Leksykograficzne losy angielsko-polskich fałszywych przyjaciół

Pavol Śtti .'--:

l (ed.), Lingtistił: :tHanshin PublisL-

lovel compounds ;;:78-386).

English Deril,ał :,: -",

cs of derivatinal n:t-;-

farle (eds.), Yearbc", ł,

'in M. Aronoff(ed.1.I33-I62).

lnation, Amstęrdar::

of english word-for-de].

;łctit,ity Constrainls.

.in Investigation qf;h 5.

Grzegorz Szpila

LEKSYKOGRAFICZNE LOSYANGIELSKO-POLSKICH FAŁSZY\łYC}I PRZYJACIÓŁ

Forma i znaczenię to dwa podstawowe kryteria deflnirrjące zjawisko falsiekwi-walencji leksykalnej, określane najczęściej terminenr ,,fałsryłvi przyjaciele tłuma-cza" (,,false friends" lub ,,false cognates" w języku angielskim). To właśnie formazdradliwych wyrazów - ich podobieństwo graficzno-fonetyczne - powoduje, zemylnie przenosimy znaQzęnlawyrazu z języka rodzinrego na jego błędny odpowied-nik w innym języku lub odwrotrrie, Fałszywi przyjaciele to wyrazy, które - chociazpochodząztęgo samego źródła-w mniejszym lub więksąłrn stopniu zmieniły swo-je znaczenia, tak że nigdy, albo tylko częściowo, stanowią swoje międzyjęzykoweodpowiedniki. O mylących podobieństwach pisano juz bardzo wiele, omawiającr6żne Ępy relacji semantycznych między fałszywymi przyjaciółmi w różnych ję-zykach, błędy leksykalne powstające w wyniku nicpoprawnego uĄcia zdradliwychwyrazów, miejsce falsiekwiwalencji w nauczaniu języków obcych csraz jej opis lek-sykograficmy, aby wymienić tylko kilka aspektów podejścia do tego zjawiska.

Niniejsze roz-łvażania dotycząprezentacji fałszyłych przyjacioł w angielsko--polskich słownikach ogólnych. Celem autora jest wskazanie na poprawny i błędnyopis znaczeń fałszywych przyjaciół w największych słownikach angielsko-polskichosiągalnych obecnie na polskim rynku wydawniczym. Do analtry leksykograficz-nego opisu fałszywych przyjacioł zostaĘ wybrane następujące słowniki: The GreatEnglish-Polish Dictionary lana Stanisławskiego (Warszawa, 1999, dalej GEPD),Wielki słowłlik angielsko-polski pod red. Jadwigi Linde-Usiekniewicz (Warszawa,200ż, dalej WSAP), The New Kościuszko Foundatiott Dictionary English-Polishpod,red. Jacka Fisiaka (Krakóq 2003, dalej NKIłDEP) oraz Collins Słowłlik ałlgielsko--polski pod red. Jacka Fisiaka (Warszawa,1998, da|ej CSAP). Źródłęm fałszyvychpruyjacioł jest głównie An Ełlglish-Polish Dictionary of Fałse Friełlds (Szpila,Kraków, 2003, dalej EPDFĄ oraz własna bazamatęińo\Ma autora.

W swojej idealnej postaci słowniki przedstawiają formy iznaczęniasłóą który-mi posługują się grupy uzltkowników języka. Ogólne słowniki dwujęzyczne, o któ-

116 (irzegol,: S-

rych tutaj mo\\,a, stawiają sobic za ce l jak nzrjclokładnicjsze opisanie bogatcj leks,. ,.

języka angielskiego w pzełożenlu jej na jęą,k polski. Leksykony wvbrane do a:, .-

lizy nateriału językow,cgo to duze unir,versalne słclrł,niki adresowane do szcroki.,_grona odbiolców, m.in. uczących się, nauczycicli, thinlaczy, użytkowników jęzr.,angielskiego lub polskiego. Sięgając po nie, r,rz\,.tkorł,nik pragnic czelpac lvicdzę : ,

tenrat słów, której niezbędnl.rrr elenrentenr jest infonnacja o poprawnych odpou,l.,.:-rrikach słowa angielskiego w polszczyźnic. Zasłrdą naclrzęclną jcst popraił,ne odc].,,

wanie znaczeń wyrazów, w przypadku fałszy-rł,ych prą,jaciół ten wynlóg nabir-:.,

Jeszcze większej wagi z l,twagi na jch zdradliwą nafurę Słownik ptlił,inien stitntllr ; _

rzctelne źródło infomracji na temat falsiekwirvalcncji lcksykalnej" i t-rie chodzi :,.

o specjalne w_vrcizrrianie w nich fałsryłvych pruryjaciół, a jedynie o rł,nriarę |1cc\,zyjny opis senrarrtyki takl ch słórł,. Poprawne oddawanie znaczeń rłl,razów w słorł,ll lkrr angielsko-poiskim lric nlttsi illliomatycznie ptzl,czyniać się do eliminowania ]Lik

w wiedzy o słownictwic an_uielskin u Polakółv czy też, do zapobiegunia po;ar,ł,iallll,się błędów lcksykalnych, co wyda_je slę ogromnie wazne rł,odniesicliiu do nauczania języka angielskie_eo jako obcego. UcziŁcy się języka angielskicgo Polacr,, _laki biegle nim władający, narażani lją często na pułapki ]eksykalnc, ktcirc czyhają llllnich na kazdym etapie zdobl,rł,ania r.viedzy o językrr angielskinr. To rł.łaśnic zclradlj-wa natura fałszlłryclr przyjacioł - podobieństwo fornry/triepoklyrł.anie się znaczcri

- powoduje, zc nie sięgamy w pier-wszcj kolejności po słor.łnik lv cc]u sprawdzeniilznaczenja,,słórłła", a po prostri polcgamy na rvłasncj intrricji, która w ryrn wypadkuniejednokrotnie nas zawodzl. Je dnakzc mnie intere sqje tu bardziej opis faIsiekwirł,a-iencji leksykalnej pozostający jcdynie w pośrednim nvięku z rłynikającym z niegorvpłpvem na uczących się języka angielskiego.

Pierwszą kwestią zaobscrwowaną pfzy analizie materiału słol,ł,nikowcgo jcstaspckt ilościowy, tzn.liczba fałszywych przyjaciół opislłi,anych w słorł,niku. OpróczCSAP (80 tys. hascł), \Ą/szysikic wl,nrienione na początkl} słowniki to najobszcr-niejsze zbiory słów angielszczyzny (GI|PD - ponad 200 ąvs. słów: l1'SlP - ponad500 rys. jednostek leksykalnych: I',IKFDEP - 140 tys. jr--clnostek). Nalczałoby sięwięc spodziewać, iz będą prezentowac clne pełrrą gamę rłyrazów, \Ą. tym fułsą,la,y{rhpruyjaciół, Nie należy się jednak dziwić, że wicle ze zdradlirłych słórł,zamlcszczo-nych w EPDFI,' nie znalazło się lv największych słol,ł,nikach angielsko-po]skich.Pośród tych niewymienianych rł,yazów nlożna przykładorvo zac}Ąowac abut,jolłr('świetlik'), ambo (.'ambona w kościołacŁr greckich'), appol,ut ('aparat poliĘczrly'),auteur ('oryginalnyrezyser'), binoc]e ('lornctka'), lłrouilliołt ('brudnopis'),clau,^tłla('sylabakończącalviersz'), collcgium(zespółkardyrrałów').colligcłtioll('łączenic'),rec,ołdist ('inĄniel dzwlęku'), remarlent ('pozostała część'). souten,uiłt ('przcjściepodzienrne') , l,isitator ('inspektor koście lny'). Wymlenione słowa nalezą do bardzorzadkich wyrazów angieiskich i wie le jedno_języcznych słowników angiclskich tychjednostek nie rcjestĄe w ogólc. Ponieważ nie ma ich lł, omarł,iarrych słownikach,nie jest mozliwe przedstawienie i ocenienie icir tłumaczcnia. Wydajc się, ze nicre -jestror.ł,anie rych i innych słów podyktowane blr}1; wyjątkoivo niską częstotlilr,ościąich w;lstępowania, ich dystrybrrcją i specj alis§cznyn charaktcl,cnr.

L e lrsyko graficzne lo sy angie ls ko -po lskich fał szlnły ch p rzyj aciół

Słowniki poza tym rómią się doborem opisyvvanych słów, tj. niektóre falsie-krł,iwalenĘ znalazły się tylko w niektórych słownikach. Przykładowo alimentątiont'zywienie'), cathedra ('tron biskupi'), reclame ('rozgłos') ivena ('zyła') znajduje-my tylko w NKFDEP; carnet ('bloczek z biletami autobusowymi Ę.') jest opisany

rylko w WSAP; anonim ('pseudonim'; 'książka nieznanego autora'; 'nięznana oso-ba'), casque ('szyszak'), chicane ('zakręt';'matactwo'; 'pusta ręka w knlach'), col-ligate ('łączyć') i colporteur ('dystrybutor prasy religijnej') odnajdujemy w GEPDoraz NKFDEP. Nie zawsze ten dobór moma wytłumaczyć objętością słownika czyróżnic ami w częstotliwości użycia fałszywych przy jaciół.

Czasem dzieje się tak, że w słownikach majdujemy słowo, które zamięszczaEPDFF, ale reprezentuje ono innączęść mowy niż jednostka omawiana w fym słow-,-_r: fałszyvrych przyjaciół. Wezmy dlaprzykładu słowo angielskie abstinent ('oso-:,: :o\\,strzymująca się od czegoś'). Wszystkie słowniki oproaz GEPD rejestĄą to,,:,.,.,o iako przymiotnik, poprawnie oddając jego ntaczenie jako 'wstrzemięźliwy'.Sł-,-,t:lk Jana Stanisławskiego rejestĄe to słowo jedynie jako rzeczownik, ale jego::: jJzenie oddaje w sposób mylący - absĘnent.

Jeśli w słownikach nie mozemy odnależć konkretnego fałszywego ękwiwalentu,:: plł,najmniej napotykamy tam formy mu derywacyjnie. Tak się dzieje w CSAP,,ia_dinąd najmniejszym z omawianych słownikóq który nie cytuje słow collation,,;gitation, ale za to rejestruje czasowniki collate ('łączyć') i agitate ('mieszać'),. u, przypadku czasownika dement cyftlje jedynie formę imiesłowową demented,

_:odając właściwe znaczenia leksemów angielskich, z których mozna wlłvieść zna-;zenia collation, agitation oraz dement.

Zdarza się również tak, że false friends cytowane są w słownikach jedynierv liczbie mnogiej, w której zazwyczaj, aczkolwięk nie zawsze, występują. Tak jestze słowem antic ('wrygłup'), który cytowany jest w l. poj. przez GEPD; a NKFDEPrejestruje to słowo, ale odsyła użytkownika do hasła antics. WSAP zamieszczaĘlkoliczbę mnogą tego wyrazu, a formę antic opislje jedynie jako przymiotnik. CSAPpodaje formę antics. Podobnie jest w przypadku słowa lyrics, którego zrtaczęnięopisane jest w NKFDEP w haśle lyrics. CSAP i WSAP rejestrują formę lyrics jakoodpowiednio oddzielne hasło i formę l. mn. wewnątrz hasła lyric. Aw GEPD w ogó-le brak tego leskemu.

Jeśli chodzi o zagadnienie oddawan7a złlaczęń fałszywych przyjaciół przezomawiane słowniki, to moźerny tutaj mówić o skali poprawnościowej: od rozr,viązańpoprawnych izadawalających,przez definicje, opisy niepełne, ażpo błędne decyzjeleksykograficzne. W poniższych rozważaniach odniosę się do tej kwęstii.

Słowniki mogąbyć przykładem bardzo poprawnej deskrypcji słów, co oznaczapełny i poprawny opis. Wiele falsiekwiwalentów to wyrazy polisemiczne i od słow-ników naleĘ oczekiwaó pełnego opisu ich polisemii. Zaprzlkładniech posłuży sło-wo accommodation opisane w WSAP. Słownik ten rejestruje w pełni znaczenie tegow1u::azru, czyli 'kwatera', 'miejsce', 'ugoda', 'dostosowanie' , 'poĘczka', 'przysłu-ga' i w końcu znaczęnię pokrywające sięze ntaczeniem słowa polskiego akomoda-cja, czyli'nastawność oka'. Taki opis gwarantuje poprawne ocenienie podobieństw

II7

SC 1a

ściedzo

},Chrch.

ii8 (ir:egorz S:piir;

i róznic nriędąv \\,Jrazcm aljgjeiskim i pclskin. Równie ilełn}/ opis innego fałszy-wcgo pffiyjaciela poda.je :YK}:DŁP, W opisic sło.rt,a adryłiłli.stl,atiołl rejestnile on mia-

nowicio następująctl jego ziłaczenilt: 'złlządzanie'. 'podai,vanie ieków','udzie]aniesakramentów'. 'egzekwowatrie czcgoś'. Oczyrviście nle clrodzi flt o wyczetpując},

rejestr wszystkich znaczęń i ich pr:iskich odpołvicdników co w prakryce leksykogra-ficznej, zarówno jecino-, jak i divujęz.vczntj, iest często niemozliwe, ale o w miarę

kompletnąiistę znaczeri w;,tazólv, itb1, lł, przypadktl konftontacji znlmi użytkowniksłownika rnógł sanrodziclnie okrcślic senrant;,kę słowa napotkanego w okreŚlonym

kontekście i ustalic znttczcnja pokilł,",a;ącc się ze znaczcniami jego polskiego odpo-

lł,i ednika oraz określ ić slop i cłl flrls i ekwi lvalen c.] i nrięclz_v n imi.\Ąl innych rvl,padkach, wcale nicrzadkiclr. dcskrypcja słów jest niekompletrra

o jedno lub łvięcej znaczeń rvaztll,gfu w kc,ntekście mylących podobieństi.v lcksy-kainyclr. Innyrrii słolły, niepodar.ł,anie ivszystkich znaczeń słów angielskich nieuświadamia istnicłria relacji niesynletri,cznoścj znaczel]iowcj pomiędzy słowem an-

_eielskim i polskirn. Przy.lrzy,jmy się kiikrr przykładom. Saluriun to słow,o obecnicbardzo modne olaz często uą,\Ą,llne l rra szczęście znilczenie, którc posiada w polsz-cr>,ź,nic, pokryiva się z scmant),ką słor.l,a angiclskicgcl, pisanc_eo dokładnic tak samo.jcdnakze lv angielszcry-źnle ametykanskiej :;olurilłrn ma dodat]iowe znaczenie.

a mianowicie jest uzywłtne na okrcś]cnie oszkioncj weralld1,, dobudowancj zrł,yklcdo donlu, w ktcircj sątrzymanc iilub hoł]orł,ane rośliny (to taka pzydomowa oranze-ria). Z onrawiirrrych słolr,ników tylko Ą'&iD|P, i lric dzirvncgo, bo to słownik z dę-

finicji nastawiony na anlerykańską odmiarrę języka angie lskiego. rclestnrJc to zna-

czenie słowa solcn,itłm ('oszklona rvcratlda'). Pozostałc słowniki podają jako ,iegoodpowiednik polskie słolvo so/al,ilłr. Podobnie jest z attic i be,yticllih,, Znaczenicpierwszego wyrazu angielskiego nlozna orldać polskimi słorł,aml atry,Po i poddasze.

Tylko Gl?D i ]VKFDEP podają tlwa znacze nta, |I'SAP 1 CSAP podają znaczenic'strych'. W przypadku be,stialitv GEPD i CSAP unlka_ją podania znaczenia,sodo-mia, zoofilia'i poprzestająna wynienienirr jedynie znaczenia 'lrestialstwo'.

W przlpadku ialsiekrł,iwalencji lcksykalnej kwestią najistotniejszą jest wła-ściwe oddawanie znaczęń leksemów. Słolł,nik dla wielrr uzfkowników języka jest

często jcdynym zródłem wiedzy leksykainej i dlatego teź polcga.ją oni na polskichekwiwalentach słów angiclskiclr. Niestety nawet w na_jwiększych, i niewątpliwierzetelnych, opracowaniach leksykonu angiclskiego, zdalzają się pomyłki. Do po-

nl_v*łek zall,czam błędne hrb mylące ekwiwaieną,, tzn. takie, które nic zaplobiegaji1

negatyłvnemtl tl,ansferowt z języka polskiego do angiclskiego. Jcst rzcczącickawąże w pruypadku nawe t najbardziej popularriych pułapek leksykalnych, słor,r,niłi stają

się ich ofiarami, Weznry dla przykładu niesławny leksem cc.lłleagtte, spraiviającytl-Lidności nawct sfltdcntonr filologii angie lskicj. Wiadomo, że to słowo oznacza,'zna-jon-rego z pracy, rł,spółpracorvnika', Tak tez powinno oddawać się jego znaczenlerł, slowniku angielsko-polskinr. Odpou,iednikiem polskiego sło.,va kolega jcst,w za-leznosci od kontekstri , np. fi,iend, mate, l:ucld1,. U Stanisławskicgo i lv IllSAP leksenrc,olleugue oddany jcst słowem kolega. Nie dzirł,i więc, ze niespecjaliści notorycznicpopcłniają ten bła.d. ]VKFDEP oraz CSAP przytaczająwyrazenie kolega z prac1.,, ale

-_-.1 ---_, -

. ,._:__.-- -,.i- -lLj,

- -;,/,,]) .!',- ... /^! -:.. \\ \J-, -:;--..., \,\ _ -l-!Zr.1

_;.-};3rrr-;l: i' -' .:a:L'IT]ilL]b:'.1a _ ,i.- :

._' kObir-':.: ,.' ,-,l, _

:..lZ irvir-:.::., _:

.ltiol!]'. ]1_,1 ';

_-^L._ ^..,r\L] Ll,\ L|l | ) .. -

Do 't,,-',_ ', _

,,r-słorvrlik.,:,-:

Sr-nlallt\ kl- ]- "sać polskl.,_- .

lriuA-r;łl.;',:, ,-,'napoj n:,.,,_ _

Opis słorr..z polskin: :, , :

mozna St-l i'i l: . -

biter') ^Ął .::: . :

roZStlZVg.1:-.l,l )l

niego do.'.,:.'. :

StarcZala_.-,,]]- . ,

autołnur. ?-,,-i WS,ĄP. ]'l _: ,

- ,

go, któir :,_ ,_-

l na },::

wyrazórr, _:.:-,

SCm nic Z.]-,,, i

jest na ok:-:.

i kanadvl.i, ::"

sugentje .i,_,.,

w narł,iasl.- -,

słów lrpi:.,.ka, hyłtul ', :

takich 5]3l,,, -.,,-

ści semar,:. -:

-- _\_-.":,

:,:]]e:]3,, ].-ksr--

:: rr,ła-

. ,:; 1CSt

_ ]skich.p 1 tir-ie

)o po--; .^,l.) ; ą

--kat-a..

i:r stają, ra_la_c1,

J 'ZT]a-

,czcnie. \\, Za-

eksenrr-cznic;l,. ale

-; isykograficzne losy angielsko -po l skich fałszyvych ptzyj aciół

:en ostatni słownik dodaje tę informacj Q. - ,,z pracy" - w nawiasie, a przecież jest.lna niezmięmie istotna. Innym przykładem jest słowo expeftise, czyli po polsku,,,,iedza, znajomość rzeczy) umiejętności, kompetencje itp. W GEPD odpewiedni-kiem jest błędnie elrsperĘza, poźniejsze słowniki na szczęście tego błędu nie popeł-:iają. I jeszcze inne przykłady,. marmalade, pathos, bufaon i brunette. Marmalade:o wyłącznie 'dżem z owoców cltrusowych'. CSAP, w przeciwieństwie do GEPD,YKFDEP oraz WSAP, podaje mylnie _jako polski ekwiwalęnt słowo marmolada.Pathos to 'smutek, poruszający charakter' fiak w IrySAP i NKFDEP), a nie patos,lak w GEPD i CSAP. Bufoon - mimo podobieństwa do polskiego bufon - znaazy'błazęn'. W Ęm wypadku CSAP uległ ich zdradliwemu podobieństwu. Bł,unetfe jestciekawym przykładem. Po angielsku - jako przymiotrrik - oznacza włosy w kolorzeciemnobrązowym lub ciemnl,rn, ale nie czarrrym (black). Równocześnie, błunetteto kobieta o takich włosach, skórze, oczach. O dziwo, wszystkie słowniki jak jedenmĘ twierdzą że brunette to bnlnet(ka), Polski odpowiednik to ciemlloyvłosy, kasz-tanovy, piwny itd., w zalężności, do czego odnosi się przymiotrrik lub jaki aspektosoby opisuje rzeczownik.

Do błędnych tłumaczeń zaliczam także odpo*,iedniki polskie występującew słownikach bez odpowiednich kwalifikatorów, które precyzyjnie dookreślałybysemanĘkę polskich słów. i tak na przykład, angielskieml cocktail nie mozna pruypi-sać polskiego odpowiednikakohajl bez odpowiedniegcl uściślenia. wjakim zftaczę-niukolłajl pokry,wa sięzeznaczeniem leksemu cockłail. ]r,,Iam tu na myśli znaczenię'napój mlecmo-owocowy', które oddawane jest po angielsku słowem milk,shake.Opis słowa cocktail pozostawia wrażenie, jakoby pokrywało się ono semantyczniez polskim leksęmem koktail. Kolejny przyMad to arbiter. Według GEPD i WSAPmożna go przetłumaczyć jako sędzia. Czy oznaczato, żę sędzia na boisku to tęż ar-biter2 Arbiter oznacza sędziego, ale Ęlko w pewnych kontękstach, np. w kontekścierozstrzygania sporów. W innych kontekstach juz nie, wlęc sędzia bez odpowied-niego dookreślęnia zakresu zn.aczęniowego lub kontekstowego jest niestety niewy-starczająclłn, ergo właściwym odpowiędnikiem. Rzecz ma się podobnie ze słowemalłtomat. Podanię automatujako jego polskiego odpowiednika, co czyniąGEPDi WSAP, nie jest precyzyjne. Automat nie ozllaczana przykład karabinu maszynowe-go, który można po pcllskrr nazwać automatem. Po angielskuto gun machine.

I na koniec tychromvażań o nięclookreślaniu znaczeńfalsefriends, kilka innychwlrazów. Angielskie słowo metro zawszę oznaczato, co polskię metro, ale polski lek-sem nie zawsze tfumaczymy angielskim metł"o. Słowo to w angielszczyźnie użyrvanejest na określenie kolejki podziemnej w wybranych miastach, zlivłaszcza francuskichi kanadyjskich(z jęą,ka francuskiego ono się teżwywodzi). Hasło w słowniku WSA7sugeruje dowo]ne konteksty dla słowa metł,o. NKFDEP postępuje jw rozważńe1, gdyżw nawiasie dodaje ,,zwykle we Francji". Podobny problem zauwaĘłemw przypaclkusłów replica, hymn oraz prognosls. Każdy z nich pozostaje z polskimi słowami rcpli-ka, hymn i progno4l w relacji Ęlko częściowej ekwiwalencji semanĘcznej. W opisietakich słów wydaje się konieczne zaznacqlć,jakich znaczeń doĘczy relacja tożsamo-ści semantycznej między dwoma słowami pary. Replica to replika tylko w znaczetlitt

ll9

I20 Grzegor: Szpila . l

'kopia', lecz nię w znaczęniti'riposta'. }rJir-: jcslcnl lrcrvien. czry wynrienienie słowareplika obok kopia (iak rł, lrKI DEP) czy dodanie .,of sth/czegoś" lak rv il'.§lP) jest

wystai:czające . Wyraz h},xu w jęz.ykrr angielskim wrywany je st w kontekścic pieśni ko-ścieinej, a nie lł, oclniesieniu do lrynnrr naroclorvego (.natiołlal anthem). Zdecydowanemylące jest określenię hlłnn 1ako,,song" (,||'SAP) czy po prosfu l,łydzielenie jednego

znaczęnla 'hymn' (GEPD) Zkolei pł,ogłzosls nigdy rlie odnosi się dcl progpozy pogo-

dy (v,ecłther repoł,t, v,eather frłrec,asl). Nie jcsteśny tego pc-wni pr4, lektrrrzę GEPL)cz1 też ]lKF'DEF. kóry właściwie uz}ni,a kwalifikatora łned" do określerria zakresuznaczeniowe go progłlosis, a następnie uzywa kwalifikatoraJrmn, podając polski odpo-

wiednikpłtlgnoza. WSAP utozsania7.rrognosis z pł,edictiolt. Słuszna wy-daje się zatcm

uwaga, że taki opis jcst mało klarowny w kclntekście niepclklrł,ania się maczęń słowaangielskiego i polskiego.

Podobny problem iiustnl_je opis słowa lou.un. Słowniki (a słowo to po_jawia się

we wszystkich tutaj omawianych) stosująrózne strategit t]rtnraczeniowe. Najstarsą,słownik Jana Stanisławskiego podaje tylko fbrmę loctłm-tenells, i poda.jc jej zna-czeni.e jako 'zastępcalzastępczyn1'. WSAP podajc zastę.pcęlzastępczyłli jako polskiodpowiednik. CSAP razem z w;,mienionynłi juz niby-ekwiw,alentami podaje kwa-lifikator necl. Na;lcpsze wzwiązanie znajdqjenry lł,ly'Kil)ŁP. Tam obok słowa za-stęllca znajdujem_v infotmację, lż chodzt tu o zastępcę duchownego lub lekarza. l towyjaśnienie jest niezmiemie istotnę, jeśli chodzi o popra\\,ne ruycie słowa locumj ako odpowiednika polskiego ieksc mu zas t ą.l c a l z a s t ęp c z\., łli.

Przy oddawanilznaczęń angiclskich.fhlseJi,iellds w języku polskim słownikiposługują slę bogaĘm słownictw,enr polszczyzny, W leksykonach mozna zna7eźćrózne odpowiedniki angielskich wyrazóu,. Przykładem niech będzie cravat, któryw kżdym słowniku otruymuje inny odpou,iednik: kl,ąllvt starołnodn1., (GEPD),hąlsztuk (NKFDEP),fular (WSAI') oraz apaszka (CSAP). O ile trzy pierwsze słow-niki starają się jak najdokładniej oddać znaczenic słowa angielskicgo, o tyle CSAPjest nieprccyzyjny, jako że apaszkę noszą zaróu,no kobiety, _jak i nręźczyźni, nato-ml,ast crcłvąl^§ noszone były/są przez nężczryzn. Oddawanie znacz,eń ieksemów an-gielskich różnymi wyrazami polskimi nie jcst oczyrviścic niczym zĘm, o ile nieznickształcaj ąonę z,naczenia angie lskiego wyrazu.

W celu precyzyjnego oddania relacji nriędzy fałszyr,vymi przyjaciółmi moz-na rł, słownikach posłuzyc się też kwalifikatolanri, które doprecl,zorłują znaczcniasłów popze z, prrykładowtl, umieszczanic w-y,-razów lv warstwie współczcsnego liibarchaiczrtego/przestazałcgo słownictwa. Często się dzic.jc tak, ze falsiekwiwalencjazaciera się, jeśli i,vcznriemy pod rrwagę znaczenla rccesywne htb u,l,ęcz nictlzl,ił,anez synchrolricznego punłtu widzenia. Tak.jcst na przykład z wrazcm receipt,lr:.órelrla znaczenie 'przepis kuiinamy', czylj pokrlłva się z polskim słcrwem recepta, aleznaczenic słowa angielskicgo jest_już archaiczne i dlatego mozna uznać tc dwa sło-wa za niepokryrvające się znaczeniowo. 1-o archaiczne już znaczcnię wynotowujeGEPD, nie kłr,alifikując go je dnak_iako słorł,o arciraiczne czy przcstalzałe. CzynitakNKr.DEŁ uzl.rva_jąc do tcgo kvralifikatol,a prze:it. W'SAP i CSAP nie rejest,rrją tegoztraczeniarv ogóJc.

i:la,t.:-_-,.:,-],.f.illl :' -

- - \ i\

'...l_ ] \ Zl_!

:.l .t- iirk].' "*

. _-,',.:.i. ',Z'-':. - -

.3iSen]or',' ...]',_ : .:-']. rl ,,l r _'- -

_,,r. l/li_lLLr. l,. _

--,... ;-; ,- ]-. ,, , - -_a!-1 l! rr L _,.

.,-,,1-1e /ll _, -

_ ]\\"A]'o\\' -.:, _ -

.ło,,r,a les: . .; ; ,_

Się'Z]laCZr-:' -:_...:-]_-..._.i lcLlz_\. |-_. '

:,p. rr- iiiil..-,,.. -.

.istl tt-ll _.: _ _

.]ęł-kapoi.,]:-,:ie. będzl., _--.

Dtrtgi :" _ ,

iednojęn;:,_: ,

skie słorvr, ,, ,,

na okreśie :_l: _ -słor.vnrki li],-,,- ::

v,alerką., .._

wszeclrnir- .._,-

Osu: : '.,- -,,

nie opisr-,i ,:_ :ka1,ołl l,s, ",_. . .,

ślenic Lltl:: ., ., _

tego słori,., ",_

Wydaje s]J, _- -

określctrii- :: ,, ,dodatek di, :.-,

leks.vkal:l.,- ,-

Stanisłar,, t., : _

ttakarołt. ., ,l , -

jakgdybt ]._:_:ronu i pit-r,.:].,międąy D;,;|.:,

Nie b,,l -wypadkac'- ,,-, ,,

lJ

Grzegorz Sąii; .i: o gr af cz n e l o s y a n g ie l s ko - po l s kic h fa ł s zywy c h p lzyj a ci ół 121

,Tlenienie sło\Ą,ajŃ w il,.§lP) jesl::Kcie pieśni ko-,;,. Zdecydowane:z:elenie jednego

. .:ognozy pogo-,, .ekrrtrze GEPDl::śienia zakresu

--:c polski odpo-,i;, da,je się zatern, : zraczeń słowa

, _ :o pojawia się.: i,,,e. Najstarsz\,:odaje jej zna-

--_ ,ij jako polski.::l podaje lava-_ ,,'cok słowa za-...b lekarza. I to

::e słowa locum

_.skim słowniki:]ozna znalężć

".: cravat, który,:,ciłtl, (GEPD),, :1erWSZe Słow-:,]. o tyie CSAP,.:żczyźni, nato-: leksemów an-z\,m, o ile nie

- laciółnri moż-,.,.--t_ta znaczenia,ołczesnego lub.lckwiwalcncja:cz nieuzlrvane:. receipt,kJ.óreem recepta, ale:ać te dwa sło-le wynotowujezałe. C4lnttakrejestrują tego

I nakoniec jeszcze o jednej sprawie. Słowniki jedno- i dwujęzyczne starająsię re-:.:rować jaknajdokładniej, mimo oczywisĘch ograniczeń, wszystkie zmlany zacho-

',:ce w języku lub językach stanowiących przedmiot opisu leksykograficzny, w tym:_-::iany zachodzące w języku polskim pod wpĘrvem języka angielskiego. Zaznaczas.: to także w przypadku mnie interesującym, czyli falsiekwiwalencji międzyjęza-:._r\\,ej, tzn. angielskie słowa uchodzące za odmiennę znaczęniowo od polskich słów::zestają być ich fałszymymi przyjaciółmi, gdyż polskie słowa przejmująznaczenia_eksemów angielskich. Niech zaprzykJad tego zjawiska posfużą słowa alałizycja, stl.ł-

-iio, pasta, które w chwili obecnej rozszerzająswoją semantykę pod wpływem zna-:zeń ich odpowiedników (mniej lub bardziej fałszyrvych) w języku angielskim. Słowo.:hrizycja ma w polszczyźnie określone znaczęnie,. 'pozyskiwanie nabywców dla:owarów jakiejś firmy lub klientów'. W angielszczyżnie odpowiednikiem polskiegosłowa jest canvassing. Między polskim i angielskim słowem nie zachodzi pokryłvanieslęznaczeń. Obecnie jednak do polszczyzny pźenoszone jest maczenię'zdobywanierł,iedzy, przyswajanie sobię czegoś'pod wpĘwem angielskiego słowa acquisition (1ak

lp. w language acElisition). WSAP - w pzeciwienstwie do pozostaĘch słowników

- podaje odpowiednik wyrażenia lallguage acquisition w postaci ala,yiarcja.ięaka.JeŚli tęn Żargon z jęrylkoznawstwa stosowanego otruyma akceptację użytkowników

lęzyka polskiego i słowo alauizycja z nowyn] znaczęnięmrozszerzy swoje zastosowa-nie, będzie nzęba zrewidować relację pomiędzy słowem akwĄcja t acquisition.

Drugi przykład to słowo studio, którego kilka znaęzęń rej estruj ą polskie słownikijednojęzycme. Nie podają one jednak znaczęnia'kawalerka', które posiada angiel-skię słowo studio. To rzecz dziwna, bo pruecież coraz częśclej słyszy się ten Wrazna określenie jednopokojowego mieszkanie również w po7szczyżnię. Analizowanesłowniki angielsko-polskie nie tfumaczą słowa studio jako studio,podająwyraz ka-walerka. To już chyba Ęlko kwestia czasu, kiedy polski leksem studio będzie po-wszechnie używany w znaczeniu 'garsoniera, kawalerka'.

Ostahri wraz, który chcę omówić z tej serii, to pasta, Do tej pory słowem Ęmn ie op i sywano p opularne go skądinąd makaronu (takz,e fałszlrvy przyj aciel, p or. ln a -karort vs. macaroni), coraz częściej spotyka się jednak uzycie słowa pasta na okre-ślenie potraw złozonych z makaronu (r,p, * menu wielu restauracji). W pzypadkutego słowa obserwować można wpływ dwóch języków: angielskiego i włoskiego.Wydaje się, że może się stać tak, ż niedługo już słowo pasta będzie użyrvane naokreślenie makaronu podawanego np. z sosami, a słowo maka1,ołl będzie słuzył jakododatek do zup, aż,koniec końców, nierodzime skądinąd słowo makaron odejdzie doleksykalnego lamusa, a wszystkie j eEo znaczęnia i funkcje przejmie pasla. SłownikStanisławskiego w ogóle nie rejestruje słowa pasta, NKFDEP tŁlmaczy słowo jakomakaron, a łIlsAp po prostu podaje jako jego ekwiwalent słowo p asta, zaznaczającjak gdyby rozszerzenie słowapasta o nowe znaczenie, czyli 'wszelkie rodzaje maka-ronu i pierozków'. Czaspokaże, który ze słowników przewidział wynik pojedynkumiędzy makaronem i pastąw polszczyżnie.

Nie było moim celem recenzowanie omawianych tu słowników choć w wieluwypadkach wskazałem nawższośćjednych rozwiązań nad innymi. Należy pamiętać

l22 Grzegorz Szpila

jednakże, iżnapeh' obrazpracy leksykografów składa się bardzo wiele aspektów,i opis falsiekwiwalencji jest tylko jednym z nich. Ogólnie rzeczbtorąą omawianesłowniki radzą sobie dobrze z opisywanymi przez siebie false friends. Dostrzegamw nich sporadyczne, choó czasami nieszczęsne pomyłki. Analiza słowników skła-nia mnie do przypuszczenia, że przynalmniej leksykolodzy i leksykografowie mająświadomość istnienia zdradliwych podobieństw leksykaĘch między językiem an-

gielskim i polskim oraz starają się je właściwie opisać. Jest rzeczą oczywistą żerozbudowane opisy słów nie są dobrym romviązaniem leksykograficmp, alę możęwystarczy wprowadzić do słowników dwujęzyczrtych, nie tylko angielsko-polskichczy polsko-angielskich, kwalifikatory informujące o zdradliwej natunzę słów lubw oszczędny, aczkolwiek klarowny sposób, przyblriżać w haśle słownikowym po-

zomą ekwiwalencję między wyrazami.

Rozwiązanie skrótówGEPD - The Greąt English-Polish Dictionary, ręd. Jan Stanisławski, Warszawa 1999.

WSAP - Ifielki słownik angielsko-polski, rcd. Jadwiga Lindę-Usiekntewicz, Warszawa2002.

NKFDEP - The Nqł Kościuszkn Foundation Dżctionary English-Polish, red. Jacęk Fisiak,

Kraków 2003.

CSAP - Collins Słownik angielsko-polski, red. Jacek FisiaĘ Warszawa 1998.

EPDFF - An English-Polish Dictionary of False Friends, Grzegorz Szpila, Kraków 2003 .

i:lr,.§l,,iqle*

PERSo\[

The alrn o:

:nTploved i:i pnetaphors :., b

:iar-e fbcr:_<ed c

3rorłth. ian:ih-:o the Coilc+=rusing cogni:it,

\\:iiho:: g,

here as cross1and Jo}rnscr .

a mental p:.=e

message a:id iThe .-rern

collected o\.:Ecołtolllist ali

1. PersonifxThr"- ł--Orm

The GRE.ĄT(the firsi-rardabout rlhici. łfuI persuasir e

the most rrnp:

naturainet ar

Let me sAt its simple:being (top pk