La Verda Vero Unua Januaro 2016

JANUARO 2016

1

Donald Trump ĉefas

la respublikaj opini-

sondoj.

Clinton timas denove

perdi la demokratan nomuman procezon.

Usono pretas por sia sekva ĝenera-la baloto la 8-an de novembro kaj por la nomunadoj kiuj elektos gekandida-tojn. La polemika, nenormala riĉulo Donald Trump preparas por rompi la respublikanan partion kaj aproksi-miĝas al la Blanka Domo dum Hillary

Clinton baraktis kontraŭ neatendita malamiko, Bernie Sanders, memdekla-rita socialismulo.

Ekas nenormala kaj malfacila vojo por anstataŭi al Barack Obama, la unuan nigran prezidenton Usono ha-vis.

Ekas la vojo al la Blanka Domo

La Verda Vero

Hispanio restas sen

registaro

Unu monaton post la ĝenerala baloto Hispanujo ne havas ĉefministron kun la tuta povo. Mariano Rajoy ne atingis la subtenon li esperis kaj malakceptis formi regis-taron post la reĝo Felipe 6-a petis al lin, dezirante siaj po-litikaj malamikoj provi for-mi alian ajn.

Kiel venki al Daiŝo?

Kial krizas la hispa-

na demokratio?

Geinfanoj mortas ĉiutage en la eŭropaj maroj kaj nenio oka-zas

Sudameriko kontraŭ la Zika-viruso

Brazilo sendos pli da 220.000 soldatojn por disdoni moskit-allogaĵojn al gravedinoj post oni la unuajn bebojn naskiĝitaj kun mikrocefalio. Salva-doro petas virinojn ne gra-vediĝi ĝis 2018.

Kiel venki al Daiŝo?

Opinio

Tiu ĉi ĵurnalo estas por vi.

Ni bezonas tutmondajn esperantistojn, kiujn volu redakti artikolon unufoje

monate. Skribu al @laverdavero kaj donu al ni

vian retleteron. Kunlaboru!

@laverdavero La Verda Vero

Malgranda ĉinia kres-

kado

La azia giganto aproksi-miĝas al la eŭropa ekono-mia kreskado. La nafto estas plej malalta ol neniam.

La ĝihadismo ankoraŭ murdas en Afriko

Ĉimonate la Islama

Ŝtato pligrandiĝis kaj atakadis proksimajn lo-kojn al Eŭropo.

En la atenco de kvar

teroristoj el Al-Kajdo

kontraŭ kafejo kaj ho-

telo en Uagaduguo

mortis 27 homoj, kun 18 diversaj ŝta-

tanecoj.

Bomba atenco en la turisma areo de

Istanbulo mortigis almenaŭ 10 ho-

mojn.

JANUARO 2016

2

„La balotkampan-

jo devos respondi la

demandojn pri ĉu

Trump estas nevenke-

bla kaj Clinton neevi-

tebla”

L unde ekas la

plej granda

spektaĵo en la mondo: la

prezidenta konkurso en

kiu ĉio estas troa. Unue,

ĝia longeco, preskaŭ unu

jaro, kaj la uzota monego,

kvar milionoj da dolaroj

por koni kiu anstataŭ al

Obama iros al la Blanka

Domo. Cirko de kelkaj

trakoj produkita pro kaj

por la televido, en kiu la

personeco de la gekandi-

datoj pli gravas ol la poli-

tikaj paroladoj.

Dum la nomumpro-

cezoj en la malgranda ŝta-

to Iovao, tri milionoj da

loĝantoj, najbaraj rekon-

tiĝoj voĉdonas en domici-

lioj aŭ en sociaj kunve-

nejoj. Ĝi estas malmulte

representema rilate al

Usono, do 94% el sia

loĝantaro estas blankuloj,

dum la nacia mezkvanto

estas 77%. Ĉijare la demo-

grafio estos decidiga. La

lando estas pli miksrasu-

la, kio kreas maltrankvile-

con en la blanka plimulto.

Sen koalicio kun forta re-

prezento de la malplimul-

toj (hispana, nigra kaj

azia) estas nepensebla

atingi la prezidentecon.

La kampanjo devas

respondi duoblan deman-

don: ĉu Donald Trump

estas nehaltebla? Ĉu la

prezidenteco de Clinton

estas neevitebla? La tre

tensia vivmaniero de la

usona societo, malgraŭ

sia ekonomia kreskado

kaj envienda preskaŭ ple-

na laboreco eksplikas kial

popolisma, miliardula

fiparolanto, kun sia kon-

traŭelita parolado, kiu ne

havis antaŭe elekteblan

rolon, daŭre gvidas la

konkurson de la respubli-

kanoj. Tamen ili malespe-

ras, ĉar ili kredas, ke li es-

tos neelektebla en novem-

bro.

La revivigitaj kandi-

datoj, en la respublikana

flanko la senatanoTed

Cruz, ultrakonservativulo

kiu baniĝas en la evange-

liista fido, kaj inter la de-

mokrata partio Bernie

Sanders, socialdemokrata

kiu nomiĝas al si socialis-

mulo, vulgaraĉa koncepto

en Usono, alligas la

mezklason bruligitan de

ekonomia recesio, kiu por

la nuna situacio kaj ĉar ne

plu estos usona revo de

ŝancoj kaj socia promo-

cio. Ilia energio devenas

de tiu ĉi potenta fonto de

ĉagreno, kaj ankaŭ de la

timo al la enmigrintoj, ti-

mo al la terorismo, kaj ti-

moj al la perdo de la uso-

na monda estreco .

Oni surprizas la le-

viĝo de Sanders, 75-

jaraĝa, maljuna rokenro-

lulo de la maldekstra kiu

neniam ĝermis en Usono.

Li logas la junularon de la

jarmila revolucio, naskitaj

post 1980, kiuj scias, ke ili

vivos malplibone ol siaj

gepatroj. Al tiuj li oferas

senpagan universitaton

kaj universalan senpagan

sanon kiel en Eŭropo,

kion li subtenus kun im-

postoj sur financaj

transakcioj. Nefarebla.

Oni pensas, ke San-

ders ne atingos la

nomumadon, sed li su-

kcesis ŝanĝi la politikan

debaton. Li emociigas ko-

mpare al la malvarmon

kaj la malmultan simpa-

tion, kiujn montras la ek-

sa ŝtatsekretariino. Clin-

ton donas sperton sed ne

emociigas. Ŝi kaŭzas mal-

fidon, distilas estintecan

odoron. Ŝi malfortas kun

la junularo, sed gajnas

kun la nigroj kaj latinoj.

Ĝi estus malfacila se la fi-

na novembra batalo estus

kontraŭ kondidato de alia

generacio, ekzemple Mar-

co Rubio, respublikana

Obama por iuj. Ĉio an-

koraŭ eblas: ekas finfine

la antaŭkalkulo.

Francisco G. Basterra estas

ĵurnalisto en El País.

Esperantigis @guillermardos.

Hillary kontraŭ kiu? Opinio

JANUARO 2016

3

K iam Francisco

Franco, eks-

diktadoro de Hispanujo

kvardek jarojn, forpasis la

20-an de novembro de 1975,

la eŭropaj landoj kaj Usono

pensis, ke denove la hispana

destino dependis de nur la

hispanoj. Ili jam kredis tion

kiam ekis la civila milito kiu

tute detruis la landon. Fran-

cujo kaj Britujo temis tiam

Germanujon kaj sian ami-

kecon kun Franco, do neniu

agis por helpi la respubli-

kon. Pro tio, oni diris, ke

„Afriko komenzis el la Piri-

neoj malsupren”. Hispanujo

neniam estis tia eŭropa ol la

plej gravaj landoj de la olda

kontinento, kaj post la mili-

to ĝi eĉ malpliboniĝis.

Fortune la elitoj de tiu

lando volis iĝi demokratio,

kaj la juna reĝo Juan Carlos

1-a trovis politikiston, kies

deziro ankaŭ estis moderni-

gi ĉi tiun landon. Suárez,

unua demokrata ĉefministro

post la civila milito, kreis

novajn leĝojn profite de sia

kondiĉo kiel ano de la faŝista

movado kaj amiko de ekle-

zio kaj releĝigis la komunis-

man partion, la socialisman

partio, ktp, kaj deprenis de

la monarko la potencon por

konsistigi novan constitu-

cion kaj novan ŝtaton.

Pro tio, la povon la

militaro havis dum dekoj

subite demokratiĝis, kaj ili

provis eviti ĝin: estis puĉo la

23-a de februaro de 1981 de

armeestroj kiuj deziris reve-

ni al la olda diktadorio, sed

ĝi malsukcesis. La lando tiu-

tempe eksuferis terorista-

tencojn de sendependenca

eŭska grupo ETA, kion

daŭris ĝis malmultaj jaroj

ekde nun. Tial la lando mal-

havis pacan, trankvilan, lon-

gan tempon ĝis nun.

La nuna krizo estas

kaŭzita de multaj kialoj. Jen

kelkaj: unue, la ekonomia

krizo. Ekde 2008 la hispana

bankoj, registaroj kaj civi-

tantoj perdis sian valoron

pro la monda krizo kaj por

troa dependenco al la kons-

truindustrio. Ok jaroj poste

ne ŝajnas plibone. Ĉu vi

scias, ke la hispana mallabo-

reco estas pli ol 20%, dum la

usona estas 5%? Kiel vi pen-

sas, ke tiu ĉi lando travivas?

Ĉu vi scias, ke la infana nu-

tromanko nun egas kaj mul-

taj da familioj havas ĉiun el

siaj uloj senlaboruloj? La

ekonomia krizo igis tiun lan-

don repensi sian vivmanie-

ron kaj kostumojn. Ĝi ŝanĝis

tute nian landon.

Due, la nuna konstitu-

cia sistemo estas olda. Ĝi

daŭris preskaŭ kvardek ja-

rojn kaj helpis konstrui pli

bonan, riĉan kaj justan so-

cieton. Sed ĝi ne tute plenu-

mas la bezonojn de la popo-

lo, nun interreta, interseksa,

interracia kaj pli memlibera.

Trie, la konstitucio in-

tence ne priparolis pri Kata-

lunio kaj sia speciala afero.

La regiono delonge deziras

referendumon por scii ĉu sia

popolo volas sendependigi,

sed la centrala registaro

malpravas, por ĝin konside-

ri kontraŭleĝan. La socialis-

ma partio PSOE kredas, ke

federacian reformon povus

helpi por plisekurigi sian

aŭtonomecon. La ĉefa deks-

tra partio, la Popola Partio,

ne konsentas, do la proble-

mo ŝajnas nesolvebla, kaj la

nuna katalunia registaro

jam diris, ke ili eĉ kon-

traŭleĝe deklaros novan ŝta-

ton en dek-ok monatoj, kio

malfaciligas iun ajn nego-

cion.

Kvare, la korupteco.

Kvankam Hispanio laŭenke-

te ne estas unu el la plej

koruptitaj landoj el la mon-

do, oni kredas malsame.

Kiam vi trovas vian urbes-

tron ŝtelante publikan mo-

non samtempe viaj gefiloj

malsatigas, vi perdas vian

fidon pri la sistemon. Oni ne

pardonas koruptecon kiam

la gento suferas. Jen kio

okazis al multaj da hispanoj.

Ili pensis, ke la politikaj par-

tioj zorgis pri si mem, kaj ne

pri la normalaj homoj. Do ili

ekis voĉdoni al aliaj novaj

partioj kiel Podemos (Ni po-

vas) aŭ Ciudadanos

(Civitantoj).

Tiel naskiĝis la kvina

krizo: politika krizo. Aperis

nova situacio post la ĝenera-

la baloto de la 20-an de de-

cembro, kie neniu partio po-

sedas sufiĉan subtenon por

sole regi, do interkonsento

necesas, sed neniu volas agi

alimaniere.

Nur fremduloj povas

pensi, ke tiu ĉi krizo estas

nova kaj ne ripetita. Ili mal-

pravas. Hispanio estas falin-

ta ekde multaj da centoj,

kun politika sistemo malre-

gulala kaj kun regionoj ĉiam

dezirante formi siajn pro-

pajn landojn.

@guillermardos

„Nur fremduloj povas pensi, ke tiu ĉi krizo estas nova kaj ne ripetita. Ili

malpravas.”

Kial krizas

la hispana

demokratio?

Opinio

JANUARO 2016

4

JANUARO 2016

5

JANUARO 2016

6

La Verda Vero