-
LA ONDOde Esperanto
Majo2008 ¹5
Celoj valoroj kaj
principoj de KEA
Denove batalo por la
germana lingvo
Horst Vogt pri “Esenco
kaj estonteco…”
Halina Gorecka
pri PV, PIV, NPIV
Sergio Pokrovskij pri
la landnomoj
Originala novelo de
Paul Gubbins
Poemoj de Gavriil
Der±avin
Literatura konkurso
“Liro-2008”
Internacia sendependa magazino en Esperanto
-
INTERNACIA SENDEPENDA MAGAZINO 2008. ¹5 (163)
Aperas „iumonateFondita en 1909 de Aleksandr Sa†arovRefondita en
1991Eldonas kaj administras Halina GoreckaRedaktas Aleksander
Kor±enkovKonstantaj kunlaborantoj Tatjana Auderskaja, István
Ertl,Dafydd ab Iago, Wolfgang Kirschstein, Aleksej Kor±enkov,Alen
Kris, Viktor Kulakov, Glebo Malcev, Floréal Martorell,Valentin
Melnikov, Sergio Pokrovskij, Aloísio Sartorato,Serge Sire, Maria
Sokolova
Adreso RU-236039 Kaliningrad, ab. ja. 1205, RuslandoTelefono
(4012) 656033Elektronika po›to [email protected]•o
http://Esperanto.Org/OndoAbontarifo por 2008Internacia tarifo: 32
eµrojOrienteµropa tarifo: 18 eµrojRuslanda tarifo: 390
rublojPollanda tarifo: 60 zlotojAerpo›ta aldono: 5 eµrojElektronika
abono (pdf): 12 eµroj por „iuj landoj
Perantoj vidu la liston sur la 27a pa•o de la februara
kajero.Konto „e UEA avko-uRecenzoj Bonvolu sendi du ekzemplerojn de
la recenzota libro,kasedo, disko k.a. al la redakcia adreso.
Eldonkvanto 650 ekzemplerojAnonctarifoPlena pa•o: 100 EUR (2000
rubloj)
Duona pa•o: 60 EUR (1200 rubloj)
Kvarona pa•o: 35 EUR (700 rubloj)
Okona pa•o: 20 EUR (400 rubloj)
Malpligrandaj: 0,50 EUR aµ 10 rubloj por 1 cm²
Kovrilpa•a anonco kostas duoble. Triona rabato pro ripeto.
Donacoj La donacoj estas danke akceptataj „e la redakcia
adreso(ruslandaj rubloj) aµ „e nia konto “avko-u” „e UEA.
Represoj Oni povas represi tekstojn kaj bildojn el La Ondo
deEsperanto nur kun permeso de la redakcio aµ de la aµtoro kajkun
indiko de la fonto.
© La Ondo de Esperanto, 2008.
“La Ondo de Esperanto” (Âîëíà ýñïåðàíòî). 2008, ¹5 (163).
Åæåìåñÿ÷íûé æóðíàë íà ìåæäóíàðîäíîì ÿçûêå ýñïåðàíòî.
Æóðíàë çàðåãèñòðèðîâàí Ìèíèñòåðñòâîì Ðîññèéñêîé Ôåäåðàöèèïî
äåëàì ïå÷àòè, òåëåðàäèîâåùàíèÿ è ñðåäñòâ ìàññîâûõ êîììó-íèêàöèé.
Ñâèäåòåëüñòâî î ðåãèñòðàöèè ÏÈ ¹ 77-9723.
Ó÷ðåäèòåëü è èçäàòåëü: Ãîðåöêàÿ Ã. Ð.
Ðåäàêòîð: Êîðæåíêîâ À. Â.
Ïîäïèñàíî â ïå÷àòü: 21 àïðåëÿ 2008 ã.
Öåíà ñâîáîäíàÿ. Òèðàæ: 650 ýêç.
Îòïå÷àòàíî â Ïîëüøå. Presita en Pollando.
‚u vesti sin „emize?En aprilo Renato Corsetti fiere anoncis, ke
al•eria gaze-
to aperigis senpage anonceton pri la ebleco lerni Esperantonkaj
ke UEA ricevis 53 petojn pri lernomaterialo. Tio memor-igas pri
kampanjo de Hans Bakker en la 1980aj jaroj en afri-kaj gazetoj,
kies rezultoj nun videblas kiel amaseta nombroda afrikaj
esperantistoj. La agado de Bakker tamen esenceestis
konscienc-trankviliga filantropio de triamondismaromantikulo kaj
•ia efiko povos esti same efemera kiel laevoluhelpo el ri„aj landoj
al la Tria Mondo. Espereble laorienti•o de UEA al arabaj landoj
daµros kaj ne montri•osnur laµvica modo. La araba mondo estas pli
grava dezertoen Esperantio ol siatempe la nigra Afriko, „ar •i
estas plievoluinta kaj •ia ekonomia, politika kaj religia rolo en
lamonda vivo „iam pli grava.
La anonceto de Corsetti memorigas ankaµ pri la anonc-egoj de la
japano Miyoshi, kiuj de kelkaj jaroj aperas tut-pa•e en gravaj
eµropaj tag±urnaloj. Nur ne atingis nin rapor-toj pri rezultoj. Tio
ver›ajne signifas, ke ili mankas, „aresperantistoj ja kutimas blovi
•is multoblo e„ la plej etajnsukcesojn. En renomaj ±urnaloj tutpa•a
reklamo kostas plu-rajn dekmilojn da eµroj. Per tiaj sumoj sa•a
kampanjopovus altiri lavangeton da informpetoj, se tio sukcesis e„
aleta anonceto en Al•erio. Kial Miyoshi ne sukcesas? ‚u nedevus UEA
aµ Eµropa Esperanto-Unio analizi, kial lapompa reklamado estis tiel
malfekunda? ‚u la presti•o deUEA ne sufi„us por persvadi la
mecenaton al rekonsideroj?Espereble tamen ne estas tiel, ke la
•isnuna kampanjookazis kunlabore kaj kunplane kun UEA kaj EEU!
Informado ›ajnas esti malfacila arto, kiun ne scias lerni„iuj.
Laµ sia koncepto e„ pli miriga ol la reklamoj de Miyo-shi estas la
absurda naivismo de iu Peter Weide, kiu antaµiom da tempo aperigis
reklamon en la UEA-organo kaj e„kreis retpa•on pri “›vit„emizoj”
kun la vorto Esperanto. Lirezonis, ke la publiko ne konas
Esperanton, pro kio esperant-istoj vestu sin per liaj ›vit„emizoj
kaj dispromenu laµ stratojpor veki la atenton de la neklera maso.
Feli„e Weide nedama•as la eksteran reputacion de Esperanto, „ar li
skribasnur sur „emizojn, kiujn neniu legas, sed estas iom
strange,ke UEA donis reklamspacon por lia banala filozofio. Devusja
esti tasko de nia monda tegmento eduki membrojn ankaµpri tio, kia
informado estas sencohava. Eble temis tamen pritio, ke UEA taksis
la inteligenton de la legantoj sufi„e altapor vidi la banalecon kaj
prenis el la iniciato •ian solaneblan utilon, la anoncpagon.
Fine ni gratulas al UEA pro •ia kandidatigo por
laNobel-pacpremio. ‚i-jare tio rezultigis multe da publico,„ar ne
nur esperantistoj zorgis pri tio, sed ankaµ iuj propon-intoj mem
diskonigis sian faron. UEA ver›ajne ne bezonasfari planojn pri la
uzo de la grandega premio, sed sole laricevita informa efiko estas
bela donaco al la 100-jara aso-cio komence de ties jubilea jaro.
Restas enigmo, ke •i memne donas pli laµtan atenton al sia jubileo,
sed tio estas aliarakonto.
Komitatano Z
La kovrilpa•a foto, afable disponigita de UEFA, memor-igas, ke
la 21an de majo 2008 Moskvo akceptos la finalon dela ‚ampiona Ligo.
‚u Moskvo akceptos post du jaroj ankaµla esperantistan
mondkongreson?
Vortoj de Komitatano Z.
-
Temo 3
Laµlonge de la tuta jaro 2007 okazis en Kataluna
Esperanto-Asocio diskutoj pri teksto fiksanta •eneralan starpunkton
dela asocio, kiu permesos antaµenirigi strategian planon. La
tutaprocezo estis farita unue de komisiono, kiu kolektis ideojn
enpluraj debatoj okazintaj dum la jaro en naciaj
esperanto-ren-konti•oj. En septembro, unua versio de la teksto
estis dissend-ita al la du retlistoj de katalunaj esperantistoj
(por junuloj kajplena•uloj) por kolekti ideojn, kaj en oktobro oni
samcelediskonigis malneton sur la pa•oj de Libera Folio, kiu
vekisri„igan debaton. En januaro, nova versio estis denove
distri-buita en la retlistoj, februare la tekstoproponon oni sendis
al latuta membraro kaj fine, en marto, la asembleo de la
asocioaprobis la definitivan tekston.
Kataluna Esperanto-Asocio deziras esprimi siajn celojn,valorojn
kaj principojn. Nia agado estas bazita sur la aplik-ado de la
rajtoj agnoskitaj en la Universala Deklaracio deHomaj Rajtoj, en la
Universala Deklaracio de la KulturaDiverseco, en la Universala
Deklaracio de la Lingvaj Rajtojkaj en la Manifesto de Prago. Por
atingi niajn celojn, kielvivanta parto de la popolo, ni laboras
kune kun la landa sociareto, kaj ni same kunlaboras kun la
institucioj, ne perdantenian sendependecon nek nian identecon.
Celoj de la Asocioa) Disvastigi en la katalunlingva teritorio
esperanton, kiel
neµtralan internacian helplingvon, kiel la plej bonan eblon
porlingva demokratio, garantiantan la valorojn de la lingvaj
raj-toj, de la lingva diverseco kaj de la rajto al plena
komunikadointer homoj kun malsamaj lingvoj.
b) Instigi en la katalunlingva teritorio la uzadon de lapropra
lingvo kaj diskonigi la katalunan kulturon en la mondokaj aliajn
kulturojn pere de esperanto.
Valoroj de la Asocioa) La lingvaj rajtoj, komprenataj kiel
nedisigebla komple-
mento de la homaj rajtoj.b) La lingva diverseco, komprenata kiel
esenca parto de la
kultura diverseco.c) La rajto al plena komunikado inter homoj
kun diversaj
lingvoj, kiel rimedo por venki la antaµju•ojn, survoje al
pac-kulturo.
Principoj de la AsocioEn nia aktivado por la lingvaj rajtoj ni
konsideras, ke:— La lingvaj rajtoj, disvolvitaj surbaze de la
homaj
rajtoj, estas esenca elemento de libereco kaj de paco.— La
egaleco de lingvaj rajtoj de la individuoj kaj de la
komunumoj estas esencaj por tiu celo. Nenio devas
miskom-prenigi, ke ekzistas lingvoj pli taµgaj por difinitaj celoj,
kvan-kam la plej privilegiitaj tavoloj de la hegemoniaj
komunumojkaj de tiuj asimilitaj ofte instigas tion pensi al multaj
homojper sia ekonomia, politika kaj milita potenco aµ pro sia
pres-ti•o.
— La diverseco estas garantio de kultura ri„o. La sen-nombraj
formoj fari kaj diri estas parto de la komuna homahereda±o, trezore
akumulita dum jarmiloj. Ni volas kontribui alla vivtenado de la
kultura diverseco kaj, aparte, de tiu lingva.
— La komunikado inter la diversaj komunumoj estasnecesa por
interkonati•o, helpanta al la libereco de „iu el ili,kio estas
fundamento de paco. La flueco de komunikado inter
la komunumoj kreskigas senton de solidareco kaj samtempeebligas,
ke la diversaj kulturoj komplemente ri„igu unu laalian. Ni volas
kontribui al tio, ke la informfluoj fari•u veremultflankaj.
— Ni konsideras nesufi„a la celon korekti la preskaµ-monopolon
de unu nacia lingvo en la monda interkomunik-ado per oligopolo de
kelkaj lingvoj.
— Ni konsideras la konceptan kaj valoran dividon interlingvoj
internaciaj, naciaj kaj regionaj, manifesti•o de lingvaimperiismo.
Neµtrala lingvo, kiel esperanto, povas agi kielponto, favorante kaj
substrekante la plenan egalecon de lalingvoj.
— La uzado de neµtrala internacia helplingvo, aµ inter-lingvo,
ne devas negative influi la „iutagan vivon de la lingvajkomunumoj
kaj oni devas •in rezervi, pere de taµga konsciigokaj trafaj
lingvopolitikoj, por specifaj funkcioj, por ne dama•ila ekologian
ekvilibron inter ili. ‚ion, kion povas plenumi lalokaj lingvoj, ne
devas plenumi la tutmonda interlingvo.
— Por kontribui al tiu ekvilibro, ni konsideras necesapozitivan
diskriminacion por atingi la normaligon de laminorigitaj lingvoj en
ties medio aµ teritorio kaj tiel defendi lalingvan diversecon.
Krome, ni pledas por la rajto de la enmi-grintoj lerni sian
denaskan lingvon, inkluzivante •in en larajton je movo de la
homoj.
— La uzado de neµtrala interlingvo, apud tiu propra,
neekskludas, sed favorigas la uzadon de aliaj lingvoj danke al
latempo›paro per la lernado de ponta lingvo kaj al la disvastigode
la konscio pri egaleco, valoro kaj respekto por la lingvadiverseco:
ni opinias, ke dezirindas instigi la lernadon defremdaj lingvoj,
„efe de tiuj geografie kaj kulture proksimaj.La pasiva plurlingveco
estas taµga eblo por helpi la komp-renon de pliaj lingvoj sen
dama•i tiun propran.
— La uzado de interlingvo neµtrala kaj facila estas grava,sed
malsufi„a per si mem. Kvankam •i estas praktika pruvo dela egaleco
inter la lingvoj, kaj ni konstatas, ke tiu justocelaperspektivo
enradiki•as en konsiderinda parto de la esperan-tolingvanoj, ni
konsideras, ke gravas la plua edukado al lavaloroj de la diverseco
kaj de la egaleco de rajtoj, specifede tiuj lingvaj.
(Traduko de la teksto aprobita de la asembleo de
KatalunaEsperanto-Asocio, la 1an de marto 2008.)
Esperanto-stando en la tradicia asocia foiro kadre de la Nacia
Tagode Katalunio (Barcelono, 11 sep 2007)
Celoj, valoroj kaj principoj de Kataluna Esperanto-Asocio
-
4 Eventoj
Feli„an Paskon!
La 23an de marto, je la romkatolikaPasko, post sia tradicia
mesa•o en laplaco Sankta Petro, Papo Benedikto la16a diris
bondezirojn en 63 lingvoj.
En Esperanto li diris: “Feli„anPaskon en Kristo
Resurektinta”.
La bondeziron en Esperanto (post lasamoa kaj antaµ la guarani’a
kaj lalatina) atendis grupo da esperantistoj,gvidataj de Giovanni
Conti, kiuj, tradi-cie „eestas Paske kaj Kristnaske, en laplaco
Sankta Petro.
Sub pluvego ili levis panelojn kiujkonsistigas la vorton
Esperanto. Sed prola fortega pluvo ne eblis resti
longtempestarantaj: ili levis la panelojn nur ekde lakomenco de la
salutoj •is ilia fino.
Kelkaj televidoj (ekzemple, Euro-News) montris la grupeton.
Laµ www.ikue.org
En konferenco de lingvotestistoj
UEA kaj ILEI reprezentis 10–12 apr2008 en renoma internacia
konferencoen Kembri•o (Britio) Esperanton kaj laellaboratan novan
internacian lingvoek-zamenon de Esperanto, kiu konformasal la
postuloj de la Konsilio de Eµropokaj difinas lingvokonajn
normojn.
Temas pri konferenco de Asocio deLingvo-Testistoj en Eµropo
(ALTE),sed inter •iaj partoprenantoj estas ekza-menfakuloj el la
tuta mondo. Krom fak-prelegoj, grupkunsidoj, pritraktado dediversaj
aspektoj kaj socia rolo de latestado de fremdlingva kono,
prezent-i•is ankaµ la ebleco konati•i kun geko-legoj el presti•aj
edukinstitucioj kajinternaciaj fakorganiza±oj.
La novaj ekzamenoj de UEA kajILEI laµ la Komuna Eµropa
Referenc-kadro (KER) estas ellaborataj en nivelojB1, B2 kaj C2
kunlabore kun la ‹tataLingvoekzamencentro (ITK) en Buda-pe›to, kie
Esperanto trovi•as inter la›tate rekonataj fremdaj lingvoj kaj
kadrede ties ekzamensistemo havas la samajnrajtojn kiel la aliaj
fremdaj lingvoj. Plur-mil kandidatoj estas testataj „iujare en
lamenciitaj niveloj en la t.n. dulingva(hungara-Esperanta) versio
de la lingvajekzamenoj.
En la konferenco de ALTE parto-prenis Zsófia Kóródy, la
vicprezidantode ILEI. ‹ia partopreno provizis al UEAkaj ILEI bonan
okazon por sperti•i enne-esperantista faka medio, ekhaviinformojn
pri novaj esploroj kaj lerni prila daµra evoluo de internacia
lingvo-testado.
GK UEA
Oma•e al Zamenhof
‚i-jare la 91-an mortodatrevenon deLudoviko Zamenhof oni oma•is
enBjalistoko la tutan tagon.
Komence en la Junulara Kulturdomookazis malfermo de la
ekspozicio “Bja-listokaj infanoj ilustras la Esperantaneldonon de
la libro Re•o Ma„jo la I-a deJanusz Korczak”. La libro estos
a„et-ebla dum la 93a UK en Roterdamo.
Poste apud la monumento al Ludovi-ko Zamenhof okazis
manifestacio deesperantistoj kaj amikoj de Esperanto.Venis ankaµ
pli ol 130 lernejanoj, kiuj la14an de aprilo kun voja•gvidantoj
vaga-bondis tra la urbo laµ la spuroj deZamenhof kaj Esperanto.
La plej malgrandaj bjalistokanoj ella Infan•ardeno ¹52 (kie oni
instruasEsperanton) sendis en sapvezikoj alvo-kon al la „ielo. Tre
serioze subtenis ilinla estro de la urba konsilantaro LeszekKusak
kaj la vicurbestro de BjlaistokoAleksander Sosna, kiuj kun
honoraakompano de urbaj gardistoj venis pormeti florojn (vidu sur
la supra foto).
Vespere, en la kafejo Fama ni parto-prenis la malfermon de la
unua ekspo-zicio de Zamenhof-Muzeo Esperanto eneµropaj gazetoj.
Poste en la sama kafejoBarbara Pietrzak prelegis pri Esperantoen
medioj.
Fine oni komune spektis sur grandaekrano la Esperantan version
de la filmoPoto da oro, faritan de Bjalistoka Tele-vido pri
bjalistokaj esperantistoj el laintermilita tempo.
Ela Karczewska
La Fina Venko … en unu enketo
6 mar 2008 aperis finrezulto de laenketo Kiu lingvo por Eµropo?
de laaµstra taggazeto Der Standard:
7783 vo„oj por Esperanto (65,9%)1398 vo„oj por la germana
(11,8%)1258 vo„oj por la angla (10,6%)847 vo„oj por la franca
(7,2%)292 vo„oj por la gepatra lingvo
(2,5%)123 vo„oj por aliaj (1%)116 vo„oj por la hispana (1%)
Leopold Patek
Granda intereso de ±urnalistoj
Je 31 mar 2008 al la Tutmonda Kon-greso de
Esperantistoj-‡urnalistoj, kiuokazos fine de majo en Vilno, la
„efurbode Litovio, ali•is 164 esperantistoj el 35landoj. La plej
multaj (52) estas el lakongreslando Litovio, sekvas Pollando(21),
Ruslando (12), Germanio kaj Sve-dio (po 6).
La kvanto da ali•intoj jam superis laplanitan kvanton (100
eksterlandaj kaj„. 30 litovaj esperantistoj), tial ali•oj neplu
estos akceptataj, krom eventualekelkaj speciale invititaj
personoj.
‚ar venis tro multaj sinproponoj porkontribui al la kongresa
programo, ne„iuj proponoj estis akceptataj.
Povilas Jegorovas
Zamenhof en loteria bileto
La portreto kaj la nomo de Zamen-hof ornamos venontan
loteribileton de lahispana blindulara organizo.
La Organizo de Hispanaj BlindulojONCE estas certe unu el la plej
sukcesajen la tuta mondo, pro siaj laboroj en laintegri•o de
blinduloj en la socio. Gran-da parto de la sukceso ›uldi•as al
tiesloterio, tre konata en la tuta lando per lanomo Cupón. Tiu
kupono, vendata „iu-tage, kaj kun specialaj premioj en difini-taj
tagoj de la semajno, montras fojespecialajn bildojn kun diversaj
motivoj.
17 maj la kupono portos la portretonde D-ro Zamenhof, kun la
teksto, “L.L.Zamenhof, creador del esperanto, pre-cursor en la
creación de un mundo paratodos”, kaj apude “2008, Año
Inter-nacional de los Idiomas” (“L.L. Zamen-hof, kreinto de
Esperanto, pioniro en lakreado de mondo por „iuj. 2008, Inter-nacia
Jaro de la Lingvoj”).
‚i tion iniciatis laborgrupo, kiu en lasino de Hispana
Esperanto-Federacioorganizis diversajn agadojn por la kun-memoro de
la Internacia Jaro de Lingvoj2008, koincide kun la centjari•o
deUEA. Grandan meriton oni ›uldas al lademar›oj faritaj de nia
samideano PedroZurita, kiu dum multaj jaroj okupis lapostenon de
•enerala sekretario en laTutmonda Unui•o de Blinduloj.
Hispana Esperanto-Federacio
-
Eventoj 5
Internacia Iberia Renkonti•o
14 mar kunvenis preskaµ cent espe-rantistoj el pli ol sep landoj
en Benicàs-sim (Valencilando), por tri tagoj, okazede la Internacia
Renkonti•o 2008, orga-nizita de la Kataluna Esperanto-Junula-ro.
Temas pri la kvara Iberia Renkon-ti•o, kiun „iujare vice
organizasKataluna Esperanto-Junularo, PortugalaEsperanto-Junularo
kaj Hispana Espe-rantista Junulara Societo.
La organizantoj „i-foje volis substre-ki la plurlingvecon de la
duoninsulo peruzado de la sep aµto†tonaj lingvoj de laregiono en la
TTT-ejo, afi›oj kajT-„emizo, krom kompreneble ankaµesperanto.
Per la nom›an•o de “iberia” al“internacia” la organizantoj celis
kajinternaciigi la „efe regionan renkon-ti•on, kaj pli multe
konsideri la ne-espe-rantistan publikon, kio evidenti•is en
laprogramo.
Por pli bone konigi la lokan kulturonal la alilandanoj, la
organiza teamo pre-paris montron kaj atelieron pri distingajlokaj
kulturaj trajtoj, i.a. pilota valencia-na (pilkoludo) kaj albaes
(improvizitajpopolkantoj). Komencantoj kaj progre-santoj povis •ui
la esperantan preton enkelkaj prelegoj esperantlingvaj, ekzem-ple
pri komputila aµtomata tradukadoesperanten kaj pri monfluo en
mondaekonomio. Debatoj kaj atelieroj perme-sis al „iu praktiki la
lingvon, diskutantepri minoritataj lingvoj aµ pri la gramati-ko de
esperanto. La lokanoj povis parto-preni kurson de la rumana, kaj
ankaµunu el la „efaj amuza±oj de la renkon-ti•o: la koncerto de
JoMo. ¤i okazis encentra placo de la urbo, kie urbanoj mireatentis
la koncerton. Li kaj elektronikajmuzikistoj dancigis, saltigis kaj
›vitigispreskaµ „iun partoprenanton kaj kelkajnlokanojn dum pli ol
du horoj.
Tage, responsulo atentis budon kunpluraj libroj, esperantaj kaj
lingvorilataj,dum la tuta sabato.
Sabate nokte la esperanta etosodaµris en trinkejo •is ties
fermo, porposte iri al la pla•o spekti stelojn trateleskopo.
Diman„e plu daµris progra-meroj por stelemuloj, kaj granda
grupoiris al la apudurba planetario per buso.
Jen, eksterlandanoj refirmigis sian›aton al la marbordo
mediteranea, lakomencantoj konis pli proksime la espe-rantan
movadon, kaj •enerale „iuj parto-prenintoj jam atendas la sekvan
IberianRenkonti•on, venontjare laµvice oka-zonta en Portugalio.
Lluís Batlle
Rekorde malgranda kongreso
Malgraµ materiaj malhelpoj, la 63akongreso de SAT-Amikaro
(Antonio,22–25 mar 2008) esti•is tre kontentiga,kvankam kun rekorde
malmultaj ali•-intoj (85). Tamen pli ol 20 aliaj esperan-tistoj kaj
neesperantistoj vizitis la kon-greson „efe dum la muzikaj
vesperoj.
El labora vidpunkto eblis pritraktikaj antaµenigi projektojn por
pliefikigode la asocia agado. Al tio aldoni•iste†nikaj laborgrupoj
por krei pliajnkompetentulojn pri retejmastrumado kajenpa•igo. Ni
aparte rimarkis junajn for-tojn, kiuj deziras enga•i•i, tri en
laestonta komitato, pluraj en aliaj agadoj.
La kultura programo estis sufi„eri„a. Kvar diversstilaj
koncertoj (legu laapudan tekston de Flo), prelegoj pri“Kultura
valoro de Esperanto” (A.Cher-pillod), “Muziko kaj
Esperanto”(F.Martorell), debatoj pri “Privatigo deedukejoj” kaj pri
“La rolo de edukejojpor kontraµstari la forpelon eksterlan-den de
homoj sen legitimiloj”…
La tuttaga ekskurso ne estis tuteneµtrala. Ja, la vizitantoj de
la NaciaMuzeo pri Enmigradohistorio kaj de laVincena Kastelo
profitis la okazon porsendi leteron al la prefektejo, demand-ante:
kial malaperis memorplato pri lanaµ oficiroj „i tie mortpafitaj
post la finode la Pariza Komunumo…
Du faktoroj ebligis la glatan kaj bon-humoran disvolvi•on de
tiuj kvar tagoj.Unue, ni ree (kiel por la lasta SAT-kon-greso) •uis
grandegan helpon de la kul-tura respondeculo de la restadejo,
kiuentuziasmas pri starigo de Esperanto-kurso tie. Kaj due, la
„eestantoj ne estisklientoj, kiuj venis por ricevi menditanservon,
sed komprenemaj kamaradoj.
Vinko Markovo,Juliette Ternant, Thérèse Pinet
La muzika kongreso
Kvankam la kongreso de SAT-Ami-karo kunigis „i-jare nur centon
da perso-noj (kutime estas „. 300), la kongresanoj•uis altkvalitan
muzikan programon.
Malfermis la artan programon sabatevespere triopo klasika La
Kuloj, kiu pre-zentis belajn klasikajn ariojn kaj popo-lajn
muzikojn. Lino Markov gitaristokaj akordionisto, Klero Ruseto „e
aldo,kaj Umbajo Majstorovi„o „e hobojomajstre kaj profesie
plezurigis la„eestantaron.
Post mallonga paµzo La Pafklik en lakomenco kun la pariza repulo
Cerna dela hiphopa bando Synaps malfermis lahiphopan parton de la
vespero, kaj iliagangstera repo esperantista ne timigiskelkajn
malpli junajn gesinjorojn… Larepo de La Pafklik vere efikas, kaj
seesperantistoj ne komprenas ilian humu-ron, kiam ili kantas: “Ni
lernis esperan-ton nur por insulti vin”, aµ “Esperantoestas mafio”,
aµ “Mi ali•as al polico”,do tiam necesos reeduki esperantistojnje
acidaj kaj polemike provokaj ver-soj… La Pafklik nun preparas
propranrepan albumon…
La diman„a spektaklo kun ‡ak LePuil estis tenera kaj humura,
kvankamArmela la edzino de ‡ak suferis laantaµan tagon krurrompi•on
kaj estisenhospitaligita.
‡ak prezentis al la publiko la reper-tuaron de la disko Mi
estas, kiun pluraj„eestantoj kunkantis, kaj tute novajnkantojn… La
spektaklo estis sukcesa kajhomoj volis pli… ‡ak revenis
trifojerekanti post bisa aplaµda tumulto…Barda franca stila kanzono
e„ en espe-ranto pla„as al la francoj…
La surprizo venis lunde vespere kunDuoble Unu, kiun nur
malmultaj espe-rantistoj konas. Duoble Unu voja•igis
lakongresanaron tra la mondo kvazaµ enmuzika teatro.
Ili talente „armis la publikon perdiversstila popolmuzika
repertuaro enesperanto kaj en aliaj lingvoj… Iliaspektaklo ›ajnis
mallonga, kvankam •ipreskaµ dum du horoj tenis la spektan-tojn…
Multaj emocioj trakuradis dumla spektaklo, ridoj kaj tristo
alternis…Infankantoj kaj tre gravaj kaj seriozajtemoj…
Kompreneble ili prezentis la novandiskon Sen lim •is… kaj mi
rekomendasal tiuj kiuj jam havas la diskon vizitiilian spektaklon …
Estas vere komple-menta plezuro!
Kongresumadis muzike por viFlo!
-
6 Eventoj
Humphrey Tonkin, Blazio Vaha kajJohn Wells. Kelkaj el ili
prezentas prele-gon ankaµ al neesperantistaj kolegoj.
13-17 sep 2008 denove ebloskomenci la studojn. Ni atendas
kandida-tojn, kiuj jam bone parolas la lingvonkaj havas
universitatan diplomon. Lastipendioj de ESF ebligos partoprenonde
kelkaj gestudentoj kiel •is nun. Eblasali•i ankaµ al la paralela
unujara instru-ista trejnado de UAM-ILEI.
La Interlingvistikaj Studoj festossian dek-jari•on 18–19 sep per
solenainterlingvistika simpozio. La apero de launua lernolibro de
la studoj estas plana-ta por la aran•o. Ni bonvenigas ankaµ„iujn
interesi•antojn por la abunda pro-gramo, kiun eblas ligi kun la
posta kul-tura aran•o Arkones (19–21 sep), sameen PoznaŒ.
Informoj: [email protected] Koutny
Internacie kaj interkulture
4–6 apr 2008 en hungara urboMiskolc okazis internacia
renkonti•olaµ invito de la esperantistaj geedzojAdrienne kaj László
Pásztor. Universi-tato de la tria a•o el Nowy S¹cz kajHalina Komar
(prezidantino de PEA)okazigis partoprenon de poloj.
Ni vizitis la urbon Abaujszántó, kietrovi•as muzeo de Kálmán
Kalocsay —eminenta esperantista verkisto, kiunaskigis en tiu
loko.
Ni vizitis ankaµ la urbon Miskolc kajrenkonti•is kun la honoraj
prezidantojde HEA d-ro Endre Dudich kaj d-roGyörgy Nanovfszky.
Krome okazisvizitado de vinkeloj kun vingustumado,banado en la
terma kaj grotbanejo,vesperman•o kun cigana muziko, dan-cado kaj
kantado en la pola, hungara kajEsperanto.
Magdalena Tatara
Interlingvistikaj Studoj en UAM
En 1998 komencis siajn studojn priinterlingvistiko la unua grupo
en la Lin-gvistika Instituto de la UniversitatoAdam Mickiewicz
(PoznaŒ, Pollando),kaj „i-jare en septembro finos siajn stu-dojn la
tria grupo. La postdiplomaj stu-doj kun sia ekstera formo (du
intensajsemajnoj en „iuj 3 jaroj) altiras parto-prenantojn el
multaj landoj: la lastangrupon konsistigis komence 26 gestu-dentoj
el 13 landoj de Pollando kaj Ger-manio •is Japanio kaj Irano. La
mult-nacia partoprenantaro nature kontribuasal la interkulturaj kaj
kontrastaj studoj.
La postdiploma studado donassuperrigardon pri •enerala kaj
aplikatalingvistiko, fokusi•as al internacia kajinterkultura
komunikado, traktas inter-naciajn lingvojn kaj planlingvojn
kajdetale okupi•as pri gramatiko, literatu-ro, kulturo kaj historio
de esperanto. Enla tria jaro eblas speciali•i pri komuni-kado,
lingvistiko, literaturo, tradukado,planlingvistiko aµ pri
lingvopedagogio.Pro la metodika formado la Studoj rice-vas
specialan rolon en la instruista trejn-ado. Al tio kontribuas ankaµ
la kunlabo-ro kun ILEI dum la lasta studjaro. Prosia komplekseco la
studoj estas unikaj.
La instruistaro same estas internacia:mem la surloka stabo:
Michael Farris,lingvisto; Bradio Moro, interlingvisto;Zbigniew
Galor, sociologo; kaj IlonaKoutny, la fondinto kaj gvidanto de
laStudoj. Polaj fakuloj estas enga•itaj kielMaria Majerczak,
metodikistino el laJagielona Universitato (Krakovo), poe-tino Lidia
Lig¾za kaj literaturistoTomasz Chmielik. Enkadre de la Studojgvidas
kursojn elstaraj esperantologoj:Vera Barandovska-Frank, Vilmos
Ben-czik, Detlev Blanke, Michel Duc Goni-naz, István Ertl,
Aleksander Kor±enkov,Katalin Kováts, Aleksander Melnikov,
Denove en la Paraiba Valo
Pli ol 80 samideanoj el diversajurboj de Brazilo kunvenis la
lastan mar-tan diman„on en la Jura Fakultato de laUniversitato
UNIVAP en la urbo SãoJosé dos Campos, ›tato São Paulo, oka-ze de la
71a Renkonto de Esperantistojen la Paraíba Valo.
En tre komforta ejo de la Fakultato,la vicrektoro, prof-ino
Fátima Manfredi-ni, salutis la „eestantojn kaj informis, ke›i
intencas lerni Esperanton.
12-persona teamo de lokaj aktivuloj,sub la gvido de Eni
Oliveira, fervore kajkompetente preparis komputilajn pre-zentojn,
sonaparatojn, dokumentajntekojn, libroservon kaj…
bongustajnlun„ojn.
Altnivele prelegis: Isis Pitton (Psi-kologio: infanoj antaµ
funebro); Guil-herme Jardim (Instruado de Esperanto alinfanoj);
José Progiante (Filozofio: lapluraj signifoj de Amo); James
Pitton(Esperanto-historio: partopreno deZamenhof en Universalaj
Kongresoj);José Tenório (ILEI kaj eblecoj de lerna-do per
interreto); Osmar Alves (Flago-scienco).
Ensemblo Hilário Martins prezentisoriginalajn ciganstilajn
kompona±ojn.
Oni anoncis, ke la sekva Renkontookazos en la urbo Três Rios,
›tato Rio,17–18 maj 2008 kune kun la ›tata kong-reso.
Paulo Sérgio Viana
UK en Moskvo: la granda esploro
La ¤enerala Direktoro de UEAOsmo Buller planas en la dua duono
demajo viziti Moskvon. La celo de la vizi-to estas esplori la
pretecon de la urbopor akcepti Universalan Kongreson deUEA.
Interalie estas planata lia renkont-i•o kun vicurbestro de Moskvo
pri turi-smo kaj kulturaj rilatoj.
Moskvo estas rigardata kiel rezervavarianto por UK-2010, la „efa
kandidatopor kiu estas Kubo. Tamen, konsideran-te ne tre klaran
politikan kaj ekonomiansituacion de la insulo, UEA eble sentussin
pli komforta havante plian vari-anton.
Multo ankaµ dependus de la financasubteno por la aran•o, kiun
pretusdisponigi Moskva registaro. Ja sendubeMoskvo estas tre
multekosta urbo, nenur vidpunkte de rusianoj. Sen tre mal-avara
subteno (laµvorte jam antaµ-promesita) UK en Moskvo estus
prezemalloga kaj sekve finance malgajna.
Andrej GrigorjevskijLaµ Esperanto-rus-informoj
UA
M:
Ilon
aK
outn
y(s
tara
nte)
kun
siaj
stud
ento
j
-
Eventoj 7
Burundio: du sinsekvaj seminarioj
Du seminarioj okazis sinsekve enRumonge (Burundio). Dum la
unua(22–29 mar) oni plejparte lernis Esper-anton. Krom la kurso mem
laµ GerdaMalaperis de Piron, okazis prelegoj priEsperanto en la
mondo kaj en Afriko,pri la vivo de Zamenhof k.a.
Fine de la unua seminario venis Kla-rita Velikova — prezidanto
de MondaEsperanta Ligo por Sporto (MELS). ‹isukcesis kunludi en
futbalmat„o, en kiu„io estis Esperanta: piedpilkantoj, ju•-istoj
kaj spektantoj. Post la ludo semina-rianoj kaj anoj de la teamo
EsperantoFC iris al la lernejo, kie estis disdonitajdiplomoj kun
muziko kaj trinkado.
La duan seminarion (30 mar – 11 apr)gvidis Klarita Velikova, kiu
dum sianaµjara lo•ado en Suda Koreio fari•is launua eksterlanda
majstro de la 3a“Dan”, ju•isto kaj licencita instruisto deTekkjono
kaj ora medalisto en la 1aNacia Konkurso de Virina
Tekkjono-Federacio (decembro 2005).
Dum la seminario 156 junuloj akirisla bazajn pa›ojn de la korea
tradicialuktoarto Tekkjono. Dum du semajnojili lernis ekzercojn,
kiuj estas lernatajkutime dum kvar-monata periodo.
La ideo de Klarita Velikova estas, keper sporto oni povas
disvastigi Esperan-ton. Kaj per Esperanto oni povas alportikaj
elporti sportan kultura±on. Vidu:Tekkjono estas korea kulturo.
Klaritaestas bulgara virino. Burundio estas enAfriko. Sed per
Esperanto eµropaninounuafoje montris Tekkjonon al Afriko.
La Tekkjono-trejnado estas parto dela Esperanta Eduka Projekto
por Sporto
kaj Kulturo en Burundio, iniciatita deMELS. La projekto
komenci•is pasint-jare, kiam MELSanoj subtenis la burun-dian
futbalteamon Esperanto FC pera„eto de diversaj sportaj necesa±oj
por•ia partopreno dum la futbalsezonoj.
Klarita Velikova kaj la gvidantoj deEsperanto-Asocio de Burundio
renkont-i•is kun la urbestro kaj policestro deRumonge kaj kun
altrangaj figuroj en laMinistrejo pri junularo, sporto kaj
kultu-ro, inkluzive de la ministro mem. Ili „iujaprobis la
projekton kaj promesis helpila novajn agadojn de la burundiaj
junulojkaj lar•igon de la internaciaj kulturajrilatoj kun aliaj
popoloj. Naski•is ideopri Esperanto-kurso por membroj de
laMinistrejo, kiuj esprimis intereson lernila internacian
lingvon.
Hassano Ntahonsigaye
AEI oficiale agnoskita
Jean Jacques Nyenimigabo, ministropri junularo, sporto kaj
kulturo, 21 maroficiale agnoskis Afrikan Esperanto-Instituton en
Bu±umburo, la „efurbo deBurundio. La agnosko estis petita en
ja-nuaro, tuj post la inaµguro de AEI, farede la Konsulo de la
Esperanta Civito.
AEI estas instanco de Societo Inter-nacia por la Paco Universala
SIPU, tutesendependa de la ›tato. ¤ia direktoroestas Martin
Mbazumutima; la prezid-anto de SIPU estas Frederiko Nimu-bona. SIPU
organizis kun KCE la duanAfrikan Esperantologian Semajnon. DeKCE
iras libroj kaj alia materialo alBu±umburo por AEI. SIPU ali•is al
laPakto por la Esperanta Civito en 2006.
HeKo
ICH: Interlingvistika sesio
Interlingvistiko estas unu el la fakojinstruataj en la
klerigsesioj en Interkul-tura Centro Herzberg / Germana
Espe-ranto-Centro. Studado de Esperanto-literaturo, gramatiko,
historio, specifojde Esperanto-kulturo kaj movadajkonoj,
argumentado, varbado, teorio kajpraktiko de metodiko de
lingvoinstru-ado apartenas al la kompleksa oferto
porstudemuloj.
La partoprenantoj en la 37a Studse-sio komence de aprilo en la
Esperanto-urbo Herzberg kun granda interesoaµskultis la
fakprelegojn de d-ro sc.Detlev Blanke pri:
— Tipologio de planlingvoj kaj laaktuala internacia stato;
— Esperanto kiel faklingvo;— Problemoj de tradukado kaj
interpretado.La prelegojn sekvis viglaj diskutoj,
kaj ankaµ tio estas grava parto de laklerigado, ja oni lernas,
kiel argumenti,kiel esprimi sin en diversaj faktemoj.
D-ro Blanke kontribuis ankaµ al lavesperaj programoj. La
foto-prezentadokaj la interesaj personaj rakontoj pri liavizito al
Bona Espero (Brazilo) ver›ajnelonge restos en la memoro de la
aµskul-tantoj.
Alia interesa programero estis lavinseminario de unu el la
seminarianoj,Johannes Müller, kiu mirigis „iujn persiaj konoj pri
viproduktado. Komprene-ble la posta gustumado de diversaj fran-caj
vinoj kreis bonegan etoson.
Al la semajnfina klerigado estisaldonitaj ankaµ praktikaj
metodikajkonoj kun diskutoj sub la gvido deZsófia Kóródy: kiel
instrui ludante, kielplilar•igi la vortprovizon. Peter
Zilvarenkondukis al Esperanto-kulturo.
La sekva studsesio okazos en julio,dum la Kultur-Turisma Semajno
(11–19jul 2008) en internacia rondo kun parto-prenantoj el pli ol
15 landoj. Bonvenon!
Zsófia Kóródy
Escepta reklamo de Espero
5 apr la peterburga radio dissendis30-minutan intervjuon kun la
prezidantode la societo Espero Anna Butkevi„. ¤iestis la deka
programero el la priespe-ranta ciklo, lan„ita de la „efa
peterburgaradiostacio pasintsomere. Ankaµ posttiu „i programero ni
atendas aperon denovaj lernantoj, des pli ke lastfoje estismenciita
la adreso de Espero (do, fakteoni faris escepton por Espero kaj
perme-sis •ian ka›itan reklamon).
Boris Kondratjev
Per
Esp
eran
toeµ
ropa
nino
inst
ruas
kore
anku
ltur
a±on
alaf
rika
noj
-
8 Eventoj
LF: Minoritataj lingvoj furoris
“La 13an de aprilo mi pasigis bone-gan diman„on inter interesaj
homoj. Midankas la organizantojn, la prezent-antojn kaj la
publikon”, — skribas siajnimpresojn juna esploristo de la
tjurkajlingvoj de Siberio, Ar±aana Sjurjun, launuan fojon
partopreninta lingvan festi-valon.
Jam la dua Lingva Festivalo okazisen Sankt-Peterburgo, kaj •i
i•is pli gran-da kaj pli sukcesa, ol la pasint-jara.‚irkaµ ducent
personoj partoprenis laeventon, inter ili ankaµ gastoj el Mos-kvo
kaj I±evsko. La „i-jara festivaloaparte elstaris pro la prezentoj
de malplidisvasti•intaj lingvoj de ruslanda Nordokaj Siberio: la
„uk„a, la neneca, la tofa-lara kaj la tuva.
Laµ la ne tre preciza enketado (nurproksimume duono de la
„eestintojplenigis la enketilojn), la plej popularajprezentoj estis
de la lingvoj oseta(32,81% de la enketiloj mencias •in
kielvizititan), tokipono (29,69%), la japana(28,13%), la kpelea
lingvo el la Okci-denta Afriko (26,56%), la hindia (25%),Esperanto
(23,44%) kaj (po 20,31%) labelorusa, la baltaj finnaj lingvoj
deIngrio (regiono, kie Peterburgo loki•as)kaj la erzja.
Evidente vizitantoj „i-foje aspiris enla festivalo konati•on kun
“ekzotikaj”lingvoj, preskaµ ne vizitante prezentojn,ekzemple, de la
franca aµ la germana.La angla lingvo „i-jare ne estis prezenti-ta,
„ar lastmomente ne sukcesis veni •iaprezentanto.
Inter la 35 prezentitaj lingvoj lapubliko plej ›atis prezentojn
de la ling-voj nogaja, antikva persa, itala, jida,kpelea, la
ingriaj finnaj lingvoj kaj toki-
pono (pli ol duono de la vizitintoj men-ciis tiujn prezentojn
kiel plej impresajn).Plurajn laµdajn menciojn meritis
ankaµEsperanto, kiu estis bone elstarigita,kvankam ne trudata.
Dum la festivalo estis filmite multeda video-materialo, surbaze
de kiu estaskompilota dokumenta filmo. Tia filmopovus i•i tre bona
memora±o pri la festi-valo, okazinta en la Internacia Jaro
deLingvoj.
Slavik Ivanov
Esperanto-radio populara en Rio
La plej lasta bulteno de la opinison-da entrepreno IBOPE
sciigas, ke la pro-gramo Esperanto, a Lingua da Fraterni-dade
(Esperanto, la lingvo de frateco),de Radio Rio de Janeiro, vicas en
la trialoko inter „iuj mezondaj stacioj de lametropola regiono de
Rio. La ciferojrilatas al la trimonato oktobro-decembro2007. Tio
signifas la plej grandanaµskultantaron en la historio de la
prog-ramo, kreita antaµ 21 jaroj.
Tio montras, ke en la posttagmezajmardoj, kiam la programo estas
elsend-ata samtempe al •ia produktado, •insekvas 12859 aµskultantoj
po minuto.
Laµ la programestro, GivanildoCosta, tio montras la trafecon de
la stra-tegio kaj en la formato kaj en la prezent-ado de la
programo. Oni elektis popolanstilon, laµ kiu Esperanto estas
dinamike,simple kaj junece pritraktata, kun insti-go al la
partopreno de aµskultantoj.Givanildo Costa reliefigas ankaµ
lakvaliton de •ia produktanta skipo, kiukalkulas je la vo„o de Joel
Manso, unuel la legendoj de la brazila esperantistaradio, krom
Renaud Hetmanek, JulietaDulce kaj Fabiano Henrique.
La bona kvanto de aµskultantaroripeti•as ankaµ en la vesperoj de
vend-redo, kiam registritaj programoj estasree elsendataj. Je la
23-a horo, RadioRio de Janeiro trovi•as en la kvara loko,kun 6324
aµskultantoj po minuto.
Fabiano Henrique
Unufraze� UEA kunlabore kun la Alta Komisiitode UN pri Homaj
Rajtoj k kun la NRO-kontaktiga oficejo de la ¤eneva Oficejode UN
organizos 24 apr en ¤enevo sim-pozion Lingvaj rajtoj en la mondo:
laaktuala stato. (Renato Corsetti)
� Angla, „ina, franca, hispana k Eoestas la kvin subtitolaj
lingvoj de la pro-paganda klipo Yes, we can de BarackHuseyn Obama
konkuranta kun HillaryClinton por kandidati al la prezidentecode
Usono. (Heroldo de Esperanto)
� 15 feb en Bostono E-istoj José Anto-nio Vergara k Humphrey
Tonkin prele-gis en la jarkunveno de la Amerika Aso-cio por
Antaµenigo de la Scienco, de-di„ita al lingva malegaleco en la
scienco.(Esperanto USA)
� Vinko O›lak, prezidanto de la EaPEN-Centro, fine de marto
partoprenisper refera±o en la Internacia Konferencode PEN
Internacia (Bled, Slovenio) kreprezentis la E-Centron en la
kunvenode la verkistara pac-komitato. (HeKo)
� 4 apr 2008 la pollanda konsulejo enMünchen okazigis
informkunvenon“Esperanto lingvo de kulturo” lige kun laJaro de
Interkultura Dialogo k MondaJaro de Lingvoj. (Alicja
Lewanderska)
� 29 feb Seatla E-Societo denove kon-dukis klasojn kadre de
World LanguagesDay „e la Universitato de Va›ingtonio enSeatlo; tri
50-minitajn E-sesiojn parto-prenis entute 55 studentoj; dum la
tutatago funkciis E-budo en la Kultura Foiro.(Esperanto USA)
� La estraro de TEJO decidis ke lataskon de organizado de IJK en
2009havas la ‚e†a E-Junularo, kune kun Ger-mana k Pola E-Junularoj;
•i okazos 18–25 jul 2009 en Liberec, ‚e†io. (VildanaDelali¢)
� La Estraro de Ligo de SamseksemajE-istoj, pro malbona sorto de
gejoj en Pol-lando, malrekomendis al siaj membrojviziti Pollandon
okaze de la UK en Bjali-stoko en 2009. (Heroldo de Esperanto)
� La estraro de Eµropa E-Unio akceptiskiel membron de EEU
Slovenian Aso-cion de Societoj por la Internacia Lin-gvo, dum
Slovenia E-Ligo neniam ali•is,k ties prezidanto deklaris ke •i ne
inten-cas ali•i al EEU. (Eµropa Bulteno)
� Internaciisto, la organo de KolektivoE-ista Komunista, „i-jare
aperas ne pludumonate, sed nur trimonate pro pasiv-eco de la
membraro. (Internaciisto)
LF-2 en Peterburgo: Ar±aana Sjurjun pre-zentas la tuvan lingvon
(Fotis SergejAndrejsons)
Giv
anil
doC
osta
sur
post
eno
-
Tribuno 9
Kiu devas esti •enita?
Reago je revuaj tekstoj povas esti ankaµ tia, kiu trafismian
artikolon En Pollando, do nenie? en la januara Ondo.Kelkaj legantoj
opinias, ke pro •i mi devas esti senprofunde•enita, same kiel la
redakcio de La Ondo. Tute male traktas lakomentarion aliaj, kiel
Jerzy Marian, kiuj vidas en la tekstoveran priskribon de la pasinta
tempo. Do, tion, kion mi inten-cis skribi.
Jen unu el la legantoj terurigitaj far mia artikolo, kiu
sub-skribi•is modeste “Zorgopense, Romuald SkaliŒski, prezi-danto
de E.S. FLAMO en ToruŒ kaj ni „iuj”. Li sendis helik-po›te preskaµ
dupa•an manskribitan leteron al mia hejmaadreso! En •i estis opinio
ne nur lia propra, sed — laµ lia dek-laro — ankaµ tiu de lia grupo.
La titolo de la artikolo, petita „emi far la redakcio de La Ondo,
aperis sen demandosigno.Tamen, e„ se •i estus tie, tio certe ne
›an•us la opiniojn pri lateksto kaj la aµtoro. Laµ ili mi estas:
“homo konscie pri-kra„anta sian landon kaj sian nacion” (M. £aba en
LOdE,2008, ¹2); “tiu, kiu dama•as al la pola ›tato, al la civitanoj
dela ›tato, al Esperantismo, „i kaze ankaµ” (R. SkaliŒski nomede
Flamo). Ambaµ opinioj atestas, ke tiuj „i legantoj pensasper
emocioj. Do, reale kiu devas esti •enita?
‚u •enita devas esti mi — la aµtoro de la teksto? Laµ
lapriskriboj: malsimpatia ideologia antagonisto, kiu malrespek-tas
la naciajn heroojn, misfamigas imitindajn idealojn;trovi•anta
(same, kiel Pollando) nenie, pro tio ne scianta kiu liestas,
senkaµze malhonoriganta polajn naciajn gravulojn de lapasinto kaj
de la nuno kaj pro tio ne komprenanta, ke ne tiaestas Esperanta
kulturo, ne memoranta, ke laµ la BulonjaDeklaracio kaj la tuta
E-filozofio oni ne rajtas uzi Esperantonpor dama•aj kontraµ›tataj
kaj kontraµcivitanaj celoj, mifarante tion, perdis mian E-aktivulan
kaj instruistan reputa-cion.
‚u •enita devas esti la redakcio de La Ondo? Laµ tiuj „ilegantoj
la publikigo de la teksto estas afero trista kaj skanda-la, por
polaj legantoj a„a±o sentata kiel kontraµnacia rankoro;la redakcia
“komplezo” misfamigi Pollandon.
‚u •enitaj devas esti tamen la aµtoroj de la reagoj? Ili
—amantoj de frita±o el glacia±oj — emocie nuligantaj kon-traµdirojn
de reala mondo, en kiu la loko de esperanto ne estasdonita unu foje
por „iam. Ili — defendantoj de ›tata ordo sen-depende de •iaj
konsekvencoj por civitanoj kaj por esperanti-stoj, koste e„ de
vereco de bazaj faktoj el la historio de espe-ranto.
Al valoraj ideologioj de esperanto-movado apartenasmalaprobo uzi
esperanton por dama•i homojn pro ilia ›tatane-co kaj civitaneco
(pri tiu “dama•o” temis en mia teksto). Kon-traµ sugestoj de
sinjoroj £aba kaj SkaliŒski kaj la grupo Fla-mo, la Bulonja
Deklaracio, en la tria artikolo, traktas uzadonde la lingvo tute
alie. ¤i diras, ke “„iu deziranto povas … uza-di la lingvon por
„iuj eblaj celoj”. Tamen sinjoroj £aba kajSkaliŒski la Bulonjan
Deklaracion reduktas al sia falsa imagopri •i. Iliaj reagoj ankaµ
atestas, ke por ili ne havas signifonkontraµdiroj inter
›tat-civitana kaj esperantista identecoj.Ankaµ tiam, kiam la
politiko de la aktuala ›tata estraro evi-dente ofendas interesojn
de la E-movado, kiel en la periodokarakterizita en mia komentario
(al kiu apartenas la fermo dela E-redakcio de Radio Polonia), tiam
proponataj far sinjo-roj-esperantistoj £aba kaj SkaliŒski manieroj:
prisilenti, „artio •enas, ne tu›i … ne vidi, ktp. estus, laµ la
proverbo, kielmedikamentoj por … mortinto.
Zbigniew Galor (Pollando)
Por „iusemajnaj podkastoj
Kun granda plezuro mi aµskultis vian trian podkaston, kajmi •in
trovis tre interesa. Kiel en la antaµaj elsendoj, mi kon-statas, ke
viaj prononcoj estas perfektaj, kaj la disaµdigo estasbonega. Vera
muziko de la vortoj! Sincerajn gratulojn!
Mi speciale dankas s-ron Aleksander Kor±enkov pro lamencio,
koncerne min mem, kiun li afable aldonis fine de tiuelsendo. Estas
tute normale ke mi subtenu vian altkvalitanrevuon kaj vian
laµdindan laboron… Post kelkaj tagoj midenove sendos al La Ondo
monsubtenon per internacia po›t-mandato.
Estus agrable, se viaj podkastoj povus esti aµdeblaj
„iu-semajne, sed mi tute konscias, ke nuntempe tio estas
mal-facila. Tamen, kiel multnombraj aµskultantoj, mi esperas, ketiu
plezuro baldaµ efektivi•os.
Roger Siarri (Korsiko, Francio)
Per kalendaroj tra la mondo
Esperanto estas tre utila por kolekti a±ojn el la tuta mondo.Dum
la lastaj dek jaroj mi kolektas kalendarojn el la tutamondo, kaj
ekde la lasta majo „iumonaton mi montras tiu-monatajn bildojn sur
la kalendaroj en la najbara po›toficejo.
Laµ landoj pejza•oj tute malsamaj e„ en la sama
monato.Vizitantoj de la po›toficejo havas intereson pri la
kalendaroj,kaj iuj volas a„eti, iuj konfesas, ke ili unuan fojon
vidaseksterlandajn kalendarojn ktp. Dume du homoj
esperantist-i•is.
Po›toficeja estro tre bonvenigas la ekspozicion, „ar sen •ili ne
povas ornami la aviztabulon bele.
Hori Yasuo (Japanio)
Internacia Esperanto-Konferenco – 2008en Slovenio, 12–18 jul
2008
Šempeter pri Gorici / Šempeter „e (Nova) Gorica
Temo: Fernando DE DIEGO, vivo kaj verkaro
Organizanto: Orbis Pictus de Višnja Brankovi¢,� Via Parini
5,34129 Trieste, Italio�/fax +39/040 767875�
[email protected] adreso: Éric Laubacher, kasisto de
OSIEK � 1, ruede Bougainville, 78180 Montigny le Bretonneux,
Francio� +331 30 96 67 91� [email protected]
inter Ljubljana (100 km) kaj Venecio (150 km)en regiono de
najbarurboj Nova Gorica (Slovenio) kaj Gorizia
(Italio) proksime al maro kaj montaro, mondfamaj grotoj…
‚iutagaj prelegoj sekvataj de debatoj. LibroservoSuspensa
vo„donado por OSIEK-premio 2008bona internacia etoso de negranda
aran•o � favorajkondi„oj kaj prezoj � allogaj proksimaj
ekskursceloj
posttagmezaj ekskursetoj dum la konferenco
Postkonferencaj ekskursoj (dum tri tagoj) aµ/kaj kunvoja•oal 93a
UK en Roterdamo! VI ESTU BONVENA!
-
10 Tribuno
diris Hoff. — Se la Komisiono seriozas pri siaj planoj porEµropo
de Civitanoj, tiam •i devas ne plu malfavorigi lagermanan lingvon
publikigante, ekzemple, dokumentojn kajretejojn nur en la angla kaj
franca, kaj ne en la germana. Se •ivere volas, ke civitanoj aktive
partoprenu en la politika vivode Eµropo, tiam •i devas disponigi la
necesajn informojnpropralingve al ili”.
La ministro el Hessen aldonis alian pli materian
kialon.“Speciale por Hessen, kun granda eksportekonomio,
multegravas la lingva demando”, — diris Hoff. Li notis, ke
mal-grandaj firmaoj en „i tiu regiono povas esti malfavorigitaj
prola fakto, ke ili ne ricevas informojn kaj komercproponojn dela
eµropaj instancoj en la germana.
Laµ Pietro Petrucci, proparolanto de la Eµropa Komisio-no, la
germana petskribo adresi•is al „iuj eµropaj instancoj, nenur al la
Eµropa Komisiono. Substrekante la privilegiitan sta-tuson de la
germana kiel de unu el al tri “internaj” EU-lingvoj,Petrucci
bonvenigis la iniciaton kiel li bonvenigus “iujn ajniniciatojn por
promocii lingvojn”. Tamen pro tio, ke la germa-na jam estas
egaltraktata kun aliaj lingvoj, Petrucci, intervjui-ta de la
nova±servo Euractiv, ne vidis la neceson uzi “aldo-najn” rimedojn.
Laµ la Komisiono, diskutoj pri lingvapolitiko “daµras”, kaj ankoraµ
ne validas la nova EµropaTraktato. “Ni atendu kaj vidu”, — diris
Petrucci.
Denove batalo por la germana
de Dafydd ab Iago el Bruselo
En aprilo, denove estis batalo por la germana kiel oficialakaj
privilegiata lingvo de la Eµropa Unio (EU).
Grupo de 46 germanlingvaj membroj de la Eµropa Parla-mento kune
kun 18 regionoj prezentis petskribon al la respon-deculo pri
multlingvismo Leonard Orban. La germanlingvajpolitikistoj petas, ke
la germana havu egalan statuson kunekun la angla kaj franca kiel
“EU-lingvo de administrado”.
Kvankam la ideo pri “lingvo de administrado” nenie ekzi-stas en
la traktatoj pri EU, la franca kaj angla estas delongeuzataj kiel
“internaj lingvoj” de la eµropaj instancoj, kaj e„sola interna
lingvo de la Eµropa Kortumo en Luksemburgo.Praktike, „i tiu
koncepto de “internaj lingvoj” signifas, keinternaj dokumentoj
povas esti skribitaj de funkciuloj en laangla kaj teorie ankaµ en
la franca. Tamen lastatempe la nom-bro de dokumentoj de la Eµropa
Komisiono originale skribitajangle superis 90% laµ statistikoj pri
tradukado. Fronte al lasuperregado de la angla, germanaj
politikistoj jam longe pro-vas “denove” starigi la germanan kiel
superregan lingvonkune kun la angla kaj franca.
La deklaro de la germanlingvaj regionoj kaj deputitoj,
pre-zentita al Orban en Bruselo, enhavas multon
subskribindan.Ekzemple, la deklaro tekstas: “Por ekhavi sukcesan
enligadonde homoj, nepras alparoli ilin en ilia propra lingvo. Se
grandaparto de la homoj ne povas informi•i pri Eµropo, tiam la
ofer-to de dialogo sekvas al nenio”.
Malantaµ la iniciato estis la eµropministro de la germanaregiono
Hessen Volker Hoff, kiu prezentis la deklaron alKomisionano Orban.
“En la tuta Eµropo preskaµ 100 milionojda homoj parolas la germanan
kiel la gepatran lingvon, —
La eµropministro de la germana regiono Hessen prezentas la
dekla-ron al Komisionano Orban (Foto: Registraro de Hessen).
Nombroj sen komentoj
Malgaja listoLaµ raporto de Amnesty International, en 2007 estis
ekze-
kutitaj ne malpli ol 1252 personoj en 24 landoj — iom malpliol
en 2006, kiam AI ricevis informojn pri almenaµ 1591 ekze-kutitoj en
25 landoj. Plej multaj ekzekutoj okazis en ‚inio(470), Irano (317),
Saud-Arabio (143), Pakistano (135) kajUsono (42). En „i tiuj kvin
landoj okazis 88% de „iuj konatajekzekutoj en la mondo.
Oni ne ›atas gasti en RuslandoMalgraµ la ekzekutoj ‚inio kaj
Usono estas turismaj lan-
doj, sed Ruslando, en kiu ekzekutoj kaj mortkondamnoj neokazas,
ne logas turistojn. En 2007 Ruslandon vizitis nur 2,2mln da
eksterlandaj turistoj — je 9% malpli ol en 2006. Lanepopularecon
kaµzas ne manko de intereso, sed „efe vizajproceduroj kaj altaj
porturistaj prezoj en la du „efaj ruslandajurboj: Moskvo kaj
Peterburgo.
… sed oni alte taksas RuslandonInternacia opinisonda kompanio
GlobeScan la kvaran
fojon esploris en 34 landoj de la mondo la opinion pri la rolode
14 plej gravaj landoj (inkluzive de EU). Laµ „i tiu esplorola
nombro de tiuj, kiuj opinias, ke Ruslando havas pozitivanrolon en
la mondo unuafoje superis la nombron da tiuj, kiujopinias •ian
rolon negativa.
Plej alte oni taksas la rolon de Germanio: 56% pozitive kaj18%
negative (la ceteraj donis aliajn respondojn). Sekvas:Japanio (56%
/ 21%), Eµropa Unio (52% / 21%), Francio(50% / 22%), Britio (50% /
24%), Brazilo (44% / 23%), ‚inio(47% / 32%), Barato (41% / 28%),
Ruslando (37% / 33%). Prila ceteraj “potencoj” dominas negativaj
opinioj: Usono (35%/ 47%), Norda Koreio (23% / 44%), Pakistano (18%
/ 50%),Israelo (19% / 52), Irano (20% / 54%).
Radio EsperantoHalina kaj Aleksanderparolas el Kaliningrado
Podkasta servo de La Ondo
Aµskultu: http://la-ondo.rpod.ru
-
Lingvo 11
Naµa Oficiala Aldono al la Universala Vortaro (7)stereofoni/o.
Sontekniko, kiu uzas du
kanalojn por aµdigi sonon, kaj kiu tielkapablas krei impreson de
multaj disesituantaj sonfontoj.
stir/i. Direkti movi•adon de veturilo:stiri aµton; stiri ›ipon;
stiri biciklon; stiriaviadilon.
stok/o 1 Disponebla kvanto da varoj,krudmaterialoj aµ
fabrikita±oj (tenata enprovizejo). 2 (figure) Provizo, kolekto
(deio havebla por uzo): vortostoko (=vortprovizo); ›i havas grandan
stokon da›ercoj. stok/i. Teni en stoko; amasigi enstoko; aldoni al
stoko: stoki varojn; stokiman•a±ojn; stokata varo (= varo tenata
enstoko/metata en stokon); stokita varo(= varo metita en
stokon).
strangol/i. Sufoki per premo de lagor•o: strangoli homon;
strangoli beston.
sugest/i 1 Prezenti, proponi (seninsi-ste) ideon por konsidero:
mi sugestas, keni faru jene; sugesti solvon; sugestirespondon. 2
Kaµzi aperon de ideo, pens-igi: la simptomoj sugestas, ke li
havasmalarion; ›ia esprimo sugestis, ke ›i estaskolera; la flugado
de la birdoj sugestisnovan ideon por flugma›ino.
›alt/i. Ekfunkciigi aparaton per tiucelaregilo (›altilo),
precipe tiel ke •i komencuprodukti sonon, lumon, varmon, akvonktp.
(la gramatika objekto povas indiki laaparaton aµ la produktatan
efikon): ›altitelevidilon; ›alti komputilon; ›alti sonon;›alti
lumon; ›alti elektron. mal/›alt/i.‚esigi funkciadon de aparato per
tiucelaregilo (›altilo). ›alt/il/o. Aran•a±o por›alti aµ mal›alti:
baskula ›altilo; buton-›altilo.
›enopraz/o. Spicherbo parenca alcepo kaj ajlo, kun blankaj
floroj kaj longajtubformaj folioj uzataj pro sia aromo ensalato kaj
aliaj man•a±oj. (Allium schoe-noprasum.)
›ok/i. Forte kaj malagrable surprizi aµ„agreni: lia konduto
›okis min; la nova±o›okis ›in. ›ok/o 1 Ago ›oki kaj ties rezulto.2
(en medicino) Stato de korpa malfortecokarakterizata de nenormale
malgrandaaktivado de la koro, pulmoj ktp. (prodifekto al la korpo
aµ pro ekstreme mal-agrabla sperto).
›torm/o. Fortega vento, ofte akom-panata de pluvego aµ ne•o,
malpli forta oltempesto.
taksi/o. Aµto, kiu kune kun ›oforoestas luebla por veturado,
normale pro-vizita per aparato, kiu montras la ›uldatanveturpagon
en „iu momento.
tank/o. Kirasita batalveturilo, kiumovi•as sur „enbendoj
(raµpoj).
tapir/o. Porkosimila mamulo el laordo de neparhufuloj, kun dikaj
kruroj,mallonga vosto kaj mallonga movebla
rostro, vivanta en suda Azio kaj Sud-Ameriko. (Tapirus.)
telepati/o. Komuniki•o inter mensojper aliaj rimedoj ol la
ordinaraj sensoj: laekzisto de telepatio ne estas science
pruv-ita.
tenis/o. Sporto, en kiu du ludantoj (aµdu paroj da ludantoj) per
rakedoj alternebatas kaj rebatas pilketon trans retonstre„itan
inter la ludantoj. tabl/o/tenis/o.Tenisosimila ludo sur speciala
tablo, enkiu oni uzas lignajn batilojn kaj tre mal-pezan plastan
pilketon.
test/o. Ekzameno, mezurado aµ enke-to por kontroli ion (ekz.
nivelon de lern-antoj, kvaliton de produkto, korpan
san-staton).
tonsil/o. ‚iu el pluraj limfaj organojen la gor•o „irkaµ la
faringo, kiuj protek-tas kontraµ infektoj, precipe la du
palatajtonsiloj ambaµflanke de la gor•o super labazo de la lango:
palataj tonsiloj; faringatonsilo; tuba tonsilo; langa tonsilo.
tortur/i. Kruele turmentegi por eltirikonfeson (aµ alian
informon) aµ por puni:torturi kaptiton; torturi krimulon.
transistor/o. Elektronika duonkondu-ka elemento uzata kiel
signalfortigilo(analoge) aµ kiel ›altilo (ciferece), ordi-nare kun
tri kondukiloj (la kurento „e unuel la kondukiloj regas la kurenton
tra la dualiaj).
tret/i. Piedpremi. Premi (forte) per lapiedoj: treti iun/ion
(per la piedoj); tretisur iun/ion; treti (vinberojn) en
vinprem-ejo.
trib/o 1 Etna homgrupo (precipe senomada aµ rigardata kiel
primitiva) vivan-ta en komunumo. 2 Subdivido de zoologiaaµ botanika
familio (uzata por grupigigenrojn de grandaj familioj).
tukan/o. Birdo el tropika Ameriko,kun brilkoloraj plumoj kaj
grandega, sedmalpeza forta beko. (Rhamphastidae.)
tumor/o. ‹vela±o aµ kreska±o en lakorpo pro malnormala
multobli•o de„eloj, kiu povas esti sendan•era, se •i kre-skas
malrapide kaj ne disvasti•as, sed enaliaj okazoj povas esti dan•ere
rapid-kreska kaj invadema.
uni/o 1 Unui•o de landoj, kiuj konsen-tas pri komunigo de la
tuto aµ parto de siaregpovo. Tia unui•o povas esti inter›tata(ekz.
Eµropa Unio en 1992) aµ unu›tata(ekz. Sud-Afriko en 1910). 2
Asocio.
Kultura, sindikata aµ partipolitika organi-za±o, forme analoga
al unio 1, konsistantael regionaj societoj.
Uson/o. Lando en Nord-Ameriko,inter Atlantiko kaj Pacifiko,
inter Kanadokaj Meksiko. Internacia landokoda±o: US.
vagin/o. Interna kanalo „e virinoj kajiuj bestinoj, kiun la
peniso penetras dumseksumado; „e virinoj •i kondukas de lavulvo •is
la utero.
vaku/o 1 Kompleta foresto de mate-rio. 2 Senaera malplena
spaco.
valut/o 1 Mono aµ monsigno (devizoj,bankbiletoj, moneroj, akciaj
kuponoj k.s.)cirkulanta en unu lando aµ grupo dalandoj. 2 Fremda
devizo („eko aµ kam-bio). 3 Valoro de papermono rilate al laora aµ
ar•enta metalunuo en valormetal-baza monsistemo.
vand/o. Interna, maldika muro aµ ali-speca apartiga±o dividanta
iun spacon:vando de „elo; vando de „ambro; vandode vagono.
versi/o 1 Prezento de afero el iu vid-punkto (normale kontraste
al alia vid-punkto): ›i rakontis sian version de laaventuro. 2
Formo, redakto aµ eldono deteksto, programo k.s. (normale
kontrasteal alia formo/redakto/ eldono): mi konasnur la germanan
version de la poemo, kajne la originan polan version; Petro uzasla
novan version de la programo.
virtual/a. Kvazaµa. Tia, ke •i funk-cias, efikas aµ impresas
samkiel io, sedefektive estas io alia (plej ofte ne fizikereala):
virtuala memoro; virtuala rapido;virtuala realo. (Tiu vorto, kiun
virtualagramatike priskribas, ekz. memoro, indi-kas tion, al kio la
virtuala±o similas.)
virus/o. Speco de infekta parazito, kiuestas pli simpla ol
bakterio, kaj kiu povasreprodukti sin nur ene de kaj helpe de
la„eloj de plur„elaj organismoj.
vitamin/o. Organika nutrosubstanco,kiu en tre malgranda kvanto
estas necesapor la kreskado kaj sano de homoj kajbestoj: manko de
vitaminoj estigas mal-sanojn; oran•oj enhavas vitaminon
C;olesolveblaj vitaminoj (A, D, E, K); akvo-solveblaj vitaminoj (B,
PP, C, P).
vodk/o. Brando el greno, terpomoj aµaliaj kreska±oj, senkolora
kaj per si mempraktike sengusta, produktata precipe enRusujo,
Pollando kaj Svedujo.
vulv/o. La ekstera parto de la inajseksorganoj „e la eniro de la
vagino, kon-sistanta el la klitoro kaj la vaginaj lipoj.
zip/o. Fermilo, konsistanta el durubandoj kun malgrandaj
(metalaj aµ pla-staj) dentoj, kiuj interplekti•as per ›ovadode
movebla peco intera.
FINO
-
12 Lingvo
Rusoj lo•as en Rusujo: landonomoj enEsperanto / Red. Anna
Löwenstein. —Milano: Federazione EsperantistaItaliana, 2007. — 95
p•.
LA TEMO KAJ ENHAVO DE LAARTIKOLARO
Pliparto de la artikoloj prezentasapologion de la uj-landonomoj
kaj kriti-kon de la maniero uzi la fakte normansed formale
neoficialan sufikson -i porfari landonomojn. Krome, kelkaj
pecojhumuraj traktas la du manierojn egaleaµ e„ kun kelka simpatio
por -i. En „i tiurecenzo temos nur pri la artikoloj nehu-muraj; por
indiki aµtorojn „i-sube men-ciatajn plurfoje mi uzos la
inicialojn:
AL Anna LöwensteinBW Bertilo WennergrenEdK Edwin de KockMB
Montagu ButlerRF Rudolf FischerLa situacio de recenzanto estas
iom
tikla: unuflanke, estas io nenobla kritikiopiniojn de mar•ena
malplimulto lojal-isma; tamen aliflanke, •uste tia heroaprovo
kolekti la argumentojn por defen-di la arkaikan uzon estas oportuna
okazopor aprezi •ian argumentadon laµ tiesvera valoro.
La artikolaro prezentas plurajntezojn:
1. La sufikso -uj estas fundamenta(nekontesteble).
2. La vortero -i ne povas esti sufiksode Esperanto (kun tre
stranga argumen-tado).
3. Estas problemo konstrui vortonpor landano surbaze de
landonomo, kajla sufikso -i malfaciligas tion.
Krom unu aµtoro neniu mencias lasimplan solvon: alglui la
sufikson -an al„ia ajn landonomo. La aµtoroj implicetabuas la
kombinon -ujano (kiel en
En Rusio lo•as rusianojRecenza eseo de Sergio Pokrovskij
rusujano), mallogike kaj kontraµfunda-mente opiniante ke Xujano
= Xo.
La titolo de la artikolaro evidenteestas cita±o el la Fundamenta
ekzercaro:“La rusoj lo•as en Rusujo”. ‚u lamanko de la artikolo
spegulas la faktonke hodiaµ pli ol 20 milionoj da rusojlo•as ekster
Rusujo? (Tiam oni tamenprobable konsciis, ke kontraµe al la
„i-supra misformulo ne „iu ruso estas rus-ujano.)
LANDO, REGNO, ETNO, NACIOLa plej grava difekto de la libro
estas
manko de adekvata prezento de la kon-testata vidpunkto. Mi e„
havas la impre-son, ke plimulto de la aµtoroj mise •inkomprenas.
Nu, per „i tiu recenzo miprovu kompensi tiun mankon.
Diskutante la problemon, la aµtorojuzas du vortojn: lando kaj
landano. Portaµga analizo necesas klare apartigi lanociojn kiujn •i
koncernas, kaj kiujn laaµtoroj konfuzas uzante tiujn du
plur-sencajn vortojn. Nociojn logike mal-samajn kaj tre
realajn.
Lando kaj regnoLando estas teritorio iel aparta —
geografie, politike, kulture aµ strategie.Iuj landoj ›uldas sian
apartecon al sialo•antaro; aliaj, al fizika geografio, kajeventuale
povas havi lo•antaron multet-nan aµ nenian. Ekz-e Siberio,
Kaµkazio,Mezopotamio, Magrebo, Nordio; Krist-anujo, Islamujo,
Mirlando.
La artikolaro implice identigas lan-dojn kun regnoj, kvankam
fine de laartikolaro aperas “Listo de landoj kajlandanoj” kun la
nek politikaj nek etnajSiberio, siberiano (p. 92).
Nemalofte regno estas nomata laµunu el la etnoj kiuj tie lo•as
aµ iamlo•is. Ne nepre temas pri la plej granda,reganta etno (“la
„efgento de …ujo” laµla difinformulo de la PIV-oj). Ekz-epovas temi
pri tribo, kiun eksteruloj ren-kontis unue, kiel la britojn dum la
romiakonkero. Sed ankaµ, kaj e„ pli frue, oninomis la landon
Albiono (Blanklando)— pro la kretaj rokoj apud Dovero,kiujn venanta
kontinentano rimarkasunue.
Nacio kaj etnoZamenhofo uzis “nacio”n en la sen-
co de la nuna “etno” (kiel en Latino, enla rusa kaj almenaµ en
la liatempa ger-mana lingvoj). Tial en Biblio aperasnacianoj (=
alietnanoj); Esperanto estaslingvo internacia (t.e. por
interetnakomunikado).
Tamen angle kaj france nation ofteestas uzata anstataµ regno,
kaj ankaµ „itiu stranga uzo lasis sian spuron enEsperanto:
Internacio, Ligo de nacioj,Unui•intaj nacioj koncernas ne etnojnsed
regnojn. Ne maleblus diri, ke tia“nacio” estas politika etno.
Ni vidas etnojn ›tathavajn (francoj,poloj, germanoj); sen›tatajn
(eµskoj,kurdoj); plur›tatajn (araboj). Etno nenepre estas ligita al
teritorio: la hunojvagadis tra la tuta Granda Stepo eµrazia,de
‚inio •is Romio. Etno povas havidiasporon kies anoj lo•as en
diversajlandoj.
Unu sama lando povas ›an•i sian“„efgenton”. La antikvan Egiption
pri-lo•is aparta nacio egiptoj; la nunaj egip-tianoj plejparte
apartenas al tute aliaetno, ili estas parto de la araba nacio.
Laarabaj regnoj tiurilate similas ne naciajn›tatojn, sed provincojn
de granda Ara-bujo, de Irako •is Magrebo; tial (en›ajna kontraµdiro
kun la tuj prezentota“mondoparta principo”) por ili konve-nas la
deloka nomado (Al•erio, Jorda-nio, Saudio, Irako).
Civitanecon la okcidentanoj nomasnationalty. Tian konfuzon mi
opiniasevitinda en Esperanto.
La mondoparta principoLa tradicia sistemo de Esperanto
estas bazita sur empiria observo (kiun lanuna Akademio kaj la
artikolaro igno-ras): en Eµrazio la gravaj regnoj plej-parte havas
nomon derivitan de etno(kiel derivilon la Fundamento uzas uj-;do,
“uj-nomon”); dum en “la Novamondo” regno ofte havas nomon
deri-vitan de loka geografia±o. (Tio ne estashazarda; la novmondaj
landoj plejparteestas ekskolonioj, kies antaµkolonia›tateco ne
ekzistis aµ i•is senspuredetruita.)
-
Lingvo 13
BW negas „ian tian principon(p. 14):
Tiu divido laµ du kategorioj esenceestas arbitra. Aparteno al la
uj-kate-gorio diras nenion ajn pri la koncer-na lando kaj ties
popolo (Hm … laµmi, oni rajtas konkludi ke temas prilando
malnovmonda. ‚u ekzistasmoderna uj-noma lando novmonda?— S.P.) …
Multaj provis trovi aµelpensi ian sistemecon en la klasado,sed tio
plejparte estis vana.“Birmo”, kiun sampa•e BW prezen-
tas kiel modelan ekzemplon pri ne-ujalandonomo, loklingve estas
nomo de laplej granda etno de la koncerna regno.Se oni sekvus la
mondopartan sistemon(birmo � Birmujo; aµ eble, laµ alia
pro-noncmaniero, mjanmo � Mjanmujo),eblus konstati, ke “el „iuj
birmujanojnur 69% estas birmoj”.
Tre kuriozaj estas „i-rilate la nomojde Francio, precipe la
franclingvaj. Jamla romianoj nomis •in deetne: gaµlo �Gaµlio. Sed
Romio falis, la landon kon-keris frankoj, kaj la lando ricevis
novannomon (latine Francia), egale deetnan,el kiu derivi•is
landannomo:
Franc � la France � Français, kpFrank/o � Frank/uj/o �
frank/uj/-
an/oLa landannomo Français (-ais, -aise
funkcias simile al nia -an; kp New York� New Yorkais, t.e.
Novjorko � nov-jorkano) akiris la kromfunkcion desurogata etnonomo;
tial Grammairefrançaise normale estas “Gramatiko dela franca
lingvo”; apenaµ oni tiel nomusgramatikon de la lingvo bretona,
kvan-kam ankaµ „i tiu estas unu el la lingvojde Francio, kaj sekve
“francia lingvo”.
Nacioj novmondajOfta demando (ankaµ en la artikola-
ro •i aperas): Kiel usonanoj vivas sen tiadistingo inter regnano
kaj etnano?
“La usona nacio” jes estas realafenomeno — tamen ja tute
alispeca ol“la albana nacio”. La kerno de la usonanacio estas •iaj
politikaj institucioj kajidearo: la plej antikva konstitucio de
lamondo, la liberalaj principoj, la usonarevo. Tial la usona nacio
efektive estasforte ligita al la usona ›tato kaj e„ plispeciale, al
•ia politika re•imo. La loja-leco de enmigrinto al la nova
patrujoestas lojaleco al la ›tato kaj egalas lasopiratan
›tatanecon.
La etnoj tamen plu ekzistas ankaµ enAmeriko, e„ se alimaniere.
Ankaµ usoneoni distingas inter WASP, Latinos,Polish-Americans,
Irish-Americans ktp.Aliflanke mi neniam aµdis pri “etna uso-nano”
aµ “ethnic Canadian” en la senco
“persono apartenanta al la kanada„efgento”; fakte, “ethnic
Canadian”signifus proksimume “kanadano aparte-nanta al etna
malpliopo” (ekz-e „indeve-na) — do, “ethnic Canadian”
funkciaspreskaµ kontraµe ol “ethnic Albanian”.Ne nur en Esperanto,
sed ankaµ en la rea-lo la nacioj kaj etnoj en la Nova mondofunkcias
alie ol en la Malnova. (Dirantetion mi esprimas nek aprobon nek
mal-aprobon, mi nur konstatas diferencon.)
Simile la romianoj estis multetnanacio kies kernon formis la
romia civili-zo kaj ideologio; tiel ke la neniom lati-naj
bizancianoj plu sin nomis kaj kon-sciis romianoj.
La franca revolucio havis similaninspiron: „iuj francujanoj estu
francoj.La fakto, ke Français konfuzas la kon-ceptojn etnan kaj
regnan, helpis la›taton mueli la iamajn provincojn kajetnojn en
homogenan mason da departe-mentoj kaj francoj, malgraµ ke en
tiulando ne esti•is institucioj kompareblajen sia stabilo kaj
respektindo al la uso-naj (dum la ekzisto de Usono la francoj›an•is
5 respublikojn kaj 5 monarkiojn).La kerno de la eµropaj nacioj
restisetnoj, kaj la konfuzo inter nacio kajetno, “Ein Reich, ein
Volk” (unu regno,unu popolo), kondukis al la hororoj denaziismo kaj
nunaj etnaj purigoj. (Men-ciindas ke la britujanoj ne konfuzas
lanacian koncepton British kun la etnaEnglish.)
LA SUFIKSO -UJInteresa hipotezo pri la deveno de -uj
[MB, p. 45]: El la slava landonomafina±o -ija kun ›an•o de i je
u; en la skri-bo serba (kiun tamen Zamenhofo proba-ble ne konis)
tio e„ grafike estas simila:Ñðáèjà (Serbujo).
Pedagogia valoro de -ujBW ial opinias, ke regula uzo de la
landa uj-sufikso helpus eviti erarojn kieltiu de la de li
elpensita erarekzemplo(p. 15):
Mi babilis kun du francanoj, tri uso-noj kaj unu aµstralo.
Laµ mi la problemo de „i tiu ekzem-plo koncernas ne la sufiksojn
(-uj aµ -i),sed nescion de la mondoparta principo,kiun BW ne
mencias specife sed for±etaskiel maleblan •enerale (vd
„i-supre).
Supozeble la parolanto ja scias, ke ladu unuaj personoj venis el
eµrazia regnonomata per la internacia radikoFRANC; la problemo
estas, „u la radikobaze indikas la regnon (kiel en ilia lin-gvo: la
France), „u la landanon (Fran-çais). Laµ la mondoparta principo, „e
la
landoj de la antaµkoloniisma epoko, ali-vorte tiuj de la
“antikve civilizita mon-do”, t.e. Egiptujo, Etiopujo kaj la
landojde Azio kaj Eµropo, la radikoj prefereestas etnaj: franco �
Francujo / Fran-cio. Dum en la resto de la mondo peret-na
landonomado ne ekzistas; tial Usono� usonano, Aµstralio �
aµstraliano. Laafero do funkcias egale „e -uj kaj „e -i.
RusujanojPluraj aµtoroj ±uras sian fidelecon al
la Fundamento, sed unu •ian solvon iliignoras:
Germanoj kaj francoj, kiuj lo•as enRusujo, estas Rusujanoj,
kvankamili ne estas rusoj (Ekzercaro, §37).
MB ›ajnas supozi, ke tia formo rila-tas nur al nerusaj
rusujanoj: “Aligentanolo•anta en lando de klaso II estas -ujanoaµ
-landano” (p. 34); stranga interpreto,malkonforma al la senco de la
sufikso-an. (La fundamenta ekzemplo jes indi-kas nerusajn
rusujanojn — „ar por klari-gi diferencon, ke ne „iuj rusujanoj
estasrusoj, necesas indiki okazon kie la dife-renco
evidenti•as.)
Tiu preteratento estas tiom pli mirin-da, ke la „efproblemo de
aµtoroj estasunueca maniero nomi landanon surbazede la landonomo;
ekz-e AL p. 8/9; BW(p. 16–17) trovas malfacila nomi landa-nojn de
Usono, Vjetnamio, ‚ilio, Uzbe-kio, Namibio, Ganao, Etiopio („ar
lafina i povas esti radika, kiel en ‚ilio).Tamen tiu sama BW iam
konstatis enPMEG: “se oni hezitas, oni povas „iamtrankvile uzi
kunmeta±on kun la sufiksoAN: Franciano, ‚iniano, Italiano,
Pol-landano k.t.p.”.
Mi trovas „arma tiun “se oni hezi-tas”. Se oni celas landanecon,
oni ja sen-hezite uzu -an (ankaµ „e deetna lando-nomo: rusujano).
Se oni intencas parolipri etno, oni ja devas scii, ke la
etnoekzistas kaj kio estas •ia nomo. Oni jakonsciu, ke la du
dirmanieroj esprimasmalsamajn ideojn. En la suda Siberio(kie mi
lo•as) estas multe da kaza†ojkiuj estas rusianoj (i.a. la
guberniestrode la najbara Kemerova gubernio); kajen Kaza†io 30% de
kaza†ianoj estasrusoj, 54% estas kaza†oj. “Kaza†o”,“ruso”,
“kaza†iano” kaj “rusiano” estas4 malsamaj nocioj; inter miaj
konatojestas „iuj 4 kombinoj (ruso, rusiano;ruso, kaza†iano;
kaza†o, rusiano;kaza†o, kaza†iano).
¤uste „i tiun diferencon instruas laekzercara frazo pri la
Rusujanoj, kaj•uste „i tiun lecionon ne lernis plurajaµtoroj de la
artikolaro kaj la Akademiode Esperanto, kiel atestas la 3ª el
la
-
14 Lingvo
akademiaj Rekomendoj pri la lando-nomoj (1985):
3. La Akademio rekomendas konsi-deri, ke la signifo-rilatoj
inter la land-nomoj kaj la koncernaj landano-nomoj „iam estas
principe la samaj,kia ajn estas la kategorio de la land-nomoj.
Ekz-e, Angl-ujo / -io —Angl-oj kaj en la alia kategorioNederland-o
— Nederland-anoj.Verdire, tiu rekomendo estas verkita
tiel malklare kaj malklere, ke la nunajakademianoj disopinias
pri •ia senco.
‚u •i instruas, ke etnonomo (kielanglo) indikas apartenon al
lando? Tioestas malvera, la afganiaj kaj „iniajuzbekoj ne estas
uzbekianoj.
‚u inverse, •i kontraµfundamentetrudas etnecon laµ landaneco —
keekz-e londona skoto aµ kimro estuanglo, kiel la nederlandaj
frisoj estas(laµ sia civitaneco) nederlandanoj? Sedneangla
anglujano supernocie nomas sinne “anglo”, sed “brito” (por la
britianoj“brito” funkcias sammaniere kiel“rusiano”). ‹ajnas, ke la
verkinto de „itiu rekomendo mem ne bone sciis, kionli skribas.
BW rekomendas (p. 18):Neniu lernanto bezonas heziti, kielparoli
pri la landanoj de lando, kiesnomon li renkontas je la unua
fojo.Tio sekvas aµtomate el du facilajreguloj:ƒ se la landonomo
fini•as per -ujo,
forprenu ujƒ se la landonomo ne fini•as per
-ujo, aldonu anDo, en la pasinta jaro, kiam BW skri-
bis tiujn rekomendojn, oni per la nomoSerbujo tuj povis facile
kompreni, ke laenlo•antoj de tiu lando (interalie, „iujkosovanoj,
„ar Kosovo estis internacieagnoskita parto de Serbujo) estas
serboj.
Por mialanda esperantisto estas sur-priza la surprizo de Petro
Desmet’(p. 57):
Dum vizitoj al iamaj komunismajlandoj mi konstatis ke la
gejunulojtie kutimas reguligi tie jam multon!Por ili mi ne estis
Belgo, mi ne estisFlandro, sed mi estis Belgiano kajFlandriano…
Post komenca ›oko mirapide alkutimi•is kaj trovis la sol-von ne
malbona.‚i tie malmulte rolas komunismo
kaj la juneco, gravas la tradicio vivi enpluretna ›tato, kie la
diferenco inter›tataneco kaj etno estas klare distingata.Zamenhofo
estis nek komunisto nekjunulo kiam li verkis pri la Rusujanoj.
Jen kelkaj ekzemploj el la gazetaro:
Interalie, litovianoj rajtas senvizeeniri en Kaliningradan
regionon.[LOdE, 2002, ¹3, p. 17]
Tamen Trajkovski estas prezidentode „iuj makedonianoj, tiel de
slavoj,kiel de etnaj minoritatoj – de albanoj(23% de la dumiliona
lo•antaro), deturkoj kaj ciganoj [E. Georgiev,Monato].Katalunianoj
(kaj hispanianoj) kre-das, ke la lando estas „efe katalunlin-gva,
sed tio malcertas laµ la socilin-gvistikaj esploroj [H. Alos i
Font,Monato]Tamen F. Toubale demandas (p. 65):
“Kaj cetere, „u ne estas pli simple tujscii, ke se la lando
nomi•as Rusujo, lacivitano havos la nomon ruso?”.
Simple, sed erare. Ne „iu rusianoestas ruso, samkiel ne „iu urbo
al•eriaestas Al•ero: estas ankoraµ Orano,Konstantino ktp. “Al•eria
esperantisto”ne nepre estas “al•era esperantisto”,samkiel “francia
esperantisto” ne nepreestas “pariza esperantisto”. Kiam Rus-uja
prezidento televide alparolas la civi-tanojn, li diras “Karaj
rusianoj!”. Tiokoncernas „iujn landanojn, ne nur larusojn, sed
ankaµ tatarojn, jakutojn,kalmukojn, „e„enojn… Ili havas sianpropran
nacian memon, kaj estas mal-•entile, e„ insulte, misnomi ilin
“rusoj”— samkiel estus mal•entila nomi iunajn per nomo de ties
najbaro aµ e„amiko.
-uj kaj la lingvoIam oni celas ne landanecon, sed la
etnon — ekz-e kiam temas pri la lingvouzenda por interparoli kun
la koncernalandano.
Malgraµ kelkaj esceptoj, plej ofteetnon karakterizas •ia lingvo.
Kaj for-preninte la sufikson -uj, ni kutime rice-vas la nomon de
etna lingvo: Rusujo —la rusa, Francujo — la franca, ‚inujo— la
„ina. Sed pro la stranga opinio, ke
„iuj „inujanoj estas „inoj (kiel „e AL,p. 4) la PIV-oj opinias
necesa paroli priHanoj kaj pri la Hana lingvo.
Menciindas, ke „e Egiptujo — laegipta, Britujo — la brita ni
ankaµ rice-vas nomojn de lingvoj, tamen de lingvojne modernaj (kiaj
estus la araba kaj laangla), sed tiuj de la antikvaj pra-lo•antoj.
Tial la modernajn enlo•antojnpli konvenus nomi egiptianoj aµ
egiptuj-anoj kaj britianoj aµ britujanoj (pri tiujlastaj •uste tiel
faras la lingvo rusa:áðèòòû estas la keltaj pralo•antoj, áðè-òàíöû
estas la modernaj britianoj; samepri la nomdonaj áåëüãè/belgoj,
ïðóññû/prusoj kontraste al la postaj áåëüãèéöû/belgianoj,
ïðóññàêè/prusianoj).
-LANDFakte -land funkcias simile al -i, •i
egale apliki•as kaj al radikoj etnaj(Pollando) kaj alisencaj
(Togolando).Tial malpravas BW prezentante -landkiel sinonimon de
-uj (p. 14).
La radikparta -lando (Irlando,Nederlando) estas abunde menciata
enla artikolaro. Plurfoje menciatas laretroderiva±o “nederoj” („iam
malapro-be). La eblon reguligi Irlandon (naci-lingve Éire) per ejro
� Ejrujo, Ejriomencias neniu.
‚ar la aµtoroj konfuzas etnon kun›tataneco, neniu rimarkas la
difekton detiuj formoj: mankas la nomoj por la kon-cernaj
“„efgentoj”. Frisoj, kiuj estasnederlandanoj (nederianoj) laµ
sia›tataneco, ja ne estas nederlandanoj(nederoj) laµ sia etno.
LA SUFIKSO -IMiskompreno pri la senco
Pluraj aµtoroj vidas en la landonoma-i nur alternativan formon
de -uj —kvankam jam dekomence •i aperis kielties •eneraligo (ekz-e
en la “Lingvajrespondoj” de Zamenhofo). Kaj kielekzemplojn pri
nedezirinda misevoluo iliindikas i-deriva±ojn de negentaj radikoj—
dum temas pri la uzo jam dekomencecelita, e„ por la sama Al•erio,
kies deri-vitecon rifuzas agnoski RF (p. 61); simi-le EdK (p. 29)
pri Al•erio, Liberio,Ni•erio, Tunizio. Retroderiva±on Aµstrio�
aµstro EdK ›ajne opinias ridinda±o —tamen •i ja estas reale kaj
ofte uzata, pliofte ol aµstrianoj (kaj •in rekomendasBW en sia
listo sur p. 92).
La landonoma -i funkcias iom simileal -ul: •i faras nomon el
ajna karakterizatrajto, ne nepre la plej grava, sed
laµeblerekoniga. La ru•a kufo ne estis la plejgrava vestopeco de
Ru•kufulineto —sed ja sufi„a por rekono.
-
Lingvo 15
Danke al sia •eneraleco, la lando-noma -i estas do politike pli
neµtrala, •iprezentas la nomdonan etnon ne kiel“„efgenton” al kiu
iel speciale “aparte-nas” la koncerna lando; sed kiel rekon-ilon,
samkiel la altega monto Kamerunoestas oportuna rekonilo por la
landoKamerunio.
“Naturalismo” de -i«La „efa motivo por enkonduki -io
kiel sufikson landnoman estis la emo al“internacieco”» [EdK, p.
26].
Ne vere. Kvankam internacieco persi mem estas bonvena, ne „iuj
i-sufiksajlandonomoj estas internaciaj. Unikeesperantaj estas ekz-e
Balkanio, Britio,‚inio, Eburio, Koreio, Meksikio, Nor-dio, Romio,
Sovetio, ‹engenio, Vjet-namio.
Respondante al la kritiko, ke -uj neestas internacia, pluraj
aµtoroj de la arti-kolaro diras, ke tio ne gravas, ke apela-cii al
la internacieco de -i estas fia “natu-ralismo” (kaj mi konsentas:
ne tial -iestas preferinda). Sed jen por kondamnila Zamenhofan
landonomon Meksikioaperas tiu sama fia argumento: “SedMeksikio ne
estas internacia. Angle onidiras Mexicans, ne Mexicians” [MB
39;ankaµ BW 21]. Simile en la plej fiaspirito naturisma
misrekomendas laAkademio:
4. Principe estas malrekomenditenove formi nomon per iu
internacia“sufikso” aµ sufikse uzata fremdavorto (-io, -(i)stano),
se la tiel ricev-ita landnomo ne jam ekzistas inter-nacie.
Mi trovas skandala ke la Akademioegaligas la malnovan kaj firme
enradik-i•intan landonoman sufikson -i kun siaefemera -istano, kaj
ke •i obstine rifu-zas akcepti la vivan kaj produktemanesprimilon,
submetante •ian uzon al la†aoso de alilingva uzado.
Radikfina -iPluraj aµtoroj vidas seriozan proble-
mon en ›ajne sufiksa -i de ‚ilio [AL 4,77; EdK 28, BW 17],
Aµstralio [EdK29, AL 77, BW 17]. BW aldonas al tio“Namibio”n (p.
17), kvankam temas priregula deriva±o de la nomo de tiea dezer-to
(Namibo � Namibio).
Kurioze, „i tiujn aµtorojn neniom•enas la de ili uzataj
an-radikoj:afg/ano, alb/ano, germ/ano, hisp/ano,jap/ano, rum/ano…
La an-problemo jaestas tute simetria kun la i-problemo;tio, ke la
unuan neniu el niaj aµtorojrimarkas aµ mencias, konsiderinde
mal-fortigas ilian argumenton.
Alisencaj i-pseµdosufiksojPor absurdigi la landofaran
sufikson
-i pluraj aµtoroj (EdK 27/28, MB 42, RF60) konfuzas •in kun la
vortero -iheredita kun la internacia±oj; laµ iliItal/i/o kaj
biolog/i/o entenas unu samansufikson -i. Tian misprezenton ni
trovascetere en ambaµ PIV-oj, kaj en la 2ª e„pli mise ol en la 1ª.
Mi forte malkon-sentas.
La situacio pri la diversaj -i similasla situacion pri la
diversaj -it. En †emio-it indikas salon (sulfito) aµ
mineralon(magnetito). En medicino -it servas pornomi malsanon de
organo indikita de laradikalo (bronkito, apendicito). Kajtiujn du
fakajn sencojn ambaµ PIV-ojtute prave apartigas disde la
esperantasufikso participa.
‚ar kvankam apendicito, bronkito,hepatito povas ›ajni deriva±oj
esperan-taj, fakte ili estas formitaj ekster Esper-anto: tion
pruvas la radikoj kiuj malsa-mas ol la medicinaj. Oni ne diras
bu›ito,sed stomatito; la malsano de stomakoestas ne stomakito, sed
gastrito ktp.Simile sulfito ne estas deriva±o esper-anta (kia estus
sulfurito).
La landonoma -i estas uzata liberepor fari landonomojn
sendepende je lainternaciaj kutimoj, nur la Akademiokreis por si
malracian tabuon (vd„i-supre). Sed la politikaj
internacia±ojsimilaj al tirano — tiranio, monarko —monarkio,
demokrato — demokratio neestas libere konstrueblaj (PIV1 havasnur
tiranismon, sen tiranio). Oni nepovas formi prezidentio aµ
parlamentiopor la sencoj prezidenta, parlamentare•imo: kvankam tiaj
nocioj ja ekzistas,oni ne formas ilian nomon per -i, „ar onine
faras tion internacie. Oni jes havasparojn kiel biologo — biologio,
pediatro— pediatrio; sed maleblas konstrui±urnalisto — ±urnalistio
(celante la±urnalistan profesion), aµ mona†o —mona†io.
Do, biologo — biologio estas kom-parebla al la duopa prunto
fa›isto —fa›ismo: ne temas pri derivado („ar radi-ko FA‹ ne
ekzistas en Esperanto). Laprovo malkomponi je -olog/i/o estassimila
al provo malkomponi je fa›is/t/o,fa›is/m/o, deklarante ke -t kaj -m
estassufiksoj.
‚u -i estas sufikso«… Oni ne povas diri Svisio = io de
Svisoj. La vorto io kaj la fina±o i jamhavas alian signifon.
Kiel sufikso “i”havas nenian sendependan signifon: •iestas escepto,
kontraµ la genio kaj laaglutina strukturo de la lingvo» [MB
42]. (Simile F. Simmonet p. 53, RF 59,ML 63. ‚i tiujn
argumentojn la legantojde LOdE povas trovi en la artikolo deM.
Bavant, LOdE, 2008, ¹3, p. 13–15.)
Nemalvere, tamen ankaµ ujo nenielpovas signifi lando, kaj egale
maleblasdiri Svisujo = ujo de svisoj (dum tutenormala estas inkujo
= ujo por inko).
La mencio de aglutineco ankaµ estasdubinda: la uzbeka lingvo jes
estas aglu-tina, tamen •iaj sufiksoj plejparte nerolas kiel
radikoj. En Esperanto mi nerimarkis kutimon memstare uzi la
parti-cipajn sufiksojn ito aµ oto.
Malmulte gravas, „u oni nomu lalandnomfarilon -i sufikso aµ ne,
gravaske •i funkcias kaj estas parto de la realaEsperanto. Mi tamen
rimarkigu, ke lanormala lingvoscienca koncepto prisufiksoj ne
postulas ke ili povu funkciiradike — e„ male. Se la
konsideratajargumentoj iel validas, tiam ili pruvasnur tion, ke
•uste la fundamentaj “sufik-soj” -uj, -ing, -ej ktp ne estas
sufiksoj(en la tradicia senco lingvoscienca),dum -i estas la plej
vera sufikso! La kon-cernaj aµtoroj renversas la terminaronkaj
rifuzas nomi sufikson sufikso •uste„ar •i estas striktasenca
sufikso.
Mi ankoraµ aldonu ke estas iluzioaserti, ke la sufiksado en
Esperanto„iam funkcias idente al la radikkun-meto. “Patrino” ne
estas “patro-ino”, lasufikso -in ne aldonas sencon al patr-,
•ispegul±etas •in en la komplementansencokampon ingenran. Ordinara
vorto-kunmeto “patroino” tion ne farus. Simi-le pri “Rusoujo” (dum
ekz-e “piedo-ingo” estus ja komprenebla samsencekiel “piedingo”, „i
tie la kunmeta anali-zo funkcius).
PAG speciale traktas -a„, -eg, -et enaparta sekcio “Veraj
sufiksoj”, „ar ilifunkcias alie ol la radikoj. La interesatojlegu
en PAG.
La 15ª reguloLa nunaj rekomendoj de la Akade-
mio entenas triopojn de la formo franco,Francujo, Francio; ruso,
Rusujo, Rusioktp. Se ilian -i oni agnoskas sufikso,tiam la triopoj
estas samradikaj, proksi-mume kiel pomo, pomujo, pomarbo; sedse la
sufiksecon de -i oni malakceptas,tiam necesas vidi en tiuj triopoj
parojnda radikoj: FRANC kaj FRANCI, RUSkaj RUSI. ¤i estas ekzakte
tio, kionmalrekomendas la 15ª Regulo: “‚ediversaj vortoj de unu
radiko estas plibone uzi sen›an•e nur la vorton bazankaj formi la
ceterajn deriva±ojn el tiu „ilasta laµ la reguloj de la lingvo
inter-nacia”.
-
16 Lingvo
EnkondukoLudoviko Zamenhof komence de
1900 [Gueguen, Antaµparolo] sub lapseµdonimo S-ro Unuel verkis
la artiko-lon Esenco kaj estonteco de la ideo deLingvo Internacia
[Unuel, 336–365].
Tiun „i artikolon en la jaro 1900laµtlegis Louis de Beaufront
antaµ lakunvenintoj de la kongreso de L’asso-ciation Française pour
l’ avancementdes Sciences (Franca asocio por la prog-resigo de la
sciencoj) en iom ›an•ita kajmallongigita franca traduko,
elesperant-igita de Louis de Beaufront kaj de HenriValienne. Tiu
franca teksto legeblas
„ehttp://membres.lycos.fr/tsalomon/essence.html
¤i e„ publiki•is franclingve „eHachette:
http://pagesperso-orange.fr/infolangues/Zamenhof/index4.htm.
La afero restas al mi iom mistera:kial Zamenhof uzis
pseµdonimon? Kaj„u de Beaufront parolis en la nomo des-ro Unuel aµ
„u li kondutis kiel laaµtoro de la teksto?
Fakte Zamenhof enmetis la artikolonen 1903 — sub sama
pseµdonimo! — enla Fundamentan Krestomation. Nur en1907 Zamenhof
nomis sin aµtoro de laeseo [kp. Gueguen, Antaµparolo].
Eblepseµdonimon li elektis pro tio, por ke lipovu pli bone
elstarigi la kvalitojn de siapropra lingvo ol decus fari al la
aµtoromem.
Aliflanke la nomo de iu s-ro Unuelcerte ne estis konata en
Francio tiutem-pe, sekve ties analizo eble malpli intere-sus la
kongresanojn de l’ Associationfrançaise. Kaj laµ la bildo, kiun
mihavas pri de Beaufront, mi apenaµpovas imagi, ke li modeste legis
la ver-kon nome de iu nekonata aliulo. Ankaµla fakto, ke li
prilaboris la manuskriptonde Zamenhof, laµ mi indikas, ke Louisde
Beaufront prelegis propranome.Cetere interesus, kompari la
manuskrip-ton de Zamenhof kun la franca teksto dela prelego de
Louis de Beaufront.
Sed mi revenu al la demando, „uankoraµ hodiaµ la tezoj
aktualas.
AntaµrimarkoAntaµ ol elmeti la tezojn, Zamenhof
sur pluraj pa•oj priplendas la manieron,en kiu la publiko ofte
reagas al novajideoj nekutimaj kaj eksterordinaraj. Limultvorte
pentras la sintenon de memnomumitaj ekspertoj, kiuj post nur
supr-a±a rigardo de la afero donas malfavoranju•on kaj eksponas la
iniciatinton al lamokoj de la publiko. Kaj la granda ama-so de la
senkritika publiko pro spiritainercio blinde sekvas la maljustan
kajmal•ustan antaµju•on. Nur post kiam laideo montri•is taµga kaj
bezona, „iujmiras, kial la antaµa generacio kondutistiom stulte.
Por kapti la bonvolon de laaµskultantaro, li emfazas, ke li per
laprelego sin adresas al la homoj, kiujpovas memstare ju•i laµ
“nuda logiko.”
1a tezo: Lingvo internacia estasbezona
Zamenhof pritraktas la tezon, kvan-kam li opinias, ke jam la
“plimulto de lainteligenta mondo” [Unuel, 340] kon-sentis al la
neceso de tia lingvo. Laankoraµ ne konvinkitaj samtempuloj laµli
neas la bezonon nur pro tio, ke lingvointernacia kunportus la
dan•eron desubpremo de la naciaj lingvoj. Hodiaµne facile
kompreneblas, ke Zamenhof“neniel povas kompreni, en kio konsi-stus
la malfeli„o de la homaro, se en unubela tago montri•us, ke …
ekzistas nurunu „iuhoma familio kun nur unu „iuho-ma lingvo”
[Unuel, 340]. ‚u li ne vidis,ke per formorto de „iu unuopa
lingvopereas propra kulturo kaj aparta priskri-bo de la mondo? Ke
•i signifas perdonde almenaµ parto de la persona identecode la
koncernaj homoj? Li e„ nomas latimon antaµ tia dan•ero “ridinda”(!)
kajelkova±o „efe nur de la naciaj ›ovinistoj[Unuel, samloke].
Ver›ajne li tiam nekonsciis, kion ni hodiaµ dolore spertas,
nome kiom da t.n. malgrandaj lingvojestas minacataj, pro la
disvastigo denaciaj lingvoj. Kaj li sole havas en lamenso neµtra
lan internacian lingvon,al kiu li ne atribuas la econ, povi
pereigialiajn lingvojn. Zamenhof ankaµ rapi-das konstati, ke tasko
de internacia lin-gvo ne estas substitui la naciajn.
Tute prave Zamenhof konkludas, keenkonduko de (neµtrala)
internacialingvo alportus al la homaro “bonfaranrevolucion”,
kompareblan nur malmultekun aliaj inventa±oj. La pravon de liatezo
ja montras la hodiaµa pozicio de laangla. ¤i „iam pli uzatas kiel
internacialingvo kaj ebligas kaj faciligas la inter-kompreni•on en
politiko, komerco,arto, sciencoj, sporto kaj turismo. Aliademando
estas, „u la angla estas la plejbona kaj justa solvo.
2a tezo: internacia lingvo estas eblaZamenhof tiun „i punkton
tu›as rela-
tive mallonge. Li prave kontraµas al laimago, ke la homoj de
malsamaj rasojhavus malsamajn parolorganojn kaj sek-ve unusola
lingvo ne povus esti pronon-cata „ie en la mondo.
Sed li eble ne