỉ phục vụ cho nhu cầu hàng ngày, mà còn là một sản phẩm gắn với

truyền thống văn hóa, lễ tiết theo phong tục tập quán của dân tộc.., nghề làm

bánh chƣng ở Bờ Đậu đƣợc đánh giá có tiềm năng tiếp tục phát triển, mở rộng

hơn về qui mô sản xuất, thị trƣờng tiêu thụ...

Qui trình tổ chức sản xuất, khai thác các nguồn nguyên liệu, phân công

lao động, phân phối tiêu thụ sản phẩm, đặc biệt là hiệu quả kinh tế, nguồn thu

từ nghề làm bánh chƣng đã tác động tới diện mạo đời sống ngƣời dân địa

phƣơng; cùng với những chính sách phát triển kinh tế của địa phƣơng, tác

động từ quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa đang diễn ra ngày càng mạnh

mẽ là những nguyên nhân quan trọng dẫn đến những biến đổi về kinh tế - xã

hội ở Bờ Đậu. Một nghiên cứu đƣợc triển khai trên địa bàn sẽ góp phần làm

nhận diện lại quá trình biến đổi kinh tế - xã hội nói trên, nhất là từ giai đoạn

sau Đổi mới 1986 đến nay, cung cấp những bài học kinh nghiệm, những gợi

mở cho quá trình hoạch định chính sách phát triển kinh tế nông thôn, khai

thác những tiềm năng, lợi thế của địa phƣơng, phục vụ công cuộc công nghiệp

hóa - hiện đại hóa nông thôn.

Với những lý do trên, tôi đã chọn Nghề làm bánh chưng ở làng Bờ

Đậu xã Cổ Lũng, huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyênlàm đề tài luận văn

Thạc sỹ chuyên ngành Dân tộc học.

2Tháng 12 năm 2009, UBND tỉnh Thái Nguyên ban hành quyết định số 913-QĐ/UBND công nhận làng nghề

bánh chƣng Bờ Đậu là làng nghề truyền thống cấp tỉnh.

3

2. Mục đích nghiên cứu

Thông qua việc thực hiện đề tài, chúng tôi mong muốn trình bày cụ thể,

hệ thống về tình hình, lịch sử và quá trình phát triển của nghề làm bánh chƣng

và vai trò của nghề với sự biến đổi kinh tế - xã hội làng Bờ Đậu - tỉnh Thái

Nguyên từ sau Đổi mới đến nay trong hệ thống các làng nghề truyền thống

của làng Việt ở Bắc Bộ.

Làng nghề bánh chƣng Bờ Đậu là một trong những làng nghề nổi tiếng

của tỉnh Thái Nguyên và các vùng lân cận. Với sự phát triển các sản phẩm

làng nghề đã thúc đẩy quá trình đô thị hóa ngày càng nhanh, đời sống của

ngƣời dân cũng ngày một tăng lên vật chất và tinh thần, đặc biệt là sự phát

triển của làng nghề kéo theo sự phát triển chung của toàn tỉnh với những giá

trị về văn hóa và du lịch làng nghề. Hiện nay, cùng với quá trình đô thị hóa,

công nghiệp hóa - hiện đại hóa nông thôn dẫn đến những thay đổi về nhiều

mặt của làng nghề nhƣ vấn đề chuyển dịch cơ cấu kinh tế, thay đổi kết cấu hạ

tầng, mức sống của đời sống của ngƣời dân, văn hóa làng xã cũng có những

nét thay đổi so với truyền thống. Ngoài ra, trong luận văn chúng tôi cũng tìm

hiểu thực trạng phát triển của làng nghề để tìm ra những định hƣớng nhằm

phát triển làng nghề bền vững hơn trong tƣơng lai với những vấn đề đặt ra

hiện nay nhƣ: môi trƣờng làng nghề, du lịch làng nghề, thị trƣờng của làng

nghề, văn hóa và kinh tế làng nghề…

3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu

- Đối tƣợng nghiên cứu: Tôi chọn nghề làm bánh chƣng và làng nghề

bánh chƣng Bờ Đậu làm đối tƣợng nghiên cứu. Trong đó, tôi tập trung nghiên

cứu về nghề làm bánh chƣng với những đặc diểm nhƣ: lịch sử hình thành, kỹ

thuật, nguyên liệu, phân công lao động, thu nhập, thị trƣờng tiêu thụ và làm rõ

sự tác động hay vai trò của nghề bánh chƣng với sự biến đổi kinh tế - xã hội

của làng nghề từ những năm 1986 đến nay, qua đó tôi cũng tìm hiểu những

tác động của sự biến đổi đó đến mọi mặt đời sống của ngƣời dân trong làng

nghề nhằm giúp ra những giải pháp và định hƣớng phát triển làng nghề bền

vững trong những năm tới.

4

- Phạm vi nghiên cứu: Phạm vi nghiên cứu chủ yếu của luận văn là làng

nghề bánh chƣng Bờ Đậu, xã Cổ Lũng, huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên.

Cùng với đó chúng tôi cũng nghiên cứu một số làng nghề khác trên địa bàn

tỉnh để thấy đƣợc sự tổng quát phát triển kinh tế chung của cả tỉnh. Ngoài ra,

tôi cũng nghiên cứu hai làng nghề bánh chƣng ở Hà Nội là để có sự so sánh,

đối chiếu sự phát triển kinh tế - xã hội có gì giống và khác nhau.

4. Nguồn tƣ liệu và phƣơng pháp nghiên cứu

a. Nguồn tư liệu

- Nguồn tài liệu chính và quan trọng nhất là tài liệu điền dã của tác giả

luận văn. Đây là nguồn tài liệu tác giả đã tự mình thu thập, khai thác, quan sát

và ghi chép theo các phƣơng pháp nhân học, xã hội học…nhằm vào các vấn

đề mà tác giả quan tâm muốn trình bày trong luận văn của mình. Có thể nói

đây là tài liệu chân thực và đáng tin cậy vì tài liệu đƣợc xác minh, sang lọc

qua nhiều thông tin từ phía ngƣời dân sống tại làng nghề Bờ Đậu và các cấp

chính quyền ở xã Cổ Lũng, Hiệp hội làng nghề tỉnh Thái Nguyên.

- Nguồn tài liệu thành văn: Tác giả luận văn sử dụng những các văn

bản, báo cáo hàng năm của UBND xã Cổ Lũng, Hiệp hội làng nghề tỉnh Thái

Nguyên về các vấn đề về dân số, kinh tế - xã hội làng nghề bánh chƣng Bờ

Đậu tỉnh Thái Nguyên. Đồng thời, tác giả tham khảo các bài báo trên các tập

san viết về làng nghề, đặc biệt là các bài báo nghiên cứu khoa học về làng và

làng nghề của các chuyên gia, các tiến sĩ và giáo sƣ trong và ngoài nƣớc. Tác

giả cũng tham khảo và kế thừa các công trình nghiên cứu về làng và làng

nghề của các học giả để định hƣớng cho công trình nghiên cứu của mình.

b.Phương pháp nghiên cứu

Để nghiên cứu về vấn đề này tác giả sử dụng phƣơng pháp điền dã của

dân tộc học. Đây là phƣơng pháp sử dụng xuyên suốt trong quá trình viết luận

văn, với phƣơng pháp này giúp tác giả mô tả lại chân thực những vấn đề về

làng nghề nhƣ: cảnh quan, con ngƣời, quy cách làm bánh chƣng, môi trƣờng

của làng nghề…cố gắng dựng lại bức tranh toàn cảnh về làng nghề.

Phƣơng pháp tổng hợp, thống kê và phân tích cũng là phƣơng pháp tác

giả ƣu tiên sử dụng vì đây là phƣơng pháp giúp tác giả thông kê những con số

5

biến đổi hàng năm về kinh tế, số lƣợng dân cƣ tăng giảm, số nhà, số của hàng

xây mới, số lƣợng sản phẩm làng nghề… qua đó làm cơ sở dữ liệu để phân

tích thực trạng và biến đổi, so sánh đối chiếu giữa các làng với nhau.

Phƣơng pháp so sánh cũng đƣợc tác giả sử dụng nhằm có cái nhìn tổng

quát giữa các làng nghề bánh chƣng và giữa làng nghề bánh chƣng Bờ Đậu

với làng nông nghiệp thuần túy xung quanh trong cùng một thời điểm tìm ra

sự giống và khác nhau về sự phát triển kinh tế và biến đổi văn hóa xã hội.

Ngoài ra, tác giả cũng sử dụng các phƣơng pháp liên ngành và các nguồn tài

liệu của các ngành khoa học khác nhằm phục vụ hiệu quả cho công tác và xử

lý tài liệu.

5. Đóng góp của luận văn

Luận văn là một công trình nghiên cứu chuyên sâu và có hệ thống đầu

tiên về một làng có nghề làm bánh chƣng ở Thái Nguyên. Đây sẽ là một công

trình đóng góp vào kho tàng kiến thức về văn hóa, kinh tế - xã hội làng nghề

và nghề thủ công nghiệp của cả nƣớc. Luận văn nghiên cứu về sự hình thành,

phát triển cùng những biến đổi về nhiều khía cạnh của làng nghề trong giai

đoạn hiện nay, nhằm đi giải quyết bài toán: Định hƣớng và phát triển làng

nghề trong những năm tới. Có thể nói đây là công trình nghiên cứu mang tính

mô tả và thực nghiệm để tạo cơ sở cho việc nghiên cứu tiếp theo.

6. Cấu trúc luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận, nội dung chính của luận văn gồm 4 chƣơng:

- Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu, cơ sở lý thuyết và địa

bàn nghiên cứu.

- Chƣơng 2: Sự hình thành nghề làm bánh chƣng và quá trình tạo ra

sản phẩm.

- Chƣơng 3: Tác động của nghề làm bánh chƣng đến biến đổi kinh tế,

văn hóa - xã hội làng Bờ Đậu.

- Chƣơng 4: Khai thác, phát triển nghề làm bánh chƣng ở Bờ Đậu

(Thực trạng, vấn đề giải pháp)

6

Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ

THUYẾT VÀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU.

1.1 Tổng quan nghiên cứu

Làng xã nói chung, làng nghề, các ngành nghề thủ công làng xã nói

riêng từ rất sớm đã là đề tài thu hút sự quan tâm của giới nghiên cứu trong và

ngoài nƣớc. Làng xã trở thành đối tƣợng nghiên cứu của nhiều ngành khoa

học khác nhau nhƣ dân tộc học, văn hóa học, kinh tế - chính trị học, xã hội

học... Một số nghiên cứu, chuyên khảo có thể đến nhƣ Đào Duy Anh: Việt

Nam văn hóa sử cương, Làng xã An Nam ở Bắc Kỳ của P. Ory (Paris, 1894),

Người nông dân châu thổ Bắc Kỳ của P. Gourou (Paris, 1936), Hoàng Trọng

Phu:Les Industries Familales de Hadong (Nghề thủ công gia đình ở Hà

Đông), Vũ Quốc Thúc: L’Economic Communaliste du Vietnam (Kinh tế làng

xã Việt Nam) (Hà Nội, 1951) và Nền kinh tế công xã Việt Nam, Nguyễn Hồng

Phong: Xã thôn Việt Nam (Hà Nội, 1959),Trần Từ: Cơ cấu tổ chức của làng

Việt cổ truyền ở Bắc Bộ (Hà Nội, 1984)...

Bƣớc vào thời kỳ Đổi mới, trƣớc yêu cầu, đòi hỏi của thực tế đất nƣớc,

nhằm cung cấp cơ sở lý luận cho việc xây dựng chủ trƣơng, ban hành các

chính sách xây dựng nông thôn mới, xuất hiện thêm nhiều các nghiên cứu về

vấn đề làng xã. Có thể kể đến Làng xã và vấn đề xây dựng nông thôn mới

(Hội thảo khoa học, Đại học Tổng hợp Hà Nội, 1986), Chƣơng trình khoa học

cấp Nhà nƣớc Phát triển toàn diện kinh tế- xã hội nông thôn (KX.08). Trên

các tạp chí chuyên ngành (Nghiên cứu lịch sử, Dân tộc học, Văn hoá nghệ

thuật, Khoa học (Đại học Quốc gia Hà Nội), Vietnamese Studies (Etudes

Vietnammiense)...) hàng loạt các luận văn về làng xã cũng đƣợc đăng tải. Bên

cạnh những nghiên cứu đƣợc thực hiện độc lập bởi các nhà nghiên cứu trong

nƣớc, xuất hiện nhiều các chƣơng trình hợp tác nghiên cứu với các tác giả

nƣớc ngoài, có thể kể đến: Chƣơng trình hợp tác nghiên cứu Biến đổi của

làng Việt Nam từ sau thời kỳ Đổi mới và cuốn sách Vietnamese Villages in

7

Transition(Background and Consequences of Reform Policies in Rural

Vietnam) của Đại học Passau (Cộng hoà Liên bang Đức) do Bernhard Dahm

and Vincent J. Houben chủ biên (Passau University, 1999). Chƣơng trình hợp

tác Việt - Pháp nghiên cứu về làng xã Việt Nam vùng đồng bằng sông Hồng

(1996-1999) dƣới sự chỉ đạo của GS Nguyễn Duy Quý, Lê Bá Thảo và

Philippe Papin, xuất bản thành tập sách Làng ở vùng châu thổ sông Hồng:

Vấn đề còn bỏ ngỏ do Philippe Papin và Olivier Tessier chủ biên (Hà Nội,

2002). Chƣơng trình hợp tác nghiên cứu Nông thôn, nông nghiệp và làng xã

châu thổ sông Hồng qua trường hợp làng Bách Cốc (Vụ Bản, Nam Định) của

các nhà khoa học trong Hội nghiên cứu Việt Nam của Nhật Bản...

Riêng về mảng làng nghề, thủ công nghiệp làng xã, nghề cổ truyền làng

xã.., có thể kể đến: Sơ thảo lịch sử phát triển thủ công nghiệp Việt Nam (Phan

Gia Bền, 1957), Làng nghề thủ công truyền thống Việt Nam (Bùi Văn Vƣợng,

1998), Nghề dệt cổ truyền ở đồng bằng Bắc Bộ Việt Nam (Lâm Bá Nam,

1999), Về một số làng buôn ở đồng bằng Bắc Bộ (Nguyễn Quang Ngọc,

1993), Tìm hiểu các nghề thủ công điêu khắc cổ truyền (Chu Quang Trứ,

2000), Nghề thủ công trong cơ cấu kinh tế vùng đồng bằng Bắc bộ (Nguyễn

Văn Chính, 1989)...

Cũng đã có nhiều chuyên khảo, luận văn, luận án lấy đối tƣợng nghiên

cứu là từng làng xã cụ thể, nhƣ: Một làng Việt cổ truyền ở đồng bằng Bắc bộ

(Nguyễn Hải Kế, 1996), Mông Phụ, một làng Việt cổ truyền ở đồng bằng

sông Hồng (Nguyễn Tùng chủ biên, 2003), Truyền thống và biến đổi trong

cấu trúc cộng đồng làng Việt (qua kết quả nghiên cứu làng La Tinh, xã Đông

La, huyện Hoài Đức, tỉnh Hà Tây) (Nguyễn Văn Chính, 1994), Nghề dệt cổ

truyền ở một làng ven đô: làng thủ công Triều Khúc (Lâm Bá Nam, 1992),...

Xét về mảng biến đổi kinh tế, văn hóa, xã hội làng nói chung và làng

nghề nói riêng cũng có khá nhiều các tác giả nghiên cứu nhƣ Lƣơng Văn Hy

(1992), Nguyễn Tùng (1999), Tô Duy Hợp (2000), Nguyễn Thị Phƣơng

Châm (2009), Biến đổi văn hóa các làng quê hiện nay, NXB Văn hóa Thông

8

Tin, Nguyễn Văn Sửu "Đô thị hóa, công nghiệp hóa và sự chuyển đổi sinh kế

nông dân ở một làng ven đô Hà Nội". Đề tài nghiên cứu Nhóm B, Đại học

Quốc gia Hà Nội và“Tác động của công nghiệp hóa và đô thị hóa đến sinh kế

nông dân Việt Nam: Trường hợp một làng ven đô Hà Nội”, Mai Thế Hởn

(2002), Phát triển làng nghề truyền thống trong quá trình công nghiệp hóa,

hiện đại hóa ở vùng ven thủ đô Hà Nội, Luận án Tiến sĩ: “Làng nghề truyền

thống trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa”, Trần Minh Yến, Nxb

Khoa học Xã hội, năm2004. “Bảo tồn và phát triển làng nghề trong sự nghiệp

công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”, Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế

Trungƣơng, Hà Nội, năm 2009. “Bảo tồn và phát triển các làng nghề trong

quá trình công nghiệp hóa”, TS. Dƣơng Bá Phƣợng, Nxb Khoa học Xã hội,

năm 2001, Luận văn thạc sĩ: “Phát triển làng nghề ở huyện Từ Liêm trong

tiến trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn”,Nguyễn Thị

Thọ, Hà Nội, 2005…Đây là những công trình nghiên cứu sự biến đổi kinh tế,

văn hóa, xã hội của một khu vực làng dƣới sự tác động của CNH – HĐH, đô

thị hóa, các tác giả phân tích và chỉ ra những sự thay đổi từ truyền thống tới

hiện đại, cùng những giải pháp phát triển trong tƣơng lai.

Có thể thấy, các công trình nghiên cứu về làng xã cho đến nay tập trung

ở các góc độ:

Thứ nhất, nghiên cứu về những lý thuyết và vấn đề chung về làng xã

dƣới nhiều góc độ chuyên môn, chuyên ngành khác nhau cho chúng ta cái

nhìn khái quát về làng xã Việt Nam từ văn hóa, xã hội đến kinh tế, chính trị

và các yếu tố cấu thành nên làng xã nhƣ: gia đình, dòng họ, tôn giáo, tín

ngƣỡng, môi trƣờng, cảnh quan, kết cấu hạ tầng...

Thứ hai, nghiên cứu về làng nghề và vai trò của làng nghề đối với đời

sống của ngƣời nông dân và hệ thống cơ cấu kinh tế làng xã.

Thứ ba, nghiên cứu về sự biến đổi của làng nghề: Với vấn đề này cũng

có rất nhiều các học giả đề cập về những tác động của quá trình đô thị hóa,

CNH - HĐH dẫn đến biến đổi về kinh tế, xã hội, văn hóa từ truyền thống đến

9

hiện đại. Những vấn đề truyền thống đến biến đổi làng xã trên các phƣơng

diện văn hóa, kinh tế, xã hội, nghề nghiệp, mối quan hệ giữa các làng với

nhau, giữa làng với nƣớc, hệ thống chính sách của nhà nƣớc về làng nghề.

Thứ tƣ, là các công trình nghiên cứu về các nghề riêng lẻ nhƣ nghề làm

nƣớc mắm, nghề sơn, nghề kim hoàn, nghề làm chiếu, nghề mộc, nghề gốm ở

một địa phƣơng nào đó…đây là các công trình nghiên cứu chuyên sâu, có tính

khái quát cao về một nghề cụ thể từ lịch sử hình thành, tới sự phát triển, biến

đổi của nghề ấy qua chiều dài biến thiên của thời gian.

Từ những công trình trên đã gợi mở cho tôi những kiến thức về chuyên

ngành, liên ngành, những phƣơng pháp nghiên cứu, lý thuyết tiếp cận về lĩnh

vực làng xã, làng nghề, nghề, lao động và phƣơng hƣớng phát triển ổn định,

bền vững làng nghề. So sánh và tiếp thu những thành tựu của các công trình

trƣớc, cho đến nay, vẫn chƣa có một nghiên cứu nào riêng biệt về làng nghề

làm bánh chƣng nói chung, làng nghề bánh chƣng Bờ Đậu nói riêng. Đây là

một dạng nghiên cứu trƣờng hợp về một làng nghề của một tỉnh trung du

miền núi phía Bắc, đang trong thời kỳ chuyển mình mạnh mẽ theo định

hƣớng CNH – HĐH.

1.2 Lý thuyết nghiên cứu

1.2.1 Lý thuyết nghiên cứu

Mục đích nghiên cứu của luận văn là tìm hiểu quá trình hình thành,

phát triển của nghề bánh chƣng làng Bờ Đậu, và qua việc phát triển kinh tế

nghề bánh chƣng đã có những tác động đến đời sống xã hội của làng nghề

trên các phƣơng diện: biến đổi về lao động, việc làm, mối quan hệ giữa các hộ

gia đình và sự phân chia giàu nghèo...Tức là làm rõ cấu trúc xã hội và tái cấu

trúc xã hội của làng nghề trong quá trình phát triển. Để thấy đƣợc sự tác động

của hoạt động kinh tế ấy với sự chuyển biến về mặt xã hội, tác giả đã sử dụng

lý thuyết cấu trúc hóa của Anthony Giddens làm cơ sở cho việc lý luận và

xem xét, đánh giá thực trạng cấu trúc xã hội của làng nghề bánh chƣng Bờ

Đậu. Trong luận văn, tác giả chủ yếu phân tích cấu trúc xã hội – nghề nghiệp

10

(loại hình nghề, quy mô, mạng lƣới xã hội, quy mô gia đình nghề), cấu trúc xã

hội - mức sống (thu nhập và chi tiêu), cấu trúc xã hội – gia đình (quy mô hộ

gia đình, số hộ gia đình làm nghề, số ngƣời làm nghề), cấu trúc xã hội dân số

(giới tính, độ tuổi, học vấn tham gia vào làm nghề).

Với khởi nguồn từ học thuyết Marx coi cấu trúc xã hội là cấu trúc giai

cấp với mối quan hệ chủ yếu là đấu tranh giữa giai cấp thống trị và giai cấp bị

trị, với sự quyết định bởi phƣơng thức sản xuất và trao đổi, Anthony Giddens

đã tiếp tục phát triển với học thuyết cấu trúc hóa. Theo học thuyết của

Giddens cấu trúc xã hội đƣợc tạo ra và liên tục đƣợc tái tạo bởi các hành động

của con ngƣời và cấu trúc xã hội biến đổi kéo theo chức năng biến đổi với hai

mặt tốt xấu. Ở nƣớc ta, thuật ngữ “cấu trúc xã hội ” dịch từ “Social structure”

đƣợc nhiều nhà khoa học quan niệm khác nhau. Nhƣng trong luận văn, tác giả

sử dụng quan niệm của PGS.TS Lê Ngọc Hùng: “Cấu trúc xã hội là hệ thống

các mối quan hệ giữa con người và xã hội, có khả năng xác định hành vi,

hoạt động, vị thế, vai trò của các cá nhân, các nhóm người tạo nên hệ thống

đó ”[42.Tr182]. Qua sự tiếp cận lý thuyết trên để từ đó tác giả đi phân tích sự

biến đổi trong cấu trúc – mức sống, cấu trúc gia đình, cấu trúc – nghề nghiệp

làng nghề là kết quả của hoạt động nghề nghiệp của ngƣời dân và các chủ thể

hoạt động nghề nghiệp nhằm đáp ứng chức năng kinh tế của làng nghề sao

cho tƣơng thích với yêu cầu đặt ra từ đổi mới kinh tế sang cơ chế thị

trƣờng.[41, Tr 82-91].

1.2.2 Khái niệm làng nghề và nghề

Làng nghề thủ công là một phần không thể thiếu của làng xã nông

nghiệp cổ truyền, vì nó phản ánh đầy đủ thuộc tính tự cung, tự cấp và tính

khép kín cố hữu của làng xã nông nghiệp. Mặt khác, làng nghề lại biểu hiện

tính năng động, sáng tạo của ngƣời nông dân trong quá trình thích ứng với

điều kiện địa lý, kinh tế xã hội nhất định, đồng thời thể hiện rất rõ yếu tố mở

của xã hội tiểu nông.

11

12

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Báo cáo kết quả quá trình xây dựng làng nghề bánh chƣng Bờ Đậu đạt tiêu

chuẩn cúp vàng: Thương hiệu, nhãn hiệu nổi tiếng toàn quốc năm 2013, Hội

làng nghề tỉnh Thái Nguyên.

2. Báo cáo phát triển làng nghề bánh chƣng Bờ Đậu từ năm 2007 – 2012,

Hội làng nghề tỉnh Thái Nguyên.

3. Báo cáo tổng kết công tác hội làng nghề bánh chƣng Bờ Đậu năm 2012 và

phƣơng hƣớng nhiệm vụ năm 2013. Hội làng nghề tỉnh Thái Nguyên.

4. Báo cáo sơ kết kinh tế làng Bờ Đậu 6 tháng đầu năm 2013 và phƣơng

hƣớng 6 tháng cuối năm 2013. UBND xã Cổ Lũng.

5. Báo cáo tình hình kinh tế - xã hội xã Cổ Lũng năm 2011. Mục tiêu, nhiệm

vụ và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội năm 2012 . UBND xã Cổ Lũng.

6. Ngôn Thi Bich (2009), Các loại bánh làm từ lúa gạo – môt cai nhin văn

hóa và quan niệm của người Tày, Tạp chí Nghiên cứu Đông Nam Á , sô 7,

Tr 58 – 63.

7. Diệp Trung Bình (2008), Văn hóa ẩm thực ngƣời Sán Dìu, NXB Văn hóa

dân tộc, Hà Nội.

8. Đỗ Thị Bình (2000), Kinh tê hô gia đinh va vai tro cua ngươi phu nư Tay

ở xã Thái Sơn , huyên Ham Yên , tỉnh Tuyên Quang , Tạp chí Dân tộc học ,

sô 2, tr 39 -49.

9. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (1997): Ngành nghề nông thôn

Việt Nam, Hà Nội.

10. Trân Ngoc But (2002), Phát triển làng nghề thúc đây chuyển dịch cơ cấu

kinh tê nông thôn, Tạp chí Kinh tế và giá cả, sô 7.

11. Trân Manh Cat , Đỗ Thúy Bình (1994), Gia đinh vơi chưc năng kinh tê ,

Tạp chí Dân tộc học, sô 4, tr 24 -29.

13

12. Nguyễn Thị Phƣơng Châm (2009), Biến đổi văn hóa các làng quê hiện

nay, NXB Văn hóa Thông Tin, Hà Nội.

13. Tạ Phong Châu, Nguyễn Quang Vinh, Nghiêm Đa Văn (1977): Truyện

các ngành nghề, Nxb Lao động, Hà Nội.

14. Đặng Kim Chi (2005), Làng nghề Việt Nam và môi trường, Nxb Khoa học

kỹ thuật, Hà Nội.

15. Nguyễn Văn Chính: Nghề thủ công trong cơ cấu kinh tế vùng đồng bằng

Bắc bộ, Tạp chí Nghiên cứu Kinh tế, số 6, 1989.

16. Nguyễn Văn Chính (1994): Truyền thống và biến đổi trong cấu trúc cộng

đồng làng Việt (qua kết quả nghiên cứu làng La Tinh, xã Đông La, huyện

Hoài Đức, tỉnh Hà Tây) trong Các giá trị truyền thống và con người Việt

Nam hiện nay, tập 1, Hà Nội.

17. Đỗ Kim Chung: Biến đổi xã hội nông thôn trong quá trình công nghiệp

hóa, hiện đại hóa - Thực trạng và sự phát triển giữa các vùng kinh tế -

lãnh thổ ở Việt Nam, Đề tài KHXH 03-08/1998.

18. Tống Văn Chung (2001): Xã hội học nông thôn, Nxb Đại học Quốc gia,

Hà Nội.

19. Nguyễn Ngọc Cơ, Nguyễn Viết Hiển: Sự biến đổi đời sống vật chất của

nông dân đồng bằng sông Hồng từ 1976 đến nay (qua số liệu thống kê

của một số địa phương), Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử, số 4, 1993.

20. Nguyên Sinh Cuc (2001), Phát triển làng nghề ở nông thôn, Tạp chí Cộng

sản, sô 14.

21. Phan Đại Doãn (chủ biên 1996): Quản lý nông thôn nước ta hiện nay: Một

số vấn đề và giải pháp, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

22. Phan Đại Doãn, Nguyễn Quang Ngọc (1994): Kinh nghiệm tổ chức và

quản lý nông thôn Việt Nam trong lịch sử, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà

Nội.

14

23. Phan Đại Doãn (1987): Mấy vấn đề làng xã Việt Nam (Lý luận và thực

tiễn), Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử, số 1.

24. Phan Đại Doãn (1995): Quản lý nông thôn hiện nay từ góc độ kinh tế thị

trường, Tạp chí Nghiên cứu Kinh tế, số 4.

25. Phan Đại Doãn (1993): Về làng nghề và công nghiệp hóa nông thôn hiện

nay, Tạp chí Nghiên cứu Kinh tế, số 6.

26. Phan Đại Doãn (1996): Về thể chế quản lý kinh tế - xã hội nông thôn hiện

nay, Tạp chí Nghiên cứu Kinh tế, số 3.

27. Ma Ngoc Dung (2004), Cách chế biến và bảo quản thức ăn truyền thống

của người Tày, Tạp chí Dân tộc học, sô 2, tr 31 – 37.

28. Ma Ngoc Dung (2005), Ưng xử xã hội trong ăn uống của người Tày , Tạp

chí dân tộc học, sô 3, tr 40-45

29. Ma Ngoc Dung (2007), Văn hoa âm thưc cua ngươi Tay ơ Viêt Nam, NXB

Khoa hoc xa hôi, Hà Nội.

30. Bùi Quang Dũng (2001): Nghiên cứu làng Việt - các vấn đề và triển vọng,

Tạp chí Xã hội học, số 1.

31. Địa chí Thái Nguyên, Nxb Chính trị Quốc gia, 2009. (Trung tâm học liệu

ĐH Thái Nguyên, địa chỉ sách: Tầng 1, Trung tâm học liệu, số phân loại:

915.9714/ĐIA)

32. Bùi Xuân Đính, “Bàn thêm về mối quan hệ giữa làng và xã qua qui mô

cấp xã thời phong kiến”, trong Đinh Xuân Lâm, Dƣơng Lan Hải (chủ

biên), Nghiên cứu Việt Nam, một số vấn đề lịch sử kinh tế - xã hội - văn

hóa, Hà Nội, nxb Thế Giới, 1998, tr. 97.

33. Đỗ Thị Minh Đức: Sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn với vấn đề đô

thị hoá ở đồng bằng sông Hồng, Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử, số 4, 1993.

34. F.Houtart & G.Lemercinier (2001): Xã hội học về một xã ở Việt Nam,

tham gia xã hội, các mô hình văn hóa, gia đình, tôn giáo ở xã Hải Vân,

Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.

35. Học viện chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh (2001): Cộng đồng làng xã Việt

Nam hiện nay, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

15

36. Tô Duy Hợp (chủ biên 2003): Định hướng phát triển làng - xã đồng bằng

sông Hồng ngày nay, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội

37. Tô Duy Hợp (chủ biên 2001): Sự biến đổi của làng - xã Việt Nam ngày

nay ở đồng bằng sông Hồng, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.

38. Tô Duy Hợp (1999): Nông thôn Việt Nam trong tiến trình đổi mới, thành

tựu, vấn đề, chiến lược phát triển, trong: Nông thôn trong bƣớc quá độ

sang kinh tế thị trƣờng, Thông tin khoa học xã hội - chuyên đề, Hà Nội.

39. Tô Duy Hợp (1993): Thực trạng và xu hướng biến đổi cơ cấu xã hội nông

thôn trong thời kỳ đổi mới hiện nay, Tạp chí Xã hội học, số 3.

40. Tô Duy Hợp (1995): Thực trạng và xu hướng biến đổi cơ cấu xã hội trong

thời kỳ đổi mới, Tạp chí Xã hội học, số 1.

41. Lê Ngọc Hùng (2009), Động thái của cấu trúc xã hội và thuyết cấu trúc

hóa của Anthony Diddens, Tạp chí Xã hội học, số 2, Tr 82 -91.

42. Lê Ngọc Hùng, Lƣu Hồng Minh (đồng chủ biên) (2009), Giáo trình xã

hội học, Nxb Dân Trí, Hà Nội.

43. Lƣơng Văn Hy (1992), Revolution in the village, Tradition and

Transformation in North Vietnam [Cách mạng ở làng quê: truyền thống

và biến đổi ở Bắc Việt Nam], 1925 – 1988, University of Hawaii Press,

Honolulu.

44. Jamieson. Neil L (2000): Làng truyền thống Việt Nam, trong: “Một số vấn

đề về nông nghiệp, nông dân, nông thôn ở các nƣớc và Việt Nam”, Hà

Nội.

45. John Kleinen (2007): Làng Việt đối diện tương lai hồi sinh quá khứ, Nxb

Đà Nẵng.

46. John Kleinen (1996): Sự đáp ứng với việc chuyển biến kinh tế ở một làng

Bắc bộ Việt Nam, trong: “Làng xã châu Á và ở Việt Nam”, Nxb Tp Hồ

Chí Minh.

16

47. Đặng Cảnh Khanh (1991): Về sự phân tầng xã hội xã hội ở nông thôn hiện

nay, trong: Kinh tế xã hội nông thôn Việt Nam ngày nay, Ban Nông

nghiệp Trung ƣơng, Nxb Văn hóa Thông tin, Hà Nội.

48. Nguyễn Văn Khánh, Nguyễn Sửu (1998): Biến đổi ruộng đất và kinh tế

nông nghiệp ở Mộ Trạch (Hải Dương) trước và trong thời kỳ đổi mới, Tạp

chí Nghiên cứu Lịch sử, số.

49. Đỗ Thiên Kính (1994): Bước đầu tìm hiểu sự phân hóa giàu nghèo ở một

số tỉnh miền núi, Tạp chí Xã hội học, số 3.

50. Đỗ Thiên Kính (2000): Tác động của chuyển đổi cơ cấu lao động nghề

nghiệp xã hội đến phân tầng mức sống, Nxb Nông nghiệp, Hà Nội.

51. Tƣơng Lai (1994): Những nghiên cứu về xã hội học gia đình Việt Nam,

Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.

52. Nguyễn Đình Lê (1996): Biến đổi kinh tế và nếp sống văn hoá ở nông

thôn đồng bằng Bắc Bộ trong thời gian qua, Nông thôn, số 1.

53. Michael Digrigorio và cộng sự (1999): Môi trường và phát triển tại các

làng nghề thủ công công nghiệp hóa, Báo cáo khoa học, Hà Nội.

54. Lâm Bá Nam (1998): Mấy ý kiến về nghề thủ công cổ truyền ở nước ta,

Tạp chí Dân tộc học, số 1.

55. Nguyễn Quang Ngọc (chủ biên): Cơ cấu xã hội trong quá trình phát triển

của lịch sử Việt Nam, Hà Nội, 1995 (tái bản lần thứ nhất năm 1998 bởi

Nxb Chính trị Quốc gia).

56. Nguyễn Quang Ngọc (viết chung - 1996): Quản lý xã hội nông thôn nước

ta hiện nay - một số vấn đề và giải pháp, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

57. Nguyễn Quang Ngọc (1993): Về một số làng buôn ở đồng bằng Bắc bộ

thế kỷ XVIII, XIX, Hội sử học Việt Nam, Hà Nội.

58. Nguyễn Xuân Nguyên (chủ biên - 1995): Khuynh hướng phân hoá hộ nông

dân trong phát triển sản xuất hàng hoá, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

17

59. Philippe Papin, Olivier Tessier (chủ biên - 2002): Làng ở vùng châu thổ sông

Hồng, vấn đề còn bỏ ngỏ (Le village en questions, The Village in Questinons),

Trung tâm Khoa học xã hội và Nhân văn Quốc gia, Hà Nội.

60. Philippe Papin (1997): Sự thay đổi hướng nghiên cứu lịch sử làng xã (từ vi mô

đến vĩ mô) một số gợi ý, Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử, số 6, 1996, số .

61. Nguyễn Văn Sửu, "Đô thị hóa, công nghiệp hóa và sự chuyển đổi sinh kế

nông dân ở một làng ven đô Hà Nội". Đề tài nghiên cứu Nhóm B, Đại học

Quốc gia Hà Nội.

62. Nguyễn Văn Sửu, “Tác động của công nghiệp hóa và đô thị hóa đến sinh

kế nông dân Việt Nam: Trường hợp một làng ven đô Hà Nội”. Trong: Việt

Nam: Hội nhập và Phát triển. Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội (Kỷ yếu Hội

thảo Quốc tế về Việt Nam học lần 3, tập 3, tr. 491-512).

63. Hà Văn Tấn (2000): Làng, liên làng, siêu làng (mấy suy nghĩ về phương

pháp), trong: “Một chặng đƣờng nghiên cứu lịch sử 1995 - 2000”, Nxb

Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

64. Trƣơng Thị Tiến (1995): Những biến đổi về hình thức sở hữu ruộng đất ở

nông thôn Việt Nam (thời kỳ lịch sử Việt Nam hiện đại), Tạp chí Khoa

học, Đại học Quốc gia Hà Nội, số .

65. Tô Ngọc Thanh (1996): Làng nghề truyền thống và những vấn đề cấp

bách đặt ra, Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật, số 1.

66. Ngô Đƣc Thinh (1998), Văn hoa vung va phân vung văn hoa Viêt Nam ,

Nxb Chinh tri quôc gia, Hà Nội.

67. Đào Thế Tuấn (1997): Kinh tế hộ nông dân, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội.

68. Đào Thế Tuấn (1998): Những thay đổi mới đây ở nông thôn Việt Nam, hệ

thống nông nghiệp lưu vực sông Hồng, Nxb Nông nghiệp, Hà Nội.

69. Nguyễn Tùng (chủ biên - 2003): Mong Phu, un village du delta du fleuve

Rouge (Vietnam), Paris 1999. (bản tiếng Việt: Mông Phụ, một làng Việt cổ

truyền ở đồng bằng sông Hồng, Nxb Văn hoá thông tin, Hà Nội).

18

70. Trần Từ (1984): Cơ cấu tổ chức của làng Việt cổ truyền ở Bắc bộ, Nxb

Khoa học xã hội, Hà Nội.

71. Nguyễn Đức Truyến (2003): Kinh tế hộ gia đình và các quan hệ xã hộ ở

nông thôn đồng bằng sông Hồng trong thời kỳ đổi mới, Nxb Khoa học xã

hội, Hà Nội.

72. Trần Thị Tƣờng Vân (2002): Những chuyển biến cơ bản về xã hội ở nông

thôn Gia Lâm - Hà Nội (1988 - 1996), Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử, số 2.

73. Lƣu Thị Tuyết Vân (1994): Quan hệ giữa thủ công nghiệp và nông nghiệp

trong các làng nghề ở miền Bắc Việt Nam, Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử, số 1.

74. Lƣu Tuyết Vân (1999): Một số vấn đề về làng nghề ở nước ta hiện nay,

Tạp chí Nghiên cứu Lịch sử, số 5.

75. Viện Kinh tế học (1995 ): Kinh tế hộ gia đình, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội.

76. Chu Văn Vũ (chủ biên - 1995): Kinh tế hộ nông dân Việt Nam, Nxb Khoa

học xã hội, Hà Nội.

77. Bùi Văn Vƣợng (1998): Làng nghề thủ công truyền thống Việt Nam, Nxb

Văn hóa, Hà Nội.

78. Trân Quôc Vƣơng (2001), Văn hoa Viêt Nam tim toi va suy ngâm , Nxb

Văn hoa thông tin, Hà Nội.

79. Trân Quôc Vƣơng (1999), Viêt Nam cai nhin đia văn hoa , Nxb Văn hoa

dân tôc, Hà Nội.

80. Trần Quốc Vƣợng (2000), Làng nghề, phố nghề Thăng Long Hà Nội,

NXB Hà Nội, Hà Nội.

81. Trân Minh Yên (2004), Làng nghề truyền thống trong quá trình công

nghiêp hoa, hiên đai hoa, Nxb Khoa hoc xa hôi, Hà Nội.

19