Kitap Zamanı

�LL

ÜS

TR

AS

YO

N:

OR

HA

N N

AL

IN

6 Nurdan Gürbilek’ten yeni denemeler Kemal Varol 10 S�rtlan Kayboldu’nun

hikâyesi �hsan Deniz 24 Seyhan Erözçelik

son kitab�n� anlatt� Kemâl Yanar

Z A M A N G A Z E T E S Ý ’ N Ý N Ü C R E T S Ý Z A Y L I K K Ý T A P E K Ý D Ý R . Y I L : 6 S A Y I : 6 2 7 M A R T 2 0 1 1 P A Z A R T E S Ý

2011 Evliya Çelebi Y�l�

Büyük Seyyah 400 Ya��nda

25 Mart 2011 Evliya Çelebi’nin 400. do�um günü. UNESCO taraf�ndan Evliya

Çelebi Y�l� ilan edilen 2011’de büyük seyyahla ilgili birçok etkinlik

düzenlenecek. Edebiyat�m�z�n ve tarihçili�imizin kö�e ta�� olan Evliya

Çelebi’nin önemini Türkiye’den ve dünyadan uzmanlara sorduk. Sayfa 14

12

13

42

11

8

��R

FELSEFE

USTA GÖZÜYLE

TAR�H

ROMAN

�lhan Berk’in yay�mlanmam��

�iirleri

Freud’un öteki yüzü

Recai Güllapdan ve �rfan

Külyutmaz

�nalc�k ve Osmanl�’da

e�lence hayat�

Faulkner’dan iki öykü bir

roman

HAYDAR ERGÜLEN

SÜREYYA SU

NEC�P TOSUN

EMRAH PELVANO�LU

K A PA K 14

Çinli yazar Ha Jin’in Sava� Art�� roman� Türkçede. Kitapta Kore Sava��’na kat�lm�� Çinli Yu

Yuan’�n sava� an�lar� var. Roman, ulus devletlerin insan� kurbana dönü�türen mitlerinin çürütücülü�ünü anlat�yor.

Lord Byron’� ‘bedbaht eden melâl’ neydi? 4‘Korkunç mukayese arzular�’ 6�ki öyküden bir roman: Ç�lg�n Palmiyeler 8Her �eyin sebebi sadece bir kelime! 10

Ehli bilir ‘ay� u târâb’�n lezzetini 11�lhan Berk’ten kalanlar 12Freud putunun y�k�l�� 13Ku�lar, ya�mur ya��nca nereye gider? 14

Osmanl�’y� yeniden yazmak 28‘Son Ad�m’a daha çok var 30Hepimiz ‘Holokost’ kurban�y�z 33Naci Bostanc�’n�n a�k�, odas�, ideolojisi 39

FE ZA GA ZE TE CÝ LÝK AÞ ADI NA ÝM TÝ YAZ SA HÝ BÝ: ALÝ AK BU LUT GE NEL YA YIN MÜ DÜ RÜ: EK REM DU MAN LI GE NEL YA YIN MÜ DÜR YAR DIM CI SI: MEH MET KA MIÞ GE NEL YA YIN EDÝ TÖ RÜ: ALÝ ÇO LAK EDÝ TÖ R: CAN BAHADIR YÜCE GÖR SEL YÖ NET MEN: FEV ZÝ YA ZI CI SAY FA TA SA RIM: AH MET BÝ ÇER SO RUM LU MÜ DÜR VE YA YIN SA HÝ BÝ NÝN TEM SÝL CÝ SÝ: HAY RÝ BE ÞER REK LAM GRUP BAÞ KA NI: HA KAN DÝK MEN REK LAM SA TIÞ KO OR DÝ NA TÖ RÜ: ALÝ DE MÝR HÝ SAR, MU HAM MET YIL MAZ SEK TÖR YÖ NE TÝ CÝ LE RÝ: CENK AY TU ÐU YA YIN TÜ RÜ: YAY GIN SÜ RE LÝ AD RES: ZA MAN GA ZE TE SÝ 34194 YE NÝ BOS NA-ÝS TAN BUL TEL: 0212 454 1 454 (PBX) FAKS: 0212 454 14 96 REK LAM TEL: 0212 454 82 47 BAS KI: FE ZA GA ZE TE CÝ LÝK A.Þ TE SÝS LE RÝ HTTP://KÝ TAP ZA MA NÝ.ZA MAN.COM.TR HER AYIN ÝLK PA ZAR TE SÝ GÜ NÜ YA YIM LA NIR

26Amerikal� yazar Philip Roth’un roman� Sokaktaki Adam, ad�n� 15. yüzy�la ait bir

tiyatro eserinden al�yor. Eserde, hayal etti�i mutlu hayat� ya�ayamam�� bir adam�n trajedisi var.

26Antonio Tabucchi, dokuz öykünün yer ald�� Zaman H�zla Ya�lan�yor adl� kitab�nda

postmodern edebiyat�n en yetkin örneklerinden birini vererek okura hüzünlü bir okuma �öleni vaat ediyor.

28N. Ahmet Özalp, Oklar� K�r�lm�� Kirpi adl� kitab�nda Refik Halit Karay’�n

eserlerini kar��la�t�rmal� bir biçimde inceleyerek yazar�n nas�l sansüre u�rad��n� gözler önüne seriyor.

29

Sad�k Yals�zuçanlar Vefa Apartman�’nda, Menderes’le beraber

Yass�ada’ya dü�en Tevfik �leri’nin hayat�n� anlat�yor. Yazar, kitapta �leri’nin mektuplar�na yer vermi�.

30Halide Edip Ad�var, Çaresaz’da modernle�me yol-undaki erken Cumhuriyet

�stanbul’undan sahneler sunuyor. Yazar, roman�nda a�k ve mant�k, resmi nikâh gibi kavramlar� sorguluyor.

31Anadolu’nun Ruhu, Mahmud Erol K�l�ç’la tasavvuf ile ilgili kavramlar üzerine yap�lan

söyle�ilerden olu�uyor. Kitap, bu topraklar�n karde�lik mayas�n� olu�turan ruhun izini süren bir yolculuk.

34Martin Scorsese kitab�, yönetmenle 1973-1998 y�llar� aras�nda yap�lan röportajlar� ve bu

görü�meler sonras�nda yaz�lan yorumlar� bir araya getiriyor. Eser, ilginç bir sanatç� portresi koyuyor ortaya.

37

vliya Çelebi’nin seyyahl��na yak��r bir dosya oldu. Ana metnini Mustafa Arma�an’�n kaleme ald�� Evliya Çelebi say�m�za dünyan�n önde gelen Evliya Çelebi uzman� Robert Dankoff Chicago’dan, Feridun Emecen ve Yusuf Akçay �stanbul’dan, Gottfried Hagen

Michigan’dan, Donna Landry, Caroline Finkel ve Gerald MacLean �ngiltere’den kat�ld�lar. Elbette Büyük Seyyah, ad�n� ta��yan 2011 y�l�nda, 400. do�um gününde daha hacimli çal��malarla an�lmay� hak ediyor. Onu hat�rlamaya mütevaz� bir katk� olan dosyam�z� be�enece�inizi umuyoruz. Bir Kitab�n Hikâyesi’nde �hsan Deniz, S�rtlan Kayboldu adl� kitab�n�n serüvenini anlat�yor. Ay�n öne ç�kan kitaplar�ndan Nurdan Gürbilek’in Benden Önce Bir Ba�kas� ba�l�kl� denemeler toplam�n� Kemal Varol de�erlendirdi. Yazar�n denemelerinden bir seçkinin geçen ay �ngiltere’de The New Cultural Climate in Turkey ad�yla yay�mland��n� da merakl�s�na hat�rlatal�m. �lhan Berk’in ölümünden sonra kitapla�an �iirlerini Haydar Ergülen tan�t�yor. Ay�n çarp�c� kitaplar�ndan, zihinlerdeki Freud imgesini yerle bir eden Bir Putun Alacakaranl�� adl� iddial� çal��may� ise Süreyya Su de�erlendirdi. Geçen ay dilimizin bir kazanc� da Türkçede ilk kez yay�mlanan Faulkner roman� Ç�lg�n Palmiyeler oldu. Roman� Necip Tosun ele ald�.�yi okumalar…

E400. do�um günü

B Ü Y Ü K S E Y YA H 4 0 0 YA � I N D A

Yap� Kredi Yay�nlar� y�llar önce Kavafis’ten Samih Rifat çevirisiyle bir ki-tap basm��t�: Sanat Her Zaman Yalan Söylemez mi? K�sa metinlerden olu�an o ipince yap�ttan ba�ka Kavafis’in bir düz-yaz� metnini kitap hacminde dilimizde a��rlamad�k san�r�m. Bu ay ABD’de ç�-kan Kavafis’in seçme yaz�lar� (Selected Prose Works. Çeviren ve haz�rlayan: Pe-ter Jeffreys. Michigan Üniversitesi Ya-y�nlar�) büyük �airin dünyas�na bir kap� aral�yor. Kitab�n �ngilizce olu�u kimse-yi yan�ltmas�n: Kavafis düzyaz�ya �ngi-lizce yazarak ba�lam��t�. �imdi yan�mda olmasa da an�s� bile tatl� Samih Rifat çe-

virisindeki me-tinlerin bir k�s-m� –yan�lm�yor-sam- Jeffreys’in seçkisinde de var. Besbelli, Ka-vafis düzyaz�y� küçümsemi�, bir üslupçu olmak için emek harca-mam��. Kitapta-ki yaz�lar�n ço�u yay�mlanma-m�� notlardan olu�uyor. Ken-disi hakk�nda-ki bir metninde “ultra-modern ve gelece�in �a-iri” oldu�unu söylemesinden de belli: �iir du-rurken düzyaz�-ya zaman har-camay� israf say-m�� Kavafis.

Yine de kitapta ilginç metinler var. Biri 1894 tarihli, Browning’i yücelten bir de-neme. Kavafis’ten birkaç y�l sonra Mu-hammed �kbal, Browning’i, kendisi-ni “ateist olmaktan kurtaran �air” olarak selamlayacakt�. �nsan dü�ünmeden ede-miyor: Ça�da� iki �airin yollar� bir �ekil-de kesi�mi� olamaz m�? �kinci yaz�da ise Kavafis iki y�l ya�a-d�� stanbul’dan söz ediyor. Tarabya’y� Bo�az’�n en güzel yeri olarak selamlar-ken Büyükdere’yi itici buldu�unu ö�re-niyoruz. Bu yaz�da as�l ilginç olan, yan tarafta Lord Byron ba�lam�nda sözü edi-len nostalji duygusu. Kavafis 1880’lerin ortas�nda yazd�� bu yaz�da �stanbul’un Bizans geçmi�inden bahsetse de geçmi�e bir özlem sezmek mümkün de�il. “Kay-bolup gitmi� bir maziye” a��t yakm�yor Kavafis. Bu yönüyle, örne�in bizim Bo-�aziçi medeniyetimizi anlatan yazarlar-dan, Hisar’dan, Tanp�nar’dan çok farkl�. Peki neden? Daha “dünyevi” bir �air ol-du�undan m�?

4

7 MART 2011 PA ZAR TE SÝKÝ TAP ZA MA NI DÜNYADAN

omantizm, Bat� edebiya-t�n�n Do�u’ya ve �slam kül-

türüne yakla��m�n� anlamak için en elveri�li malzemeyi sunar. Roderick Cavaliero’nun Ottomania: The Romantics and the Myth of the Islamic Orient (Ottoma-nia: Romantikler ve �slamî Do�u Miti) adl� kitab� bu malzemeyi derli toplu biçimde bir araya getiriyor. Yazar�n temel sav�, Roman-tikçi �air ve yazarlar�n Osmanl�’ya dair iki miti dönü�türdükleri �eklinde özetlenebi-lir: Birincisi, Romantik ak�m, “cihan hâkimi Osmanl�” imgesini “Avrupa’n�n hasta ada-m�” imgesiyle de�i�tirmi�tir. �kincisi, çocuk do�urmaktan ve zevk arac� olmaktan ba�ka bir i�levi bulunmad�� san�lan kad�nlar�n hiç de öyle olmad��n� göstermi�tir.

M�TLERLE BESLENEN ROMANT�ZMÖnce �unu belirtmekte yarar var: Osmanl�’ya dair mitlerin hiçbirini Romantikçiler üret-memi�ti ama bu mitleri canl� tutan bir tür a� yaratmay� ba�ard�lar. Geçmi�e hayran-l�ktan ve korkudan beslenen Romantizm için Osmanl� imgesi bu mitleri ya�atmak için birebirdi. Cavaliero’nun da belirtti�i gibi, 18. yüzy�lda �ran medeniyeti bir tehlike olama-yacak kadar uzak, tehlikesiz ve gizemliydi. Yak�n tehlike �stanbul’dan yönetiliyordu, bu yüzden, yazar�n deyi�iyle, Bat� “�slam’dan çok Osmanl�’dan korkuyordu.” Ottomania özellikle �ngiliz romantikçile-ri üzerinde dursa da, onlar�n Do�u mitlerini besleyen kaynaklar, k�ta Avrupa’s�n�n Or-yantalist yakla��m�n� besleyenlerden farkl� de�il. �lk s�rada elbette Binbir Gece Masallar� geliyor. �lk kez 1839’da �ngilizceye Arap Ge-celeri ad�yla çevrilen masallar (Binbir Gece ismini yar�m as�r sonra Richard Burton ko-yacakt�) cinlerle, perilerle, parma��n� �akla-tarak tebaas�n�n ölümüne ya da ya�amas�na karar veren sultanlarla doluydu ve Bat�l� ku-�aklar�n Do�u’yla ilgili hayallerinin kayna�� oldu. Cavalerio kitab�nda de�inmiyor ama Bat�’da bunca etkili olmu� bir eserin eksik-siz �ngilizce çevirisinin ilk kez geçen y�l ya-y�mland��n� söylersem durumun garipli�i san�r�m ortaya ç�kar. (Robert Irwin bu çeviri yay�mland��nda Zaman’a, “�ncil’den son-ra Bat� edebiyat�n� en çok etkileyen metin” demi�ti Masallar için). Binbir Gece Masallar�, �slam dünyas�n�n Rönesans ve Ayd�nlanma kar��t� olarak görülmesinde temel etkendi belki ama Haçl� mitinin izi de yads�namaz. Cavalerio bunlar�n yan� s�ra “ba� Romantik” dedi�i Napolyon’un etkisinden söz ediyor ve örtük biçimde, Said’den bu yana kabul gören “Oryantalizm’in Napolyon’un M�s�r seferiyle ba�lad��” tezinden yana tav�r alm�� oluyor. Bu tezin son dönemde, özellikle Arap dün-yas�nda tart��maya aç�ld��n� belirtelim.

“MÜSLÜMAN OLMAYA ÇOK YAKINIM” Kitapta �ngiliz romantikçilerden birkaç� öne ç�k�yor. Bunlar�n ba��nda Lord Byron’� anmak gerekir. Cavaliero da kitaptaki en çarp�c� saptamas�n� Byron’a ili�kin yap�-yor. �öyle: Lord Byron’�n 1809’da Osmanl� hâkimiyetindeki Balkan topraklar�na yapt��

ilk yolculuk bugüne kadar hep �airin Helen medeniyetine özlemiyle, Roma döneminin kal�nt�lar�n� görmek istemesiyle aç�klan-m��t�. O kadar ki, Yahya Kemal, o ünlü dizesinde geçmi� ça�lara duydu�u özlemi anlatmak için “Kalbimde vard� Byron’u bedbaht eden melâl” demi�ti. Cavaliero bu-nun gerçekle bir ilgisi olmad��n�, Byron’�n o yolculu�u sadece çocuklu�undan beri hayran oldu�u Osmanl�larla tan��mak için yapt��n� söylüyor. �airin ayn� y�l kar�s�na yazd�� bir mektuptan çarp�c� bir örnek de veriyor: “Müslüman olmaya çok yak�n�m.” O zaman soru �u: Byron ömrünün sonunda Yunan ba��ms�zl�k sava��na sadece politik sebeplerle mi destek vermi�ti? Cavaliero, Byron’�n Türklere ili�kin gö-rü�lerinde adil oldu�unu, Türkleri ba�tan beri önyarg�s�z de�erlendirdi�ini, H�risti-yanl�k ve �slam aras�nda tarafs�zl��n� ko-rudu�unu belirtiyor. �airin son y�llar� dü-�ünüldü�ünde kitaptaki iddialardan ku�ku duymamak elde de�il, bunu do�rulamak elbette tarihçilerin i�i ama bu önemli savlar göz ard� edilmeyecek cinsten. Byron’�n Tepedelenli Ali Pa�a taraf�ndan a��rland�� yolculu�unun meyvesi Turkish Tales (Türk Hikâyeleri) olmu�tu. Müslü-manlarla H�ristiyanlar aras�nda imkâns�z a�klar�n ya�and��, bütün kad�nlar�n güzel ve kurban oldu�u, yine Byron’�n arketip-sel huzursuz kahramanlar�n�n göründü�ü, hepsi “Shakespeareyen” bir biçimde ölümle sonlanan bu manzum hikâyelerde �air her ne kadar Türklere kar�� “önyarg�s�z” olsa da,

Do�u’daki bask�c� yönetimleri ele�tirmekten geri durmad�. Byron eninde sonunda Do�u medeniyetinin daha “a�a��” oldu�unu dü-�ünüyordu. Do�u imgesine y�llar sonra Don Juan’da, bu kez alayc� biçimde dönecekti.

ÖNYARGILAR HEMEN ÖLMEZ�ngiliz romantikçilerinin Do�u’ya bak��ndan söz ederken Percy Shelley’e de bir parantez açmak gerekiyor. Byron’�n aksine, Adriyatik’i hiç geçmemi� olan arkada�� Shelley, özgür-lü�ün Helen medeniyetinde yatt��na ina-n�yor, Türkleri “kaybedenler” olarak niteli-yordu. Byron’�n Türk hikâyeleri binlerce bas-k� yap�p çok popüler oldu�u halde Shelley ya�arken neredeyse hiç okunmad�. �slam’a aç�kça sald�ran tek �ngiliz romantikçiydi. Öz-gürlü�ün en büyük dü�man� olarak Osman-l� Devleti’ni görüyordu. Cavaliero kitab�nda bu bilgileri hat�rlatt�ktan sonra �unu söylü-yor: Shelley’in gerçek hayatta olup bitenler hakk�nda bilgisi yoktu. Belki de onu gerçek-ten “romantikçi” yapan �ey budur. Türklerin efendili�ini öven Casanova’dan kötücül ve fantastik Thomas Moore’a dek daha birçok ismin yap�tlar�ndan örnekler var Ottomania’da. Cavaliero zengin bir malzeme-yi bir araya getirmi� ama gerisini okura b�rak-m��. Osmanl�’n�n ho�görüsüne s�k s�k at�f ya-pan kitab�n iyi bir kuramsal çerçeveye otur-du�unu söylemek zor. Yine de Lord Byron’� “bedbaht eden melâl”in, ustam�z�n anlad�-�� ey olmad�� iddias�yla bile tart��lmay� hak ediyor kitap. �unu da ö�reterek: Önyarg�lar birdenbire do�maz ve hemen ölmez.

Lord Byron’� ‘bedbaht eden melâl’ neydi?

M. �LHAN ATILGANR

Roderick Cavaliero’nun Ottomania: The Romantics and the Myth of the Islamic Orient adl� kitab� �ngiliz romantikçilerinin Osmanl� imgesini nas�l dönü�türdüklerini örnekleriyle tart��yor. Kitapta Lord Byron’la ilgili çarp�c� bir iddia da var. OTTOMANIA: THE ROMANTICS AND THE MYTH OF THE ISLAMIC ORIENT, RODERICK CAVALIERO, I. B. TAURIS, 264 SAYFA, $ 65,19

Kava� s, Tarabya’da

Konstantin Kavafis

Lord Byron

6

7 MART 2011 PA ZAR TE SÝKÝ TAP ZA MA NI ELE�T�R�

rad��m�z, belki de s�k s�k dillendirdi�imiz cümlenin

bir ba�kas�n�n a�z�ndan döküldü�ünü fark ederiz günün birinde. Bizden önce bir ba�kas� söylemi�tir as�l gerçe�i. O i�aret etmi�tir. Hakikatin as�l cümlesi onun taraf�ndan kurulmu�tur. Cümlenin alt�na onun ad� yaz�lm��t�r. Öyleyse, bizim de sezdi�imiz o gerçek nas�l bir ba�lam kazanacakt�r art�k? Bizden önce söylenen bir gerçe�i ay-nen tekrarlamaktan m� geçecektir yolu-muz, yoksa kendi yazarl�k deneyimimiz için bir bas�nç te�kil edecek bu durumu yepyeni bir deneyime soyunmak için bir f�rsat olarak m� görece�iz? Yolumu-zu t�kay�p bizim bir ba�kas�n�n taklidi olmam�za m� yol açacakt�r bu durum, yoksa yepyeni bir s�çrama tahtas� ola-rak m� belirecektir önümüzde? Bir soru daha var: Nas�l dönü�türece�iz bu duru-mu? Dahas� dönü�türebilecek miyiz? Bir de tehlike var �üphesiz: Buldu�umuzu sand��m�z o gerçe�i ifade eden ki�i ile ayn� �eyi mi dü�ünüyoruz gerçekten? Ya “gerçek hep ba�ka bir yerdeyse!”

�K�L� OKUMA YÖNTEM�Nurdan Gürbilek, Benden Önce Bir Ba�-kas� adl� yeni kitab�nda, bir yazar� ba�ka bir yazar�n ��nda okuyan denemelere yer veriyor. Bir tür ikili okuma yöntemi izleyerek edebiyat metinlerinin öncelik-sonral�k ba�lam�ndan da öte, edebi met-ne ta��nan, yukar�dakine benzer bir s�k�n-t�n�n hangi �ekillerde dönü�tü�ü, ede-bi bir eserin kendisinden önceki metnin ilerisine nas�l ta��nd�� ya da ço�u zaman neden gerisine dü�tü�ü sorusuna odak-lan�yor. Dostoyevski’nin Suç ve Ceza’s�n� Kafka’n�n Dönü�üm’üyle, Kafka’n�n Ba-bama Mektup’unu O�uz Atay’�n “Ba-bama Mektup”uyla, Tanp�nar’�n gün-lüklerini Dostoyevski’nin Yeralt�n-dan Notlar’�yla, Benjamin’in Pasajlar’�n� Tanp�nar’�n Be� �ehir’iyle ele alan bir okuma yöntemi izliyor. Devam�nda Pe-yami Safa’n�n �ark Nedir?’ini Cemil Meriç’in Bu Ülke’siyle, Cemil Meriç’in Bu Ülke’sini Edward Said’in �arkiyatç�l�k’�yla birlikte çapraz olarak ele alan kitap, bü-tün bu kar��la�t�rma giri�imine ra�men asl�nda iki hat üzerinde ilerliyor. K�yastan öte, iki metni yan yana koyup de�erlendirmekten de öte, “bir yap�t�n � kirsel-biçimsel problemini bir ba�kas�n�nkiyle kar��la�t�rmay�” amaç

ediniyor Nurdan Gürbilek. “Ba�kas� ne söylerken o bize bunu söylemi�tir? Ayn� soruyu ba�kas� nas�l, o nas�l cevaplam��-t�r? Ba�kas�n�n sorusunun yerine kendi sorusunu geçirebilmi� midir? Geçirebil-mi�se nas�l?” Bu sorulardan yola ç�karak, bir tür “etkilenme endi�esi”nin uza��n-da, yukar�da adlar� s�ralanan yazarlar� yeniden sorgulamaya ça��r�yor okurunu. Üstelik sadece bir yazar�n bir ba�kas�yla kar��la�t�r�lmas�na imkân sa�layan bir sahne çizmiyor Gürbilek. Bir yazar�n kendi önceliyle, kendi metninin içindeki çe�itli seslere de kulak vererek ikinci bir kar��la�t�rma hatt� çiziyor. Örne�in, Cemil Meriç’in Bu Ülke’sini Edward Said’in �arkiyatç�l�k’�yla birlikte okurken benzer bir yöntem izliyor. Günü-müzde ço�u zaman adlar� yan yana an�-lan Bu Ülke’nin yazar�yla �arkiyatç�l�k’�n yazar�n�n asl�nda ayn� �eyi söyleyip söylemedikleri üzerine odaklan�rken, di�er yandan da Meriç’in dü�ünce-sindeki tezatlara çeviriyor bak��lar�. “Dünyan�n bütün ‘makhur ve ma�lup kavimler’inin tarih denen sava�� kay-bettikleri için” kendilerini temsil etme hakk�ndan mahrum b�rak�ld��n� söyle-yen Cemil Meriç’le, ayn� kavimlerin nas�l ‘Caliban’la�t�r�ld��n� görmezden gelen, “Kalabal�k Caliban’d�r, sevimsiz, pis, ah-mak Caliban!” cümlesinin yazar� Cemil Meriç’in ayn� Cemil Meriç olmad��n� be-

lirterek ço�unlukla bu ikinci kar��la�t�rma hatt�n� takip ediyor. Devam�nda da, �arki-yatç�l�k kitab�n�n alt�nda neden bir Türk’ün imzas�n�n bulunmad�� sorusunu soran Meriç’in aksine, bu kitab�n alt�nda ne-den bir Türk’ün, örne�in Cemil Meriç’in imzas�n�n bulunamad��n� göstermeye çal��yor. Gürbilek, Bat�’n�n Do�u’ya hük-medebilmek için nas�l bir Do�u imgesi kurdu�u sorusunun yan�nda, Do�u’nun kendi kendine hükmedebilmek için nas�l bir Bat� kurdu�u sorusuyla da tart��maya aç�yor Cemil Meriç’in ifadelerini. Ayn� yöntemi Peyami Safa için de iz-liyor yazar. �ark Nedir?’in, �ki �ark Ara-s�ndaki Fark’�n, �ark-Garb Münaka�as�na Bir Bak��’�n yazar� ile �arkiyatç�l�k’�n ya-zar�n�n nerede birbirlerinden ayr�ld�klar�-na ya da bu kutuplar�n nerede birbirlerine yakla�t�klar�na i�aret ediyor. Dahas�, Türk ink�lâb�n� savunan milliyetçi-medeniyetçi Peyami Safa’yla, ink�lâp kar��t� Cemil Meriç’in hangi zeminde bulu�tuklar�-n� kar��la�t�rmal� bir �ekilde gösterme-ye çal��yor. Yap�tlar�nda ortak kayg� ve benzer problemlerin öne ç�kt�� Tanp�-nar ile Benjamin aras�nda kurdu�u ha-yali bir kar��la�ma sahnesi üzerinden ayn� sorunu bu kez farkl� biçimleriyle ir-delemeye devam ediyor. �ki yazar ara-s�ndaki benzerlikler kadar farkl�l�klar�n nerede ba�lad��n�, dahas� bu farkl�l�k-lar�n neden kaynakland��n� sorguluyor.

Benden Önce Bir Ba�kas�’nda kimi çif-te açmazlar� farkl� yazarlar�n kat�ld�-�� bir tart��ma sahnesinde ele alan Nur-dan Gürbilek, kitab�n sonunda gayet et-kileyici bir denemeye yer veriyor. Or-han Koçak’�n yaz�lar�yla Adorno’nunkiler aras�ndaki baz� paralelliklerden yola ç�-kan “Kapal� Kap�daki Çatlak” adl� dene-me, yazar�n kitab�n ba��ndan itibaren iz-ledi�i ikili okuma yöntemini terk ederek Orhan Koçak’�n yaz�lar�nda beliren kimi e�ilimlere, onun yaz�s�n�n dönemeçleri-ne çekiyor dikkatleri. Kitab�n genel yön-temini izlememesine ra�men, bugüne ka-dar Orhan Koçak’la ilgili yaz�lm�� en çar-p�c� yaz�lardan biri olan “Kapal� Kap�da-ki Çatlak”�n bu kitapta neden bir yeri var öyleyse? Kitaptaki her yazar, Tanp�nar’�n deyi�iyle “korkunç mukayese arzula-r�” içinde ele al�n�rken, Koçak’�n yaz�lar�-n�n bu mukayeseden mahrum b�rak�lma-s�n�n sebebi ne? “Ama madem ‘benden önce bir ba�kas�’ndan söz ediyorum bura-da, sele� erden ve yol göstericilerden söz ediyorum, benim için de yol gösterici ol-mu� bir yazarla ilgili bir yaz�ya burada bir yer var’ diye dü�ündüm.” diyor Gürbilek.

KEND� MET�NLER�N�N �PUÇLARIBenden Önce Bir Ba�kas�’n� as�l k�ymetli k�lan ifadelerden biri belki de tam ola-rak burada sakl�. S�kl�kla ba�ka yazarlar-la ilgili söz alan, onlar� ikili ya da çapraz okumalar e�li�inde kar��la�t�ran ele�tir-men, kendi metninin ipuçlar�n� da ve-riyor bu denemesinde. Yaln�z bu da de-�il. Gürbilek’in, “öznelli�in, sahicili�in, özgünlü�ün ancak hiçbir �eyin o kadar öznel, o kadar özgün, o kadar sahici ola-mayaca��n� bilenin önünde belirebilece-�ini anlatan bir çift yönlü �srarl� do�ruluk aray��n�n temsilcisi”, “mutsuz bilinç’in yazar�” dedi�i Orhan Koçak’�n, Türkçede e�ine pek rastlanmayan bu girift ele�tirel çerçeveye nas�l vard��n�, kimden, han-gi problemleri devrald��n� sorguluyor. “Nesnesinin içine gömülen, ama ayn� za-manda sa�lam bir kavramsal çerçeve kur-may� hede� eyen, tekille genel aras�ndaki dü�ümü bir ‘mekik hareketi’yle çözmeyi deneyen, bütünü d��ar�da de�il, tam da tekilin içinde arayan zahmetli yaz�lar�n” yazar� Orhan Koçak’�n metinlerindeki k�-r�lmalara, kimi yaz�lar�nda beliren Vran-koviç (?) � gürüne, edebiyat ele�tirisine kazand�rd�� pek çok kavrama ve onun dü�üncesinin arka plan�na çekiyor dik-katleri. Her zaman oldu�u gibi, benzersiz bir üslup ve etkileyici sorularla…

Nurdan Gürbilek, Benden Önce Bir Ba�kas� adl� yeni kitab�nda, bir yazar� ba�ka bir yazar�n ��nda okuyan denemelere yer veriyor. Örne�in, Dostoyevski’nin Suç ve Ceza’s�n� Kafka’n�n Dönü�üm’üyle, Tanp�nar’�n günlüklerini Dostoyevski’nin Yeralt�ndan Notlar’�yla, Benjamin’in Pasajlar’�n� Tanp�nar’�n Be� �ehir’iyle birlikte ele alan bir okuma yöntemi izliyor.

‘Korkunç mukayese arzular�’

BENDEN ÖNCE B�R BA�KASI, NURDAN GÜRB�LEK, MET�S YAYINLARI, 224 SAYFA, 16,5 TL

KEMAL VAROLA

Nurdan Gürbilek

FOTO

�RAF

: MU

HS�

N A

KGÜ

N

��

��

!�� "��#��$��%��

&�� '��'��

�' �� !%��%��"�

�� %(��

��

)�� "��*

+��$%$�� ,%�� -��'� ��+��$%.��/�0�0��%��10��"�� %(�� %�� "�%��'�� $/��2��-��'� ��3� ��1/ �'��

4%(�� %� �� "��%� �� /��

��(��'��/�� *�

4%(�� "��5��"�6� ��%��6��% �� % *�

0212 551 32 25www.nesilyayinlari.com

� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

��

��

788�9��

odernist hareketin ABD’deki temsilcisi

William Faulkner; Ja-mes Joyce ve Virginia Woolf’un yakla��mla-r�n�n yeni bir tonu olarak t�pk� onlar gibi ro-mana, öyküye yeni bir bak�� aç�s� getirmi�tir. Bilinç ak��n� kimi romanlar�nda, öykülerin-de uygulamakla birlikte as�l yenili�i, gerçek, zaman, atmosfer ve bak�� aç�s� konular�nda belirginle�tirmi�tir. Modernistler (Proust, Joyce, Woolf, Fa-ulkner, Kafka, Beckett) öncelikle gerçekli-�i farkl� anlamda kullanarak tümüyle de�i�-tirmi�lerdir. Modernistlere göre, d��sal ger-çeklerden yola ç�kmak her zaman yan�lt�c�-d�r. Oysa ruha bak�ld��nda, insan�n ele avuca gelmeyen bamba�ka, giz dolu bir varl�k oldu-�u anla��lacakt�r. Bu yüzden insani gerçekle-re olaylardan yola ç�k�larak de�il, içsel serüven izlenerek ula��labilir. Bu ise gerçeklerden kaç�� de�il, bir ileri a�amaya geçi�, gerçe�in yeni ta-n�m�d�r. Modernistler ayr�ca geleneksel kurgu anlay��n�, özellikle gerçekli�i yans�t��, zaman ve mekân kullan�m� ve bak�� aç�s� anlam�n-da yeniden yorumlarlar. Bilinçalt�n�, imgele-ri, simgeleri anlat�ma katarak, okurdan daha fazla dikkat ve çaba isteyerek zor ama nitelikli bir kurmaca dünya sergilerler.

‘GERÇEK G�R�FTSE B�Ç�M DE G�R�FT OLACAKTIR’Bu özelliklerin tümünü Faulkner’da görmek mümkündür. Öncelikle gerçe�in aktar�m� onun eserlerinde bamba�ka bir biçime dö-nü�mü�tür. “Gerçek giriftse biçim de girift olacakt�r. Gerçek ancak bu biçimle gösteri-lebilir.” diyen Faulkner, karma��k bir yap�, zor/girift bir kurgu, örtük bir içerikle yazmay� tercih eder. Parçalanm�� dünyan�n karma�as� içinde kurguyu da bu dünyaya denk dü�en bir ç�k��s�zl�k ve kaosla olu�turur. Faulkner’�n zor okunmas�n�n arkas�nda biraz da “zaman” yakla��m� yatar. Romanla-r�nda t�pk� di�er modernist yazarlarda oldu�u gibi düz, kronolojik bir s�ra izlenmez. Geçmi�, gelecek, içinde bulunulan ân iç içe geçmi�tir. Zaman parçalan�r, ileri ve geri gidi�lerle za-man�n kronolojik yap�s� alt üst olur. Görün-tüler, sözler, an�lar, zamansal de�il mant�k-sal, daha do�rusu dramatik bir s�rayla dizilir. Öyküsel zamanda (�imdi) çok önemli �eyler olmaz. Her �ey geçmi�te ya�anm�� ve geçmi-�in izdü�ümleri �imdiki âna yans�m��t�r. Bir anlamda bu “an” insan�n geçmi�ini yeniden ya�amas�d�r. Geri dönü�lerle, hâlihaz�rdaki geçmi�in izleri, ça�r��mlar�, etkileri anlat�l�r-ken, ya�anan ve geçmi�, zihinde âdeta birbiri-ne kar��m��t�r. Faulkner’�n romanlar�n�n hem zorlu�unun hem de gücünün arkas�ndaki nedenlerden biri de “bak�� aç�s�” farkl�l��d�r. Ku�kusuz yazar�n anlat�c� seçimi, aktaraca-

�� duygular� ve olay�n alaca�� ekli belirler. Bak�� aç�s� de�i�ikli�inin anlat�y� nas�l farkl� boyutlara ta��yaca��n�, de�i�tirece�ini, gide-rek tümüyle anlat�m biçimini belirleyece�ini Faulkner romanlar�nda görebiliriz. Ayn� olay-lar, durumlar, Ses ve Öfke’de dört ayr� ki�inin, Tap�nak’ta üç, Dö�e�imde Ölürken’de ondan fazla ki�inin farkl� bak�� aç�lar�yla olu�turu-lur. Bu tutum öncelikle okur aç�s�ndan anla-��lma problemi yarat�r. Bak�� aç�s�n�n sürekli de�i�mesi okurun odaklanmas�n� güçle�tirir. Ancak bir yandan da gerçekli�in nas�l görece oldu�u, bak�� aç�s�na göre de�i�ti�i aç�k edil-mi� olur. Her farkl� bak��, olay�, durumu daha da zenginle�tirir, ona yeni, farkl� bir boyut ka-tar. Asl�nda kolayca özetlenebilecek s�radan, basit diyebilece�imiz bir konu, öyle anlat�lsa “hakikat”i iletemeyece�i için Faulkner onu kurgu yakla��m�yla dönü�türür. William Faulkner romanlar�nda, öykü-lerinde girift bir teknik ve farkl� bak�� aç�la-r�yla otorite, �iddet ve ruhsal karma�ay� göz kama�t�r�c� bir biçim ustal��yla anlatm��t�r. Olay�, temay�, sorunu anlat�c�n�n bile kav-rayamayaca�� bir düzlemde (çocuk anlat�c�, aptal anlat�c� vb.) vererek hem gizemi art�r-m�� hem de kaotik ortam� merak unsuruy-la derinle�tirmi�tir. Bu anlamda, özellikle

bak�� aç�s�n�n kurmacada ne denli önemli oldu�unun çarp�c� örneklerini vermi�tir. Eserlerinde sorunu/temay� özellikle gizle-yerek metnin payla��m�n� sadece dikkatli ve sab�rl� okura emanet etmi�tir.

�Ç �ÇE �K� ÖYKÜIrk ayr�mc�l��, çöken aristokrasi, yoksulluk, adalet duygusu, haks�zl�k, �iddet belli ba�l� temalar� olurken; metinleri diyaloglara yas-layarak serinkanl�, nesnel, dolays�z bir anla-t�m� ye�lemi�tir. Faulkner, bu diyaloglardan bir atmosfer yaratarak sorunun/teman�n ad�-n� bile anmadan okuru sona do�ru sürükler. Sorunu bir imgeye dönü�türüp sadece diya-loglarla etraf�n� s�k� s�k�ya örer. Ancak kahra-manlar anla�mak için de�il de anla�mamak için konu�uyor gibidirler. Bu anlamda diya-log gibi gözüken konu�malar asl�nda mono-logdur. Onun metinlerindeki �iirsellik, yo-�unluk ve parçal�l�k roman ve öykülerinin iç içe geçmesi sonucunu do�urmu�tur. Bu özellikleri nedeniyle daha önce öykü olarak yay�mlad�� bir metin, daha sonra romanla-r�nda bir “bölüm” olabilmi�tir. William Faulkner, Türkçeye ilk kez çev-rilen Ç�lg�n Palmiyeler’de, yine okunmas� zor, girift bir kurgu anlay�� sergiler ve “Ç�lg�n

Palmiyeler” ile “Irmak Baba” adl� iki uzun öyküyü iç içe geçirerek bir roman olu�turur. “Ç�lg�n Palmiyeler”de Harry ile Charlotte’un a�k hikâyesini, “Irmak Baba”da ise bir mahkûmun sel bask�n�ndaki insani tutumu-nu anlat�r. Bu iki farkl� öykünün bir roman-da bir araya getirilmesini ele�tirmenler zor-lama, ba�ar�s�z bulurlar. Bu nedenle ABD’de bu iki öykü uzun süre roman biçiminde de-�il, iki farkl� öykü olarak bas�l�r. Ancak Faulk-ner Nobel ödülünü ald�ktan sonra onun ta-sarlad�� biçimde yay�mlan�r. “Irmak Baba”da bir kurtarma olay� an-lat�l�r. Mississippi nehrinin ta�mas�yla böl-ge sel sular� alt�nda kal�r. Cezaevi yönetimi, mahkûmlar� selde mahsur kalan insanlar� kur-tarmak için sel bölgesine götürür. Mahkûm, bir kad�n� kurtar�rken onun do�um yapmak üzere oldu�unu görür. Büyük bir çabayla hem kad�n� kurtar�r hem de çocu�un do�mas�na yard�mc� olur. “Ç�lg�n Palmiyeler”de a�k ko-nusu hikâye edilir. Bir yanda toplumsal ko�ul-lar� zorlayan, a�k� için hayat�n� ortaya koyan kad�n, di�er yanda ürkek, tedirgin bir erke�in hikâyesi. Herkes gibi olmak istemeyen ikilinin ili�kisi sonunda s�radanla��r.

KISTIRILMI�, YALNIZ �NSANLAROlaylar�n ak�� içerisinde, iki ba��ms�z öykü aras�nda temelli bir ko�utluk bulmak o kadar da kolay de�ildir. En az�ndan net de�ildir. Hele öykü geçi�lerinde, s�ralamada, bölümle-mede anlaml� ili�ki yok gibidir. Ancak tematik anlamda okurda bir kar��la�t�rma yaratan iki olay örne�i oldu�u da aç�kt�r ve Faulkner’�n bunu bilinçli yapt�� görülmektedir. Bu an-lamda biri tez, di�eri antitez olmak üzere bun-lar apaç�k kar��la�t�rma öyküleridir. Romanda birikimleri, sosyal konumlar� ve ya�ay��lar� tümüyle farkl� iki ki�inin (doktor ve mahkûm) benzer bir durum ve olay kar��s�nda tak�n-d�klar� tavr�n kar��la�t�rmas� yap�l�r. Doktor, bir hamile kad�n kar��s�nda kad�n�n ölümüne neden olurken; yabani, cahil bir mahkûm bir hamile kad�n�n do�um yapmas�n� sa�lar. Bu iki öyküde de kad�nlar için ömürlerini veren erkekler anlat�l�r. Ama tutumlar� farkl�d�r. “Ç�lg�n Palmiyeler” dramatik, “Irmak Baba” ise daha çok ironik unsurlar ta��r. �ki öyküde de k�st�r�lm��, yaln�z, ç�k�� arayan in-sanlar anlat�l�r. �nsanlar�n bir k�sm� hapisha-nede fiziksel olarak bu hapis hayat�n� ya�ar-ken kimileri de d��ar�da olmalar�na ra�men, kendilerine çizdikleri s�n�rlarla hapis hayat� ya�arlar. Romana bir bütün olarak bak�ld�-��nda insani ili�kilerin en uç noktalar�nda in-sanlar�n alaca�� tav�rlar�n test edildi�i görülür. Belki de roman�n ana vurgusu �u cüm-lede aç��a ç�kar: “�nsan yapmak zorunda oldu�u �eyi, elinde hangi alet varsa onunla, nas�l biliyorsa öyle, akl�na yatan en iyi biçim-de yapabilir ancak.”

NEC�P TOSUNM

7 MART 2011 PA ZAR TE SÝKÝ TAP ZA MA NI ROMAN

8

William Faulkner’�n Türkçeye ilk kez çevrilen Ç�lg�n Palmiyeler adl� roman�nda “Ç�lg�n Palmiyeler” ve “Irmak Baba” adl� iki uzun öykü iç içe. Yine okunmas� zor, girift bir kurgu anlay�� sergileyen yazar, iki öyküde de kad�nlar için ömürlerini veren erkekleri, k�st�r�lm�� ve yaln�z insanlar� anlat�yor.

�ki öyküden bir roman: Ç�lg�n Palmiyeler

ÇILGIN PALM�YELER, WILLIAM FAULKNER, ÇEV.: NECLA-ÜNAL AYTÜR, YKY, 272 SAYFA, 19 TL

William Faulkner

lasik Bat� müzi�inin çe�itli formlar� ara-s�nda en sevdi�im tür senfonidir. Bana

kal�rsa senfoni, bestecinin ana temay� müzikal kompozisyonun merkezine oturtarak çok çe�itli geçi�lerle yan temalarda kuvvet buldu�u, sesin farkl� t�n�lar�n�, tonlamalar�n� bir �rmak gibi sürükledi-�i ve böylelikle dinleyicileri birbirinden farkl� vahalara ula�t�rd�� fevkalâde bir süreçtir. Bu ba�lamda uzun �iir, içinde ta��d�� imkânlar bak�m�ndan �aire estetik bütünlü�ü kollamak kayd�yla bir senfoni bestecisi gibi geni� ve derin dünyalar açabilir. �air uzun �iirde, k�sa �iire nazaran çe�itli varyasyonlar�, dokuma biçimleri-ni, biçem kombinasyonlar�n�, dahas� poetik at�l�mlar� deneme, tazeleme ve gerçekle�tirme �ans�na sahiptir. Elbette burada önemli olan, �airin solu�udur. Sözünün hacmidir, debisidir. Çap�d�r.

GÖNLÜM UZUN ��RDEN YANAK�sa �iirler, hatta pek k�sa �iirler de yazd�m/yaz�yo-rum. Ama gönlüm hep uzun �iirden yanayd�/yanad�r. Hem ya��m hem de �iir tecrübelerim, sözün israf edil-meden kullan�lmas� gerekti�ini bana da ö�retti elbette. Ayn� zamanda �unu da: Sözün tasarruflu kullan�m� için illâ k�sa �iir yaz�lmas� gerekmez. Bu estetik bir ilke ise pekâlâ uzun �iir için de geçerli olmal�d�r ve öyledir el-bette. Bana sorarsan�z uzun �iir, �air için biraz da onto-lojik �artlanm��l�kla ilgili olmal�. �çinde ta��d��yla, mu-hafaza etti�iyle, büyüttü�üyle. Heyecan�n�, �s�s�n� uzun süre muhafaza etmekle de... Geni� bir alana yay�lacak o odaklanma ve yo�unla�ma kolay hazmedilir olmaktan uzakt�r öte yandan. ��çili�i zordur. �iire hâkim olmak, da��l�m� önlemek ekstra bir çaba ve özen ister. Uzun veya k�sa, herhangi bir �iirin do�u�unda çok çe�itli etmenler, alg� ve kavray��lar, hissedi�ler rol oy-nayabilir. D�� dünyan�n etkileri veya �airin iç dünyas�n-da kayna�anlar... Gerek Baht-� Siyâh’�n, gerekse bir his-sedi�in tazelenerek sürdürülü�ü bak�m�ndan bu kitab�n süre�i say�labilecek S�rtlan Kayboldu’nun ortaya ç�kma-s�na neden olan �eyin sadece ve sadece bir ‘kelime’ ol-du�unu ifade etmem, muhtemelen okura tuhaf gele-cektir. Gelsin, ama gerçek böyle! Y�llar önce hiç bekle-medi�im bir anda zalimce ruhuma çarpan, de�il sadece gündelik ya�ant�m�, uzun süre rüyalar�m� bile kemiren bir ‘kelime’.. Sözlüklerden ç�kard��m o bitli ‘kelime’! Daha önce de çe�itli vesilelerle belirtmi�tim; Baht-� Siyâh ya�amak istemeyece�im bir tecrübeden do�du ve yazmak zorunda kald��m bir �iir oldu. S�rtlan Kayboldu ise toz-duman da��ld�ktan, etraf durulduktan, e�ya yer-li yerine oturduktan ve nispeten sakinle�me emarele-ri kendini belli ettikten sonra ortaya ç�kt�. Bu aç�dan iki kitap yan yana getirildi�inde poetik atmosfer ve estetik yap� farkl�la�mas� hemen kendini belli edecektir.

KEND� B�LD�� DAMARLARDAN YOL ALDIS�rtlan Kayboldu’nun ilginç say�labilecek bir var olu� ka-derinden söz açabilirim. Esasen ben bu kitab�n “ate� kokan” bir �iir olarak yaz�laca��n� san�yordum. Zira ilk duyu�lar, ilk emareler, ilk yoklamalar, ilk uyar�l��lar bu hissi uyand�r�yordu. Oysa birinci sayfadaki alt� m�sra-dan sonra aç�kça görülebilece�i gibi sürpriz bir ba�kala-

��ma kap� aralay�p benim ket vurmalar�m�n ve iradî kat-k�lar�m�n da yede�inde kalarak hiç tahmin etmedi�im kanallara akt�, hiç beklemedi�im seslere ve aray��lara yöneldi. D��a aç�k, d�� dünyay� gözleyen/koklayan bir �iir niyetim hilâf�na, kendi bildi�i damarlardan yol ald� ve kimi izlenim öbekleri dikkate al�nmazsa e�er, a��r-l�kl� olarak içe dönük, birtak�m ya�ant� ve hat�ra gölge-lerini de koyultarak iç dünyay� kabartan bir seyir izledi. Alt� üstü 29 sayfa tutan S�rtlan Kayboldu, neredey-se iki y�la yakla�an bir yaz�m a�amas�ndan geçerek gün yüzüne ç�kt�. 50. ya��ma ve dolay�s�yla 50 y�ll�k ömrü-me, yeni kendime ithaf etti�im bu kitap, geçen sene, nisan ay�ndaki do�um günümde ‘ikinci ruhum’ �hsan Deniz’e verebilece�im en güzel arma�an oldu.

KEND�M�Z YAPALIM, EN �Y�S�N� YAPALIM90’l� y�llar�n ikinci yar�s�nda 15 say� ç�kan �pek Dili’nin yay�m� esnas�nda, ta ba��ndan beri kafamda olan, dergiye katk�da bulunan arkada�lar�n �iir kitaplar�n� da ayn� bünyede basma fikrinin hayata geçirilmesi hususunda kimi te�ebbüslerimiz olmu�, hatta birkaç kitab�n kapa��n� haz�rlatm��t�k. Ancak o dönemde Türkiye’yi altüst eden ekonomik kriz bu hayalimizi suya dü�ürmü�, hamlemiz akim kalm��t�. Bu k�smet-sizlik, y�llar y�l� içimde bir ukde olarak yer etti. Dergiyi besleyecek kitap yay�m� fikri akl�mdan hiç ç�kmad�. 2000’li y�llara ad�m atarken �pek Dili’nin 16. say�s� bir türlü bas�lamad�. Kald�. Nihayet yakla��k 10 y�l sonra sözünü etti�im hayali gerçekle�tirme imkân� yakala-d�k ve Kemâl Yanar’�n A��r Havuz, benim Baht-� Siyâh ba�l�kl� kitaplar�m�z Asa Kitabevi’nin i�birli�iyle �pek Dili �iir serisinden ç�kt�. Ard�ndan S�rtlan Kayboldu... Böylece üç kitapla da olsa �pek Dili kendi çap�nda bir yay�nc�l�k ad�m� atm�� oldu. Kitaplar�n kapa��n� ve iç düzenini, �stanbul’da Aybars Gürlü yapt�. Sayfa numaras� koymad�k. “�çindekiler” yoktu. Do�rusu, ‘zengin’ bir sadelikte olan kitap kapaklar�m�z tek kelimeyle harikayd�. Yay�mlanan 12 kitab�m içinde en iyi iki kapak, benim için... Burada Aybars’a, ayn� zamanda zarif bir kaligrafi çal��mas� olarak da de-�erlendirdi�im kapaklar için bir kez daha te�ekkür ediyorum. Beni kendisiyle tan��t�rd�klar� için Baha’ya (V. Bahad�r Bayr�l) ve Seyhan’a da (Erözçelik)... De-di�im gibi, �pek Dili bünyesinde �iir kitab� ç�karmak bir hedefti, idealdi benim için. Bunun, bir ahma��n zannetti�i gibi �stanbul’da yay�nevi bulamamak ve ta�raya mahkûm kalmakla filan alâkas� yok. “Kendi-miz yapal�m, en iyisini yapal�m” �uuru... Hepsi bu!

YAZAB�LECEKLER�M BEN� KORKUTUYORAsl�nda, söz konusu etti�im iki kitab� tamamlayacak/bütünleyecek yeni bir uzun �iirle tabir caizse bir ‘üç-leme’ yapma fikri hâlâ zihnimdeki yerini koruyor. Ne var ki, buna te�ebbüs etmek hususundaki cesaretim zaman zaman zindeli�ini yitiriyor. Ço�u zaman karar-s�z kal�yorum… Aç�kças�, yazabileceklerim beni fazla-s�yla korkutuyor! O yüzden, ‘üçleme’ fikrini unutarak �u güne kadar tamam�n� Kitap-l�k dergisinde yay�mla-d��m �iirlerle henüz okur kar��s�na ç�kmam�� olanlar� ve yaz�lacaklar� bir kitapta toparlay�p ciddi ciddi �iiri b�rakmay� dü�ünüyorum. Hem �iiri, hem sigaray� b�-rakmak!.. Nas�l, ho� bir fikir de�il mi?

10

7 MART 2011 PA ZAR TE SÝKÝ TAP ZA MA NI B�R K�TABIN H�KÂYES�

Gerek Baht-� Siyâh’�n, gerekse bir hissedi�in tazelenerek sürdürülü�ü bak�m�ndan bu kitab�n süre�i say�labilecek S�rtlan Kayboldu’nun ortaya ç�kmas�na neden olan �eyin sadece ve sadece bir ‘kelime’ oldu�unu ifade etmem, muhtemelen okura tuhaf gelecektir. Gelsin, ama gerçek böyle! Her �eyin sebebi sadece bir kelime!

Her �eyin sebebi sadece bir kelime!

�HSAN DEN�ZK

FOTO

�RAF

: ÖM

ER E

RDEM

�hsan Deniz

7 MART 2011 PA ZAR TE SÝ

Ehli bilir ‘ay� u târâb’�n lezzetini

arihsel alan�n “do�ru” tem-sili sorunu �üphesiz ki bugü-

nün meselesi de�il. Tarih yaz�m�n�n nere-deyse kendi tarihi ile ko�ut tart��mal� bir yönü bu. Sorunun dilbilim ve yap�salc�-l�k sonras� geli�melerle ba�lant�l� kuram-sal bir mutfa��, yeni belge ve bilgilerle ta-zelenen her daim güncel bir menüsü ve resmî tarih tart��malar�ndan, icat edilmi� geleneklere uzanan popüler bir vitrini var. Ancak hangi konular�n vitrinde yer bu-laca��n� i�bu vitrin-menü-mutfak dizge-sinden beslenen okurlardan ziyade, göz ve kulaklar� ile ö�renen kitlenin geçerken görmek ya da ayaküstü i�itmek istedikleri belirliyor. Kitlenin isteklerinin yönlenme-sinde televizyon dizilerinin pay� mâlum, dönem dizilerinin bu kulvardaki üstünlü-�ü de. ��in ironisi, kitleselle�menin yarat-t�� çekimin vitrinden mutfa�a tüm ehiller aras�nda bir yans�ma bulmas�.

�SLAM KÜLTÜRÜNDE E�LENCE ÂDÂBITudorlar�n verdi�i ne�ve ile 16. yüz-y�la yelken açan Taylan Biraderlerin Muhte�em Yüzy�l dizisinin yaratt�� iro-ni ise “Osmanl� demokrasisi” ve “ho�-görü medeniyeti” hayalleri ile co�tu-ran belâgatçili�in kahraman müda� -li�inden ayr� dü�ünülemezdi elbette. Dizi daha ba�lamadan “olay” oldu. An-cak “padi�ahlar içki içmez” cephesinin bu kadar ciddi direnece�i de beklenmi-yordu. Televizyon tart��malar�n� gaze-te yaz�lar�, internet risalelerini kitaplar kovalad�. A�k-� Memnû’nun ya da Yap-rak Dökümü’nün bo�altt�� vitrinleri bi-lumum Kanunî, Hürrem ne�riyat� dol-durdu. Tart��man�n sönmeye yüz tuttu-�u geçti�imiz aylarda yay�mlanan bir ki-tap ise tüm a��rl�� ile tarih menüsünde-ki yerini ald�: Has-ba�çede ‘Ay� u Tarab: Nedîmler, �airler, Mutribler (Saray Bah-çesinde �çki ve Müzik: Nedimler, �airler, Müzisyenler). Osmanl� tarihçili�inin en önemli ve en verimli isimlerinden Halil �nalc�k’�n belâgatçi cepheye a��r bir dar-be indirdi�i, görsel malzemeyle zengin-le�tirilmi� bir kaynak eser. �slâm kültürlerinde ortaça� ve er-ken modern dönem boyunca ra� nele�e-rek devam eden yüksek e�lence adab�-n�n “do�ru temsili”, kitab�n temel sorun-sal�. Bu ba�lamda �nalc�k’�n ayn� sorunsal üzerine yazd�� ve Kültür Bakanl��’n�n yay�mlad�� Türk Edebiyat� Tarihi’nde (2006) yer alan “Klasik edebiyat men-�ei: �ranî Gelenek, Saray ��ret Meclisle-ri ve Musâhib �âirler” ba�l�kl� uzun ya-z�s� (I. cilt, 221-82), Has-ba�çede ‘Ay� u Tarab’�n ba�lang�ç metni olarak de�er-lendirilebilir. ‘Ay� u Tarab bu uzun yaz�-

n�n 11. yüzy�ldan 19. yüzy�la yay�lan ta-rihsel alan üzerinde yeniden düzenlen-mesi ve �nalc�k’�n yine daha önce ya-y�mlanm�� bir ba�ka çal��mas�n�n (�air ve Patron, 2003) kitap bütünlü�üne kat�lma-s� ile olu�turulmu�. “Osmanl� medeniyeti ve ya�am tarz�”n� merkeze alan ‘Ay� u Tarab’�n birincil kaynaklar�n�n tamam�na yak�-n� edebiyat tarihinin de nesnesi olan �iir ve anlat�lardan olu�makta. Nitekim çal��-mas�na yazd�� “Önsöz”de �nalc�k, “[b]u kitapta, yüksek saray kültürünü tem-sil edenlerin, sultan ve nedimlerinin, ‘zurefâ’n�n ‘etik’ ve ya�am kurallar�n� tes-pite çal��t�k” derken, asl�nda Türk edebi-yat� tarihçili�inin de s�kça kulland�� halk-divan kar��tl��n� yeniden üretiyor. “Tüm güzel sanatlarda ‘zarîf’ klasik üslûp saray üslûbu idi” derken de, Tanp�nar’�n 19. As�r Türk Edebiyat� Tarihi’nin (1956) “Gi-ri�” bölümünde tart��t�� saray merkez-li kültür yap�lanmas�na i�aret ediyor. An-cak metin okuma becerileri ve klasik �erh yöntemlerince çerçevelenen ya da saray istiaresi örne�inde oldu�u gibi tarih d�� genelgeçer kavramlarla �ekillenen edebi-yat tarihçili�inin aksine �nalc�k “tarih ya-z�yor”. ‘Ay� u Tarab, görkemli metaforla-r�n arkas�nda kaybolan ya da görmezlik-ten gelinen �slâm kültürlerinin gerçekli-�inin, yüksek s�n�� ar�n e�lence kültürle-rini belirleyen �ran kaynakl� “adab” ritü-ellerinin nas�l uyguland��n�n, k�sacas� ta-rihsel olan�n pe�inde.

��RET MECL�SLER�N�N TASV�R��nalc�k bu amaçla ilk olarak �ranî gelene�in �âhname, Kâbusnâme ve Siyasetnâme üze-rinden genel bir bilgisini sunuyor. Hayyâm, Hâf�z gibi �öhretlerin �iirlerindeki i�ret meclisi tasvirlerinin dökümünü yapt�k-tan sonra, ikinci bölümde Selçuklu döne-mini, üçüncü bölümde ise beylikler döne-mi ve Germiyanl� �âirler olarak adland�rd�� eyho�lu Mustafa, �eyhî, Ahmed-i Dâ’î ve Ahmedî’nin tarih yaz�msal anlat�lar�n� ince-liyor. Osmanl� �iirinin ba�lang�c�n�, Germi-yan beyli�inin zenginlik kayna�� ap made-ninde tarihselle�tirdi�i bu bölümün ard�n-dan �nalc�k, Osmanl�lar�n Timurlularla olan kültürel rekabetini ve siyasal me�ruiyet ara-y��n� ele al�yor. Be�inci bölümde Revânî, Zâtî ve Mustafa Âli’nin yazd�klar�na odak-lanan �nalc�k, alt�nc� bölümde i�ret meclisi-ni daha genel bir perspektiften anlat�p ye-dinci bölümde Lâle Devri ve 19. yüzy�l ba�� saray e�lence kültürlerini, son iki bölümde ise �air ve Patron incelemesi ile “patronaj” kurumunu de�erlendiriyor. Kitle bu vitrinin önünden geçeli bel-ki birkaç ay oldu. Kar�� vitrindeki “Hürrem yüzü�ü”nde �imdi gözü. Lâkin ehli bilir, Has-ba�çede ‘Ay� u Tarab’�n safa vü lezzetünü.

Osmanl� tarihçili�inin en önemli ve en verimli isimlerinden Halil �nalc�k, Has-ba�çede ‘Ay� u Tarab: Nedîmler, �airler, Mutribler adl� yeni kitab�nda, �slâm kültürlerinde yüksek e�lence adab�n�n “do�ru temsili” sorunsal�n� ele al�yor.HAS-BA�ÇEDE ‘AY� U TARAB - NED�MLER �A�RLER MUTR�BLER, HAL�L �NALCIK, �� KÜLTÜR, 328 SAYFA, 140 TL

T EMRAH PELVANO�LU

KÝ TAP ZA MA NI

11

TAR�H

12

7 MART 2011 PA ZAR TE SÝKÝ TAP ZA MA NI ��R

lhan Berk deyince insan�n ak-l�na ne çok �ey birden gelir. Ne çok kitap, ne çok �iir, ne çok

a n � ve ne çok hepsi de birbirinden ‘harika’ �ey. Eh zaten �lhan Berk ba�l� ba��na ‘harika’ bir �eydir, ‘harika çocuk’ da olabilir ‘harika �air’ de, ‘harika bir arkada�’ da... ‘�imdi ve burada’ diyorlar ya, �lhan Berk hep öyle bir adamd�, �a-irdi, sanki bu yaz�y� yazarken de ‘�imdi burada’yd�. Sanki omzumun üstünden birinin bana gülümsedi�ini duyar, okur, görür gibiyim i�te. Ondand�r. Bir de, ol-sayd� hemen söylerdi, zira ben kendi belle�ime de�il �lhan Berk’in �iirine gü-venirim, “Ben senin bir kitab�n için yaz� yazm�� m�yd�m hiç?” dememle bera-ber, onu da güldürmü� olur ve “Tomris Uyar için �iir yazm�yorsun, benim için yaz� yaz�yorsun, kar��t�rma!” diyerek beni kendime getirirdi. Bu cümleden de anlam�� olurdum ki, �lhan Berk için pek çok yaz�, hatta bir �iir de yazm�� ol-mama kar��n, hiçbir kitab� için bir yaz� yazm�� de�ilim bugüne dek.

USTANIN K�TABINA DA�R YAZMAK�lk bunu dü�ündüm Çi�nenmi� Gül için yaz�n�n ba��na otururken. Akl�ma Ece Ayhan’dan Cemal Süreya’ya dostluk, ah-bapl�k etti�im �airler geldi, onlar için de yazmam��t�m. San�r�m bunda genç bir �iir yazar� olarak bir ustan�n bir kitab�na dair yaz� yazman�n ‘tuhaf’ olaca�� duygu-su etkili olmu�tur. Yani �imdi ben Cemal Süreya’n�n S�cak Nal’� için “Ne� s olmu�, elinize sa�l�k” m� diyece�im! �nsan utan�r bundan, belli ki ben de utanm��m, yoksa benim gibi sadece 30 y�ld�r �iir, ama ner-deyse Tanzimat’tan beri yaz� yazan biri için herhalde bu çok zor olmazd�! Belki de yazmal�yd�m, kimbilir! �lhan Berk’le son konu�tu�umda, Ömer Erdem’in yan�ndayd�m TRT’de, Ömer o zaman TRT �stanbul müdürüy-dü. �lhan Berk’i aram��t�, konu�mu�tuk ikimiz de, art�k iyice hastayd�, ama san�-r�m ba�ka bir yerde de yazd�m, sesi ne-�eliydi. Çok �airce, çok çocukça, çok �l-hanca bir nedeni vard�, çünkü YKY’den ç�kan Delta dizisinde tüm �iirlerinin ikinci bask�s� ç�km��t� ve ilkinde 1900 sayfa olan toplu �iirler bu kez 2000 say-fay� geçmi�ti, sevinci ondand�, onu müj-deliyordu. �imdi o toplama Çi�nenmi� Gül de ekleniyor. �lhan Berk’in ne�esi sürüyor, �iiri sürüyor, okurunu sevindir-meyi de sürdürüyor. Genç ve iyi �airlerimizden Gonca Özmen’in yay�ma haz�rlad�� Çi�nenmi�

Gül, �lhan Berk’in geride b�rakt�� iir-lerden bir bölümünü kaps�yor. Berk’in Ku�lar�n Do�um Gününde Olaca��m, Adland�r�lmayan Yoktur, Tümceler Ge-liyorum, ki sa�l��nda yay�mlanan son �iir kitab�d�r, kitaplar�n�n her birinde yer alabilecek �iirler, belki de onlardan ta�m�� iirlerdir. ‘Gül’ imgesi, mazmu-nu bizde, Bat�da ve Do�uda, eskiden ve bugün ne denli çok kullan�lm�� olursa olsun, her seferinde yeniden açan bir imge, yapraklanan bir sözcük ve k�rm�-z�s�n� �iirlere veren bir renk. Ate�i ise her zaman geçmiyor �iirlere, bazen sol-gunluk olarak da dü�tü�ü oluyor, bazen de Willam Blake’in kitab�n�n ve �iirinin ad� gibi Hasta Gül oluyor. Ben de kita-b�n ad�n� ilk duydu�umda nereden ha-t�rlad��m� dü�ündüm, ‘çi�nenmi�’ ve ‘hasta’l�k aras�ndaki solgunluktan, ezil-mi�likten dolay� da Blake’in kitab�n�n bu ça�r��m� yapt��n� anlad�m.

�LHAN BERK’�N K�ML�KLER��lhan Berk’in yeni bir �iir kitab�n�n ç�kmas�, bu düzyaz� ad�n� verdi�i, oysa içini �iirle doldurdu�u kitaplar� için de geçerli, her zaman bir �ölen duygusu yarat�r, do�rusu bunun nedeni kitap kadar �lhan Berk’in kendisidir. Onca kitap yay�mlam��, dünyay� yazmak

için bo� bir ka��t olarak gören ve ne-redeyse bunu gerçekle�tirecekmi� gibi davranan bir �airin kitaplar�n�n bu duyguyu yaratmas� ve ya�atmas� el-bette anla��l�r bir �eydir. Öte yandan �lhan Berk’in ne kadar çok kimli�e sahip oldu�unu dü�ündüm bu küçük kitab� okurken. Toplumcu ger-çekçi olmu�, �kinci Yeni’ye kat�lm��, �kinci Yepyeni olmu� adeta, sonra her dönem-de genç �air olmu�, her ku�akta yeni bir �air olmas�n� bilmi�, yani sadece �iiriyle de�il, klasik büyük bir �air olarak da �air tavr�yla �iirine ve serüvenine katk�da bu-lunmu�, sadece ‘�iir imgesi’yle yetinme-mi�, ‘�air imgesi’ni de çok önemsemi� bir �airden konu�uyoruz. Dünyada ondan habersiz bir tek dize yaz�lamayaca�� gibi çok güçlü ve çok tutkulu bir cümleyi de söylemek herhalde onun harc�yd�, söyle-di de. San�r�m gerçe�inden daha da haki-ki bir �eydi bu söyledi�i. Bu inanca sahip olmas�d�r aslolan ve hakiki olan, gerçek-le�mesi elbette beklenemezdi. Ama bu cümleyi de �lhan Berk’ten ba�ka kimse söyleyemezdi. Bütün dönemlerinin hak-k�n� veren �iirler yazd�, hatta daha çok da döneminden, vaktinden önce �iirler yaz-d�, ‘devrimci’ ve ‘öncü’ oldu ki, do�rusu bu atakl��, o büyük kalk��man�n üyeleri olan �kinci Yeni �airlerini bile ürkütmü�-

tür, en çok da onlar�n en ‘muhafazakâr’ mensubu olan Cemal Süreya’y�. �iiri pek çok dönü�üm geçirdi Berk’in, ama her döneminde, her kita-b�nda da diyelim, yaln�zca ‘�air’ olarak yazmad�. Belki bu kadar çok, bu kadar iyi, bu kadar rahat yazmas�n�n bir nede-ni bu olabilir. Bir ‘çocuk’ olarak da yazd�, bir ‘genç’ olarak da, bir ‘â��k’ olarak da, bir ‘gözlemci’ olarak da, ku� gözlemci-si, do�a gözlemcisi, y�ld�z avc�s�, dört mevsim manav�, orman memuru benze-ri a�aç bekçisi, deniz eskisi (ve yenisi), bir bural�, bir Peral�, bir ikindi ustas�, bir sa-bah mahmuru, bir ak�am yolcusu, bir bo-tanik bilimci, bir kâ�if, bir gezgin olarak, yaln�zca içini de�il, içi gibi gördü�ü, bil-di�i, sevdi�i d��n� da gezdi ve yazd�, içi de d�� da ayn�d�r, ayn� yer, ayn� �ey ve ayn� ki�i. �lhan Berk’tir, do�ad�r, dünya-d�r, hepsi de ayn� �eydir asl�nda, �iirdir. Bazen dü�ünmüyor de�ilim, Çi�nenmi� Gül’ü okuyunca da bir kez daha akl�ma geldi: Acaba �lhan Berk �iirden çok söz-cükleri mi sevdi, gerçekte o bir �air oldu-�u kadar, belki de bir �airden çok bir hu-ru� miydi? Huru� �airdi. Har� har� ne de çocuk, genç, â��k, gözlemciydi.

‘PARÇASIYIM BEN / BÜTÜN GÖRDÜKLER�M�N’Eh sevgili �lhan, (benim 20’lerimi, onun da 60’lar�n� sürdü�ü ya�larda tan��m��-t�k, �lhan Bey demeyi herkes gibi bana da yasaklam��t�, arkada� de�il miy-dik, öyleyse �lhan’d� ad�, hakl�yd�, he-pimizden genç olan birine elbette ad�y-la seslenecektik, o yüzden böyle diyo-rum, yanl�� anla��lmas�n!) i�te sonunda bir kitab�n için yaz� yazd�m, gerçi kita-b�ndan çok seninle ilgili oldu ama ba�ka ne yazabilirim ki, kalk�p kitab�n�, �iirle-rini övecek halim yok, senin gibi büyük bir �airin kitaplar�n� yetersiz cümlelerle övmeye kalk��mak! Olacak i� mi? �nsan sanki kendisini övüyormu� gibi gelir! �u dizeler Çi�nenmi� Gül kitab�ndand�r. Ba-z�lar�n� rastgele ald�m buraya, kitap ta-n�tma yaz�s� yazd��m anla��ls�n diye: “Suya bak�yorsun. Masada bir gül duru-yor/ Masada durmak olan i�i” (“Suya Ba-k�yorsun”)“Parças�y�m ben/ Bütün gördüklerimin” (“Dedim Ota”)“Her �ey üstüne okudum, gittim geldim her �eyle./ Tan�mlamak do�an�n i�i, b�rakt�m.” (“Ölüyü A�a��da B�rakt�k”)“Say�s�z co�rafyada yapraklar otlar ta�lar toplad�./ Yukar� al�nd�� güne kadar orta boy bir tini vard�.” (“Sessiz Biri �çin �iir”)“Sev ne varsa olanaks�z, ne var-sa/ Ta� ad�n� bilmez/ Her �ey kendine döner”(“Gök Bo�”)

Gonca Özmen’in yay�ma haz�rlad�� Çi�nenmi� Gül, �lhan Berk’in ölümünden sonra geride b�rakt�� iirlerden bir bölümünü kaps�yor. Bir çocu�un, bir gencin, bir â��n, do�a gözlemcisinin, dört mevsim manav�n�n, sabah mahmurunun, ak�am yolcusunun �iirleri…

�lhan Berk’ten kalanlar

HAYDAR ERGÜLEN�

Ç��NENM�� GÜL, �LHAN BERK, YKY, 64 SAYFA, 8 TL

�lhan Berk

FOTO

�RAF

: ZAM

AN, B

URA

K SO

YSAL

Freud putunun y�k�l��

ikileaks olay� meyda-na geldi�inde insan-

lar�n üzerinde b�rak-t�� etki, asl�nda hiç bilinmedik, yeni bir bilginin ö�renilmesinden do�an �a�k�n-l�k ya da hayret de�il; daha çok diploma-tik komplo teorilerinden a�inas� oldu�u-muz ve sezgisel bir öngörüyle do�rulu-�u hakk�nda bir san�ya sahip bulundu-�umuz olaylar�n belgelerini gördükten sonraki “ke�fetme” duygusuydu. Nite-kim Wikileaks olay� diplomaside öyle pek 11 Eylül travmas� meydana getirme-di; çünkü birçoklar� için malumun ila-n�yd�. Yak�nlarda Sel Yay�nlar� taraf�n-dan yay�mlanan Michel Onfray imzal� Bir Putun Alacakaranl�� adl� kitap da Wi-kileaks olay�na benzer bir içeri�e sahip.

BELGELER�YLE �SPATLIYORPsikanalize bir �ekilde mesafeli duran, ele�tirel bakan insanlar, anti-psikiyatri ak�m�n�n ve Foucault, Deleuze gibi postyap�salc�lar�n fikirlerini de temel alarak onun hiç de vaaz edildi�i gibi özgürle�tirici ve sa�alt�c� bir icat olma-d��na dair bir kanaat sahibiydiler. Onf-ray 2010’da Fransa’da yay�mland��nda sansasyonel bir etki yapan kitab�yla �imdi Türkiyeli okurlar�n kar��s�na ç�ka-rak tüm bu kanaatlerin yersiz olmad��-n� belgeleriyle, titiz bir çal��mayla ortaya koyuyor. Nas�l Assange bize diploma-sinin kirli yüzünü sergilediyse, Onfray de psikanalizin ve mucidi Freud’un kirli yüzünü gösteriyor. Dahas� Nietzsche benzeri bir üslupla Freud’un putunu çekiçle k�rarak bilincimiz üzerindeki psikanalitik bask�y� y�kmaya çal��yor. Onfray’den bir kez daha, bu sefer titiz bir bilim tarihçili�i ��nda, psikanalizin temel savlar�n�n öznel birtak�m yarg�-lardan öteye geçmeyen fantezilerden ibaret oldu�unu ö�reniyoruz.

YILLARCA SAKLANAN MEKTUPLARBurada 400 sayfay� a�an kitab�n ayr�nt�s�-na girmeden, Onfray’in çal��mas�n�n ne gibi tezler içerdi�ine k�saca de�inelim. Freud psikanalitik teorileriyle ilgili bir-çok yalan söylemi�, gerçekleri gizlemi�, �erikleri ve k�z�yla hayat� boyunca yapt�-�� yaz��malar� efsanesine halel gelmesin diye ortadan kald�rm��, tahrif etmi�. Daha sonra psikanalizi bir din haline getiren ha-varilerince de onun mektup ve yaz��mala-r�ndaki ahlâka ayk�r� bölümler ç�kar�lm��, efsaneye uygun olarak yeniden yaz�l�p tek bir versiyon alt�nda y�llar boyu ço�alt�lm��. Ancak 2006’da yap�lan eksiksiz bask�s�yla yaz��malarda yap�lan tahrifat�n boyutlar� ortaya ç�km��. Bugün hâlâ kamunun eri�i-mine aç�k olmayan belgeler var (baz� bel-gelere eri�im 2057 y�l�na kadar yasak). Bir

istisna: Sadece Freud güzellemesi yapa-cak ara�t�rmac�lar komite iznini ald�ktan sonra baz� belgelere ula�abiliyorlar. Kitaptan ayr�ca, Freud’un yapt�� ara�t�rmalar�n sonuçlar�n� tahrif etti-�ini, baz� hasta adlar�n� uydurdu�unu, psikolojik ke�iflerini asl�nda olmayan kliniklere dayand�rd��n� ö�reniyoruz. Freud’un hayat� boyunca sürekli yine-ledi�i ifadelerin aksine, birçok hasta-s�n�n iyile�mesinde psikanalizin zerre kadar faydas� olmam��. Hatta baz�lar�-n�n hastal�� daha da a��rla�m��. Yani Freud bilimsel sahtekârl�k yapm��. Öyle ki, bugün ismi dahi bilinmeyen baz� ara�t�rmac�lar�n tezlerinden yarar-lanarak onlar�n görü�lerini kendisinin-mi� gibi sahiplenmi�. Dolay�s�yla Freud 19. yüzy�la ait tarihî bir karanl�k odan�n içinde, ço�u felsefi ama ayn� zamanda da bilimsel nitelikteki bir dizi okuma sonras�nda bilinçalt�na dair hipotezini formüle etmi�.

EVRENSEL DE��L, SAPIK B�R FANTEZ�Bu ba�lamda Onfray, psikanalizi bi-limsel de�il, edebi psikolojiden kay-naklanan bir disiplin olarak tan�ml�yor. Bu edebi psikoloji de büyük ölçüde kendi mucidinin özya�amöyküsüne dayanmaktad�r. Bu nedenle psikana-liz insan ruhunu anlamak üzere de-�il, sadece ve sadece mucidinin ruh halini anlamak için kullan��l�d�r. Ör-ne�in Oedipus kompleksi evrensel bir durum olmaktan uzak olup sade-ce Freud’un çocukluk dönemine ait bir arzuyu yans�t�r. Öyle ki, Oedipus kompleksi, gere�ince gözlemlenebi-len ve gözlemlenmi�, daha sonra da klinik düzeyde do�rulanm�� bir bilim-sel saptamadan de�il, Freud’un kendi çocuklu�u ile ilgili olarak kurgulad�� sap�k bir fanteziden kaynaklanm��t�r. Yani Freud, kendi arzusunu genelge-çer bir gerçeklik olarak öne sürmü�-tür. Freud’un varsay�m�ndan bir yarg� haline getirdi�i bu teori, daha sonraki takipçileri taraf�ndan yinelenerek ev-rensel bir gerçeklik gibi sunulmu�tur. K�sacas� ortada bir söylemin hakikat gibi üretilmesi vard�r. Onfray’in bununla ilgili Freud’un mektuplar�ndan yapt�� al�nt�lardan biri burada an�lmaya de�er: “Akl�ma tek bir fikir geldi; onun da genelle�tirilecek bir de�eri oldu�unu san�yorum. Ben kendi ailemde de, anneye kar�� a�k ve baba-ya kar�� nefret duygusunu hissettim ve tüm bunlar�n, çocuklu�un ilk dönemine ait genel bir olay oldu�unu dü�ünüyo-rum.” Michel Onfray’in alayc� bir dille ifade etti�i gibi, i�te psikanalizin insan ruhunu aç�klamaya dair bilimsel bir disiplin olarak do�u�u gerçekle�mi�tir: “Böyle buyurdu usta!”

Michel Onfray’in Bir Putun Alacakaranl�� adl� kitab� 2010 y�l�nda Fransa’da yay�mland��nda epey ses getirmi�ti. Yazar bu ilginç çal��mas�nda psikanalizin mucidi Freud’un yalanlar�n� ve kirli yüzünü belgeleriyle gözler önüne seriyor. B�R PUTUN ALACAKARANLI�I, MICHEL ONFRAY, ÇEV.: MENEK�E TOKYAY, SEL YAYINCILIK, 427 SAYFA, 30 TL

W SÜREYYA SU

7 MART 2011 PA ZAR TE SÝKÝ TAP ZA MA NI FELSEFE

13

14

7 MART 2011 PA ZAR TE SÝKÝ TAP ZA MA NI KAPAK

Aç�yorsunuz bir ansiklopedinin “Evliya Çelebi” maddesini ve okumaya ba�l�-yorsunuz: “Osmanl� seyyah�. As�l ad� bilinmiyor. Do�um tarihi 25 Mart 1611. �yi bir e�itim görmü� olup haf�zd�r. Sultan IV. Murad’�n musahibi olmu�, Enderun’dan ç�ra� edildikten sonra ç�kt�� seyahatlerde 17. yüzy�l ortala-r�ndaki Osmanl� dünyas�n� ba�ar�l� bir �ekilde yans�tm��t�r. Ölüm tarihi 1684 diye tahmin edilmektedir.” Bir de Ahmet Hamdi Tanp�nar’�n Be� �ehir’inden okuyal�m onu: “Evliya Çelebi Bursa çe�melerinden uzun uzad�ya bah-settikten sonra sözü ‘Velhas�l Bursa sudan ibarettir’ diyerek bitirir. Can�m Evliya! Sade bu iki cümlen için benim haf�zamda senin ad�n Bursa ile birle�iyor. Sen Bursa’n�n �i-irini tadanlar�n ba��nda gelirsin ve bir gün senin ruhunu �ad etmek istersek Bursa çe�melerinden birine senin ad�n� veririz ve sen onun a�z�ndan bu güzel �ehrin zaman içinde geçirdi�i maceray� bize bir su dam-las� kadar saf ruhunla nakledersin.”

ONU 400 YIL SONRA HATIRLAMAKBu iki anlat�� tarz�ndan ikincisi Evliya Çelebi’nin ruhunu adeta üç as�r sonra yeniden konu�turmakta, birincisi ise onu, muhtemelen kendisini hiç yak�n hissetmeyece�i bir üslup çorakl��na davet etmektedir. Öyleyse Evliya Çelebi’yi 400 y�l sonra hat�rlaman�n anahtar� belli-dir: Bilgiyi ruhun okyanusu-na band�rarak sunmak. Zira ancak böyle sunulunca bilgi ölümsüzle�iyor ve insan�n yaln�z akl�na de�il, gönlüne de taht kurmay� ba�ar�yor. Ru�en E�ref Ünayd�n 90 y�l kadar önce hakl� olarak “Türk-ler bir gün kendilerini unutsalar bile” demi�ti, “Evliya Çelebi’nin içinde yeni bir Türkiye türeyece�ine inan�yo-rum. �çime, milletimizin kökü bu seyya-h�n dima��nda gibi geliyor.” Bu topra��n sesi Evliya’n�n kaleminde en saf �ekilde yank�lanm��t�r da ondan.

GAZETEC�L��M�Z�N P�R� M�?Gazetecilik, yazd��n� okutma sanat� diye tarif edilebilirse Evliya Çelebi’yi ‘gazetecili�imizin piri’ ilan etmekte bir beis yoktur. Çünkü anlataca�� eyin ak�lda nas�l kalaca��na dair �a��lacak

bir meleke sahibidir. Mesela Artvin’in engebeli arazisini anlatmak maksad�yla “Kahve ikram ettiler, fincan� koyacak düz bir yer bulamad�k.” cüm-lesi tek ba��na, resmin olmad�-�� bir ça�da manzaray� önünü-ze sermeye yeterlidir. O efsane, masal, k�ssa veya f�k-ra gibi sözel unsurlar� son derece bilinçli bir �ekilde metnin içine serpi�tirir. Bunu o kadar ustaca

yapar ki, okurunu yormaz. Tarihe davet etse bile ba�ka metinlerde biraz so�uk buldu�umuz ayr�nt�lar�n pasl� kap�lar�n�n mente�elerini zorlamay� ba�ar�r. Onun sihirli sayfalar� aras�ndan pey-gamberler gülümser. Ummanlara dalm��

gemilerden dalgalar�n u�ultusuna ka-r��m�� bir halde Hüseyn-i Baykara fas�l-lar�n�n yükseldi�i duyulur. Karlar ya�ar sar��n�z�n üzerine. �çiniz ürperir zifiri ka-ranl�ktan ve so�uklardan. Sonra apayd�n-l�k da� ba�lar�na t�rmand�r�r sizi; alabal�k �zgaras� e�li�inde zikir halkas�na oturur-sunuz. Ta�lar ve kuyular konu�ur sizinle; asla �a��rmazs�n�z. Bir ‘iç ses’in yolculuk-lar boyunca pe�inizi b�rakmad��n� hisse-dersiniz. Onunla beraber tayy-� mekân ve tayy-� zaman edersiniz. Hiç fark�na varmadan “evliyal�k”�n size de sirayet et-ti�ine tan�k olursunuz.

B�R CO�RAFYANIN HER SANT�METREKARES�Kutsal�ndan lanetlisine �ehirleri, Çingene’sinden kad�nlar�na kasabalar�, platin gövdeli dereleri, cenneti and�ran ormanlar�, kokular� unutulmu� yemi�-leri, kapl�calardaki �ehrayinleri önünü-ze serer. Bir cihan devletinin co�rafya-s�n�n neredeyse her santimetrekaresini onun u�urlu ayaklar�n�n ç�kard�� ses-

Evliya Çelebi’den 400 y�ll�k soru: Seyahatten mana ne?

nsiklopediler onu �öyle anlat�yor: “Osmanl� sey-yah�. As�l ad� bilinmiyor. Do�um tarihi 25 Mart

1611. �yi bir e�itim görmü� olup haf�zd�r. Sultan IV. Murad’�n musahibi olmu�, Enderun’dan ç�ra� edil-

dikten sonra ç�kt�� seyahatlerde 17. yüzy�l ortalar�ndaki Osmanl� dünyas�n� ba�ar�l� bir �ekilde yans�tm��t�r. Ölüm tarihi 1684 diye tahmin edilmektedir.” �üphesiz Evliya Çelebi bu anlat�lanlardan çok daha renkli bir ki�ilikti. 2011 Evliya Çelebi Y�l�’nda büyük seyyah�n 400. ya�� için haz�rlad��m�z dosyada onu farkl� ülkelerden tarihçilere sorduk. Aralar�nda, dünyan�n en önemli Evliya Çelebi uzman� kabul edilen Robert Dankoff’un da bulundu�u akade-misyenler onun dünya edebiyat�ndaki yerini anlatt�lar. Mustafa Arma�an’�n ayd�nlat�c� bir yaz�s�n�n da yer ald�� dosyam�zdaki yabanc� tarihçilere ait görü�leri Cem Kuleli dilimize çevirdi.

Bir dünya gezgini: Evliya Çelebi

MUSTAFA ARMA�AN

A

lere kulak kabartm�� halde yan� ba��-n�zda, bazen içinizde bulursunuz. E�k�yalar� bile sevdirir size. Tarih kitap-lar�nda kanl� yüzlerini gösteren sava�lar�n komik yüzünü açar. Böylece as�rlar�n içine oydu�u sihirli bir kanalla hayat�n ken-disindeki zengin çe�itlili�i yakalar ve bir ayna gibi gelece�e aksettirir. Bu kanal, ha-yat�n kendisi kadar canl�, onun kadar çe-�itlili�e aç�k ve daima safl��n� koruyan di-lidir. Evliya Çelebi bize günlük dilin olanca imkânlar�n� seferber etmekle yetinmez, ayn� zamanda bir etnografya âlimi gibi ça-l��arak diller, �iveler, lehçeler hakk�nda da bilgi ve cömert örnekler sunar. Yemekler konusunda ise üstüne yok-tur. Yöresel yemekleri tadar, yer yer tarifle-rini de verir. Mesela Bitlis’i yöneten Abdal Han’�n Sultan IV. Murad’a ikram etti�i 50 çe�it pilav ve ho�af�n, cins cins reçellerin, muhallebilerin, Yemen kahvesinin, k�saca yüzlerce yiyecek ve içece�in aras�nda ge-çirdi�i dokuz gün, dokuz gecenin ayr�nt�-lar� hangi aç�dan baksak hayret vericidir. Dü�ünün, so�uk suyunun gülsuyu, s�cak suyunun buhur koktu�u hamam�, Sul-tan Murad’a “Nolayd�, bu hamam benim �stanbul’umda olayd�” diye feryat ettirmi�tir.

TESB�HLE HESAP YAPARDIEvliya Çelebi rastgele gezmez. Bütün o da��n�k görüntüsüne ra�men gezilerin-de kendine özgü bir sistematik bulun-du�u gözden kaçmaz. Öncelikle bir tür resmî yetkili olarak gitti�i için u�rad�� yerle�im birimlerinin yetkililerinden ön bilgi al�r, güngörmü� ki�ileriyle görü�ür. Sonra belli bir plan dâhilinde ve mutlaka rehberle gezer. Ni-tekim yan�nda rehber olmasa bilmedi�i bir yerde bu kadar eksiksiz eser say�m ve ziyareti mümkün olmazd�. Rakamlarla da aras� iyidir; bu demektir ki, matemati�i ba-ya�� kuvvetliydi. Mesela gitti�i �ehirlerin kalelerinin çevresini ad�mlay�p tesbihiyle hesap yapt��n� bilir miydiniz? Bu, Evliya Çelebi için hemen hiç vazgeçemedi�i bir tutkudur. Nihayet velilerinin türbe veya makamlar�n� ziyaret edip ruhlar�na birer Fatiha okumadan o �ehirden ayr�lmaz. Demek ki, Evliya Çelebi için gezmek, göl-genin mekân üzerinde yer de�i�tirmesinden ibaret bir eylem de�ildir. O, bir �ehri �ehir yapan �eyin, daha da önemlisi, �erefli yapan �eyin, içinde ya�ayanlar�n ve daha önce ya-�am�� olanlar�n ruhaniyeti oldu�unun pekâlâ fark�ndad�r. En önemlisi, onun nazar�nda seyahat etmenin özüne dönmekle, varl��n özüne ilerlemekle bir ba�lant�s� vard�.

‘KÂBE DÜNYANIN ORTASINDADIR’Bu sebepledir ki, ömrünün sonlar�na do�ru ç�kt�� hac yolculu�unda bize bütün yolcu-lu�unun gayesini özetlemek ihtiyac�n� duy-mu�tur. �öyle yazm��t�r defterine: “Evvela bu hakir, riyas�z Evliya, vücu-

dumun kuvveti yerinde iken can ü yürekten seyahati arzu ederdim. Rüzgar süratli at�mla diyar diyar gezmi� ve kalemimi dile getirip kâh �ehirlerin vas�flar�, kâh peygamberlerin medihleri, kâh Kur’an okumak ve kâh te-ma�a etti�imiz büyük �ehirlerin, kalelerini, nehirlerini, da�lar�n� görüp yazmaya gayret etmi�tim... Kâbe’nin do�usuna geçip Kâbe’ye kar��, bat� yönüne secde etmek nasip oldu. Allah’a hamdolsun, dünyay� seyahatle do-la�t��m�z s�rada do�uya, bat�ya, kuzeye ve güneye secde ettik. Do�rusu Kâbe dünyan�n ortas�ndad�r.” Anl�yoruz ki, onun seyahat maceras�, çevreden merkeze, bu merkezin yeryü-zündeki en som tecellisi olan Mekke’ye ve Kâbe’ye yönelik bir manevî aray��t�r. Ba�, kaybetti�i tac� orada bulmu�tur çünkü. Böylece 44 y�l süren bu büyük yolcu-lu�unun gayesinin Kâbe’yi tavaf etmek ve ona bütün yönlerden secde etmek oldu�unu söyleyen “Can�m Evliya”n�n Seyahatname’sindeki s�rra da dokunmu� oluyoruz. Ama sadece dokunmu� olu-yoruz. Zira içine girebilmek için bizim de onun gibi iz sürmemiz, sadece yatay düzlemde de�il, dikey düzlemde de se-yahat etmemiz gerekiyor. Hem yolculuk dedi�iniz �ey, ruha aç�lan kap�lar� çal-mak de�ilse nedir ki?

EVL�YA ÇELEB� VE N�L HAR�TASI Evliya Çelebi’nin atlas renkli dünyas�, son olarak Robert Dankoff ve Nuran Tezcan’�n aç�klad�klar� Nil haritas�yla yeni bir boyut kazanm�� oldu. �imdiye kadar Oryantaliz-min esaretinde kalarak “Müslümanlar neden ilgisiz ve meraks�z?” diye ahkâm kesenlere verilen en susturucu cevap da bu harita olsa gerek. Bize Nil’in haritas�n� ç�karan ki�inin �ngilizlerin “süpermeni” David Livingstone oldu�u ö�retilmi�ti ama Vatikan kütüpha-nesinde bulunan Evliya Çelebi’nin Nil Nehri haritas�yla bir Osmanl� seyyah�n�n en az iki as�r önce bu haritay� yapt�� ortaya ç�km�� oldu. Bu bulu� asl�nda Osmanl�’ya Bat�l� merceklerle bakanlara verilen bir cevap. Ayn� �ekilde Evliya Çelebi’nin kanatlar� alt�na gi-rerek okundu�unda mevcut önyarg�lardan ço�unun, Kuzey Kutbu’ndaki buzullar gibi kütleler halinde eriyece�ini tahmin edebiliriz.

Evliya Çelebi için gezmek, gölgenin mekân üzerinde yer de�i�tirmesin-den ibaret bir eylem de�ildir. O, bir �ehri �ehir yapan �eyin, içinde ya�ayanlar�n ve daha önce ya�am�� olanlar�n ruhaniyeti oldu�unun pekâlâ fark�ndad�r. En önemlisi, onun nazar�nda seyahat etmenin özüne dönmek-le, varl��n özüne ilerlemekle bir ba�lant�s� vard�r.


Seyahatname, Osmanl� kül- türünü anlamak için en zen-gin kaynakt�r. 17. yüzy�lda-ki Ortado�u’nun ve Do�u Avrupa’n�n ayr�nt�l� bir tas-viridir. Bu tasvir, iyi e�itim-li ve aç�k fikirli bir yazar�n hassasiyetinden süzülmü�-tür. Evliya her �eye merak-l�yd�, bilgisini ve heyecan-lar�n� payla�maya heves-liydi. Geride sadece Osmanl� toprak-lar�n�n mirasç�s� olan Türkler, Arap-lar, Yunanl�lar ve Bosnal�lar için de�il, hepimiz için zengin bir miras b�rak-t�. Evrensel cazibesiyle Seyahatname, Herodot Tarihi’yle ve �bn Haldun’un Mukaddime’siyle k�yaslanabilir. 1979’da Chicago Üniversitesi’nde

ders vermeye ba�lad��m za-man çok �ansl�yd�m; Halil �nalc�k dan��man�m ve mesai arkada��md�. Halil Beyin ö�-rencileriyle Seyahatname’den bölümler okudukça Evli-ya Çelebi ile ciddi olarak il-gilenmeye ba�lad�m ve bas�-l� eski nüshalardaki yetersiz-likleri fark ettim. Seyahatname üzerine çal��t��m ve onu ter-

cüme etti�im y�llar boyunca Halil Bey’in cesaretlendirmelerinden ve ele�tirile-rinden çok faydaland�m. Özellikle Evli-ya Çelebi’yi anlamak için kilit bir nokta-y� görmemi sa�lad� – Evliya Çelebi’nin, görevi Sultan’� bilgilendirmek kadar e�-lendirmek de olan bir “nedim” oldu�u gerçe�ini. *(Chicago Üniversitesi)

ROBERT DANKOFF*

Herodot Tarihi’yle k�yaslanabilir

15

16


Evliya Çelebi Seyahatname’si, �slami edebiyatta ve muhtemelen dünya edebiyat�nda en uzun gezi anlat�-s�d�r. Yakla��k 2300 folyo uzunlu-�unda, 4600 sayfa elyazmas�… Se-yahatname bu sebeple önemli, fakat ayn� zamanda röportaj, fikir yaz�s�, mizah, efsane ve uzmanl�k isteyen bilgileri (mesela müzik ve dil hak-k�nda), meraklar� ve daha fazlas�n� bir araya getiren tekil bir birle�im oldu�u için de önemli. Bildi�imiz kadar�yla Osmanl� edebiyat�nda bir benzeri ve büyük ihtimalle dünya edebiyat�nda da onunla k�yasla-nacak bir eser yok. Bütün bunlar Seyahatname’nin ne kadar büyük bir de�ere sahip oldu�unu gösteriyor. Umal�m ki, bu sene 400. do�um y�l� kutlamalar�, bu kutlamalar� esinle-yen isme yak��r �ekilde olsun. Konfe-ranslar düzenlenmesi elbette çok gü-zel, fakat bunlar az say�da insana ula��-yor ve Evliya Çelebi’nin ismini ve ese-rini tüm dünyaya yeterince duyuram�-yor. O, sadece Türklere ait bir s�r ola-

mayacak kadar büyük bir edebi-yat figürü. Evet, Türkler onun hakk�nda bilgi sahibi olmal� (ki bu, konferans-lardan çok Evli-ya Çelebi’yle il-gili aktiviteler-le mümkün) fa-kat as�l, Evliya

Çelebi’nin de�erinin Türkçe bilmeyen-ler taraf�ndan anla��lmas� sa�lanmal�.

TAM MET�N �NG�L�ZCE ÇEV�R�S� OLMALI Binbir Gece Masallar� uzun y�llar önce �ngilizceye tercüme edilmi�ti ve çocuklu�umda her çocuk tara-f�ndan bilinirdi. Bu, akademik ça-l��malar için son derece önemli bir metin- son dönemde Londra ve Abu Dabi’de Binbir Gece Masallar� üzerine iki konferans düzenlendi. Benim hayalim Seyahatname’nin de ayn� derecede bilinir olmas�. �ngilizceye çeviri iyi bir ilk ad�m olabilir. Evliya Çelebi’nin �stanbul ve Bursa seyahatlerinin 19. yüz-y�l versiyonlar� mevcut fakat bu yetersiz, çünkü çeviriler iyi de�il. Bunun d��nda baz� k�sa bölümler �ngilizceye çevrilmi�ti. Ayr�ca 2010 sonlar�nda Londra’da Eland Books taraf�ndan Seyahatname’den seç-melerin yay�mlanmas� heyecan ve-riciydi. Haz�rlad��m�z Evliya Çelebi Yolu kültürel güzergâh� k�lavuzu bu baharda �ngilizce, yaz�n da Türk-çe olarak yay�mlanacak. Bu k�la-vuz Evliya Çelebi’nin 1671’deki hac yolculu�unda, �zmit Körfezi’nden Simav’a giderken gördüklerinin ay-r�nt�l� bir özetini içeriyor. Ayr�ca Ev-liya Çelebi’nin at�n�n toynak izleri-

ni takip ederek at, bisiklet ve yaya yollar�ndaki güzergâhlar�n belli ara duraklar� rehberde olacak. Böylelik-le �ngilizce bilenler Evliya Çelebi’nin ne kadar önemli bir figür oldu�u-nu görmeye ba�layacaklar. Fakat Seyahatname’nin tam metin çevirisi yap�lmad�� sürece Evliya Çelebi’nin miras� Türk okuyucularla s�n�r-l� kalacak. Evliya Çelebi bana bugün Türkiye’nin mükemmel bir sembolü gibi görünüyor. Umar�m 2011’de 400. do�um y�l�n�n sundu�u her f�rsat� kullan�r�z. Asl�nda benim Evliya Çelebi’ye ki-�isel ilgim oldukça yeni say�l�r. Ben askerî tarih ve depremler tarihi üzeri-ne çal��t�m, Osmanl� tarihi hakk�nda kal�n bir kitap yazd�m (Tima�). Evliya Çelebi’nin, ba�ka hiçbir yazar�n yapa-mad�� ölçüde canland�rd�� yerel tari-hin çe�itli yönleriyle çok ilgili de�ildim. Seyahatname’yle bir tarih metni gibi de�il, bir edebi metin olarak ilgiliydim. Fakat son y�llarda Seyahatname’yi doy-maz bir i�tahla okuyorum.

�LG�M GEÇ BA�LADI AMA HEMEN B�TMEYECEK Seyahatname’nin tam metninin aka-demik transkripsiyonla yay�mlan-mas� (YKY) eseri ula��labilir k�ld�. Bu

bask�dan önce tarihçiler onun olduk-ça kötü olan 19. yüzy�l bask�s�n� kul-lan�yordu. Art�k elimizde güvenilir bir bask� var ve ben Evliya Çelebi’nin eserini �evkle okuyorum. Özellikle, baz� arkada�lar�mla (Ercihan Dilari, Donna Landry ve Gerald MacLean) atla takip etti�imiz 1671 hac rotas�n-daki kuzeybat� Anadolu üzerine yaz-d�klar�na dal�p gittim. Bu güzergâh, yukar�da de�indi�im k�lavuz kitap haline geliyor. San�r�m projemiz Evliya Çe-lebi’nin at s�rt�nda geçti�i yollar� takip eden ilk projeydi, umal�m ki ba�kalar� bunu Evliya Çelebi’nin 40 y�ll�k seya-hatlerinin yay�ld�� ba�ka yerlere de uygulas�n. San�r�m rehber kitab�m�z ayn� zamanda bir eski zaman seyya-h�n�n uzun rotas�n� günbegün yeni-den ke�fetmek için ilk çaba olacak. Projemizin belli güzergâh noktalar� var, dolay�s�yla bugünün gezginle-ri bu rotay� takip edebilirler. Evliya Çelebi’ye ilgim geç ba�lad� ama he-men bitmeyecek! Bundan sonraki projemizde Evliya Çelebi’nin 1659’da Bursa’dan Çanakkale’ye ve ötesine izledi�i rotay� takip etmeyi dü�ünü-yoruz. *(Edinburgh Üniversitesi)

Ben Evliya’ya bir edebiyat ele�tirmeninden çok bir tarihçi gözüyle bak�yorum. Hiç �üphesiz, Evliya Çe-lebi Türk edebiyat�n�n en büyük hikâye anlat�c�s�-d�r. Onun anlat�lar�, insan� bütün karma��kl�� ve çe-li�kileriyle gösterir: Ma�rur ve mütevaz�, dar görü�-lü ve kozmopolit, dindar ve dinsiz, dürüst ve ba�naz, yumu�ak huylu ve kaba, âlim ve cahil, ho�görülü ve ukalâ, zevk dü�künü ve çileci... Seyahatname’nin bü-yük k�sm� Evliya taraf�ndan, hamilerinin saraylar�n-da ve meclislerinde anlat�lm��t�. Eserin tekil karakte-ri, sözlü anlat�m üslubunun bütün nüanslar�n�n, ger-çeklere dayal� anekdotlarla uzun hikâyeler aras�nda-ki geçi�lerin yaz�ya geçirilirken korunmas�nda yat�-yor. Bu yüzden Seyahatname, Türkçenin canl� ve kök-lü sohbet ve meclis gelene�i içinde yerini alm��t�r.

OSMANLI TÜRKÇES�N�N ZENG�NL��Evliya, Osmanl� Türkçesinin zenginli�ini her dü-zeyden ve her perdeden yans�t�r. Onun ahengiyle ve bazen de uyumsuzlu�uyla, herkesin bildi�i keli-meleri bazen en özel kelimelerle, bazen de kimse-nin bilmedi�i kelimelerle beraber kullan�r.

Evliya, sosyal ili�kileriyle, iktidar biçimleriyle, geçmi�in hayalleri ve ufkun ötesindeki dünyayla bizim için bir Os-manl� evreni yarat�r. Onun, kendi zaman�n�n h�zl� bir de-�i�ime do�ru gitti�ini hisset-ti�ine inan�yorum. Ömrünün sonlar�nda, Viyana kap�lar�n-daki y�k�c� bozgundan haber-dar oldu�unu varsayabiliriz. O, Osmanl� topraklar�n�n,

ya�ay��n�n ve kültürünün geni� panoramas�n�, idea-lize edilmi�, kaybolmaya yüz tutmu� bir geçmi�e ba-karak yaz�yordu. Bu geçmi�, yerini Kâtip Çelebi’yle, Ebu Behram ed-Dimi�kî’yle ve Köprülülerle temsil edilen kat� ve rasyonel yeni bir döneme b�rak�yordu. Orhan Pamuk, Beyaz Kale roman�nda Kâtip Çelebi’yi model alan ba�kahramanla Evliya Çelebi oldu�u kolayca anla��lan hikâyeci bir seyyah�n kar��la�ma-s�n� anlat�r. Böyle bir kar��la�man�n tarihsel kayd� yoksa da ikisinin birbirlerini bilmeleri ve yollar�n�n �stanbul’un elit meclislerinde kesi�mi� olmas� kuv-vetle muhtemel. Öte yandan, ilgilerinin ve mizaçla-r�n�n farkl�l�klar� göz önüne al�nd��nda, payla�acak çok �ey bulduklar�n� hayal etmek zor.

YA O GEM� BATSAYDI?Edebi ve insani nitelikleriyle Evliya Çelebi, son y�l-larda Osmanl� imgesini �ekillendiren en önem-li isim oldu. “E�er �öyle olsayd�?” sorusu tarihçi için her zaman risklidir, fakat Amerikan ö�renci-lere Osmanl� kültürünü ö�retirken s�k s�k zihnim-den geçen bir soru var: E�er Seyahatname’nin el-yazmas�n� M�s�r’dan �stanbul’a ta��yan gemi bat-sayd� ve Evliya’n�n eseri pek çok ba�ka eser gibi kaybolsayd�, bugün sahip oldu�umuz Osmanl� imgesi büyük ölçüde farkl� olmaz m�yd�? E�er bugün tarihçiler Osmanl�’y� basit bir �e-kilde Sünni Ortodoksi taraf�ndan idare edilen bir sava� makinesi olarak tan�mlaman�n ötesine ge-çebildiyse, onu geli�mi� ve iç içe bir kültür ola-rak tan�d�ysa, bunu en az�ndan bir parça Evliya Çelebi’ye borçluyuz. *(Michigan Üniversitesi)

CAROLINE FINKEL*GOTTFRIED HAGEN*

Osmanl� imgesini �ekillendiren en önemli isim

Dünyaya yeterince tan�t�lam�yor

Evliya Çelebi, hakk�nda bir �eyler ö�re-nildikçe daha büyüleyici bir figür haline geliyor. O gerçekten bir Osmanl� ayd�n-lanmas� figürü olarak görülebilir. Evliya bir Müslüman�n dünyada-olu�’unun ve gerçek bir kozmopolitli�in örne�idir. On ciltlik Seyahatname’si her yönden müthi� bir ba�ar�. Ben özellikle Evliya’n�n seya-hati bir misyon olarak görmesini ve ken-disini ‘insano�lunun yak�n arkada��’ ola-rak tan�mlamas�n� seviyorum. Robert Dankoff’un belirtti�i gibi (An Ottoman Mentality [2004], s.126) içinde “Seyyah-� Âlem Evliya” yazan bir yüzük takarm��. Seyahat onun tutkusuydu. Osmanl� topraklar�nda ve bu topraklar�n ötesin-de ya�ayan sonsuz çe�itlilikteki insanlar hakk�nda, onlar�n zaaflar� ve ba�ar�la-r� hakk�nda hep merakla seyahat etti.

Pinelopi Stathi ve Pierre MacKay’in yak�n zamanda bildirdikleri gibi Evliya, Yunan pis-koposundan ken-disini “sayg�de�er” ve “yeni yerler, �e-hirler ve insan �rk-lar�n� ara�t�rmak” isteyen, “kalbinde hiçbir kötü niyet ve

ba�kas�na zarar verme gayesi ta��ma-yan bar��ç� bir insan” olarak tan�mlayan bir tavsiye mektubu alm��t�. O, ayn� za-manda Avrupa Ayd�nlanmas�’n�n kö�e ta�� olan gözleme dayal� bak��n öne-mine inanc� da içeren bilimsel bir has-sasiyetle dindarl�� ve mistik tecrübeye aç�kl�� birle�tirmi�ti. Pek çok Avrupal� seyyahtan farkl� olarak, s�radan insan-lar, halk�n kendisine anlatt�� hikâyeler de onu en az önemli ki�ilikler, sava�lar ve diplomasi kadar ilgilendiriyordu. O, Osmanl� tarihinin herkesçe pek de dikkat edilmeyen çe�itli yönlerini ay-d�nlatan bir isimdi.

HANG� OSMANLI TAR�H�?Bilimsel ara�t�rmalarda daima �u iki soru vard�r: “Hangi Osmanl� tarihini üretiyo-ruz?” “Hangi Evliya Çelebi’yi gün yüzüne ç�kar�yoruz?” Evliya’n�n bize tekrar hat�r-latt�� dindarl��, haf�z olu�u, alkollü ya da keyif verici bir madde kullanmam�� olmas� gerçe�i, onun yer yer aç�k saç�k sözleriy-le, sayg�s�z üslubuyla, bel alt� mizah�yla birlikte de�erlendirilmelidir. Kendisini s�k s�k “dervi�” olarak niteler ama kahveha-nelere, bozahanelere ve hatta Galata’daki meyhanelere gitti�ini söyler. T�pk� dervi� olan kuyumcu babas� gibi haram �eyler içmedi�ini söylese de dostlar�na kahve ve ba�ka “yenilikler” sa�lar. Evliya’n�n tuhaf, yabanc�, popüler ve basit olana aç�kl�� onu saray e�itimi alm�� ba�ka yazarlardan ay�r�r. Din ba�nazl�� kadar Müslüman olmayanlar�n cehaletini de ele�tirir. Çok farkl� altyap�lardan ve kültürlerden gelen insanlarla arkada�l�k kurmay�, onlar tara-f�ndan a��rlanmay� ba�ar�r. Bunu yaparken kültürel bir özgüven

duyar, çünkü Osmanl� �mparatorlu�u onun hayat� boyunca pek çok yönden hâlâ im-renilen bir devletti. ��in asl�, Avrupa ve Bü-yük Britanya, Evliya dönemindeki Osmanl� �mparatorlu�u’ndan çok �ey alm��t�. �ngiliz-ler, William Blackstone’un deyi�iyle, “kibar ve ticari bir halk” haline gelmi� ve sonun-da kendi imparatorluklar�n� kurmu�lard�. Pek çok ba�ka �eyin yan�nda, e�er sadece dini ho�görünün ve kahvehane sohbetle-rinin Avrupa’ya Osmanl� topraklar�ndan nas�l girdi�ini de�erlendirirsek, Avrupa Ayd�nlanmas�’n�n Osmanl� kökenlerinden, Steven Shapin’in deyi�iyle “modernli�in Os-manl� köklerinden” bahsetmek yan�lt�c� ol-maz. Evliya i�te bu dünyaya bir pencere açar.

EVL�YA ÇELEB�’YE �LG�M NASIL BA�LADI?Akademik uzmanl��m erken modern dö-nem ve “uzun on sekizinci yüzy�l” çal��-malar� oldu�undan, y�llard�r Ortado�u ve Osmanl� topraklar�na seyahat eden Lady Mary Wortley Montagu ve Lady Anne Blunt gibi Bat�l� seyyahlar üzerine çal��-yorum. Ar�ivlerde bu dönemdeki Türk ve

ba�ka Do�ulu seyyahlar hakk�nda ne oldu-�unu merak ediyordum. 1999 y�l� civar�nda Osmanl� tarihçisi Caroline Finkel ile “Bü-yük Anadolu Turu”nu planlamaya ba�la-d�k ve hemen Evliya Çelebi ad� ortaya at�l-d�. Nihayetinde o, dönemin Osmanl� tarihi söz konusu oldu�unda en çok at�f yap�lan kaynakt�. Herkesin kabul etti�i gibi, on cilt-lik Seyahatname s�ra d�� bir ba�ar�. �öyle dü�ündük: Neden Evliya’n�n ve eski kafilelerin güzergâh� üzerinden bir se-yahat planlamayal�m, (Edward Said’in kul-land�� anlamda) bir de-Oryantalizasyon biçimi olarak eski seyyahlar�n tecrübelerini tekrarlamayal�m? Neden Müslüman bir Osmanl� seyyah�n� rehber kabul edip onun yazd�klar�n� ve kendi tecrübelerimizi Bat�l� seyyahlar�nkiyle kar��la�t�rmayal�m? Evliya’y� bu �ekilde takip etmek Bat�l� seyyahlar�n kaç�n�lmaz olarak ta��d�klar� önyarg�lar� unutmam�z� m� sa�layacakt�, yoksa kazara, sanki onlar� takip etmi�iz gibi bunlar� tekrarlamam�za m� yarayacak-t�? Evliya’n�n dünyas�na dalmak, modern Türkiye Cumhuriyeti’nin zorla ba�lar�n�

kopartt�� Osmanl� geçmi�inin ne kadar�n� tan�mam�z�, geri kazanmam�z� sa�laya-bilirdi? E�er Evliya Çelebi’yi ayr�nt�lar�yla anlatt�� uzak köylere ve ta�ra kasabalar�na kadar takip etsek kaybolmu� bir dünyadan hangi izleri bulabilirdik? Ayn� zamanda Seyahatname’nin bir me-tin olarak nas�l bir yap�ya sahip oldu�unu, Evliya’n�n ne kadar bilimsel; mekanlar, in-sanlar ve olaylar hakk�nda ne kadar gözle-me dayal� (öyle oldu�una hiç �üphe yok) ol-du�unu de�erlendirebilirdik. Onun ne de-receye kadar yazarlar�n yazar� oldu�unu, bir kurmaca ustas�, hikâye anlat�c�, söz cambaz�, hatip, �akac�, döneminin edebi e�ilimlerinin, özelde de seyahat yaz�n�n�n parodisini yapan bir yazar oldu�unu görebilirdik. Robert Dan-koff, Seyit Ali Kahraman ve di�er uzmanlara bak�nca görüyoruz ki, Evliya’n�n metni üze-rine çal��mak –poetikas�n� ve metinselli�inin yap�s�n� ad�m ad�m anlamak- bir ömür is-ter. “Evliya Çelebi Ride and Way” projesinin üyeleri olarak Evliya’n�n ve onun bir yazar ve seyyah olarak ba�ar�lar�n�n bilinmesine naçi-zane bir katk� yapt��m�z� umuyoruz.

KÜHEYLAN VE EVL�YA ÇELEB�Bana gelince, Evliya’n�n binicili�i-nin, sevdi�ini söyledi�i ve seyahat etti�i “küheylan”larla ve ba�ka atlarla ili�kileri-nin daha çok bilinmesine katk� sa�lamaya çal��yorum. Bu, Türkler için övünülesi bir binicilik miras�n� geri kazanabilmek, Bat�-l�lar içinse kendi safkan at endüstrilerinin ve bugün sahip olduklar� atlar�n soylar�n�n Do�u (Türk ve Osmanl�’n�n yan� s�ra Arap ve Barb) geleneklerine ve soyuna ba�l� ol-du�unu anlayabilmek için önemli. Belli soy atlar�n böyle evrilmi� olmas�n�n bir se-bebi, insanlarla yak�n etkile�im içinde bu-lunmu� olmalar�d�r. En iyi soy atlar�n kök-leri bugün Ortado�u’da yatmaktad�r. E�er bu nokta unutulursa günümüz insan� gör-kemli bir geçmi�ten ve o geçmi�e ait bini-cilik ve at besleyip yeti�tirme bilgilerinden mahrum kal�r ki, çok yaz�k olur, bu duru-mun düzeltilmesi gerekir. TRT için haz�rlanan Az Gittik Uz Gittik adl� çizgi filmde Evliya Çelebi’nin en yak�n ve vefal� arkada��n�n onun bütün macerala-r�n� payla�an sad�k at� Küheylan olmas� ho-�uma gidiyor. Küheylan konu�uyor da! Yani, insandan a�a�� olan at konu�uyor ve sesini duyuruyor. Osmanl� ve Arap binicilerin at-lar�yla ileti�im kurmas� ve onlara Avrupal�-lar gibi gaddarca de�il, özenle, �efkatle, yu-mu�ak yakla�malar� 1500’lü y�llar�n sonuy-la 1600’lü y�llar�n sonu aras�nda erken mo-dern Avrupal�lar için �a��rt�c�yd�. Bu s�ra d�� yak�nl�k ve “at duygusu”, hayvana duyulan sayg� o çizgi filme de yans�m��t�. Komik bir biçimde yans�m�� olsa da bunun Evliya için do�ru oldu�unu, ayn� zamanda de�erli bir ders oldu�unu dü�ünüyorum. Yeni Evliya Çelebi Yolu’nda (www.trekkinginturkey.com ve www.evliyace-lebiway.com) at s�rt�nda, yürüyerek ya da bisikletle macera ya�amak isteyen gezgin-lerin, bugünü o büyük gelenekle bulu�-turacaklar�n� umuyoruz. *(Kent Üniversitesi – Kraliyet Asya Derne�i üyesi)

18


DONNA LANDRY*

Seyahatname, her yönden müthi� bir ba�ar�

19


Evliya Çelebi 400. y�ldönümünü Shakes-peare ile payla��yor. 1611’de Evliya do�-du, Shakespeare kalemi b�rakt�. Asl�nda, Evliya’n�n, Türkiye’nin Shakespeare’i oldu�unu söyleyebiliriz. Yani 400. y�l-dönümü bu iki büyük yazar aras�nda sembolik bir ili�kiye de i�aret ediyor. Bu belki de hayal ürünü bir rastlant�dan öte bir �ey de�ildir, ama elbette ilgi çeki-ci, çünkü Evliya, t�pk� Shakespeare gibi dünyan�n en büyük yazarlar�ndan biri olarak de�erlendirilmelidir. Evliya, t�pk� Shakespeare gibi, içinde bulundu�u dünyay� ve o dünyadaki insan-

lar� son derece zeki bir �ekilde analiz edi-yordu. O, t�pk� Sha-kespeare gibi, görüp duyduklar� hakk�nda yazd�. Kendi döne-minin, insanlar�n kendisi hakk�nda ne dü�ündü�ünün ve nas�l konu�tu�unun ayr�nt�l� ve canl� bir kayd�n� b�rakt�.T�pk�

Shakespeare gibi, döneminin dilini yeni ve heyecan verici boyutlara ta��yan, inceli�iyle ve zekas�yla zenginle�tiren bir söz ustas�yd�.

“YEN�-OSMANLICILIK” TARTI�MALARINA KATKI SA�LAYAB�L�R 2011 Evliya Çelebi’yi anmak için ideal bir zaman dilimi, çünkü onu tan�tmak ve daha geni� kitlelerce okunmas�n� sa�lamak için pek çok f�rsat sa�l�yor. 2009’daki Evliya Çelebi Yolu projesinde geçti�imiz tüm köylerdeki küçük ö�rencilerin Evliya’y� hiç okumad�klar� halde tan�malar� bizi hayrete dü�ürmü�tü. Hatta Kütahya’ya ba�l� Üçba�’ta Belediye Ba�kan� Ercan �im�ek, Evliya Çelebi’nin beldenin sar�m-sa��n�, “tatt�� en iyi sar�msak” olarak na-s�l övdü�ünü gururla söylemi�ti. Bu bilgiyi henüz do�rulatmam�� olsak da gerçek �u ki, Evliya hâlâ biliniyor ve kendisinden bu �ekilde, yerel de�eri de olan önemli bir ta-rihsel figür olarak bahsediliyor. Bu, onun kim oldu�una ve bugün Türkler ve Tür-kiye için neyi temsil etti�ine dair dikkate de�er bir ilginin var oldu�unu gösteriyor. 1980’lerde TRT’de yay�nlanan, Evliya Çelebi’yi ve at� Küheylan’� anlatan Az Git-tik Uz Gittik adl� çizgi film, elbette Evliya’y� kentli Türklerin canl� hat�ralar� aras�na yerle�tirdi. Son dönemde Osmanl� tari-hinden imgeler h�zla Türkiye’nin kültürel oldu�u kadar siyasi çevrelerinde de hayati ve acil bir önem kazand�: Evliya’n�n Os-manl� �mparatorlu�u’ndaki günlük ya�a-y��a ait ayr�nt�l� anlat�lar� gerek d�� politika, gerek tasavvuf, gerekse de mutfak kültürü gibi konulara yay�lan “Yeni-Osmanl�c�l�k” tart��malar�na de�erli katk�lar sa�layabilir. Evliya Çelebi’nin do�um y�l�, onu ve Seyahatname’sini özellikle Türkiye d��nda geni� ve uluslararas� bir okur kitlesine tan�tmak için çok iyi bir f�rsata i�aret ediyor. 2010’da Robert Dankoff ve Sooyong Kim’in dilin anlat�m özellik-lerini koruyan çevirileriyle yay�mlanan

An Ottoman Traveller: Selections from the Book of Travels of Evliya Çelebi adl�, Seyahatname’den geni� seçki �ngilizce-nin genel okurlar�na ve akademisyenle-re yönelikti. �çinde bulundu�umuz y�l, döneminin en büyük Osmanl� tarihçisi-nin uluslararas� alanda daha bilinir hale gelmesi, hatta Türkiye Cumhuriyeti’nde Osmanl� miras�n�n yeniden de�erlendi-rilmesi için elveri�li bir zaman dilimi.

90’LI YILLARIN BA�INDA TANI�TIM Ki�isel olarak Evliya Çelebi’yi ve eserini 90’l� y�llar�n ba��nda Robert Dankoff’un bilimsel çal��malar�n� ve çevirilerini oku-yarak tan�d�m. �ngilizlerin 17. yüzy�l bo-yunca nas�l Osmanl� �mparatorlu�u’nun cazibesine kap�ld��n� ara�t�r�yordum ve o dönemde Osmanl�’n�n kendisini nas�l temsil etti�ini mümkün oldu�unca ö�-renmek, anlamak istiyordum. Bu çok önemli projeyi bilimsel terimlerle �öyle tan�mlayabiliriz: O dönemde emper-yalizm ortaya ç�kmadan önce Anglo-Osmanl� ili�kilerini anlaman�n yolunu açmak ve bunu iki taraf� da tam bir diya-log içinde de�erlendirerek yapmak. Ev-liya Çelebi’yi okudukça, ondan bir �ey-ler ö�rendikçe, kelime ve dil oyunlar�n�

tan�d�kça â�ina olmad��m bir bölgeye girdi�imi ve profesyonel yeterlili�imin s�n�rlar�na geldi�imi fark ettim: S�n�rl� bir dil becerisiyle ve Osmanl� tarihi e�i-timimle bu diyalo�a en iyi katk� sa�lama �eklim, Osmanl� taraf� hakk�nda müm-kün oldu�unca çok �ey ö�renmek ve bu bilgiyi, �ngilizlerin –kendi deyi�leriyle- “Türklerden” büyülenmeleri hakk�nda dü�üncelerimi zenginle�tirmek için kul-lanmakt�. The Rise of Oriental Travel: English Vi-sitors to the Ottoman Empire, 1580-1720 (2004; Türkçe çevirisi: Do�u’ya Yolculu�un Yükseli�i, 2006) adl� ilk kitab�mda, yakla��k olarak Evliya’n�n ça�da�� olan dört �ngi-liz seyyah�n Osmanl� �mparatorlu�u hak-k�ndaki anlat�lar�na odakland�m. Onla-r�n ve ba�ka �ngiliz misafirlerin Osman-l� topraklar�nda bulunmay� nas�l tasvir et-tiklerini dü�ünürken ve yazarken, bu sey-yahlar�, onlar�n tepkilerini, fark ettikle-ri ve etmedikleri �eyleri özel olarak “�ngi-liz” yapan �eyi anlayabilmek amac�yla Ev-liya bir ölçüt olarak hep zihnimdeydi. Yani Evliya’n�n bu kitap üzerinde adeta daimi fakat tersten bir etkisi oldu: Üzerinde ça-l��t��m �ngiliz yazarlar�n ki�isel tan�kl�kla-r�na ve tecrübelerine dayanarak Osman-

l� ya�ay��n� ve toplumunu nas�l temsil et-tiklerini izlememe ve bu tan�kl�klar�n na-s�l hep tarafl� ve eksik oldu�unu görmeme yard�m etti. Erken modern seyahat yaz�n� hak-k�nda bir �eyler ö�rendikçe, Bat� bili-minin Avrupa d��ndaki ülkelerin seya-hat yaz�nlar�yla ne kadar az ilgilendi�i-ni fark ettim. Evliya’y� Dankoff’un çe-virisinden ve kendi dilinin bilimsel ça-l��malar� e�li�inde okurken, �ngiliz gezi yazarlar�yla Evliya’n�n tam bir kar��la�-t�rmas�na giri�menin kabiliyetlerimin ötesinde ve hemen yazmak istedi�im �eyin d��nda oldu�unu gördüm. Evliya Çelebi, Looking East: English Writing and the Ottoman Empire before 1800 (2007; Türkçe çevirisi: Do�u’ya Bak��, 2009) adl� ikinci kitab�mda erken modern Os-manl� dönemini içeriden bir bak��la an-lamamda merkezi konumunu sürdür-se de bu, yine sessiz bir etki olarak kal-d�. Ama öte yandan �u anda Evliya’y� ve Seyahatname’yi gezi yaz�s� türü için-de kar��la�t�rmal� olarak de�erlendiren ve Evliya’n�n “ayd�nlanm��” bir mistik olarak önemini ele alan bilimsel bir eser üzerinde çal��yorum.

EVL�YA ÇELEB� YOLU PROJES� 1990’lar�n sonunda Evliya, profesyo-nel ara�t�rmalar�mda ve ki�isel ilgile-rimde daha da öne ç�kt�. Donna Landry ve ben çe�itli k�rsal bölgelerde atla gez-meye merakl�yd�k ve at s�rt�nda do-la�may� hayal etti�imiz Türkiye’de, Kapakdokya’daki gezilerden ve yapt��-m�z kamplardan ola�anüstü zevk ald�k. 1999’da Caroline Finkel ile tan��t�k, o zaman Türkiye’yi boydan boya kat ede-cek yürüyü� turlar� planl�yordu. Biz de ülkeyi at s�rt�nda ke�federek Evliya’n�n gezilerini canland�rmak ve böylece Evli-ya Çelebi Yolu olarak bilinecek devaml� bir turistik ve kültürel güzergâh tesis et-mek amac�yla hemen bu projeye kat�l-d�k. Gerisi mâlum... 2009 y�l�nda bir grup akademisyen ve binicilik heveslisi, atlar�m�za eyer vur-duk ve Evliya Çelebi Yolu projesinin ilk ad�m�na öncülük ettik. Büyük Osman-l� seyyah�n�n at�n�n toynak izlerini takip eden Bat� Anadolu’daki bu güzergâh, bi-niciler için Türkiye’deki ilk kültürel rota oldu. Bu geziler için haz�rlanan rehber kitap yak�nda yay�mlanacak. 2010’da Avanos’taki Akhal-Teke Ata Binme Merkezi’nden atl� rehberimiz Ercihan Dilari, güzergâh�n bir parças� olarak at s�rt�nda ilk ticari turu gerçekle�tirdi. Atlara dü�kün olan Evliya Çelebi, bugün Türkiye’de hâlâ var olan, ba�-ta rahvan yar��lar� ve cirit olmak üzere geleneksel binicilik sporlar�n� te�vik et-mek için iyi bir ba�lang�ç noktas� olabi-lir. Sonraki a�amalar� da planlanan ge-zilerle ilgili bilgiler internet sitesinde ve blog’umuzda bulunabilir:ww.kent.ac.uk/english/evliya/index.html http://hoofprinting.blogspot.com/*(Exeter Üniversitesi)

GERALD MACLEAN*

Türkiye’nin Shakespeare’i

20


Evliya Çelebi’nin 10 ciltlik seyahatna-mesi, hiç �üphe yok ki, Osmanl� kül-tür ve medeniyetinin en mümtaz nu-munesidir. Bu eser sadece basit bir se-yahatname de�ildir, ayn� zamanda bü-tün bir Osmanl� zihni-yetinin, ula��lan kül-türel seviyenin doruk noktas�d�r. Örne�ine dünya edebiyat�nda da nadir rastlanan bu kül-tür âbidesi, bünyesinde pek çok konuyu bar�n-d�ran ve benzersiz ola-rak nitelendirilebilecek bir bilgi kesafetini ha-vidir. Osmanl� kültü-rel co�rafyas�n� bugü-ne ula�t�ran Seyahatna-me, gezi, tarih, co�raf-ya, edebiyat, dilbilim, halkiyat, arkeo-loji, tabiat gibi konular�n tek ba��na bir temsilcisi olmay�p bütün bunlar� ça��n� a�acak ölçüde içine almas�yla seçkinlik kazanm��t�r. Evliya Çelebi’nin sat�rlar�-na yans�yan hümanist bak�� edebi gü-cüyle birle�erek önemi hiç kaybolma-yacak, çok farkl� bir eserin ortaya ç�k-mas�n� sa�lam��t�r. On cildin kapsa-

d�� geni� co�rafya dü�ünülecek olur-sa, eserin bir dünya miras� oldu�u da kolayca anla��l�r. Ba�ka ifadeyle Seya-hatname yaln�zca Osmanl� co�rafyas�-n� de�il, o dönemin bilinen bütün dün-

yas�n� az veya çok ilgi-lendiren bir özellik ta-��r. Böylesine de�er-li bir konumda olan Se-yahatname, ne yaz�k ki hak etti�i ölçüde ilmi düzeyde çok fazla ince-lemeye mazhar olma-m��t�r. Yak�n zamanlar-da yay�mlanan ilmî ça-l��malarda kullan�labi-lecek metni, ümit edilir ki yeni incelemeleri be-raberinde getirsin. Ese-rin bu genel vasf� naza-

r� itibara al�nd��nda Evliya Çelebi ile ilgili çal��malar� düzenleyecek ve plan-layacak bir Enstitü’nün kurulmas� ge-rekti�ini dü�ünmekteyim. Böylesine bir eser e�er Bat� dünyas�nda mevcut bulunsayd�, bugün Evliya Çelebi hak-k�nda Shakespeare’den bile fazla çal��-ma olur ve ne�riyat yap�l�rd�. *(�stanbul Üniversitesi)

Seyahatname, yaln�zca edebiyat�n de�il birçok farkl� disiplinin referans metni-dir. Seyahatname’nin belirgin özellik-lerinden biri türler aras� bir metin ol-mas�d�r. Tezkire, biyografi, monografi, menâk�bname gibi farkl� edebi türleri bünyesinde bar�nd�ran Seyahatname bu haliyle edebiyat tarihi çal��malar�nda, verdi-�i bilgilerin muhtevas� aç�s�ndan da disiplin-leraras� çal��malarda kaynak eser niteli�i göstermektedir. Bu yö-nüyle Seyahatname hem bir model olmakta hem de yeni yorumlar�n ge-li�tirilmesine imkân sunmaktad�r.

KURMACA B�R MET�N DE��LSeyahatname’nin bu te-mel özelli�i, kulland�� dil aç�s�ndan da disiplinleraras� çal��ma-lar� kolayla�t�ran bir nitelik göstermek-tedir. Evliya bir dereceye kadar kültür düzeyi yüksek kesimlerin kullan�ld�� dil ve üslubun etkisinde kalm�� olsa da Seyahatname dönemin konu�ma dilini yans�tan bir niteli�e sahiptir. Evliya’n�n Seyahatname’de bahsetti-�i bilgileri çe�itli kitaplarla desteklemi�

olmas�, eserin güvenilirli�ini art�ran önemli bir husus olarak görülmelidir. Gitti�i her yerde önce kütüphaneye u�-rayan Evliya Çelebi’yi hayal dünyas�nda ya�ayan biri olarak de�erlendirmek ve Seyahatname’yi ço�u zaman gerçeklik-ten kopar�p kurmaca bir metin olarak

yorumlamak tek ba��na isabetli bir yakla��m ol-masa gerek. Bu yakla-��m, onun bize b�rakt�� en önemli miras olan, farkl� disiplinlere hitap eden özelli�ini ihmal etmemize neden ola-cakt�r. Seyahatname tür iti-bar�yla �üphesiz edebi-yat�n konusu içindedir. Fakat onu bir edebiyat miras� olarak de�er-lendirmek yaln�zca dil, üslup ve tür aç�s�ndan

de�erlendirmek anlam�na gelir. Oysa Seyahatname bir edebiyat miras� de�il; bir medeniyet miras� olarak yorum-lanmal�d�r. Onun evrensel içeri�ini okuyabilmek ve ta��d�� medeniyet unsurlar�n� yeniden yorumlayabilmek Evliya Çelebi’nin bu ku�at�c� bak�� aç�-s�n� öne ç�karmakla mümkün olacak-t�r. *(Y�ld�z Teknik Üniversitesi )

Bir enstitü kurulmal�

Bir edebiyat miras� de�il, medeniyet miras�

PROF. DR. FER�DUN EMECEN*

DR. YUSUF AKÇAY*

Evliya Çelebi’nin ayak izleri

n yedinci yüzy�lda bir seyyah ç�km�� da Os-

manl� mülkünden, dola�-m�� Anadolu’yu, Rumeli’yi, Arap illerini ve dahi baz� Avrupa diyarlar�n�. O lâtif ve nükteli üslûbuyla anlatm�� gezip gör-dü�ü yerleri Seyahatname’sinde. Ciltlerce eseri önümüzde: Koca bir dünya!... Ge-zip gördü�ü pek çok ülkeyi, tan�k oldu�u olaylar� canl� bir tablo gibi betimlemi�, si-hirli kalemiyle âdeta can vermi� tarihe… Osmanl�’n�n hikâyesi, �ehirlerimizin ro-man� dense lây�k Seyahatname’sine.

ORHAN PAMUK’TA EVL�YA GÖLGES�Ondan bize, yazd�� ehirlerin gölgesi kalm��, bir de ne�eli, nüktedan, ho�-sohbet ki�ili�i ve samimi üslûbu. Bu sihirkâr üslûp, bu çelebi, keyi� i adam, etkilemi� olmal� kimi yazar ve �air-lerimizi. Örne�in, Orhan Pamuk’un Sessiz Ev’indeki tarihçi Doçent Faruk hayrand�r Çelebi’ye; seyyah-� kadîmin o ne�eli, rahat üslûbuna. S�k�ld��nda, geli�igüzel aç�p okur Seyahatname’yi; onun “… suç ve günah ta-n�mayan key� ne imrenir (…) hiçbir �eyden çekin-meyen, güvenli, huzurlu bir dengeyle, davuluna vuran mehtercinin sak�nmas�z ne-�esiyle yaz[��na], nesnelerle kurdu�u dolays�z ve gerçek ili�kiye”. Sonra, “Evliya’n�n, dünyay�, a�açlar�, evleri, in-sanlar� gören bilinci[nin]…” bizimkinden bamba�ka ol-du�unu dü�ünür ve ard�ndan “Ben de onun gibi olamaz m�y�m, dü�ün-cemin, beynimin yap�s�n� onunkine benzetemez miyim, onun gibi ben de dünyay� oldu�u yal�nl�kla ba�tan sona tasvir i�ine giri�emez miyim?” der. Faruk, -belki de Orhan Pamuk- Çelebi gibi görmek ister dünyay�, onun gibi yazmak… Sessiz Ev’den sonra Beyaz Kale’ye de dü�er gölge-si Evliya’n�n; roman kahraman�n�n yan� ba��na oturup kendinden, köp-rüleri ve çe�melerinin güzelli�iyle me�hur �talya’y� anlatmak istedi�in-den söz eder. Ve uzun bir sohbetten sonra da roman kahraman�n�n “…bir günde seviverdi�i bu ufak tefek ihtiyar, Mekke’ye gitmek için, gün do�arken adamlar�n� toplay�p, tüy gibi…” yollara dü�er. Beyaz Kale’nin sayfalar�nda kadim bir ayak izi b�rak-m��t�r ard�nca Evliya. Yaln�z Orhan Pamuk’un roman-lar�nda de�il, aransa elbet edebiyat�-m�zda, ba�ka birçok yap�tta da bulu-nur Evliya Çelebi’nin izleri. Örne�in,

Ercümend Ekrem Talu. O da özenip seyyah-� kadîme; kavu�unu tak�p ka-fas�na, cübbesini s�rt�na geçirip, elinde kalem, üslûbuna öykünerek o ustan�n, Evliya-y� Cedid (1336/1920) ve Zeyl-i Evliya-y� Cedid (1925) adl� kitaplar� yaz-m��; 1920’lerin �stanbul’unda gezdirmi� Evliya’y�. Her iki kitap da, ilkin 1920-1923 y�llar� aras�nda �leri, Vakit, Vatan gibi gazetelerde yay�mlanm�� mizahî yaz�lardan olu�makta. Dü�ünün bir kez: Evliya, 300 y�l sonra, 1920’lerde tekrar �stanbul’da. Hayat de�i�mi�, insanlar�n giyimleri-ku�amlar�, ya�ay��lar�… Yeni e�len-ce biçimleri ç�km��, kad�n-erkek kol kola geziyorlar, tiyatroya gidiyorlar, dans denen bir oyun oynuyorlar. Sonra insan� hayrette b�rakan bir teknoloji, gramofon, telefon, telgraf, tramvay, �imendifer. Örne�in; “Der-Tarif-i Telifon-� �bret-numûn ve Acibe-i Diger”de telefonu, “Redd-i Hilâf-� fî-Tefsiri’t-Telgraf”ta telgraf�, ba�ka bir yaz�s�nda bisikleti �a�k�n-l�kla tasvir ediyor yeni Evliya. Çay partileri, fokstrot, vanespit, tango ve

vals ortas�nda bir Evliya. O �a�k�nl�kla, bisiklet’e, ‘bî-s�klet’, futbol’a, ‘fevt-i bol’, viyolensel’e, ‘vay ulan çel’ diyor seyyah-� kadîm. Evliya-y� Cedid’de bir ara yolu Bâb-� Âli’ye, gazete-ciler yoku�una dü�üyor Çelebi’nin. Bak�n döne-min gazetecilerini nas�l anlat�yor: Gazeteciyan Tasvirciyan (Tasvir-i Efkâr

Gazetesi): Üstadlar� el-merhum Tev� k Çelebi el-marûf bi’l-Ebuzziya Hazretleridir. Asabiyü’l-mizac, bî-imtizâc londlard�r. Ercümend Ekrem, gazeteciler yan�nda dönemin, Celal Sahir, Fuat Köprülü, Re� k Halid, Ahmet Rasim gibi kimi �air ve yazarlar�n� da tasvir ediyor Evliya’n�n dilince. Bunlara da iki örnek verip yaz�y� noktalayal�m: R�za Tev� k: Mahlas� Peyami’dür. Varsa��, ko�ma ve dasitan tahririn-de yektâdur. Konferansnamesi’nden k�ta-i âtiyye numûne-i belâgattür: Hey R�za bu yerde sen ne gezersin?/ Si-yaset s�rr�n� çabuk sezersin./ Paris’te dahi sen ko�ma düzersin/ Kabahat sen-de mi götürende mi? �air-i Hayyam-misal, Yahya Ke-mal Efendi: “Hane-berdu�, �âir-i pür-cû�-� hurû�dur. Leyla’s�n�n pe-�inde Mecnun-var ko�ar seyyah-� âlem bir rind-i müstesnâdur. E�âr�n� kang� mecmua ne�reylese (…) ka-pand�� cihetle burada numûne zik-rinden hazer olundu.”

Ercümend Ekrem Talu, Evliya Çelebi’ye özenip kafas�na kavu�unu takarak cübbesini s�rt�na geçirip elinde kalem, ustas�n�n üslûbuna öykünür, Evliya-y� Cedid ve Zeyl-i Evliya-y� Cedid adl� kitaplar� yazar. Talu, 1920’lerin �stanbul’unda gezdirir Evliya’y�.

O ALÂATT�N KARACA

Seyahatname’nin hülasas�

am yak�nlar�ndaki Ban-yas yöresinde Cebelü’s-Selc diye bir da� varm��.

Öyle yüksekmi� ki, dünya kurulal� te-pesinden kar eksik olmam��. �nsan bu kardan ne kadar yese o kadar yararl�y-m��, hiç zarar� olmazm��. Cebelü’s-Selc ile alâkal� bu bilgileri, Evliya Çelebi 1649 y�l�nda Murtaza Pa�a kumandas�nda-ki orduyla birlikte �am’dan Sayda’ya yapt�� yolculu�u anlat�rken nakledi-yor. Çelebi’nin seyahatnamesi de bir bak�ma Cebelü’s-Selc’in kar� gibi, insan ne kadar okusa o kadar faydal�. Öyle ki Seyahatname için Yahya Kemal’in eski musikimiz hakk�nda kulland�� “Ondan anlamayan, bir �ey anlamaz bizden” ifa-desini sarf etmek bile abart� olmaz. Osmanl� Devleti’nin s�n�rlar�n�n a�a�� yukar� en geni� halindeki top-raklar�n� ve çevresini kar�� kar�� onun-la birlikte geziyoruz. Kuru kuruya me-kan anlatm�yor Çelebi. Co�rafya, mi-mari, tarih, kültür, din, dil, sanat, si-yaset, k�yafet, yemek, gelenek, göre-nek, k�sacas� gezdi�i yerlerle alâkal� akla geldik gelmedik ne varsa ü�en-meden, yerinmeden kitab�na geçir-mi�. Pek çok tarihî hadiseyi gün gün, saat saat kaydetmi�. “Yedi�in içti�in senin olsun, gördüklerini anlat” derler ya hani; Evliya Çelebi yedi�ini içti�ini de anlatm��, gezip gördü�ünü de.

‘��TE EVL�YA BURADA YATIYOR’ Seyahatname’yi okurken kitab�n sayfa-lar� aras�na elimizi uzatt��m�zda nere-deyse Seyyah-� Âlem Evliya Çelebi’ye dokunacak gibi olsak da kendisiyle il-gili yeterli bilgiye sahip de�iliz. Her �ey bir tarafa Serzergeran (Kuyumcuba-��) Dervi� Mehmed Z�IIî Efendi’nin bu seyahate dü�kün, �efaate talip o�lu-nun gerçek ad�n� bile bilmiyoruz. Ki-tab�nda kendisinden sürekli “Evliyâ-y� bîriyâ” (riyas�z Evliya) olarak bahsedi-yor, ama Evliya ad�, hocas� Evliya Meh-met Efendi’den al�nma bir müstear. Zi-yaretine varaca��m�z mezar�, ‘��te Evli-ya burada yat�yor’ diye ele güne göste-rece�imiz bir mezar ta�� yok. Seyahatname M�s�r’da onuncu cil-dine ula��p tamamlanm��. Evliya, ese-rinin son sat�rlar�n� orada yazm��, ama sonras�nda ne yapm��, nerede nas�l ve-fat etmi�, kitab�n son cildini �stanbul’a kim nas�l getirmi� meçhul. Hakikaten ‘bîriyâ’ ki eserinin ard�na gizlenmi�, sanki Seyahatname gökten zembille in-mi�. Doç. Dr. Yusuf Çetinda�, Kaynak Yay�nlar�’n�n ‘Biyogra� ’ serisinden ç�-kan Evliya Çelebi kitab�nda âlem sey-yah�n�n hayat hikayesini Seyahatna-

me üzerinden takip ediyor ve Evliya Çelebi’yi biraz daha görünür k�lma-y� amaçl�yor. Yusuf Çetinda�, öncelikle Çelebi’nin ya�ad�� döneme dikkati çekiyor. Çele-bi, padi�ah olarak I. Ahmed, I. Mus-tafa, Genç Osman, IV. Murad, Sultan �brahim, IV. Mehmed, III. Süleyman, II. Ahmed ve II. Mustafa’n�n devirle-rini idrak etmi�. Bu devirde Osmanl� hakimiyeti 20 milyon kilometre kare-ye ula�maktad�r ve zaman zaman bir-tak�m olumsuzluklar ortaya ç�ksa da her �eye ra�men Türk dünyas� için çok parlak bir tablo söz konusudur. Evli-ya Çelebi de bütün bu zenginli�e hem seyahatleri hem de çevresi ve �ahsi bi-rikimi sayesinde en ince ayr�nt�s�na kadar nüfuz edebilmi�tir.

OSMANLI �NSANININ HAYATA BAKI�IÇelebimiz, öncelikle saray muhitinde yeti�mi� bir aileye mensuptur. Ailesi-nin kökleri Ahmet Yesevi Hazretlerine uzanmaktad�r. Dedelerinden Yavuz Er Sinan, �stanbul’a Fatih’le gelenlerden-dir. Babas� saray�n kuyumcuba��s�d�r. 117 y�l ya�am��, Devlet-i Âliye’nin pek çok s�rr�na vâk�f olmu�tur. Sohbetleri-ni dinleyerek büyüdü�ü babas�n�n ar-kada�lar� hep Osmanl�’n�n güngörmü� ‘koca’lar�d�r. Evliya, Mehmet Efendi gibi k�ymetli âlimlerden okumu�. Haz-reti Hüdai gibi mânâ büyüklerinin na-zar�na ermi�. Saray’a intisap edip Ende-run terbiyesinden geçmi�. IV. Murad’�n yak�nl��n� kazanm��. Seyahatlerini ço-�unlukla üst düzey devlet erkan�n�n en yak�n adam� olarak gerçekle�tirmi�. Pek çok sava�a i�tirak etmi�. Bu sebep-le verdi�i bilgiler tarihçiler için de bi-rinci elden en de�erli kaynaklar ara-s�nda yer al�yor. Yusuf Çetinda�, Ev-liya Çelebi’nin devrin di�er tarihçileri gibi y�l y�l kuru bilgileri s�ralamak ye-rine kendi duygular�na da yer verdi�i-ni söylüyor. Seyahatname okuru böyle-ce bir �stanbullunun devrin bak�� aç�-s�na da yakalam�� oluyor. Çetinda�’�n tabiriyle Evliya Çelebi’nin yazd�� her cümlede Osmanl� insan�n�n hayata ba-k��n� buluyoruz. Yazar, ‘Evliyâ-y� bîriyâ’n�n seya-hatlerinin ard�nda yatan sebebin ise Hazreti Peygamber (sas) taraf�ndan seyahat ve �efaat ile müjdelenmesi ol-du�una dikkat çekiyor. Evliya Çelebi ve Seyahatname’si üzerine de�erlendirme-lerle ba�layan kitap, Çelebi’nin 80 y�ll�k ömrünün 50 y�l�n� geçirdi�i seyahatleri-ni kendi kaleminden özetleyen sayfa-larla devam ediyor. Yusuf Çetinda�’�n Evliya Çelebi kitab� bu haliyle on ciltlik Seyahatname’nin 344 sayfaya s��d�r�lm�� bir hülasas� gibi.

Yusuf Çetinda� yeni kitab�nda �ahsiyetini eserinin ard�na gizleyen âlem seyyah�n�n hayat hikayesini Seyahatname üzerinden takip ediyor ve Evliya Çelebi’yi biraz daha görünür k�lmay� amaçl�yor.EVL�YA ÇELEB�, YUSUF ÇET�NDA�, KAYNAK YAYINLARI, 344 SAYFA, 8 TL

� AHMET DO�RU

7 MART 2011 PA ZAR TE SÝKÝ TAP ZA MA NI B�YOGRAF�

21

ondan ilke, d��tan içe do�ru ba�layal�m isti-

yorum. Bize ilk bak��ta Lascaux ma�ara resimlerini an�msatan ve üst üste karma��k � gürlerden olu-�an kapak tasar�m� oldukça etkileyici. �nsanl�k tarihinin bu en eski görsel kaynaklar� ayn� zamanda tarihin bir tür bilinçd��n� temsil etmiyor mu?

Önce bir konuya i�aret edeyim, benim ikisi hariç —onlara kar��a-mazd�m— kitaplar�m�n kapaklar� ait olduklar� kitaplar�n içindedir. Çünkü her kitab�m� birer bütün olarak görürüm. Pentimento’nun kapa��ndaki desen de, evet Lascaux ma�alar�ndan. Siyah-beyaza dönü�türülmü� hali sa-dece. Lascaux olmas�n�n özel bir anlam� yok, Altamira da olabilir-di, Bakü yak�nlar�ndaki Kobus-tan da olabilirdi. Lascaux nere, Kobustan nere… Önemli olan, insanlar�n var olduklar�ndan beri s��nd�klar� ma�aralarda yaratt�klar� görseller. Bir �eyler anlatmak, aktarmak istemi�ler. S��nd�klar� için, korunma içgü-düsünü güçlendiren görseller de diyebiliriz. Bir t�ls�m gibi san-ki, i�aretleme, s�n�r çizme gibi. Bu ma�aralar�, ana karn� olarak bile dü�ünebiliriz. Hep, “geç-mi� hat�rlamakt�r” derim. Aç�k ya da gizli, bütün kitaplar�m-da bu kavram�n izi vard�r. Ama “geçmi� geri dönmez, mümkün de�il”dir. Tarih akar. Biz de aval aval bakar�z. “Bilinçd��” kavra-m� yerine, “bilinçalt�” kavram� olarak tan�mlamak, bana daha do�ru gibi geliyor. Jung, yak�n-l�k duydu�um bir insan. Freud, bana uzakt�r.

�talyanca bir sözcük olan ‘pentimento’, plastik sanatlara ait bir kavram. Kitab�n bir bölümü de yine benzer bir anlam ak-taran ‘palimpsest’ ba�l��n� ta��yor.

Kitab�n ad�n� bulmakta, bir hayli zorland�m. Çünkü ben “kitap” yazan bir insan�m. Tek tek �iirleri toplay�p, hah, kitap olabilir ar-t�k diyemem. Çünkü her kitapla mesele(leri)m vard�r. Onu dillen-dirmeye, diri tutmaya çal��r�m. Pentimento, Yeis ile Tabanca’n�n bir bölümünün ad� zaten. Ara-

d��m, geçmi�imde duruyormu�. Eski dönemlerin ressamlar�yla ilgili bir kavram. Tuval bulmak zor, kendin haz�rl�yorsun. Yap-t��n resmi be�enmedi�inde, bir �ekilde üstünü kapat�p yeni resmine ba�l�yorsun. Boyalar� da zaten kendileri haz�rl�yorlar. Ne var ki y�llar, yüzy�llar sonra, bo-yalar saydamla��yor, be�enme-di�in resimle be�endi�in resim, tek bir resim hâline geliyor. (Bu heykelde yoktur sözgelimi.) Pa-limpsest ise kâ��tla ilgili. Kâ��t pahal�d�r. Neyle üretilirse üretil-sin. Üstü z�mparalan�r ve tekrar kullan�l�r. Yaln�z palimpsest’ta, art�k eski yaz� yoktur. Kay�plara kar��m��t�r. Bütün bunlar, benim ku�a��m denebilecek ku�a��n ya�ad�klar�n� dü�ündü�ümüzde, daha anlaml� olabiliyor.Kitap, James Joyce’tan bir al�nt�yla aç�-l�yor: “Old father, old arti� cer, stand me now and ever in good stead.” Size, bu kitap ba�lam�nda Stephen Dedalus’u an�msatan nedir?

Eh, ben kolay bir okulda oku-mad�m. (Liseden söz ediyorum.) Hocalar�m�z Amerika’da oku-mu�, kimisi yüksek lisans yapm�� hocalard�. Joyce’un o kitab�nda da benzer bir okulun atmosferi vard�r. Kitab� okudu�umda, aaa, bu benim yahu, demi�tim.

�lk kitab�n�z Yeis ile Tabanca, “Hat�ra-lar Dükkân�” isimli bir bölümle aç�l�r. Bu isim, tüm Seyhan Erözçelik �iirine ba�l�k olabilecek bir kapsay�c�l��a da sahip. Nedir sizi geçmi�e, hat�ralara bu denli ba�layan?

Asl�nda, ben hat�ralara ba�l� de�i-lim. Nostalji duygusuyla ya�ayan bir insan oldu�um da söylene-mez. Ama memleketimizde bü-tün ya�ananlar� gördükten sonra, elli y�ll�k hayat�mda, nelerse on-lar, birçok �eyin unutuldu�unu üzülerek görüyorum. Unutmaya ayarl�y�z sanki. Halbuki dünya hat�rlayarak, unutmayarak, ders alarak ilerler. Ben de hat�rlat�yo-rum. Çünkü hat�rl�yorum: Il mio amarcord. �talyancan�n yerel dille-rinden birinden, “hat�rl�yordum.” Fellini’nin filmi bunu çok iyi anla-t�r. Sava� kap�dad�r.Bana sorarsan�z kitab�n merkezinde “Ma-

24

7 MART 2011 PA ZAR TE SÝKÝ TAP ZA MA NI SÖYLE��

Seyhan Erözçelik’in yeni �iir kitab� Pentimento ad�n� ta��yor. �airin bu kitab�nda da “geçmi�i hat�rlamak” kavram�n�n izleri var. Yine farkl� bir yap�tla okur kar��s�na ç�kan Erözçelik’le Kemâl Yanar hem Pentimento’yu, hem �airin di�er sanatlarla ili�kisini hem de dergilerde yay�mlad�� “siyasi �iirler”i konu�tu.

Ku�lar, ya�mur ya��nca nereye gider?

KEMÂL YANARS

FOTO

�RAF

: O�U

Z KU

RUM

Seyhan Erözçelik

PENT�MENTO, SEYHAN ERÖZÇEL�K, EVEREST YAYINLARI, 95 SAYFA, 9 TL

25

7 MART 2011 PA ZAR TE SÝKÝ TAP ZA MA NI SÖYLE��

arif” ba�l�kl� �iir yer al�yor. Her ne kadar �iirin ilk dizesinde, “Serdarc�m, art�k bilemem, �iir nas�l yaz�l�r” deseniz de, bu �iir bir tür ders gibi. Kaotik bir süreç içerisinde tüm bellek çok çarp�c� bir �e-kilde yeniden canlan�veriyor.

Yine ad konusuna geldik. Kitab�n kod ad�, Maarif’ti. (Maarif’ten kast�m, e�i-tim de�il elbette, Maarif Koleji. Birbir-lerini on bir ya��nda tan�yan iki çocu-�un, farkl� �ekilde, nas�l serpildiklerini, nelerle kar��la�t�klar�n� anlatmaya ça-l��t�m. Di�er yandan da, d�� dünyada ba�ka hareketlilikler göze çarpar. Bizler, tam â��k olunacak ya�larda 12 Eylül’ü, öncesini ve sonras�n� ya�ad�k. (Â��k da olduk, o ayr�.) Bu yüzden bizim ku�ak, hem “korkusuzdur”, hem de ürkektir.

Birden çok Seyhan Erözçelik konu�uyor sanki ki-tap boyunca; birbirini de�illeyen dizeler art arda geliyor zaman zaman: “‘Beni çok seviyo’sun/di mi?’/[Seni çok sevdim.]/…/Sana bi’ ta� verdim./Senden bi’ ta� ald�m./Seni sevmedim.” (Seni Çok Sevmi�tim) ya da “Bilmiyorum./Biliyorum da, bilmiyorum.” (Bir May�s Bin Dokuz Yüz Yetmi� Yediden Sonra). Hat�rlama sürecindeki bu gelgit-ler hakk�nda neler söylemek istersiniz?

Eh, bizler, bir kuklac�n�n elinde kuklalar gibiydik. Ama canl� kukla. Gepetto Us-tan�n Pinokyo’ya söz geçiremedi�ini dü-�ünelim. Pinokyo yaramazd�r, tecessüs içindedir. Bu yüzden çok yanl�� da ya-par. Yanl�� yaparak dünyan�n kaç bucak oldu�unu görür. Biraz Pinokyo’ysam, biraz Tom Sawyer, Huck, Catcher in the Rye’�n kahraman� Holden ve benzerle-ri gibiyim de. Çaresiz, kendini tan�mak isteyen, kendi gibi olanlar� tan�mak is-teyen bir çocuk. Bu tür çocuklar, hiçbir �eyi unutmazlar. Kin gütme, öç duygu-su de�il sözünü etti�im.

“Aynada duramazs�n/Kimse duramaz./San ki,/durmu�um./Aynaya bakm��m./Ben, ben mi-yim?” (Akis); “Hocam, biz ner’deyiz?/Bur’da m�?” (Ekonomi S�nav�). �air, hat�rlad�kça (il mio amar-cord), hat�ralar�ndaki ‘ben’, ben’in durdu�u yer konusunda �üpheye mi dü�üyor?

Herhalde hepimiz küçükken aynan�n yan�ndan geçerken kendimizi görün-ce, yani yans�mam�z�, tersimizi, bu kim ya, demi�izdir… �lk insanlar suya, cam gibi buza bak�p ne dü�ündüler acaba? Korkmu�lar m�d�r?

Bir önceki kitap Vâridik, Yo�idik özel bir dil çal��-mas�yd�. Bu kez ise gündelik konu�ma dilinden yine çok kendinize has yeni bir �iir dili kuruyorsunuz.

Vâridik, Yo�idik, bir dil çal��mas� belki ama bu kitap da öyle. Bütün kitaplar�-

m�n birer ç��l�k, inleme, nar’a oldu�u-nu dü�ünürüm. Türkçenin yap�s�, ana/ata dilimizin yap�s�, buna çok uygun. Belki de, “dilin belini getirmeye” çal�-��yorum. �iir budur, sanki… Galiba… Böylece hayat bulur dil. �iirle.

Wizard of Oz’a da gönderme yaparak 1974 yap�-m� Zardoz’u (Sean Connery-Charlotte Rampling) an�yorsunuz bir �iirde; bir di�erinde yönetmen Werner Herzog ve kült oyuncusu Klaus Kinski var. Son bölümde ise Müslüm Gürses için yaz�lm�� bir Leonard Cohen �ark�s�n�n ‘uyarlamas�’ yer al�yor. Seyhan Erözçelik’in di�er sanatlarla ili�kisi nedir?

�iir, sanatlar�n anas�d�r, derler. �ai-rin de, sadece hayattan de�il, di�er sanatlardan da beslenmesi gerekti�i-ni dü�ünürüm. Hatta iyi örülmü� bir dantel bile, �airi etkilemelidir. Çün-kü insanl��m�z�, uygarl��m�z� böyle gösterebiliriz. Yemek yapmak sanatsa e�er, çok iyi yemek yapt��m� da söyle-yebilirim. Zardoz’da çürümü� bir dün-yadan, yeni bir dünya ç�kar, Rampling ve Connery’nin birlikteli�iyle. (Âdem ve Havva gibi sanki.) Kinski, Herzog’la s�k s�k kavga eder. Baz� sahnelerde canl�

hayvanlar�n iyi çekim u�runa ölmesine izin verdi�i için. Bunlar, bizim insan ya-n�m�z� gösteren kan�tlar. Yoksa, yokuz.

Bir süredir dergilerde “Seyhan Erözçelik’ten Siyasi �iirler” ba�l��yla �iirler yay�ml�yorsunuz. Nedir sizi siyasi �iirler yazmaya sevk eden �ey ve bir kitap bü-tünlü�üne evrilecek mi yak�n zamanda bu �iirler?

“Seyhan Erözçelik’ten Siyasi �iirler”, asl�nda tespit notlar�. Ben öyle çok fazla �ey eklemiyorum. Genelde bir haber-den, bir haber foto�raf�ndan yola ç�k�-yorum. Sonra da bir-iki dize/söz ekli-yorum. O kadar çok �ey var ki gözden kaçan. Polisler, Ogün Samast’a bayrak tutturuyorlar. Hiçbir polis, “bayrak” yahut “bayra��m�z” diyemiyor, akl�na gelmiyor bile. “�ey” diyorlar. “Bayrak”, “�ey” olabilir mi yahu? Bu �iirler gitti�i yere kadar gidecek. Ad�, di�er kitapla-r�m�n aksine, �imdiden belli: “Seyhan Erözçelik’ten Siyasi �iirler.”

Son bir soru, sizin bir dizenizle: “Ku�lar, ya�mur ya��nca, nereye giderler?”

Ha ha ha… Vallahi bilmiyorum, Google’dan bakmak laz�m. Ben bilmiyorum.

�iir, sanatlar�n anas�d�r, derler. �airin de, sadece hayattan de�il, di�er sanat-lardan da beslenmesi gerekti�ini dü�ünürüm. Hatta iyi örülmü� bir dantel bile �airi etkilemelidir. Çünkü insanl��m�z�, uygarl��m�z� böyle gösterebiliriz.

25

--s -k

m, e -k -ir -

,/i-” r-er

n -

m m ?

�-e

ki -

m�nnu data Belk��yoBöy

Wizam� Zan�yoWernSon LeonSeyh

�iir,rin sanani ddankü göste�eryebyadve y

ve Hs�k s

Sokaktaki adam�n silüeti

serleriyle 90’l� y�llar�n Ame-rika’s�nda ad�ndan s�kça söz ettiren, Amerikan ede-

biyat�n�n ya�ayan büyük ustalar� aras�n-da say�lan Philip Roth’un Sokaktaki Adam adl� roman� YKY taraf�ndan yay�mland�. Bir Komünistle Evlendim adl� roman�n-da 1950’lerde Amerikan i�çi s�n�f�n�n hayat�nda gerçek bir de�i�iklik yara-tamayan komünist hareketi ele�tiren; Ölen Hayvan’da cinselli�i ve ölümlülü�ü çarp�c� yönleriyle ele alan, deneysel ro-man� olan Shylock Operosyonu’nda ayn� zamanda, ayn� yerde, ayn� kimlikte bir araya gelen iki ayr� Amerikal�ya roma-n�n kahraman� –ve elbette yazar�- Philip Roth’u anlatt�ran yazar, bu roman�nda da ya�l�l��a, hastal��a ve insan�n ölüm kar��s�ndaki çaresizli�ine kendi pence-resinden bak�yor.

B�Ç�MSEL YÖNDEN �LG�NÇ AMA…�� hayat�ndaki ba�ar�y� özel hayat�nda yakalayamam��, dört kez evlenmi� bir koca, bu nedenle ilk evlili�inden olan iki o�lu taraf�ndan hiç sevilmeyen bir baba, hastal�klarla, ameliyatlarla bo�u�mu� bir ihtiyar kimlikleriyle kar��m�za ç�kacak olan isimsiz ba�kahraman�n cenaze tö-reniyle ba�l�yor roman. Biçimsel yönden ilgi çekici görünse de öz itibar�yla anlaml� bir giri� de�il bu. Çünkü mezar� ba��nda konu�an iki o�lunun onu zaten hiç sev-medi�ini, o�ullar�n yapt�klar� konu�ma ve anlat�c� taraf�ndan bildirilen halleri arac�l��yla roman�n ba��nda ö�renmek bizi merakland�ran bir unsur olmuyor. Ad�n�, ölüm taraf�ndan ça�r�lan ve Tanr�’n�n önünde hayat�n�n hesab�n� veren s�radan bir insan�n maceralar�n� anlatan, 15. yüzy�lda yay�mlanm�� bir tiyatro eserinden alan Sokaktaki Adam, çocuklu�unda hayal etti�i mutlu hayat� ya�ayamam�� bir adam�n trajedisini an-lat�yor. Philip Roth, her birimizin birer ‘Sokaktaki Adam’ oldu�umuzu derin-den hissettiremese de yaz�daki ustal��-n� kullanarak okuru bir yerinden tutup Sokaktaki Adam’la ba�lant�ya geçirmeyi ba�ar�yor. Bir yönüyle bu roman, asl�nda ad�n�n da ça�r��t�rd�� gibi, hepimizin eninde sonunda, hayat�n bir döneminde (ömrün son demi olmak zorunda de�il bu dönem) ba��na gelecekleri anlat�yor. Ya�anm�� mutlu anlar�n yan� s�ra bir y�-��n pi�manl�k, ba�ar�s�zl�k, hatalar… Za-ten her hayat�n özeti de�il mi bu? Birçok insan�n ya�am�n her dönemi-ne dâhil etti�i sorgulamalar, hesapla�-malar, Sokaktaki Adam’da ihtiyarl��n ala-metleri olarak ortaya ç�k�yor. Gençli�ini, paral� ve kariyer sahibi oldu�u reklamc�-l�k y�llar�n� sorusuz, sorgusuz geçirdi�ini hissediyoruz kahraman�n. Ya�lanma-

y�nca ya�l�l�� bilmek olanaks�z ya, Roth, kahraman� arac�l��yla ya�l�l�� pi�man-l��a, dü�ünce yoluyla günah ç�karmaya indirgiyor sanki. Ancak Sokaktaki Adam, hayat�n�n önceki dönemlerinde oldu-�u gibi ihtiyarl�kta da pek bencil. Resim dersi verirken tan��t�� bir kad�n�n uzun süre amans�z bir hastal�kla bo�u�tuktan sonra ölen kocas�n�n sefaleti Sokakta-ki Adam’da (ve anlat�c�n�n dilinde) pek bir trajedi yaratm�yor. Ya�l�l��n ilerleyen dönemlerinde “Ya�l�l�k bir sava� de�il-dir; ya�l�l�k bir katliamd�r.” dü�üncesine var�yor. Ve son evre ölümü sorgulama: “Çünkü hayat�n en rahats�z edici gücü ölümdür. Çünkü ölüm çok adaletsizdir. Çünkü insan bir defa ya�am�n tad�na va-r�nca ölüm do�al dahi gözükmez ona.” Bir Amerikal� Yahudi olan Roth’un bu romandaki karakterleri de eserleri-nin ço�unda oldu�u gibi Yahudi. Anti-semitist olarak bilinen Roth, Sokaktaki Adam’da çe�itli f�rsatlarla Yahudili�e olan mesafesini, giderek dine olan bak��n� ortaya koyuyor: “Nihai hastal��ndan çok önce, haham�ndan cenaze törenini bütünüyle �branice gerçekle�tirmesini istemi�ti, sanki ölümle boy ölçü�ebilecek en güçlü cevap �braniceymi� gibi (…) Di-nin yalan dolan oldu�unu hayatta erken fark etmi�ti ve bütün dinleri sald�rgan buluyordu…” Yirminci yüzy�l�n ikinci yar�s�ndan itibaren “roman�n sert dili” olarak etiketlenen Amerikal� romanc� Philip Roth’un sert dilini bu romanda pek belirgin göremesek de, dine kar�� olan bu duru�u okuru ürpertecek bir üs-luba da evriliyor yer yer. Ancak ne olursa olsun, bir Yahudi mezarl��na gömülecek olmaktan hiç �ikâyetçi de�il kahraman. Hatta ölmeden k�sa bir süre önce atala-r�n�n da gömüldü�ü Yahudi mezarl��na u�ruyor, orada rastlad�� mezar kaz�c�yla duygusal bir diyalo�a giriyor.

D��ER ROMANLARI KADAR GÜÇLÜ DE��LGünümüzde her sektörde gördü�ümüz “sat�� odakl�” yakla��m son y�llarda ya-y�nc�l�k dünyas�na da girmi� durumda. Yay�mlanan kitaplar�n tan�t�m� genel-likle beklentiyi azami düzeye ç�karacak �ekilde yap�l�yor. Malzemenin edebiyat olmas� ise bu yanl��, yan�lt�c� tan�t�m ve sat�� stratejisinin tüketiciden tepki görmesinin önüne geçiyor. Roth’un bu roman� da gerek arka kapak yaz�s�nda gerekse tan�t�m bültenlerinde “büyüle-yici” gibi bir s�fatla tan�t�l�yor. Oysa So-kaktaki Adam, yazar�n di�er kitaplar�yla k�yasland��nda daha güçsüz kal�yor. Neticede, Georg Lukacs taraf�ndan or-taya at�lan, Roth’un bu romanla “ya-zar�n, hayat�n bütününü kapsamas�n�n imkâns�z oldu�u tezini görkemli bir bi-çimde çürüttü�ü” iddias� da görkemli bir iddia olmaktan öteye geçemiyor.

Amerikan edebiyat�n�n ustalar�ndan Philip Roth’un dilimize son kazand�r�lan roman� Sokaktaki Adam, ad�n� 15. yüzy�lda yay�mlanm�� bir tiyatro eserinden al�yor. Eserde, hayal etti�i mutlu hayat� ya�ayamam�� bir adam�n trajedisi var.SOKAKTAK� ADAM, PHILIP ROTH, ÇEV.: KAYA GENÇ, YKY, 108 SAYFA, 8 TL

E TEMEL KARATA�

Sava�� romanlardan okumak

inli yazar Ha Jin’in Sava� Art�� isimli roman�n�n, Kore

Sava��’na asker göndermi� Türkiye’nin bu sava�a dair anlat�(m)lar�na maruz kalm�� zihnime katk�s� çok oldu. Ulus devletlerin tarih kurgular�n�n ne de-rece hastal�kl� oldu�unu, sava�lar� tarihçi-lerden de�il iyi edebiyatç�lardan okumak gerekti�ini dü�ündüm. Dünün Dünyas�’nda yeni okumalar yapt�m. Sava��n ortas�nda bar�� için ne yapabiliriz kayg�s�yla mektup-la�an Stefan Zweig ile Romain Rolland’�n çabalar�na yüre�imi serdim. Zweig, “Yar�-n�n Tarihçili�i” ba�l�kl� muhte�em makale-sinde, ‘ulus devletler’in tarihçili�ine maruz kalanlar�n talihsizli�ine i�aret eder. “Sa-va�lar�n tarihi tek bir olgu de�i�tirilmeksi-zin, ama sava�� yüceltmeye de gitmeksizin nas�l anlat�labilir?” sorusundan hareketle �unu der: “Dünyada yarat�lm�� bütün sa-va� tasvirleri aras�nda bence en görkemlisi, Tolstoy’un Sava� ve Bar��’�d�r. Hiçbir tarihçi, bu kitapta, Napolyon’un Rusya’ya düzen-ledi�i üç seferde oldu�u ölçüde bir sava�� bunca somut, hem de tinsel aç�dan bunca zengin anlatmam��t�r. �nsan her sayfay� ya-�ar, komutanlar� ve diplomatlar� haritalar�-n�n ve belgelerinin ba��nda, ordular� ilerler-ken, askerleri de sava��n her an�nda görür.”

SAVA�IN DO�ASI ÜZER�NEZweig’e inananlardan�m. Sava��n do-�as�, en iyi sava� romanlar�nda görünür. Okur, Tolstoy’un Sava� ve Bar��’�nda, Tim O’Brien’�n Ta��d�klar� �eyler’inde sava-��n sadece do�as�n� ö�renmekle kalmaz, adeta içine dü�er. Ha Jin’in Sava� Art�� roman� da, okuyucuya sava��n do�as�n� gösteren iyi romanlardan biri. Sava� Art��, Küçük Havuzdaki Büyük Bal�k adl� hikâye kitab� ve Bekleyi�, Çözül-me isimli romanlar�yla tan�nan Ha Jin’in dördüncü roman�. Amerika’da ya�ayan ve �ngilizce yazan Çinli yazar, Faulkner, Hemingway, Steinbeck, Jack London ve Langston Hughes gibi Amerikal� ro-manc�lara yak�n duruyor. 2004 y�l�nda yay�mlanan ve PEN/Faulkner ile National Book Ödülleri’ni alm�� Sava� Art��, Kore Sava��’na kat�lm�� Çinli Yu Yuan’�n sava� an�lar�ndan olu�uyor. Yu Yuan, ABD’de ya�ayan o�lunu ve ailesini ziyaret eden yetmi� ya�lar�nda bir ihtiyard�r. Elli y�ld�r vücudunda ta��d�� dövmeyi gören toru-nu, “Nedir bu?” der. Ya�l� adam�n bede-nindeki ABD’ye küfreden dövme Kore Sava��’n�n hat�ras�d�r. Yu Yuan, bu döv-menin hikâyesini anlatmaya koyulur. 1951 y�l�… Yu Yuan, devrim öncesin-de Çin’in gözde subay okulunda yeti�mi�, devrim sonras�nda Komünist Çin taraf�nda kalm�� ve K�z�l Ordu’ya kat�lm�� genç bir

adam. Ya�l� bir annesi, genç bir ni�anl�s� var. Ne komünist ne de milliyetçi… An-cak Kore Sava�� ba�lay�nca kendini cep-hede bulur. �ki kutuplu dünya; Amerika ve Rusya, Kore Sava��’nda kar�� kar��ya gel-mi�tir. Komünist Çinli subaylar bu sava�� kazanacaklar�na, ABD emperyalizmine geçit vermeyeceklerine inanmaktad�r. Ne var ki, teknolojik üstünlü�e sahip dü�man ordusu kar��s�nda k�sa zamanda büyük ka-y�plar verilir. Yu Yuan’�n aralar�nda oldu�u binlerce Çinli asker esir dü�er. Roman�n bundan sonraki bölümü, esir kamplar�nda ya�ananlar�n anlat�m�... Esir kamplar�ndaki askerler, komünistler ve milliyetçiler �ek-linde ayr�lm��t�r. Komünist askerler yurt-lar�na dönmek, milliyetçiler ise Tayvan’a gitmek istemektedir. Esir kamplar�, ABD ve Güney Kore askerlerinin gaddar yöneti-mindedir. Komünist Çin’e dönmek isteyen askerler kararlar� sebebiyle i�kenceden ge-çirilir, vücutlar�na komünizme küfür anla-m�na gelen dövmeler yap�l�r.

VATANLAR, �KT�DARLAR, BAYRAKLAR…Yu Yuan, ideolojik bir kayg�yla de�il, anne-sine ve ni�anl�s�na kavu�mak ad�na komü-nistlerin aras�ndad�r. Onun da vücuduna komünizme küfreden bir dövme yap�l-m��t�r. Bu dövmeyle Çin’e dönmek ölüm demektir. Yu Yuan’�n bir ayr�cal�� vard�r, çok iyi �ngilizce bilmektedir. Komünist esirler kendisinin bu özelli�inden faydala-n�r, o da bunun ayr�cal��n� ya�ar. �ngilizce bilen, annesine ve ni�anl�s�na dönmek is-teyen biri olarak komünist esirlerin örgütlü birlikteli�ine kat�l�r, onlara tan�kl�k eder. Ele�tirel gözlemlerde bulunur. S�radan askerlerin ideolojileriyle kurduklar� ba�da görünür olan olumlu/olumsuz durumla-r�n alt�n� çizer. Hayatta kalmay�, annesine ve ni�anl�s�na kavu�may� esas ald�� için bir dönem sonra milliyetçi Çinli askerlerin kald�� kamplara dü�er. Onlar� da gözlem-ler… Sonra yine komünistlerin aras�na kat�l�r. Sonunda komünist esirlerle birlikte Çin’e döner. Çin yönetimi onlar�n esir dü-�erek davaya ihanet ettiklerine, birer ‘sava� art��’ olduklar�na karar verir. Yu Yuan döndü�ü Çin’de yaln�z ba��na kalm��t�r. Annesi bir y�l önce ölmü�, ni�anl�s� ise bir vatan hainiyle beraber olmak istememi�tir. Yine de �ansl�d�r! Komünist partiye üye ol-mad�� için hayat� partiye üye di�er esir ar-kada�lar� kadar trajik geli�mez. Bir okulda ö�retmen olarak hayat�n� sürdürür. Tarihsel gerçekli�e sad�k kurgusal bir metin olan Sava� Art��, Kore Sava��’n� oda��na al�rken bir ideolojiye yaslanm�� ulus devletlerin insanlar� kurbana/say�ya dönü�türen mitlerinin çürütücülü�ünü de ortaya koymaktad�r. Sava��n içinde vatan-lar�n, iktidarlar�n, bayraklar�n, insanlar�n birer art��a dönü�tü�ünü söyler.

Çinli yazar Ha Jin’in Sava� Art�� roman� art�k dilimizde. Kitapta Kore Sava��’na kat�lm�� Çinli Yu Yuan’�n sava� an�lar� var. Roman, Kore Sava��’n� oda��na al�rken, bir ideolojiye yaslanm�� ulus devletlerin insanlar� kurbana dönü�türen mitlerinin çürütücülü�ünü anlat�yor.SAVA� ARTI�I, HA J�N, ÇEV.: TAMER TOSUN, AYRINTI YAYINLARI, 372 SAYFA, 28 TL

Ç N�HAT DA�LI


26

Osmanl�’y� yeniden yazmak

rken Modern Osmanl�lar: �mparatorlu�un Yeniden

Yaz�m�, Virginia H. Ak-san ve Daniel Goffman’�n haz�rlad�klar�, ‘emekleme devresi’ndeki Osmanl� çal��-malar�na ‘farkl� sesi’ getiren akademis-yenlerin Osmanl�’n�n modern öncesi dö-nemiyle ilgili makalelerinden olu�an bir seçki. Eser, ‘genç’ ve ‘ya�ça büyük’ tarihçi-leri yan yana getiriyor. Kitab�n “Osmanl� Dünyas�n�n S�n�rlar�”, “�mparatorlu�un Kökenleri”, “Egemenli�in Uyan��”, “Os-manl� Kimli�i” ve “�mparatorlukta Es-tetik” adl� be� bölümünde de mekân�n dönü�ümü ve dönü�türdükleri üzerinden Osmanl� diplomasisi, askeri reformu, hu-kuku, ideolojisi, kimli�i ve esteti�i özelin-de yeni bir tarihyaz�m� söz konusu.

ELE�T�REL PERSPEKT�FAksan ve Goffman, kitapta makaleleri bu-lunan 12 akademisyenin de en büyük du-yarl�l�� Osmanl� tarihiyle ilgili eserlerin se-çimi konusunda gösterdiklerini belirtiyor-lar. Osmanl�’ya “içeriden” ve “d��ar�dan” bakan çe�itli kaynaklar� görmek, çal��ma-n�n sa�l�kl� bir ele�tirel perspektiften ç�k-t��n� gösteriyor. Aksan ve Goffman, Os-manl� idrakinin çok yönlü olmas�n� bir en-gel de�il, benzerine az rastlan�r bir zengin-lik olarak görüyorlar. Kitaptaki makaleler-de ‘modern’ olana ilginin sebepleri tart�-��l�rken ‘Avrupamerkezci’ yakla��m�n ‘özü’ göz ard� etme yan�lg�s�ndan kaç�n�l�yor. Her biri ‘ezber bozan’ bu makalelerden, ‘premodern’i kültürel �ifrelerle çözümle-yenler üzerinde duraca��m. Palmira Brummett, “Dünya Tarihin-den Piri Reis’e Erken Modern Osman-l� Mekân�n� Tahayyül Etmek” makalesin-de, haritalar�n mekânlar� tahayyül etmede belirleyici bir görevinin oldu�unu ve dev-let politikalar� gere�ince kimi devlet s�n�r-lar�n�n varl�klar�na me�ruiyet kazand�rmak için toprak geni�letmelerle polemik malze-mesi haline getirildi�ini öne sürüyor. Ha-ritalar, “Osmanl�’y� ve di�er Avrupal� dev-letleri me�rula�t�rmaya, onlar�n politikala-r�n� hakl� göstermeye veya onlara geni�-leme ve toprak talebinde bulunma yolla-r� önermeye hizmet ediyordu.” Piri Reis’in Kitab-� Bahriye adl� eserinin denizcili�e sa�lad�� yararlar d��nda, bir seyahat anla-t�s� ve sanat eseri olmas� sebebiyle s�n�rlar-la ilgilenmedi�ini söyleyen Brummett, do-�al s�n�rlar� önemseyen ve zafer kutlama-lar�n� haritalar�nda resmetmeyen Matrakç� Nasuh’u ‘sahici gerçekleri’ yans�tmas� aç�-s�ndan önemli buluyor. Douglas A. Howard, “Osmanl� Na-sihatname Türleri ve Mit” makalesinde, önemli tarihi belge niteli�i ta��yan, devlet bürokrasisi ile ilgili “kâhince” söylemle-

re sahip nasihatnamelerin detayl� olarak incelenmemesini ve sorgulanmamas�n� ele�tiriyor. Nasihatnamelerin monar�ik yönetimlerin premodern edebi türü oldu-�unu söyleyen Howard, “Nasihatnameler bürokratik monar�inin kanun idaresi, gele-ne�e sayg� ve liyakatin önceli�i gibi yap� ve de�erlerini teyit etme vazifesini üstlendi.” yarg�s�yla, halk ve hükümdar aras�ndaki ayr�l�� belirginle�tiriyor. Edhem Eldem, “Kentin Gaipten Gelen Sesleri: �stanbul’un Osmanl�-Müslüman Mezar Ta�lar�nda Kimlik, Statü ve Sosyal Stratejiler (1700-1850)” makalesinde, ‘ölü mekânlar�’ diyebilece�imiz kabristan-lardaki mezar ta�lar�n�n ‘erken modern’ dönemdeki de�i�imi üzerinden, ‘bilinçli’ olarak yeni kimlikler olu�turuldu�u sonu-cuna var�yor. Ona göre, mezar ta�� kita-beleri ölen ki�inin kimli�ini tan�tma ko-nusunda çe�itli karma��kl�klara sahipti. Mezar ta�lar�, özellikle kent kültürünün bask�n oldu�u çevrelerde, mezarlar� zi-yarete gelen ‘okuyucu-izleyici’ kitleye yönelik ‘dini ve hissi’ kabullerin de�il, sosyal ve toplumsal statünün göster-gesiydi. Eldem, mezar ta�lar�nda, ‘ithal edilmi�’ biçimsel yeniliklerin denendi�i-ni ve bu evrilmeler sebebiyle kabristan-lar�n dini vas�flar�n�n seküler bir düzeye kayd��n� söylüyor. Kad�nlar�n kamusal alandaki görünürlükleri kadar mezarl�k-larda ‘var’ k�l�nd�klar�n�, toplumsal bilin-cin kitabelerde de kad�n� e�/çocuk/anne olarak tan�mlad��n� vurguluyor.

�LHAM VER�C� GÜCE SAH�P B�R ÇALI�MAShirine Hamadeh ise “On Sekizinci Yüzy�l �stanbul’unda Kamusal Mekanlar ve Bah-çe Kültürü” makalesinde, elitin ve kentli orta s�n�f�n kahvehanelerden hasbahçelere uzanan ‘mekân’ alg�s�n� sosyal görünürlük temelinde anlat�yor. Saray�n varl��n� güç ve otorite gösterileriyle korudu�unu söy-leyen Hamadeh, mesireleri �ehrin kültürel biçimlenmesinin sa�land�� sosyal etkin-liklerin yürütüldü�ü kamusal alanlar ola-rak de�erlendiriyor. Kitab�n yazarlar�, di�er toplumlar-daki ‘erken modern’ dönemin izlerini, ele ald�klar� 1453-1839 aras� dönemde buluyorlar. Haritalar, nasihatnameler, mezar ta�lar� ve hasbahçeler ile yans�-yan yenilikler ‘modern’ olan� gösteri-yor. Bu, Osmanl�’n�n kamusal alanda ve imparatorla�ma sürecinde çarp�c� dönü�ümler geçirdi�ine i�arettir. Erken Modern Osmanl�lar: �mparatorlu-�un Yeniden Yaz�m�, modern öncesi dönem ve mekân ili�kisinin gözetildi�i, Osmanl� �mparatorlu�u’nun tarihyaz�m�na ‘ilham verici’ güce sahip bir çal��ma. �mparator-lu�u yeniden okuyan bu makaleler seçkisi, y�llard�r tart��lagelen meselelere önemli boyutlar kazand�rmakta, ku�kusuz!

Virginia H. Aksan ve Daniel Goffman’�n haz�rlad�klar� Erken Modern Osmanl�lar: �mparatorlu�un Yeniden Yaz�m� adl� eser, Osmanl�’n�n modern öncesi dönemi-yle ilgili makalelerden olu�an bir seçki. ERKEN MODERN OSMANLILAR, KOLEKT�F, T�MA�, 480 SAYFA, 18,5 TL

E MELEK AYDO�AN

Kay�p zaman�n izinde Tabucchi

�er ‘zaman’a vurgu ya-pan bir kitab� okuma-ya ba�lam��san�z, mazi-

nin tüm hayaletleri çok geçmeden ba��-n�za ü�ü�ecektir. Siz hayaletlerle bo�u-�urken geçmi�in, �imdinin ve gelece�in belirledi�i çerçevenin d��nda, zaman�n kendisini yap�bozuma u�rat�rken aç�-�a ç�kan haz, sizi Heidegger’in ifade-siyle ‘varl��n ufku’na do�ru yöneltecek, ruhunuzu al�p bir bengidönü� girdab�-n�n tam ortas�na b�rakacakt�r. Hele söz konusu olan Tabucchi’deki gibi oyunla gerçe�in, zamanla dü�ün, hüzünle iro-ninin saf birli�iyse okurun i�i daha da içinden ç�k�lmaz hal alacakt�r.

UZAK GEÇM��N GÖRÜNTÜLER�Antonio Tabucchi’nin Zaman H�zla Ya�lan�yor’unda dokuz öyküye yer ve-rilmi�. �lk öykü “Çember” ba�l��n� ta-��yor. Çember’in metaforik bir gönder-meyle zaman�n dairesel olu�una bir imâ oldu�unu söylemek a��r� bir yorum olur mu bilmiyorum ama öyküdeki at sürü-sünün ok gibi h�zl� ve giderek h�zlanan bir çember gibi döndükleri ve neredey-se iki at aras�nda hiç bo�luk kalmad�� ifade edilir: “Sadece tek bir ata dönü�-mü� olan attan bir duvar vard�, kafas� bir kuyrukla ba�layan ve kuyru�u kafa olan bir at görüntüsüydü art�k…” “Dü�ün-celer de çembere dönü�mü�tür ve salt dü�ünü�ün bilincine varm��”, o “hiçbir �eyi dü�ünmemeyi dü�ünmeyi sürdür-mesi gerekti�ini dü�ünen” kahraman için “atlar�n çizdi�i çember sonsuza dek geni�leyip ufka dönü�mü� gibiydi.” “��p, ��pp; ��pp; ��ppp” ba�l�k-l� ikinci öyküsünde de h�z-yava�l�k te-zad�n� ele alan Tabucchi, ‘hastal�k’ me-taforu çerçevesinde bir yandan, ‘insan kendi bedeniyle nas�l konu�mal�’ so-rusunun cevab�n� ar�yor, öte yandan II. Dünya Sava��’n�n kâbusa dönü�en ha-t�ralar�n�n, trajedilerinin, uzak geçmi�in görüntülerinin hayalle kesi�ti�i anda nas�l tehlikeli bir oyuna dönü�tü�ünü ve tüm bunlar�n anlam�n� sorguluyor. “Bulutlar” adl� dokunakl� öyküsünde, geçen asr�n sonlar�ndaki de�i�imlere, sava�lara i�aret eden Tabucchi, idealle-rin gerçekler kar��s�nda nas�l eriyip git-ti�ini, ‘nefelomansi’ (bulutlar� seyrede-rek gelece�i ke�fetme sanat�) üzerinden okurun üzerinde âdetâ bir romans etkisi uyand�r�rcas�na ele al�yor. Yazar, bütün bunlar� yaparken ya�ad�� rahats�zl�� ve huzursuzlu�u, bulant�y� ve bulan�k-l��, sars�nt�y� ve melankoliyi de ustaca vermeyi ihmal etmiyor. Yazma eylemi üzerine de zaman zaman k��k�rt�c� de-�inilere ve görü�lere rastlad��m�z öy-

külerin bana kal�rsa en önemli özelli�i zaman�n ya�lanmas� söyleminin zama-n�n politikle�mesi imâs�yla ta��d�� pa-ralellik. Sadece kültür emperyalizminin de�il, hayat�n her alan�na sirayet etmi� ve hatta dü� emperyalizminin bile sim-gesi haline gelmi� ‘zaman’ olgusuna dik-kati çeken Tabucchi, bunu yer yer mo-dernizm ele�tirisi ba�lam�nda gerçekle�-tiriyor. Edindi�i tecrübeler sonucunda sanat�n hayat� de�il, hayat�n sanat� tak-lit etti�i kan�s�na varan bir yazar�n kale-minden ç�km�� Zaman H�zla Ya�lan�yor’u okur, tarihsel düzlemde de okuyabilir. Çünkü “Kimi zaman, ya�anm�� bir ola-y�n derin anlam�, tam bu olay kapanm�� görünürken kendini gösterir.” “Kar�� Zaman” ba�l��n� ta��yan kitab�n son öyküsünün kahraman�, Atina’ya alçalmakta olan uçakta, ka-pa��nda siyah beyaz bir atom bombas� foto�raf�n�n oldu�u bir derginin sayfa-lar�n� kar��t�r�rken âdeta tarihin sonunu i�aret eden kareleri hüzünle seyreder. “Hiro�ima’da bir evde, atom bomba-s�n�n s�cakl��yla bir insan bedeninin, üzerinde s�v�la��p kendi gölgesinin damgas�n� vurdu�u dö�eme ta��”, “si-perli�i kapal� mi�fer takm�� polisle-rin bir grup yal�nayak insan�n üzerine makineli tüfekleri do�rulttuklar� bir foto�raf”, “bir polis panzerinin önün-de küçük bir çocuk foto�raf�”, Irak’taki Ebu Garip Cezaevi’nden bir kare: Yere y��lm�� ç�plak bir vücut, ona aya��n� uzatan bir asker ve yerdekinin baca��n� �s�rmaya çal��an bir köpek. Askerin di-�er elinde ise bir sigara. ��te Tabucchi, geçen asr�n o yak�c� k�r�lma anlar�na götürüp o anlara çiviliyor âdetâ okuru. “Kar�� Zaman”, Akdeniz’in kokular�n�, do�an�n iyile�tirici gücünü, gizemli öy-küyü ruhlar�m�za ta��yan �iirsel diliyle kitab�n en büyülü öyküsü…

HÜZÜNLÜ B�R OKUMA �ÖLEN�Metinleraras�l�k, yazma sürecinin so-runsalla�t�r�lmas� ve bu sürece oku-run dahil edilmesi, kurgusal yap�, anti-kapitalist söylem, parçal� kim-likler, geçmi� ile bugün ve hatta yar�n aras�ndaki benzerlik, k��k�rt�c� zaman alg�s�, çocukluk hat�ralar�, ironinin tüm inceliklerini yans�tan ustal�kl� dil, toplumsal duyarl�k, insan s�cakl��… Bütün bunlar� bir araya getiren tarz�yla Tabucchi, Zaman H�zla Ya�lan�yor’da, postmodern edebiyat�n en yetkin ör-neklerinden birini vererek hüzünlü bir okuma �öleni vaat ediyor okura. Diyalektik olarak mümkün görü-nüyor, geçmi�in aynalar�n�n tinsökü-mü Tabucchi’de. Okuru ‘ac� bellek’in koridorlar�nda tedirgin ve ürkek ad�m-larla dola�t�rarak…

Antonio Tabucchi, dokuz öykünün yer ald�� Zaman H�zla Ya�lan�yor adl� kitab�nda postmodern edebiyat�n en yetkin örneklerinden birini vererek okura hüzünlü bir okuma �öleni vaat ediyor.ZAMAN HIZLA YA�LANIYOR, ANTONIO TABUCCHI, ÇEV.: N�HAL ÖNOL, CAN YAYINLARI, 136 SAYFA, 10 TL

E ERCAN YILMAZ

7 MART 2011 PA ZAR TE SÝKÝ TAP ZA MA NI ÖYKÜ-TAR�H

28

‘K�r�lan oklar’�n öyküsü

e biliyoruz Re� k Halit’le ilgili? Alt� yüz y�ll�k bir devrin sonuna yeti�mi�

ve Cumhuriyet’in kurulu�una tan�kl�k etmi� sivri dilli bir gazeteci, ‘Kirpi’ müs-tearl� bir mizah yazar�, Türkçenin en gü-zel örneklerini vermi� bir hikâyeci. Re� k Halit deyince hangimizin akl�na “�efta-li Bahçeleri”, “Eskici” ya da “Yat�k Emi-ne” gelmez? Bir de özel bilgi, muhalif-li�i yüzünden önce �ttihatç�lar taraf�n-dan be� y�l Anadolu’da sürgün ediliyor, sonra Cumhuriyet iktidar�nda “yüzelli-likler” listesine girip 1938’e kadar on alt� y�l�n� Suriye ve Halep’te geçiriyor. N. Ahmet Özalp’in Oklar� K�r�l-m�� Kirpi kitab�n�n arka kapak yaz�s� �u cümleyle ba�l�yor: “Re� k Halit’in mu-halif bir yazar oldu�u dilden dile dola-�an bir söylencedir.” Oysa onun hiç-bir eserinde muhali� i�i yüzünden sür-güne gönderildi�ini gösteren bir kan�t yok. �u halde, evet, ya onun muhali� i-�i gerçekten bir ‘söylence’ olmal� ya da ortada bu muhali� i�in izini ‘titiz bir ça-l��mayla’ silen bir iktidar.

‘TEM�ZLENEN’ CÜMLELERBu ‘titiz çal��may�’ imleyen alegorik ad�yla Oklar� K�r�lm�� Kirpi kitab�nda N. Ahmet Özalp, ‘k�r�lan oklar’�n ard�na dü�üyor. Re� k Halit’in Kirpinin Dedik-leri, Ago Pa�an�n Hat�ralar�, Ay Pe�inde, Guguklu Saat ve Tan�d�klar�m adl� mizah ve hiciv türü kitaplar�n�n 1910’lardan ba�layan birinci bas�mlar�yla 1940’l� y�l-lardaki bask�lar�n� kar��la�t�rmal� bir ça-l��mayla inceliyor. Ortaya ç�kan manza-ra bazen yaz�lar�n bir k�sm�n�n tümden kald�r�ld��, bazen paragra� ar�n ç�kar�l-d��, bazen de ‘tehlikeli’ bulunan keli-melerin yerine daha ‘zarars�z’ kelime-lerin konuldu�u bir sansürü gösteriyor. Özalp yer yer de�i�tirilen paragra� ar�, yer yer cümleleri eski ve yeni bas�mlar� kar��la�t�rarak ortaya koyuyor. Re� k Halit önce �ttihat ve Terakki yö-netimine, daha sonra Milli Mücadele’ye kar�� kullan�yor kalemini. Metinlerinde bolca yer alan �ttihat ve Terakki Cemi-yeti ve cemiyete ait isimler tamamen te-mizleniyor. “… sonra burada kurna t�-kac� bile olmaya yaramaz iki kirli basma parças� ‘�ttihat ve Terakki’nin galebe-si’ diye her gün ö�ündü durdu” cümlesi örne�in, “… sonra burada kurna t�kac� bile olmaya yaramaz iki kirli basma par-ças� ‘Galebe’ diye her gün ö�ündü dur-du” �ekline veya “…dört senedir �ttihat-ç�lar�n kirli ellerine temastan uzak kala-

rak…” cümlesi, “…dört senedir kirli el-lerin temas�ndan uzak kalarak…” cüm-lesine dönü�üyor. Daha sonraki me-tinlerden de Milli Mücadele’ye, Mus-tafa Kemal’e dair göndermeler ‘temiz-leniyor’; hatta �ehir kimliklerinden s�y-r�l�p bir simgeye dönü�mü� �stanbul ve Ankara üzerinde bile oynamalar yap�l�-yor. Cumhuriyet’le birlikte yükselen de-�er olan ulusçuluk � krine ters dü�tü�ü için belki de, hikâyelerindeki ‘Kayserili Ermeni’ ‘Kayserili Muhacir’; Manisa’da bir H�ristiyan köyünde ya�ayan ‘Tasel-yal� Yani’ ‘Taselyal� Bekir’ oluyor. Özalp, kitab�n�n son bölümüne de �u anda bask�s� olmayan kitaplar�n birinci bas�mlar�ndan ç�kar�lan yaz�la-r�n orijinallerini koymu�. �lgilileri için gerçekten önemli bir çal��ma.

HEBA ED�LEN 16 YILÖzalp, metinlerdeki bu de�i�ikli�in Re� k Halit’in bizzat kendisi taraf�n-dan da yap�lm�� olabilece�i gibi bir yo-rumun önünü kapatmak için yazar�n özellikle an�lar�ndan yola ç�karak bu-nun imkâns�zl��n� ortaya koyan argü-manlar sunmu�. Ama bu de�i�iklikle-rin bizzat Re� k Halit taraf�ndan yap�l-d��n� varsaymak, hatta sürgün dönü-�ünde sansüre gönüllü olarak raz� oldu-�unu öne sürmek bile mümkün. Çün-kü on alt� y�l�n�n heba edildi�i –ki bu y�l-lar bize Gurbet Hikâyeleri’ni kazand�r-m��t�r- sürgün hayat�ndan, en yak�n ar-kada�lar�ndan yine kendisi gibi muha-lif gazeteci Ali Kemal’in �zmit’te nas�l linç edildi�ini gördükten, ülkesine dö-nü�ünden sonra bile “yazmad�� ama yazaca�� söylenen” bir yaz� için emni-yete ça�r�l��n�n ard�ndan eserlerindeki bu kesip biçmelere nas�l raz� oldu�unu kavramak zor olmasa gerek. Türk bas�n tarihinde sansür deni-lince yaln�zca II. Abdülhamid dönemini an�msayanlar, sansürden söz ederken 1923’ten 1954’e atlayanlar, söz konusu Tek Parti yönetimi oldu�unda her sis-temin kendini var etmek için totaliter bir rejime ihtiyaç duyma gereklili�inden yola ç�karak bu sansürü kabul edebi-lirler. Bense �imdi oturmu� alt�nc� s�n�f ö�rencilerime biraz da sesime Hayfa’ya yollanan Hasan’�n dram�n� hissettirecek tonlamay� vererek “Eskici” hikâyesini okuduktan sonra, ö�rencilerin gözle-rinde empatiden do�an hüznü gör-dü�ümde Türkçenin bu en güzel ör-neklerini vermi�, vatan hasreti çekmi� adam�n 16 y�l�n� sürgünde geçirmesinin ne kadar ironik oldu�unu dü�ünmekte-yim. Yoksa trajik mi demeliydim?

N. Ahmet Özalp, Oklar� K�r�lm�� Kirpi adl� kitab�nda Refik Halit Karay’�n eserlerini kar��la�t�rmal� bir biçimde inceleyerek yazar�n nas�l sansüre u�rad��n� gözler önüne seriyor. Özalp, bu çal��mas�yla Refik Halit’in muhalifli�inin bir söylenceden ibaret olmad��n� gösteriyor.OKLARI KIRILMI� K�RP�, N. AHMET ÖZALP, KAPI YAYINLARI, 195 SAYFA, 12 TL

N SAK�NE KORKMAZ

7 MART 2011 PA ZAR TE SÝKÝ TAP ZA MA NI EDEB�YAT

29

Kli�eler hakikat iken

ir varm�� bir yokmu�… Senin annen bir melek-

ken, sevgi her güçlü�ü yenerken, ben de�il de biz denirken “Size �erefli, namuslu, erkek bir ad b�rakabildim. Hiçbir zaman ba��n�z yere bakmayacakt�r. Bununla müte-selliyim, siz de bununla iftihar ede-ceksiniz” diyen bir adam varm��. ��te bu, o adam�n hikayesidir... O adam, ya�� pek de yetmeyen ben gibilere çok da tan�d�k gelmeyecek bir isim; Tevfik �leri. Adnan Menderes’le beraber Yass�ada’ya dü�enlerden, eski Milli E�itim Bakan� diye tan�tmaya kalksam –yine ben gibi- ‘apolitik ne-sil’ denenler için hemen iç k�y�c� ça�r�-��mlar� olacak ve ilgi düzeyini yüksek-te tutmay� ba�aramayacak; biliyorum. Kar�s�na ve çocuklar�na büyük bir a�k-la ba�l� olan ve bu a�k� ancak insan-l��a hizmet a�k�yla ‘tamam’ gören, en umutsuz anlarda bile kendinden emin olman�n verdi�i güvenle ba��n� dik tu-tan bir adam… Ma�duriyetleriyle va-kar� aras�nda öyle bir uçurum var ki i�te trajedi de oradan do�uyor.

‘ÖLÜM BELK� DE KURTULU�TUR’Tevfik �leri’yi tan�mak için en güzel yol belki de mektuplar�. (Ki Sad�k Yals�zu-çanlar da bu kitapta kendisini olabildi-�ince geride tutmu�, adeta bir belgesel kameras� gibi sadece �leri’nin e�i ve ço-cuklar�yla yapt�� görü�meyi ve mek-tuplar� aktarmay� tercih etmi�. Biz de öyle yapal�m.) Kendisi gibi Hem�in-li olan –o zamanlar- müstakbel e�i Vas-fiye han�ma ‘Hem�in k�z�’ diye hitap et-ti�i ve ‘Hem�inli Tevfik’ diye imzalad�-�� mektuplardan ba�lamal�. Daha o za-manlardan s�cak bir yuvay�, huzurlu bir memleketle e� tutan bu idealist insan �öyle seslenmi� sevdice�ine: “�ki köy çocu�u, aile için bir örnek olaca��z. Görenler haset ve g�pta etmi-yecekler. Bizi sevecek ve bizim mesut olmam�z� istiyecekler. Her gitti�imiz yerde hürmet ve sevgi bulaca��z. �yi in-sanlar olaca��z. �yi i�ler yapmak için ça-l��aca��z. Sen elimin bayra�� olacaks�n. Ben nas�l her f�rsat buldu�um zaman ve yerde köy insan�n�n hakk�nda, mahru-miyetlerinden bahsedeceksem, sen de köy k�zlar�n�n temiz, tertemiz ve dertli köy k�zlar�n�n konu�an dilleri olacaks�n. Her gitti�imiz yere sevgi ve �efkat götü-rece�iz. Sevgi ve �efkat, hürmet ve mu-habbet toplayarak bütün Anadolu’yu dola�aca��z. Sen benim büyük dert or-ta��m, ve en iyi arkada��m olacaks�n. ” Vasfiye han�m�n da hakk�n� teslim etmek laz�m; Yass�ada’da savunmas�n� “Ölüm, belki de kurtulu�tur. Memleke-

tin huzuru, benim ölümüme ve hapis-hanelerde çürümeme ba�l�ysa karar�n�-z� böyle verin.” diyen adam�n e�i olarak onun mektuplar� da çok farkl� de�il: “Allah sevgisi ve memleket sev-gisi, bu sevgilerin tad�n� bilmiyor, in-sanlar nelerden mahrum oldu�unun fark�nda de�il. Seni gördü�üm zaman da söyledi�im gibi bu halk için yorul-malar�m�z helal olsun”

MEMLEKET�M�Z YEKPARE B�R VARLIK DE��LOnlardaki bu memleket sevgisine ‘memleket’in verdi�i kar��l�k ise bi-raz kar��k. Ya da �öyle diyelim O�uz Atay gibi; memleketimiz yekpare bir varl�k de�ildir. Ba�l�ca iki gruba ayr�-l�r: �lki, memleketin gerçek sahiple-ri olduklar� iddias�yla olur olmad�k va-kitlerde ve biçimlerde ortaya ç�kanlar. �kincisi ise merhum �leri’nin zaman�n-da “Haso’lar Memo’lar”, daha yak�n tarihlerde ise “göbe�ini ka��yan bidon kafalar” diye adland�r�lan, hani plajla-ra ak�n ettikleri için ‘halk’�n denize gi-remedi�i ‘vatanda�’lar. Bu ikinci grup Tevfik bey ve onun gibileri hep sahip-lenmi�, desteklemi�. ‘Memleket’in di-�er parças�ndaysa hava, parçal� bulut-lu hep. �leri’nin hayat�nda ilk örne�i de Razgrat hadisesi diye bilinen vak’ada vermi�. 1930’da Bulgaristan’�n Razg-rat �ehrinde Bulgar gençlerinin Müs-lüman Türk mezarlar�n� tahrip etme-si üzerine Tevfik beyin de dahil oldu�u bir grup genç, protesto düzenler. Pro-testo, �stanbul’daki Bulgar mezarl��na çiçek ve çelenk b�rakmak gibi ‘medenî’ bir tav�rdan ibarettir. Ancak memleke-tin ‘gerçek’ sahiplerinin tepkisi, gençle-ri nezarete atmak olur! Tevfik beyin bu ‘sak�ncal�’ halle-ri, sonraki y�llarda da kudretli devle-tin gözünden kaçmayacakt�r! K�z� Ca-hide han�m�n Yass�ada’ya yollad�� mektuplardaki ‘sevgilim’, ‘hayat�m’ gibi hitaplar denetçinin k�rm�z� kale-mince çizilecek ve yan�na not dü�ü-lecektir; ‘ahlakî sukut tezahürü’! As�l ahlakî sukut tezahürüyse Tevfik bey ve arkada�lar� cezaevine nakledilirken Harp Okulu ö�rencilerinin, yüzlerine tükürtülmesi ve tekme tokat üzerleri-ne sald�rt�lmas�d�r ku�kusuz. Memleketin ‘gerçek’ sahipleri ipin ucunu o kadar kaç�rm�� ki Tevfik �leri’nin apar topar tutukland��, evi-nin didik didik arand�� ve kap�ya as-ker konup eve kimsenin sokulmad�� o gün, hani neredeyse �leri ailesini Türk bayra��na dü�man etmi�ler. Bütün bu zulümler neye yarad�; diye dü�ünecek olursak y�llar sonra, sadece inanan in-sanlar�n inançlar�n� peki�tirmeye yara-d��n� söyleyebiliriz. Yarat�c�lar�na, bir-birlerine, ülkelerine ve ideallerine…

Sad�k Yals�zuçanlar Vefa Apartman�’nda Menderes’le beraber Yass�ada’ya dü�en, Tevfik �leri’nin hayat�n� anlat�yor. Yazar, kitapta kendisini geride tutmu�, �leri’nin e�i ve çocuklar�yla yapt�� görü�meyi ve mektuplar� aktarmay� tercih etmi�.VEFA APARTMANI, SADIK YALSIZUÇANLAR, T�MA�

B EL�F TUNCA

‘Son Ad�m’a daha çok var

itaplar aras�nda ili�-ki kurman�n akademide

bin bir türlü yolu var, üs-telik buna gerek de var. Metinleri analo-jik ba�lant�larla ili�kilendirmek, “yeniden okuma”lara tâbi tutmak, ikili kar��tl�klar üzerinden sonuçlara varmak, akademi-lerin amentüsü olmal�d�r; -ço�u zaman iyi ki vard�rlar da. Fakat okuyucu için, ya-z�nsal herhangi bir ba� kurmak konu-sunda kendini zorunlu hissetmeyen oku-yucu için benzer türlerdeki metinler ara-s�ndaki görünür/görünmez ba�lar ol-dukça key� ve hadi diyeyim “güzel”dir. Kendi hesab�ma, son zamanlarda ne za-man iyi bir roman okusam, elim Mehmet Açar’�n Çok Uzaklarda Bir Yaz’�na gitti s�k s�k. Orada ad�n� bilmedi�imiz ama haya-t�n�n neredeyse tamam�n�, ‘güzel’ bir an-lat�c� mesafesiyle okudu�umuz karakte-rin haf�zas�, gençli�i, a�klar�, dönemin si-yasi atmosferi vs. o kadar canl�d�r ki, bir süre sizinle, gündelik hayat�n�z�n için-de ya�ar. Keza Cemil Kavukçu’nun, ben-ce Türk edebiyat�n�n en güçlü �ehir mo-nogra� lerinden biri olan uzun anlat�s� Angelacoma’n�n Duvarlar� da öyle bir me-tindir. Ve daha yak�n zamandan, yer yer yumru olup bo�aza tak�lan, kimi yerler-de insan�n içini kabartan, co�turan ama bunu neredeyse bir Marquez esteti�iyle yapmay� ba�arm�� Perper�k-a Söe [Gece Kelebe�i] isimli Haydar Karata� roma-n�. ��te as�l analojiyi, birazdan söz ede-ce�im kitapla bu kitap aras�nda kurmak niyetindeyim: Ayhan Geçgin’in, Metis Yay�nlar� taraf�ndan yay�mlanan üçün-cü roman� Son Ad�m, geçti�imiz günler-de okuyucu kar��s�na ç�kt�.

AZ YAZAN B�R YAZARAyhan Geçgin, kolayl�kla söylenebilir ki, “az yazan” bir yazar. Bunu asl�nda �öyle tashih etmek gerekebilir; “çok yazmaktan imtina eden” bir yazar ben-ce. Çünkü cümle cümle özenildi�i o ka-dar aç�k ki, Son Ad�m’�n yaz�m sürecinin uzun ve zorlu oldu�unu tahmin etmek güç de�il. Adeta bir üslup obsesyonuyla metni güçlendirmi� Geçgin; üslup de-nen �eyin bir roman boyunca gerilimi nas�l azalt�lmaz, göstermi�. Son Ad�m’�n zemin–mekân ili�kisi-ne dair bir güncel analoji daha kurmak mümkün asl�nda: Behçet Çelik’in –has-saten Diken Ucu’nda- �stanbul’u gibi bu �stanbul. Çelik de, kenardan, renksiz (rengi varsa bile renksiz), kendine has kokular�yla mevcut, roman�n/edebiyat�n çok da mekân� olmam�� mekânlardan harekete (hareket?) geçiriyordu karak-terlerini. Ayhan Geçgin de, Alisan’� [Ali

�hsan] Küçükçekmece’de, Bak�rköy’de, Çapa’da dola�t�r�yor. Alisan; babas�n� ve annesini kaybetmi�, babaannesiyle ço-cukluk evinde, Küçükçekmece’de ya�a-yan, üniversite için Eski�ehir’e gidip k�sa bir süre sonra okulu b�rak�p dönmü�, iç sesiyle a�z�ndan ç�kan sesler aras�n-da dünyalar kadar fark olan bir karak-ter. Uyumsuzlu�unun “�ehir”le bariz bir alakas� var; i�lerle, kad�nlarla, babaan-nesiyle, televizyonla, tozlan�p duran bir adet kitapla ili�kisi çerçevesinde gördü-�ümüz, dinledi�imiz Alisan roman bo-yunca “bir �ey” bekliyor. Geçgin, ikin-ci tekil �ah�sla [“sen” ile] büyük bir üs-lup tutturuyor; anlat�c�yla Alisan aras�n-da mesafe bir süre sonra belirsizle�iyor, belirsizle�mesinin “sorun” olaca�� yer-lerde, hemen devreye giriyor tekrar an-lat�c�. Çok al��k olmad��m�z ikinci tekil �ah�sla böyle bir üslup tutturmu� olma-s�nda da, evvelden söyledi�im, “obses-yon” ile bir tutarl� bir ili�kisi var kan�m-ca. Alisan, çok tan�d�k biri; Mersault’ya da benziyor, Selim I��k’a da, “Uyuyan Adam”a da, Zebercet’e de. Bu tan�d�kl�-��n içinde biricikli�ini de sab�rla örüyor. �ç sesi, ailesinin göçüne kar�� mesafesi, ailesiyle olan derin ili�kisizli�i, “onlar�n dili”, babaannesi, babaannesinin hasta-l��nda ya�ad�klar� ve Kader isimli kom-�u kad�n�n hayat�na giri�i. Metnin bü-yük k�sm�nda bekledi�i “büyük �ey” ba-baannesinin ölümüyle, “onlar�n dili”nin konu�uldu�u Tunceli-Bingöl aras�ndaki o ilçede ya�ad�klar� haline geliyor.

ZAMAN DE��SE DE ACI DE��M�YORBurada Geçgin ne kadar “sert” ve “gerçek”se, Karata� ayn� co�rafyada ama bu defa 38’deki k�r�mdan söz ederken ayn� ölçüde gerçeküstü ve büyülü bir dil kuruyordu. Uzak zamanlarda, ayn� co�-rafyada ya�anan olabildi�ine “sert” ve “gerçek” �eyin, iki ayr� kalemin elinden anlat�l��, sadece edebiyat için de�il, vic-dan ve insanl�k için de çok mühim ad�m-lard�. Karata�, bir küçük çocuk ile anne-sinin ya�ad�klar�n� anlat�yordu, Geçgin �ehirli olamam�� ama kesinlikle “oral�” da olmayan bir uyumsuz adam�n ya�a-d�klar�n� anlat�yor. Üslup de�i�iyor, metin de�i�iyor, zaman de�i�iyor ama mekân sabit kal�yor. Ac� ve zulüm de. Alisan, kitab�n sonunda i�kencecisine “Ama ne yaparsan�z yap�n insan� bir hiçe indirgeyemezsiniz. Gerçe�i mi istiyorsu-nuz, i�te gerçek: �nsan�n içinde ölümsüz bir �ey vard�r. �nsan�n içinde yok edilemez bir �ey vard�r.” diyor i�kence tezgâh�nda. Edebiyat, bazen insana güç verdi�i için de de�erli oluyor. Ayhan Geçgin’e Türkçe bilen herkes bir te�ekkür borçludur.

Ayhan Geçgin’in üçüncü roman� Son Ad�m, Metis Yay�nlar� taraf�ndan yay�mland�. Romanda �stanbul’un kenarda kalm��, renksiz, kendine has kokular�yla mevcut, edebiyat�n çok da mekân� olmam�� semtlerinden karakterler kar��m�za ç�k�yor.SON ADIM, AYHAN GEÇG�N, MET�S YAYINLARI, 264 SAYFA, 14 TL

K M. SA�D AYDIN


30

Çaresaz m�, çaresiz mi?

alide Edip Ad�var, Çaresaz’da Cumhuri-yet’le birlikte Do�u-

Bat� aras�nda daha da fazla s�k��an, modernle�me sanc�lar� çeken ka-d�n�n tüm bu de�i�imlerden asl�n-da pek de etkilenmeyen toplumsal rolüne vurgu yap�yor. Romanc�l�-��m�z�n en önemli temsilcilerinden biri olan Halide Edip’in kendine has üslubu ve zengin edebî diliyle k�sa-c�k bir metinde yans�tt�� toplumsal iklim dikkati çekiyor. Herkesin derdine deva, koca bir mahallenin s�k�nt�lar�na �ifa olan Me-diha, nam-� di�er Çaresaz. Halide Edip Ad�var’�n ad� üstünde kahrama-n�, çare bulan “Çaresaz”�n öyküsü, okuyucuya modernle�me yolunda-ki erken Cumhuriyet �stanbul’undan sahneler sunuyor. Halide Edip, ölü-münden üç y�l önce kaleme ald�� bu k�sa roman�nda a�k ve mant�k, imam nikâh�, resmi nikâh gibi kavramla-r� sorguluyor. Herkese çare olan, çare bulan bir kad�n�n çaresizli�ini anlat�-yor. Yazar�n sat�rlar�nda kahraman�n kendi derdine derman olamay��n�, teslimiyetini okuyoruz.

TEFR�KADAN BA�IMSIZ ROMANA 50 YILÇaresaz, 1961 y�l�n�n 24 Eylül’ünde Cumhuriyet gazetesinde tefrika edil-meye ba�lan�r ve yakla��k bir ay son-ra, 18 Ekim’de tamamlan�r. Kitap olarak bas�lmas� için ise on y�l geç-mesi gerekecektir. Halide Edip’in 1963’teki ölümünden sonra 1971 y�-l�nda yazar�n Akile Han�m Soka�� ro-man� ile bir arada okuyucuya sunu-lur. Ba��ms�z bir roman olarak Can Yay�nlar� taraf�ndan ilk kez yay�m-lanan Çaresaz için tarihler bu kez 40 y�l sonras�n�, 2011’i gösteriyor. Can Yay�nlar�, bu bas�mda Cumhuriyet gazetesindeki tefrikay� esas alm��. Bu metni seçmelerinin nedeni ise Halide Edip hayatta iken yay�mlan-m�� olmas�. Romanda sadele�tirme-ye gidilmemi�, 1961 y�l�ndaki metin aynen korunmu�. Kimi kelimelerin güncel kullan�mlar� sayfa altlar�na not dü�ülmü�. Roman�n kahraman� Mediha, an-nesini küçük ya�ta kaybetmesinin ar-d�ndan bir zamanlar sarayda önem-li konumda bulunan babas� taraf�n-dan büyütülür. Ülkedeki saltanatla beraber onlar�n hayatlar�ndaki sal-tanat da sona erer, zaman içinde el-lerinde avuçlar�nda ne varsa yitirir-ler. Bir süre sonra babas�n� da kay-beden Mediha, aile dostlar� Nikola-ti Efendi taraf�ndan yat�l� okula gön-

derilir ve ö�retmen s�fat�yla mezun olur. Mediha, ö�rencilerine dü�kün-lü�ü, kom�ular�n�n her derdine ko�-mas�, herkese yapt�� iyiliklerle ta-n�n�r. Mahalleli, bu genç ö�retmene Çaresaz ad�n� verir. Mediha, kendi-ni kom�u kö�kte oturan ihtiyar kad�-na vakfeder, ona yard�m için elinden geleni yaparken yolu çok geçmeden ihtiyar kad�n�n o�lu Münir’le kesi�ir. Kö�ke annesinin yan�na dönen Mü-nir ile Mediha aras�nda ini�li ç�k��-l� bir a�k ba�lar ve roman�n bundan sonras�nda Halide Edip’in, döne-min a�klar�na ve ili�kilerine tuttu�u aynaya yans�yanlar� görürüz. �mam nikâh�n�, resmi nikâh�, modern ili�ki-leri ele alan Halide Edip, o y�llar�n �s-tanbul ya�am�ndan sahneleri, ki�ileri de anlat�r. Çaresaz’�n ve Münir’in bir imam nikâh� ile birle�en hayatlar�n�n ini�-li ç�k��l� seyri, herkese çare olan Mediha’n�n bu ili�kideki konumu ve çaresizli�i dikkat çekicidir. Bu çare-sizli�in alt�nda bir “oldu�u gibi ka-bullenme” ve sorgulamama durumu yatmaktad�r. Modernle�meye çal��an bir toplumun, Cumhuriyet döne-minin genç ö�retmeni Mediha’n�n “geleneksel” teslimiyeti ve toplumsal de�i�imin ara bölgesinde kalm��l�� üzücüdür. Ancak daha üzücü ola-n� 50 y�l önce yaz�lm�� bu sat�rlar�n güncelli�ini hâlâ korumas�, toplumda benzer mevzular�n ayn� tazelikle de-vam ediyor olmas�. Evet, bu roman� bir �stanbul nostaljisi olarak okumak mümkün ama kad�n�n toplumdaki konumunda o günden bugüne çok büyük de�i�imler maalesef yok.

ROMAN VE KADIN Halide Edip’in romanlar� aras�nda özel bir yeri olan Çaresaz, onun ya�a-m�ndan ve hayata bak��ndan da izler ta��yor. Bir geçi� döneminin sanc�lar�n� çok yönlü ya�ayan Halide Edip, Cum-huriyet öncesinde ve sonras�nda kültü-rel ortamda ya�anan �iddetli depremleri en iyi bilenlerden biri olarak bu k�sa roman�nda kahramanlar�na yakla��-m�yla onlara bir misyon yükledi�i his-sini yarat�yor. Hem sadece onlara de-�il, roman�na da... Anlatt�� hikâye bu co�rafyadaki her birkaç kad�n�n ba��na gelebilecek, süregelen bir durum. Mo-dernle�menin getirdikleri, e�itim düze-yinin yükselmesi bu co�rafyada kad�n�n alg�lan��na h�zl� bir ivme kazand�rm�-yor. Do�u ile Bat�, eski ile yeni, mo-dern ile ilkel aras�nda s�k��p kalan bir toplumun tercüme-i hali olarak görülebilecek Çaresaz’� geçmi�e hap-setmemek laz�m. 50 y�l sonra ç�k�p gelmesi de bundan olsa gerek.

Halide Edip Ad�var, Çaresaz’da modernle�me yolundaki erken Cumhuriyet �stanbul’undan sahneler sunuyor. Yazar, ölümünden üç y�l önce kaleme ald�� bu k�sa roman�nda a�k ve mant�k, resmi nikâh gibi kavramlar� sorguluyor. ÇARESAZ, HAL�DE ED�P ADIVAR, CAN YAYINLARI, 88 SAYFA, 7,5 TL

H AY�E BA�AK

KÝ TAP ZA MA NI

31

ROMAN 7 MART 2011 PA ZAR TE SÝ

Hepimiz ‘Holokost’ kurban�y�z

orman G. Finkelstein’�n Ho-lokost Endüstrisi’ni okuduk-

tan sonra yazarla ilgili �unlar� dü�ündüm: Finkelstein, anne babas�n�n hat�ras�na sa-hip ç�kan, duyarl�, sad�k bir evlat; tarihin palavraya dönü�mesine gözünü kapama-yan sorumlu bir entelektüel; tarihi haki-katlerin ticari bir meta gibi pazarlanmas�-na kar�� duran yürekli bir ki�ilik; Yahudile-rin etkili bir bölü�ünün önce kendi hat�ra-lar�na sonra da tüm dünyaya kar�� yürüt-tükleri ak�l almaz bir endüstriye kar�� se-sini yükselten samimi bir inanm�� olma-l�… Baz� kitaplar�n kaderi böyledir; ya-zarlar�ndan yüreklilik isterler. Yaz�lacak-lar için çal��ma gayreti, sonras�nda ge-len bir �eydir. Nice çal��kan vard�r, yürek-li olamad�klar� için çal��kanl�klar� bir ses olu�turmaz kendileri ad�na. Finkelstein hem çal��kan hem de yürekli biri. Ayr�ca tespitleri ve yorumlar� çal��kanl��ndan, yüreklili�inden de ileride. Bilemiyorum, ben, “inanm�� biri” dedim onun için ama belki Amerikan Yahudilerinin ve �srail’in hali onu inanc�na kar�� so�utmu�tur. Bel-ki tam da bu sayede, çal��mas�nda onun da and�� gibi John Stuart Mill’in, “Sürek-li olarak sorgulanmayan do�rular sonun-da abart�larak yalanlara dönü�üp do�ru-lu�unu kaybeder.” sözleri onda kar��l��-n� bulmu� ve tam aksine inanc�n as�l bü-yü�üne, ç�kara, hileye, desiseye batma-m�� olan�na varm��t�r. Bu ve benzeri dü-�ünceler önemsiz de�ildir. Ancak Holokost Endüstrisi’nin okur kat�nda daha önem-li görülece�ini dü�ündü�ümüz yan�na ge-lelim biz: �kinci Payla��m Sava�� s�ras�n-da Yahudilere Nazilerin yapmaya çal��t�� soyk�r�m, daha sonra bizzat Amerikan Ya-hudileri ve �srail taraf�ndan manipüle edi-lerek küresel çapta nas�l bir siyaset ve tica-ret stratejisi haline getirildi, ona bakal�m...

HER �EY 1967 SAVA�IYLA BA�LADIFinkelstein’a göre Haziran 1967’de ger-çekle�en Arap-�srail sava��na kadar Amerika’da, Yahudilerin �kinci Payla��m Sava�� s�ras�nda ya�ad�klar�na ili�kin has-sasiyetler, soyk�r�mdan ticari ve siyasi ç�kar elde etme arzusu do�urmu� de�ildi. Hatta �srail, Amerikan Yahudilerinin pek az�n�n a�z�na ald�� bir kelime idi. Amerika’n�n Ortado�u’daki emelleri Araplar� gözden ç�karmay� akla getirmiyordu. Ne zaman ki Arap-�srail sava�� srail’in ezici üstün-lü�üyle sonuçland�, i�ler tamamen de�i�-ti. Amerikan Yahudileri bunu derhal f�rsat bildi. Tarih boyunca Yahudilerin maruz kald�� sürgün, katledilme anlat�lar� olan ‘holokost’, sadece ‘Nazi Holokost’una in-dirgendi ve i�te bundan sonra pazarlama stratejileri birbirini izledi. Almanya’n�n

verdi�i altm�� milyar dolarl�k tazminat, Amerikan Yahudilerinin el çabuklu�uyla, türlü yolsuzluklarla da��t�ld�. Nazi soyk�-r�m�n� uzaktan seyredenler bile ‘gazi’ sa-y�ld�. �� ba�arma sanat�n�n incelikleri ser-gilenerek meselenin en uza��nda olan-lar en büyük paylar� ald�lar. Holokost, ke-limenin tam anlam�yla, çe�itli yan sanayi-leri de olu�turulan bir endüstriye dönü�tü. Öyle ki bu i�i pazarlayanlar, limuzinlerle götürüldükleri salonlarda saatine binlerce dolar al�p a��tlar yakt�lar. Bunlar kitaplar-da da kar��l��n� bulmakta gecikmedi. �lk büyük holokost aldatmacas�, Polonya göç-meni Jerzy Kosinski’nin kaleme ald�� Bo-yal� Ku� roman� oldu. Kosinski, en dikka-te de�er holokost �ovmeni Elie Wiesel’in performans�na para yetiremeyeceklerin ça��rd�klar� ikinci ad olmaya kadar yüksel-di. Kendi deyimiyle ‘tenzilatl� Elie Wiesel’ oldu. Kitaplar�, kitaplar izledi. Da��t�lan tazminatlarda aslan pay� hahamlara, önde gelen Yahudi önderlere ve tabii en ba�ta Arap dünyas�ndaki Yahudi cemaatlere ak-tar�ld�. Yahudilerin �kinci Payla��m Sava-�� s�ras�nda ya�ad�klar�n�n hat�ras� olarak görülen ne varsa bizzat Amerikal� Yahudi elitleri taraf�ndan paraya çevriliyordu.

GEÇM��N ANLA�ILMASI DE��L, BUGÜNÜN MAN�PÜLE ED�LMES�Sonunda bu endüstri, Yahudi hat�ralar�-n�n istismar�n� da a�arak siyaset ve ticaret çark�nda önce dogmala�t�, sonras�ndaysa kurumsalla�t�. Amerikan Yahudileri ve �srail’in küresel çapta geçim ve bask� kay-na��na dönü�tü. Bu gibi hususlarda sa�-duyulu görü�leriyle tan�nan �srailli yazar-lardan Boas Evron’un, Nazi holokostu meselesinde “gerçek hede� n geçmi�in tam olarak anla��lmas� de�il, bugünün manipüle edilmesi” oldu�u yönündeki tespitleri dikkat çekicidir. Tahmin edilebilece�i gibi Holokost’u, yeryüzünde bugüne kadar ya�anm�� e�i benzeri olmayan bir hat�ra olarak insan-lara sürekli hat�rlatarak kendi yapt�kla-r� nice k�y�m� örten �srail’in ve Amerika Yahudilerinin kar��s�nda Norman G. Finkelstein’�n yazd�klar� rahats�z edici ol-mu�tur. Finkelstein, bir gazeteci gibi de�il gerçek bir akademisyen titizli�iyle olup bi-tenleri gözler önüne seriyor. Okurun bir-çok ayr�nt�y� görmesini bu sayede müm-kün k�l�yor. Annesini hat�rlayarak kaleme ald�� çal��mas�ndaki �u dü�üncelerin ge-reken yank�y� bulmas�n� dileyelim: “Art�k kalplerimizi insanl��n geri kalan�n�n çek-ti�i çilelere de açman�n vakti geldi de ge-çiyor. Annemden ö�rendi�im en önemli ders budur. (…) Afro-Amerikal�lar�n, Vi-etnaml�lar�n ve Filistinlilerin çekti�i çileler kar��s�nda annemin inanc� hep �uydu: Hepimiz holokost kurbanlar�y�z.”

Norman G. Finkelstein, Holokost Endüstrisi’nde, II. Dünya Sava��’nda Nazilerin Yahudilere yapt�� soyk�r�m�n daha sonra Amerikan Yahudileri ve �srail taraf�ndan nas�l küresel çapta bir siyaset ve ticaret stratejisine dönü�türüldü�ünü anlat�yor. HOLOKOST ENDÜSTR�S�, NORMAN G. FINKELSTEIN, ÇEV.: U. UMUT BULSUN, KIRMIZI KED�, 232 SAYFA, 16 TL

N CELAL FEDA�

KÝ TAP ZA MA NI

33

TAR�H

272

sayf

a

��

�� Em. Askeri Hakim

:;<;��)��-��'� ��2��0��%��:=�� :;8>��5��%�� % ��:;;<��#��#�� ?0 ��@� ��#�''�� #%�� 5��%�� A��:;;8�� '��

!� ��(�� "�� B�� 0��

C�� 0 �(��$�� "��$��

@��0 � �� $��

& �� '��$� ��

@��4��1 ��

) ��(�(��%�� "��

@��0 � ��

"� � ��#��$ ��%��&��'�(��)��"�� /�� "��0 �(�� B�5��% ��C��?0 �� "��

�� 0��% ��

0212 551 32 25www.nesilyayinlari.com

� � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � � �

AKTÜEL

7 MART 2011 PA ZAR TE SÝ

Hollywood’da daimi bir amatör

az�lar�, neden bilinmez, ne yaparlarsa yaps�nlar cezas�

bitmeyecek büyük bir suç kamburuyla ya�ar. Necip Faz�l’�n ifadesiy-le “al�rken dilenci, verirken borçlu”durlar. Kimileri emekli albaylar�na tutunmaya çal��r kimileri de hayal dünyas�n� yurt edinir. Ortak noktalar�n� biraz da yaln�z geçmi� çocukluklarda arayabiliriz. ��te Martin Scorsese onlardan biri… Hollywood’un efsane yönetmenle-rinden birini, bir auteur’ü, Oscarl� bir si-nemac�y� böyle ac�nas� �ekilde takdim etti�im için �a��rmadan önce hikâyesine bir göz atman�z� öneririm. Ast�ml�, eve t�k�lm��, c�l�z çocuk biraz daha büyüyüp sokaklara ç�kt��nda kar��s�nda ahbap-l�k etmek için sadece mafyay� ve çete-leri bulacak. �çinden gelen sese kay�ts�z kalamay�p rahip olmak üzere ilahiyat fa-kültesine gidecek ancak düzeni bozdu-�u gerekçesiyle bu ‘kutsal’ yerden de ko-vulacak… Hollywood’un ne eksi�i var; o da elbette bu genç, nanemolla tipli ve ille de kendi dedi�ini yapmak isteyen, üs-telik kendi dedi�i de hep bilinen –yani para getiren- kal�plar�n aksine olan ada-m� önce epey süründürecek. O kadar ki Scorsese “Bir daha bu ülkede film yap-mayaca��m” bile diyecek. Aile hayat�-n� unutmayal�m; birbirinden orijinal üç evlilik… Ve 1969’dan beri film yapan Scorsese, 1980’den beri aday gösterildi-�i Oscar’�, 2006’da Köstebek’le alacak!

‘BU ADAM BA�TAN A�A�I B�R DRAM’Filmlerinde aksiyon, �iddet ve hatta kan öne ç�ksa da onun için aslolan ‘karak-ter’ ve bunda �a��lacak bir �ey yok. Ka-rakterin, özellikle de bütün içinde ayr�k-s� kalan karakterin ne demek oldu�unu küçükken idrak etmi� biri çünkü o. Bir kavgada yerde kanlar içinde yatan ada-ma a�abeyinin “Amaan, Yahudi’nin teki i�te!” dedi�ini de, Be�inci Bölge yüzün-den �rlandal�lardan nefret edildi�ini de, 50 sentlik çal�nt� di� macununu 19 sen-te satan Türkleri de iyi hat�rl�yor. Ve ta-bii, Amerika’n�n içinde bir �talyan olan kendini… Kendisiyle 1989’da bir röpor-taj yapan Chris Hodenfield’�n deyi�iyle, “Bu adam ba�tan a�a�� bir dram. �yi e�i-timli, kültürlü ve dikkate de�er derece-de hassas ve idealist bir adam, fakat �id-det dolu ve kendi kendine zarar veren bir geçmi�in itiraflar�yla sizi sarsabiliyor. Hemen ard�ndan �en �akrak ama çabuk parlayan enerjisiyle her �eyi silip süpü-rüyor; dünya ve içindeki her �ey büyük bir oyun sahnesi gibi görünüyor”. Bu ‘nedensiz’ görünen dram, film-lerinde de ayn� ‘nedensiz’likle yer bu-luyor. Onun için, sürekli kaybetti�i hal-de bilardo oynamay� b�rakmayan bilar-

docunun hikâyesi Paran�n Rengi’ni yap-mas�n�n tek sebebi de bu. Ya da “K�z-g�n Bo�a”n�n hikâyesi: “�u suçluluk… Lütfen bunu anlay�n, belirgin bir ey-lemden kaynaklanm�yor, karakterin bir k�sm�, bir parças�. E�er bu suçluluk siz-de kal�t�msal olarak varsa ondan kaç-ma �ans�n�z nas�l olabilir? E�er en de-rininizde de�erli olmad��n�za inan�yor-san�z ne yapabilirsiniz? Lanetlenmi�-siniz demektir de�il mi?” Bu durum-da Scorsese’nin, Taksi �oförü’nü, ‘siyasî olmaktan çok Dostoyevskivâri bir film’ diye nitelemesine de �a�mamak gerek. �u manzara bir yandan da Scorsese ile Zeki Demirkubuz’un karde� olabilece�i dü�üncesi uyand�rm�yor de�il. Hatta bir ara yapt��m “Zeki Demirkubuz kana-yan bir yarad�r, Nuri Bilge Ceylan kabu-�u ka��yand�r” mukayesesinin sa�lama-s�n� da vermi� oluyor. Küçüklü�ünde evden ç�kamad�-�� için akl�ndan sahneler geçiren ve ak-l�ndan geçirmekle de kalmay�p bunlar� kâ��da döken bu ‘enteresan’ adam, y�l-lar sonra da ayn� �eyleri yapmaya devam etti. Yine her filminden önce en ince ay-r�nt�s�na kadar storyboard’lar�n� çizdi ve yine her hikâyede asl�nda önce ve esas olarak kendini anlatt�. Aç�ksözlülü�ü ek-sik olmas�n, kendisi de itiraf ediyor zaten bunu: “�� her zaman gelip filmde ken-dimi görüp göremeyece�ime dayan�yor; e�er kendimi ifade edebiliyorsam bunun bir sözcüsü, bir arac�s� oluyor. Alegori, i�te film benim için bu demek.”

SCORSESE’N�N 25 YILIGerçi yine de her sözüne körü körüne inanmamak gerek zira o da her sözü-nü hemen bir sonrakiyle tekzip etmek zorunda hissediyor kendini neredeyse. Ama her sinemac�n�n kula��na küpe olacak �u sözlerini bir kenara not etmeli özenle: “Kendini hayat tarz�nda k�s�nt� yapmaya haz�rlamal�s�n. Paran�n ol-mad�� zamanlara al��mak zorundas�n. S�rt�n� yaslaman gereken tek �ey kendin ve yetene�in. Anlams�z �eylere tak�l�p kalma. Uçaklara, görü�melere ve bütün bu �eylere al��ma. Sana her birinin için-de üç telefon olan dört tane karavan ve-receklerini söylerler. Fakat film yapmak için gerekli olan bu de�il. Önemli olan kendi içindeki gerçe�i koruman ve ken-di gerçekli�ini yitirmemen. Bütün bunlar nas�lsa filmde aç��a ç�kacakt�r.” 1973’ten 1998’e Scorsese ile yap�lan röportajlardan ve görü�meler sonras� ya-z�lan yorumlardan olu�an Martin Scorsese kitab�ndan bir not da sinema yazarlar�na, sinema muhabirlerine; New York Times’tan Guy Flatley’nin 1976 tarihli yaz�s�, nas�l portre yaz�l�r, insan hikâyesi somut bilgi-lerle nas�l harmanlan�r, ele�tiri nas�l yap�l�r gibi konularda adeta bir ders!

Martin Scorsese kitab�, ünlü yönetmenle 1973-1998 y�llar� aras�nda yap�lan röportajlar� ve bu görü�meler sonras�nda yaz�lan yorumlar� bir araya getiriyor. Okuru Scorsese’nin çocuklu�una da götüren çal��ma, ilginç bir sanatç� portresi koyuyor ortaya…MARTIN SCORSESE, PETER BRUNETTE, ÇEV.: SERAP I�IKÇIUS, AGORA K�TAPLI�I, 25 TL, 368 SAYFA

B GÜNSEL� I�IK

Bir imkân olarak tasavvuf

asavvuf hareketleri ile Ana-dolu topraklar�n�n tarihsel, kültürel ili�kisi önümüze bu-

günü, hatta bir kavramsalla�t�rma olarak “Anadolu Ruhu” dedi�imiz “maya”y� çözümleyebilecek külliyat aç�yor. Fark-l� inanç alanlar� ve etnik aidiyetlerin bir arada yüzy�llard�r ya�ayabilme becerisinin ana omurgas�n� olu�turan bilgi’nin tasav-vuf oldu�unu, tasavvuf ö�retisinin ancak bu tarihsel tecrübeyi in�a edebilece�ini görmemiz gerekli. Mahmud Erol K�l�ç’la de�i�ik bas�n organlar�nda tasavvuf, ezo-terik yap�lanmalar ve bu bilgi/bilme alan� ile ilgili kavramlar üzerine yap�lan söy-le�ilerden olu�an Anadolu’nun Ruhu adl� kitapta genel olarak tasavvuf teori ve pra-ti�ine yönelik önemli aç�klamalar bulmak-la beraber, özellikle üzerine bast��m�z bu topraklar�n karde�lik mayas�n� olu�turan ruhun hangi kanallardan beslendi�ini de ö�reniyoruz. Çünkü Endülüs’ten kalk�p Kahire’ye gelen �bn Arabi’nin din d�� olmakla suçlan�p öldürülmek istenmesi kar��s�nda, ayn� büyük �ahsiyetin Konya önlerine var�nca Sultan taraf�ndan �ehrin giri�inde selamlanmas� gerçe�i var ortada.

B�R �MKÂNLAR B�R�K�M�: TASAVVUFSadece �bn Arabi de�il, Bosna’dan Horasan’a kadar birbirinden kilometre-lerce uzakl�ktaki memleketlerden kopup gelen erenlerin, velilerin, dervi�lerin ade-ta merkez gibi alg�lad�klar� Anadolu top-raklar�n� bir ilgi ve kabul co�rafyas� haline getiren ruhun nereden yap�land��n� kav-ramak, önemli oranda ezoterik hareketle-rin buralardaki geçmi�ini bilmekle de ba�-lant�l�. Söyle�ilerden ö�rendi�imize göre Anadolu’nun �slamla�mas�ndan evvel-ki dönemlerinde de buralardaki ba�kaca inanç alanlar�n�n ezoterizm üzerinden ge-li�tirdi�i bir evren ve insan anlay�� mevcut. Mahmud Erol K�l�ç, kitab�n muhtelif yerlerinde tasavvufun günümüz dünyas� için bir imkânlar birikimi oldu�unu özel-likle yineliyor. Bat� medeniyetinin ideoloji biçiminde yap�land�rd�� ve kendisi d��n-daki topraklara tahakküm edici bir zihni-yetle dayatt�� bilgiyi, salt materyalist s�n�r-lar içerisine hapseden yeni ya�am alg�s�-n�n bugün art�k insan� ontolojisinden ko-part�p nesnele�tirdi�ini kolayl�kla söyleye-biliriz. Nietzsche’nin dedi�i gibi, ayd�nlan-mac� ak�l modernizme do�ru savrulurken yeryüzünde “Tanr�’y� öldürdü”. K�l�ç, bir söyle�isinde modernizm ideolojisinin ar-keolojik kaz�s�n� yaparken bu mesele ile de ilgili önemli bir okuma aç�yor önümü-ze. O da: Ezoterizmin as�l mekân�n�n M�-s�r ve Babil’deki bilgelik okullar� oldu�u, buradaki bat�nî tasavvurun gördü�ümüz nesneler dünyas�n�n as�l, öz olmaktan öte bir görüntüler, semboller dizgesi biçimin-

de alg�lanmas� gerekti�i, bu okuman�n usta-ç�rak ili�kisi içerisinde �ekillendi�i ve en önemlisi, ö�retim sistemati�inin yaz�ya geçirilmekten kaç�n�ld��d�r. Yaz�ya geçirilme meselesinin çok önemli bir paradigmay� i�aret etti�ini vur-guluyor K�l�ç. Çünkü yaz�ya geçirmek, ka-y�t alt�na almak, s�n�rlamak demektir ve hakikat/öz kay�tl� olmayanda, s�n�rland�-r�lmayandad�r. Dolay�s�yla ezoterizmle iç içe geçen felsefe, kayna�� olan Do�u’dan Bat�’ya/Yunan’a ta��n�p yaz�ya geçirilerek bozuldu, alg�lama biçimi belirli bir alana s�-k��t�r�ld�. Yani evreni bir bütün �eklinde ta-n�mlayan M�s�r, Babil felsefesi parçaland�, ya�ant� �eklinde yap�lanan di�er yar�s� bo-zuldu ve inisiyatik, ezoterik taraf� kalmayan bir kopmayla yeni bir felsefi doktrin orta-ya ç�kt�. Oysa otantik ezoterizm d��taki gö-rüntünün var olmad��n�, as�l kayna��n içte yer ald��n�, d��taki s�rlar� ancak içi bilmek-le çözebilece�imizi söyler. Yaz� da d��’a ait bir semboldür ve salt yaz�/metin üzerinden in�a edilen insan/evren okuma biçimi art�k s�n�rland�r�lm��t�r. �ç’e nüfuz etmeyi mani-püle etmi�tir bir anlamda. Bugün özellikle Bat�’da ezoterik ha-reketlere yönelik ilginin artmas�, ayn� za-manda bir ideoloji olarak modernizmin vaat etti�i bütün uzant�lar�n insano�luna trajedi ve mutsuzluk getirmesinin bir so-nucudur. Bat� için, yaz�ya geçirilerek bozu-lan otantik felsefenin temsil etti�i okuma biçimine geri dönmeye çabal�yor da de-nilebilir. Medeniyeti salt maddi unsurla-r� ile aç�klayan, metafizik olanla/gelenek-le aras�na bir duvar örerek, insan� yeryü-züne tanr� yapmaya çal��an hümanizm ve ayd�nlanma dü�üncesinin insana b�rakt�� izofreni, ayn� zihniyetten beslenen mo-dern psikolojiyle ve ba�kaca bilimsel oda-larla iyile�tirilecek bir �ey de�il art�k. Dola-y�s�yla tasavvuf üzerinden geli�en müthi� bir �slam alg�s� söz konusu bugün Bat�’da.

ANADOLU’NUN MAYASIK�l�ç, Bat� medeniyetinin içinde bulundu�u bu durumun, büyük insanl�k âleminin kur-tulu�u için tasavvufla yeniden in�a edilebi-lece�ini belirtiyor ve bunu önemli bir imkân olarak öneriyor. Ku�kusuz Anadolu’nun ruhunu terkip eden maya bizler taraf�ndan da yeniden ke�fedildikçe, birçok çat��ma alan�n�n, de�i�en paradigma ile beraber geleneksel havzas�na oturaca��n� da söy-leyebiliriz. Bu ba�lamda Malatya’da 10 y�l ya�ayan �bn Arabi için dernekler kuran gü-nümüz Bat�l� çevreleri kar��s�nda, bizlerin de tasavvuf ile irtibat�n�n yeniden kurulma-s� gerekiyor. Mahmud Erol K�l�ç’�n Ercan Alkan taraf�ndan bir araya toplanan ve bahsetti�imiz meseleler ba�ta olmak üzere, birçok derinlikli tart��ma alan�na ili�kin ce-vaplar�n yer ald�� Anadolu’nun Ruhu isimli kitap, ayn� zamanda kendimizi ke�fetme-nin de kap�lar�n� aral�yor.

Mahmud Erol K�l�ç’la tasavvuf ve ezoterik yap�lanmalar ile ilgili kavramlar üzerine yap�lan söyle�ilerden olu�an Anadolu’nun Ruhu adl� kitap, üzerinde ya�ad��m�z top-raklar�n karde�lik mayas�n� olu�turan ruhun izini sürüyor. ANADOLU’NUN RUHU, MAHMUD EROL KILIÇ, SUF� K�TAP, 232 SAYFA, 13.5 TL

T SELÇUK KÜPÇÜK

7 MART 2011 PA ZAR TE SÝKÝ TAP ZA MA NI TASAVVUF-S�NEMA

34

�ki usta bir dünya

azarlar�n, ressamlar�n, mü-zisyenlerin, i�lerini be�enip

takip etti�imiz sanatç�lar�n hayatlar� bizi ne kadar ilgilendirir? S�k s�k yap�tlar�nda karakterinden, ya�an-t�s�ndan izler arad��m�z sanatç�ya olan merak�m�z, onun için çizdi�imiz duyarl�, iyi niyetli ve zeki portrenin do�rulu�una ili�kindir. Bu yüzden sanatç� mektupla-r�n� okumak, hem bir döneme tan�kl�k etmek hem de onlar� daha yak�ndan ta-n�mak ve özel dünyalar�na konuk olmak bak�m�ndan çok keyifli. Haylaz ve duyarl� iki sanatç�: Yüksel Arslan ve Ferit Edgü. Sahip olduklar� zekây�, duyarl��, heyecan� ve kalemi ‘insan’�n hallerini yazmaya ve çizme-ye yormu� iki dost. Ya�ad�klar� ça�� ve insanl�k tarihini dü�ünen, çevrelerin-de olan biteni duyan, kendi dillerinde duyuran, ürettikleri sanatla salt estetik hazdan fazlas�n� vaat eden, bugün ken-di alanlar�nda ba�ar�lar�ndan sual olun-mayacak iki sanatç�.

50 YILLIK DOSTLUKTan��malar� 50’li y�llar�n sonuna dayanan bu iki dost, 70’lerden 2008’e kadar geçen zaman içinde birbirlerine mektup yaz-m��lar. Bu zaman�n büyük ço�unlu�un-da Arslan Paris’te; Edgü ise �stanbul’da. Arada do�an ve büyüyen çocuklar, geçi-rilen hastal�klar, kaybedilen dostlar, ya-y�mlanan kitaplar, Paris-�stanbul ara-s� gönderilen yeni yay�nlar var; bir de Arslan’�n bu mektuplarla dindirdi�i öz-lemi. Mektuplarla kar��l�kl� al��veri� ettik-leri ruhsal yo�unluk ve co�ku, Türkçenin olanaklar�yla bir kelimeye bin anlam yük-leyerek ifade edilmi�. Arslan ve Edgü’nün mektuplar�n� okumak, bir dostlu�a tan�kl�k etmenin yan�nda, iki ozan�n at��mas�n� izlemenin co�kusunu duyumsat�yor. Yüksel Arslan resminin nas�l bir entelektüel sürecin ürünü oldu�u, tutarl� ve tutkulu evrele-rini gözlemek... Ferit Edgü’nün iyi niyetli ve cesur yay�nc�l��... Y�llar içinde Arslan ve Edgü’nün de�i�en ve hiç de�i�me-yen yanlar�... Türkçenin afiyetle yenilip yutuldu�u bir mizah... S�k� bir edebiyat zevki ve sokak a�z�n�n, dili kullan�rken yapt�rd�� cilveli, ne�eli çal�mlar... Bir yandan bu büyük dostlu�a özenirken bir yandan da ayn� dili konu�man�n dil’den öte bir hal oldu�unu sezinleyeceksiniz... Daha da görecekleriniz: Yüksel Arslan’�n özlemini ve Paris’le �stanbul aras�nda kalmay�p Paris’te �s-tanbul kafas�nda kald��: “Bu Bat� kül-türünden ben alaca��m� ald�m (senin de çok iyi bildi�in). G. Bataille’�n, ‘kendimi çürümü� hissediyorum ve dokundu-�um her �ey çürümü�’ sözüne inan-

mayal� y�llar var (nedenini sen bilirsin). Umudum var, hem de çok, ayr�ca ‘Bat� kültürü’ önünde hiçbir saplant�m yok. Kitap Ada Yay�nlar�’nda, �stanbul’da Baba Türkiye’de ç�kar.” Ferit Edgü’nün bugüne kadar hiç bil-medi�iniz muazzam argosu ve keskin mizah�: “Asl�nda saçk�ran d��nda bir s�r-r�n�z oldu�unu da pek sanm�yorum. Ya da varsa, onlar� e��ek cennetine beraberi-nizde götüreceksiniz ki, orada sizinle kar-��lamayaca��m için bunlar� hiçbir zaman (çok �ükür) ö�renmemi� olaca��m.” Yeni bir yap�t�n heyecan�... Yazarla çizerin, birbirlerini de�erlendirmeleri: “[Edgü]‘Bir yazar, bir çizer, yap�t�n� sa-n�r�m, yarat�� süreci içinde birkaç ki�i için yazar-çizer. (Ya da hiç kimse için. Ayn� �ey) �lk yarg�c� kendisidir. (Son yarg�c� da) Ama her zaman (san�r�m) birkaç ki�i var-d�r ki, onlar�n yarg�lar�, dü�ünceleri, ya-zan için ‘özel’ bir anlam ta��r. Sen benim için bu ki�ilerden biri oldu�un için, O için söylediklerin yüreklendirdi beni.” Ferit Edgü, Yüksel Arslan’�n edi-törü/yay�nc�s�d�r da. Bu yüzden mek-tuplarda s�k s�k bir kitab�n haz�rlanma a�amalar�n� da izliyoruz. Arslan, Ferit Edgü’nün kendisi için yazaca�� yaz� üzerine �öyle yorum yap�yor: “Kal�n ve zengince bir yaz� yazman sevindirir beni. Çünkü ‘Bir Dönem’ de�il! Dönme Dolap! Eyüp mezarl�klar�nda yakalan-m�� bir Arslan yavrusunun, bugün ya�-lanm��, uysalla�m�� haliyle Paris Hay-vanat Bahçesi’ne dü�ü�üne kadar, tüm dönemlerini ve maceralar�n� içeren, bir kitap! (Mukaddes ve karides)”

YAZI DEMEK YALNIZLIK DEMEKUzun yaz��malar, fikir al��veri�leri, çi-zimlerin ve yaz�lar�n seçilmesi, der-lenmesi derken nihayet bas�lan bir kitab�n verece�i heyecan, bir sergi-nin tamamlan�p aç�lmas�, bir sine-ma filminin galas� gibi inanmas� güç bir payla�ma hikayesidir: “‘Sevgi-li Ferit, Allah’tan ve Peygamber’den bu kitab�n ilk fasikül ve kapa��n� gör-düm. Birdenbire elime geçseydi kalp-ten gidebilirdim (Murad�ma ermeden ve mürüvvetimi görmeden). Nefis ve korkunç bir kitap oluyor! (ilerde yeni övgülerimi beklemen gerekir). Kita-b�n içinin ozalit kopyas�n� da sab�rs�z-l�kla bekliyorum. Bu arada dokuz mu doksan m� do�ururum, oras�n�...” Ferit Edgü, bir mektubunda �öyle diyor: “Yaz� demek yaln�zl�k demek. Ama iki yaz�, iki yaln�zl�k de�il de bir birlik demek”. Bu birli�i okurla pay-la�an yazarlar�n cömertli�ine �ükran duyarken, bu enfes içeri�in çok da özenli bir bask�yla bulu�mam�� olma-s�na hayretimi dile getirmeden ede-miyorum.

Bir ressam ve bir yazar�n, Yüksel Arslan ile Ferit Edgü’nün 1970’li y�llardan 2008’e uzanan zaman içinde birbirlerine yazd�klar� mektuplar kitapla�t�. Eser, bir dostlu�a tan�kl�k etmenin yan�nda, iki ozan�n at��mas�n� izlemenin co�kusunu duyumsat�yor.MEKTUPLAR 1957-2008, FER�T EDGÜ - YÜKSEL ARSLAN, K�TAP YAYINEV�, 271 SAYFA, 20 TL

Y GÖK�EN BU�RA

7 MART 2011 PA ZAR TE SÝKÝ TAP ZA MA NI MEKTUP

35

36

KÝ TAP ZA MA NI ÇOCUK 7 MART 2011 PA ZAR TE SÝ

o�u insan resim yapmak-tan büyük zevk duyar ama bunun bir yetenek

i�i oldu�unu dü�ünmekten de kendini alamaz. Gerçekten çizgilerle, f�rçayla, renklerle bir sanat eseri ortaya ç�karmak bir yetenek i�i olabilir ama sevdikleri hayvanlar�n ve masal kahramanlar�n�n resimlerini çizivermek yeteneksiz ol-du�unu dü�ünenlerin de hakk�d�r. Ve resim çizme yetene�ine sahip olmad�-��n� dü�ünenler de kendilerine bir �ans vermelidir. Nas�l m� olacak bu? Asl�nda resimler birtak�m geometrik �ekillerden olu�ur. Bir nesneye bakt��n�zda onun içine gizlenmi� kare, dikdörtgen, üç-gen, daire ve elipsleri görebiliyorsan�z resim çizmek kolayla��r. Hatta belki de resme ba�laman�n ilk ad�m�d�r bu. Peki, o �ekiller nas�l kendini gösterecek bize? Deneyimlerle, sahip oldu�umuz görsel alg�y� geli�tirebilir, çevremizde gördü-�ümüz nesnelerin çerçevelerini hacim-lerini, büyüklüklerinin birbirine oran�n� kavrayabiliriz. Biraz da çabayla belirli bir düzeye getirilebilir resim görü�ü.

RES�M NASIL Ç�Z�L�R?Mavi Bulut Yay�nlar�’n�n yay�mlad�� Çizim Teknikleri, Hayvanlar ve Masal Kahramanlar� isimli kitap çocuklarda resim yapma iste�i uyand�racak cins-ten. Kitapta, bir resmin ad�m ad�m nas�l yap�laca�� gösteriliyor. Mesela bir at m� çizeceksiniz, üç basit �ekil ve dört çiz-gi ile ba�l�yorsunuz resminize. Bacak-lara hacim verip kulaklar� ve kuyru�u çiziyorsunuz, kö�eleri biraz yuvarlak-la�t�r�p suluboya paletinden at rengini

de buldunuz mu, i�lem tamam. Dört ad�mda at çizebilirsiniz. At resminin içindeki geometrik �ekilleri de ke�fedi-yor insan. Belki de çizmeye ba�lay�nca her nesnenin asl�nda basit çizgilerden, �ekillerden, bunlar�n birle�mesinden meydana geldi�i dü�üncesi iyice iç-selle�tirilecektir. Sadece 62’den tav�an yapabilen biriyken iki kare bir daireden palyaço yapmay� ö�renebilirsiniz. Kitab�n mesaj�: Resim yapmay� ö�-

renmek dü�ündü�ünüzden daha basit ve e�lenceli bir i�. Kitaplarda, televiz-yonda gördü�ümüz kahramanlar�n re-simlerini çizebiliyor olmak da ayr� bir zevk. Çizimler basit �ekilleri birle�tire-rek nas�l resim olu�turulabilece�ini gös-teriyor. Kitapta resimler basitten kar-ma��a do�ru ilerliyor, ancak bir çocuk ho�una giden sayfadan da ba�layabilir. Kitap yaln�zca resim konusunda özel bir yetene�e sahip olanlar için de�il, bir �eyler çizmeyi seven, çizginin, desenin, rengin albenisinden ho�lanan ama bu konuda eline karakalemi, f�rçay� alma-ya cesaret edemeyen tüm çocuklar, hat-ta yeti�kinler için... Çocuklar için düzen-ledi�i resim atölyelerinde onlar� çok ya-k�ndan gözlemleyen Rosa M. Curta ki-tab� haz�rlarken çocuklar�n oyun ve ö�-renme becerilerini de dikkate alm��.

�STED��N�Z RENGE BOYAYINResim yapmaya hemen ba�lamak is-teyenler için de birkaç küçük tavsiye: Kullanaca��n�z� malzemeyi haz�rlay�n. Sakin ve ayd�nl�k bir yer seçin. Acele etmeyin. Karakalemle veya silinebilir bir kuru boya ile ba�lay�n. Al��t�rmala-r�, kalemi önce çok bast�rmadan çizin. Sonra � gürleri ortaya ç�karan as�l çiz-gilere karar verdikçe daha belirginle�-tirebilir, önceki aray�� çizgilerini silgi-nizle yok edebilirsiniz. Suluboyan�z� da rahat kullan�n. Önemli olan resminizin amaçlad��n�z görüntüyü vermesini sa�lamak üzere f�rça darbelerini ser-bestçe kullanmakt�r. Boya � gürün d�-��na ta�abilir veya içini tümüyle kapat-mayabilir. Kitapla da s�n�rl� kalmay�n. Can�n�z�n istedi�i her �eyi gönlünüzce çizip istedi�iniz renge boyay�n.

MUSA GÜNER

Ç�Z�M TEKN�KLER�, HAYVANLAR VE MASAL KAHRAMANLARI, ROSA M. CURTO, MAV� BULUT, 96 SAYFA, 24 TL

Mavi Bulut Yay�nlar�’n�n yay�mlad�� Çizim Teknikleri, Hayvanlar ve Masal Kahramanlar� isimli kitap çocuklarda resim yapma iste�i uyand�racak cinsten. Kitapta, bir resmin ad�m ad�m nas�l yap�laca�� gösteriliyor.

Sen de mutlulu�un resmini yapabilirsin!

Ç

Edebiyat�m�z�n önemli hikâ-yecilerinden Cemil Kavukçu çocuklar için yazmaya de-vam ediyor. Kavukçu serinin iki kitab�n� daha önce yay�m-lam��t�: Havhav Karde�li�i, Özgürlü�e Kaç��… Kafeste Bir Topik’in yay�mlanmas� ile BOPATO serisi tamamlan-d�. Kitaplarla ilk kar��la�-t��n�zda hemen akla “Bu BOPATO nedir?” sorusu tak�l�yor. Kelime, kitaplar�n üç kahraman� Bobo, Pamuk ve Topik’in ilk hecelerinden olu�uyor. Ve asl�nda bu bir yard�mla�-may�, dayan��may� ifade ediyor. Bobo ya�land�� için bar�na�a b�-

rak�lm�� bir köpektir. �ri ve güçlüdür ama ne yaz�k ki bu dünyadaki ömrünü tamamla-mak üzeredir. Pamuk sokak-larda do�mu�, ya�ad�� yerin bütün zorluklar�n� ve onlarla nas�l ba� edece�ini ya�ayarak ö�renmi� bir sokak köpe�i… Topik’e gelince, o di�erlerin-den farkl�. Korunakl� bir evde sevgi ve özenle büyütülmü�.

�ri cüsseli Bobo, Pamuk ve Topik’i kendi yavrusu gibi görmekte ve onlara her za-man sahip ç�kmaktad�r. Üç kahramanl� olmas�na ra�men olaylar�n merkezinde soka��n dilinden pek anlamayan Topik var. Topik gözünü bir kafeste açm��t�r.

Annesini hiç tan�mam��t�r. Sonra Burcu-lar�n evi… Fakat Burcu’nun yeni do�acak karde�inden dolay� çok sevdi�i bu evden de ayr�lmak zorunda kal�r, yolu bir bar�-na�a dü�er. Bobo ve Pamuk ile de yol-lar� burada kesi�ir. Üç kafadar köpek, Bobo’nun öncülü�ünde bar�naktan kurtulup özgürlü�ün pe�inden ko�ar-lar. Ancak i�ler umduklar� gibi gitmez. Topik, onun k�ymetli bir ev köpe�i ol-du�unu dü�ünen birinin eline geçer. �imdi s�ra onu kurtarmaktad�r. Bobo bir plan yapar. Ve macera devam eder. Kafeste Bir Topik, dizinin di�er kitaplar� gibi yine Mustafa Delio�lu taraf�ndan resimlendi. (Kafeste Bir Topik, Cemil Kavukçu, Can Çocuk, 96 Sayfa, 7 TL)

Cemil Kavukçu’dan Bobo’nun maceralar�

Peygamberimizin hayat�n� ve �slam tarihini kal�n kal�n kitaplardan okumaya al��anlar� �a��rtacak bir kitap, U�urböce�i Yay�nla-

r�’ndan ç�kt�. Çocuklar için haz�rlanan �slam Tarihi ve Peygamberimizin Hayat� isimli kitap az sayfal� ve sevimli bir eser. �çi k�ymetli bilgilerle dolu. Kitapta Pey-gamberimizin hayat� fazla ayr�nt�ya gir-ilmeden k�sa k�sa olaylarla anlat�l�yor. Olaylar�n ya�and�� tarihler ak�lda kals�n diye de büyük rakamlarla yaz�lm��. U�urböce�i Yay�nlar�’ndan ç�kan kitap, Emine Ayd�n taraf�ndan kaleme al�nm��. Resimler Sevgi �çigen imzas�n� ta��yor.

Çikolatayla ilgili ne biliyor-sun? Çok leziz bir tat oldu�u d��nda yani… Çikolatan�n tarihini? Onu kendi a�z�ndan ö�renmek

istersen bu kitab� okuyabilirsin. Kokoten Dede kakaonun do�du�u topraklar� anlatacak. Kolomb kakao taneciklerini tarihte ilk kez kral ve kraliçeye sunacak. Azteklerin s�cak s�cak içtikleri çikolat-adan sana da tatt�racak. Dünyan�n en ünlü pastac�lar�ndan biri olan Hermé ise çikolata yapma sanat�n� ve gizli tari� ni ilk kez seninle payla�acak. Türkiye �� Bankas� Kültür Yay�nlar�’ndan ç�kan kitab� Özlem Özyurt kaleme alm��.

Pinokyo’nun yazar� Carlo Collodi’nin öyküleri Türkçede ilk kez yay�mlan�yor, öykülere Emine Bora’n�n renkli çiz-

imleri de e�lik ediyor.”Ben Çocukken” adl� öyküde Pinokyo’nun yazar� Collodi, ö�renciyken yapt�� yaramazl�klar� e�lenceli bir dille aktar�yor. “Maskeli �enlik” ise üstlerine birer kostüm uydura-rak maskeli baloya kat�lmak isteyen Cesare ve iki erkek karde�inin öyküsü. En güzel maskeye verilecek büyük ödülü almak u�runa üç kafadar�n ba��na gel-medik kalm�yor. YKY taraf�ndan yay�mlanan Ben Çocukken-Maskeli �enlik’i Filiz Özdem dilimize çevirmi�.

�lk kaza yapan araç kaç kilometre h�zla gidiyor-du? Kaza yapt�ktan sonra kaçan ilk �oför kim? Atl� arabalardan

günümüzün uçuk otomobillerine kadar geçen süreçte neler olup bitti? Gelecekte otomobil dünyas�nda neler olacak? Arabalarla ilgili ilk icatlar�n sahipleri; ilginç bilgiler, tarihi gerçek-ler, a� li arabalar ve ç�lg�n karikatürl-er… Tima� Yay�nlar�’ndan ç�kan Otomobil Uçar Gider’i Mazlum Ak�n yazm��. Kitab�n dan��man� ise kad�n ralli �ampiyonu Burcu Çetinkaya…

Gül kokulu bir kitap daha

Ekmek aras� çikolata isteyen?

Pinokyo’nun yazar�ndan öyküler

Otomobil uçar gider…

�SLAM TAR�H� VE PEYGAMBER�MIZ�N HAYATI, EMiNE AYDIN, U�URBÖCE�I, 145 SAYFA, 6.5 TL

EKMEK ARASI ÇIKOLATA, ÖZLEM ÖZYURT, TÜRKIYE �� BANKASI KÜLTÜR, 73 SAYFA, 7 TL

BEN ÇOCUKKEN - MASKEL� �ENL�K CARLO CALLODI, YKY, 72 SAYFA, 9 TL

OTOMOB�L UÇAR G�DER, MAZLUM AKIN, T�MA�, 160 SAYFA, 7.5 TL

Bilgi ve Doküman Yönetimi �ubesi Tel: (212) 455 63 29 Faks: (212) 512 06 41www.ito.org.tr e-posta: [email protected] Ça�r� Merkezi: 444 0 486

“Kitaplar ya�ad�kça ‘geçmi�’ diye bir�ey olmayacakt�r”

Edward Bulwer-Lytton

Nobel’in �zinde �ktisat Kuram�n�n Geli�imi

766 sayfa,21x29 cm,karton kapak

140 sayfa,16.5x23.5 cm,karton kapak

�ehbender Raporlar�na Göre 1. Dünya Sava�� Öncesi Osmanl� Ticareti

Kaybolan Meslekler ve Son Ustalar

M. Ali Diyarbak�rl�o�lu

Kay�p mesleklerin son ustalar�n�n renkli ve hüzünlü hikayesi. Göz nuruyla nak�� nak�� i�lenen 38 meslek, yeniden gün ��na ç�k�yor.

304 sayfa, 25x31 cm, sert kapak, kutulu

Bac�yân-� Rûm’dan GünümüzeTürk Kad�n�n�n �ktisadi Hayattaki Yeri

Dr. Yasemin Tümer Erdem / Halime Yi�it

13. yüzy�lda parçalanm�� Anadolu topraklar�ndan günümüz Cumhuriyet'ine Türk kad�n�n�n büyüleyici serüveni. Hem ana hem giri�imci hem sava�ç�; Türk kad�n�…

210 sayfa, 20.5x28.5 cm, sert kapak

Geçmi�tenGünümüze�stanbul Hanlar�

Mehmet Sadettin Fidan

�stanbul’daki ticaretin kalbinin yüzy�llarca y�l att�� hanlar. Hikayeleri, sakinleri, foto�ra�ar� ve belgeleriyle tam bir ba�vuru kayna��…

296 sayfa, 22x30.5 cm, sert kapak, �ömiz

Osmanl� Gümü� Damgalar�

Garo Kürkman

Üç k�taya yay�lan 700 y�ll�k Osmanl� �mparatorlu�u’nun izi gümü� e�yalar�n üzerindeki damga ve tu�ralarla sürülüyor.

294 sayfa, 24.5x31.5 cm, sert kapak, �ömiz

Pierre Loti: Uzun BirYolculuk

Türkçesi: �smail Yerguz

Bir deniz subay� olarak yapt�� uzun deniz gezileri sonucu 600 desene imza atan Pierre Loti’nin çizimlerinden olu�an albüm...

304 sayfa, 30.5x30.5 cm, sert kapak, �ömiz

�ehristan

�afak Tunç

Osmanl� Devleti’ne 469 sene ba�kentlik yapan �stanbul’un hikayesi, seyyahlar�n dilinden anlat�l�yor. Eski �stanbul'un sokaklar�n� bir de seyyahlarla ke�fedin.

346 sayfa, 23.5x31.5 cm, sert kapak

Seyyahlar�n Hayal �ehri

�stanbul

38

ikirleri asr�n�n d��na ta��p zaman�m�za kadar gelen bir

âlim Hac� Bekta� Veli. Bir ara-da ya�amay� sa�lamak için bugün dünya-n�n geldi�i son nokta insana sayg� duyma dü�üncesini o, yüzy�llar öncesinden tel-kin etti. “Ho� gör” dedi, “Her ne ararsan kendinde ara” dedi. Kusurlar� kendinde ara ki, ba�kas�n�n kusurunu görme… Böylece Anadolu insan�n�n gönlünde yer etti; as�rlard�r Anadolu’da ve farkl� co�-rafyalarda � kirleriyle etkisini sürdürdü. Fakat hayat� hakk�nda bilinenler sadece menk�belerden ibaret kald�. Dilden dile aktar�lan menk�beler, zihinlerde birbirin-den çok farkl� Hac� Bekta�-� Veli portreleri olu�turdu. Daha da önemlisi, kerametle-rinin ötesine geçip sa�l�kl� bir âlim ve mü-tefekkir portresi ortaya konulamad�. Fatih Üniversitesi Ö�retim Üyesi Hüseyin Özcan, Hac� Bekta� Veli üzerine ciddi akademik çal��malar yaparak onun hayat� ve eserleri üzerindeki zaman per-desini aralamaya çal��yor. Özcan, 2008 y�l�nda Hac� Bekta� Veli’nin kay�p iki eserini, Fatiha Tefsiri ve Hadis-i Erba-in �erhi’ni (K�rk Hadis) �ngiltere British Museum’da bulup yay�mlam��t�. Ortaya ç�kard�� yeni kaynaklarla kar��m�za daha sahih bir portre ç�karan Özcan’�n Hac� Bekta� Veli adl� biyogra� çal��mas�, geç-ti�imiz günlerde Kaynak Yay�nlar�’ndan ç�kt�. Kitapta Hac� Bekta� Veli’nin tari-hi ve menk�bevi hayat�, dü�ünceleri ile eserleri hakk�nda bilgiler ve baz� eser-lerinden k�sa al�nt�lar yer al�yor. Al�nt�-lar bölümünde ilk defa bir arada olarak Fatiha Tefsiri’nin ve Hadis-i Erbain �erhi (K�rk Hadis) adl� eserinin sadele�tirilmi� tam metni veriliyor. Kitab�n bir ba�ka bölümünde ise Hac� Bekta� Veli’nin piri oldu�u Bekta�îli�in temel erkan�n� olu�-turan �krar, Tevellâ-Teberrâ, Kendini Bil-

mek, Toprak Olmak, Yetmi� �ki Millete Bir Gözle Bakmak kavramlar�n�n �iirler-de nas�l yorumland�� Bekta�î �airlerinin m�sralar�yla örneklendiriliyor. Bekta�ili�in sosyo-kültürel boyutlar�-n�n anlat�ld�� bölüm ise kitapta önemli bir yer te�kil ediyor. “Bekta�ili�in Sosyo-Kültürel Çevresi” ba�l�� alt�nda mür-�it ve müritlerin sohbetlerinden olu�an eserlerden yola ç�k�larak Bekta�ilik ta-rikat�, etkilendi�i olu�umlar, devlet içe-risindeki konumu ve yay�lma evreleri ayr�nt�l� olarak irdeleniyor. Özcan, daha sonra eserlerinde s�kça yer bulan ayet ve hadisler üzerinden bir okuma yaparak Hac� Bekta� Veli’nin Kur’an ve sünnete ba�l�l�� üzerinde duruyor.

BEKTA�ÎLER�N GÖNÜL AÇIKLI�I Bir rivayete göre Bekta�î dervi�i Mevlevî dervi�ine sorar: -Sizin elbiseleriniz niçin bu kadar geni�tir? Mevlevî dervi�i, “Biz bununla kusurlar�, ay�plar� örteriz.” ce-vab�n� verir. Bu sefer Mevlevî dervi�i so-rar: -Sizin elbiseleriniz niçin bu kadar dar? Bekta�î dervi�i �öyle der: “Biz kusur

görmeyiz ki.” Hüseyin Özcan, kitab�nda Bekta�îli�in ‘ho�görü’ temas�n� vurgulu-yor ve “Bekta�î adap ve erkan�nda ba�ka-lar�n�n kusurlar�n� görmeme ve tolerans yayg�n bir özelliktir” diyor. Özcan’a göre Bekta�îli�in yay�lmas�n�n, yüzy�llarca var-l��n� sürdürmesinin temelinde bu ho�-görü anlay�� yat�yor. Sadece kendi din ve tarikat mensuplar�na de�il, tüm insanlara ho�görü… Nitekim Hac� Bekta� Veli, yö-resinde bulunan Hristiyanlar�n da gön-lüne girmeyi ba�arm��t�r. Bekta�î �airle-rinden Kaygusuz Abdal, ho� görmenin Allah’a ait bir özellik oldu�unu bir �iirin-de �öyle ifade eder: “Tanr� bilür halini her bendenün/ Ay�b�n� vurmaz kimsenün” Bu telkinler, Alevi/Bekta�î gelene�i içerisinde her zaman yol gösterici olmu�.

EDEB�YAT ÜZER�NDEN BEKTA�ÎL�K Osmanl� toplumunda tarikatlar, men-suplar�n�n sosyal hayat�n� düzenleyip devletin bekas�na önemli ölçüde kat-k� sa�l�yordu. Farkl� kesimlerin bir arada ya�amalar�ndan olu�acak zorluklar, ta-rikatlarla en aza indirgendi�i için toplu-mun her katman�nda uyum yakalanm��-t�. Özcan, Bekta�ili�in sosyo-kültürel bo-yutunu inceledi�i bölümde, tarikatlar�n sosyal hayattaki yerini aktard�ktan sonra, Bekta�îli�in geni� bir co�rafyaya yay�lma-s�n� güçlü ve zengin bir edebiyat gelene-�ine sahip olmas�na ba�l�yor. Bekta�î �a-irlerinin tarikata ait adap ve erkân� sazl�, sözlü, �iirli, f�kral� anla��l�r bir �ekilde hal-ka ula�t�rmas�, Bekta�ili�in yay�lmas�nda önemli bir etken. Bekta�î pirlerinin halk�n içinden yeti�mi�, basit ve sade bir hayat anlay��na sahip olmalar� halk�n kendisini onlara yak�n hissetmesini sa�l�yor. Özcan’�n eseri, engin ho�görü-süyle gönülden gönüle yolculuk ya-pan Hac� Bekta� Veli hakk�nda derli toplu bilgi edinmek isteyenler için önemli bir kaynak.

HACI BEKTA� VEL�, HÜSEY�N ÖZCAN, KAYNAK YAYINLARI, 159 SAYFA, 6,50 TL

Hüseyin Özcan, 2008 y�l�nda Hac� Bekta� Veli’nin kay�p iki eserini, Fatiha Tefsiri ve Hadis-i Erbain �erhi’ni (K�rk Hadis) �ngiltere British Museum’da bulup yay�mlam��t�. Ortaya ç�kard�� yeni kaynaklarla kar��m�za daha sahih bir portre ç�karan Özcan’�n �imdi de Hac� Bekta� Veli adl� biyografi çal��mas� yay�mlad�.

Sahih bir Hac� Bekta� Veli portresiÜlkesindeki büyük de�i�im ve çalkalanmay� göremeden 2006’da vefat eden M�s�rl� yazar Necip Mahfuz’un do�umunun 100. y�l�nda A�k

Zaman� Türkçede. Kahire Üçlemesi kadar olmasa da, Nobel ödüllü yazar�n ki�isel bir hikâyeden yola ç�karak toplumsal dokuya dair söylemler üretti�i roman, yirminci yüzy�l�n ilk yar�s�nda, Kahire’de, varl�kl� ve dul bir kad�n�n o�lu �zzet’in etraf�nda geçiy-or. A�k Zaman�, gerçekle�meyecek hayaller-in pe�inde ko�an ve kendi tercihi olan yaln�zl��n içinde avunmaya çal��an amaçs�z bir adam�n ‘yaln�zl�kla dolu bir umuda’ yolculu�u olarak da okunabilir.

Kay�p Gül ile gündeme geldi�inde önceleri ayn� isimdeki futbolcu ile kar��t�r�lsa da sonradan ismini herkese ezberletti

Serdar Özkan. Uzun süre ‘çok satan-lar’ listesinden inmeyen ve yabanc� bas�nda da ad�ndan söz ettiren Özkan, yeni kitab�yla farkl� sulara yelken aç�yor. Bir yunus ile hayatta hep hayal-lerinin gerisinde kalm��, ‘görkemli kaybeden’ olman�n k�y�s�nda bir yeti�kin aras�nda nas�l bir dostluk ola-bilir? Serdar Özkan, bu dostlu�un s�rr�n� sevgi ve ümitte arayan bir yolculu�a ç�kar�yor okurunu.

Émile Zola’n�n dünyaca me�hur ‘grevci’ maden-cileri yeni bir bask�s�yla daha el imizde. 1860’larda Fransa’n�n

kuzeyinde insanl�k d�� artlarda çal��mak zorunda kalan ve üstüne bir de açl�k ve sefaletle bo�u�an madenci-lerin insan olarak kalabilme mücade-lesini anlatan Germinal, 1885’te yay�mlanm��t�. Volkan Yalç�ntoklu’nun Frans�zca asl�ndan yapt�� çeviriyle yeniden bas�lan roman, bilinen bir ideolojik atmosferde ilerlese de hâlâ okuyamam��lar için özenli bir bask�yla okurunu bekliyor.

Ya�ad��m�z hayat�n da ‘rüya’ oldu�unu unutarak yüzeysel bir yakla��mla rüya ile gerçe�i birbirinden ay�r�r�z ya ço�u zaman;

insan�n trajedisi biraz da burada gizli de�il mi? Gerçek ile rüya aras�ndaki ayr�m� hâlâ net bir �ekilde yapabilmi� de�ildir insano�lu. Nice rüyalar gerçeklikten daha esasl� bir �ekilde ç�k�p geliverir önümüze de fark etmeyiz. Ali Haydar Haksal, bunun fark�na varan usta bir hikayeci olarak geçmi�te görülen kutlu rüyalardan günümüz dünyas�na manalar dev�iriyor. �kinci bask�s�n� yapan kitapta yazar, zaman-mekân fark�n� ortadan kald�r�yor.

Nilüfer Göle, toplumu önceden olu�turulmu� kal�plarla de�erlendirmek yerine, onu ince i�çilikle anlamaya, kavramaya

çal��an bir sosyolog. Göle’nin zamanla ‘kabul gören’ tespitleri hayli çok: Örtünmenin kad�na kazand�rd�klar�, Bat� d�� bir modernizmin olabilirli�i, mahremin modernle birlikte ya�ayabilme ihtimali… Modern Mahrem’den 20 y�l sonra Ay�e Çavdar’�n, Paris’te Göle ile 10 gün boyunca yapt�� söyle�ilerin toplam� olan kitap, dar-belere, AK Parti’ye, 68 gençli�ine, feminiz-me, mahremiyete ve ba�ka konulara dair yeni tespitlerini ortaya koyuyor.

Her konuda oldu�u gibi resmi tarih, Sultan Abdülaziz konusunda da olan biteni kendince kurgulam�� ve okullardaki ders kitaplar�na

dâhil etmi�ti. Çok yak�n bir zamana kadar Abdülaziz Han’�n ‘iki bile�ini de keserek’ intihar etti�i bilgisi hakikatmi� gibi rahatça dile getirilebilirdi. Ancak birkaç y�l önce ortaya ç�kan laubali iki askerin Sultan Abdülaziz’le çektirdi�i bir ‘hat�ra’ foto�raf� pek çok konuda oldu�u gibi resmi tarihin bu söylemine de darbe indirmi�ti. Can Alpgüvenç, ‘darbeci pa�alar’�n 150 y�l önce uygulad�� yöntemleri dönemin iç ve d�� kaynaklar�yla anlat�yor.

Geçti�imiz günlerde ‘Meclis’in yar�s� kad�n’ ad� alt�nda ba�lat�lan kampanya hayli ütopik bulunsa da ‘hedef’ göstermesi

bak�m�ndan kayda de�er görülmü�tü. Nicel bir art�� ile ülkenin daha iyi yönetilece�ini dü�ünmek pek gerçekçi görünmese de, nihayetinde bir ç�k�� yolu aran�yor. Prof. Dr. �e� ka Kurnaz, hâlâ bir ‘mesele’ olarak duran kad�n�n toplumsal hayattaki duru-muna akademik bir yakla��mla Tanzimat’tan Cumhuriyete bir temel kazand�r�yor. Kurnaz’�n yüksek lisans tezi olan ve daha önce dört kez bas�lan eser, yeni görsel malzemelerle yeniden yay�mland�.

Kahire’de umudun yaln�zl��

Kay�p Gül’ün ard�ndan

Zola’n�n ‘madencileri’ yeniden

Hayata s�zan kutlu rüyalar 20 y�l sonra mahremin göçü 150 y�l öncesinin darbecileri Yeni Türkiye’de Türk kad�n�

A�K ZAMANI, NEC�P MAHFUZ, ÇEV.: D�LEK �END�L, KIRMIZI KED�, 136 SAYFA, 10 TL

HAYATIN I�IKLARI YANINCA, SERDAR ÖZKAN ALTIN K�TAPLAR, 208 SAYFA, 12 TL

GERM�NAL, ÉMILE ZOLA, ÇEV.: V.OLKAN YALÇINTOKLU, CAN YAY., 616 SAYFA, 32.50 TL

RÜYA RÜYA �Ç�NDE, AL� HAYDAR HAKSAL, E��K YAYINLARI, 120 SAYFA, 5 TL

MAHREM�N GÖÇÜ, SÖYLE��: AY�E ÇAVDAR, HAYY K�TAP, 240 SAYFA, 14 TL

DARBEC� PA�ALAR, CAN ALPGÜVENÇ, KAYNAK YAYINLARI, 224 SAYFA, 8.5 TL

TÜRK KADINI, PROF. DR. �EF�KA KURNAZ, ÖTÜKEN NE�R�YAT, 288 SAYFA, 14 TL

F

KÝ TAP ZA MA NI TASAVVUF 7 MART 2011 PA ZAR TE SÝ

SAL�HA CÜVELEK

Hac� Bekta� Veli

39

lavoj Zizek, bir makalesinde be�erî a�k� ideolojiye ben-

zetir. Paralelli�i de tarih üze-rinden kurar: �nsanl��n büyük Tarih’i ve bireyin küçük tarihi. �deoloji, büyük Tarih’in ideolojik formasyona göre yeni-den yaz�lmas�d�r. Sözgelimi Marksist ta-rih anlay��, kendinden önceki Tarih’i s�-n�f çat��malar� üzerinden ele al�r. Zizek’e göre â��k olan insan da ayn�s�n� yapar: Kendi küçük tarihini, sanki bütün yol-lar onu a�ka ç�kar�yormu� gibi yeniden yorumlar. Belki de bu yüzden, özellikle sinemada “dava adam�” � gürünün yan� ba��nda, büyük bir a�k hikâyesi de be-lirir. Destans� “dava” öykülerinin ba� aktörü ayn� zamanda iyi bir â��kt�r. Prof. Dr. Naci Bostanc�’n�n Kuma Yaz�lanlar kitab�ndaki yaz�lar bana en çok da ide-olojilerin “hissî” yan�n� hat�rlatt�. Prof. Bostanc�, bazen genç bir lise talebesi olan Naci’yi koyuyor kar��s�na, bazen de belli bir olgunlu�a ula�an, geçmi�i-ni dü�ünüp durmakta olan Naci Bey’le hasbihal ediyor.

SAM�M�YET DAMARI…Akademisyenli�i meslekî aç�dan ma-rangozluktan ay�ran �eyin ufak bir simya mahareti oldu�u dü�ünülebilir. Marangoz, önündeki her meseleyi ah-�ap bir parçaya, keresteye ya da sunta-ya çeviremez belki; ama akademisyen, kimi zaman cebinde ta��d�� bir sigara paketini, hayat�n�n önemli bir bölümü-nü geçirdi�i “3+1” evleri, üniversite y�l-lar�ndaki “ya�mur”u ve daha birçok �eyi kendine “malzeme” edinebilir. Naci Bostanc�’n�n bugün durdu�u noktadan geriye bakmas�, hem büyük Tarih’i hem de küçük tarihi yeniden

anlamland�rma çabas� gibi görülebilir. “Ülkücü” kimli�ini yeniden düzenleme-si, “sol” ideolojiye farkl� yakla��mlar icat etmesi, okudu�u, dü�ündü�ü, uygulad�-�� hemen her düstura bir daha yoklama çekmesi, kitab�n samimiyet damar�n�n aç�kl��na i�aret ediyor. Tabii her �ey o kadar da politik de�il bu renkli dünya-da. Romal� kad�nlar�n sava�a giden e�leri için döktükleri gözya�lar�n� �i�elere hap-setmesi de, PTT’nin bu ülke için ne an-lam ifade etti�i de, Walter Benjamin’in “� âneur”u da bu dünyan�n duraklar� aras�nda say�labilir. En az�ndan bana, neden Orhan Pamuk’un Manzaradan Parçalar’�n�, romanlar�ndan daha çok

sevdi�imi hat�rlatt�: Bir söylem amac� gütmeden, bir eser ortaya koyma gayreti göstermeden, kendi kendine konu�an metinlerden olu�uyor bu kitaplar. Her �eyin ‘fast food’ rasyonalite-si içinde tüketildi�i bir dönemde, gürül gürül ça�layan “zaman” �rma��n�n or-tas�nda durup ça�lar ötesine seslenmek –nereden bak�l�rsa bak�ls�n– önemse-necek bir kayg�. Lyotard, “büyük an-lat�lar ça��”n�n sona erdi�ini söylüyor-du postmodernizmin tan�m�n� yapar-ken. Ancak küçük anlat�lar bizi o bü-yük kayg�lardan uzakla�t�racakt�. Yaz-mak eyleminin arkas�ndaki “büyük kayg�” azald�kça da yazmak, yazar�na yabanc�la�m�� bir eylem olacakt�.

“KAR�I KIYIDA K�MSE VAR MI?”�nsan�n hiç bitmek bilmeyen hikâye anlatma derdini, yaln�zca sorular sorup cevaplar� hep erteleme al��kanl��n�, k�sa vadede elde edilenlere göz ucuyla bak�p nazar� uzun vadede geçip gidenlere ve gelece�e çevirmeyi anlat�yor biraz da bu kitap. Gene de kendi ak�betini bi-len bir metin oldu�unu, Bostanc�’n�n �u cümlesinden ç�kar�yoruz: “Baudelaire, bir bak��ta a�k� anlat�rken, modern in-san�n o bak�� airane bir kurgu olmak-tan ç�kar�p gerçek hayat�n�n ‘sürekli’ bir arzu nesnesine dönü�türme çabas� içine girece�ini elbette tahmin edemezdi.” Yani asl�nda yazar, ne yazarsa yazs�n, eninde sonunda kendini okurun tekin-siz dünyas�na b�rakmak durumundad�r. Cemil Meriç, bu umutsuzlu�unu “deni-ze at�lan �i�e” metaforuyla dile getirmi�-ti: “Kar�� k�y�da kimse var m�?” O�uz Atay da, “Ben buraday�m ey okur, sen neredesin?” derken tam da bunu söylü-yordu. Yazar-okur gerilimini bundan iyi anlatmak mümkün mü?

KUMA YAZILANLAR, NAC� BOSTANCI, ÖZGÜR YAYINLARI, 216 SAYFA, 16,5 TL

Prof. Dr. Naci Bostanc�, Kuma Yaz�lanlar adl� yeni kitab�nda bazen genç bir lise talebesi olan Naci’yi koyuyor kar��s�na, bazen de belli bir olgunlu�a ula�an, geçmi�ini dü�ünüp durmakta olan Naci Bey’le hasbihal ediyor.

Naci Bostanc�’n�n a�k�, odas�, ideolojisiÂlim Kahraman’�n yeni kitab� Geçit, farkl� anlat�m� ve kurgusuyla hayli �a��rt�c�. �lgi çekici olmas�n�n yan� s�ra oku-

run bil� il kat�l�m�n� talep etmesi aç�s�ndan da kayda de�er. Önsöz’den: “Kitab�n gerçek okuyucular�; onlardan her biri, ayn� zamanda onun sahibi de olacakt�r. Her türlü itiraz� yapma, istedi�i yerini istedi�i gibi de�i�tirme, isterse kendine ait yeni bölümler ekleme, bir ba�ka üslupla, hâkim oldu�u farkl� bir anlat�m tekni�iyle ve kendi kelime kullanma zevkiyle onu yeniden yazma hakk�n�n sahibi olacakt�r.”

Geçmi�ten süzülüp gelen bir kitap daha… Türk �iirinde ‘Be� Hececiler’ grubunun öncülerinden Orhan

Sey� Orhon’un 1957 y�l�nda Dü�ün Gecesi ad�yla bir kitapta toplanan hikâyeleri, ayn� adla yeniden yay�mland�. Genç Osmanl� ile yeni kurulan Cumhuriyet aras�ndaki dönemde ya�anan olaylardan hikâyeler, birbirinden farkl�, renkli ve bir o kadar da gerçek tiplerle bir dönemin havas�na â�inal�k kazand�rmay� ba�arabiliyor. Okura dönemin havas�n� yans�t�yor.

Kendisi her daim çözülmeyi bekleyen bir sorun olarak duruyordu. Ona ‘Kürt sorunu, demokratik aç�l�m, Türkiye sorunu, Güneydo�u

sorunu vs’. demek meseleyi çözmedi. Belki de bu tür de�i�en tan�mlamalar meseleyi çözümden uzakla�t�rm��t�r. Aral�k ay�nda ‘Çözüm Mümkün’ diyerek ‘meseleye Bediüzzaman’�n penceresinden bakal�m’ diye dü�ünen bir grup yazar, akademisyen, e�itimci ve � kir adam� çözüm önerisi getirmi�ti. Bu oturumlar�n raporundan olu�an; Türkçe, Arapça, �ngilizce ve Kürtçe olmak üzere dört dilde haz�rlanan kitap, meselenin can damar�nda geziniyor.

Hitler’in bask�lar�na dayanamay�p 1933’te önce Zürih’e sonra da New York’a ta��nmak zorunda kalan Frankfurt Toplumsal

Ara�t�rmalar Enstitüsü, be� ciltlik bir çal��ma haz�rlam��t�. Önyarg� Üzerine Çal��malar adl� kitap, sadece dönemin Almanya’s�nda ya�ananlar� de�il, az�nl�klara kar�� uygulanan ayr�mc�l�� da inceliyordu. Otoritaryen Ki�ilik Üstüne, son-radan enstitünün ba��na geçecek olan ele�tirmeni ve felsefeci Adorno’nun bu esere yapt�� katk�n�n ürünü. Kitap, ide-oloji ve ki�ilikler aras�ndaki ili�kiler soru-nunu etra� �ca i�liyor.

Servet-i Fünûn �airlerinden Hüseyin Sîret, edebiyatla ilgilenenler taraf�ndan tan�nsa da bugünkü neslin pek â�inâ olmad�� bir isim.

Prof. Dr. Turan Karata�’�n onun hakk�ndaki biyografik eseri nihayet yay�mland�. Karata�, Hüseyin Sîret’i ömrünün en ver-imli ça�� sürgünlerde geçmi� ‘bedbaht bir muhalif’; Cerrahi Dergâh�’nda efendisinin huzurunda bugün �ark� olarak dinledi�imiz ‘Ben huzurunda yer öpdüm tâcdâr oldum bugün’ m�sralar�n� söyleyen ‘s�rl� bir dervi�’; ya�ad�� ça�da ad� Cenap �ahabettin ve Tev� k Fikret’ten hemen sonra zikredilen ‘k�rg�n bir �air’ olarak anlat�yor.

M�s�rl� büyük velî �bni Fâr�z’�n “Sevgiyi anarak ya�arken biz ezelde sürekli bir sarho�lu�u / Henüz yarat�lmam��t�, ne �arap ne

de asma çubu�u” beytiyle ba�layan Kasîde-i Hamriyye’si tasavvuf edebiyat�n�n en me�hur metinlerinden biridir. Pek çok �erhi bulunan Kasîde-i Hamriyye’yi ilk kez Selçuklu’nun y�k�l��, Osmanl�’n�n kurulu� devirlerini idrak eden Anadolu âlim ve mutasavv�flar�ndan Dâvûd el-Kayserî �erhetmi�. Kitab�n çevirisi Turan Koç ve Mehmet Çetinkaya’ya ait. A�k �arab� ve Hayat’ta 33 beyitlik �iirin asl� ile manzum tercümesi de yer al�yor.

Yakla��k olarak bir buçuk as�rd�r ‘maruz’ kald��m�z Modernizm’in insanl�k üzerindeki etkisi, h�z�n� art�rarak devam ediyor.

�nsanl�k tarihini dü�ündü�ümüzde ‘yeni’ say�labilecek bu kavram�n âdeta tüm toplumlar� pe�i s�ra sürüklemesi ise ahirzamana yak��acak cinsten. Zaman içinde de�i�ip dönü�en, farkl� yüzleriyle bizi selamlayan moderniz-me, 1977 y�l�nda Matei Calinescu’dan bir yorumlama gelmi�ti. Geçti�imiz y�l ilk bask�s�yla dilimize çevrilen kitab�n ikinci bas�m�, modernizmin be� yeni yüzüne ��k tutuyor.

Bu kitab� yeniden yazabilirsiniz!

Bir �airden hikâyeler

Çözümü mümkün k�lmak

Ayr�mc�l��n kökenleri Muhalif, �air ve dervi� �bni Fâr�z’�n dilinden tevhid Modernitenin be� yüzü

GEÇ�T, ÂL�M KAHRAMAN, KAPI YAYINLARI, 130 SAYFA, 9 TL

DÜ�ÜN GECES�, ORHAN SEYF� ORHON, EVEREST YAYINLARI, 176 SAYFA, 12 TL

ÇÖZÜM MÜMKÜN, NES�L YAYINLARI, 224 SAYFA, 8.25 TL

OTOR�TARYEN K��L�K ÜSTÜNE, T. W. ADORNO, ÇEV.: D. SAH�NER, SAY, 336 SAYFA, 17.5 TL

HÜSEY�N S�RET, TURAN KARATA�, T�MA�, 187 SAYFA, 12 TL

A�K �ARABI VE HAYAT, DÂVÛD EL-KAYSERÎ, iNSAN YAYINLARI, 84 SAYFA, 6 TL

MODERNL��N BE� YÜZÜ, MATEI CALINESCU, ÇEV.: S. GÜRSES, KÜRE , 371 SAYFA, 22 TL

S

KÝ TAP ZA MA NI DENEME 7 MART 2011 PA ZAR TE SÝ

KEMAL SUSKUN

FOTO

�RAF

: ZAM

AN, �

SA �

�M�E

K

Naci Bostanc�

GÜNCEL

kinci Cumhuriyet” ç�k��, Meh-met Altan’�n Türkiye meselele-

rine bak��n� özetleyen bir çerçe-vedir. Bat�l�, modern ve seküler bir devlet kurmay� hedefleyen “Birinci Cumhuriyet”, Mehmet Altan’a göre t�kand� ve çözüm onun demokratikle�tirilmesinde yat�yor. T�-kanan bir sistem, haliyle, birikmi� problem-leri de içeriyor. Bunlar�n ba��nda da “Kürt sorunu” say�labilir. 18. yüzy�lda diriltilmeye çal��lan Kutsal Roma �mparatorlu�u hak-k�nda Voltaire, “Kutsal Roma �mparatorlu-�u ne kutsald�r, ne Romal�d�r, ne de impa-ratorluk” demi�ti. �imdi Mehmet Altan da Kürt sorunu kar��s�ndaki refleksiyle kendi kendini ku�atan “Birinci Cumhuriyet” için, “Ne moderndir, ne Bat�l�d�r, ne de seküler!” diyebilir. Bu, Voltaire-Altan kar��la�t�rmas� de�il elbette, ama Altan’�n durdu�u nok-tan�n tam da “Ayd�nlanma” merkezli ol-du�unu hat�rlatmak gerekir. O gözle bak�l-d��nda, Mu�’ta Meryem Olmak isimli nehir söyle�i, Kürt meselesinden günlük gazete-lere yans�yan spesifik haberlere, Avrupal� toplum felsefesinin 21. yüzy�ldaki okumas� �eklinde tezahür ediyor. Ve önemini de bu-rada kazan�yor.

“TÜRK�YE’N�N ÖZEL �ARTLARI”Her ne kadar Birinci Cumhuriyet “muas�r medeniyetler seviyesi” diye bir ç�tay� “milli mefkûre” olarak belirlese de, kar��la�t�� her problemde “Türkiye’nin özel �artlar�” �eklinde bir savunmaya s��nd�. Uzunca bir süre Anadolulu muhafazakâr kitleyi de bu türden bir talebe, “Türkiye’ye özgü” bir idare tarz�na ikna etti. Ancak gerek 2001 ekonomik krizi, gerekse hatal� politikalar�n verdi�i y�lg�nl�k, “hileli demokrasi” olarak nitelenen statükonun de�i�imini sosyolo-jik aç�dan zorunlu hale getirdi. Modernite, “Bat�l�l�k” burcunda zuhur eden bir “dev-let projesi” olmaktan ç�kt�, “Bat�l�l�k” kendi

ekonomik-politik �artlar�n� “Türkiye’ye özgü ko�ullar” sunmadan kurmaya ba�la-d�. Avrupa Birli�i uyum süreci, ekonomik kalk�nma ve Türkiyeli “orta s�n�f�n” bir �e-kilde “liberal” de�erlere sahip ç�kmas� bu dönü�ümü h�zland�rd�. Teorik anlamda Mehmet Altan, tam da bu “liberal” de�er-lerin temsilcisi olarak bak�yor Kürt mesele-sine. Bu nedenle, muhafazakâr Anadolulu, “do�al AK Parti taban�” say�lan kesimden önde duruyor (bir hiyerar�i maksatl� ön-delik de�il bu!). Altan’� kitap boyunca bu kadar rahat k�lan da, bir bak�ma toplumsal talebin dönü�türücü motorunun tam anla-m�yla çal��yor olmas�. “Bölünme psikolojisi” ve PKK’n�n var-l��n� tan�ma biçimleri, bu kitapta da, Kürt sorunundaki en hassas iki nokta olarak öne ç�k�yor. Bir yanda, “Berfin” ismi–ki ‘kar tanesi’ demektir–nedeniyle ülkenin bölünece�ini dü�ünen küçük �ehir bürok-

ratlar� ve çocuklar�n� Güneydo�u’daki ça-t��malarda kaybetmi� aileler; di�er yanda PKK’ya destek veren Kürt ailelerin Türki-ye Cumhuriyeti s�n�rlar� içindeki durumu ve bir kesimin hakl�/haks�z talepleri. “De-mokratik Aç�l�m” ba�lad�� s�rada, iki ta-raftan birer “anne” bir araya getirilmi� ve Ba�bakan’�n “Annelerin ideolojisi olmaz!” sözü cisimle�tirilmek istenmi�ti. “Anneler a�lamas�n...” sözüne resmî söylemin verdi-�i tepki de manidard�: “Dersim’de anneler a�lamad� m�?” Mehmet Altan, tam da bu “devlet refleksi” üzerine boca ediyor somut gerçekleri. Ekonomik veriler, �stanbul’la Mu� aras�ndaki derin uçurum, sosyal hak-lar�n adaletsiz da��t�m� gibi meseleler, te�-hisi koymak ad�na önemli veriler sunuyor. Devlet refleksinin “bahaneler üreten” me-kanizmas�, bu kadar somut veri kar��s�nda a��r bir darbe alm�� oluyor ve art�k söylem-lerin i�e yaramad�� aç��a ç�k�yor.

BARI�A DO�RUTam da bu noktada, Mu�’ta Meryem Olmak, söylemin açt�� bo�lu�u dolduran, “tart��l-mayan meseleler tart��l�yor i�te” denildi-�i yerde hemen ve acilen neler yap�lmas� gerekti�ini somut bir biçimde gösteren bir söyle�i-kitap. Mehmet Tuncel’in sorular�, “iyi �eyler” duymaya ac�km�� birinin, çö-züme hasret bir co�rafyan�n yans�malar�n� ta��yor. Türkiye’nin girdi�i “demokratik-le�me” yolu, siyasetin denklemlerinin ye-niden belirlenmesi, “siville�me” çabalar�, birkaç y�l içinde “bahane” kald�rmayacak bir noktay� da haber veriyor. O noktadan sonra, bahaneler yerine pratik çözümler üreten bir siyaset tarz�, toplumsal talebi ancak kar��layabilecek. Zira “evrensel” baz� de�erlerin yerle�mesi ancak i�lerlik kazand�kça gerçekle�ecek. Türkiye’ye �n-giltere ve �spanya örnekleri gösterilirken, “Bar�� konu�ulmal�!” çok fiyakal� bir cüm-leydi elbette; ancak art�k konu�maktan öteye bir yol beliriyor.

A. YAVUZ ALTUN

40

KÝ TAP ZA MA NI 7 MART 2011 PA ZAR TE SÝ

MU�’TA MERYEM OLMAK, MEHMET ALTAN, ETK�LE��M YAYINLARI, 160 SAYFA, 9 TL

Mu�’ta Meryem Olmak, Mehmet Tuncel’in Mehmet Altan’la yapt�� uzun söyle�iden olu�an bir kitap. Kürt sorununun tart��ld�� bu nehir söyle�ide “bölünme psikolojisi” ve PKK’n�n varl��n� tan�ma biçimleri, iki hassas nokta olarak öne ç�k�yor.

Bar��a uzanan yolSüleyman Alptekin, 1997 y�l�nda Banglade�’teki Türk kolejinde ö�ret-menlik yaparken kaza ge-çirerek bir aya��n� kaybet-

mi�ti. Süleyman ö�retmen, Türkiye’ye döndü�ünde Fethullah Gülen Hocae-fendi de kendisini hastanede ziyaret et-mi� ve aln�ndan öpüp “Baz�lar�na �e-hitlik, baz�lar�na gazilik lütfeder Allah” demi�ti. Niyazi Sanl�’n�n bir vefa örne-�i olarak kaleme ald�� Duru Bir Gönül / Bir E�itim Fedaisi Süleyman Alptekin, as-r�m�z�n yüz ak� olan bir destan�n gerçek kahramanlar�ndan birinin hikâyesi. Sü-leyman ö�retmenin serüveni, denizden haber veren bir damla gibi.

Peygamberler ve onlar�n mirasç�lar� olan din âlim-leri ço�u kez ya�ad�klar� dönemde tam olarak idrak edilememi�. Bilinmeyen

Dahi, Prof. Dr. Ahmet Akgündüz’ün k�ymeti idrak edilememi� �ahsiyetlerin günümüzdeki örne�i oldu�una inand�� Bediüazzaman Said Nursi hakk�nda yazd�klar�n� bir araya getiriyor.Kitap, Bediüzzaman’�n neden yanl�� tan�nd��ndan, �slâm dünyas�ndaki kim-lik problemlerine getirdi�i çözüme, Risale-i Nur hareketinin tarikat m� cemaat mi oldu�u meselesine kadar geni� bir alanda seyrediyor.

Tarihe farkl� aç�lardan bakmay� sa�layacak bilgi yüklü kitaplar�yla dikkat çeken Dr. Ramazan Balc�, bu kez “asr�n yaln�z adam�

Abdülhamid Han’a yap�lan suikastler”i ele al�yor. Abdülhamid’in �ahs�nda Os-manl� Devleti’ne kar�� harekete geçen Ali Suavi çetesi, Kleanti Skaliyeri çete-si, Konstantin çetesi ve Y�ld�z suikasti-ni düzenleyen Ermeni çetesi üyelerinin sorgulama kay�tlar�n�n yer ald�� kitap-taki istihbarat örnekleri, dönemin çok tart��lan ha� ye te�kilat�n�n çal��malar� hakk�nda da ipuçlar� bar�nd�r�yor.

Bilge tarihçi Ziya Nur Ak-sun, III. Selim, IV. Mus-tafa, II. Mahmud ve Abdülmecid’in yozla�ma, yenile�me ve de�i�im k�s-

kac�ndaki trajik hikâyelerini ve ya�ad�kla-r� dönemde meydana gelen olaylar� anla-t�yor. Bugün önümüze problem diye geti-rilen hemen her konu, III. Selim’den beri de�i�memi�. Üstelik bu konular� problem olarak ortaya sunanlar ve sunu� tarzlar� da pek farkl� de�il. Sadece terminoloji ve kavramlar farkl�. Bu oyunu fark eden Ziya Nur Aksun, tarihi gerçekleri ortaya koya-rak yeni nesilleri ikaz etmeye çal��yor.

Polisiye yazar� Ahmet Ümit’in 1989’da yay�m-lad�� iir kitab� Soka��n Zulas�, yeniden yay�m-land�. Ümit’in �iirlerini

bir araya getiren kitap, yazar�n ilk ki-tab� olmas� aç�s�ndan önemli. En son Bab-� Esrar ve �stanbul Hat�ras� roman-lar�na imza atan yazar�n �iir kitab�n-da, sayfa aralar�na ‘sevilmesi dü�ünü-len’ birkaç dize de okur için yerle�tiril-mi�: “�üpheyle dü�ledim hiçbir ölüm-lünün/ dü�lemeye cesaret edemeyece-�i dü�leri;/ Ama sürekliydi sessizlik ve dura�anl�k yan�t vermedi.”

Felsefe tarihindeki önem-li � lozo� ar�n dü�üncele-rine getirdi�i aç�mlama-larla bilinen Frans�z � -lozof Gilles Deleuze’ün

(1925-1995) felsefe tarihi okumalar�n-da Nietzsche ve Felsefe’nin yeri, özellik-le diyalekti�e kar�� giri�ilen kavga ba-k�m�ndan çok önemlidir. Deluze ese-rinde, tepkisel insan�, ona özgü duy-gu tipleri olan h�nc� ve onun daha da geli�mi�, içselle�mi� biçimi olan vicdan azab�n� Nietzsche’nin nas�l if�a etti�i-ni gözler önüne seriyor. Be� bölümden olu�an kitap ‘Trajik Olan’la ba�l�yor.

Adnan Menderes, yak�n ta-rihin üzerinde en çok ko-nu�ulan isimlerinden biri. Ayn� zamanda da Cumhu-riyet tarihinin serbest se-

çimle kesintisiz en uzun süre görev yapan ba�bakan�. �dam�n�n üzerinden yar�m as�r geçmesine ra�men Menderes, hâlâ gün-deme geliyor ve halk taraf�ndan çok sevi-liyorsa sosyolojik, idari ve siyasi aç�dan al�-nacak çok ders var demektir. �erif Demir, Türk siyasetinin bu unutulmaz �ahsiyeti-nin hayat�n� ayr�nt�l� olarak anlat�yor. Ki-tap, Menderes’in biyogra� si ve siyasi haya-t�n�n tamam� üzerine yap�lm�� bir çal��ma.

E�itim destan�n�n bir kahraman�

Bediüzzaman’�n dehas�

Abdülhamid ve suikastçiler

Aksun’dan tarih dersleriAhmet Ümit’in ilk kitab� Deleuze’ün gözünden Nietzsche Menderes neden seviliyor?

DURU B�R GÖNÜL, N�YAZ� SANLI, KAYNAK YAYINLARI, 110 SAYFA, 4,90 TL

B�L�NMEYEN B�R DAH�, PROF. DR. AHMET AKGÜNDÜZ, B�LGE, 255 SAYFA, 9.9 TL

ÇETELER�N HEDEF�NDEK� ABDÜLHAM�D, DR. RAMAZAN BALCI, BABIAL�, 196 SAYFA, 13 TL

DÖRT MUZDAR�P PAD��AH, Z�YA NUR AKSUN, ÖTÜKEN, 496 SAYFA, 30TL

SOKA�IN ZULASI, AHMET ÜM�T, EVEREST K�TAP, 87 SAYFA, 10 TL

N�ETZSCHE VE FELSEFE, G. DELEUZE, ÇEV.: F. TAYLAN, NORGUNK, 256 SAYFA, 20 TL

TÜRK S�YAS� TAR�H�NDE ADNAN MENDERES, �.DEM�R, PARAF, 672 SAYFA, 28 TL

�FO

TO�R

AF: Z

AMAN

, HÜ

SEY�

N S

ARI

Mehmet Altan

“

ÖYKÜ

ünlük hayatta ya�ad��m�z ço�u �eyi, belki üzerinden

bir saat bile geçmeden unu-tup gidiyoruz. B�rakal�m küçük ayr�nt�-lar�, hayat memat derecesindekiler bile unutkanl�k canavar�na yenik dü�üyor. �emsettin Yapar’�n öyküleri bir bak�ma bunun tam tersini yap�yor. Gündelik ha-yattan kesitleri ba�ar�l� bir �ekilde sunu-yor okuyucusuna. Bazen bir selam, bazen bir kar��la�ma, bazen de bir melodi yaza-r�n hikâyesinin öznesi oluyor. �emsettin Yapar hikâyelerini tamamen hayali �eyler ve ki�iler üzerine de�il, ya�ananlar�n, ya-�ayanlar�n üzerine kuruyor. Gönül Atölyesi kitab�yla tan�d��-m�z yazar, geçti�imiz günlerde Kalp Atlas� isimli yeni kitab�n� okuyucuy-la bulu�turdu. Asl�nda takipçileri onun hikâyelerine Ku�luk Vakti ve Ya�mur dergilerinden a�ina. Yazar ayr�ca Ya�-mur dergisinde Ahmet Erdem Söze-ri müstear�yla da hikâye üzerine mek-tuplar yaz�yor. Gönül Atölyesi kitab�nda kahraman� Engin’in ruhsal olgunla�ma-s�nda döndü�ü dönemeçleri, ç�kt�� yo-ku�lar� ve bunlar�n dinamiklerini anla-tan yazar yeni kitab�nda okuru birçok farkl� karakterle tan��t�r�yor.

‘SICAK’ KARAKTERLER�emsettin Yapar’�n hikâyelerinde ilk dikkat çeken �ey anlatt�� karakterlerin s�cakl��. Okura “ben bu insanlar� bir yerde gördüm ya da daha dün böyle biriyle kar��la�t�m” dedirten bir s�cak-l�k bu. Asl�nda ço�u ideal insan tipi-nin tarifi olan bu ki�iler, ayn� zaman-da içimizden birileri. Yani ula��lmaz ve hayali de�il, yan�m�zda, yak�n�m�z-da olan insanlar. Yazar karakterlerini bize ço�u zaman gözden kaç�rd��-m�z ayr�nt�larla anlat�yor ve onlar�n

yan�m�zda, yak�n�m�zda oldu�unu hissettiriyor. Bazen bir Anadolu kasa-bas�nda bazen de bir metropolde ya-�ayan bu karakterlerin ortak noktas�, “ya�atmak için ya�amak” düsturunu benimsemi� olmalar�. Ama bu erdem-li ve büyük dü�ünce dokunulmaz fi-gürlerle de�il, bazen yard�m toplayan üniversiteli gençle ya da köylü Gülda-ne ana ile okura anlat�l�yor. �emsettin Yapar öykülerinde, oku-yucunun belle�inde canlanan mekân tasvirleri yap�yor. Okuyan� o mekân�n içine çekiyor ve hikâye kahraman�-n�n yan� ba��ndaym�� hissini veriyor. Hikâyelerine mekân olarak seçti�i yer-ler de karakterleri gibi s�cak. Hemen hepimizin bildi�i, gündelik hayatta var olan mekânlar. Yazar�n yapt�� tasvir-ler de okuyucuyu hikâyenin içine çe-kiyor. Bazen bir anne ile o�lunun göz

göze gelmesi, bazen dinlenen bir mü-zi�in ak�ldaki soru i�aretlerini kald�r-mas�, bazen de yard�m amaçl� topla-nan bir deri ile karakterin bütünle�me-si ilk akla gelenlerden. �emsettin Yapar öyküsünün s�cak-l��n�n di�er bir nedeni de yazar�n kul-land�� dil. Yapar öykülerinde temiz ve ba�ar�l� bir Türkçe kullan�yor. Bu dili yerel söyleyi�lerle ve deyimlerle zen-ginle�tiriyor. Renkli s�fatlar�yla süsle-di�i öykü dilinde, ölçülü bir �ekilde ar-goyu da kullan�yor. Ancak bu argo so-kakta duydu�umuz söyleyi�lerden çok farkl�. Daha çok yerel söyleyi�lerde öne ç�kan kelimeler anlat�m gücünü art�r�-yor ve okuru gülümsetiyor. Metinler-deki dil i�çili�i de gözlerden kaçm�yor. Kullan�lan etkili dil en çok betimleme-lerde gösteriyor kendini.

HAYATIN TA KEND�S�Yazar hikâyelerinde kulland�� me-taforlarla okuru zaman zaman kendi dünyas�nda bir seyahate ç�kar�yor. Ba-zen bir kelebekle bazen de sald�rgan bir köpekle okuyucuyu dü�ünmeye sevk ediyor. Bir anlamda okuyucuya ayna tutuyor. Özetle diyebiliriz ki �em-settin Yapar’�n hikâyelerinde temel kay-nak hayat�n ta kendisi. Yazar da zaten hayattan beslenmeyen metinlerin ya-�ama �ans� olmad��n� dü�ünüyor. Kalp Atlas� kayna��n� hayattan alan ancak s�radanla�mayan, unutulmayan ve her an s�cak kalabilen olaylar�n öyküleri. Çünkü bu öykülerin kahramanlar� ha-yat� daha güzel k�lmak için çabalayan ve dünyan�n daha güzel bir yer olmas� için çal��an gönül erleri. Tabi sadece onlar de�il; onlara kucak açan, yard�m eden, güvenen Anadolu insan�. Kalp Atlas� okura ço�u zaman s�radan sayd�� ve unuttu�u detaylar�n asl�nda hayat�n ta kendisi oldu�unu hat�rlatan bir kitap.

AL� PEKTA�

41

KÝ TAP ZA MA NI 7 MART 2011 PA ZAR TE SÝ

KALP ATLASI, �EMSETT�N YAPAR, SÜTUN YAYINLARI, 88 SAYFA, 4.5 TL

Gönül Atölyesi kitab�yla tan�d��m�z �emsettin Yapar, geçti�imiz günlerde Kalp Atlas� isimli yeni eserini okuyucuyla bulu�turdu. Yazar, hikâyelerini tamamen hayali olgular ve ki�iler üzerine de�il, ya�ananlar�n, ya�ayanlar�n üzerine kuruyor.

Temiz kalpler atlas�Cemal U�ak’�n 1997-2008 y�llar� aras�nda çe-�itli gazete ve dergiler-de yay�mlanan yaz�la-r� bir araya geldi. Kitap-

ta, U�ak’�n kültürler aras� diyalog top-lant�lar� vesilesi ile gitti�i ülkelerde hizmet eden ‘E�itim Gönüllüleri’nin hikâyeleri yer al�yor. U�ak, Uluslara-ras� Türkçe Olimpiyatlar�’ndan yurt-d��nda e�itim veren Türk okullar�-na, Sydney’deki Mara� dondurma-c�s�ndan Lazio Center’da Vakf�ke-bir ekme�i yapan Karadenizliye geni� bir yelpazede, E�itim Gönüllüleri’nin ‘destanî hizmetleri’ni anlat�yor.

Mustafa Uslu’nun Unutulmaz M�sralar adl� güldestesinin geni�letilmi� ikinci bas�m� yap�ld�. Kitapta yer alan m�sralar�n her biri,

Divan �airi Koca Râg�p Pa�a’n�n “E�er maksud eserse m�sra-i berceste kâfîdir.” sözünü do�rular nitelikte. Bâki’nin me�hur m�sra�nda söyledi�i gibi, ‘bâki kalan bu kubbede ho� sadâ’lardan derlenmi� kitapta, Divan edebiyat�n�n ustalar� �eyhî, Baki, Fuzûlî, Nef’î, Nedim ile Halk edebiyat�ndan, Köro�lu, Karacao�lan, Â��k Veysel gibi �airlerin unutulmaz m�sralar� bir araya getirilmi�. Kitapta, Tanzimat ve Cumhuriyet dönemi �iirinden m�sralar da yer al�yor.

“‘�bn Haldun bir ilim �ehridir ki, ilimler ve âlimler co�rafyas�nda bilmeyeni yoktur.’ Fakat bu �ehrin koordinatlar� hususunda

rivâyetler çoktur. Öyle ki her kim eline bir hokka al�p mürekkebe bat�rsa ve �bn Haldun’u yazsa, o dakika, bu âbide âlim, Kaf Da��’n�n ard�na dü�er. Art�k ara ki bulas�n, ne o âlimi, ne �bn Haldun’u...” Bu sat�rlar kitab�n arka kapak yaz�s�ndan ve �bn Haldun hakk�nda yaz�lan tüm eserlere iddial� bir yakla��m. Kitab�n yazar� Ümit Hassan “Elinizdeki kitap i�te bu nâk�s bilgilerin yoldan ç�karan bu k�lavuzlar�na bir cevap, bir k�yas, bir nispettir.” diyor.

Akdenizdeki Çöl, �spanyal� Federico Garcia Lorca ile �ranl� Sohrab Sepehri’yi bulu�turuyor. �iirleri Türkçede yeniden söyley-

en Faysal Soysal, ‘iki yaln�z’ olarak niteledi�i �airleri bir araya getiri� sebebi ikisinin de ‘sinema’ya dolayl� yoldan kazand�rm�� olduklar� �iirsellik: “Bu iki �air, sürekli bir yolculu�u, sonsuzlu�a yolculu�u arzu edip onu tasvir etmeye çal��t�lar. Bu sonsuzlk duygusu Lorca’da Akdeniz iklimi, deniz, rüzgar ve gemilerle kendini gösterirken Sepehri’de çöl iklimi, yollar, çal�l�klar, dereler ve mevsimlerin sarho�lu�u ile kar��m�za ç�kar.”

Sabri Orman’�n kaleme ald�� ktisat, Tarih ve Toplum adl� kitap, yazar�n ‘�slam Dünyas�’nda �ktisadî Dü�üncenin

Geli�imi’ konulu ara�t�rma projesi çevresinde geli�en çal��malardan olu�uyor. Yazar�n çe�itli yerlerde kitap-la ayn� ba�l�k alt�nda yay�mlanan ve biraz� da yeni yaz�lar�n� bir araya getiren kitapta, be� k�s�m ve on iki bölüm bulunuyor. Tarih felsefesinden, modernle�me meselesine, yeni bir tarih tasavvurundan kredi ve faize kadar pek çok konu hakk�nda doyu-rucu bilgilere ula�mak mümkün.

Allahuekber �ehitleri, Sar�kam��’ta ya�ananlar�, anlat�yor. Balkan Sava��’n� atlatan Onuncu Kolordu, Allahuekber Da�� karlar�na

gömülüp kalm��t�. Harekât plân�na göre 9. Kolordu Sar�kam�� Da�lar�’n�, 10. Kolordu ise Allahuekber Da�lar�’n� a�arak Ruslar� Sar�kam��’ta ku�at�p imha edecekti. Amaç Ruslar�n eline y�llar önce geçmi� olan Kars, Ardahan ve Sar�kam��’� kurtar�p Kafkaslara sarkmak, böylece Rus ordusunu üzerimize çekip Alman ordular�na yard�mc� olmakt�. Ama sava� haz�rl�klar� tam yap�lmadan Türk askeri cepheye sürülmü�tü.

Bir Nokta dergisi, kendi öykücü ve �airlerinin kitaplar�n� yay�mlamaya devam ediyor. �stanbul Yay�nlar� aras�nda Bir Nokta

Kitapl� ba�l�� alt�nda ç�kan Handan A. Y�ld�z’�n öykü kitab� bunlardan bir tanesi. 16 Temmuz 1999 ad�n� ta��yan kitapta, Y�ld�z’�n Cam Koridor, Hidayetten Öldü, Çarpma I, Çarpma II, Dilek Kipi, K�r�nt�, Ödül Töreni, Vapur, Ev Ödevi, Drama, Yoku� ve Ölüme Bölünebilenler adl� hikâyeleri yer al�yor. Y�ld�z, kimi zaman hastane koridorlar�nda dola��yor hikâyelerinde, bazen kar�kocan�n hayat�na odaklan�yor. Genelde içinde insan olan öyküler anlat�yor, sade ve tad�nda.

E�itim gönüllülerinin serüveni

�iirimizin unutulmaz m�sralar�

�ddial� bir �bn Haldun kitab�

�ki �airin ortak dünyas� �slam’da iktisad�n tarihi Da�lar �ehit an�t� Hayat�n içinden öyküler

YAZILASI DESTANLAR, CEMAL U�AK KAYNAK YAYINLARI, 142 SAYFA 5.9 TL

UNUTULMAZ MISRALAR, MUSTAFA USLU YA�MUR YAYINLARI, 272 SAYFA, 10 TL

�BN HALDUN METODU VE S�YASET TEOR�S�ÜM�T HASSAN, DO�U BATI, 350 SAYFA, 25 TL

AKDEN�ZDEK� ÇÖL, SEPEHR� & LORCA, ÇEV.: F. SOYSAL, BALKON YAY., 152 SAYFA, 12 TL

�KT�SAT, TAR�H VE TOPLUM, SABR� ORMAN, KÜRE YAYINLARI, 381 SAYFA, 20 TL

ALLAHUEKBER �EHITLERI, ALPER ERZURUMLU, 232 SAYFA, 12 TL

16 TEMMUZ 1999, HANDAN A. YILDIZ, B�R NOKTA K�TAPLI�I, 118 SAYFA

GFO

TO�R

AF: Z

AMAN

, MEH

MET

AL�

POY

RAZ

endeniz fakiyr-i pür taksiyr, tam da

o esnada imambay�ld�n�n patl�canlar�n� tavada k�zartmakta iken Kondurac� Faruk biladerim ise eli i�te gözü oyna�ta kabilinden bir yandan marol salatas� ile u�ra�ayor, diyger taraftan pür dikkat acans� dinleyor, -Yahu Recai Bey, Hüsnü Mübarek’den sonra Kadda� ’nin de vaziyeti vaziyet de�ildir. Siz bunlara vaktiyle va’z ü nasiyhat etmemi� miydiniz. ��te Saddam’�n ak�beti de meydan-da. Ne olacak bu Arab memle-ketlerinin hâli? Efendim esasen imambay�ld� me�akkatli yemektir; üç saat bir yeme�e sarf-� mesai ettikten sonra oturup yar�m saatte tüketmekli�i ziyandan sayar�m fekat Faruk’un can� isteyince akan sular durur. Mübarek k�zg�n ya� cozurday�p elimi aya��m� yakay-or... Bir �ey demedim; � lvaki beynelmilel siyaset ile bil� il o�ra�t��m zamanlarda ben bunlara lâz�m geleni söylemi�, bir tak�m tembihatta bulunmu� idim fekat her kab kendi istiâb�nca dolayor. Saddam netekim, istidadl� bir adamd�; hatta burac�klarlarda bir yerlere derc etmi� idim, geçmi� zaman tebdil k�yafet ile buralara kadar gelip �ahsan benim ile bizzat mülak�y olmu�dur kendileri. Lâz�m geleni söylemi�izdir, “Yahu, bu ahali emanetullaht�r; ho� tutunuz; bu mevkiiler mans�plar ise Allah’�n bir belâs� olub cehennemin nâr�ndan bir tutam ate�tir, uyan�k olunuz. Kibirlenmeyiniz, ahaliye zul-metmeyiniz, yoksullar� gözetiniz ve hepsinden mühimmi sizden daha merhametli, daha ehil birilerini buup hemen bu iktidar ate�ini onlar�n kuca��na b�rak�n�z...” Ben bak�n�z burada netekim öyle dememi�im de, iktidara dört elle yap��unuz, size yetmemi� gibi çolu�unuzu çocu�unuzu padi�ah ilan ettirünüz demi�im gibi bir kulaklar�ndan girip ötekinden ç�kayor. Faruk benim bizzat ne içerde

ne ta�ralarda siyasetten taharet mevkiinde oldu�umu biliyor, yine de �srar edeyor, niyeti ben öfkelendirmek... -Bu kadar �imali Afrikal� Müslüman nüfus bir olup bir Recai ç�karamad�lar aralar�ndan; yaz�k, üzülüyorum do�rusu... G�rtlak dokuz bo�um, Faruk’a diyemeyorum ki, “A benim efendim, koca bir Türk milleti ba�r�ndan bir Recai olsun ç�kard� ise, aceba onun kadr ü k�ymetini bilmi� midir?” Lâkin söyleyemem; zirâ böyük adam olmak demek, “Ben böyük adam�m, benim kadr ü k�ymetini biliniz” diye cemiyete kar�� her daim alacakl� gibi dur-mak de�ildir, bilakis alçakgönüllülük gösterip, topra�a yak�n durmakt�r. Bütün dâvâ mal-mülk, �öhret veya benlik kazanmak idiyse vaktiyle biz çok �ükür, o derelerin kenar�na kadar gelüb, bir yudum su bile içmeye tâlib olmayarak dönüb gitmi�izdir ki, bunlar�n bir k�sm�n� esasen daha evvelce derc ettim idi; derc etmediklerimi bilmenize ise hâcet yoktur; esasen haberdar olsa idiniz uyku-tüne�iniz açar, bûhuzur olur idiniz. Cemiyet eyidir ho�dur yakin her�eyi bilmesi gerekmez; bilse de deh�ete kapulur. Meselâ istese idim vaktiyle Kral Faruk nâm�yla an�lan �ah�stan sonra M�s�r mülküne yeni sultan olmakl��m bir i�aretime bakar idi ve ço�unuz o zemanlar hay-atta de�il idiniz; i�te bu hisler ile ate�in alt�n� k�sar iken Faruk da salatay� bitirdi, -Ne o Recai Bey, bugün pek tad�n�z yok galiba? deyu sata�ayor. -Sen Kral Faruk’u tan�r m�yd�n Faruk dedim. -Tan�maz m�y�m; her sabah aynada gözgöze geliyoruz dey-ince makaralar� koyuverdik fekat yanar�m yanar�m da Kadda� ’ye etti�im vaz ü nasiha-tin bo�a gitti�ine yanar�m ey azizler. En iyisi sizler hâlinize �ükrediniz; “Az�c�k a��m, a�r�s�z ba��m” vecizesi büyük bir nim-ete i�aret edeyor. S�radan olmak gibi büyük nimet yokdur efendiler; kadrini bilelim.

G�rtlak dokuz bo�um, Faruk’a diyemeyorum ki, “A benim efendim, koca bir Türk milleti ba�r�ndan bir Recai olsun ç�kard� ise, aceba onun kadr ü k�ymetini bilmi� midir?” Lâkin söyleyemem; zirâ böyük adam olmak demek, “Ben böyük adam�m, benim kadr ü k�ymetini biliniz” diye cemi-yete kar�� her daim alacakl� gibi durmak de�ildir.

Ce He Pe’nin reis-i umûmîsi K�l�çdaro�lu Kemal Bey, bir Te Ve poro�ram�na misafir olmu� ve o poro�ramda, Türkçenin ehemmiyetini iyzah ederk-en, ‘Türkçe ses bayra��m�zd�r’ demi�. Poro�ram� yapan zât da, bunu K�l�çdaro�lu Bey’in ‘güzel bir söylem’i olarakdan k�ymetlendireyor!

Hebennekalara,‘Bidon Kafal�’lara ve ‘Ses Bayra��m’a dair

B

S�radanl��n ne büyük nimet oldu�u hakk�ndad�r

RE CAÝ GÜL LAP DAN

�RFAN KÜLYUTMAZ

42

7 MART 2011 PA ZAR TE SÝKÝ TAP ZA MA NI USTA GÖZÜYLE

ân�mdan muazzez kaarilerim, nas�ls�n�z,

eyi misiniz, eyi olman�-z� Cenab-� Rabb’ül Alemîynden dileyerekden lak�rd�ma ba�layorum. Efendim, bu memleketde ahmaklar�n mevcudunun peyâpey tezâyüd etdi�ini, bilmeyorum, tas-rihe lüzûm var m�d�r? Yaln�z bunlar, bilhassa ‘bidon kafal�’ beyaz Türkler aras�ndan ç�kmak-tad�r- ki, mecmû’lar� yüzde 40 civar�ndad�r. Esasen ‘bidon kafal�lar’�n betahsis beyaz Türkler beyninde zuhur etdi�ini her gün ziyâdesiyle mü�ahade edeyoruz. Hattâ bunlardan hebenneka olan-lar�n dahi, üniversitelerimizde yüksek idarî makamlara terfi’ etti-rildiklerine �ahid oldu�umuz bir acîyb devirdeyiz. Rabbim bizi bu neviden hebennekalara (sülâsîsi: HBK) muhatab olmakdan masûn k�ls�n, âmin!

BU KADAR CEHALET TAHS�LLE MÜMK�ND�REfendim, as�l mes’ele hiç �übhe-siz, bu memleketde ahmakl��n, bilhassa ‘beyaz Türkler’in mümey-yiz vasf� oldu�unun idrakinde bulunulmam�� olmas�d�r. Üç be� hâdnâ�inas ç�k�b da ‘bidon kafal�-lar’ deye bir lak�rd� iycâd ile bunu, memleketin hüsnüniyyet ve hüsnüahlâk sahibi olub temyiz kudretine bihakk�n mâlik bulunan insanlar�na �tlâk etdiler deye susup oturacak m�y�z? Elbetde, hay�r! Merhum Sakall� Celâl a�a-beyimiz, o me�hur, ‘bu kadar cehalet ancak tahsil ile mümkin-dir’ derken, i�te bu neviden ‘bidon kafal�lar’a i�aret etmi� de�il mi idi? Bunlar kendi gözlerindeki merte�i görmeyib milletin k�sm-� küllîsine hakaret z�mn�nda bu lak�rd�lar� iycad edenlerdir. Ve bu s�fatlar, hakiykat-i hâlde, bizzat sahiblerine aittir; - yani, as�l ‘bidon kafal�lar’ onlard�r! Efendim, �indi bir diger bahse geçeyorum. Geçenlerde Hilmi Bey karda��m o�rad� idi. Bermutad koltu�unun alt�nda kazatalar! Bu kazatalardan birinin sahifalar�n� aç�p önüme koydu ve ‘buna ne buyrulur, �rfan Bey?’ deyerekden k�s k�s gülmeye ba�lad�. Efendim, mevzu �u: Ce He Pe’nin reis-i umûmîsi K�l�çdaro�lu Kemal Bey, bir Te Ve poro�ram�na misafir olmu� ve o poro�ramda,

Türkçenin ehemmiyetini iyzah ederken, ‘Türkçe ses bayra��m�z-d�r’ demi�. Poro�ram� yapan zât da, bunu K�l�çdaro�lu Bey’in ‘güzel bir söylem’i olarakdan k�y-metlendireyor! Eh, bu sat�rlar� k�raat edince bendeniz de gülmeye ba�lad�m ve elbetde Faz�l Hüsnü Da�larca’y� derhaat�r etdim. Malûmunuz, ‘Türkçem benim ses bayra��m’ m�sra�-� bercestesi, Faz�l Hüsnü Da�larca üstâda aitdir. Lakin ne Kemal Bey ne de o poro�ram� yapan zât, üstâd�n ismini verme-diler, dolay�s�yla da bu lak�rd�, sanki Kemal Bey’e aitmi� intiba� hâs�l oldu… Bunu k�raat etdikten sonra Hilmi Bey karda��ma dönüp, “‘ne beis var,’ dedim. Baz� m�sra�lar, mirî mal hususiyyetine sahibdirler. ‘Türkçem benim ses bayra��m’ da vars�n öyle olsun! Lakin bu, Da�larca’y� memnun eder mi idi, onu bilemem…” O Te Ve mülâkat�nda K�l�çdaro�lu Kemal Bey ne kadar dindar oldu�unu isbat z�mn�nda �öyle demi�;-okuyal�m: ‘Herkes gibi ben de ak�am yatarken dua ediyorum. Allah’� ça��r�p yard�m istiyorum’. Fekat hemen arkas�ndan da �unu ilâve edeyor: ‘�nançlar�n siyasete âlet edilmesi son derece tehlikeli…’

O NE B�Ç�M LAKIRDI ÖYLE?Pek eyi de, mühim bir siyasî hüviyyeti olan bir zât�n, ‘herkes gibi ben de ak�am yatarken dua ediyorum. Allah’� ça��r�p ( O ne biçim lak�rd� böyle? Hâ�â, sümme hâ�â! �.K) yard�m istiyorum’ demesi, bizzat dini siyasete âlet etmi� olmak mânâs�n� tazammun etmeyor mu? �indi Kemal Bey’e sesleneyorum: ‘A muhterem efen-dim, siz hiç �smet Pa�a’n�n bu neviden lak�rd�lar sarf etdi�ine �ahid oldunuz mu? �smet Pa�a’n�n fevkalade dindar bir �ah-siyet olmakla beraber, bu gibi mevzularda asla ve kat’a konu�-mad��n� bilmez misiniz?’ Efendim, bu ay da bu kadar. Telâk�y gelecek aya in�allah. O vakde kadar zât�n�za ho�ça bak�-n�z, Rabb’ime emanet olunuz, muazzez kaarilerim: Au Revoir, canlar�m benim…

C

Kitap Zamanı

Documents