Lehen l-Art Imqaddsa : Ghadd 01 : Jannar-Marzu : 1968

,,

J-.

v:·' ~J '

·r; .:

B(I'F } . . dl: ~;l!;· l'i '

.-, ,_,

., '

,, .1,.,._

1

L-Ideal Frangiskan

Fit-Twelid

Ta'

Gesu Bambin

F'Betlehem .

L-Erbatax-il-Sena JANNAR - FRAR - MARZU 1968 Ghadd 1.

"Super Muros Tuos Jerusal!em , Constitui Custodes"

LEHEN

L-ART IMQADDSA QARI

Ll JOMROG KULL TLIET XH UR

MILL-KUMMISSARJAT TAL-QABAR TA ' KRISTU

f ' MALTA

Mitbugh ghand " Giov. Muscat & Co. Ltd ." - Valletta.

LEHEN L-AR T IMQADDSA

QARI

MAli RUG MILL-KUMMISSARJ AT

TAL-QABAR TA' KRISTU

F'MALTA

L-E rbata.x-il-Sena J ANN AR - FRAR - MARZU 1968 Ghadd 1.

X'FIII DAN IL-GIIADD

GESU' S-HURA EVANG:EllJIKA (Id-Direzzjoni) 1

L· EW WEL TAQSIMA DAW'L

U Fra.hna (P.M.C.) ... 2 Il-Gisem miSJtilku fit-Tieologija ta' Sian P 81wl (P. iNikola Ma.gro) 4

Ir-Raghaha ta' Betlehem (P.L.M.) 7 Marija Omm il-Bnedmin bis-sa·hha ta' Eva? _ 10 K ermn ikielllll l-Magi (P. Ubertu Berti O.F.M.) ... 12

IT·TIENI TAQSIMA - IMHABBA

ll-mir.aikli ta' Gesu fl-Evange}!i Apoikril.i (Prof. A. Tabone) 16 I r.ffi.andan tal-Misilrrnin (P .A. Cas3ar) l'T Il-Leg1genda ta1-iBajtar tax-Xewk (P.G. Krisostmu AJa,fi, O.F.M.) 20 Briegh il-Mulej :fll.Jistorj'a ta~-gens Lhudi (A.,M.G.) 23

Il-Bi~bl1a fil-illsie\b Frangiskan (P .LM.) 27 Mllbarijiet ta' l·Art Jaruq.adds.a 30

M·ejtin 32

Direzzjoni: W. R. P. Nikola Magro, O.F.M., Kummissarju tat-Terra Santa. Amministrazzioni: R. P. Valentin Cardona, O.F.M., Vici Kummissarju.

- Kummisserija tat-Terra Santa, Kunvent ta' Ciezu, il-Belt.

. GESU'

• IS-SURA EV ANGELIKA

!ben l-Etern Alla, imnizzel sa minn dejjerm mill-inte!lett tal-M.issier, mirbuli minn imliabbtu gha'll-bnedmin m~dinba, fil-milja t.az-zmenijiet tlaliham. u sar bniedem: sar ftvna, Mghall ern n Feddej . Xbieha shiha ta' Missieru, sar f'lwllox jixbah lilna, barra b :ss mid-dnub. B''mewt·u, uwl-mahfra tal-lit 'ja, raddilna l-grazz,ia ta' wlied il-Mulej: laqqam fina dik il-hajja li biha anna - imsejlwa zragen rnaqtugliin u m:jrudin mid­dielja ~ erga)na nghixu bil-hajja ta' l- istess Alla: "Consortes divinae naturae". B'hekk, hekk refaglina u g~olliena Gesu, li gliamilna membri lw,ija tal-G~sem Mistlm Li hu l-Knisja.

Mghallem is-Sewwa, bi kliemu u b'gt1emi:u, reggaglina Jit-triq it-tajba Xempju ta' eglimejjel tajba u qaddisa, seta' jgi1id sahansitra lill-ghedew­wrJ: "J/in minnlwm jista' qatt jixlin: b'xi dnub ?". U b'dik kelmtu, li hi dawl ghal kull run, ikel bni.n glwl ku!l qalb' u li tibqri' glial dejjem siewja u feddejja, ghax hi l-kelma tal-illulej: "'L'intemm id-din{'a, imma le l•elmti nw t :nte mm"; se1nva sew, glvax hi bl-val Alba: Etern!

Gesu ghallem glwl ma' tul tliet snin, imma le kiteb. Kienu wliud mid-dixxipli tiegnu li, wara xi zmien, gabru u sawru f'kitba xi eglimejjel l-aktar li jolqtu mi:ll-hafja ta' Gesu; •u dawn, dan ghamluh aktar ghal ht.'ega tal-fidili, milli biex vibqa' si~iha ·U mizmuma l-kelma ta' Gesu. Gesu n-nifsu qatt ma arnar li l-kelrna tiegliu ghandha tigi miktuba; arnar biss l;d-dixxipl'i biex ixandru tagiv!imu b::I-Kelma, u mhux bil-Kitba.

U •tabiliwqq, e1·bgiw. biss hum a l-Kittieba tal-Evangelju: tnejn minn­hom, Gwanni 11 Mattew, huma x.'e hda li raw 11 semgiw l-kliem u l-ghemil ta' Gesu, u t-tnejn l-ohra, Luqa u ,\larlw, li kienv dixxipli ta' 1-Appostli, u li semghu minn dawn dale li giwmel 11 xandar Gesu.

Gesu beda. l-lllissjoni tiegliu meta lcellu 1i2-il-sena, b 'd-disputa mad­Dutturi, fit-Tempfu ta' Geru.>alemm. Wara dan giwddew 18-·il-sena, li fihom ghex fis-skiet tad-Dar ta' Nazzaret, sa kemm waslet siglietu, u beda jiwbbar IU jxandar i'-Lig,: tal-Imliabba fit-toroq u fl-irkejien kollha ta.l-Galilija ·U tal-Lhudija. U hekk, issa fis-Sinagogi, u issa fit-Tempju, u minn fuq xi gliolja, u •minn x:. witja mifruxa, u minn fuq xi dghajsa, u kull fejn jiltaqa' nw' nies, kien ixandar il-kelma tal-liajja u tat-tama glwll-fejqan tal-morda, l-imghakksin, l-imnikktin; kelma ta' zegliil giwz-zaglwr u c-ckejlwin, gliall-v.mili, giwl dawk ta' qaLb .semplici, waqt li ja.glifas u ;iross z.ill-Isl•ribi u l-Farizin ghall-ipokrisiji taglihoom. B'hekk Gesil gibed gival warajh kotra kbira ta' dixxipli, {mma, jahasra ! ...... mhux koUha stiwqqu t-tifhira tiegliu: "llenjin dawk li jisimghiu l-kelrna tal-Mw~ej u jgnozzuha fihom". ·

Ji'uq il-Kalvarju Gem ternm ii-Jiissjoni tiegliu: bic-carcir ta' demmu hejja glial lwlnadd fidwa, imseddqa bil-Qawma Tieghu minn bejn l-Imwiet .

Blial dak l-gnama mfejjaq minn mixliutin g1tarkubbtejna quddiemu, qalbna ....... ... .. nad1~rawh ! .. . ... .. . .. .

Gesil, li nafu minnu d-da.wl tal-Fidi, naglituh gieh, i·r-roddulu l-hajr ta'

ID-DIREZZJONI.

L-Ewwel Taqsima - DA WL

u FRAHNA LKOLL "L-anwa kollha huma marbuta li jkollhom wiened minn !din t"r-religjon bnala Ministru General".

(Kap. VIII tar-<Reg. ta' S1an Frangisk).

Mihiex grajj!ll. ta' k'U!l'ljllllill, ru, nilidu mrhioc hag,a ihrek.k haJ.iifa, 1i t1aqqa' Krupi1!lru Generali hiex jaghzel is-Su­perj>mli 1i jridu jmexxru Ordni Re1i­gjui klbir hha1ma hu 1-0rdni Fran­gisikan ru fl-istess hm jlifE fbi.r-reqqa' 11 j,gedded j}-~igijliet li s'iss.a kienu

Il-W.R.P. Wistin Portelli O.F.M. Prov:ncjal

s-&>es ::I:i mexxew i1 dan 1-0rdnli flil­mixja reblbieha tieghu. ghal ma' tul seba' :rruitt sena ta' Storjra.

D!l!n · jiJda sar da1-ahhar, f'Lej1et Glrid il-Hamsin, 13 ta' Mejjlll 1967, hemm ihde!jn in~rueqa. ta' 1-0rdn~,

gewwa Asstisi. Ghas-3e}J.a ta.s-Super­jur ta>ghh{)IID, !lrollha kemm hllllill.a 1-Prov:i.ncjal.lli ru Superjuri tali-Missjo­nijiet iJmgabru f'laqgha: strraOTdinaJ'ja lb'dan i1-ghan, - Ghednra straordi­narj,a, g.hax i:l-Kapit1u rna ·kel:ux j,in­za!lllliil din 1s-sena, :i.mma lbilli mill­naiha· 1-waihda 1-Koncilju E\kumenku v a til{ an n ikiffll temm il-1a·qghra t t.Le­g.hru :fluq l-a~gjurnament tal~Kni.s ·a, ru, min-naih.w 1-ohra, 1-0rdnj kien safa' 1t~m blli1-ha.tm t·a1-Minis.tru Genera1,i tieghu, ir-Reverendiss.ffi/U P. Wistin Sep:ns,ki, bhaila De1egat A!pipo>to11ku ta' Ger.usale!lllliil 11 1-Pal1eshna, 1-0r­dm hass Z!l-·htiega Ji j~cce1elbra dan il-Kap.Lt'!ru Gen,erwli. f'dm is-3e·na flok fis-sena· 1969, kif kell:u jshl-.

U hekk fil-VgiJi ta' Ghid il-Ham­s,i!U, wara J.i, 1Lelettruri lk.of!lha lcienu ilhom mruglburin giha.1 hmistax-i1 jUJIIJ. fi1-Pcl"zjunikula, f' Assisi, gie magheml bhala Mi.nllisl!mu General ta' Jwl:Lu kemm hu 1-0rdni Frang.i,skan, .ir­Rev .Illlll P. Ko,rt:amtin11 KoQ;er, ]ben i1-Provincja Frangiskana ta1-illrazi•I, 1i kien qed llillex:ri 1ill-Ordni Fran­giskan h'h:a:la Vi>garju Gener.ali.

F.Lt-2 ta' Gunjru mlba.gihad, tlkom­pliet iJ.-.hatra tal-K.Ibarat ]4)ilua, ·~~ gew maghi.rulin hekk:

ill'~W.R.P. An!gehkru LaQ;ze:ri, Viga­rrj.u 11 Prokuratur Generali;

lil-W.R.P. David Retana, De.finitur ,g!J.all-Amerika Latina;

J I .. ~

ll-W.R.P'. f'ran~Slk · MuLer, De£i- " Il-W .R:P . . Wis:ti.n P01rtellL, Ph:;~)., nitm gha1 Lingwa Ingliia; u .Letbur Gen.: - PROVliNCJ.AJL;

H-W.R.P, Beatu Theunis.sen, De£:- Ir-ill..P.Lett. Marjan Vella, VigafjiU nitur ghal Lingwa Franc;za; 1u Ku~;:todj.u Provincja~;

ll-W.R.P. Beltra..ndu Vrun B:ilsen, Ir-R.P.•Lett . .A.C6ur.sj111 Xerri, P.E.P. gha1 Lingwa Tedesika; ·ex Min. Prov., Definitur;

I:-W.R.P. Nazjru Omaedhevarria,, Ir-R.P. Pii.etru P.ruwl Me:ilak, Mas-ghaJ Lingwa Span~o1a; tru tan-Novizzi, Definibur;

11---W.R.P. Pacifu Kira~y, ghal Ir-R.P. T;UIID-as Scicluna S.Th.D., Li-ngwa U.ugeriia· u Slav a; Definitur;

Il-W.R.P. Neritku Retkla, def:.nitmr Ir-R,P. Ivo Tonna, Ph.D., Defini-gha.1 Lingwa Ta1ja·na. tm u Pred'et:t ta' 1-iswd:i.

I:-W.R,P. V:i.tOill.i·ru Jelicic, Segre- Ir-R.P.Lett. Mitk:i.el Catanja·, Seg-tarju Generali ta' l~Ordni. retarju Proviill.cjaJi.

lr-Reverendissmu P. Constantin Cozer O.F'.lll. General ta' l-Ordni

F'rangiskan.

U wara 1-g;haila tas-Superjur:i ta:' ]1--Qrdn<i, l-<hat~a ta..s__,SIUIJl.erjur:i tal­Provi·ncj.a tag'lma ma1tija. War81 Z--ZjM"a Kano!Il.ka mill-Visit.at.ur Ge­.DJeT31li, 11-W.R.P. Karlru MURPHY, ta:::-Provin.cja Inghia·, g-ew :maghilula hha.La 1-Mexxejja ta' din il--Provinc2.a Frangis:kana Malb.ja, dawn 1!i gejjin:

BhaJa Gwardj.ani tal-Kunventi gew ma.ghilula:

GihalT-KruDJVent taJ-Belt: - Ir-R.P. An.selmru Chetouti;

{}h.ar-Rrubat tal-Md:inaJ: - Ir-R.P. Pie:tru Battista Farr:UJgia;

Glha:l-Kunvent t~Sl!ieana: - lr­R .P. Kami:];]ru Aquilina;

GIDaJ datk .tal-Ham-run: - Ir-R.P. Danliel .Azzopardi;

Gihal datk t'Ghawdex: - I·r-R.P. Gruie-pp CamiEeri;

Pre.siderut ghad-Da.r tal-Irhri: -Ir-R.P. Ben.j:aanin Galea.

Irridu minn dawn il-pagni tar­Rivista "Lehen 1-Art Janqadds_a.." nwasslru t-wiij.a ta' hajr taghna &­Su perjruri li ghadhom kemm temmffW iz-imien tal-ka;ri-gi li kellhOIID gth:a!X­xogho1 iebes u ta·' fejda li ghaml!U ma' ttr1 dawn l-ahh8JI' snin, u fl-istess ih·in irridu nilfirhu 'lills-SUJperjruri 1-god­da bit-tama 1i huma wkoll ikomp];u jaihdmu g.hall~gid ta' h.utlroo:n i1--patr.i­jiet bi:l:i. fihom inlisslu daik 1-ispill'tu qaddis l:i. bih kien im~jjen il-Patri­jarfka Miss.Lerhom ,biex lhekk il-Fram­gis'kaniinnu j:ilbqa:' dejjem u krul1ian­ikien di& ix-xr.ara ta' dawl li tikebibes id--dehen bis-seww:a u theggeg :il--q:alb bl-:imhaiblba. P .M.C.

s

IL-G~ISEM MISTIK!U FIT-TEOLOGIJA ~, TA' SAN PAWL . .. . ~

· · :

Sawlliu ta' Tarsu, rn(,k~rub m:i~lll ghatx qewiooi k.untl'la 1-Insam, f'dwghdigha ta' theddid ta' qa:lib im­iba,qlhqa kOIIltra dak 1-ismn, jaqla kit­ha ta' setghrao minrughand ir-Rajjes tas-Sinidri~u li jirnqeda lbJ-qawwa

. Il-Konversjoni ta' S. Pawl fit-triq ta' Damasku

4

"Saule, Saule quid , me persequeris'? (Aot. IX, 4).

ikontm tatghib.lQill. U motgoo~ b'dik 1!1-lkitba, Sawl'll, imsieihelb rna' ohrajn rekbm if,uq i:i-zmi·emeL,. 'erhi,Jha mleb­bet Iejn nam,a;siku "?;gur l1i sa ji,swao hafn.a sarbiex j.eqred dal'ba gha·l dej­j,em 'l-i·sem ta/ Gesu Nazzaren'll" (Act. XXVI, 9). U, wara· jitem ta' mixi .li j·holloik, S'a;w.lu tkiien ·ghoddu qoroib g-tmid111 lbti·ex j.a,sail fi ihs,iebu.

Damwsku! Di.k illi~lbelt ta.l-'hitan ]mnaqqxin, :ta:t-tOirrijiet zengulilll u catti,, ta' daik ili-lbtin1. gho:l~ j•leqq u j.iddi hiil-bjuda ttiegoo u thld-:dawl J,i jamni, kielllu jidhl'ulu Lil Sawlu bhaJ,a ,ghamara hanina ta' serhan f'dak ix­xefa;q :x'erq:i, !Wtllllfa ibiha1a oa!Si hw­ra·na f'tbarr urikwi bix-xemx; u, ghaJ1Jkemm, ,t;q1J iJ-antixi ilJ qudicliiem, mimthalblba J-ghe:ia ta' gismu, :limhed­dl.:'l crn:it!.l-ghomma u rruinhlmbroa dik taJ-Iblh:ma ta' tah:tu kollha gharqa111a, dan il-qawwi u mheggeg difen3'U!r tal-lL/irgi ta' Mose, minntfloik rrna ja;qrta' qallb111, ihoss tQik:tor fith il-qa,wwa u tiggedded fih u tiiklber 1>hi,1a. G[J,a1-heikik 1Sawrlu, wralfa wa,qfa •qa's'irla ta' mi.str.:.eh, j ~aoqlbad mi,Jl-gd:id iJ-mixja, iLebhet i•?;-Zri•emel u, tbit-t{)lghma f'hwl­qu tarl-vendett,a f.il-qr.iob, d'onlllru maJh­r:u:b, miexi ! ... imma, f'daqqa wahda, ragg qwwwri ta' daw}, a1ktar jriddi mix­mellllX, joJ.qot ~J..,ka!fovan;a m\ebfbt,a u j:idrolb 1],iJ 1Saml111. U Sawlu, ;b[J.aJLi­~i·eiku milqut minn ha,ss hiai:in ta' mal.ajr, ilios.3 j:alllqtSIII n-nifs, jitlef id­dawrl ta' .giha;jllle;h, rig:lejh ma jifmruhx izjed u ·j,aqa' ·lb'is.a,bta fl-.art m1t1uf ibarra minrn tSensri.h, .f,j,J,...waqt, li ~e·hen mi;s,terjus, mh'ux miflmm mimn shtrubu

mi.s.twghgtbin ghllll da.k ~.i kien qed j~gri j:Lsma' j!ba·rza:r f'w~dnejh jghidr]:u: "Sawlu, Sawlu, gliax qieghed tipper­segwitani ?" U gha.x ma .gharafx ta' milin :kien dJaik j,]-lethe•n, Sa;w:u wie.geh: "Min inti, ja Sidi ?"' U rl~leh.en qaJIJ.u: "Jiena hu dak Gesu, li inti qieghed tippersegu;ita. Kun af, iebes ghalik toqmos kontra n-niggieza" (.Aet. IX, 4-5).

Sa.wJu haiWnheikk sa,b ruhu "m•a.q­bud f.i dnrubu"! lZda S.a:wa:u ma· gha­ra.fx ifisser !Jilu nn:i,fsu kif dan Gesi:t sreta' qatt ;.gmd:u: "Ghax q ieghed tippersegwitani ?" Meta, u fejn qa:tt jci.ena, Sr~~Jwlu, rkeBi x'n111qsam ma' dan Ge<Su?

Mimn Tarm, pajd:izu, Sawlu kie.n mar G1crusalemm biex jit.g.haJ!em gha;nd Gamai],ieHr, u mi:Ihll hawn kiern teJ,~~Jq qa·bel rm111 Cesu kiern lbeda jxaill­d.a.r taghiLimu. Bi.lk.emm jci.sta' jJmn, li hu, Sa.wrl.u, qatt ],].taqa.' :.ew ra. til Gesu. M'grhandrriex xi ngmdu, Sal\v­ln kien samw• h'Ges·u, 11 ikien sarr:na • bih ,a,kt·atrx bhah r.a.gel haZ:i!Il· u qa.r­rieqri., xwndari ta.' re1~gjrolll gdid111· 1~ zzomm !bhw:a mwa;qq.gha; 1-Ugi ta' Mose. Kien sa;ma', iJv.IIJ, 11 k:ien hadha <bi kbira mhux ftit 11 silmndwliiia l'Urhu; imma mba:ghad, k·ien gilc jaf, bri pjacir kbitr tiegh:u, li datk lkien gi·e :mllixli mis-Sinedrriju u maqtul i.ms·a•l1ab fuq i1-Kalvarj.u.

U jrSsa Sa.wlu, gh·a,] drarb'ohra kien f'Ce!'usaU·ellDIID u hu, 1i rmirnn qaddis11 dejjem th.a.res bilr-reqqa koE!ha l-Ligi ta' mis:sill'.ijietu, mtela lb'zelu u b'ihe>g­ga ba;rr111nij.a. ilwnJtra s-seUa. ttalll-Na:z­zal'eTI!U u, seiW'Wa sew, a'h.rrax u kiicfer per~sekutur, ·qorob ,],ejn Damasiku b:iex if.i:Hex, ursilb u :aJhtaf kemm jJif,].ah insara, jorbothom 11 jeqrjdhom !. .... . Ki>f qBJtt, ghaQh.ekk, da.n Gesu j>ghid li j~ena, Sa.wl:u, q~.eghed ni•ppeil'segwi­tillh ? Hemm j ewwiUa, bejn Gtc.su u

d-d:ixocipli t ,:e:ghu, i]i jiJS.tq~~Jrru ta.gh­J>imu, :xri r~b:tc ·heklk geww.ieni li jeklk toliqot Wid-d:xx:lipli tkun qed tolqot .liJU-:istes,:; IMghallem ? ! H111Illa: jeww>iMa 'hatga wa•hda Ge~u u lrllllsa·ra? ! ...

W.ara l~grheg;tiJhijie:t :i griiiW liJ Saw111 f'Da.marstkm, SwWI!u, mg·ha:fllem .u mg.hammed .mUi!ln Anani:~a u me!b:l'UIS ib'miJra,kLu mri.H~glhedeww.a: goddia. tii2tgh11 lhllhmd, hara1h fil..,ba;rr ta' 1-'G.harwbj.a. Helffilffi Sa.wlu qa.ghad j:iJxta:rr, jtif.i u jf,:lttex j,gharbel bir-reqqa fl ... J{]i,em li ik:ien qra;lo!11 Gesu, ifiittex li j.ikxef il­vmu tifsitr theghu u, f,]~aJhiharnett,

wara. hekik tiftix .u ta·hibrut, ji•gi Sa.w1u mne,blha'.h rnlis.-ISema, ~i rhilh j,J-Mru:lej r.i·ed ji.kxef u j.gharraf lill!-ibn•cdmi.n "miste(u" ·li f,jd..,dilll~>a •k~eh ghadtu mhux ma,gihruf. U Sawl11 nniilfsu, ma.hk.um m ir-ried;a tal-M11Iej u ma,h­tUT mi=U bha·;a ghodda .grha·M-miri­sjnnU. :klblira., hemm f'dak il-ba.rr t~l­

Gharaibja, fittex kemm j :sta.' i·i3tudj.a u jifhem ~s.;sura ta' Kri•stu Ce.su i-gholja miss~oni tieghu div.ina, il-fid­wa ilffi ike!Uu ja;gthm.el u 1-Knis,;a li Hu keHu jrwaqqa>f u j<liaol:i t id-dirnja s~a·

1-a.h'hall' 'ba.Z.-irnenijiet. U j101gh'ta, 11 jog.h.lra '1 fuq f'dawn iJ_,hi:iJhi.jiet t.a' dak li kien, li ghamel u lj ghallem Gesu, S·a.wl:u ns:talb illllh·ejj:i .saJJ~ex titl11 jrigi mneJJiba·h i:--,k,b~:r "mi>sterju t;a.l­Gi.s:em Mistku" ta;' KrLstu, kif huwa stes,s, alktar 'i.] quddiem, ~ltE.Ib 1!-iH­insara ta' Efesu: "Gentes esse co he­redes, et concorporales, et comparti­cipes prom;ssioni eius in Christo J esu per evangelium" (Eipn. III, 56). L­Insara. lkorllha •il-f.idi.J:i u da>wk iko·Irrrha ,]j jemmnm ~ma w'eTII'ida. f.imk.~en, memlbri ta1-<:isltlcss g.iJsem hl-istes.s jed­dijiet gha~,]-weglhrliet ta' Kri :Jtu. U feh.em tSBJwJu, kilf bejrn K rffis,t11 u d­dixocipli tie•grhu hemm ralbt,a, ghaqda, 11 li din 1-gih•aqda hija hajj,a, gewwenija, E tasBJl thaddan u

5

tghaqqa,d f 1 i m ik i e n li~l-Insara :fidi.l<i ilrohlha, .J,j, .ta:gJirrruilhQ!m hwga wa:hda, gisem wile!hed ma' Krisstm.: "coheredes, concorporales, et com­part~cipes ;promissionis ejus in Christo Jesu per evangelium".

F ''di!k il-medi<tazzj<mi •gholja tie­ghru, Saw~u, f'~aJk il-&enn ta.I-Ghara­bja., donnu ~>aiiilla' lihl-:istes..; Gesu jghid uill-Appostli tie~hu: "Min jisma' lilkom, jisma' lili; u min ibar­ri lilkom, ibarri lili; u min ibarri lili, -ibarri 'l m:m baghatni" (Lc. X, 16). U ftakla.r Saw.Iru f'daJWk :iJ-&elmi:et li 1-isbess KT:iJ3tu k:ilen qab lriH-Aippostli u lid-dixxilipli> tieghu: "Min jilqa' lid-dixxiplu, jilqa' lill-Mghallem" (Mt. X, 40). U hekk Saw:u fehem, 1i bejn Kristu ru dawk 1i j~ssoJctaw •hidmitu hemun ghaqda mi!te;rjruza rahta gewweniija u hajta li ti:xlbalh seww.a sew l.!i-1 diilk 1i hemm 1bejlll <id­dielj·a u Z-:irwgen taghha: "Jien id-aielfa u intom iz-zragen" (Joan. XV, 5).

B'd-a!Il id-<daJWl mit-ta.ghaim m' Ge3u, heillllll :fil..,barr tal-'Giha~rwbj.a, seta' ji<thejja, Sawl1u biex lrilu jlligi mnehbah llllrinn Rulh-iJ-Qodos it­Taghl:iun tal-G:iJsem M~s.tku tat' Ges·u, jigifier:i, !kif diik 1-ghaqd.a ~ ew ra'b~a gewwen:ij•a, hwjja rea:1i ilti hteunun bej!Il KTistu u d-dixxipli tieghru tasa1 thadda:n ukoll l:iJl])...l'llJs.ara fidi,J.i ko!Jha. hleikk .li Cesu hru mwrbut mohlbi ma' kull ru3ra:n-i, ma' kul!l fq:!f, ma' kul1 t wUaib, !II13!' 'lruhl. img•arlf•a!b, lilla' kruhl 7mn lllliml<i ibil-hemm, ma' kuill. fidiJ li gha:ndru 1-Errrumrua :ta' Krilsrtu. Heikk f'druk il-1barr ta'l-G1i .. aralbja, Sa,wlru, donnu kelltu qudd:Uem ghajnejb, bi lw~en l ... aktar ·h~j·ja, dU.k ix-xeilla ta' 1-Ah'har J111I1 il-Haqq, u donnn S&ma' Illil Ges.u ImhaUef i1tenni li.l­hnedrruin grnslti ~dlawk :iJ~I..ke:1'llliliet: "Ejjew, imbe·ri£in minn Missier:, u idhlu fis-Saltna mhejjija ghalikom sa

mill-bidu tal-liolqien tad-dinja: kant bil-guh u trnajtiunv, kant bil-ghatx ·u sqejtuni, kant bla dar u lqajtuni, gharwien u libbistuni, kant rnarid u zurtuni, kant il-habs u g'ejtu taraw­ni! . . . Blis-sewwa: koUu nghidilkom: Dak kollu oli gham'ilw rna' xi wiehed minn daum huti izghar minni, dak ghamiltuh m1ieghi nnifsi" (Mt. XXV ,34-36--40 . U ha.wn id-dehen ta' S.awllu helklk ~hola ' 1 fuq, 'il ruq, li nikixef q'Uddi.eanru. il-klhi~r miJsterju ta!-ghaqda mistlika ta' ku1!1 nisrani rna' Kr.i!stu u ta.' kif Kmi.sltu fit-ltriq t•a' Da.masklll ms-s.ewwa kol.Wu mar icanfru: "Sawlu, Sawlu, gnax qieg1L ed tippersegw:·tani". Sawlu kien j:ilppersegwita iiJl KrosrlJu u ~o1qtu fid­dix!xipli tie~hu.

iDilll il-verita g!hollj1a taJc."C:ilsem Milsrt~k:u ta' Kr1!t!Ju", li sa mit-triq ta' il),amas:lru la;q tet ihJ .... whr ax iJ-mohh :ta' SwWilu, 'l:i lhidd:ritlu hajtru u li tmin!Il Sa.w.!Ju gmaunli1m P A:WLU, kel:I.ha g!hal d-ejje.m ti<bqa! fih marfbuta rna' ruhu. Mll.nm dak ~l-'hin 'iiJ qudd:iern kellha tJkru,n li-'ar~ument ewl:i.eni taJ­predilkazozjoni :tieghru, i'l-OOar.aJttl'u ew­ilrieru.i tall-aipipOslbol!art; ru tat-ta1ghl:im teo­log:Jku tie~ghru, .heklk, li biex iifiehun i!Ji.E-fusa:ra d1am .il-m;i,sterju klbilf, Paw~u lk,eHu johloq kjem gdid, ghwl kdlilox gdid, u jifittex xebh u :xJbihat li :lfis:sru, kemm jista' jkrm ,taj jeb, d·an iJ...mi,glt,erju ta' :kbi·r fa.ra.g.

L--gthwqda twl-fus,Ma rna' KriGtu nnifisru hi, gha.l Sa:n Pawl 11-gabm 1\.1

])...kJumna t~al-Opra ta:l-Fid'Wa, U PaJW:lru ta' sik:w~t kien .if,aJkikaT filha l:illil-fus,aor.ao, ililha kien iqi.eghed bhala sjes ta,t-tahdjdiet u ta' l-argumenti twg'lm, lkii '11ko11 mim.'lllha Jcilen jis:et lk0111:segwenz;i u ikOniklll.IZjonijliet 1-ak­tar t-a•' fara.g, u 1i huma 1-fjiUir l- a!ktar ~~- jfew~ tat-toologija arietka u mi.st:i:ka .g!hailll-hirujg.a n.Wr.aroi ~a.

P.N.ll.

IR-RAGHAJJA L-ewlenin Ji ta1w gieh ta' adoraz­

zjoni Lil1-Baiiil!bin· Gesu, 1imwieled ilar­hija, lklienu xi raghajja mirm Betlem, millstedn:im minn k.liem 1-allllgliu biex immrru jrimru lil Gesu fill_.Gha:r :f1ejn kien twieiled.

L-E·vangeljru :.ghidi.lm!a li "kien hemm xi rrughajja d::lk illn-naih·a j.ghad­dlll l..Jeji fk-~r.atba' u jlghassl\1 1-irmriehel taghhom. Dehrilh()l!Il ·llilliglu tal­Mulej u selbh il-Miulej idda madwa,r­hom, u qalbadhom biz a' ,k,bi·r. U qal­lhom l-a.nglu: "La tilb~ghux ! g·hax, a.ra, sa nhaJbbrilkorm :ferh k'hir, li j:krun ghaU.-popiLu ikollu. T.we[dilkom !iil-lum fi!J...beJt ta.' Davtid, Hel:ues li hu 1-!Messi~.a; ~-Mulleti. U dan Jk,un ghalik!hom gheim: ls3ibru tarbij.a m.fisqi·a, mindud-a- :f'maxtura." U l!Ilirrunuifi~ nghaqd·et mal-a!Ilg.lu kotra ta' angli tas-sema jia'hhru '1 Al1a u jlghidru.: "Sebh lil Al1a tas-smewwiet, '1.!. .slhlem :fuq il-art 'Li1l-bnellm:in ta' r.Leda tajha''. (Luq. II, 8-14).

•lmflarrgin mirnrn klierm ]'-.ang1u u ferhallliin "mlinn dik i.l..Jbxar!R: "Ha mmorl'u S•a Betlem - ·bdew igh:idu El. xul:xlln da.wk ir-mghajja - u naraJW dil...J:taga E ,gr:at u l:i l~MI\llle.j grua~rra:fllla." U ma.r["U i,gh·aggliU, u s.a!bu '1 Mari.:a u 'l Gu;Zeppi 111 t-tar­lbija nrinduda fil--iillaxtura. Malli raJW, habhru dalk Jj k!ie,nlu qalulhOl!Il fuq d:iik. it-taribij~a. U d.wwk ko]ha Iii tSem­ghru baqghu :mis:tghrugbilll b'd,alk ],i qa:liulJhom iir-ra.ghaj.j.a,

Da'W'.l1 iT...,rrughJajj·a xxurtjruti, li kif jjnghad sa miU~ederm ma kin'UX ruktar minn tlie'ba, f'dalk j,] .... hin ta!l­bxwra kieiJllu xi ftit bo,g:hod millln Betlem, aik.tall'x xi nof•s sieg,ha 'I hemm, im.-illlaha tax-xerq, l{'ljrn il­ibahar il-crnejjet, seww&sew ' . fejlll

TA' BETLEM Gako,blb, slc .kJ~ qa,bel, kien ibena tOI'Il'i lbiex i1g·hasses fuq l-iml'iehel kbar tie­gihu. Barra ffiinn heikik, d·aw:k ir­mghatij a k.etl.llioiii! •i!krm'li nie3 twa.j.ba u ta' m,i:r.i:ba mill~aihjar, ooex setghlu ji&;:t:hoqqu xorti helkk kbiTa : ktielliU nties ta' eml!Iliila •haaj•a fil-Fedde.j mis­tenni u .ghalthelkk, fi ~-qaghda ta,gih­hnm ta' rag.haja, ikienru jgh.Lxu hajja sempl.LCi IU rozz.a, ~~mma li to~hgotb lil A.:1l·a, ghax hajj,a· ta' TI.i!e,s gus't.i,

Is-Santwar.·'l.l tar-Raa)ia jja l-isj el minn Bctlehem

'bhalma k:enet dilk ta' Gu:iep;pi :u tax-xwejj>a·h Xmuni, imf·ahhrin miJl­EvangeLju, sewwa1sew ghax gusti.

U arahom heiiilm :il da1wn it-tliet ['R:g'haj,ja qudd.Lem cil-Hambin Ge3u, mahrugin u merfught:[l 'il fuq miniD. sensiihom, ja.ghtuH i1 .... gie'h ta' qa.lJb­hom u· j'adurawh ! Fih, f'dik .Lt-Tar­hi:a huma raJw u aduraw iJ:-Feddej

7

Divin, i·s~SaJ!va.tmr tad-dinj.a·: gthacrn­lu d!lill 'b'fid:i lhaj1ja, b'fehma shi:h.a, ims•aihhin mid-dehra Ill miJl-k.liem ta' l>-Rillg ~u: "[n·ha!bbtrillkrnn feTth khir , li jikun 1giha:I:l-potpliu koHu." W·~ghu f'dik iJt-Tar!bija· !Jill-Messija :fis-lSikilet, .adil1mwh fil-•hemda ta' dak il-lejh: tkehlmu. IDiegli.u b'qa.llbhom f'idoej­hom, ib'dawlk ghaj111e~hom ileqqu bils­safa ta·l-qdusi,ja, b'dawk gha jnejh-om ilmdorrija jitpaxxew his-sibufuj'.a tal­hwejjeg malhlruqa u mi.nn d.a.wn }ogh­lew ghal daWik t·as-Sema, filt-tpa:xx.ij a t'Alla Mallieq ta' kollox.

Hawn ta ssew fkien donnu gara· gha:il-ewwe~ da.rba dak, li aktar wara l-Lmgha1'lem Divin kellru jistqa•r'r meta radd i.l-lha·j~ lia-Etern M:~ss::eru, u qaUu: "Zammej•t mo,hibija 1-egh­grub~jlliet tas-sema Iill-.gh{)Trief u Joil:­ghaqhn ta' dild-dinja u ne:blbaththo'lll li:l.-:l.iglhar u is-s€1mplici" (Mt. II, 25-3)0.

Ma nafux, jeikk daw1k i·r-ra,gih·ajja -ghafs.in u l'l1ra minn qaddis,hom -lhadux ma,g.hhom u ghaunlu j•ew ie xi gihotjiet 1i.H-Bambii·n Gesu fii-Gha•r ta' BeltJ1e.m. Ki.enlll, rilms:ieken, he•kk fqaj­rin ! U, imlbaghad di:k 1-a.hha·r tat­twe1:id ta' Gesu benet giethom hek:k f'daqqa, f'daqqa u, minn fuq, fi.l­qieralh ta' lejl xitwi ....

Hija drawwa biz-zej!ed maghr.-ufa li fiJ-"presepji" :qieghdu xi raghajja, mexj!in lejn l~Gih·a,r fejn twieled il­Bambin, b'xi harufa jef b'xi b.hima <l'hra fuq spa1lej!hoa:n jew fuq dlirgthaj­hom; minn dan. i:tda, liila ns:ihu xe:n fl-Ev.angelju ru gtha.Lhekk, din id­dra•wwa hi a:ktarx h:iq tal-fantasi•ja ta' l-artisti biex .rukttar ja,g.h.tu hajj>a 1ix-x·en.a· qadd'i2a l:i gra.t f'dak 11-lejl trul-<MiEed. B'dana koHu, d 'lk iz-zjara tar-Ra,ghajj.a ma kenilitx, J.e, :n.ieqsa mimn ,glho'hj:iet ru Tiigali. U x'ghot)et! U x'riga:li huma ihadu u taw lill-

8

BmmJ1Ym f'd;ik in-nieqa tie~gihu ! L-gihotj-a ewl:mija li ihadru maghhom gihall-Baoiruhin Ges·u lh.i mfissra f'dilk i:l~gih.a.g1a Ji hlha la•qgli.ru J-messagg ta' 1-.Amgliu, li d1onk t e1qu liedn I-G.har .ilittxu t-Taribija Miwielda u, li malli ,saJlYuiha, II1xte'htlll quddiemha. u offrew­'lha 1-qa.l!b s,afja. u semp1iQi. ta,ghhom; u, mal.Hgihotja ta' qallbhom, semp1ici u soafja, hrwma fissru u s tqarru hll­l iben t a ' Marija 1-·E;mmna taghhom fil-mi.ssjonU. div.ina t~lc.gihru, kif lcie'Il qa]hom 1-lllnglu u msedd·qin b'daw'!c [~ghegrubi.)et J,i kienu r.aw f'dak il­Ghar iiiDq>addes. U Al1a, .Ji jara u ja•qra- f'qalib liJl..:bn:iedem, J.aqa.' zgu.r i1-qrima u t-itwegg.ih ta' da.wk 1-ewle­nin adrura:trur'oi bi tJbissim ta' l~alkba.r glhaXlqa u giha.mel \i huma, ghalkeunm ·gihaf•stiJn u semplici, fi<l'hrrnru dak il­.mi:s.terju ,kJbiir, h·elkk, ],i g.ha.tkemm sa dalk in'h•a.r gheocru fl-emrrrrna ta>Fed­dej ,Mj ,,t,em.n.i, minn hemm 'il quddi:em .bdew jghixlu fl-irrniha.hba tas-Salvatrur, a:iJ huma raw u wegghlll b:hala- ·1-M.e.s­Sii.j,a fil-fruqall' ta~~Ghar ta' Betlem.

U heiklk, wara 1i f'dik u·z-zjara tagh­hOIIIl, ir .... r.rugthajj·a ta' Betlem, fe,tluu q.a.llbhom u be·rr•lm mhalhbithom li\l­Ba:mbi:n Gesu, "marru Lura gh.al!­merful iet ta,ghhom, ifa1hhru u jiWegghu :1-M:ulej gihal d.ak ·u kienu semg,hu u raw, bhwl ma kien q_·a.Llhoun 1-angliu" (Lwq. II, 20); u ssull~taw jghixu ta' lbdiewa u ta.' m~hajj·a. m i,(!-bmllin u .ma11butin .mar-rieda t' Ali!a, He!kk m­temmet lhaojjithoun 'Ill'a' tul i1-ihajj a tal-Feddej fuq d:ima 1-a.rt; haj;.a li ikellha. tJlmn - u min q.att !i,s:ta.' rna jahiSj,bx heikk? - il~'bidu ru .t-tunieun ta' 'hajja ta' mha'bba, ta-' qima u ta' tweg~ih l·ejn AlLa u lejn ilJJmu J-.W alh­d:ilcn·i ma~lllliUII Bniedem, imwi•eled fi1-Ghar ta' Betlem.

'Ma .gli.:a.ndllJiex mrugthruf, meta u fefn sewwa daiWn lix-X'll:rt;ati raghaj­ja temunru hajjithoun fuq d:in.a 1-art.

Na.flu iw'a, li fejn l-an·g1u deher u wa:>sa'] 1-aihhar ti•e.ghu, fi Ztrruien San GLormu (t -H9) ikil,en g,a hemm monasterju lklbir u qad;,m, 1i fih kienu jtghixu iha~na erw.ilc:ih tajlb~., b~.h.ati . : .a mf.as,sla fuq dlik .tar-rBJ~hajj ·a ta' net­Lem. Dalk li ~-llllona:s l terj'u lkien twaqqaf millll-1nsarm ta' qa•be1, li ghailu d.aik: 1-i.rnkien fejn, kif lcien jing,had, 1-BJngl~ ferrehin kienJU gtha111new f'da:k :i1-J.ejl qaddis, J~innu "ta' gue!h lil All.a fil-•g!holi tas,.,smewwiet u sl:iJCm ]j,j]_ rbnedmin ta' rilc:d.a t·ajba".

J.ahshu li fil-Kni 3,:a ta' daik :il­mona.sterju, u .sewwasew f'ghar tai!ilt 1-is.tess 1,:nisj.a, ikieiilJU gew mci.dfun~ l-fda1ijlie't tal-:i1g,Ema .t.ar~ra,g!hajja

mqadd.sa, imweggha ibfhal·a reEikwji ta.l-qaddri3in.

Hu w1m.ll 1t.a' mlin j~ft.a.ka.r, li f'dak 1-imkie!l, j.:gifieri fil-knisja ta' dak ~1-mnnasterju, kiem:t hdiet tit:kanta di•k it-tarcrs,:ma tal-"Ufficc_,u div~n'', 8-sej•ha "PRIMA", .gthax tigi; l-ewwc! wahda mill-e.~1ba' "URI'• (or'c) ·lil.tur­gica., li hum.a taqsimli•et mcis-se.hg:ha l-ohr,a tal-Ufficcju Divlin.

Il-qa.ghda t.a' da:k 1-'irrnkien qaddis, ta' g,mie'l u ta' sihu•hi!a li jlghag,g;bu, m.ilqut sa mtz.-zerniq m~nn da:wk 1-imrieiaq ~mdi.ehba tax~xemx 1i ghodru ghodu trrdher fuq ~~-gholj.a rta' Mo.a1b, kie·net driJk Z.gur li nebb!het l:iJ.l­K ittieb 3agru :-.ghana ta' dik it­talha ta' fil-g•hodu, u l~ m'baghad llllrinn G:ha:nnej divort, b'sen~ha khin.'a, giet imfissTiha iheikk: -

"lam luc:s orto side1·e Deum praecemur r.upplices, Ut in diurnis actibus Nos servet a nocentibus."

·Fws-se:klu IX, dak ii-monasteTju rtar-mgh·::.·jjoa - lbhalma gara lj,l tant othmjn tal-Pa~estma - kien in:hllarlhat mill-Pers.j.alllciJ u mha.ghad meqrrud gha1 'looU.ox mill..,Mi.s~Lmin. Il-Patn1-j:i!c:rt Frang.isikani, wara zmien, imex­xie!Jwm jixtr111 dik !-art, ims•ej'ha JJ-"Gitalqa tar-Raghajja'' u fis-sen.a 195ct, 'bl-,ArlciJtett Toni Ball"Luzzli, b111ew Knis;a, .gham!a ta' ~hari.x, li tfaookar sewwa l-fatt t·al-v ,angelju.

lll"-re1:1kwji tm-rar~ha .jja mqaddsa lkienu gew me~11lus.in u merf.rugh:111, ghaJ.l-ewwel .f'monasterju f'Gerrusa­~ emm, u mba·g:had, gew merh111d:in fi Spanja, fi1-lbe1t ta' Ded•esma, ql'~b Salarmanka, f<n huma meqjiUIID!in mil1-m3·aT·a.

Il-qirma, vera u universali,, li tin­gha.ta ]jr-rarghajja ta' Bet1lem, h i dill:, mert:a ahna, fiL-glorjuza J,iturgija ta ~-Mili ed U,nJlmrsu nej1hom u naraw­hom fix-xena pl·as'tika tal-prasepj.u, m eta nis i•m,ghuh'Dm fiiJ-'kant tal­EivangeLjlu •u meta nharsu lejhom m1Jeij)n jci lqrg1hru s-sejha tal-Mulej, ma.g,amula lilhom mill-anglu, jag'harfu fit-Tmr:hija ]jl GciS U M.es3ij·a, u dlo>nrk jinxte:htu jadur.awh b'qalb nied.rna u silin.Ciiera,

Ag:hit:ina, 0 Mmlej, qaLb brha1 ta' d·aw:k ir-mghajja XXJUr(•alti biex arh.na w:ka.·l ikun jislthoqqilna nadurawH il-l~um u ghal dejje1m! P.L.M.

L-ITTRI FUQ QAEAR

G·erman, rage-1 t.wajjelb hafna u semplici w.krnll, kien or,dna monument sa•bih ghal fuq il-<rab.ar ta,' huh, b'lapida ta' l-irham kbira. Il-llllarmista s.taqsie'h u qa.llu:- "X'ittr1 tirl'.d,n~ nnruqQx fil-.lapida?"- "Aghmel ittri kbar u hoxnin, qallu, ghax hija kien korta vista .

MARIJA OMM IL-BNEDMIN BIS-SAHHA T A' EVA?

Kristu mormi fuq is-Salib qabel ma radd ruli!u ghall-fl.dw.a tal-bnie­dern gieghe1 lil o:rumu tiehu 1bhaia binha lil Gwanni 1-Appostlu. Dar fuq id-dixxrplu li kien ihOlb.b u qallu: "hekku ommok" (San Gwann, XIX, 26-27). Mill .... ghotja ta' Mar:ja SS.ma u tad-dixxipJu lil xul.xin rninn Kris­tu, } .... ghmrief tal-Kni•Jja, tbhal BosSJ­:uet (Sermon sur le Rosaire, Opera, t.U, p.8{)8) u r-Roschini (lstruzioni Mariane, Roma 1945, p.76s) ;ghallmu li Kristru .b'dawn i:1-kliern hatar li1 ommu Marija omm il-bnedrnin kollha.

Ma nafx kif fi kJiem Kristu jista' wiehed jintebah ,l:>'d.an il-~wirt. Kif jtghid:i.lna San Gwann innifsu, hdejn iso..sa1ib kien hernm ukoll "oht ommu Marija ta' Kleofa, u Marija Madda­lena" (XiiX, 25). Konna nal31u ghal xi taghrif bna1rna· jridu jghidu Bos­suet u r-Roschini 1i kieku Kristu qal 1il ommu "Hek.k hurna wJiedek'', u hl dawk ta' madwar is-sa1ib "Hek­ku ommkOIID ".

M.arija kienet omrn il-;bnedmin qa.bel ma· sehh il-mi.steru ta1-Go1gota. Marija mhix ornm il-bnedmin ghax moghtija li1na ib'adozz.~oni minn Kri·stu bhaJma jridu l-ghorrief li semmejna. Marij.a m'ghandhiex, qa;be1 xejn, ghax tiizi hajr 1il E .va talli haditha m' All a. .Mhux bis-3ah­ha ta' E.va Marija .s.aret omm Kri·s.tu u omm i1-bnedmin kollha. Mari:a kellha tkrr.m omm Kristu u oi:nm il­•bnedmin , mhux minhablba d-dnub. aida qrubel id-dnUJb. Mhux :Marija minhalbba Eva, izda !Eiva ,ghal Marij.a. Qabe1 Adam u Eva, Mari.ja kienet;

10

ghalheJdk hi OOlllii1hom. .Eva nhalqet ghax Marija kienet .ga om:rn; id-Du­luri sehhet ghax EtVa dinJbet. Marija kedlha tkun omm Kristu g1oriiikatur; ghax sehh id-dnulb dJin 1-isltes:> OID!IIl

tat lill-Feddej minilok. Il-ke1rna "omm" u 1-ikelma "tar­

bija" hurna zewg ikelmiet ~i jingabru fi hsielb wiehed; tamt hru hekk li wahda tig,bed Jill-ohra. It-tHsir ta' "ornm'' ta•ghtih "it-ll;ar'bija"; rna niflrlimx x'inhi tarlbi:a jekk rna nafx xi tfisser (lllllJlll, Dawn huma zewg hsibijiet, 1i ghalkernrn wiehed mhux l...(ehor, ma· jistgli!ux ma j]t1ahhmrux f'xulxin .ghat-tif1ir taghhorn infUJs­horn. G'halikernm il-Kitba Mqaddsa ma tantx taghti ta.ghrif fuq il-Madon­na, nistghu b'xi mod ninte~bhu bil­kobor: ta,ghha, jekk inqiwha· mghaq­qda rna' 1binh.a: 1-00illlll u t-tarbija. Smajnieha keiDIID i1-darba " immorru ghand Krisrtu permezz ta' Marija": hawn nag.li!mlu bi1-rrnaq1ulb, immorru ghand Marija· permezz ta' Kris:tu.

Meta Alla .qa,l "ei•ia noholqu 1-bniedem xbieh~ taghn~-,.,, dan qalu ghax 'kellu f'.mohhu l-kapulavur tie­ghu 1i kelJu jit.wettaq f'lguf i1-Ma­donna, bis-s!llhha tal-Madonna. Hadd rna jista' jichad 1i jekk qatt kien hwwn rnah1uqa li grubret fiha x-x;bieha t' AJla, kienet Krislm. U ghax Alla ried lil Kri•srtu, Adam ru E.va nhalqu biex j.itwieled Kristu £id-dinja; ghal­he'kk 1-i':;ftess hol!qien tatgh'hOilil kellu s1ehem fi Krisrtu; g.ha1 daq:stant ke1-1h01ID jigbdru x-:x~bieha ta' Kri:srtu fuqhom. Minn hawn nifhmu 1i Alla ma setax rna joh1oqx il-bnied1ern,

Adam, X'b:eha tieghu. Jeikk AHa ried joh1oq li1 Kris.tu biex ikun mah­hu:b minn kreatur.a perfetta, u d:.tn Krisrbll kellu jitwie1ed minn Adam, i1-bnedrrnin kellliom .i.'kunu x:bieha ta' K .ni•srtu, u :igbdu d-dehen t':Alla fuq­hom. Ahna nghidu li min il'id 1-ghan irid ukoll i1-mezzi ibiex jibeb dan 1-ghan. LilU-bniedem ma r r i d u x narawh is'3a war a 1-wll!qa', iZda qabe1, meta kien fl-istat ta' 1-inno­cenza.

Dan it-tagh1im fuq Kriostm jidher car fl-ittra ta' San P.aw1 lill-Eiesin (I, 3-6). F1-ittra lill-Kolossin (I, 14-17) San Pawl juri lil Kristu, Alla ma•ghmul bniedem, bha1a t-tifslir ta-1-holqien: il-bidu ta' kollox, 1-ghan li ghalih kollox twettaq: 'i1-hwejjeg kollha gew mahluqa minnu u fih: u hu kollox, u bih kollox qieghed islehh". San Pawl hawn mhuoc qie­ghed jithaddet fuq it-tieni persuna tas~SS.ma Trinita, i:ida. fuq 1-is'tess per.sruna maghmula bniedem; difat.ti wkoll ftit qalbe1 jghid "dak li hu xJbieha t"Alla invi:i:icbli, l-ewwel im­wieled fost il-hlejj.aq tlwl1ha". Dan il-hsieb 1-Appostlu jerga' jtennih f'ittra lir-Rumani: "ghax dawk li hu gharafhom minn qa.bel, idd·estinahom minn qabel btiex ikunu ja•qib.lu max­xbieha ta' ibnu, obiex ikun hu 1-kbir fost hafna ahwa" (VII, 29). Kris!tu twieled fi:i-:imien, i:ida mhux b'daq.s~ helkk rna kienx je:i!st•i xmta wahda fi!I-!Ill!i.lj.a tal-hajja. X'in·hi 1-hajja jeikk mhux Alla nnifsu ? Kri:3tu q&be1 rna twie1ed kien ga kiseb iJ-iillilja tal­ha~ja, ghax 1-istesiS hajja riedet 1ilru l~ewwel u qruhel kollox. Ma ninsewx li f' Alla rna hemmx giri ta• :imien, fl-imghoddi, f':issa u fil-geLieni: kol­lox pres•ent. Nittakru da.rtba· x'.qa1· Krisrtu: "Qa:tle1 rna· kien AbTaham, jiena (rnhux i't-tieni persuna tas•-

SS.rna Trin.ita; jien Kr:s.tu: it-tieni penuna tas-SIS.ma T:rinita maghmula •hniede;m)· hiu" (San Gwann, VIII, 59). Kristru. kien rninn dejj.e:m, · ~ in­d~pendenteanent mid-dnulb, h'U11a. Id­dnub -hws.sar u farrwk, u mhux gieghel h jitwettaq il-kapulavur t''Alla, li 1-lrolqien kollu m'hu xei'Il hdejh. Mhxu Kristu ghaU-bnedrnin i:ida· 1-bnedmin ,gha1 Kristu,

Minn hruwn naraw il-kobor tal­Madonna: omm 1-ewwel fost il-lbned­min (primogenitus inter omm.es crea­turas) giet n·ece3·sa(ament maohluqa qabel kulhadd barra binha. U ghax kellu dejjern jitwieled KTiistu, Marij.a ma saretx ocrnm. AUa accidenta1ment, rninhaJbba d-dnub. Il-~agisrtetu tal­Knisja tenna kemm~i1-darba 1i Alia fb'digriert wiehed ntd lil Kristu u lil om!IIlu Marij.a SIS.ma (Cfr. Ineffabit:s Deus Pii IX; Munificentissimus Deus Pii XII: uno eodemq.ue decre ta). Hawn n.ilmhu lil Marija ·mll!gh(}luda rna' binha, III1'3aow.ra f'misoteru wiehed, ghax fih,a u bis-s.ahha taghha 1-ff.a.l­lieq u 1-ma·hluq saru hag a wahda; hi tat lil Alia n-natura ta' bnie<1em, u lill-bniedem n-:r:atura t' Alla; hi li minn dejjern ikellha tghaqqad it­tne;n flimkien. J ekk i1-kiiem t 'All a "ej)a noholqu 1-:b:r:Liedem XJbieha tagh­na"' kienu ndirizz!l!ti l~ewwel u qabel lkollox lil KTistu, wara kienu wikoll fl-istess d i .g r i .e t jirrifernxxu !ill­Madonna. Jekk 1-ghan ta1-holqien kien Kristu, il-Madonna· kienet 1-aqwa stTUment <biex isehh d.an l~ghan; seta', gh.alhekik, AHa halaq his'3 il-Ma;donna giex jitwieled Kri•s,tu, u ma joh1oq Iii hadd izied. Mhru.x fbiss, u dik i1-'lllahluqa, li Alla u hi lkellliom iwettqu 1-ka pulavm 'Kris'tu', sejra rna tkunx XJbieha t' Alia b'mod 1-iijed perletJt? Marija kienet, ghal­hekk, xhieha t' All a Wed milli kienet

ll

Eva fl-is.tat ta' 1-innocnza. E•va· h:s­s•ahha ta' Mari~a kienet tixibah lil Alila, jew ahojar, Eva kienet tixbaJl lil Mal'lija, li kienet xlhieha: ot"Alla.

Meta .gibna dan kollu quddiem ghajnejna, Marija tidher l-OIIllm tal­hlejd&q kollha qalbel .i11-Go1gota u mhlllx minhabba 1-<Golgota. Jekk Kristu hill 1-ewwe] krea·tura rnah1uqa minn Alia flim.kien mal-Madonna, u bis-s.ahha ta' Kristu l-'bnedrnin koltlha twieldu, LMarij•a llii omrn ta' Kri'!W u ta' hu1:u l.i gew wara:h (lo·gi'kament) u rninha.blba fih. Jekk in:ioiJIJ.Jillu datk l:i ghidtna fuq Kristu qlll<1diern gha:n­ejna "qrubel rna kien Abraham, jiena (Kristu) hu", Marij·a tiehu 1-post ta' Eva bhala omm natura.Ji taghna. F~l-pjan naturali wkoU Marija hi omrn i.]~bnedmin Ill mhiux E.va. Hu rninnu li E.va giet fi:i-:imien qa.bel Marija, i:ida rn'.ghandniex inhar~u lejn il-fatt

fit-tmi~ tiegruu; naraw kif ns'tghu il-b.idu lbiex heklk ilwllna mjed ta.gh­rif tal-fatt . Il-<muntanj,a li q:eghda f'noos oceanu mhix his,51 dik il-qoar­quca ta' Ibarra: rnill-illma; itl-rnuntan:a hi kollha kernm hi, li t ilbda minn q!iegh il .... bahar, ll-quooata li qeghdfn naraw hi E.va, i:idoa 1-ba.har ta1-rnis­teru tal-kreazzjoni qieghed j1ghatti 1-bqija tal-muntanja tli tigbor fiha

. 1-mi,steru t.ai-Inkarnazzjoni. Kif raj·na qabel, li j1ghodd rnOO.X 1!. s•ar qaJbel jew wara fi :i.m.ien, li hru. !l!Ocident fl­.gha,jaJ.Ie:n t',Alla, i:ida x'·sawret l-ew­we! il-Hajja. lil.-Hajja tkattret u tat Hajj.a ohra li minna ahna gejna: Alla h.a1aq 'i1 Kr.i':tu, l-ewwel fast ooulha,dd, u minnu gejna: ahna. u rrnin hi ornm dialk li lilu nafu ha:itna?

P. ANDREA CUSCI-IIE1Rl, O.F.M.

KEMM KIENU L-MAGI? Il-Vangelju, waqt li jsmnrni 1-was­

la t al-Magi f'Gerusaleiilli!Il biex ifittxu fejn twieled is-sultan tal­Lihud (Mt. 2, 2), xejn rna jgh;dilna kemrn kienu fi1-gh add dawk i l-Magi. Sa s-seklu IX, il-fehana ta' :x,i kit­tieba u 1-fidi t a ' bast a kienu jifhanu li 1-·ghadd t al-Magi k ien "m:nn tnein sa tnax-il wiehed, imnva bi prefe­renza ghan-numru t lieta" . Mis-seklu IX ' I hawn gew maghrufin sahan­sitra ism ij-'·eth'oan: GASPRU, MEL­KJORRI u BALDASSRI (Zanu) , li q!!ibarhom hu rneqjUIID f'Koloo, fuq ix-XJmara R enu, fil-Bavarja . Ta' min jaf, li fil-katakomibi t a ' Ruma hemm pittura (affresk), 1i turi erba' sur,het t a ' slaten inew1u ghotjiet

12

(rigali) lill-B ambin Cesu bil-qieghda fuq irkUJbbtejn is-Safja Marija.

J ekk i1-Magi ki;nux slaten jew k·emm kienu 1-Vangelju rna jgh:dx; i:ida l-ghadd ta' erbgha minn flak tlieta, jaqlbel sewwa rnal-leggenda ~i sa nghidou h awnlhekk.

Gaspru, Me]k j-orri u Bald assr i kien.u jghamrnDu nBa~bilonja, £i,l-ibelt ta' Bors•'tppa, waqt 1i 1-iehor , iT-ralba' wiehed, 11 kien ji~u Artiibanu, kien mirm E kibatana, li hi qalb 1-igtbla u .l-gh olji·et t al-Pers.ja , xi 150 mil boghod m :t-tliet Magi 1-o:hra. Il­Magi kienu nies ghm-rief irnharrg1 11 hafna fil-<gherl tal-Kwiekeb. Kienu jrilb'SIU ga~albij•a mlewna tal-harir, b'anantar tas-suf abj ad, f'rashorn

kappell li jghatti xagharhum twiJ nieiel fuq spallejhom. Dan ukoll kien 1-ilbies tal-QaS·sisin tad-Din ta' Zuratustru. Kienu jaauraw in-nar - simlblu t'Alla-Safa - ghax m-nar hu 1-aktar haga safja fost il-hlejjaq kol1ha, u li jfakkarna f'Da,k li hu "DAWL U VERIT'A'."

Dak iz-zmien fil-Persja kien hemm mistenn·ija kbira tat-twelid t•a' bn.ie­dem kbir li jgib il~barka fid~din.ja, u din il-rnistennija ~;_,enet aktar imhegga mil-Lhud J.i kienu jghammru hemm, fil-·Persja. Ghaldaqshekk, il­Mag1! , li kellhom il-gherf tal-qaghda u tac-clllqliq tal-lkwieJkelb u li lkienu j,ghixu mhalltin mai-Lhud, rna jistax ikrun li rna kinux jafu b'dik il-pro­fez.ija ta' Balaam: "Kewkb.a t(nbet minn Gakobb u xettru minn !Zraeli" {NUIIll. 24·, ] 7}; u aktarx ukoll li bit . tiftix b'reqqa fil-Kalendarju Kaldew waslu jaghrfu li keUha tidher dik il-Kewk!ba habbarjja ta' 'fweiid ;]_ Messija.

U gara li darba wahda, waqt li !-Magi f'lej1a s-abiha kienu jharsu 1,

jiflu c-caq1iq tal-kwiekeb, kewkba gdida to1qot ghajnejhom, E dehret hiss ghal dak Ul-lejl u m:baghad ghabet biex regghet de!hret aktar 'il qudd.iem; u kien xi gimgha war a, 1i sewwa ttliet Magi ta' Borsippa, kemm ukoll Art;lbanu ta' Ekbatana raw i1-Kewkba g·dida ddur b'sahha madwarlha tarmi dawl u dija, 1i qatt bha.lhom; u ghax fehrmu li dik ;1-haga ghariba kienet is-sinjal tas­Su1tan Mitw,;•e1ed qatghu:ha 1,[ jmorru jfittxu:h u jzuruh.

It-T1iet Mag·i ta' B'orsippa keHhom jist·ennew li1 Arcibanu, 1i kien boghod minnhom ghax•art I]Iem m'x; .. Dan, wara d-dehra tal-kewkba, bi·egh gidu kollu, u biJh xtan topazju, rubin u gawhna mill-aktar

SJbieh u ta' SIWI kbir ghas-Sultan Im:wie1ed u, riekeb fuq dahar il­geme1, erhi.e1ha ghal Bors,;,gpa. J ·id­hol f'ma.sgarijiet, jaqsam X!lllajjar, jitla' u jixxahbat ma' igbla u rna' gholjiet, 0, imma! . . . f'daqqa wahda, ji1mah quddiemu mxewlah fl-art rage! qieghed imut. Artiban d :kiment ja.qbei m;mn fuq il-gemel, jerfa ' '1 dak 1-imsejken fuq spallej'h, imid{i·u ghad.-dell ta' sigra tal-palm, ihol•lu hwejgu, jbillu xufftejlh nexfin, jisqilh xi haga 1i tqajmu - ghax ~ 1-· Magi k .enu wkoll bha1 tobba - u dar h'lh sa.koemm fet·ah ghajnejh, imqajjem u f'siktu sewwa. Hawn 1-imfejjaq rna IIJghidux kemm radd1u hajr, u "Alia ta' Abram, ta' Haak u ta' Gakoblb iha,llsek, huwa qallu, jghinek u jwasslek qawwi u shih f'Gerusa1emm fejn ghedt J.i sejjer. Kun af imma, 1i 1-Profet.i taghna jghidu J.i 1-M·essija f'Betlem ghandu jitwie.led ! "

Artilban, ghal habta ta' nofs il­lejl, rega' beda jterraq ...• mas­sebh, wara hdaiX-i1 jllllll, daha1 Bor­sippa. Dlon:k imur fis-setah tat­Tempju tas-seba' sferi, ,;.mma rna jsilbx hemm ii-Magi 1-'ohra; b' ss isib kitba min.n t•aghhom li tghidlu hekk: "Stennejtek sa norfs il-1-ejl ... Imxi warajna, mat-tr,;.q tal~barr ... Malaj:r fehem Artiban i1-persjan x'kien gara! Le, jaqta' q•albu. Ib~,gh it­topazju, jikri ka,rwana ig,mla u jitlaq ,glha·: rih'll, .bla e!bda h sieb ta' b gr'J l.i, seta' jiltaqa ' mieghu fil-barra. U jasal fl-ahharnett f'Betlem . wara tJ!itt ijiem li 1-Ma·gi l-ohra shabu kien'll. ghamlu 1-ghotjiet taghlhom -­Deheb, ;ncens u mirr>a - lis-Sultan Imwieled u m 'nn triq ohra . kienu telqu rninn Betiem. Betlem kienet bahh u skiet u hemda kienu jsaltlm: irgie1 fir-raba' u t-tfal jirghaw

13

1-imriehel. F'daqqa wahda, Artilban ~igi m t!1qut rninn s:migh ta' ghanja kiebja; .hl-lbieb ta' diik id-dar kie•n mr .. ftuh; Arti'ban jidhol, ji1mah man. traqq~d iJt-tarbi:ja ta.ghiha 1i, malli be1s·e;t, daret bi:h, qeghditlu · l-:ike1 quddiemu, wrietu fejn iserrah gismu u ghamlet rnieghu dak kollu ~i mdorr.ija tag.hme1 mal-ghorba 1i jigu f'darha. U rna halV.etx it-twajba mara 1i tghidlu, kif hermrm "kienu gew tJiet ghorba ohra li kienu 1ibsin bha1u, gejjin mix-x•erq, u mrmex:x,ijin milln Kewkba sad-dar, £e·jn jgham­mar Guzeppi rna' martu u 1-Bambin, u kif huma nX;tehtu jadurawh u newlu1u ghotjiet ta' s~•Wl kbir". Imrma rnbaghad dawn kienu ghebu, b1a rna hadd jaf kif. U hekk ukoil gara mbaghad i1-1ejl ta' wara: C:uzeppi ta' N azzaret, b'martu Marija u bit-tarlb:.ja telqu bil-mt>hbi aktarx 1ejn ..... 1-Egittu ....

F.l-aqqal ta' dit-tahdita, Artiiban jinhasad minm ghajta ta' biza: "Ghajnuna! Ghajnun•a! L-isibirri ta' Erodi qeghdin joqtlu1n.a '1 uliedna z-ilghar. G.haj~nuna ! " . . . . u dik 1-omm griet biex tah'bi kif tista' ,!c­Ckejken binha. Arti.ban d.lonk in­tasab mal-b!eh iharsu b'suri.tu. Ghad-dehra ta' dak i1-barrani, 1-is­birri rna smgrawx jidhlu; :resaq imma b~buli sewda r-rajjes ta' 1-islbirri b'har·sa ketha ta' theddid. Arti.ban, j,i1haqlu ! . . . d~onk urih ir-ru:bin li, rni1qut dak ir-ra.jjes mi1-leqqa tieghu, te£ghu b'reghba f'butu u dikrrnent aJillar 1il1-is.birri: "lmxu 'l quddi·EIID: hawn rna hawnx x'naghm.lu"! Art~ban mill-gdid qabad . ite:rraq

1ejn 1-Egittu, biJ..-hs'ieb u t-tama E, issa jew mbaghad, jilhaq i.s-Sagra F.aun.i1ja f'xi <Ja.,,· fil-barr, t~ht ~s­

srgar tal-palm jew tal-gulll1Ill.ajs; 1mma gha1 xejn ! . . . W a sal sa

Eliopolis, sa Menfi, taht id-dell ta' dawlk il-fortizzi Rumani ta' d in il­Brubilonja gd,'da; mexa u ter:raq rnax-xbajti·et imwartbin tan-Nil, fit­tex u gharrex bejn dawk il-piramdi qod:ma tal-Faraghuni, ghad-dell tal­Isfingi misterjuza; it-tiftix tieghu rna sewa ghal xejn . . . Imqarraq, ghajjien u rniflli, reg a' lura fii­Palestina, bit-tauna li jsibhotill. Hawn fetti.llu jistaqs.i lil wiehed Rabbin: "Fejn, jew f'liema qaghd.a ghandu jitfittex il-Messija?" U r-Rabbin, wara li qara ghal xi hin f'papiru, wjegbu: "Il-Messija ghandu j•i tfittex qa1b il-foqra, 1-umLi, 1-imdejqin, 1-img.haklksin, gha11d dawk li huma fiJ.fuemm" . . . Mi1qut minn din it-twe·@'fba, Artilban il-persjan dik­ment jintafa' gha1 kull gham,i1 ta' hniena: beda jitJma lil min kien bil­guh, s.atar lil min rna kellux x'jilbes, dar bi1-mor·d>a, farra.g lm-imghakks.in,­lill-haJbsin, u dan kien jaghmlu b'hegga k•bira u b'imhabba ta' ahwa.

Ghac1dew hekk 33 sena rninn mindu .Artilban kien beda j'bttex il­Mess.ija. X·aghru kien bjad qotna u g.:srmu ghajjien u mah1ul: imma d!ejjerm bil-felhma li jiltaqa' ma l­Moessija. Hu f'Gerusale•mm gh.al ha,bta tal-Ghid i1-Kbir. Il-Belt bi mimlija bil~Lhud, li gew ukoll minTJ pajF·zi bloghod. Artiban jiltaqa' rna' xi whll!d, Lhud mjnn pajjizu li jaf­hom, u jis.taqsihom: "Ghax dil­g-egwegoij a ta' nies kolllha 1-lum, u fejn sejrin intoan ?" "A1hna se:rin, qa1ulu, hidej'n dik 1--gholja, fejn ~a jsal1bu zC!Wg bl'liganti u ieho:r .li jisrmu Gesu minn Nazzal'et, li ,gh•amel hafna eghgubijiet, u Pi!.atu baghtu gh!lt-tislilb, gliax q.al: "Huwa bi::J tA11a u Slllltan tal-JAhud'"."

Artilban beda jahseb bejnu u bejn ruhu: "Mihux jewwiUa dak Gesu, imwieled f'Betlerm 33 sen a ilu?" . . .

'

Ma n.aghmlux 1i w~sa1t sabiex insib d.ak is.-SuJtan minni hekk mixtieq? ... f'idejn 1-ghedewwa tieghu? Nisba' nasal ghall-illqas fi1-lup, qahel rna jmut, b;ex · naghtJi din J­gaWih.ra ghalibiex nifdih u nehi1su mi1l-rnewt ! ... u baqa' sejjer wara 1-ohr.ajn ghan-naha tal-Kalvarju. Lmma fit-triq gratlu gaziba: Xbejba rninn pajjizu Ekibatana taghrfu, trnur fuqu, u titolbu: "GhaJl~!rn­haiblba t•Arlla ta:s-Safa, henn gha1ija: jien msejkna rsira; ehlisn~, iksibli 1-helsien".

Ix-xwejjah rn'ghandux h1ief d1k il-gaWih.ra, jaq bad.tha u j.aght1:tb.iejha biex tinrfed.a. IZda, f'daqqa wahd::t. tinhass thezziza, 1-art tibda ticcaq­l.aq, ix-xemx tinheba, is-sema jidlarn, il-hitan jinfethu u jigg·arfu, u nies 'J.

su1dati mbezzghin jaharbu. Artiban u x-xbejba harbu wkoll jistkennu taht 1-arkati tal-Pretorju. Imma dikiment, b'tlhe·zziza ohra, aqwa minn ta' qabel, g,ebla h nqaJghet rninn hajt laqtet f'naghsu lil Art1ban u hekk gerhitu, li d-demm baga' hiereg rninghajr rna s•eta' jieqaf.

Ix-:xfbej'ba, 1i haSJbet li Artiban kien rniet, rnedd:itu he1u, helu, rna'

1-art: ilrruma war a ftit r.at 1i kien ghadu qed j·iehu Th-nifs u hi tbatija kibira, w.aq.t 1i j,iehu Ilr-nifs bdiet tisimghu jghid: "Mih11X hekk, Mu­lej .. · . meta qatt rajtek bil-guh u tmajtek? Fejn qatt rajtek bil-ghatx u sqejtek? Meta qatt kont il-habs jew rnarid u gejt inzurek? Fejn qatt •rajtek ~arwien u jien l~bbistek? ... Fittixtek iv.a, ghal 33 sena shah, xtaqt hafna bi·ex niltaqa' rnieghek, imm·a rna kellix il-farag li ruitpaxxa bid-dehra ta' wiccek, 1~anqas ·i naghmillek 1-icken qadja, 0 MuiJej, Sultan helu tieghi !"

Hawn Artiban sriket mi11-kliern ... Imrna lehen iehor, he1u u hie.ni, nstema' jgh;dlu: "Nghidlek bi~­sewwa kollu, 1i kwll da!'lba 1i gha;milt xi haga minn dak rna' hutek :i1-bned­min, dak ghamiltu rnie.ghi".

Nefh.a kbira ta' serhan u ta' farag harget minn fommu. Hu, Artiban, kien ternrn il-vjagg twi1 tieghu. Ghotjietu kienu tabilhaqq mi:qu­ghin t•ajjeb u hu nniisu, Artiban, IR-RABA' MAGI, fl-.ahhar sab is­Sultan :miixtieq.

P. UBERTU BERTI, O.F.ll.

FL-E:ZAMI TAL-GEOMETR IJA Paw1iruu, tifel illn.Zatta1t, imzattat, dahal ghall-ezami tal-Gevmetrija u

dikment wiehed mill-ezaminaturi staqs·ieh: ' P awHnu, fisSI:rli ftit, u bi ftit· k1iem: X'tiilhem bi1-ke1ma CIRKU?" "Cirku, sm P rofessur, huwa dak fej:n i1-paJpa ta' kulJ fi1-gh.axija· jrnur

jghaddi s-sigha.t j:i:lghalb, jaqra 1-g,umali u j:gh81ddi z-:bmien.

AGENT F'BANKA

Wiehed agent f'banka tal-bdlirl i1-ftus, k ien qieghed jifta·h.ar kernrn sar gha:ni f'qa·sri r zmiren, u kien qal : - " Meta bdejt dan ix-xoghol, rna ke1lix d:i.n i er". ·

- " M'gha,ndrrlliex xi nghid.u: Q.an kollu veru " - qallu WJ:ehed li lci.en qieghed jisimghu - "imma ilgm li dawk 11~ gh.amilt in-negoz.ju maghhom, k ellhorn sewwa, elh ? ! " . . . .

15

lt-Tieni Taqsirna - IMHABBA

IL-MIRAKLI T A' GESU' FL-EV ANGELJI APOKRIFI

(Jaqbad ma' l-gnadd ta' qabel, p. 93)

U ftit granet wara, G·esu kien qieghed jilghlllb f'h'ogor il-bejt, 1

wiehed minn dawk it-tfa1 li kienu j i..J.aghbil m ieghu waqa' gha'l isfe1 minn hem:rn u miet. U malli t-tfal l-ohr·a raw (dan), harbu u Gesu baqa' wahdu. Meta gew il-genituri tal-mejjet bdew iwahhlu fih li xehtu 'I isfel. U dawk bde·w isawtUJh. Ghal­hekk Gesu qabei gha1 isfe1 mim.n fuq i'l-bejt u waqaf fuq il-katavru tat­tifel, u b'lehen gholi qal: "Zenon[ - ghax heklk kien jismu - q_'lllill u wiege.b: "Ji·en kont li xhittek '1 is.:fel?" U meta qam qal: "Le, Sirl­jur, ma xhittnix '1 isfel; iZ.da qaj­jimtni mill~mewt". U gha1 din id­dehra (itllkoll) ba·qghu mista_g~hgbin. U 1-·genituri tat-tifel fahhru lis-Sinjur ghal dan i.l~miraklu li s•ar u taw qima li1 Gesu (VII) .

Ftit granet wara, wiehed zagt1zugh kim ik;ss·er i1-hatab f'dawk 1-inhawi u waqghetlu 1-man.nara u fethit'lu siequ; u billi har;glu hafna demm, miet. Billi qam ghagha kbir u mar:ru hafna nies, mar hemmhekk jigri wko\1 it-tfajjel Gesu; u b'qawwa kbira qasatffi ID-nies biex j,gohaddi, u qabad is -sieq milquta taz-zaghzugh, u dak fieq f'daqqa. Imbaghad qal liz-zaghZugh : "Iss a qum u erg· a' aqsam !l-hatab u ftakar fij·a". U n-nies, meta raw dak 1i gara, taw qima lit-tfajjel filwaqt li bde""N

]6

jghidu: "Tabilhaqq li 1-hpirtu ta' Alla jinsab f'dan it-tifel;' (VIII).

Meta Gesu kellu sitt sn·n, ommu baghtitu jimla 1-i1ma ghad-dar u tatu zir. Imma billi Gesu habat man­nies, iz-zir ill'kiser. Allura (}esu firex il-mantar 1i kellu friqu, imlieh bl-ilma u hadu ghand ommu. Meta omrnu rat dak i1-mirak1u, bisitu u haqghet izzo•mm gewwa filha t-tifkira ta' dawk i.1-misterji li kienet tarah jaghmel (IX).

Darb'ohra fi .zm;en ii-zrigh Gesu h areg· rna' IDlS'Sleru biex ji:l..ra' 1-qamh fil~ghalqa tieghu. U fil-waqt li 1-missier ki·en jizra', it-tf.ajjel Ges.'t wkoll Z.era' zerriegha tal-qa:mh. u meta hasdu 1-·gabra lahqet i1-m'tt qatta, u meta dirsu sejjhu 1-fqar kollha tar-rahal fuq il-qiegha u taw­hom il-qamh ko•llu u GuZ.eppi ha b;s .~ dak li kien fadal. Ge.su kel1n tl!llien sn.in meta ghame1 dan 1-mirak'lu (X).

Mi' ssieru ( Guzeppi) kien mastru­daxxa u dik i1-hal::ita k ien jaghmcl 1-imharet u 1-iffidani.ad. Wiehed ghani. qabbdu jaghmillu s.odda. Gara li wahda mi!.l-istrippi kiene~ iqsar minn sehbitlha, u hilli Guzeppi ma kienx jaf x'j;bda jaghme,J, i;J)nu, Gesu, qa1 li1 missieru: "Qieghed · fi-art i:i--zewg strippi u qeghidhmn ind.aqs minn tarf wJehed". U Guzeppi

ghame1 k;f kien qallu t-tifel. Allura Gesu mar in~naha 1-ohra u qabad l-ist:rippa 1-qasira u fi1-waqt 1i beda jigbidha gieblha daqs 1-ohra. U m ' s­sieru Guzeppi met.a ra dan staghgeb u, fi'l-waqt li beda jghannaq li1 ibnu, beda j.busu u jghid : "Kemm jien ferhan li All a tani dan it-tife11 H

(XI). (Ikompli) .

NOTI (VII) Jista' jkun li 1-Awtur ta'

dawn il-mirakli gieb dan il-miraklu biex isahhah dak il-mirak1u li Gesu kien ghame1 gewwa Najm meta qajjem mill-mewt lil bin l-arm1a (Ara Luq. VII, 11-15), jew meta qajjem lit-tifla ta' Jajrus (Ara Mat~ . IX, 23-25; Luq. VIII. 49-56; Mar. V, 21-43).

(VIII) Dan il-miraklu, jekk mhux hag'ohra, fih ftit tas-serjeta. L-Evan­ge1isti 1-ohra jghidu li Gesu darba fej­jaq rage1 li kellu idu 1-1eminija iebsa

Ir-Randan ll-Misilmin, li j;stqarru d-Din ta'

Mawmett.u, m;ghandfhomx 1-ghaxar kmandamenti, bh.a:ma ghandm.om ".1-IJh,ud u 1-Insara; rna dan kollu , hUJma ghand.hom uko1l xi kman.da­me.rut·., irrnsejhin minnbom "pilasb tal-Islam" u dawn, ft!t jew wisq , j~s.tghu jigu rnxebl::lhin ma1-•precetti tal-Knisja Kattolka, li fuqhom ifasslu u jmexxu 1-hajja taghhom religjuza 1-Insara Kattolki.

L-ewwel precett tagn:lwm, biex insejhu1u hekk, ~miss '1-;stqarrija taL fidi, li b~ha ku1l mislem ghandu jku~ mo.ghn;. D :n kstqarrija hi migbucft f'dawk il-kflrrniet li ku11 mwezzin, aktar minn darba rna' tul il-jum, ifakkar minn fuq it-torri ta~-moskij 1

t'eghu : "Allaha akO.ar"! "La Ilaha ilLa Allah, huwa Muhamme·d r;azul-

(Ara Luq. VI, 6-11); min jaf jekk I-A wtur ta' dawn il-mirakli riedx igib iehor li jixbhu?

(IX) B'dan il-mirak1u 1-Awtur ak­tarx li ried isahhah dak li kien kiteb qablu 1-Evang. San Luqa fuq li !-Ma­donna baqghet tiftakar dejjem il-graj­jiet li saru tu1 it-tfulija ~ a' binha Gesu (Luq. II, 19, 51).

(X) Fl-Evangelji 1-ohra 1i ahna nzommu bha1a veri ebda hjie1 rna nsibu li San Guzepp kellu r-raba'; filwaqt li 1-Evangelisti jaqb1u 1i San Guzepp kellu sengha ta' mastrudaxxa. Madankollu 1-istess Awtur jaqbe1 1i San Guzenp kien mastrudaxxa bhaTma jidher mill­mirak1u li gej.

(XI) Fi zmien Kristu s-sinjuri hiss kellhom is-sodod ghall-irqad; 1-ohrajn kienu jifirxu f1-art. Dak is-sinjur li qabbad lil San Guzepp jaghmillu sodda, skond xi kittieba 1i mhux ta' min jor­bot fuqhom, kien Erodi 1-Kbir.

DUN ANTON TABONE

tCil-IVIisilillill U.ali.ah", li jfisser: "M'hemmx Alla iehor barra minn Al1ah, u MaWillletb n~Nabi tieghu" ... Din ghalJ-inqa~ ghandlha tigi mtennija hames dar­biet ma ' tul il-·jum.

D."n il-"formula" 1;, ftit jew wisq, tig,bor filha kollu ke:mm huwa t-Twemmin Dogmatku maWilll·ettan tTessaq mhux ftit id-dinja musul­mana lejn ir-religjonijie t 1-ohra -bhaima 1-I.lhud u 1-Insara - 1i bhaJ<t sies tat-twemm;n taghhom m'ghand homx h1ief "All a W.~ehed'" (:mnno­tejiSIIIlu).

It-tieni amar (prece.tt) tal-Islam hu t-talba ritwali ta' kul1 jum, . 1

ghandha tintaghmel f'hinijie t stab:-1iti·: fi.l-;ghodu maz-zerniq, f 'nofs inhar, ghall-habta tat-3 wara no.fs inihar, f'ghajb ix-xemx u :c.e ta jirl

17

hoi il-lejl seww.a. Meta wiehed jitlob ghandu jhares lejn il-Mekka u jqis li jk,un safi, jigifieri f'qaghda legali ta' safa, jek.k le, jigifieri jekk ikun b'xi dnufb, ghandtu qabel jinh.asel f'idejh, f 'wiccu, f'd'irghajh u rigle] h sa gharqUJbu. Jekk ma jkollux 1lrn.:t, jist a' jinqed.a bir-ramel, bhallikieku nhasel bl-ilma.

F'kull nhar ta' Gimgha ta' kull xaha.r ghandlha ssir it-T.a1'ba Pulblika, ghandha ssir fil-Moskija u ghaliha ghandlhorn dmir li jmorru 1-.irgiel koll'ha. lnrnisa rna jistghux jiehdu sehem fit~ta1ba publika.

1-ghajnuna lill-foqra, jew gha1 d.awk li jmorru, ghax iridu, ghall-"gwerra santa". Din il-lum aktarx ting.a.bar u flimkien rna' dlhulijiet ohr.a jrnorru f'idejn i1~gvern ghall-gid tal-Korn­munita.

Ir-raba' amar (precett) tal-Islam jolqot il-Pellegr.in.agg ghall-Mekka. Minn dan il-peLlegrinagg hUJID.a meh­lusin i:i-:ighar, 1-irsiera u d.awk li rna jistghux iha1lsu 1-vjagg ghall­Mekka; jekk imrna, ghada pitghada, il-qaghda socjali ta' dawn tinbidel jidhlu fid-drnir li j:iuru 1-Mekka.

I:i-:iawwari rnislem divot, kernrn

Kampnar mnejn il-111uzzin iliabbru l-hin u jistieden li.l poplru gliat-Talb

It-tielet arnar (precett) tal-Islam ihares 1-GHEXUR (id-decrni) kif inlhi d-dra-wwa .

Din hi elernos;·na jew taxxa 1i tolqot lil kull misLern skond il-gid rnaterjali li huwa gh.andu; ghalhekk tigi IIIligbura .Jrull sena rnill-gid li wiehed j aqla', jigbor jew ldahhal. Kif hemm miktUJb fil-Qoran, din rna tistax tig,i mirufuqa f'hag'ohr.a jekk rna hix umanitarja, bhalma hu 1-helsi•en jew riskatt ta' 1-irsiera,

18

idum fil-·peJ,Jegrinagg, ghandu jilbes 1ibsa li tagh:ilu rni'll-oihrajn mhlLx pellegrinJi u li ccahdiu rnirrm xi hwej­jeg ta' xehta axxetka ohra, bhalJ.i­kieku t ichadlu li j.ista' jaqta' duf­rejh, xaghru, u hwejjeg ohra.

F,J~ahha.rnett, bhala ghaqda tal­hames precetti tal-Is1am hemm is­sawm, 1i jahbat fix-x.a:har qa.mri tar-Ra.madan. Huma erba' giplghat ta' tewba ku:U Siena, ftit jew wisq, jills~hu j.igu mxeb'bhin lir-Randan

taghn.a 1-Insara, u li jahbtu sewwa sew f'dak iz-iroien tas-sena 1i, lcif jinghad, tfa.kkar "meta Mawmettu gie mnebbah bi:liom mis-s·erma" u i mibaghad, qrib is-·sena 622 W.K. gew milktulin fi1-Qoran (bidu tai­er.a IIII\lsulmana).

Ko1lb,a k>emm hum-a 1-Misilrmin, ulied Mawmettu, f'kuB naha. tad­d~nja, jiill'sabu fejn jin.saibu, b1-ghadd bla qies tal-ani1juni taghlhom, ghanJ­hom 1-gholi drmix Li jswrnu r-Rama­da.n, kif amar 1-is.tess Al1ah, bi1-kit­ba ta1-Qor.an, Ktieb qaddis.

ls-Sa'W!Ill tar~Ramadan jilbda fi1-ghodu maz-Z.ernilq ta1-jum u ji'bqa' sej:jer sa gha~'b ix-xemx, minghajr rna tista' tielm xejn. Il-bidu tas­sawma· ta' kull fil ... ghodu, ghaxar mimuti qabel, jigi mfakkar minn sparat.ur.a tal-kanun, sabiex kulhadd ji,thejja ghas ... sawma b'zelu kbir. Tt!.r iehor ta' kanrun jinstema' wkol'l fil­ghaxija, hin li . ghand~a tinte:mm ·s­sawma.

Is-sawma ta1-misi1min hi ,cahda ta' kul•l i.!kel, xorb, fwejjah, tipji•p u wkoll UJzu taz-zwieg; da.n imma g·hal .rna' tul iJ-jll.IJill bi:s, gihax ghal nia' tul i1-·lej-l' s.a 1-ghodwa ta' l-ghad.a ebda eccezzjoni ma tin­ghata..

Ehd.a mislem m'~u hieles mis­sawm tar-Ramad.an, ba.rra minn d.awk l.i huma morda, xjuh, jew hu:ma f'xi vjagg. U dan 1-am.ar tas­sew h:u mharoes rr::II-fidi1i uilsi1min, bosta drabi b.i Slkruplu kbir, hekk, 1i jzommu miksura s--sawma, jek.k biss, qatra ta' 1-i,Jma ti:i1oqlok u tiblagtili.a wa.qt 1i t1ah1ah ha1qek jew snienek.

Min ghax ikun r'ed, jikser is-saw.to. tar-Ramadan jinh • ie·glu j.aghrrne1 xi opra ta' be!ll'ificrnza bhal.a tpattija jew bhaJ.a tewba. Mawmettu jghid:

"It-talb hu w!Jsq izjed ahjar mill­irqad"; ghaThek.k, xi s6ghat mi1-1ej!, il-·Misilmin twajba jghad~ulhom fit­tal:b lil , AllM., u 1-gemghat fil-mos­kija fi :imien dan is-s.awm huma aktar ta' sikwit u aktar ilmheggt'n.

U f'd'awn i1-j.iem, hal1i gha11j,horo i1-predikaturi jew qwaresiana1isti ta' 1-Is1a:m, gl1all-hegg.a taghhom Li juru fit-ta.gh1im li jaghm1u! ...

Jiflhmu l-Misi1tmin twaj·b.a, 1i l-opri tajfba ma;ghmu:a ma·' tul i1-ljie1i tar­Rarmadan hlllil1a i:ij·ed ta' mertu u joghgbu '1 AHa u ghal<hekk huma ta' h1as ak;bar ghas-sema. U dan jinghad ~ijed, u izjed ghal dawk il-1ji<eli, hekk imsejhin "H-·Ljie1i ta' gielh u ta' setgha", h ja·qghu fl-ah­har ghax.art ijiem tar-Ra;roadan, ghax fi~torm Al1ah - jifhnnu 1-Misil­min - jeh1es ghadtd ta' erwieh wisq i:ij·ed kbir mil1-pwieni ta' 1-Infern, milli fi :imenijiet ohra. Da.wn i]_

Ljiie1i "ta' gieh u ta' setgha", fit­tifsi<r teo1ogiku taghhom, gew minn xi whud imx·ebbh~n ma' 1-Qawma :rrriU~Jjrotwiet ta' Gesu, kif h.i mogh­tij.a fii'-Vang('1ji taghn-a.

I:ida, bi1Ii ebda data m'lhi mogh­tija - ghax e<bda tnebbiha rna kellu qatt Mawmettu fuq d.awk il-Lj ieli "ta' gieh u ta' setgha", gha1<hekk il-·Misn·min twajba jaghmlu kollox, b'dal;: i1-ghan li jit<hejjew, ghal rna' tul gimgha shiha, b'opri tajha u ta' tewba, sabiex jekk ghandha tasa1 fuqhom d ik is-siegha ta ' bi:ia', hu:ma jkunu f'qaghda ta' grazzja ],j jisim­ghu lehen i1-kbir Allah u jmorru gha•s-sebh ta' dejjem.

Zmien ir-Ramadan huwa zmien tajjeb hafna u j.islWa rnbux ftit ghall­f.oqra u aktar ghat-tallaba. F'dawk i1-girotghat kulhadd jaghti- karita aktar bil-q.a11b biex ipatti gha.l dnu­bietu; u hekk i1-fqar u dawk 1i

19

jinhtiegu ghajnuniet materjali jsibu .i:ijed m~n jerfaghhom u jghinhO'IJl fil-!htigij :et ta-ghhom.

Min qatt in~erta fost .il-Misi1min fi:i-:lJmien tar-Ramadan jaghraf ma­lajr kecrnrm dawn jaghmlu kull sagri­ficcju, kemm j.itghakksu u kemm j~ccahdu minn l1wejjeg, li ghalihtrm bosta drabti mehtiega, sab!ex iharsu sewwa b'reqqa khira Ji rna titwem­minx ir-r.itwal tas-saWIIll.

Hu tassew li fix-Xe.rq dan 't­tghakkis ta' giserrn fejn jidh1u cah­di.et 1~i:ided u sawm, huma aktar hwejj<eg 1i jsiru fi1-Lvant :miJ1li fl-Ew­ropa taghna, u dan narawh hernm­hekk ukoll fl-ist·ess Insara; i:ida dana rna jiibqax rna jurix, li r-Raa:na­dam huwa prova l-aktar 1i t·iddi u 1i

t •gihidilna "!kemm u kif il-Musulmani ghadhom marbutin u jhobbu d-Din ta1-Profeta Muhammed u x'jaghm.lu biex .iharsu kem!ITI j~stghu 1-Kman­damenti miktubin fil-Ktieb gha1i­hom qadidis: Il-Qoran".

L-i:mgi,ba, li bi.ha miljuni ta' Musulmani jgibu ruhhom tr•ex iharsu b1-akbar reqqa s-sawm u c-cahdiet 1-aktar .ie bs.a fi1-ji·em tar-Raa:nada,1 taghlhom, m'hi xejn ta' gieh ghalina 1-insara; meta nahsbu 1-i:ijed kemm f'Insara Kattolki jarawha xejn bi kbira j1iiksru 1-jum tas-sawm u ta' 1-astinenza li gham1i.tiln.a 1-Knisja ghal xi jiem ta' rna' tu1 is-sena .

P.A. CASSAR

IL-LEGGENDA T AL-BAJT AR TAX-XEWK

Lil Patri Si,aor Urteaga kont nafu mindu kont daqsxe:n ta' salbi mqa­reb .immur ngihin,u ~Quddtiesa f.il­Kni>ja tas-Santissmru SaLvatur. Il­Ium ilu meL et b1cca sewwa u jien xja1ht qatigih. !ida ma' 1-ewwej jllliiTI ta' krull sena· gdida ifegg quddiemli - xwejja:h 'b'lehja qa·s1ra bajda ta,gh­ti fis-safranti, ma.g.hl,ub g1huda u 'twil daq·s s.tw.iel. Lilna t-tfal1 kien i ,g~bn!l! bos.ta ru meta kien 2ar.a xi emma m.inna lesta biex tinlbex lil x,i hadd di1kment kien is,ejihilna hdejlh u ' ihda j1ghidilna xi g>rajj8!. Grajjiet qalinna tglhidux kemm ! U a<hna t-tfa,l kon­na nduru qliiglhqa mieghu, ruis~mg~hu lbta nit:har.ku - ahna t-tfal gmaTihiin bla salbar ! Min je!ITIIITien·? U fost JOOUox lbaqghet dejj.em J.-leggenda

20

ta.l-Ba'tar tax-XeWk 'li g1hal:kemm qalilna 'kemm liJ~darha konna rridruh i.te!l.Icihielna. Ma rridx nins3' ngh.id l.i. je:kJk illllliiTI jien Patri ta' San Fran­gis.k t '•Assisi ghandi. ghax n1i:i:ii 'hajr 1-ewwel '1 All.a ru mha1g1had lil Pa·tri Urteaga, li 1-Mulej inqeda· b~h biex xehet f'qa,1bi :lJa.gihlzugha :lJ-ie;rrieglha tas-Sejha g.hall-Ifajja Religjru:ia.

Mela hawn hi 1-Jeggenda "Tll'I­Ba~tar Ta'X-Xew!k" li se n;ghidhielikoon ·bejn wie,hed u ie<hor, !kif sma:tha m inn P. Sidor.

Mela dar-ba waihda ilu, i1u hafna, f'd,a.qsxejn ta·' dar fqajra ikielllu j1ghrallilJillru t1ieta min-nies: rage1, IIIlara u ta·rlblij,a . L ej la wa,hda, meta :k.ullhadd .kiien rieqed, dawn k:ien,u hall:'lgu 'J harm minn darhom. n ...

mara zaghri>l.ligha kel~ha t-tar:b~ja :rruletffa f'xa.!lla ta.s~slll~ tan-nagha·g u r~ra.gel, liebes uJkoLl hiex jilqa' r-rezha <tal-lejl, kien qed islllq •hmar. tD:m ta' xe:n, .ghajr lk'Ulltant, iZ-zaq:Ziq lh:emed ta·~~qrieq mac~clamit. X'lkien gara ? Balk ikien hin i.\-hrug ? Gara· d.aik li ma jigrix f'imitt sena. Ang1u ta.l-Mulej kien nizel rmi.s-srmewwiet u wis Ja lir-ragel Cuzeppi, u qallu: "Alhralb 1ma' ghar'usteik Marija u rna' Binha Gesu, ehilSIU mill-qiJJa. ta' iEii'od:L 's~Sultan; .a,hrwb lejn Art il­Masri... U Cu:leppi qagh.ad g.ha.\1-ikl:erm tal-1'lla1hbalf, qajlj·em lil Marija u ·r.a.ma l-11mar. Kien dan Guieppi dacrsx·ejn ta' had·diem £1-injam f'N azza.ret, b'da.naiko]u 1-Miulej 'kien xe!het gha:nejh -fuqu billi k.ien gwej- ' jed, ·gha•q1i u seddieq.

U eor!hew.U11a l•ejn 1-.Egutbu, triq twila lkollha ghwWig u tbati ja. F'llq il-hrma.r q.a.g:hdiUI Ma'r :j,a u t-tarbij·a, u tGuze;ppi, f.elhan u za,g.hzUJgh, kien m:xi, 1-art lhdiet tithatteb, beda jid­r-riedni tal..,hhima. W ara j!l1mejn mi.xi, 1-art .bd!ie.ttithatteb, beda j:d­her ix-xew'k, ma n.aqasx 1-gtwlLeq. L-.art koll:ha tralb u rarrnel bd;e t ta·g;hrmel tag:hha wJwll, ghax il~hmar

!beda jog:htor. I•t-traJb u r-Tamel hdew deih:in fil-g:hajnejn, u dawn bd·ew idemrnoghu, H-Tarbija ikienet rieqda fi ·hdan Ommha.. Marija kel1ha fuq •haddejiha sfa,j.ra 1-g:heliem ta' 1-gheja, u Guzeppi :meta raha heklk qalillha biex jieqi11 u joqoghdu jistrielm.

Mat-tri•q kienu hadu lo.quna hobz u far:ka t.in rnqadded. ! Jsa fi1-horg ta' Guzeppi lkien hemrm ibieb im­daqqa•s u !helu li t-Ta·flbija kienet th'O·bib 1ssoff il~benna tieoghu.

U ma.s-setbh waqf·u !hde1n qatgtha sigar tal-Bajtar tax-Xewk, kollha IIlllimlija ibi frott hwmra-ni. 'L' hinn llcienet iss·er,rep nixxiegha. ta' ihna

car u nadi1. U bi!J.i t-Ta.r.bija Gesu kienet imfarfr.a sew setgthet toqghod tehd:a ccafcaf idejha z•gthar fl-ilma g1en. liiD'baghad Marija resqet lejn il-lba' tar li kien kol1u xewk ni·g.giezi; :izda- kif qieg:hdet idha fuq wahda minnhom, :ix-xewk dlonik miel u wlliqa'. U x-xewik tal-bajtar koUu li ikien i·se'biha!h lis~sigar miel u waqa'. U qatg;het M.arija, hod·on, u tat lil Guzeppi. U sqiet mill-ilma gier.i lic­ckejken Ge.su.

Qattghu ruktar minn sa.ghtejn g!had-dell ta' . di:k i3-sigra; tke]mu bejniethom fuq il-Genna u Gesu b'idejh ic-·ckejlkna kien .jilghatb ma' lhaodde.j'll OIIllilliU Ill ji.f·ra!h. F'hin wie­·hed ohed.a 2instema' gej mill-bnghod !hos3 ta' iwieme1 jiLgm bla lgie:m. U 1-lh:oss !bed a jq arre'b sew. Kien hoss ta' .bmta- u hosta zw:iemel; 'U beda jidtwi wkoll ghajjat ta' nies imghad­dlba.

G•uzeppi qam mill~art, Maxij.a rek­iknet :hdej:ha ~H Gesu u harsithom tefghuha lejn is-Serrna. Dalk: il-'liin Cesu ibeda ja.gh:rnell ·sm,:•al!i b'idu u juri s·-sigaor tal-Baj ·.ta•r lil Ommu u lil C:u:i;eppi. llied j·gthllidillhom biex j~.t­reklknu magihhom u jid.Mu qa~bhom. U kif il-we·raq s.mien :tal-Bajta·r beda j'ho•ss lil Ma.rija, l:il Ge:su u lil Guze:p­pi j.mis :u mieg·hu, !beda ~farfar min'll £wqlll x-xewk nigg.iezi: U ghage.b tal­ghogtbijiet beda jutkber u jikhe,r sa rna ghaHa lit-tlieta· u kenniehom u hlbie­hom. Js.sa s.aibu ruhhom donnhom f"g'horf a.

Ghaddew is-s.uldati mgthaddba ta' Erodi. 1'1-lkbir ta,ghlhOtm nizeu m.ilm fuq iz.-iierrne1 ta harsa, ma' dwa·~u. •Ma ra 'l •hadd, i.ida meta lemah il­lbaj:ta;r tax-xewik resaq le:.h medd idu lbiex jaqta' u x .. xewik :tqanfed u nig­,g.izlu sulbgha~fh kolloha. Ha:s, il-Labar ma' ,gi•s!lllu k.O!Hu· Ill mlbergthen twla'

21

f:uq iz-i.iemel, ta ha.rsa lejn slha.hu u 1ilroil :i.rlhewlha jigru. It-tra.b li qa•:mru :l;-zwiean.el glhatta 1il lku:lJhadd. U f'l­aJbhar glhelbu gmal kollox.

'Meta x(n ma · nstarma' aJktar iJ­Familja· Mqaddsa 'harget minn qa;llb ci.s-sigar tal~baj!tar tax-xewlk u s.sruk­tat trtiqtha lejn 1-Egittu. QaJbel telqu 1-Ba.m!bin ihiereik lis-sigra, il­Madonna be3itha lbil-qajlla u Sa~ Ouiepp ha werqa u temaghha ld-

ihma.r. Din hi 1-leggenda tta•l-Bajtar Ta.x­

Xewlk. Patri Sidor Urtea·g.a ikien j1glridha b'aiktar reqqa, tnikkir u hlewwa·. Jien ; li issa xjeiht, g1hedtha lk:tf ftalkartha. Ghali.ex .Lt-tifkiriet tat-tf·ulij.a, gmalikemm :ci..stgmu jiccaj­pru xi da.qs:xejn qa,tJt izda rna jmorr•u 1minn quddiem 1-ghajnejn,

P. G. KRISIOS.TMU ALAFI, O.F.M.

"LEHEN L-ART lJ1QADDSA"

JIXTIEQ SENA GDIDA TA' .RIZQ, TA' GID U TA' HENA

LIL MIN SWIELU TA' XI GID

BIL-KITBA, BIT-TIXRID U B'XI HIDMA

JL-BARKA TA' GESU' BAMBIN

TINZEL FUQHOM BIL-KOTR A . ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

DRIEGH IL-MULEJ FL-ISTORJA TAL-GENS LHUDI

6. Elizew u Naaman. Naaman ben rajjes fuq in-nies

kolLha ta3-Sultan tas-Sorija, ragel ta' keimt;u u ta' .setgha kbira, jinqala' hafna u ghani ferm, imma mg'.iddem, Issa nzerta 'li martu kellha b':irsiira taghha daqsxejn ta' xebba minn Isr.aeli. U din qalet lil sidtha: "Ghaddieli m1nn mohhi l~ jekk s.idi jmur mawra sa Samarija, fejn dil­habta hemm i1-profeta Elizew, zewg­ek ifiq mill-·gdiem li rikeb". Kif martu tarrfitlu fuq :l'i semmietlu 1-ir­sira tagtillJ.a, Naaman thajjar imur u b'amar is-sultan hti.eglu l<i jitlaq u jidhol Samarija, u .ha miegruu tagh:mi­ra fidda u deheb u xedd. U waqqaf iz-zwiemel biswi.t id-dar ta' Ebzew. U E 1izew anqas biss xiref mit-tieqa, u baghat jghidlu rna' Giezi li jmur jitbahlbah seba' darbiet fl.-ilma tal­Gurdan u johro,g mill-ilma rnfe:jaq. Naaman ha ghalih ghax deherlu li Eliiew rna kellux igib ruhu mieghu kif ghamel, bi<lli deherlu li keEu jin­zel hu nnifsu u drik is-siegha jfejqu B-isem t'Alla; fuq hekk telalu, tah dahru u qabad igemgem u jghid: "Jaqaw, ix-xmajjar tas-Sor.ij.a ma jiswewx bil..Jbosta aktar miM-ilmijiet ta' Israel? I:ida n-nies tieghu, huwa u jlitbieghed minn hemm, tarrfulu illi k.ieku !-Profeta qallu !aghmel wisq aktar mn 'hekk, hu kien bil-fehma joqoghd<lu : kemm aktar im:is,su iss a jisma' milllliU, la dal'lba ma talbux •hlief Fnha·sel u ji3saffa ? Naaman fuq hekk niiel! :il-Gurdan u tbahbah seba' da·rbiet: u, hwejjeg tal-ghageb krif ~ismu .gsaffa bhal gisem ta' tar­bija, u fieq gha,l kollox! U raga' lura ghand i:l-Profeta, IU qallu: "Nghid

is-sew)'Va, u nistqarr li rna hemmx Alla iehor ghajr ta' Israel. Jiena issa nitolbok tri<lqa' li gieblek il-qaddej tieg.hek". I:ida, Elizew li lcien tela·q l'ommu u 'l miss[.eru u 1-gid kbir li keHru biex isir qaddej ta' ElJija, min­nu f.ih wiegbu: "FI-Lem t'A!l.a, rna rrid xe~n minn ghandek. Mur b is­s.l'i-ema."

U Naaman sellem bil-qima lill-pro­feta u sta·qsieh kif ghandu jgThb ruhu meta jehtieglu quddiem is-S.uiltan; dan qal.lu jghabbi :iewg hghula bil­hamrija minn dik 1-art biex meta· jasal f'pajjizu jferrixha u fuqha jtalla' artal lii .AU.a ta' Israei; tbieghed N aama·n fer han minn d<ik il-belt u hafil.f ibiex jidher quddiem is-sultall tieghu mfei:aq mill-gdiem.

7. Elizew u (;iezi. X'mn, iZda, Naaman u n-Jt•i<o:s be­

ghu tbieghdu mill~belt, Gieii, il-11:td. dei ta' Elizew, ra~ha hi kbtira wri.sq li sid1L rna ha x.~jn ta' ~d·~jh g},:l L'1 ghamel rna' Naaman; u telaq }t.gri g-hat urajh: jgh i·<Eek, kollu wie\'wl xi hwga tm;ssni. Meta Naaman le­ma•h lir-ragel j.igri, 1Waqqaf, ·niiZel m.ii­:lliemel, mar jHqghu: "K<lHox sew, hux ?" s.taqs<ieh: "Ma nqa.Ia' xe]n mill-gd.id ?" Gieii gezwirlu li baghtu sidu 1-Pwfeta jghidlu iilu zewg zghazagh kienu nizlu dak il-hin mill­gl;.ol:·a ta' Efajm u xtwq jitolbu wqiju tal-fidda ghalihom u zewg tibdiliet hrwejjeg. U Naaman gieghlu jiehu ghal wahda, tnejn u zewg tibdiliet; u Gieii ma•r ;rolgri j<ahbi dan il-gid kollu id-dar, u mbaghad deher qud­diem ·sidru. Elizew staq sieh : "J aq a w, int fejn mortli ?" Wiegbu '1-qaddej:

23

"Jien 0 0 0 0 0 0 ? i1Ilikien ! '' U EiJiiew liemu u qaL:u: "Bhal1ikieku ruhi rna· kinitx mieg.hek x 'hin N aarnan niiel l-art b i.ex jilqghek? !" hs'int hadt rn:nn gl;an!du i-fleHe> u t-tibdiliet tal-hwej­jeg rri telaqlek f'idej:l~ u inti ghandek fehrna li otixtri bihorn oqsma tai-ieb­bug u dw:eli, u nghag u baqar 0 Irnm.t· 1-gdiem ta' Naarnan sejjer ~ ehel rnie­ghek '11 mal-gid tieghek ghal d ejjern. L' Gieii tbieghed minn dar Eliiew mimE ibi gdiem mi.".l-eqqel.

8. El':zew fil-Belt ta' Dotajn.

Is-Sultan tas-~orija ried imur jtnodha rna' Isra·elio U habat jonso-­blu. Imma, lEJiiew baghat jgharrai b'dan Es-S'lllltan ta' Isra.el biex iku:1 jista' j'lqaghlu u jehles mit-ti.gribo U baghat jghidlu a·ktar minn darha u .tnejno Fl-ahhar, is-Su:tan tas­Sorija, meta ra J.i ta' kull dar.ba t­

t&hbit t.ieghu jisfa1u fix-xejn, tweb­b<>i li xi hadd min-nies t :eghu ikicn qed jilagh'bu. Iida, ta' rna' dwaru qalulu: "Le, :a sultan taghna, int twajje.b wiJq ·u ma tarax [i da·n i1-ghawg gej minn ·Eliiew il-Profeta 1i j1•cbbah ·lil Israeli ,b'kuL:rna gha·ndek fthma taghme1. Kun af, li dan Eli­zew jinsab f'Dotajn. U s-Sultan baghat iz-iwiemel bin-nies tieghu biex idawru djk il-belt u jahtbh minn hemm.

U 1-qaddej ta' El"iew dak inhar bakkar u hare.g mid-dar jgl1arrex l'isfel, u fi.l..:bghid [emah qtajja' ta' r:.ies ghedewwa, u mwerwer qal liL­Profeta x'kien ra; imrna El!iiew w.ieghu minnufih: "La· tibzax, ghax in-n 'es li : iornmu m&ghna huma w!sq akb.ar rnill-ghedewwa". U fetl:ltl ghajnej:n il-qaddej tieghu u dan lemah 1-gho' ja mizghuda bi iwiemel t an-nar u l-AIJigli t' Alla j1iittajjru ma·' dwar i." -Prof2ta. U 1-ghedewwa resqin

dejjern ghoddhom waslu ghal fuqhom; imma Eliiew talab 1-ghajnuna tal­Mule: , u 1-Mulej gham;ehorn. Il-Pro­ftta mar ,f•uqhom •u qallhom: "Hadtu vriq b'ohra; imxu mieghi u jien inwassa·lkom fejn .isslibu lit ·min qegli­d in tfittxu". U mexxi-ehom 11 had­hom qrib •Samar:-j-a. U x'hi-.1 dahlu 1-belt, talab r'.Alla, 1: i-iliega w'lqghet minn ghajnejhom u dawk ~ abu ruh­horn f'nofs il-be1t ta·' S.am.ui!.•a. Is­!!ultan ried joqtolhom; iid.a Eliiew qallu: "Le, rna waqghux talit idejk bis-sejf: m'ghandek ebdB. jedd fuq . hom; tibom jieklu u j,ixorbu bix­xwba'; u dawk kielu u xor-bu, u tel­quhorn irnorru ghand ~tdhom. U qatt aktar i'l-hallelin tas-~orija rna debru fi-artijjet ta' Israeli.

9. Me wt ta' Elizew.

Eliiew marad bil-marda li hiha miet, U Gioas, suLtan ta' hrael, mar ghandu j'ibki u jolfoq, u qa[: "Mis­sier, missier tieghi, .aqwa min-nir s kollha t'eghci, u l-mexxej ta' Israeli"! lJ Eliiew wiegeb lis- Jultan: "New­willi qaws Ill qatta vlegeg". U x'hin g~bhomlu, gaghlu j-iftah berah il:.­tieqa tal-ghorfa li taghti ghan-naha tal-Gurdan, u riedu jqieghed ~ du fuq ii-qaws. U wara li s-su!.tan qieghed idq hekk, .Eliiew qieghed ·idej:h fuq idejn is-sultan, u qallu: "Igbed vleg­ga". U s-sultan gibed il-vlegga. U i ssa !-Profeta qa•Hu: "Vlegga li teh­les Israeli mi-~1-jasar tas-Sori:.a: int s£j jer taghleb in-nies ta '-~or.ija u teqridhom' '.

U Eliiew t.ennieLu: "Aq bad il­qatta; u ibqa' igbed minnhom ghall­art." U gibed, wahda· war a 1-ohra tliet v1egeg, u waqaf. Fuq hekk, daK ir-ruh .iaj;ba, qallu: "Kieku int gbidt sitta jew seba' darbiet bil­vlegeg, daqshekk iehm drabi kont

t11hkem is-Sor 'j.a, imqar sa teqridha­ghal kollox. Imma ghal tliet dar­b ~et hiss inti tirhahha."

U E 'izew miet u difnuh. U habtet dik is-sena li xi Moabiti dahlu f'Israe'li; u xi whud li kienu qeghdin jidfnu me~jet, rawhom resqin 'l h;nn; u rfis-s.iegha· u 1-hin, waddbu bilgri l-gisem ta' d.ak i[~mejjet fil­qabar . ta' Ellizew; u dak ir-ra&el qum mill-imwiet u waqaf fuq r'i~ .. lejh.

U ·Gioas,, :L!~sulta.n rwga' .hakem 1-.ibl.iet li s-su;tan tas~Sorija· k.ien ha minn taht idejn Israeli; u tliet darbiet Gjoas hahat ghahih u Tebhu, u htieglu jroddlu dawk 1-ibliet kollha ta' Israeli.

10. Gjona f'Mewg il-Bahar

Zmien .Aima·tij-a, sultan taJ-Lhudi­ja, wa.qt li ELizew kien i.ha1bibar li gliandu jigri ,fost l3raeli, A]a sam­rna' let!mu lil Gjona, u qallu: "ltlaq u mur Ninive'h dik i.l-ibelt il-iklbira u wissihom lil 'daw!k in-nies fuo il~ hazen ta' ha·j.jithom." U Gjona - bi:­gri telaq, izda bil-fe:h!ma li jahra.b minn wicc Alia u j:iJbqa' sejjer Tar­xix; u was a] Gjoppa, beJt mill-eqdem m inn tal~Lh!udija, u hem.m sa'b xini biJ-qJ.ugh le~n Tanix, u ha]as sehmu u telaq rna' 1-o•hra.jn. Hda l-Mulej qajjem 1-irjieh lf•nq il-'bahar u qam il-mew,g, u r-rwied'en lbdew ivenvnu, u x-xini kien g.h'Orddu tfarralk. U ]..,ba.h­rin ibei!~hu •miU-·gharqa -u qalbd11 jito:ibu 'I aJ.Iat ta•ghhom, u xeht11 t-ta.ghibija il-lba,har biex iheff11 x-xini. U Gj()na nizel f'qieogh ix-xini, u kien r.ieqed, 11 r-11g·haj~es resaq fiuqu jqaj­mu, u hadha mie.g1hu u g.hajl'lu ghaz­i.ien u ried11 joitlo1b 'I .AJ!a tieghu li jehli!hmn m.ill-gha.r.qa·. U 1gharrnO:u x-xorti htil-.fehma. li jara;w min ja,hti ghal dan it-tigrif; ·U x-xorti waqghet

f.wq G~ona. Fuq hekk aktar hooaha mieghu u riedu ja.fu mm.ejn g(, u x'sengha kellu, u ,ghaLex da·n il­'ghwwg wa,qa' fuq'hom. U GjQna wegilbhom li hu jahti gnal dalk i!­•ghawrg, ghax :hu r~ed j•a.hraib minn quddiem rwicc .Mia tieghu; u miba­.ghad staoqse".vh x'jaqbdu jaghmiu !bih, u qalilhom jix-ht1uh il-'ba,ha-r biex i~-me:w,g j':hnazza.

U ]-bahrin qa1hdu ·aqdfu ghall-art, .imma rna setghu ja,ghmlu xejn mal­qawwa tal-<mewg, u x-xini tiela;' 11 niezel u 1-<ba,har joghla dejjem aiktar. U 1-lbahrin 'hdew !.ghajtu: "Mulej, ahfri:na je:k:k sejrin nedghu idejna fuq dal..,bniedBm Ji ma nehlux a•hna .mhaiblba fih !'' u qatbdu 'l Gjona u wadd'huh il-bahar; u 1--<bahar itb.bnazza diik is-siegha.

U A:la baghat huta klhira li bel­ghetu lil Gjona. U Cjona ghax gewwa •l-•h11ta t :itt ijiem u tlitt iljieli, u ta]a.b 'l AHa f'da:k ~1-g.a;bar, u talbu ja,li­£ir1u u ~henn ,ghalih. U ma't-tielet j'U1m, Alia amar ]iJ: .. Jmta li targa' tit­fghu !-art.

11. Cjona f'Niniveh.

Kehnet A:!la regghet waslet f'wid­ne.jn Gjona u b:ha tennielu: "Mur iNiniveh dilk il..<belt il-.kbira, u , sem­ma1ghhom li ng•nidle,k". U Gjona qam u telaq lejn Niniveh; u kif qaibad diehel f'd~1k il-lbelt mibnija minn Nem­rud, beda jiheddidhom b'dawn il-ikel­met ta' AJ!a: "Erlbghin ium iehor, u iNin~iveh tiggarra·f ! " U n-nies ta' d.irk il-ibelt emmnu b'Alla, u kbar u ighar x.teohtu fuq i~-hoaj:ar fitolibu 11 js•umu. U s-Stultan ta' d.ik il-belt se­ma' bit~theddjda- tal~Profe'ta u xogjwf, nizzel rasu u warralb .hwejgu ta' sul­tan biex j:ilibes ix-xoqqa u jinxtehe<t fuq 1-inmied. U qata' .]i hu u ].Jklb.arat u kulhadd isum mill~a.kbar sa~-iztghar

25

rosthom, nies f\1 bhejjem; u l-gniedes u 1-crnerhliet rna• jitimghuhomx u an­qa, jisquhom; u amar li kUJl!hadd jit­]olb 'l A.Lla u iis,ghoblb.ih minn dnlllhietu u drawwietU' 1-hi.iena, ghaliex, qalil­hom: "Min jista' jaf jelklk: Alia ma tghaddilux din id-daghadig.ha: u jah­friJna".

U x'Jlln AMa rahom soghbenin, stqarru dnuJbiethom u biddlu haj'jit­hom, henn g'halihom, hafrilhom, u xejn rna ghamel mllli heddidhom.

U Gjona ihawwad rasu u hadha 'hi kbira wisq meta ghaddew i-erbghin jum u gharaf li Alla kien henn g!ha,] dawlk: il-midimfbin. meta ra li xejn rna gralhom milli heddidhom, ghax :ghid­lek hadd issa a1ktar rna jemmnu, U Gjona fetah qal.lbru. .rna' ALa, u qat!lu : " Mlhux tw• lb'xejn bi.aj,t jien meta hrabrtlek u tlaqt lejn Tarxix, ghaliex nafelk kemm inti Alia tal-hniena u st ajt n()ibsor li in ti 1hhal xejn tmur tahfr.i,Jhom u j.igri' i li grali. Iddew, Mulej :a, hudli ruhi , ,gh aliex aktar jahibatli IDIITIJUt jew nibqa' f'din j] ... ha:j-

ja". U Gjona hareg mill-'be!t u mar dalblbar rasu u jistkenn taht gerna ib'e:rlba' gdbliet, mill-bieb 'il barra n-naha: ta' nofs inhar. U ma>Iejl A.Ma ne,bbJ.tlu liedna, u din kilbret u x-xelb'llket, u gihattietlu il-gerna biex 'tilqaghlu x-xemx, u Gjona rna ferahx lbi ftit fb'dellha. L<ghada, iooa, ALa lbaghat nitfa• ta' hanex igerrem gherq il-liedna, u 1-liedna dibielet u nixfet. U meta r·eggrhet telghet ix-xemx, is­shana haditlu mohlm lil Gjona. u waq~grhet hed ~a qawwi:a fuqu, u ddej­jaq 'ghaU-'ffiewt u ta]alb Ji,!,J-Mulej jig­bru mieghu.

F'Uq heklk, Alia liemu u qallu: "Is>"inJt jidhir:ek ghandelk· gh aHejn tgemgem ? Daqs kemm hadttha bi <kfuira il1li dil-liedna li grha1iha inti xejn m a t.halb a<tt, u din nib t et , u g.ie~b.:t ruhha f ' lejl, u f'lejl nixfet , ridtnix •jewwilla neqred din ,l.:.-bel't b.il-lmija u ghox,rin elf ruih taghhll! li an qas ~ aghrfu 1-lemin mQx -xeHug?".

A.M.G.

BIEX ISEWWIHA, GMARRAQHA liJED

Dun P a wl ta' Haz-Zaib'bar u Drun P iet ta' Hal-L ija nzertaw sa:bru ruhlwm f'beg gwapp ir-Ra,bat. Bejn grOlk:k u ieh'oir da<Wn iz-i.ewg qassisir:~, b;ex jghidu xi haga, bdew iharsu lejn iJ-'lllf.,stednin 1-<>hra u jaghmlu xi hit:Jka, u ~hajnejn Dun Piet waqgihu wq zew.g ni3a li .Jcienu b~l-qieghda b i.S<Withom , H awn Dru:n Piet qa~ Jil Dun Pawl:

- Pawl', qallu, qieghed tara d!ik il-rrna:ra t;a' qudd:i.emna, sewwa sew ta' hd,ejn it-tieqa, kemm 1ri lrerlha u keiil!ffi hi Hebsa ta' rid1kola?

- Liema, qallu 1-·ieJlor, d&k li ghand:ha mrewha f'udejilia? - Iva, qal1u. - Dik hi ohti 1-k!birr-a. - Le, q[eg,hed nghid ghal dik ta/ hrlej~a, li q!eghda tit:kellem

m~hfh.a.

26

- Ditk? Dik ohti: ta' warajha- mara gh:aqlija uta' da:r'ha hafna. Wiehed jista' ja<'hselb kif baqa' u kif infixel Dun P .iet!

IL-BILBLA FIL-HSIEB FRANGISKAN

FiJ-Ktie.b li jiSiffiu "Speculrum Per­feetilO!Illi.s," li k.ien gie IIDiktruJb minn xi w'lmd li kienu Slhab Sam. Frangislk t 'A•ssisi u li mieghru 1cienu ~he:xu s.a mefWitu, lhemm mi:ktruJb: "11-Pat:ci F;r a·rugis&u, f 'amhru u f"gi•smru mi tl.uf dejjem fl>-imlh.atbiba t',A'lilta, IIIlhux b.1ss fib linnilsru moghni tbl-o,g'hla vilftu lkielll j•ara t-tjieba t"Alh, imma wlkoU hu lk:ien donnu jmissha Mid·ejh f'<kull Mejqa ohra. Gih.al!h&k keHIU mhalhba u - ~ilbda lbarranija ,gh.a1 dawlk il'­hlejjaq, 1-:irijed' lejn dawlk ~i filiom kien ji•lmlllh xi hlliga tli 1-aJktar tum 'l Ad'l.a jew . lir-R elig:on tieghru. Moglh­ni mi.nn din i'1-virtu ta' mhahba glial kull Mej'q.a t',AI1la, fost it-tjur u l~aiS.aiar ai •ha.Ja<q il-Mulej tk.ien l-atktar itho'blb it-'ffiLBLA, u li, min­ihalbba; t-toppu li ghandha; fruq rasha !kien iholbib i·se.mmiha "1-glh.asfur tal­Ka•pocc f'rasiU" . Hu lkiem. jg.h:id : "Ohtna 1-B'LLBDA glhandha 1-lkatp<Jcc f'rasha bha:1na; lf-religjruzi, u hi tas­sew glhasfur •umli, ghax timrah bilr qaUb mat-tri•qat 1biex tlaqqat xi Ze.r­r:·e~glha jew xi qamha; jetklk i.ss:itb m:inn dan f'x:i miztb,]ta, rna Uitqazziix, tnaqqru u tiekh1. Waqt li tittajti•ar, roghla u 1tbhhar lil Sidha, H-Mule:, lkiif j.atghmlu T-relrugjuii twajbin li mohbom u dehmhom hru dej!em fis­·sema-, u h!sieblhlotm bists ifa:h'h..ru 'I Alia . ILbiesha, jew rixha, hu .]ewn J-.art, u lb':hetk!k tfalklkar u turi lir­reTfugjlllii li m' ghandbomoc i'kollihom i1fbies -gthani u nrl•ewwen, imma !hies fqajjar u mil-lewn 1-a.rt, ti din hi

1-~ktar lbaxxa: fost il-bqija". G~hat dan tSan Frang1slk lkien wisq jitpax­xa jhare.s lejn til-BILBLA.

Izaed. 11-Kittie!ba jgh1du:na li fis­s®p1icita .tri.eglhu San Frangisik: !kien jtg.hid : "Li lcieku kela.i nike!Hem lil'l­ifuntperatur, lkont kri.elku nittolhu sa.biex g'ha.Jl-.imihrubba <t'AEa u ti.eglhi j•aghti aJmar lri. hwdd ma jis.ta' ja.qbad jew joqto1. lil' HUTNA L-BL:IEBEIL, :ew 1i jagh!mWhom xi deni ielhor". Oh s:imp!icita ta' M!issierna San Fren­gis!k, 1i kien ja•hseb li 1-Impemtur sa ja,~me'l< Jl,gi mqa•nqal miH-i:mh~.bha t'AHa! Hda dan gha;ll-inqas jurina lkemm Sa:n Fran.gisik k.ien tassew ilhobb il-BILlBLA.

U taJbiJJha.qq, fmt ~t-ijrwr koEha, 11-iBI•DBLA tistlhoqq 1-aqwa qima u mih.a.'blba ta·g1hna, ghax mhux hiss tpaxxina bl..,gJhana ·he~ru taghha, im­ma w!koLI' .ghax, ni.s:tghru nghid:u, li ma ta,g!hm1ilniex hlief g:id hiss. Tah­dem bejtetha hl-ak'bar seng.ha, tbid Ill tfaqqas l'uliedha u zroqqhom bl­.aiklbar imlhaiblba b'dud, b'wera•q tor­jin ta' h:xeiex; lb'ibajd ta;n-nemel u ta' gurati, lri. kollha ja.ghmlu ha.Z :n gthar-r•wba'; u meta· ti'k:ber tlaqqat 'lllk:ol'l iriera.gh, icrn.ma li hU!Illa ta' a'lxejjex li l...,bdri.ewa ma j:rid:ux im:hal­ltm ma' dawlk li lhllliilla j!k.rmu zerg1m; xi dmbi ddlllT ulkoll glhal xi qamiha, :imma dan iikun dal'ba fil u bhala, tme:x Jllglhid hekfk, haga 'barra mid­drawwa,

27

H-BILBLA hi mbaghad ghasiur g~hlllnnej gha1 1-aihhar. Meta 1-ghan­nej tal-ljielli sa-~fin tagihna, 1-uSJinjol maz-zerniq ta' Jm:] •ghodwa jitfj 1-heJIU l~ihnru, il-BILB:LA, qabel Jml•l ta.jr ielhor, maEi sewwa S·ew i:lterna.q ill­jlwrn u qa1bel ma x-xemx ·tiibda ddruw­wal :Ld-dinj·a min-nah.a tax-xerq, is­samma' lelhenha· li jfa,rra·g il-ibnedmin u b1-ghanjiet he1win ta·ghha tfahlhar b'im'ha•blba El D.a:k 'li hal•aqha. Iwa, daik Iii hu gtha:geb f'ohtna 1-BIL:BLA, hu da:k, 1i meta tghanni donnha tis­tkerraih din 1-art u gha1lhe1kk tibda tintref.a', qisha mxengLa 'lhawn u I' hemrrn, to>gihla d10nnha mqahbza '1 fiUq •1 fuq, lejn i•S>-sema, bla hedu ss.amma' 1-ghana taghha, ghall-ew­weU •b'Lethe.n d1gihaj·~ ef u ma.qt•ugh; imlbaghad, akta.r rna tithieghed mill­art, a.kt8!r 1elhenha jitqa•wrwa u min­ghajr xejn 1ma jehd·a, donnu biex j1ghaNiimna 1i Ibis 3 meta a.tma qr~b J.s­sema nri·s.t.g~hu nfaM1ru ki[ jisthoq Iii AHa. U meta: hi mwassla helkk 'l fuq li b'igha~nejna izjed rna tidhirx, hemm donnba tieqaf gth.aJ] xi hin u, f'dalk id-dawl tax-xemx tiellgha mix-xerq, imlbieg.hda kemm jista' jlk:un m:i11-hwejjeg ci!msejkna ta' ]-a-rt, t'lll"i 1-ferh u l~~ena t•a.ghha, tglhanni xxandar gieh i1-Mulej, waqt, li donnha wikol:l, tis>tieden Wl-lbnedmin biex jmghmlu hhal~a, billi jerfglhu qa1ibhom Iejlll dak A:J,Ja: li halaqhom u mlieUJ{Jm b'1kiuH giid,. TilllzeU, iliil'baghad, ·h.du, he:u, 1ejn 1-a'l't, donnha mdejqa li titbieghed mis-sema.

U hu ·helu mhrux ftit 1-gihana trul­BULB·LA, g:hax taf ta.ghme1 ha.fna leihnij.:-et li ml'humiex hha1 x.uJooin; imbagihad, •barra mi·n.n dalk li h>u ikorrnunri. ta' 1-istess .gens., ril-BiiJbila, anzi ku:I Bi'i'hl>a taif ta:gih>ti xe)lll ta' 1ehen , biex nghid he:kk, ta,gthiha nfis-

28

ha· '11 tas·all> ib'lheffa oobira bj,ex tghanni 1-ghana ta' ghlllsafar o1lTa, lriktar ta' l-usinjo1, J.i wi.sq dra.bi rna jin.giharafx minn:u. GhalheJkik, il~bniooem jitpax­xa biha mhux :lit.i.t; meta hnqahad u tiniamm f'xi qaifa.s: hi ma tag:h­milx f'qalibha, u tidra ma~ajr 1-egih­luq, 111 bidm helkk li tasaa tnaqqar 1-iikel mimn idej'n il-1bniedem. F'dan ri:l-kaz jinlhtieg imma li w~ehedo iiclmm­ha 'l bogJlod ikemm ji.sta? j~un mm­usinjl()l] , ,g:hax jeook hi gr.i!bu bhda tg~hanllli lbhalu, tidhol f'pi.ka mieghu u tfittex 1i tghaddiJJ. f.il-ghana; jekk ma titwarr•albx 'j[ lboglhod minn1u, taqs.a:m qallbba .u tmut hesrem.

In-nie 3 tal-qedem lkienu jifhmu lci 1-BILLBiLA hi g:hasfur ta' hniena !kibi.ra u tfuibija, ·u kienu jghidu li hi "se1ba' dal1biet kull jwrn titgJholla lejn lis~sema biex tfahhar u tbierc:k l.iU­Miulej-Jfa~•l.ieq ta' kolLox; bhalrna sewwa sew is-sultan u profeta David, IJi 1gihal 1se1ba' daDbiet ta' k.uH jrum kien jlgihanni ·b'tifhir .J'AlJ.a. Jekk dan mhruoc tassew (u ta!sew mhux) imrrna, ihaga li toqog/hldilha. fe·rm li ll­B]LBLA.

Gihas:furr- he'k1k sa.hidi 111 he'u hu mehtieg u jris,wa hafna ghal1l-gid tal­lbnied.em. Il-Bl:llbla rna ta:f ta.ghrne] elbda deni, :u 1g1halh2ikk ·ghandha t'kun meqi:'UJma minn lku11hadd, ·gha·lil-i'Ilqas meta hi .hajja. Jid,a lrlbni.edem wisq draJbi hu t.a' qa~b xi·eda u, meta jaq­hii1u, ji.nsa b~l~heffa koll~rt H~id I~ hu jiehiU. U 1-BIILBLA, min-naita J-ofir.a., foS>t l-<ghotjiet taj.ba ghand­ha, g~handha dilk i1Lhti:ja, ghal xi whud kbiTa u 1i ma tinha.furx: li hi twaj,ba w.isq twaj,ba, sa!han >•it<ra .f'•J,ahamha, li. hu hafna bnin; u 1-.bniedem li rna ;iholJboc Jllief Ii:liU nncif,SJU u zaq qi•eq, joqtoliha hiex jelkoliha.

U jfittxuha u j,gha·s.SJUJha biex i·aq­bduha taht idej.hom, gihax hi blhima li, irrnhahba s-simplicita' t&ghha, malajlr tinqahad·. U msej!kna, ti.nrqa­bad jew b1-liXJk'l1hetta }i ooqtolha, sew b:ix-xri.lbka l:i zZ.Ommha fiha u sa.han­s1tra b'xi mera Li jqaorra.q bih.a. Twissi;a s,i,ewja gt'hal d'awa.: ix-x:bej-. lbiet 1i jilwb/blu joqoghdiu wisq quddiem il-mera.

. , 11-BlLBILA tqum wisq ikmieni, u

gha•:Jh~1k torqod 'kmieni w'koH : wara 1-ghalb.iex rna tidhirx u rna ss.]hha mkien. Biss darba· waihda, il-Blie·bel t'.Assisi kis.:ru din drawwethom, u dan acie:n meta ha.bilblhOiffi San Fran­gisk halla gha1 dejjem "din 1-art biex i1m;u•r is-sema.

Kie.n miet San Frangisk fi>ghax:ija tat-3 ta' Ottrriibl'u, wara gh~b .ix-xemx u lk:i.e.n beda j.idlam. J ,g.hridilna San Bonaventura u n.sillbuh mi'kt'll!b ukoll f.il~-<ktieQ) "Lo Slpe.cchio di pe.:rfezione"

lri "i·l-Baiebel, gthas•afa·r 1i j~obbu d­dawl u jis.tmerru d-dlami:j.iet ta1-.ghaihiex, niet11 1-Qaddis Fqajdar t' Alssisi ha.rget ruhu minn gismu waqt J.i k.ienet nizlet ix-xemx, gew bi qtaj­jiet kbar madwa.r iC.-ce:Ia tieghu fer­renin j,ghan:nu ghana hellu, li bih taw xhieda tal-<gtlorja kbira li filha tgholla da:k 1i kie:n irrndorr.i jisted.inhom bi.ex j!glhann1u hi ex if·aihhru l' All a .

11-hnedmin, aiktarx mi1gibllldin iz­iejjed b1-imha.blba taghhom infmho.m, ilcienu mibhlclU'ja .g.ha1·1-mewt ta ' San 1F.rangi.>:1k, g!hax kienu )'wssu aktar gthat-tellf.a tieghu minn fosthom milli ghal•hg~orja li fi<ha kien imtella'. !Il-~BLIEIBEiL, gha1 /kluntrarj.u, .sem­•plici u genwien.i, min.ghaj~r rna nsew il-'hlbiherija li dejjem ·ki>en j'lll'lihom ['lha.jtu, insew lllihom infuslhDm, biex j.ifi.rhu :u j a.gth:m~u ghors g.hall-glo( a :u 1-hena t•a1l-ha·b ;rb u benefattur ta.ghihom.

P.L.M.

DINJA TONDA U KWADRA!

Wiehed surmast fis·se.r l:it-tfaJ ta' 1-ilsko1a li d-din.ja 'h i.ja ta' gha,mJ,a tonda, u biex jaghtihtom ezem.pdu wriihom illt-tabakkiera J;ieghu li k j.enet ton.da. L-ghad.a, biex j•ara j·ekk dawk it~tfal ba•qg.hux i·iftakru fil-lezz.joni, sta•qsa lil T<lill.inu: "Toninu, x'ighamla ghandlh.a d.-dinja?"

Toninu lel!llah ~.t-talbakkitera ta,s-sUl'lll1ast, li kienet olma kwad:ra, u dlonJk wie.glbu:- S~r, id-din:a daqqa to.n.da u daqqa ikwadTa.

"~ IL-FLUS MHUX KOLLOX

Il-Mis.si·er: IhnJi ftakar 11 fid-dinja mhux i1-fius kollox, i1Il1Illa hemrm hwejjeg li burma wisq ahj•ar mill-'fl.us.

L-llben: Iv.a, pa•pa, rmma kun af: dawk il-hwejjeg bil-flus jinxtraw.

** * GHID IS...SEWW A

Wiehed av~3Jt gie ms<ejjah f'kawia bha1a xih'lld. Il-Magistrot bl-ahjar irrngieba qallu: Sm avukat, ghall-murrnent wiehed

insa 1-~professjoni tieghek, u ghid nito1bok lS-SEWW A

29

AH,BARIJIET TA' L-ART IM,QADDSA AMMINISTRATUR APOSTOLIKU GDID

L-gurnal Osservatore Romano tal­Vati!kan, fil-15 ta:' Awissu ~j ghadda, ta 1-wh<bar, 1i kienet j'lliill qa.bel iiill­xandra IIllir-Rad·:u Vatikana, li 1-W.R.P. BONAVEINTURIA AKIKI, O.F.iM., gie mahtur u mi:bghut Am­ministratrur A·ppostolilku ta,]-Vigarja<t AppostoliJru ta' Aleppu, :tis-Sirja.

P. Bonaventma Aikiki kien ga Vi­ga.r~IU Delegat f'A1eppu waqt li kien 'Ulkol'l Ka>ppillan ta' dilk il-parrocca importa:ruti hafna. Iida, ftit wara kien gie ma:htur D.iskret ta1-Ku3tod­ja ta' 1-.Art Imqaddsa gha.U-ils~ en

orjenta1i u Kappillan ta' Gerusa.Jemiill.

Din ii-&ariga .gtho1ja lil P. Bonaven- Ir-Rev.mu P. Bonaventura Alciki ·tura giet fuqu f'hinij,iet tassew ghaq- Delegat Appostoliku tas-Sorija qu:xin u ta' tf~x:kiWijiet :klba,r. Hu, 1i hu hab:,bna ta1-qaJib, j~:qa' i;gur ix-Xewqat ta.ghna li naghim1ulu b' "Le­hen l-Art Lmqwddsa" gha1 kull girl u ,ghal appost>olat mi'll-aiktar ghaiillmieli, -fi1-waqt li 111ghidUJ~u "AD MiAlORA".

IL-l'fALLELIN INQABDU Fl-ahhar ghadd ta' "Le.hen !-Art Imqadrlsa" lronna. tabbarna s-serq

sa,gri1egu li kien sar minn xi haHelin, li. ki,enu ba<qghu rna nqabdux, illl­MadQilJlla Addolorata t&l-Ka1Jv,arj:u. Nllinisalbu ·issa ferhanin li nistghu nxand>ru, li d-deheb mri,sruq instalb u Ii 1-hallelin, 1i kienu tliet guvintur i:iraeljan:i minn Tel-Aviv, huma taht idejn il-pulizij.a ta' Iirael.

RIED SINAGOGA l'fDEJN IL-MOSKIJA ,TA' OMAR Fit-12 t'Awissu 1i gh<adda, li kien jUJID. is~Sibt, u gha,Jheik.k, jUJID. ta'

btala u festa ghal-Lihud, il-Kappil1an Gener.ali tal-ezeretu ta' Hraei, fettillu jmur ji'tlob hdejn i;lL-Mos:kija ta' Omar, li tigi fuq il-misrah tat­T·empju antik ba' Gerusal'ellllilli. Slh1bmo Goren (ihekk j'1SIIllu 1-kappillan Generali) xtaq jew ried lil-Lhud l-ohra jaghmlu bhalu, jitolhu hemm­hekk, u jghinuh biex 'il _ quddliea:n jibnu Sina-goga (knisja tal~Lhud). Kulhadd staghgeib iiilliilla b'din il-hlieqa, u wkol1 il-Lhud in£usho1Ill rawha bi kb~m, hekk, li 1-istes·s Rabbin SlhlOIIIlO rmifsu k·ellu jfiS>ser ruhu kemm jista' b1-ghaqal ma' 1-.awto-ritajiet.

30

L-affari, m'ghandniex xi n.ghidu, hi ta' tigr.irf ghaJl-paci: tista' toh1oq tgergir u ghada.b fost il-Misilmin u xi mlbarazzi aktar kor'o'h. Gejna nafu izda li, xi jum wara, il-gveTn gaghalt 1ir-Rabbin Goren .ilwaqqa' 1-pTogett tieghu u, fl...istess waqt, h<:Woq krm:ritll!t inrt·ertminist>erjali ghall­harsien ta' 1-Imkejden Imqaddlsa ..

IL-PRESIDENT TA' li:RAEL ·,MILQUGfl tFIL-BAi:ILKA 'TA' NAZZARET Il-Pr·eside.ntt ta' l..J.istat ta' Hrae1, r-Eccellenza Tieghu ZALMAN

SHAZAR, fil-21 :t'Awissu li ghadklll!, gie milqugh ufficjalment u f'ghamla l-<aktar sollenni fil-Bieib tal-Baililka tas~S!S.ma. Annunzj at.a nris-Superj ur u 1-KOIIlJIIl'llJlip. tal-Kunvent F.r.angiskan fll-okka:zjoni ta•' 1-IDWiWEIL ZJtAiRA TIEGHU f'd~ik i1-Be11t, li taghlh!IJ gie ma•ghrmul "Cilttadin Onorarju ta' Nazza.ret".

Hawn fir-ritratt j·idher :f.ost il-patrijiet, biJ-katppell 3Jbjad f''idu miexi ghall-Bazilka. Hu niizel ismu fir-Reg,:stru tal-Visitatuii iJ.lustri.

Ghax ghandna nissiehbu f'din ir-Rivista

"LEMEN L-ART IMQA.DDSA"

L .... ghan ta' din ir Riv~stJa "Lehen 1-iA.rt I:mqaddsa'' mhux hag'ohra hlief taghlirrn ibit-tag.hrif Jri. na,ghtu fuq I-lJrrnikejljen lmqaddsa, 1i h'llllla monu.menti hajjla li jixhdru1na dak li gharrne] Gesu rna' tul !hajtu gfua:ll-fidwa taghna fil-Pal•est:na. G~aJheilclk, id-dawl t'ar-l'IU!h ·1i nie.hd.u mill-oqar.i ta.ghha jqanqalna saJbriex ninxtelu b1-inl·halbba ghaJ Gesu u ningilbdu dejem iijed lejh u naslu nimita>w txi ftit iijed dak li Huwa· garra.b

sll!biex jifdina.

Jelld!: mi3-Sh'Uibija ta.g.hlkom ji,bqa' xi qlie.gh .Zglh:ir, dan imur mhux ghalina, imma hiss gha.J:-"Op11a Pija''', u 1-imseihfbin u dawtk koJ.Iha: li b'xi mod jg1rinuha jidhlu f'sehem minn dak il-gid ko1lu ta.r-ru!h li jsir fil~M'issjoni kibir,a, tal-Kusttodja taJt-Terra S.anta:, nghidu ahna mill-opri kol:J.h.a meritorji li ~sirfu fi>P.alestirua: IInill-'quddies li j3ir fis-Santwarj~,

mit-ta.llb, s'aWllll, tg'h>akikis mei.i.torju u .ghamil iehor, mhux 'hiss :isiru mill-<Missjunarj1, irrnrrna· wlkoll minn d.a:wk llro1lha li , jrrnmru hemm biex

j~htu qima Ji]]-Gesu. He:kik qa:tg!huh.a 1-Prupiet rrninn P.iju VI il-qudd:iem sal-Papa tal-lum, P.awlu VI.

3]

REQUIESCANT IN PACE Nix-tieqru li l-imselibin taglina jitol~

bu ghar-ruli gliaziza ta' dawn li gej­jin, li teLqu minn din id-dinja qabil­na, u li nieshom jia:tiqruna niftakru fihom fit-talb taghna.

VALLETTA : Koncetta Min.toff, Orrum Patri Dionisju Mintoff. Rafel Arnaud. Karmela Borg. Kamnela u Gu±eppi Arnaud. Guieppi Galea. M•anwel Fenech. Edgar Cesario. Alfonzo Sciberras. Cemm u Pawlu Schembri. Govanna Balzan. Ol­ga Milfs;ud u Anna Mi\fsud Ellul. Marija Tereza Fenec!h. Pawlu Fe­nech. Gio Maria Cami'Ileri. Gw•na u DUIIllinlku Mifsud. Sp:ridione, Kar­melina u Su.or Ka.rmelina· Paris. Salvu u Pawlu ·Cordina. Govannj Mif­sud. Mary u KamneJina Mifsud. Paw­lina u Kamnelina Sultana. Maria At­ta-rd. Gu±eppa Mifsud. George, Do­men:co u Ol.ga Mifsud, Gu±a· u Mej­tin Caruana. France!!co BUJgeja. Raf­faela Zammit. Bersabea Cach:a. Guzeppi u MaDgerita Vella. Koncetta· De;battista. Margerita Srt:·ella Haw­wek. Anj·eie Axis.a . Harry u Paul Frendo Azzo1pardi. EJ'Igardo, Raffaele u E ,lena Frendo.

BIRKIRKARA: Salvu Duca. Guzeoppi Albela. Lazzru Mallia. To­nina Ciappara. Suor Benigna. Salvu Gauc·. Karmnu Micallef. Gu±eppi Falzon. Bertu u Marij.a Sammut. Govanna u Anna Briff.a. Tereza Bonnici. Frangi.sku u Angla · Grima. Filome•n.a Bonnici. Mo-s·~, Karmela, Frangisku u Rozina Zarb. Miik·i·el u Pawla Fen.ecih . Bertu Gauci. Fran­'gis.ku Borg. Berta Bor:g. Grazia Gauci u Erwieh Mins·ija. Frang1sk•1 Farrugia. Karmela Aibe·lia. Guzepp1

32

u Gejtu Camilleri. Kos.tantinu At­tard. Frangis·ka Sammut. Margerua u G.anni Cassar. Guzeppi Michelina. Alfonzo Gatt.

MGARR: Censu, Filomena, Gu­Z,eppi, N atalina Sti;vala. Censu Grima. Erwieh Minsijin. Katarina BUJhagi.ar. AL•ce Musc.at. Pawlu Grirrna. Marjanna Cordina. GU!Zeppa Grixti. Annunzjata Pulis. Koncetta Parnis.

MARSA: Censu, Margerita, Ed­wardu, Guzeppi, Carmelo u S.ave­rin.a Gatt. Guzeppi Xerri. Emi1ja u Anglu Delbono. Ganni u Rozarja Vella. Joseph Ba.lda1~dhino. Jolanih AJtta.rd. Gooeppi u Koncetta Bal­dacchiillO. Guzeppi u Koncett.a Pu­Ecino. Guzeppi Micallef. Margerita MieaUef. Karmnu Micallef . Rafe.l, Paw'lu u Manwel Brinca1t. RegiiJa Cini. Pawlu Cini. M.ki.el Cassar. Jane MUJs•eat. M•argerita u Karmni Pari·s. Gui·eppa Katarina, Manwela u Guzeppa Agius.

HAtMRUN: Marija u Pawlu Mus­cat. Guzeppi Coleiro. Govanna u Maillwela Magro. Bewtr2ce, Guzeppa, Alice u Evelina Bulhagiar. Guditta, Rnzarja u Lucija Borg. Guieppi, Valentina, Ma~rjanna, Lucija :1

Marylen·e Sammlllt. Voleiro, Suni, Doris, Assuero, Remig u Agostino Museat.

SAN PAWL IL-BAHAR: Kl~­

menbn.a u Frangisku Xuereb. Gak­bu u Margerita Tay1or. Manswetu u Fililppu Cass•ar. Guditta, Rebekka, Rutlh u Filormena D'Emanuele, K a­tarina, Alessio. KaDmnu u Kat.arina Borg CM"dona.

SAFI: Censu u Karmnoi Zeraia. Marij~a u Anna Mifsud. Marija Meli Censu, Paeifiku u Anglu Zerai.a. Marija Cutajar. ~elina Vella. Ganni Vella. Mart,inu Cuta:jar. Kar­me1a u Anna Spiteri.

BIRZEBBUGA: Salvinu, Ganni u La~wrenz Grix,ti. Salvinu Cami!.leri. Censu u Tereza Arbela. Guzeppi N a­vaN a . Serafina u Kerulbina Mifsud. Arugelika u Bernardetta Coleiro. Miansweta u Bonaventura BaldaiC­chino. Bernardino u GUJido Vel'la. Fi ltomena u Ka tar ina Vella.

MELLIEHA: Pawla, Manwela u Kammela Borg. K~ristinu u Marijc1 Sant. P·awla u Rosy Xuereb. Dora Barto1o. Mary Mifsud. Salvu Mifsud. Tonina Fenecb. Valentina u Rebek­ka Salvadori. Guzeppi Axiak. Man ­wei Casrsa~r.

MOST A: Ruh Milnsija. Marij•a, Polly, Frangisku u Govanna. Degua­ra. Santu u Karmela Buhagiar. Karmnu Pi~san: . Anna Pisani. K~arm­nu Vella. Margerita Vella. Filippo Ma,gro. Gianmari.a Mifsud. Marg·erita Xiberras. Guzeppina Magro. Sera­fina, Mansrweta, Dolm, Ivan , Filippu u Gnvanna Serafini.

KIRKOP: Ganni Grech. Guzeppa u Mikiel D~me•dh. P.asqualmo, Mar­ja=a u Manwela Oordina. Ruth Magro. Agostinu, Akkursju u Re­migju Cortis. Spiridione u Ganni Ma1gro.

MQABBA: Karmnu Barbara. Pawlu Bmg. Baldassare u As·sweru Felice. Vestra Gauci. Tereza Gatt. Gtt-azia Zammit. Tonina Zerafa. Karmnu Zerafa.

SLIEMA (Stella Maris): Manwel, Gorg, Gann1, P awliDJU, Inez u Turu Vella. Guzeppi Baldarcchino. Man-

wela u Fi1omena Clarke. Guzeppina u Vale,ntilna Kirkop. Arimate~a u Inez Bald<acdhino. Guzeppina u Assweru Vella.

GHAXAQ: Adrijana, La~wrenz, Alessandru u Marija Agius. M.tkiel, Salvu u Karmn.u Zammit. Filippu, Guzeppina., Katarina, Salvma u Fi­lomena Ma.gro. Guzeppinar, Manwela u MMija Cutajar. Koncetta Mirutoff. Aless,anidru u Egidju Mal1ia.

SENGLEA: Margerita Rizzo. K.alcidon Fava. Gweppi u Karmela Grech. Gooeppi u Karmela Bugeja. Karmela u Kavmelo Gatt. Milkiel Gatt. Tereza Xuereb. Nestu Xuereb. Frangisku Facciol. Guzeppi Caue'hi.

GHAWDEX

QA:DA: G.razja Cremona. Marija u Frangisku Attard. Angla u Salvu Grima. Gann.a u Toni Vella. Tereza u Guzeppi Sultana. Dun Guzepp Ve1la. T·ereza, A:nglu, Pawlu, Kar­melo, Kaa-mela, Ganni, Tonina, Gu­ditta, Marija u Guzeppi Xerri. Kar­mela Mizzi. Kaptan Galea. Roia, Frangis.ku, Gerita, Guieppi u Kelinu Falzon. Marija Anna Portelli. Marija Mizzi. Angla Portelli. Ganni P.orteUi. Ganni, Marija, Anglu u Karme1a Portelli. Geswalda, Sa1vu u Guie,ppi Camilleri. Dun C. Camilferi. Kar­mela u '1\mi Grima. Mikiel Mercieca. Guzeppi Xerri. Valentina Sciberras. Marija , Roza u Frangisku Cefai. Marij a Xerri. Salvu u Roiarja Said. Roia Butigieg . Sika Sultana. Go­vanna D~Emanue1e. Guze.ppa Buti­gieg. Marija Grima. Guzeppa Falzon.

Min-naita taghna nizguraw lit qra­bathom li l-erwieli ta' dawn il-mejtin giteziez ikollhom dejjem sehem mill­quddies li jitqaddes fuq il-Qabar ta' Kristu.