Şanlıurfa Sanayisinin Yeniden Yapılandırılması Projesi Kahvaltılık Tahıl Üretimi Fizibilite Etüdü Son Teslim Tarihi: 15 Eylül 2010 Bileşen İş Geliştirme Hizmetleri Faaliyet İlgili paydaşlarla, ekipman sağlayıcıları, kahvaltılık tahıl üretim hatları üreticileri ile görüşmeler Kahvaltılık tahıl ve teknolojisi konusunda araştırma yapılması Metodolojinin geliştirilmesi Ekipman teklifleri alınması Analizlerin yapılması Amaç Kahvaltılık tahıl üretimi Fizibilite etüdünün Şanlıurfa koşullarına uygun olarak hazırlanması Yazar Baki Murat TOP Ziraat Y. Müh. Şanlıurfa Sanayisinin Yeniden Yapılandırılması Projesi Avrupa Birliği (AB) Finansmanı ile Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından yürütülen bir teknik yardım projesidir. İhale Makamı, Merkezi Finans ve İhale Birimi (MFİB) olup projenin faydalanıcısı Sanayi ve Ticaret Bakanlığıdır (STB).
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Şanlıurfa Sanayisinin Yeniden Yapılandırılması Projesi
Kahvaltılık Tahıl Üretimi Fizibilite Etüdü Son Teslim Tarihi: 15 Eylül 2010
Bileşen İş Geliştirme Hizmetleri
Faaliyet İlgili paydaşlarla, ekipman sağlayıcıları, kahvaltılık tahıl üretim hatları üreticileri ile görüşmeler
Kahvaltılık tahıl ve teknolojisi konusunda araştırma yapılması
Metodolojinin geliştirilmesi
Ekipman teklifleri alınması
Analizlerin yapılması
Amaç Kahvaltılık tahıl üretimi Fizibilite etüdünün Şanlıurfa koşullarına uygun olarak hazırlanması
Yazar Baki Murat TOP Ziraat Y. Müh.
Şanlıurfa Sanayisinin Yeniden Yapılandırılması Projesi Avrupa Birliği (AB) Finansmanı ile Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) tarafından yürütülen bir teknik yardım projesidir. İhale Makamı, Merkezi Finans ve İhale Birimi (MFİB) olup projenin faydalanıcısı Sanayi ve Ticaret Bakanlığıdır (STB).
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 2
8.3.9 Net Bugünkü Değer ................................................................................ 115
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 5
8.3.10 Başabaş noktası .................................................................................. 115
9 SONUÇ VE ÖNERİLER ......................................................................................... 118
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 6
1 YÖNETİCİ ÖZETİ
Uzmanlar, yeteri miktarda tahıl tanelerinin tüketilmesinin büyüme ve bakım için gerekli
olan özellikli amino grup asitlerin hepsini karşılayabileceğini söylemektedirler. Et ve süt
ürünleri kadar olmasa da sahip oldukları proteinlerle de tahıl taneleri genel olarak
insanların protein ihtiyaçlarının karşılayacak önemli besin kaynaklarıdırlar. Bu olguları
destekler şekilde insanlar yüzlerce yıldır diyetlerine et, balık ve süt gibi hayvansal protein
kaynaklarının yanında önemli bir protein kaynağı olarak tahılları da tüketmektedirler.
Kahvaltılık tahılların üretimi esnasında protein miktarının azalmaması veya proteinlerin
zarar görmemesi kaydıyla kahvaltılık tahılların da doğal tahıl taneleri gibi benzer katkıyı
sağladığı düşünülmektedir.
Pazar Analistleri, gelişmiş ülkelerdeki üreticiler için kadın ve çocukların kahvaltılık tahıl
üretimi için en önemli ve ümit verici pazarları oluşturduklarını söylemektedirler. Kadın
tüketiciler genellikle cinsiyete özgü diyet / beslenme (örneğin, folik asit, kalsiyum ve
demir içeren ürünler), ihtiyaçlarını karşılayan ürünler üzerinde yoğunlaşırken çocuklar
onları cezb edici tatlara, şekillere sahip ve yemesi eğlenceli olmasının yanında sağlıklı
olan tahıl ürünlerine ilgi göstermektedirler.
Türkiye’de geleneksel olarak kahvaltı, peynir, zeytin, reçel gibi yiyeceklerle yapılır. Fakat
özellikle son iki on yılda buğday ve mısır gevrekleri ya da diğer tür kahvaltılık tahıl
ürünleri de sofralarda görünmeye başlamış ve yavaş yavaş orada kendinlerine bir yer
edinmeye başlamışlardır. Bu ürünlerin çocuklar ve yetişkinlere göre içerik, tat ve şekilde
üretiliyor olabilması benzer bir pazarlama stratejisinin etkinliği nedeniyle tüketimlerini
hızla artırmaktadır.
Türkiye’de bugün kahvaltılık tahıl devlerinin (Nestle, Kellogg’s, General Mills vb.) dışında
bazı küçük yerel firmalarda gelişen kahvaltılık tahıl sektöründe görünmeye
başlamışlardır. Ürün yelpazesinin geniş tutulması ve daha geniş kesimlerin hedef kitleler
içinde düşünülmesi durumunda bu satışların dah da artması sağlanabilinecektir. Hiç
kuşku yok ki kahvaltı alışkanlıklarında olan değişim, pazar stratejilerinin etkisi ile
Türkiye’de bu ürünlerin satışında son yıllarda bir artışın görünmesine neden olmuştur.
Gözlemlenen gelişmeler, bu türden ürünlerin gelecekte tüketiminin daha çok artacağının
işareti olarak değerlendirilebilir.
Uluslararası piyasa araştırma kuruluşu Euromonitor International'in hazırladığı
''Türkiye'de Kahvaltılık Hububatlar Raporu''na göre Türkiye’de kahvaltılık hububatlar
sektörünün 2007 yılında değer olarak yaklaşık % 15 oranında bir büyüme göstererek
değer olarak 64 milyon TL'lik düzeye ulaştığı görünmektedir. Benzer büyüme oranlarının
öngürülmesi durumunda bu rakamın bugün çoktan 100 milyon TL’yi aşmış olabileceği
söylenebilir.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 7
Aynı raporda kahvaltılık tahılların üretim değeri ise 2002 yılında 38,54 milyon YTL olarak
hesaplanmıştır. Kahvaltılık hububat satışlarının 2002/07 arasında yüzde 66,33'lük
büyüme gösterdiği vurgulanan raporda, Türkiye’de çalışan insan sayısındaki artış,
şehirleşmedeki artış, çocuk nüfusunun boyutu ve harcanabilir gelirin artışı gibi
etkenlerden dolayı kahvaltılık hububatların iyi bir potansiyele sahip olduğu ve
tüketimlerinin geleceki yıllarda artmaya devam edeceği öngörüsü yapılmıştır. Hâlihazırda
ki tüketim rakamlarının önemli bir bölümünün ithal ürünlerle karşılandığı gözlendiğinde
çok başarılı bir tanıtım ve pazarlama stratejisiyle piyasaya girecek yerel marka/larla bu
sektörde yatırım yapanların kârlı dönüşümler elde edeceği de ayrıca raporda
vurgulanmıştır.
Bu fizibilite çalışması, gelecekte tüketiminin çok daha artacak olması nedeniyle önemli
bir gıda sektörü olacağı düşünülen kahvaltılık tahıl üretiminin yapılabilirliği üzerine geniş
bir pazar, teknik ve mali analizleri içermektedir.
Urfa’da kurulacak olan kahvaltılık tahıl fabrikasının yılda tam kapasite ile çalıştığında
3.120 ton üretim kapasitesine sahip olacak şekilde bir üretim hattı ile kurulacağı
tasarlanmıştır. Yapılan mali analizler sonucunda ortaya çıkan toplam yatırım tutarı olan
13.403.393 TL’nin, 8.636.958 TL’sini sabit yatırımlar, geriye kalan 4.766.435 TL’si ise
işletme sermayesi ihtiyacı ve işletmeye alma gideri oluşturacaktır 13.403.393 TL tutan
yatırım tutarının tamamı öz kaynaklardan oluşmaktadır. Projenin mali ve ekonomik
değerlendirilmesi sonucunda elde edilen veriler aşağıda özetlenmiştir. Sunulan
sonuçlardan açıkça görüleceği üzere bütünü itibariyle kahvaltılık tahıl üretimi çok etkili
bir reklam stratejisine bağlı olmak üzere kârlı ve verimli bir yatırım olabileceği
düşünülmektedir.
İç Kârlılık Oranı : %28 Sermayenin Kârlılığı : %19,64 Yatırımın Kârlılığı : %19,84 Ekonomik Rantabilite : %30,76 Geri Ödeme Süresi : 2,37 yıl Fayda /Maliyet Oranı : 3,21 Yatırımın NBD : 29.657.906 TL bulunmuştur.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 8
2 GİRİŞ
Türkiye’de artan nüfusun yeterli, dengeli ve sağlıklı beslenmesi, tarımsal üretimin uygun
şekilde değerlendirilmesine bağlıdır. Tarımsal üretimin artan oranda sanayide
değerlendirilerek tüketiciye sunulması için gıda sanayinin yapısının sağlıklı şekilde
geliştiği ve sorunlarının çözüldüğü bir ortamın varlığı önemli görülmektedir. Ülkemizde
sanayileşme yolunda atılan adımların başlangıcında, gıda sanayi işletmeleri önemli yer
almıştır. Ayrıca, Türkiye’de sanayileşme hareketinin ivme kazanmasını sağlayan gıda
sanayi, kalkınma planları ve yıllık programlardaki hedefler doğrultusunda gelişme
göstermiş, kamu kimliğinden zaman içerisinde sıyrılarak özel kesim ağırlıklı bir yapı
haline gelmiş, verimlilik ve karlılığın önem kazandığı bir ortamda ekonominin önemli bir
sektörü olmuştur.
Bu raporda, Türkiye’de oldukça yeni bir gıda sanayi türü olan kahvaltılık tahılların üretimi
konusunda bu ürünleri üreten bir işletmenin yapılabilirliliğinin incelenmesi
amaçlanmıştır. Bu amaçla özellikle dünyadaki başarılı örneklerinden yararlanarak ve
sektörden örneklerle bu gıda konusunun Türkiye’de de kârlı bir yatırıma
dönüştürülmesinin araştırmaları da yapılmıştır. Sektörün analizine yardımcı olacak
araştırmaların ve bilgiler toparlanmış ve rapor içinde sunulmuştur. Sektöre ait bilgilerin
azlığı, bizleri yurtdışında faaliyet gösteren örneklere, raporun hazırlanması sırasında
katkı sağlayabilecek bilim adamlarına, ilgili ya da benzer alanlarda faaliyette bulunan
sanayicilere, uluslararası makine üretici firmalara yöneltmiş ve onlarla yapılan bilgi
alışverişinde oldukça yararlı bilgilerin toparlanmasıyla sonuçlanmıştır.
Geniş bir mali analizi de içeren bu raporda, verilen ekonomik figürlerin kuşkusuz bir çok
unsurun biraraya getirilmesi durumunda benzer şekilde pratikte mümkün olabileceğini
belirtmek gerekmektedir. Sonuçların ekonomik analizlerin öngörüldüğü şekilde
gerçekleşebilmesi birçok dış etkene bağlı olabildiği gibi kuşkusuz yatırımcının bilgisine,
yeteneğine, ilgisine ve hiç kuşku yok ki finansal durumuna bağlı olarak değişebilecektir.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 9
3 FİZİBİLİTE ÇALIŞMASI HAKKINDA
Şanlıurfa’nın sosyal ve ekonomik gelişmesine katkıda bulunacağı yerel paydaşlarca
belirlenen ve ekonomik potansiyele sahip olduğu düşünülen Kahvaltılık Tahıllar
konusunda üretim yapmanın doğru bir karar olup olmadığını araştırmak ve söz konusu
yatırımın yapılabilirlik düzeyini kapsamlı olarak ortaya çıkarmaktır.
Yapılacak fizibilite çalışmaları, söz konusu yatırım alanlarında uzun vadeli işletme
hedeflerinin değerlendirilmesini, uygun proje kapsamı ve masraflarının ve uygulama
sürelerinin belirlenmesine yardımcı olacaktır.
Ayrıca yatırımın uygulanmasında karşılaşılacak masrafların ve zaman çerçevesinin net
görülmesini sağlayacak, yatırımın teknik ve işletme gereksinimleri üzerine sağladığı
bilgiler nedeniyle risklerin analizi ve yönetimini kolaylaştıracak ve yatırım hedeflerinin
gerçekleştirilmesi için uygulanması gereken özellikler ve işlevleri belirlediği için
yatırımdan en yüksek getirinin elde edilmesi stratejilerinin uygulanmasına temel
oluşturacaktır.
Fizibilite çalışmasında, üretiminin yapılabilirliliği konusu pazar, teknik ve finansal
açılardan incelenirken, bu üretim dalında hâlihazırda uygulanan teknolojiler, uygun
değer işletme büyüklüğü, kapasitesi, işletme için gerekli olan kaynakların temin edilme
yolları, pazarın varlığı ve potansiyeli, işletmenin sorunsuz işlemesi için gerekli olan
toplam yatırım tutarı ve işletme giderleri gibi konuları gerçekçi bir biçimde analiz
edecektir. Bütün bu incelemeler sonucunda hazırlanacak fizibilite raporu, potansiyel
yatırımcılara hem söz konusu işletmenin hayata geçirilmesinde izlenmesi gereken yolları
gösterecek hem de onların gerçekçi kararlar almasına yardımcı olacaktır.
Bilindiği üzere fizibilite çalışmaları konusunda üzerinde karar kılınmış tek bir evrensel
model yoktur. Bu nedenle buradaki fizibilite çalışmaları da, üzerinde çalışılan konunun
kendine has özel ihtiyaçlarına göre şekillenecektir. Fizibilite çalışmalarında aşağıdaki
aşamaların gerçekleşmesi amaçlanacaktır.
Problemin/İhtiyacın belirlenmesi: İhtiyaç, genellikle proje süresince elde edilmiş
bilgilerin ve çalışmaların sonucunda ortaya çıkar ve öncelikle proje paydaşları, potansiyel
yatırımcılar, ilgili kurum ve kuruluş yetkilileri ve benzer sanayi üyeleriyle yapılan
görüşmeler sonunda belirlenir (Fizibilite uzmanların projeye katıldığı aşamada ihtiyaç
çoğunlukla belirlenmiştir).
Amacın (fizibilite çalışmalarının hazırlanması) ve o amacı gerçekleştirecek veya
kısıtlayabilecek unsurların belirlenmesi: Bu aşama süresince öncelikle fizibilite
çalışmasından yararlanacak proje paydaşlarıyla, potansiyel yatırımcılarla, ilgili kurum ve
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 10
kuruluş yetkilileriyle ve benzer sanayici üyeleriyle özellikli konulara dönük görüşmeler
yapılır. Yatırımın gerçekleşmesi konusunda ihtiyaç duyulacak sosyal ve ekonomik bilginin
temelini oluşturacak sorulara yanıtlar aranır.
Fizibilite çalışmasına konu olan alanda pazar, teknik, üretim, finansal ve sosyal
açılardan bilgilerin toplanması: Bu aşamalar süresince öncelikle fizibilite çalışmasından
yararlanacak proje paydaşlarıyla ve potansiyel yatırımcılarla görüşmelere ilave olarak,
üretimin gerçekleşebilirliliği açısından mevcut üretim alet ve ekipmanların
sağlayıcılarının araştırılmasına (kapasitelerinin ve ekonomik değerlerin belirlenmesi ve
tekliflerin alınması amacıyla), benzer üretim yapan ulusal ve uluslar arası işletmelerin
tespit edilmesi (internet, sanayi odaları, ilgili kamu ve akademik kuruluşlar, kişisel
görüşmeler, var olan yazılı kaynaklar vs aracılığıyla) ve mümkün olduğu ölçüde
teknolojilerine ve üretimlerine dönük bilgiler toplanmasına çalışılır. Uygun teknolojiler
ve o teknolojilerin (üretim hatlarının) sağlayıcıları araştırılıp hatların kurulumu ve fiyatları
konusunda ilişkiye geçilir.
Yeni ürün için hâlihazırdaki pazar potansiyeli araştırılıp analiz edilir ve olası pazar
stratejileri konusunda bilgi toplanır; problem çıkaracak konuların analizi, açıklığa
kavuşturulması ve çözümlenmesi üzerine değerlendirmeler yapılır.
Üretimde söz konusu olacak hammaddelerin temini konusunda araştırmalar yapılır.
Tesisin kurulması durumunda teknik ve üretim alanlarında gerekli olacak bütün iş
gücünün temini ve ekonomik analizi konusunda çalışmalar yapılacaktır.
Makine, alet, ekipman ve inşaat alanında bilgilerin ve tekliflerin değerlendirilmesi:
Kapasite, fiyat, kalite, yedek parça, zamanlı ve ucuz servis hizmeti gibi ölçüler ışığında
toplanan bilgiler ve teklifler değerlendirilir.
Pazar, sanayi ve bölgeye dair toplanan bilgiler analiz edilir ve fizibilite çalışmasına
uygun duruma getirilir. Aynı şekilde makine, alet ve diğer girdiler için de en uygun üretim
hattının oluşturulması amacıyla değerlendirmeler yapılıp, karar verilir.
Seçilen en uygun bilgi, belge ve teknik değerlendirmeler kullanılarak fizibilite çalışması
oluşturulur.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 11
4 YATIRIMIN DEĞERLENDİRİLMESİ
4.1 Yatırımın Tanıtımı
Dünyada tarımın ilk uygulandığı topraklar üzerine kurulu olan Şanlıurfa, bir yandan 2008-
2012 GAP Elem Planı’ndan yararlanırken, bir yandan da ‘AB, Türkiye Katılım Öncesi Mali
İşbirliği Programı’ kapsamında kurulmakta olan 2. Organize Sanayi Bölgesi ile yerli ve
yabancı yatırımcılar için Türkiye’nin en cazip bölgesi olmayı amaçlıyor. Bu beklentinin en
önemli ölçüsü kuşkusuz, ‘Şanlıurfa Sanayisi’nin Yeniden Yapılandırılmasının AB’nin
doğrudan destek verdiği önemli bir proje olarak değerlendirilmesi ve hâlihazırda
kurulumu devam eden 2. Organize Sanayi Bölgesinin bu proje kapsamında kuruluyor
olmasıdır.
Şanlıurfa özellikle Irak ve Suriye olmak üzere Orta Doğu pazarlarına erişim anlamında
oldukça stratejik bir konumda bulunan bir ilimizdir. İlin sahip olduğu uluslararası
standartlarda kargo havaalanı, kuşkusuz ilde faaliyet gösteren/gösterecek olan firmalara
önemli lojistik avantajlar sunmaktadır. Doğal kaynaklar bakımından (toprak, su, güneş ve
insan) oldukça zengin olan Şanlıurfa, sanayinin yapılanması sırasında belki de en çok
kalifiye eleman konusunda sıkıntı çekmesi beklenebilir. Fakat gerek Harran
Üniversitesi’nin varlığı gerekse şehrin havayolu ile ulaşımının yaygınlaşmasıyla birlikte bu
konuda eksik işgücünün karşılanmasının mümkün olabileceği söylenebilir.
OSB’lerin temel kuruluş nedeninin, sürdürülebilir sanayisel kalkınmanın gelişim
stratejilerinin geliştirilmesi ve şekillendirilmesi olduğu göz önüne alındığında söz konusu
çalışmaların Şanlıurfa’da da benzer yatırımların uygulamaya konulmasının planlandığı da
ortaya çıkmaktadır. Şanlıurfa Sanayisinin Yeniden Yapılandırılması Programı’nın Teknik
Destek Bileşeni bu açıdan, Şanlıurfa’nın sosyo-ekonomik kalkınmasını önemli ölçüde
olumlu etkileyecek yatırımların başlatılmasının da bir aracı olacaktır. Bu durum
bütünleşmiş sanayisel kalkınma planının geliştirilmesini gerektirmektedir. Bu plan,
OSB’de yer verilecek firmaların belirlenmesinin ve seçiminin temelini teşkil edecek ve ilin
ekonomik ve sanayisel kalkınmasına en çok katkıda bulunacak yatırım türlerinin
çekilmesi için yatırım imkânlarının stratejik bir biçimde tanıtılmalarını sağlayacaktır.
Ayrıca, ulusal ve yerel kapasitenin arttırılması oldukça önemlidir. Yerel kapasitenin
arttırılması, projenin olumlu etkilerinin sürdürülebilirliğini garanti altına alırken, ulusal
kapasitenin arttırılması projenin Türkiye’nin diğer bölgelerinde tekrarlanmasına katkıda
bulunacaktır.
Projenin temel hedefine uygun olarak yapılacak kahvaltılık tahılları üreten bir fabrikanın;
özelde Şanlıurfa’nın genelde ise Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin sosyal istikrarının ve
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 12
ekonomik kalkınmasına katkıda bulunarak, Türkiye’de bölgesel farklılıkları azaltması
amacına da uygun bir adım olacaktır.
Son yıllarda her yaştan insanın beslenmesinde önemli bir enerji kaynağı haline gelen
kahvaltılık tahıl ürünleri, tüketime hazır işlenmiş tahıl taneleri olarak tanımlanmaktadır.
Mısır, pirinç, buğday, yulaf ve arpa gibi bölgede potansiyeli olan ürünler, kahvaltılık tahıl
ürünlerinin üretiminde kullanılan başlıca hammaddelerdir.
Kahvaltılık tahıl ürünleri tüketime hazır ve pişirmeye hazır (sıcak tahıllar) olmak üzere iki
gruba ayrılmaktadır. Bir veya birkaç tahıl çeşidinin diğer içerikler ile karışımından
hazırlanan tüketime hazır kahvaltılık tahıl ürünleri daha ileri bir işleme teknolojisi
gerektirmektedir. Ayrıca bu ürünler genellikle vitamin ve minerallerce
zenginleştirilmekte ve depolama süresince tat, yapı ve besin değerlerini korumak
amacıyla özel olarak ambalajlanmaktadır. Ürün çeşitliliği yöntemiyle pazar payını
büyütmeyi amaçlayan endüstride, çeşitli kurutulmuş meyvelerle karıştırılmış ürünler de
piyasada bulunmaktadır.
Diğer yandan, tek bir tahıl çeşidinden hazırlanan sıcak tahıllar ise daha basit bir işleme ve
ambalajlama teknolojisi gerektirmektedir. Tüketime hazır kahvaltılık tahıl ürünleri
pişirme işlemi gerektirmeksizin servis edilebilmekle birlikte yapımında kullanılan tahılın
cinsine göre farklı üretim teknolojileri uygulanmaktadır. Pişirmeye hazır kahvaltılık tahıl
ürünleri ise tüketim öncesinde suda pişirme veya haşlama işlemlerinden geçirilmektedir.
Ülkemizde gerek üretimi gerekse tüketimi çok fazla olmayan kahvaltılık tahılları, gıda
sektörü altında un ve unlu mamuller alt sektöründe değerlendirmek doğru olacaktır.
Bu raporda önerilen yatırım konusu olan Kahvaltılık Tahıllar ile ilgili olarak hazırlanan ve
olası yatırımın pazarsal, teknik ve mali değerlendirmelerine detaylı bir analiz getiren bu
fizibilite çalışması Şanlıurfa Sanayi ve Ticaret Odası aracılığıyla bölge yatırımcılarının
hizmetine sunulacaktır. Şanlıurfa ili için hazırlanan bu fizibilite çalışmasının sonucunda
yapılabilirliliği incelenen kahvaltılık tahıllar konusunun uygulanması ve yerel ve ulusal
ekonomiye katkı sunması çalışmanın en büyük başarısı olacaktır.
4.2 Yatırımın Bölgesinin Tanıtımı
4.2.1 Coğrafi Yapı
Yatırım bölgesi olarak düşünülen Şanlıurfa, Güneydoğu Anadolu Bölgesinin güneyinde
bulunan Şanlıurfa 18.765 km²’lik alanı ile Türkiye’nin 7. büyük ilidir. İlin batısında
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 13
Gaziantep, kuzeybatısında Adıyaman, kuzeydoğusunda Diyarbakır, doğusunda Mardin
illeri ve güneyinde Suriye Devleti yer almaktadır (Şekil 1).
Deniz seviyesi yüksekliği 518 metre olan Şanlıurfa ilinin idari yönden biri merkez olmak
üzere toplam 11 ilçe, 30 belde ve 1.074 köyü bulunmaktadır.
Şanlıurfa, Suudi Arabistan Platformu'nun kuzey bölümü ile Güneydoğu Toroslar'ın orta
kısmının güney eteklerinde yer alır ve Senklinal ve Antiklinaller arasında geniş ovalara
sahiptir. Şanlıurfa'nın kuzeyinde birçok yükseltiye sahip dağ ve tepeler bulunmaktadır.
Geniş ova ve düzlüklere sahip olan arazisinin; % 60,4’ü plato, % 22’si dağlık, % 16,3’ü
ova ve % 1,3’ü yayla karakteri arz etmektedir. Genellikle düzlüklerin hâkim olduğu
topografik bir özelliğe sahip olan Şanlıurfa ilinin sınırları içinde, tarımsal potansiyeli
yüksek Suruç Ovası, Harran Ovası, Viranşehir-Ceylanpınar Ovası, Halfeti, Hilvan ve
Bozova Ovaları gibi büyük ovalar yer almaktadır. İlin, en önemli dağları Karacadağ (1.938
m), Arat Dağı (840 m), Nemrut Dağları (800 m), Takır tukur Dağları (801 m), Şebeke
Dağları (750 m) ve Germuş Dağlarıdır (771m).
Fırat Nehri, ilin Adıyaman ve Gaziantep illeri ile sınırını oluşturmakta ve ilin batı ve
kuzeybatısında Karkamış, Birecik ve Atatürk Barajlarının gölleri bulunmaktadır. Atatürk
Barajı ile oluşturulan göl ülkemizin 3. büyük gölüdür.
Karasal iklim özelliklerine sahip olan ilde, yıllık ortalama yağış miktarı 463,1 mm,
ortalama sıcaklık değeri 18,2 derecedir. 2002 yılında en yüksek sıcaklık 43,4 °C en düşük
sıcaklık –5 °C derece olarak tespit edilmiştir.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 14
Şekil 1. Şanlıurfa ili haritası.
4.2.2 Nüfus Yapısı
Nüfus büyüklüğüne göre ilk sırada yeralan Merkez ilçeyi sırasıyla Siverek, Viranşehir,
Suruç, Birecik ve Bozova ilçeleri izlemektedir. Tablo 1, 2000 yılı genel nüfus sayımına
göre nüfusun ilçelere göre dağılımı, kent ve köylerde yaşayan nüfus ve nüfus
yoğunluklarını göstermektedir.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 15
Tablo 1. Nüfusun ilçelere göre dağılımı.
İlçeler Toplam
Nüfus
Kent
Nüfusu
Köy
Nüfusu
Yüzölçümü
(km2)
Nüfus Yoğunluğu (Kişi/km²)
Merkez ilçe 534.706 385.588 149.118 3.669 146
Akçakale 77.261 32.114 45.147 691 112
Birecik 74.671 40.054 34.617 790 95
Bozova 65.842 19.848 45.994 1.393 47
Ceylanpınar 67.817 44.258 23.559 2.201 31
Halfeti 34.402 2.766 31636 643 54
Harran 56.258 8.784 47.474 1.054 53
Hilvan 38.411 16.094 22.317 1.136 34
Siverek 224.102 126.820 97.282 4.181 54
Suruç 82.247 44.421 37.826 735 112
Viranşehir 187.705 121.382 66.323 2.272 83
Toplam 1.443.422 842.129 601.293 18.765 77
Kaynak: 2000 Genel Nüfus Sayımı, Şanlıurfa, 2002, DİE.
2000 yılı genel nüfus sayımı sonuçlarına göre, Şanlıurfa’nın nüfus artış hızı binde 36,55’tir
(Tablo 2). Bu oran, binde 18,34 olan Türkiye ortalamasına göre oldukça yüksektir. Öte
yandan Şanlıurfa, km²’ye 77 kişinin düştüğü bir nüfus yoğunluğuna sahiptir.
1927 Nüfus sayımına göre 207.487 olan Şanlıurfa ilinin nüfusu 2000 yılında 7 kat artışla
1.443.422 olarak belirlenmiştir. Aynı dönem içinde Türkiye nüfusu ise yaklaşık beş kat
artış göstermiştir.
Tablo 2. Nüfus artış hızı (2000).
Kaynak:2000 Genel Nüfus Sayımı, Şanlıurfa, DİE2002
1960-2000 döneminde Şanlıurfa ilinin nüfus artış hızı incelendiğinde, üç farklı dönem
gözlenmiştir. 1965'li yıllara kadar artmış, 1970-1980 döneminde azalmış 1980 yılından
sonra nüfus tekrar artma eğilimine girmiştir (Tablo 3).
Bilgiler Türkiye Şanlıurfa
Toplam nüfus 67.844.903 1.443.422 Nüfus artış hızı, 1990-2000, (‰) 18,34 36,55
Nüfus yoğunluğu, (kişi / km²) 88 77
Şehir nüfusu 44.109.336 842.129
Köy nüfusu 23.735.567 601.293
İl ve ilçe merkezi nüfusu, (%) 65,01 58,34
Belde ve köy nüfusu, (%) 34,99 41,66
İlçe sayısı 847 11
Belde ve köy sayısı 37.227 1.104
Belde sayısı 680 30
Köy sayısı 36.557 1.074
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 16
Tablo 3. Yıllara Göre Nüfus Artış Hızı (‰).
Yıllar Türkiye Şanlıurfa
1960 28,53 28,7
1965 24,63 22,95
1970 25,19 35,42
1975 25,01 20,86
1980 20,65 1,82
1985 24,88 55,38
1990 21,71 46,16 2000 18,34 36,55
Kaynak:2000 Genel Nüfus Sayımı, Şanlıurfa, DİE 2002
4.2.3 Sosyal Yapı
Sosyal alt yapı, teknik alt yapı ile birlikte bir ilin kalkınmasının temel kriterlerinden ve
göstergelerinden biri olarak değerlendirilir. Sağlıklı ve nitelikli eleman yetiştirme
açısından son derece hayati önem arz sosyal alt yapı sektörleri eğitim ve sağlıktır.
Şanlıurfa, eğitim düzeyi az gelişmiş illerden biri olup, okur-yazar oranı % 68’dir. Şanlıurfa,
eğitim kurumlarının sahip oldukları idari ve teknik imkânlar bakımından maalesef
istenilen düzeye ulaşmamıştır ve eğitim sıralaması açısından Türkiye genelinde 78. sırada
yer almaktadır.
Tablo 4’te görüleceği gibi ilde, 2.493 ilk ve orta öğretim okulunda toplam 286.230
öğrenci eğitim-öğretim görmektedir.
Tablo 4. Eğitim Kurumları, Öğretmen ve Öğrenci Sayıları (2003).
Okul öncesi İlköğretim Liseler Toplam
Okul 10 1.357 63 1.430
Öğretmen 106 6.936 1.108 8.150
Öğrenci 2.493 257.2899 26.508 286.230 Kaynak: İl Planlama Müdürlüğü, 2003, Şanlıurfa
Şanlıurfa’daki okullaşma oranları şekil 2’te verilmiştir. Şekil 2’te görüldüğü gibi
Şanlıurfa’nın okullaşma oranı Türkiye ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinin oldukça
gerisindedir. Şanlıurfa’da ilkokula başlayan her 100 öğrencinin, 4,43’ü Yükseköğretime
devam edebilirken bu oran Türkiye genelinde 8,42’ye ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde
ise 4,99 düzeyine tekabül etmektedir.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 17
Şekil 2: Şanlıurfa Okullaşma Oranı.
* Okullaşma oranları, eğitim çağında olup, okula devam edenlerin eğitim çağında olanlara oranıdır.
Kaynak: Temel Ekonomik ve Sosyal Göstergeler, Şanlıurfa, DİE, 2001.
25 Kasım 1992 tarihinde kurulan Harran Üniversitesi; 7 fakülte, 12 meslek
yüksekokulu ve 3 enstitü ile hizmet vermektedir. Toplam öğrenci sayısı 7.384,
toplam akademik personel sayısı 792'dir. Sosyal alt yapının önemli unsurlarından biri
olan sağlık sektöründe Şanlıurfa, Bölge ve Türkiye ortalamalarının çok altında sağlık
standardına sahiptir.
4.2.4 Sağlık
Şanlıurfa’da 2001 yılı DİE verilerine göre sağlık hizmetleri; Sağlık Bakanlığına bağlı 12
devlet hastanesi, 65 Sağlık Ocağı, 124 Sağlık Evi ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığına bağlı Sosyal Sigortalar Kurumu Hastanesi tarafından yürütülmektedir. Ayrıca,
1 özel hastane bulunmaktadır. İldeki sağlık merkezlerinin toplam yatak sayısı 1.364’dir
(Tablo 5).
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 18
Tablo 5. Sağlık Kuruluşlarında Görev Yapan Sağlık Personelinin Dağılımı (2001).
Adet Yatak Kapasitesi
Sağlık Binası Devlet 12 1.095 SSK 1 250
Özel 1 19 Sağlık Ocağı 65 - Sağlık Evi 124 -
Sağlık Personeli Uzman Dr. 223 - Pratisyen Dr. 315 - Diş Doktoru 65 -
Sağlık Memuru 131 - Hemşire 525 - Ebe 365 -
Teknisyen 290 Toplam 1.364
Kaynak: Temel Ekonomik ve Sosyal Göstergeler, Şanlıurfa, DİE, 2001
Tablo 6’da görüldüğü gibi Şanlıurfa’nın sağlık göstergeleri bölge ve Türkiye değerlerinin
gerisindedir. On bin kişiye düşen hastane yatak sayısı Şanlıurfa’nın 8,76 yatak iken
Türkiye’nin 23,04’tür. Türkiye’nin sağlık göstergeleri Şanlıurfa’nınkinden yaklaşık 3 kat
daha fazladır.
Tablo 6. Şanlıurfa Sağlık Göstergeleri (2000 yılı).
Göstergeler Türkiye G.Doğu Anadolu
Bölgesi Şanlıurfa
On bin Kişiye Düşen Hekim Sayısı 12,70 5,49 4,28
On bin Kişiye Düşen Diş Hekimi Sayısı 2,22 0,52 0,35
On bin Kişiye Düşen Eczane Sayısı 2,94 1,85 1,86
On bin Kişiye Düşen Hastane Yatak Sayısı 23,04 13,26 8,76
Kaynak: DPT, İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması, 2003
4.2.5 Tarım
İlin sahip olduğu 1.200.572,50 hektarlık toplam arazinin 960.266,50 hektarı tarımda
kullanılmakta ve tarım sektörü, Şanlıurfa ili ekonomisi içinde, oluşturduğu GSYİH’ya göre
birinci sırada yer almaktadır. 2001 yılında tarım sektörünün, GSYİH’na katkısı sabit
fiyatlarla 705.716 milyon TL (1987 fiyatlarına göre) olarak gerçekleşmiştir. İl, buğday,
arpa, kırmızı mercimek, nohut, antepfıstığı, yaş üzüm ve susam üretiminde önemli bir
konuma sahiptir.
GAP sulama projelerinin devreye girmesi ile birlikte, bitki deseni ve üretiminde beklenen
değişiklikler henüz gerçekleşmemiştir. Soya ve mısır gibi sanayi potansiyelli ürünler ikinci
ürün olarak bitki deseninde yer almaya başlamış alsa da sulu alanlardaki üretiminin
ağırlıklı olarak pamuk bitkisine yönelmiş ve pamuk üretiminde büyük artışlar
gerçekleşmiştir. 1995 yılında yaklaşık 277.000 ton olan kütlü pamuk üretimi 2002 yılında
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 19
631.500 tona ulaşmıştır. Bu konuda en önemli sorun potansiyeli olan alternatif ürünlerin
tanıtımı konusunda yapılması gereken eğitim çalışmalarının eksikliği gelmektedir.
Çiftçilerimizin sulu tarım başta olmak üzere diğer tarımsal konularda bilinçlendirilmesi
için çalışmaların hızla yaygınlaştırılması öncelikli bir eylem olarak değerlendirilmelidir.
GAP ile birlikte sulu tarımın yaygınlaşması sonucu son yıllarda seracılık ve örtü altı
yetiştiricilik konusunda bölgede bazı gelişmeler vardır.
Hayvancılık alanında, küçükbaş hayvancılığı daha yaygın olduğu görülm ektedir.
Buna karşılık hala istenen düzeyde olmasa da büyükbaş hayvancılık da her geçen
gün gelişmektedir. Arıcılığın geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması çalışmalarının
yanında Atatürk Barajı ve Fırat Nehri’nin balıkçılık konusunda sunduğu potansiyel
nedeniyle kurulan modern balıkçılık tesislerinde az da olsa balık üretimi
yapılmaktadır.
Toplam arazinin % 64,65’ini meydana getiren tarıma elverişli araziler 1.200.572,50
hektar olup, bu arazilerin de % 80’i tarla arazisi olarak kullanılmaktadır. İl arazisi
içerisinde çayır-mera arazisi 234.357 hektar ile % 12,61’lik bir orana ve orman arazisi
15.707 hektar ile % 0,85'lik bir orana sahiptir (Tablo 7).
Tablo 7. Tarım Alanlarının Kullanım Şekline Göre Dağılımları.
Arazi Kullanım Şekli Miktar ( ha ) %
Tarımsal arazi kullanım durumu
Tarla arazisi 960.266,50
Örtü altı tarımı 18,80 Sebze arazisi 20.705,60 Meyvelik 116.736,30 Zeytinlik 330,30 Nadas ve diğer 92.215,00
Toplam tarım arazisi 1.200.572,50 64,65 Çayır-Mera 234.357,00 12,61 Orman ve fundalık arazisi 15.707,00 0,85 Diğer araziler 418.063,50 22,49
Toplam 1.858.400,00 100 Kaynak: Tarım İl Müdürlüğü, 2003, Şanlıurfa
Tarımsal alanda üzerinde durulması gereken en önemli husus, çiftçi eğitimi ve
toprak kaynaklarının korunmasıdır. Çiftçi eğitimi konusunda çalışmaların
yoğunlaştırılması ve sulama ile ortaya çıkan tuzlulaşma ve çölleşmeye karşı gerekli
tedbirlerin alınması gerekmektedir.
Şanlıurfa’da, 167.311 hektarı devlet sulaması ve 141.437,40 hektarı halk sulaması olmak
üzere toplam 308.748,40 hektar arazi sulanmaktadır. Sulanabilecek toplam alan 836.000
hektardır.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 20
Sulama, DSİ ve Köy Hizmetleri tarafından inşa edilen gölet ve barajlardan, sondaj
kuyularından, dere ile ırmaklardan elde edilen sularla gerçekleştirilmektedir. İlde en
önemli sulama kaynağı GAP projesi kapsamında Atatürk Barajı Gölünden yapılmaktadır.
Şanlıurfa Harran Ovaları’nda daha önceden de var olan tuzluluk ve drenaj (yüksek taban
suyu) problemlerinin boyutları sulu tarımla birlikte artış eğilimine girmiş ve sorunlu alan
miktarı 29.700 hektara yaklaşmıştır. Bu alanın 1.512 hektarlık kısmında tuzluluk
problemi bulunmaktadır. Sorunlu alanlarda gerekli tedbirlerin alınması için
çalışmalar başlatılmış ve 2002 yılı sonuna kadar 46.802 arazi tesviyesi, 805
sabitleştirilmiş tarla içi yol ve 1.848 kapalı drenaj yapılmıştır.
Yapımı devam eden 6.650 hektar alanda Akçakale-Arıcan 1.Kısım ve 2.Kısım Drenaj
Projelerinde % 40 gerçekleşme sağlanmıştır.
İhale aşamasında olan Arıcan 3. kısım Drenaj Projesi ile 5.700 hektar tarım arazisinde
kapalı drenaj sistemi tesis edilecektir. 15.000 hektar alanı kapsayan drenaj sistemi ise
proje aşamasındadır.
Tuzlulaşma ve drenaj sorunu bulunan alanlardaki sorunların süratle giderilmesi ve
gelecekte bu tür problemlerin yaşanmaması için gerekli desteğin ve ödeneğin
sağlanması gerekmektedir.
DPT’nin 2000 yılı verilerine göre Şanlıurfa’nın tarımsal üretim değerinin Türkiye içindeki
payı % 2,36 iken Güneydoğu Anadolu Bölgesinin % 8,14’tür.
2001 yılında Şanlıurfa’da tarla ürünleri üretimi 3.149.005 ton olarak gerçekleşmiştir.
Tarla ürünleri içerisinde birinci sırada 1.876.549 ton ile tahıllar, ikinci sırada 777.892 ton
ile endüstriyel bitkiler yer almaktadır. Tahıllar il ekonomisine 261.834 milyar TL ve
endüstriyel bitkiler 222.249 milyar TL’lik bir katkıda bulunmaktadır (Tablo 8).
Toplam bitkisel üretiminin, Türkiye bitkisel üretimi içindeki payı binde 43,7 gibi bir
değere sahiptir.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 21
Tablo 8. Bitkisel Üretim Değeri (2001)
Ürünler
Türkiye Şanlıurfa
Üretim Değer Pazarlanan Üretim Değer Pazarlanan
Ton Milyar
TL Milyar
TL Ton Milyar
TL Milyar
TL
Tarla ürünleri 54.192.949 8.903.224 6399.079 3.149.005 556.186 414.785
Toplam 89.202.197 20.017.457 15.412.693 3.900.975 751.972 577.772 Kaynak: Temel Ekonomik ve Sosyal Göstergeler, 2001, Şa.nlıurfa, DİE
Tahıllardan buğday, arpa ve pirinç, endüstriyel bitkilerden pamuk ve mısır, baklagillerden
mercimek ve nohut, yağlı tohumlardan çiğit ve ayçiçeği, yumru bitkilerde ise sarımsak ve
soğan tarla ürünleri üretiminde önemli yer tutmaktadır.
Buğday üretimi Türkiye üretiminin % 5,7, kırmızı mercimek % 32,5, pamuk % 23,7 ve
sarımsak ise % 2,0’ını teşkil etmektedir.
Şanlıurfa Tarım İl Müdürlüğünün verilerine göre 2002 yılında 631.500 ton kütlü ve
244.068 ton saf pamuk üretimi gerçekleşmiştir. GAP projesi ile sulu tarıma geçilen
Harran ovalarında, pamuk üretimi son altı yılda % 100 yakın bir artış göstermiştir.
Gıda sanayinde 91 işletme faaliyette bulunmaktadır. Gıda sanayinin sağladığı toplam
istihdam yaklaşık olarak 1.310 kişidir.
4.2.6 Ticari Durum
Şanlıurfa ekonomisinde tarım sektörü ilk sırada yer almaktadır. Bir sınır ili olan
Şanlıurfa’da tarım sektörü, il ekonomisi içinde en önemli iktisadi faaliyet kolu
durumundadır. GSYİH’sı içinde ulaştırma ve haberleşmenin payı % 10,8, sanayi
sektörünün % 9,1 ve ticaret sektörünün % 6,0 iken tarım sektörünün payı % 57,1’dir.
Şanlıurfa’da ticaret hayatına etki eden başlıca kuruluşlar; Merkez ilçe, Birecik ve Siverek
ilçelerinde faaliyet gösteren Ticaret ve Sanayi Odaları ile Ceylanpınar ve Viranşehir
ajanslarıdır. Bu oda ve ajanslara bağlı toplam 4.091 kayıtlı üye bulunmaktadır.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 22
İl genelinde çeşitli alanlarda faaliyet gösteren toplam 320 kooperatif bulunmaktadır.
Şanlıurfa’da 2.676 şirket mevcut olup, bunların 43’ü kolektif şirket 288’i anonim şirket ve
2.345’i limited şirkettir.
İl genelindeki ticaret borsalarında işlem gören ürünler; pamuk, fıstık, yağlı tohumlar,
hububat, bakliyat ve mamulleri yer almaktadır.
Şanlıurfa’da 2000 yılı itibariyle ürün bazında gerçekleştirilen ihracat 255 bin dolar olup
ihracat içerisinde iplik en büyük payı almaktadır. İthalat değeri de 26 milyon dolar
civarındadır. İthalatın yarısı ara mallarından diğer yarısı da tüketim mallarından
oluşmaktadır.
4.2.7 Şanlıurfa’nın Yatırım Potansiyeli
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin kalbinde yer alan Şanlıurfa 200-2012 GAP Eylem
Planı’nın temel faydalanıcılarındandır. Plan çerçevesinde GAP bölgesinde sulanabilir alan
miktarının 2012 itibariyle iki katına çıkacağı bilinmektedir. Bölge Türkiye’de ekonomik
olarak sulanabilir alanların %20’sini barındırmaktadır. Şanlıurfa sınırları içinde
sulanmakta olan alanın büyüklüğü 208.509 hektar olup 2012 yılında 488.003 hektar’a
çıkarılmasına yönelik çalışmalar yürütülmektedir. Bu sayede ürün yelpazesinin ve
miktarlarının aynı oranda büyüyeceği tahmin edilmektedir.
Önümüzdeki 3 yıl içinde sulanan arazilerin artırılmasıyla birlikte tarımsal üretimin
artması nedeniyle gıda işleme sektörüne yapılacak yatırımların da artması
beklenmektedir. Bölgede tarımın gelişmesi ve yaygınlaşmasına paralel olarak gıda işleme
ve tarıma dayalı sanayi ile tarımla doğrudan bağlantılı alt sektörlerin büyümesi ve yeni iş
alanlarının açılması öngörülmektedir.
Son aylarda Suriye ile ekonomik ve politik alanlarda meydana gelen olumlu gelişmeler bu
ülke ile en uzun sınırı ve iki adet sınır kapısı bulunan Şanlıurfa’yı, özellikle Suriye’yi
potansiyel yeni bir pazar olarak değerlendiren firmalar açısından, avantajlı bir konuma
getirmiştir. Şanlıurfa’nın yakınındaki Ortadoğu pazarı 220 milyar Dolar yıllık ithalat gücü
ile ciddi bir pazardır. Suriye ve Ortadoğu ülkelerine açılacak firmaların Şanlıurfa’da
depolama tesisleri kurmaları, hatta üretimlerinden bir bölümünü Şanlıurfa’ya
kaydırmaları operasyonlarını kolaylaştıracaktır. Ayrıca, Şanlıurfa’nın tarımsal ürünler
potansiyelinden yararlanabilecek teknik ve ekonomik kapasiteye sahip olup da Batı’daki
tüketici pazarlarına göreceli olarak uzak olduğunu düşünen firmalar için Ortadoğu pazarı
önemli bir alternatif olarak değerlendirilmektedir.
Şanlıurfa, doğal kaynakları açısından sahip olduğu potansiyelin yanında, gerek yurtiçi
talebi karşılamaya gerekse ihracata yönelik potansiyeli yüksek olan sektörlere ilişkin
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 23
yatırımların yapılması için önemli bir il konumunda gözükmektedir. Mali ve doğal
kaynaklarına insan kaynağını yetiştirip, kalifiyeli işgücü haline getirebilecek eğitim
kaynakları da eklendiğinde farklı sektörsel talepleri karşılayabilecek önemli bir
potansiyele sahip olduğu daha iyi anlaşılabilinecektir. Özellikle tarıma dayalı sanayinin
gelişmesi adına yatırım potansiyeli olan alanların değerlendirilmesi kuşkusuz yeni
yatırımcılar için Şanlıurfa’yı cazibe merkezi yapacağı gibi ilin kaynaklarının daha verimli
kullanılmasının da yolunu açacaktır.
Şanlıurfa’da gıda sanayinde gerçekleştirilebilecek önemli yatırımların birçoğunun
yapılabilirliliği kuşkusuz il sınırları içinde üretilebilecek tarımsal üretimin potansiyeli ve
ürünlerin yetiştirilebilirliliği dikkate alındığında daha net olarak görülebilmektedir.
Şanlıurfa, iklim ve toprak
özellikleri sebebiyle
pamuktan, mısır ve buğdaya,
sebze ve çeşitli meyvelerden
baklagillere kadar farklı bitki
gruplarına ait ürünlerin
kolayca yetişebildiği bir ildir.
Şanlıurfa ve yakın çevresinde
gerçekleşecek olan tarımsal
üretimin varlığı, tarıma dayalı
sanayinin en önemli masraf
kalemini oluşturan
hammaddenin temini
konusunda bir sorun
yaşanmayacağının önemli bir
göstergesi olarak
değerlendirilebilinir. Ayrıca
bütün bu ürünlere dayalı sanayi tesislerinin kurulmasında önemli bir teknolojik ölçüt
sayılan iklim koşulları da incelendiğinde, Şanlıurfa’nın birçok tarıma dayalı yatırıma
uygun olabileceği görülmektedir.
Seracılığın gelişmesi sonucu günümüzde turfanda da olsa her türlü sebzenin mevsimi
dışında temin edilmesi artık mümkün olmaktadır. Bu tür bir yetiştiricilik
değerlendirildiğinde Şanlıurfa ilinin iklim koşulları nedeniyle seracılık konusunda da
önemli bir potansiyele sahip olduğu görülecektir.
İlin sahip olduğu ulaşım olanakları iç ve dış pazarlara ulaşım konusunda önemli bir
avantaj sağlamaktadır. Üretim için gerekli hammaddenin sürekliliğinin, planlanan üretim
Seracılığın gelişmesiyle birlikte günümüzde turfanda da olsa her türlü sebzenin mevsimi dışında temin edilmesi artık mümkün olmaktadır.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 24
miktarının ve kalitesinin gerçekleşebilmesi için, düşünülmesi gereken sözleşmeli ekim
uygulamasına dönük potansiyelin ve isteğin varlığı yatırım için önemli bir avantajdır.
Bütün bu kaynakların sunduğu potansiyeller değerlendirildiğinde Şanlıurfa bölgesinde
birçok alanda yatırım yapmanın ciddi olarak düşünülmesinin doğru bir adım olacağı
netleşmektedir.
Yüksek miktarda olan antepfıstığı üretimine karşın, üretilen fıstıkların işlenmesine
yönelik tesislerin hala sınırlı sayıda bulunması yatırım açısından önemli bir sektör olarak
görünmektedir. Mevcut ihtiyacı karşılamak üzere antepfıstığını işlemeye yönelik
tesislerin kurulması kuşkusuz iyi bir yatırım potansiyeli oluşturacaktır.
Yine aynı şekilde üretim potansiyelleri göz önüne alındığında farklı konserve ürünlerinin
yanında reçel, marmelat, meyve suyu ve konsantresi üreten tesislerinin ve her geçen
gün tüketimi hızla yaygınlaşan kurutulmuş meyve-sebze tesislerinin kurulması hiç kuşku
yok cazip yatırım alanları içinde sayılabilir. Hâlihazırda geleneksel metotlarla
değerlendirilmeye çalışılan bu alandaki potansiyelin varlığı göz önüne alındığında bu
türden yatırımların yapılabilirliliği de kendiliğinden ortaya çıkmaktadır.
Mevsiminde temin edilen meyve sebzelerin muhafaza edilerek, tüketicinin mevsimi
dışında kullanmasına imkân sağlaması açısından donmuş sebze-meyve üretimi
konusunda da Şanlıurfa yöresi oldukça önemli bir potansiyele sahip olabilir.
Özellikle Güneydoğu Anadolu Projesinin devreye girmesinden sonra çok istenilmediği
halde hızla artan pamuk ekimi, Şanlıurfa’da üretilen pamuk miktarı ile çırçır
fabrikalarının sayısını da artmıştır. Bu potansiyel göz önüne alındığında rafine pamuk
yağı tesislerinin kurulması farklı bir potansiyel yatırım alanı olarak yatırımcıların ilgisini
çekebilir. Böylesi bir tesis ilde üretimi artarak devam eden mısır ürününün
değerlendirilebilmesi konusunda da önemli bir işleve sahip olabilir.
Şanlıurfa’da ihracata yönelik tarımsal ve hayvansal ürünlerin hâlihazırda bile yeterli
düzeyde üretildiği görülmektedir. Bu ürünlerden tahıllar 1.876.549 ton, baklagiller
160.452 ton ve yağlı tohumlar 330.249 ton civarında olmaktadır. Söz konusu ürünlerin
modern bir tesis kurularak işlenmesi, paketlenme ve tasniflenmesinin yapılarak iç
tüketime sunulması, ayrıca iyi bir pazar organizasyonu kurulup ihracata yönlenilmesi
durumunda hem üretimin artması hem de bakliyat paketleme ve tasniflemeye yönelik
yatırımlar sayesinde ürünün daha kârlı değerlendirilmesi sağlanabilir.
Bütün bu ana yatırım alanlarında kurulacak tesisler hiç kuşku yok ki diğer yan
sektörlerinde hızla yayılmasına imkân sağlayacaktır. Üretilen sebze ve meyvelerin
modern usullerle sarım ve paketleme işlemlerinin yapılması ve gerektiğinde soğuk hava
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 25
depolarında muhafaza edilerek uygun pazar şartlarında piyasaya arzı hem üretici hem de
tüketiciyi koruyacağı gibi önemli bir istihdam imkânını da beraberinde getirecektir. Bu
sayede yurt içi talep karşılandıktan sonra fazla mahsulün ihraç edilmesinin de kolayca
mümkün olabileceği düşünülmektedir.
Yine aynı şekilde üretilen ürünlerin ambalajı bugünün dünyasında ürünün satışını direk
olarak etkileyen önemli faktörlerden biri konumuna gelmiştir. Teknolojik gelişmeler
paralelinde bugün her türlü ürün niteliğine uygun bir ambalaj içerisinde tüketiciye
ulaştırılmaktadır. Üreticilerin tüketici talepleri doğrultusunda ürünlerini cazip
ambalajlarla piyasaya sürmek istemeleri bu sektördeki gelişmeleri de beraberinde
getirmiştir.
Ambalaj makinelerine, ülkemizde daha ziyade gıda sanayinde kullanıldığı için gıda
sanayinden büyük oranda talep söz konusudur. Son yıllarda gıda ambalajlamada önemli
gelişmeler kaydetmiş bulunmaktadır. Bunun sonucu olarak da bugün birçok gıda evlere
ambalajlar içerisinde ulaşmaktadır. Şanlıurfa, konusu ve alt yapısı itibariyle bu tür
yatırımlar için önemli bir avantaj teşkil etmektedir. Bu açıdan, ambalaj makineleri
üretimine yönelik yatırımlar Şanlıurfa’da kolaylıkla gerçekleştirilebilir. Ambalaj
makineleri üretimine yönelik yatırımlar orta ve büyük ölçekli, teknoloji ve sermaye
yoğun yatırımlar oldukları için, yatırım kararına varılması halinde, sektörde en fazla talep
edilen ve talebi yurt dışından karşılanan makine türlerinin tespit edilmesi yararlı
olacaktır.
İlde üretilen tarımsal ve hayvansal kaynaklı ürünlerin korunması amacıyla soğuk hava
depolarının tesisi aynı oranda önemli bir potansiyel yatırım alanı olarak
değerlendirilmektedir. Üretilen et ve süt mamulleri, yumurta ve meyve gibi gıda
maddelerinin uzun süre bozulmadan saklanması ve uygun zamanda pazarlanması
amacıyla bu türden tesislerin yapımı kolayca gerçekleştirilebilir yatırımlar içinde
görülmektedir.
Bugün Türkiye’de güneş enerjisinden faydalanmak için ticari olarak üretilen ürünleri
sıcak su üretmeyi amaçlayan ve genelde su veya antifrizli su dolaşımlı kolektörler olarak
tanımlamak mümkündür. Güneş ışınlarından faydalanmak ve bunlardan enerji elde
etmek, ekonomik olarak güneşlenme süresinin belirli bir seviyenin üzerinde olduğu
yörelerde mümkündür. Şanlıurfa’da, başta konutlar olmak üzere konaklama tesisleri ve
kamu kuruluşlarında su ısıtma güneş kolektörleri ile yapılmaktadır. Çünkü güneş
ışınlarından yararlanarak enerji ihtiyacına katkıda bulunmak için uygulanması kolay,
sistemin teknolojik olarak basit ve ucuz olması gibi özelliklerinden dolayı kullanımı en
yaygın olanı güneş kolektörleridir. Bu özelliklerinden dolayı ilde böyle bir tesisin yatırım
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 26
konusu olarak gerçekleştirilebilmesi yatırımın yapılabilirliliği açısından mümkün
görünmektedir.
Belli potansiyele sahip yatırım alanlarının yapılabilirlilik şartlarını uygunluğu kuşkusuz
daha detaylı fizibilite analizleriyle ve ham madde, finansman, yönetim, pazar, pazarlama
ve organizasyon gibi ölçütlere uygunluklarının değerlendirilmesiyle mümkün
olabilecektir.
Finansman teminindeki güçlükler, ham madde teminindeki güçlükler, yönetim güçlüğü,
pazarlama ve organizasyon güçlüğü, var olan iç ve dış pazar imkânlarının incelenmesinin
yanında yatırımın ilgili ölçütlerde ne türden problemlerle karşılaşıp karşılaşılmayacağı da
bu detaylı incelemeler sonucu ortaya çıkacaktır.
Ön araştırma, yerinde yapılan inceleme, bilgi araştırmaları ve ilgili kurum ve kuruluş
yetkilileri ile yapılan görüşmeler sonucu, Şanlıurfa’nın son yıllarda her alanda bir gelişme
sürecine girdiği, hem yöredeki yatırımcılar, hem de diğer bölgelerdeki yatırımcıların
büyük ilgisini çektiği tespit edilmiştir. İlin, tarım, hayvancılık, ticaret ve sanayi alanlarında
gelişme potansiyeline sahip olduğu önemli faktörlerden birisidir. Genel değerlendirme
sonucunda;
İlin potansiyeli yüksek çevre illerden olan Gaziantep ve Diyarbakır ile bağlantısını
sağlayan otoyolların standartları önemli bir avantaj olarak değerlendirilmektedi r.
Aynı şekilde Nizip-Birecik-Şanlıurfa ve Akçakale-Şanlıurfa Demiryolunun yatırım
programına alınması önemli oranda ulaşım ve taşımacılık problemini azaltacaktır .
Sosyo-ekonomik gelişmenin temeli olarak teknik alt yapıları düzgün şekilde inşa edilen
Organize Sanayi Bölgesi gibi oluşumlar uygun projeler için önemli potansiyeller
sunmaktadırlar. Sanayinin gelişimini doğrudan etkileyen alt yapı bileşenleri açısından
gelişmekte olan Şanlıurfa küçük sanayici ve esnafın ihtiyacı olan nitelikli işgücünü
yetiştirmek içinde çalışmalarını sürdürmektedir.
Tarımsal çeşitlilik ve verimin artırılması yönünde sulama amaçlı projelerin sürdürülüyor
olması, üretilen ürünlere uygun bir sanayinin bölgede gelişmesini teşvik edici bir rol
oynayacaktır.
İl merkezine 20 km uzaklıktaki Harran Üniversitesi birçok alanda eğitim olanağı
sağlamakta ve özellikle bölge gençlerinin eğitimi konusunda çalışmalar sürdürmektedir.
Üniversitenin varlığının, üniversite sanayi işbirliğinin geliştirilmesi açısından son derece
olumlu ve geliştirici bir rolü olacaktır.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 27
1999 yılında inşaatına başlanan GAP Uluslararası Havaalanı tamamlanmış ve hizmete
açılmıştır. Şanlıurfa GAP havaalanı 2007 yılından bu yana iç hat yolcu taşımacılığına
hizmet vermektedir. THY İstanbul-Şanlıurfa hattında hafta içi her gün günde 2 sefer,
Anadolu jet Ankara-Şanlıurfa hattında hafta içi her gün, hizmet vermektedir.
Havaalanı ağır kargo uçaklarının iniş ve kalkışına imkân sağlayacak şekilde inşa edilmiş
olup havaalanında, tüm ihtiyaçlara cevap verebilecek düzeyde altyapı ve destek birimleri
bulunmaktadır. Havaalanının özellikle kesme çiçek, taze meyve ve sebze ve donmuş
gıdaların dış pazarlara ulaştırılması açısından ihracata katkı sağlaması öngörülmektedir.
Bu kapasitede bir havaalanının olması kuşkusuz insan ve mal taşımacılığı konusunda
ihtiyaç duyulacak açığı kapatmak için önemli bir avantaj olarak değerlendirilmelidir.
İlde yaşanan ekonomik gelişmeler yeni yatırımları ve ihtiyaçları da beraberinde
getirmiştir. 1. Organize Sanayi Bölgesi tamamlanmış ve. 2. Organize Sanayi Bölgesinin alt
yapı çalışmaları önemli ölçüde bitmiş ve bazı alanları sanayicilerin yatırımlarını
yapmalarına uygun hale getirmiştir.
Suriye’nin, Haseki, Rakka ve Halep illeri ile ortak ve Türkiye’nin en uzun sınırına sahip
olmasının avantajı Suriye ile olan vize uygulamasının kalkmış olmasından sonra
görülmeye başlamış ve iki ülke arasındaki sınır ticaretinin yeniden canlanmaya
başlamıştır.
GAP’ın sulama projelerinin devreye girmesi sonucu beklenen ürün çeşit ve deseninde
çeşitlenme, tarımsal girdi fiyatlarının yüksek olması nedeniyle sağlanamamış olsa da,
tarımsal girdiler konusunda çiftçilere gerekli destek sağlanması durumunda ürün
çeşitliliğinin artırılma potansiyeli yüksektir.
Şanlıurfa için önerilen yatırım konularının hayata geçirilmemeleri için çok büyük engeller
bulunmamaktadır. Kuşkusuz her erken yatırım, hem yatırımcıların kaynaklarının
karlılığını artırması açısından hem de yerel ve ülkesel ekonomiye olumlu katkılar
sağlanması açısından önemli adımlar olacaklardır.
4.2.8 Organize Sanayi Bölgeleri (OSB)
Söz konusu olan makarna üretim fabrikasının Şanlıurfa’nın 2. OSB’ı içinde yapılacağı
düşünüldüğünde OSB’lerin yatırımcılara sunacağı avantajlardan da bahsetmek
gerekmektedir.
Şanlıurfa Organize Sanayi Bölgesi, şehir merkezine 18 km uzaklıkta ve şehri diğer bölge
illerine bağlayan önemli güzergâhlardan birisi olan Şanlıurfa-Gaziantep karayolu
üzerinde 1. OSB’nin hemen karşısına kurulmaktadır.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 28
Ulaşım güzergâhının hemen yanında olması nedeniyle OSB’den başta Suriye ve Irak
olmak üzere Ortadoğu ülkelerine çok yakın bir konumda olması nedeniyle bu pazarlara
rahatlıkla ulaşabilmek mümkün olmaktadır. Ayrıca Şanlıurfa’ya kadar ilerletilmiş olan
otoyol sayesinde Mersin ve İskenderun limanları ile ülkenin diğer bölgelerine de kısa
sürelerde ulaşılması mümkündür. 2. OSB’nin Mersin Limanına uzaklığı 400 km, Habur
Sınır kapısına uzaklığı 366 km’dir. OSB’nin Habur sınır kapısına bağlantısını
kolaylaştıracak karayolunun inşaatı hızla sürmekte olup, yakın zamanda bitirilmesi
planlanmaktadır. İlimizin Suriye’ye açılan kapısı Akçakale sınır kapısına 53 km
uzaklıktadır.
OSB’nin Akçakale ilçesinden geçmekte olan tren yoluna uzaklığı 50 km’dir. Bununla
birlikte Şanlıurfa’dan geçecek tren yolunun mevcut projenin demiryolunun OSB’ye
bağlantı kurulacak şekilde değiştirilip 2010 yılı yatırım programına girmesi
beklenmektedir. Bu çerçevede Ulaştırma Bakanlığı Demiryolları, Limanlar ve Hava
Meydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü çalışmalarını hızlandırmıştır.
Altyapı imkânları açısından incelendiğinde tesis kuruluş yeri olarak düşünülen 2. OSB,
1.176 hektarlık bir alanda kurulmakta olup ilk aşamada 96 hektarlık bölümü için altyapı
geliştirilmektedir. 96 hektarlık bu bölüm 51 parsel olarak tahsise açılacaktır Birinci aşama
için yapılan altyapı inşaat çalışmaları 2010 yılının ilk çeyreğinde tamamlanması
beklenmektedir.
Arıtma tesisi ise hem 1. OSB hem de 2. OSB’ye hizmet verecek şekilde projelendirilmiş
olup inşaatının Mayıs 2010 tarihinde bitmesi öngörülmektedir. Arıtma tesisinin
kapasitesi ortalama 165 m3/saat olup maksimum 333 m3/saat’e kadar atık suyun
arıtılmasına imkân vermektedir.
2. OSB’ye halen mevcut kaynaklarla 50 lt/sn su verme kapasitesi bulunmaktadır. OSB’ye
su arzının yeni yapılacak yatırımlarla 2 yıl içinde 600 lt/sn çıkarılması öngörülmektedir.
Elektrik hatları yeraltından gitmekte olup 30 MVA’lık bir güce sahiptir.
Organize Sanayi Bölgeleri (OSB), valilerin başkanlığındaki oluşturulan müteşebbis
heyetlerinin taleplerinin, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından uygun görülmesini
takiben 4562 sayılı OSB Kanunu hükümlerine göre kuruluşu gerçekleştirilen, genelde
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın kredi desteği ile yaptırılan veya bazen müteşebbis heyet
imkânlarıyla da yapılan, gerekli alt yapı hizmetleriyle ve sosyal tesisler ve teknoparkların
da yer aldığı, OSB Kanunu hükümlerine göre işletilen, mal ve hizmet üretim bölgeleridir.
Yatırımcıların geçmişte ve günümüzde, yatırımlarını, bulundukları yörelerde kendileri için
uygun buldukları alanlara yapmaları sonucu, imalât sanayi yatırımları, il sınırları
içerisinde çok değişik yerlere dağılmış bir yapılaşma göstermektedir. Bu dağınık
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 29
sanayileşme, sadece görsel olarak bir sorun oluşturmayıp, aynı zamanda, tarım alanları
başta olmak üzere, çevreye verdiği zarar, yatırımcılar açısından ise alt yapı eksikliğinin
getirdiği sorunlar yönünden sağlıklı sanayileşmeyi önleyici bir durum arz ettiği için,
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından birçok ilimizde OSB’ler tesis edilmiş
bulunmaktadır.
Başta yol, elektrik, su, kanalizasyon, telefon vb. gibi alt yapı imkânları olmak üzere, ucuz
sanayi parseli temin edebilme, sosyal tesisler vb. ile OSB’ler, küçük veya orta ölçekli
yatırım yapacak yatırımcılar için oldukça cazip birer yatırım yerleridir. OSB’lerde,
hâlihazırda uygulanmakta olan genel ve KOBİ devlet desteklerinden diğer yatırım
yerlerinde faaliyette bulunan yatırımlara göre daha yüksek oranlarda yararlanabilme
imkânları da mevcuttur. Ayrıca, 5084 sayılı Kanun ile Kanun kapsamındaki illerde yer
alan ve boş sanayi parseli bulunan OSB’lerden ücretsiz parsel tahsisi uygulaması söz
konusudur.
OSB’ler her türlü yatırıma açık olmayıp, gerek büyüklükleri, gerekse özellikleri
bakımından belirli niteliklere sahip yatırımlara sınırlama getirilmiştir.
Tahsis edilen arsa ile ilgili olarak:
a) Parsel tahsis tarihinden itibaren bir yıl içerisinde gerçekleştirecekleri yatırımlara ait
projeleri OSB müteşebbis heyeti veya yönetimine tasdik ettirerek inşaat ruhsatlarını
almayan
b) Gerçekleştirecekleri yatırımcılar Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliğinde
bahsedilen faaliyetler listesinde yer alan ve bu kapsamda Çevre ve Orman
Bakanlığından yetki almış kuruluşlara hazırlatacakları ÇED raporu sonucunda “ÇED
Olumlu Kararı” veya ÇED ön araştırma raporu sonucunda “Çevresel Etkileri
Önemsizdir” kararı belgesini alamayan
c) Alt yapı inşaatının durumuna göre OSB’nin duyuru tarihinden itibaren;
İnşaat ruhsatını alarak iki yıl içinde inşaatlarına başlamayan
İnşaat ruhsatı tarihinden itibaren üç yıl içerisinde üretime geçmeyen
Yatırımcılara yapılan tahsisler, herhangi bir mücbir sebep söz konusu değil ise OSB
müteşebbis heyeti veya yönetimi tarafından iptal edilir.
OSB ve EB’lerde yapılan yatırımlara sağlanan destekler Ek 1, OSB ve EB’lere tanınan
muafiyetler Ek 2’de verilmiştir.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 30
Direk Genişletilmiş Tahıllar: Yaygın geleneksel ürünlerin yanı sıra müşterilere özel şekillerde olurlar. Üretim süreci, değişik renklerde eşzamanlı üretime imkân veriyor. İstendiğinde ürünleri sprey ile kaplamak mümkün.
4.3 Yatırım Sektörünün Tanıtımı
4.3.2 Kahvaltılık Tahıl Sektörü
Son yıllarda her yaştan insanın beslenmesinde önemli bir enerji kaynağı haline gelen
kahvaltılık tahıl ürünleri, tüketime hazır işlenmiş tahıl taneleri olarak tanımlanmaktadır.
Mısır, pirinç, buğday, yulaf ve arpa kahvaltılık tahıl ürünlerinin üretiminde kullanılan en
temel hammaddelerdir.
Kahvaltılık tahıl ürünleri
tüketime hazır ve
pişirmeye hazır (sıcak
tahıllar) olmak üzere iki
gruba ayrılmaktadır. Bir
veya birkaç tahıl çeşidinin
diğer içerikler ile
karışımından hazırlanan
tüketime hazır kahvaltılık
tahıl ürünleri daha ileri
bir işleme teknolojisi
gerektirmektedir. Ayrıca
bu ürünler genellikle
vitamin ve minerallerce
zenginleştirilmekte ve
depolama süresince
aroma, yapı ve besin
değerlerini korumak
amacıyla özel olarak
ambalajlanmaktadır.
Diğer yandan, tek bir tahıl çeşidinden hazırlanan sıcak tahıllar ise daha basit bir işleme ve
ambalajlama teknolojisi gerektirmektedir. Tüketime hazır kahvaltılık tahıl ürünleri
pişirme işlemi gerektirmeksizin servis edilebilmekle birlikte yapımında kullanılan tahılın
cinsine göre farklı üretim teknolojileri uygulanmaktadır. Pişirmeye hazır kahvaltılık tahıl
ürünleri ise tüketim öncesinde suda pişirme veya haşlama işlemlerinden geçirilmektedir.
Kahvaltılık tahıllar, tüketime hazır hale getirmek amacı ile tahıl tanelerinin işlenmesi
sonucu elde edilen ürünler olarak tanımlanmaktadır. Kahvaltılık tahıl ürünlerinin
üretiminde çoğunlukla mısır, pirinç, buğday, yulaf ve arpa gibi tahıllar kullanılmaktadır.
Üretim prosesinde adı geçen tahılların biri veya birkaç tanesi karıştırılarak diğer katkılar
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 31
Genişletilmiş gevrekler: Mısır gevreği ya da buğday, pirinç ve tahıllı gevrek vs ekstrüsiyon veya geleneksel pişirme gibi aynı süreçlerden geçerek üretilirler. Şeker şurubu, fındık parçalarıyla veya kuru malzemelerle spreyleme yoluyla kaplama bunlarda da mümkündür.
(tatlandırıcılar, aroma maddeleri, renklendiriciler, besin değeri ve raf ömrünü artırıcı
maddeler vb) ile birlikte işlenebilmektedir.
Tüketime hazır kahvaltılık tahılların kimyasal kompozisyonu ve besleyici değeri, üretimde
kullanılan tahılın türüne ve katılan katkılara bağlı olarak değişmektedir. Üretim aşamaları
süresince tahılların bazı vitamin ve mineral içeriklerinde bir miktar azalma meydana
gelebilmektedir. Bu nedenle günümüzde besin öğelerinde meydana gelen üretim
kaynaklı kayıpların telafi edilmesi amacıyla kahvaltılık tahılların bazı vitamin ve
mineraller ile takviye edilmesi yaygın bir uygulamadır. Öyle ki sonradan yapılan
takviyelerle tüketime hazır olan bu ürünler makro (karbonhidrat, yağ, lif vb) ve mikro
genleştirme veya dilimleme işlemleri) modifiye edilebilen taneli ürünlerden üretilirler.
Ayrıca tüketime hazır tahıl ürünleri granola gibi tahıl karışımları ürünleri de içermektedir.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 32
4.3.4 Kahvaltılık Gevreklerin Sınıflandırılması
Son yılarda Türkiye’de de kahvaltılık gevrekler veya fibre formunda hazırlanmış tahılların
kullanımı hızla artmaktadır. Kahvaltılık gevreklerin bir kısmı üretim sürecinde hiç bir
pişirilme işlemine tabii olmazlar, bazıları kısmen pişmiş ve bazıları ise yemeye hazır
olarak üretilirler. Tablo 9: Kahvaltılık tahıl ürünleri sınıflandırması.
Kahvaltılık tahıllar genellikle buğday, pirinç mısır, yulaf, arpa, sorgum ve çavdar
tanelerinden ya bütün tane formunda veya tahıl karışımı şeklinde üretilirler. Bazıları
yüksek sıcaklıkta kısa bir ekstrüsiyon pişirme metoduyla önceden pişmiş ve proteinlerle
zenginleştirilmiş kahvaltılık gevrekler olarak üretilirler.
Kahvaltılık gevreklerin sınıflandırılması onların hazırlanmasında uygulanan ısı miktarıyla
ilişkili olarak yapılmaktadır. Burada ölçü;
Evde gerekli pişirme süresine,
Ürünün yeme şekline,
Hammadde olarak kullanılan tahılına göre değişir.
Pişirilme ihtiyacı olan kahvaltılık tahıllar dört tip olarak karşımıza çıkmaktadırlar.
Bütün tane şeklinde (örneğin pirinç gibi), ezme şeklinde (preslenmiş yulaf ezmesi gibi),
kaba mısır unu şeklinde (irmik gibi) ve ince öğütülmüş şekilde (kremsi buğday gibi).
Hiçbir şekilde bir pişirme gerektirmeyen kahvaltılık tahıllar yemeye hazır (Ready To Eat)
ürünler olarak adlandırılıyorlar ve birçok farklı formda satılabilinirler.
Mısır, buğday ve pirinçten preslenmiş yaprak şeklinde tahıllar,
Pirinç ve buğdaydan kabartılmış tahıllar,
KAHVALTILIK TAHIL ÜRÜNLERİ
PİŞİRİLMEYE HAZIR ÜRÜNLER
TÜKETİME HAZIR ÜRÜNLER
Tahıl Gevrekleri Yulaf Ezmesi
Şişirilmiş tahıllar Farina
Parçalanmış Tahıllar Mısır Kırması
Granül Tahıllar
Ekstrüde edilmiş genleştirilmiş Tahıllar
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 33
Co-ekstrüsiyon edilmiş Tahıllar Doğrudan su veya yağ bazlı dolgu maddeleriyle genişletilmiş tahıl zarfları olarak adlandırılırlar. Yüzey yapılarına, renklerine ve dokularına göre çok çeşitli şekillerde yer alırlar.
Parçalanmış buğdaydan yapılan tahıllar ve
Bütün tahıl ürünleriyle karıştırılmış taneli tahıllar.
Taneler, granüller formda kuşbaşı, ekstrüde, küçük tane, rendelenmiş ya da kabarık
şekillerde ve şeker, bal veya vitamin eklenmiş olarak imal edilebilirler. Yemeye hazır
tahılların birçoğu kuru üzüm, erik kayısı gibi kurutulmuş ürünlerle karıştırılarak da
üretilmektedirler.
Kahvaltılık gevrekler yemeye hazır olmalarına (mısır gevrekleri) veya az bir süre pişirme
gerektirmesine ( tahıl püresi) göre de bir sınıflandırma yapılabilir.
Kahvaltılık tahıl ürünleri, kuru gıda sınıfına dâhil olup ürünün kullanım şekli ve doğası göz
önünde bulundurularak aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir.
4.4 Kahvaltılık Tahılların Ürün Standartları
4.4.1 Geleneksel Yolla Üretilmiş Sıcak Tahıllar (Hot Cereals)
Piyasada işlem görmüş ham tahıl olarak satılırlar. Sıcak olarak tüketilen tipik buğday ve
yulaf tahılları bu gruba örnek oluşturmaktadır.
4.4.2 Hazır Geleneksel Sıcak Tahıllar (Instant Hot Cereals)
Piyasada pişmiş tahıl olarak satılan ve tüketilmesi için sadece kaynamış su ilavesine
gereksinim duyan tahıllardır. Buğday ve yulaf tahılları yine örnek gösterilebilir.
4.4.3 Tüketime Hazır Tahıllar (Ready to Eat, RTE)
Bu gruptaki tahıl ürünlerinden
(mısır unu, mısır kırması.
Buğday unu vb.) üretilirler.
Pişirme işleminden sonra
gevrek (flaked), patlak (puffed)
ve dilimlenmiş (shredded)
ürün gibi alt gruplara ayrılırlar.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 34
Dolaylı-genişletilmiş tahıllar Kabartılmış ürünler ekstrüde edilmiş mısır, buğday veya pirinç gibi hububatların küçük topaklarından ve bütün tanelerden yapılır. Sprey kaplama ve renklendirme bu türden ürünlerde de mümkündür.
4.4.4 Karışık Tüketime Hazır Tahıllar
Diğer tahıllar ve kurutulmuş meyve ürünleri ile kombine edilmiş tahıllardır. Granülle tahıl
karışımları, bu tip kahvaltılık tahılları en iyi şekilde tanımlamaktadır.
4.4.5 Çeşitli Tahıl Ürünleri
Kendilerine özgü süreçleri ya da son kullanım amacı nedeniyle yukarıdaki sınıflara dâhil edilemeyen tahıl ürünleridir. Bebek gıdaları bu gruba dâhil edilebilir.
4.4.6 Kahvaltılık Tahılların Beslenme Üzerine Etkileri
4.4.6.1 Protein Kaynağı Olarak Kahvaltılık Tahıl Ürünleri
Tahıl tanelerinin protein içeriği karbonhidrat miktarına göre nispi olarak azdır. Örneğin
beyaz buğday (dilimlenmiş buğday ürünlerinde kullanılan çeşidi) %9,4 protein içeriğine
sahipken %75,4 karbonhidrat ihtiva eder. Un yapımında kullanılan buğday için bu oran
karbonhidrat lehinde daha fazladır. Kahvaltılık tahıl ürünlerinin formulasyonuna şeker
ilave edildiği zaman bu oran daha da artmaktadır. Tahıl tanelerinde bulunan proteinlerin
lisin gibi bazı amino grup asitlerce yetersiz olduğu bilinmektedir. Bu yüzden, tahılların süt
ile kombinasyonu bazı durumlarda bu eksikliğin tamamlanmasına yardımcı olur.
Tek başına bir gıda olarak düşünüldüğünde kahvaltılık tahılların protein kalitesi et ve süt
gibi hayvansal ürünlerle bire bir karşılaştırılamasa da, genel olarak tahıl tane proteinleri
triptofanca yetersiz olan jelâtin kadar özellikli amino grup asitleri içermediği de
söylenemez. Yeteri miktarda tahıl tanelerinin karışımı tüketildiğinde büyüme ve bakım
için gerekli olan özellikli amino grup asitlerin bütün hepsini karşılayacaktır. Tahıl taneleri
genel olarak insanların protein ihtiyaçlarının karşılanmasına yardımcı olmaktadır. Bu
yüzden insanlar çoğu zaman diyetlerine tahılları ilave etmiş ve bazense et, balık ve süt
gibi hayvansal protein kaynaklarından da yararlanmıştır. Kahvaltılık tahılların üretimi
esnasında protein miktarının azalmaması veya proteinlerin zarar görmemesi kaydıyla
kahvaltılık tahılların da tahıl taneleri gibi aynı katkıyı sağladığı düşünülebilir.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 35
Tablo 10. Protein İle Zenginleştirilmiş Kahvaltılık Tahıllarının Genel Formülasyonları (%).
Mısır temelli proteince zenginleştirilmiş kahvaltılık tahıllar %
Buğday temelli proteince zenginleştirilmiş kahvaltılık tahıllar %
Kırılmış mısır unu 38,6 Buğday unu, 2 yumuşak bahar temizler 46,6
Pirinç unu 12,0 Tam yağlı soya unu (% 19 soya yağı,% 39 4,0
Sodyum kazeinat 3,0 Protein) 4,0
Yulaf unu 9,0 Soya (% 70 protein) konsantre 2,0
Buğday 5,0 Sodyum kazeinat 10,0
Soya (700 / 0 protein) konsantre 9,0 Beyaz şeker 3,0
Beyaz şeker 10,0 Esmer şeker 2,0
Esmer şeker 5,0 Malt şurubu 1,0
Malt Şurubu 3,0 İyotlu tuz 1,0
İyotlu tuz 1,0 Dikalsiyum fosfat 16,0
Dikalsiyum fosfat 1,0 Pirinç unu 5,0
Mineral / vitamin premixi / antioksidan 0,4 Yulaf unu 0,4
Dengelenmiş bitkisel yağ 0,3 Mineraltvitamin premixi/antioksidan ve Yağı alınmış susam unu 5,0
Bilindiği gibi, tahıl tanelerinin protein muhteviyatı ve fraksiyonları taneden taneye
değişmektedir. Buğday ürünleri %12,2 protein içeriğine sahipken tohumunun protein
içeriği ise daha yüksektir (22,9). Diğer taraftan aynı veya benzer buğdaylardan % 70-80
ekstraksiyonla elde edilen unda ise yalnızca %10,9 oranında protein bulunur. Esmer
pirincin protein içeriği % 7,5 iken, beyaz pirinç % 6,7 protein içeriğine sahiptir. Mısır ve
yulaf, sırasıyla, yaklaşık olarak % 9,5 ve % 15,1 protein içeriğine sahiptir. Bir kahvaltılık
tahıl ürününün protein içeriği, en azından bir kısmında, elde edildiği tahıl tanesinin
protein muhteviyatını yansıtmaktadır.
Tahıl tanelerinin içerdikleri aminoasit içeriklerine bağlı olarak protein kalitesi taneden
taneye ve tanedeki fraksiyonlarına göre değişmektedir. Glutamik asit ve prolinin yüksek
oranda bulunması ile lisin, metiyonin ve triptofanın düşük oluşu depolanan tahıl
proteinlerinin karakteristik bir özelliğidir. Lisin, tahıl taneleri arasında protein kalitesini
etkileyen kritik bir amino grup asittir. Protein içeriğinin % 75-80’i tuzlu suda çözünebilen
globülinden oluşan yulaf proteinleri diğer tahıl proteinlerinden farklı bir özellik gösterir.
Ayrıca yulaf globülinin aminoasit kompozisyonu diğer tahıl proteinlerine kıyasla anlamlı
bir şekilde farklıdır. Yulaf proteini % 1’den daha düşük oranda albümin, % 10-15 alkolde
çözünebilen prolaminler ile % 2-5 glüteninden ibarettir. Globülindeki nispeten yüksek
lisin içeriğinin başlıca sebebi, yulaf proteininin hemen hemen tamamının lisinden
meydana gelmesidir ve yulaf proteini gıdalar için iyi bir besinsel bileşendir.
Kahvaltılık tahıl ürünlerinin protein kalitesi üretiminde kullanılan tahıl tanelerinin protein
kaliteleri ile yakından ilişkilidir. Ancak üretim esnasında proteinin zarar görmemesine
dikkat edilmelidir. Örneğin, indirgen özelliğe sahip glikoz veya früktoz gibi şekerler tahıl
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 36
taneleri ile karıştırılıp ve bu karışım ısıl işleme tabi tutulursa, meydana gelen Maillard
reaksiyonu (Enzimatik olmayan esmerleşme reaksiyonu) fiziksel olarak lisini kullanılamaz
hale getirebilmektedir. Bu etki sonucu proteinin biyolojik değeri azalır. Ayrıca
genleştirilerek üretilen kahvaltılık tahıl üretiminde de proteininin biyolojik değeri
azalmaktadır.
Formülasyona ve işleme özelliklerine bağlı olarak kahvaltılık tahıl ürünlerinin protein
kalitesi azalsa bile bu ürünler protein yönünden zenginleştirmeye uygun ürünlerdir. Bu
protein kaynaklarının uygun miktarlarda kombinasyonu hayvansal protein olan kazein ile
eşit oranda protein kalitesi sağlamaktadır. Yulaf proteini iyi bir lisin ve sülfürce zengin
amino grup asitlerinin kaynağıdır. Bir diğer protein kaynağı olan soya proteini ise çok iyi
bir lisin kaynağı iken sülfürce zengin aminoasitler yönünden fakirdir. Bu iki protein
kaynağı diğer proteinlerle uygun bir şekilde oranlandığında oluşan bu karışım kazeine
yakın protein kalitesine sahip olur. Bu karışıma az miktarda lisin ilave edilirse protein
kalitesi açısından kazeine denk protein kalitesi sağlanmış olur.
4.4.6.2 Yağ ve Yağ Asitlerinin Kaynağı Olarak Kahvaltılık Tahıl Ürünleri
Yağ asitleri tahıl tanelerinde ölçülebilir oranlarda nötral lipit, fosfolipit ve glikolipit olmak
üzere başlıca üç tipte bulunur.
Tahıl tanelerinde bulunan yağ asitlerinin dağılımı her bir tanede aynıdır. Tanedeki yağ
oranı esansiyel yağ asidi linoleik asit açısından nispeten yüksektir. Mısır, buğday, çavdar
ve arpada bulunan linoleik asit tanelerde veya bu tanelerden elde edilen unda toplam
yağ asitlerinin % 57-62’sini oluşturur. Doymuş yağ asitleri çoğu tane için toplam yağ
asitlerinin % 25’den daha az bir orana sahiptir. Palmitik asit tanelerde en çok bulunan
doymuş asittir ve oleik asitte en çok bulunan tekli doymamış yağ asididir. Linoleik,
palmitik ve oleik asitlerinin üçü birlikte toplam yağ asitlerinin yaklaşık olarak % 90-97’sini
oluşturur. Linoleik asit içeriği mısır ve pirinçte % 1-2 arasında değişir ve çavdarda ise % 8
oranında bulunur. Yulafın toplam linoleik asit miktarı diğer tahıl tanelerinden oldukça
fazla olmasına rağmen, toplam lipit içeriği yalnızca % 39’dur. Tahıl tanelerindeki lipitlerin
çoklu doymamış yağ asidi miktarının yüksek oluşu ve uygun bir, çoklu doymamış yağ
asitleri ile doymuş yağ asitleri oranına (P/S) sahip olması nedeniyle tüketicilerin esansiyel
yağ asidi ihtiyacını karşılar ve ayrıca normal kan kolesterol seviyesinin korunması için de
diyetlerde kullanılabilmektedir.
Çoğu tanede yağ, tane içerisine homojen olarak dağılmamış fakat başlıca embriyo olmak
üzere az da olsa endospermde bulunur. Örneğin mısır embriyosu tam tanede bulunan
yağ içeriğinden 7 kat daha fazla yağ içeriğine sahiptir. Kahvaltılık tahıl üretiminde sıklıkla
kahvaltılık tahıllara yağ ilave edilebilmektedir ve bu yağ Hindistan cevizi yağı gibi sıvı ve
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 37
doymuş yağ olabilir. Kahvaltılık tahıl tanelerine doymuş yağ ilavesi ölçülebilir oranda
hem karışımdaki yağ asidi dağılımını hem de P/S oranını değiştirmektedir.
4.4.6.3 Karbonhidrat Kaynağı Olarak Kahvaltılık Tahıl Ürünleri
Kahvaltılık tahıl ürünlerinde başlıca karbonhidrat formu nişastadır. Tahıl tanelerinde bu
formda bulunan karbonhidratların büyük bir bölümü endospermde bulunur. Diğer
taraftan, suda çözünebilir karbonhidratlar (başlıca sukroz ve rafinoz) buğday
embriyosunda bulunur ve embriyonun tatlı kısmını oluştururlar. Çoğu kahvaltılık tahıl
ürünleri şeker formunda ilave edilen karbonhidratları içerirler. Nişasta ve şeker, eğer
mevcut ise, kahvaltılık tahıl ürünlerinde başlıca kalori kaynağıdırlar.
Geçtiğimiz birkaç yıl içerisinde dikkati çeken en önemli karbonhidrat fraksiyonu lif
olmuştur. Diyet lifi, gastrointestinal bölümde sindirimi zor olan ve diyetle alınan bitkisel
gıdaların bir parçası olarak tanımlanmaktadır. Diyet lifi, selüloz, hemiselüloz, pektin ve
karbonhidrat olmayan lignini içeren karbonhidrat bileşenlerinin heterojen bir karışımıdır.
Bitkinin yapısını oluşturan bu maddeler yaprak, gövde, kök ve tohum gibi bitkinin bütün
hücre duvarlarında bulunur. Diyet lifi terimi, kaynayan sülfürik asit, sodyum hidroksit, su,
alkol ve eterle muamele edildikten sonra arta kalan veya gıda maddelerinin artan
bileşenleri olarak tanımlanan ham lifle eş anlamlı değildir.
Lif, kalori değeri olmayan bir bileşen olmasına rağmen, lifin insan vücuduna diğer
besinler gibi faydalı etkilerinin olması ve sindirilememesine rağmen bir besin olarak
düşünebileceğini öne sürülmektedir.
Gastrointestinal bölgenin fonksiyonu üzerine büyük etkilere sahip olan diyet lifi
bileşenlerinin fizikokimyasal özellikleri arasında su absorpsiyon kapasitesi, katyon
değişim kapasitesi, organik bileşen absorpsiyon kapasitesi ve jel filtrasyon kapasitesi
bulunur. Fizyolojik etkilerine gelince bu faktörler; kabızlığın giderilmesi ve divertiküler
rahatsızlık, kolon kanseri, hemoroit ve varis gibi çeşitli anormallikleri önlemesi ve/veya
tedavi edilmesi ile yakından ilişkilidir. Koroner kalp rahatsızlığının iyileştirilmesi fizyolojik
açıdan önemli miktarlarda diyet lifi tüketimine bağlanabilmektedir.
Buğday gibi yulaflar da gastrointestinal bölgeye pozitif etkiye sahip bazı suda
çözünmeyen lifleri içerir. Yine buğday gibi yulaflar da yalnızca fizyolojik özelliklere sahip
suda çözünebilen lifleri içerir.
Ama liflerin cazibesini en fazla artıran LDL dediğimiz damar sertliği ve kalp hastalığına yol
açan kolesterolü azaltmasıdır. Özelikle suda çözünen lifler, bağırsaktaki safra asitlerine
bağlanıp bunları devre dışı bırakırlar. Bu hem yağların emilimini olumsuz etkiler hem de
vücut azalan safrayı telafi için bağırsak boşluğuna daha çok safra göndermeye çalışır. Bu
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 38
da safrayla birlikte daha çok kolesterolün vücuttan uzaklaştırılması anlamına gelir.
Düzenli olarak günde tüketilen her 1-2 gr. suda çözünür lifin, LDL kolesterolü % 1 azalttığı
bildirilmiştir. LDL kolesterolün düşmesi, daha az damar sertliği ve daha az kalp hastalığı
ve daha az felç riski anlamına gelmektedir.
Hiper kolesterolemik hayvanların diyetlerine ilave edilen gevrekleştirilmiş yulafların ve
yulaf kepeğinin etkileri üzerine yapılan çalışmalarda bu yulaf ürünlerinin serum
kolesterolünü düşürdüğü doğrulanmıştır. Ayrıca serum kolesterolünü düşürmek için
diyete başlamış insanlar üzerinde de hem gevrekleştirilmiş hem de yulaf kepeğinin
serum kolesterolünü düşürücü etkiye sahip olduğu tespit edilmiştir. Londra King’s
College da yapılan araştırmalar sonucunda, düşük yağlı diyetle beslenen ve günlük 150
gr. gevrekleştirilmiş yulaf tüketen kişilerin hem toplam kolesterolünün hem de düşük
yoğunluklu lipoprotein kolesterolünü düşürücü etkiye sahip olduğunu ancak buğday
ağırlıklı bir diyetin kolesterol üzerinde önemli bir etkisinin olmadığı tespit edilmiştir.
Winconsin Üniversitesi araştırmaları sonucunda ise en az % 4 oranında diyet lifi içeren
yulaf unu ile beslenen laboratuar farelerinin kolesterolünün de önemli miktarda düştüğü
gözlenmiştir.
Yulaf lifinin diğer ilginç bir özelliği de kan glikoz seviyesine olan etkisidir. Yüksek
karbonhidrat, yüksek lifli diyetler diyabetlilerin insülin ihtiyaçlarını düşürmek için
diyetlerinde başarılı bir şekilde kullanılabilir. Yulaf kırması tüketildiğinde oluşan kan
glikoz direncinin diğer tahılların tüketilmesi ile oluşan kan glikoz direncinden çok daha az
oluştuğunu tespit etmiştir. Diğer bir çalışmada ise çözünebilir yulaf lifleri glikoz
solüsyonu ile birlikte normal bireylere verildiğinde bu kontrol grubunun kan serum
insülin seviyelerinin hiç yulaf tüketmemiş bireylere oranla daha düşük olduğu tespit
edilmiştir.
4.4.6.4 Vitamin ve Minerallerin Kaynağı Olarak Kahvaltılık Tahıl Ürünleri
Tahıl taneleri bazı B vitaminleri ile demir, magnezyum ve bakır gibi minerallerin
kaynağıdırlar. Taneler, kahvaltılık tahıl ürünleri üretiminde kullanıldığında bu vitamin ve
minerallerin bir veya birkaçı kaybolur (örneğin tiamin). Üretim sırasında kaybolan
besinler kahvaltılık tahıl ürünlerine tekrar ilave edilir. Tahıl bazlı ürünler esansiyel
besinlerin ilavesine uygundurlar. Çünkü bu ürünler toplam kalori miktarına ve protein
alımına önemli katkıda bulunur ve toplumun hemen hemen her kesimi tarafından
tüketilir.
Tahıl tanesi ürünlerinin zenginleştirilmesini değerlendiren çeşitli bilimsel gruplar
arasında Amerikan Tahıl Kimyası Kurumu (AACC) bulunur. AACC’nin politikasında
kahvaltılık tahıllar yer almamasına ve diğer tahıl ürünlerinin zenginleştirilmesi için hangi
besinlerin kullanılabileceğini veya bu ürünlere ne kadar ilave yapılabileceğini
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 39
açıklamamasına rağmen çeşitli amaçlar için bu ürünlere esansiyel bileşenlerin ilave
edilebileceğini doğrulamaktadır. Aşağıdaki maddeler kullanım amaçlarını içermektedir:
Eğer toplum tarafında bu ürünler yeterli miktarda tüketilir ise, toplumun önemli bir
kısmında var olan veya olabilecek özellikli besin eksikliğini belirlemek veya düşürmek,
Gıdaların toplam kalori içeriğine uygun olarak besin sağlamak,
Geleneksel gıdaların yerini almak için üretilen ürünlerdeki besin eksikliğini önlemek,
Proseslerde meydana gelen gıda kaybının giderilmesi,
Var olan hükümet standartları ve yönetmeliklerine uyum sağlamak için kullanılır.
4.5 Zenginleştirme
Geçtiğimiz yüzyıl içerisinde, besin kayıpları ve bunların sonuçlarının tanımlanmasında
büyük ilerlemeler kaydedilmiştir. Sonuç olarak, belirli hastalıkların riskinin azalmasıyla
pozitif korelâsyon göstermiş olan besin maddeleri içeriğinin azaltılması ile gıda
temininde yenilik yapılmasına doğru güçlü bir yönelim olmuştur. Kahvaltılık tahıllar
temeli 1950’li yıllara dayanan vitamin ve minerallerle zenginleştirilmiş olan ilk gıdalar
arasında yer alır. Tüketiciler tüm kahvaltılık tahıllarda iyi bir besleyicilik değeri olmasını
istemektedirler.
Herhangi bir tahılın zenginleştirme düzeyi o kahvaltılık tahılın özellikle piyasa koşullarına
uygun olarak arzu edilen besinlere bağlıdır. Diğer ürün karakteristiklerinde şunlara dikkat
edilir; ürün formülasyonu, pH, nem içeriği, süreç sıcaklıkları, depolama sıcaklıkları ve
süreleri, depolama oksijen seviyesi ve ambalajlama.
Tüm bu karakteristikler her bir vitamin ve nutrasiyotiğin tek başına stabilizesine bağlı
olan tahılın besinsel değeri üzerinde önemli etkilere sahiptir. Örneğin, vitamin-A,
vitamin-C ve tiamin gibi ısıya hassas vitaminler genel olarak ısı içeren üretim süreci
adımlarından sonra ürün üzerine püskürtülür. Bunun aksine mineral ve daha değişmez
olan vitaminler (örneğin niasin, riboflavin, vitamin-B6, vitamin-E asetat) genellikle asıl
formül karışımına ilave edilir.
Kimyasal ve fiziksel stabilizelerine ilaveten mikro besin maddeleri lezzet, koku ve renk
durumlarına göre seçilmelidirler. Örneğin tiamin ısıya hassas olması ve püskürtme
yöntemiyle uygulanması kayıpları en az düzeye indirmesine rağmen, püskürtme
uygulamasındaki negatif duyusal karakteristiklerin olasılığı temel karışıma ilave
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 40
edilmesine göre daha fazladır. Benzer şekilde, vitamin-A ve vitamin-D hem oksijen hem
de sıcaklığa duyarlı olduklarından doğrudan temel karışıma ilave edilmemelidir. Bununla
birlikte, püskürtme işlemi oksidatif degradasyona maruz kalmalarını maksimize eder
böylece sprey solüsyonuna ilave edilen antioksidanlar (örneğin BHT) ve
karbonhidratlarla (örneğin sukroz) muhafaza oksidasyonu problemini önemli ölçüde
kontrol edilebilir. Son zamanlarda mikro kapsülleme gibi yeni teknolojilerde
zenginleştirme kayıplarının azaltılmasında kullanılmaktadır.
Zenginleştirme genel olarak mineral ve vitaminlerden hariç düşünülmesine rağmen
protein ve faydalı yağlar tahıl tanelerinde çok az miktarlarda bulunduğu ve bunların
tahıllara ilavesinin tahılları daha dengeli bir ürün yapacağı için kahvaltılık tahıl
ürünlerinin bunlarla zenginleştirilmesi önerilmektedir. Fitokimyasal ve nutrasiyotikleri
içeren kahvaltılık tahılların “diyet yönetimi ve modifikasyonu ile sağlığın muhafaza
edilmesinden dolayı tüketicinin yöneleceği yeni bir hareket” olacağı öne sürülmüştür.
Zenginleştirme teknolojisi konusunda üç temel faktör göz önüne alınarak çalışmalar
yapılmıştır;
Ürünü koku, lezzet veya renk olarak negatif yönde etkilememiş olmalı,
İlave edilen besinler kabul edilebilir derecede oturmuş ve depolamadaki kayıpların
karşılanması için ilave edilebilir olmalı,
İşlem pratik ve ekonomik olarak geçerli olmalıdır.
4.6 Sektörsel Rekabet Analizi
Pazar analizi bölümünde biraz daha detaylı incelendiği gibi kahvaltılık tahıl ürünlerini
üreten irili ufaklı başka firmalar bulunmaktadır. Buna rağmen her yatırımcının, pazarın
ihtiyacı olan doğru üretim tipini ve hedef kitlesini tespit etmişse pazarda kendisi için bir
yer bulabilmesi mümkündür. Büyük firmalarla baş edebilmenin en önemli koşulu
öncelikle kendi ürünlerinin, fiyatlarının, dağıtım kanallarının ve özendirme stratejilerinin
değeri ve müşteri memnuniyetini rakip firmalarınkiyle karşılaştırması ve iyi analiz
etmesinden geçer. Yeni ürünleriyle piyasada var olmak isteyen firmanın; Rakiplerim kim?
Amaçları ve stratejileri nedir? Zayıf ve güçlü yanları nedir? Farklı bir pazar strateji
geliştirmeleri durumunda rakiplerinin nasıl bir reaksiyon göstereceği konusunda soracağı
soruların yanıtlarını bilmesi gerekmektedir.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 41
Bir diğer hususta rakibi tanımak ve analiz etmek kadar, hedef müşterinin isteklerini
karşılayabilme konusunda rakibin yaptığından daha iyisini yapabilmeyi becerebilmektir
kuşkusuz.
Yeni firmanın pazar stratejileri geliştirmesi sadece müşterinin ihtiyaçlarını karşılaması
anlamına gelmeyecek, aynı zamanda pazarda rakiplerine karşı uygulayacağı stratejileri
geliştirmesine yardımcı olacaktır. Bunun için ilk atılacak adım rakiplerinin analizi ve
anahtar rakiplerin seçilmesi, tanınması, değerlendirmesidir. İkinci adım ise firmayı
rakiplerine karşı güçlü pozisyona sokacak ve onlara en olası rekabet avantajları
sağlayacak rekabetçi bir pazarlama stratejisini geliştirilmesi olacaktır.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 42
5 PAZARSAL DEĞERLENDİRME
5.1 Pazar Analizi
Pazar fonksiyonlarını yönetmek firmanın piyasadaki bütünsel varlığını analiz etmekle
başlayacak bir süreçtir. Firma, çevresel tehditlerden kaçınabilmek ve cazip fırsatlar
bulabilmek için kendi pazarını ve pazar çevresini çok iyi analiz etmek zorundadır.
Rakiplerin geçerli pazarsal faaliyetleri yanında firmaların güçlü ve zayıf yanlarının analizi
de önemli rol oynar. Her pazarsal analizin pazar fonksiyonlarının yönetimi konusunda
önemli yararlar sunacağı kesindir.
Yatırımcı firma kahvaltılık tahıl üretimi konusunda deneyimli olmasa da benzer alanlarda
önceden yapılmış başarılı işletme pratikleri kuşkusuz yeni ürün için piyasada oluşacak
güven olgusunu artırıcı rol oynayacaktır.
Ürünlerin gereksiz katkı ve koruyucu maddeler içermemesi ya da çok minimize edilmiş
olması kadar sağlık ve sağlıklı görünme için doğal ürünler üretiyor olması da kuşkusuz
yeni bir firma için önemli özellikler olacaktır.
Çok iyi bir dağıtım ağına sahip olunmasının yanında fiyat stratejilerinin benzer ürünleri
üreten rakip firmadan çok düşük belirlenmesi kuşkusuz müşteri için kaliteyi daha ucuza
alıyor imajını daha güçlendirecektir.
Bir önceki bölümde geniş bir şekilde değinildiği gibi tahılların kullanımı önemli sağlık
problemlerinin çözümü konusunda olumlu roller oynamaktadırlar. Yeni ürünlerin, belli
bir sağlık alanını hedeflemesi ve o alanda çalışmalarla daha uygun ürünler için
çalışmalarda bulunulması kuşkusuz rakip firmalara göre yeni firmaya pazarda daha çok
avantaj sağlayabilecek bir strateji olabilir. Örneğin, kalp ile ilgili sağlık problemlerine
olumlu yanıt veren ürünlerin piyasaya sürülmesi ve özellikle bu tür ürünlerin saygı
duyulan araştırma kurumlarınca birlikte araştırmalarda kullanılması ve sonuçlar için
onlardan tasdik alınması hiç kuşku yok yeni bir hedef kitlenin yaratılması sayesinde pazar
payının artırılması çabasına olumlu katkısı olacaktır.
5.1.1 Dünya Kahvaltılık Tahıl Üretimi
Kahvaltılık gevrekler, işlenmiş gıda üretimi yapan diğer sektörlerin içinde en dinamik gıda
grubu temsil etmektedir. Hem soğuk ve sıcak tüketimi mümkün olan tahıllar, kültürel ve
demografik faktörlere bağlı olarak dünya pazarında değişim göstermektedir.
Henüz yüzyılın başında basit birer çiftlik ürünü olan tahıllar bugün milyar dolarları aşan
ticaret hacmine sahip bir sektör haline gelmiştir. Kahvaltılık gevrekler, ilk olarak 1906
yılında işleri nedeniyle yoğun yaşamak zorunda kalan Amerikalıları günün ilk öğününe
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 43
ayıracakları zamandan tasarruf etmeleri amacıyla kamuya açık üretim haline geldiler.
Bugün yeni ürün geliştirme çalışmaları, yeni formülasyonlar ve pazarlamaya dönük
masrafların yükselmesi kahvaltılık gevreklerin tüketiminin artmasını sağlayan önemli
faktörler olarak değerlendirilmektedirler.
2004 rakamlarıyla kahvaltılık tahıllarda küresel ticaret boyutu 1,9 Milyar Dolar olarak
gerçekleşmiştir. Bu rakam, 2003 yılının 1,7 Milyar Dolarlık değerinden yaklaşık yüzde
12,0 civarında bir artışa tekabül etmektedir. Aynı zamanda 1998 yılının 1,1 Milyar
Dolarlık Pazar değerinden yaklaşık yüzde 73,0’lük bir artış anlamına gelmektedir.
Grafik 1: Dünya Kahvaltılık Tahıl Ticareti (Milyar Dolar).
Kaynak: Global Trade Atlas. Pazar, 1998 ile 2004 yılları arasında yüzde 8,0 gibi oldukça önemli bir büyüme oranı gerçekleştirmiştir.
Büyüyen kahvaltılık tahıl talebinin en büyük göstergelerinden biri ABD’nin ihracatında
yaşanan değişimlerdir. 2004 yılında toplam ABD ihracatı 227 milyon Dolar olarak
gerçekleşmiştir. Bu rakam 1998 yılı verileriyle kıyaslandığında bu süreç içinde yüzde
56’0’lık bir artışın gerçekleştiği anlamına gelmektedir. 2004 yılında 40 milyon dolarlık bir
artışla 227 milyona ulaşan ihracatı bir yıl içinde yüzde 21’lik bir artış gerçekleştirmiştir.
ABD ihracatın bu kadar etkili şekilde artmasının sebebi genel olarak kahvaltılık tahıl
pazarının nasıl artacağı konusunda da fikirler vermektedir. ABD ihracatı talep ile
şekillenmektedir ve ürünlerini ithal eden ülkeler kendi ülkelerinde bulamadıkları
markalar ve kalite için ABD ürünlerini tercih etmektedirler. Özellikle 2002 yılından
sonraki küresel üretimin artışını özellikle müşterilerin sağlık konularındaki farkındalığının
yaygınlaşması ve gerek çocuklar gerekse büyükler için kahvaltılık tahılların sağlığa yararlı
olma doğallıklarının vurgulanmasına neden oldu.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 44
Kanada ve Fransa’nın ardından ABD dünyanın üçüncü büyük kahvaltılık tahıl ithalatçısı
ülkedir ve toplam değeri 134 Milyon dolar olan bir ithalat hacmine sahiptir (1998-2004
yılları arasında % 30,0’luk bir artış meydana gelmiştir). 2004 yılı rakamlarına göre
ABD’nin kahvaltılık tahıl ihraç ettiği en büyük iki ülke Kanada ve Meksika’dır. Kanada 180
milyon Dolarlık, Meksika ise 21 Milyon Dolarlık kahvaltılık tahıl ürünleri ithali yapmıştır.
Bu iki ülkenin toplamı ABD’nin toplam kahvaltılık tahıl ihracatının yüzde 87,0’sini
kapsamaktadır. ABD için daha küçük marketler olarak İsrail, Haiti ve Hong Kong
sayılabilir.
2004 Yılı verileri göre dünya pazarında en büyük kahvaltılık tahıl sektörüne sahip ülkeler
İngiltere (466 milyon Dolar), Fransa (306 Milyon dolar) ve Almanya’dır (266 milyon
dolar).
Toplama küresel ticaret boyunda olduğu gibi üretim konusundaki küresel gelişmede
benzer bir eğilim izlemiştir ve daha önce söylenildiği gibi özellikle 2002 yılından sonra
sağlıkla ilgili duyarlılıklar tüketimin artışına neden olmuştur.
Grafik 2: Dünya Kahvaltılık Tahıl Üretimi (kg).
Kaynak: Global Trade Atlas
Grafik 3 ve 4 1998 ile 2004 yıllarına göre küresel ihracat ve ithalat rakamlarını
göstermektedir. Bu rakamlara göre; ABD’nin kahvaltılık ihracatı 1998 ile 2004 yılları
arasında büyümeye devam etmiştir ve yabancı rakipleriyle arasında yükselen rekabetin
kendi iç piyasasının genişlemesine engel olmuştur.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 45
Grafik 3: 1998 yılı rakamlarına göre dünya İhracatının ülkelere dağılımı(%).
Yurtdışı lisans anlaşmaları, bazı müşterilerin bioteknolojik içerikler taşıyan özel etiketli
ürün isteklerinin yükselmesi ABD’nin genel pazar payını etkilemiştir.
Grafik 4: 2005 yılı rakamlarına göre dünya makarna ihracatının ülkelere dağılımıı(%).
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 46
ABD orijinli kahvaltılık tahılların talep edilmesinin sebebi; uluslararası kur değişiklikleri
ABD Dolarını ve ürünlerinin rekabet etme gücünü güçlendiriyor veya azaltıyor.
Uluslararası pazar, tercihli tarife veya AB’deki biyoteknoloji ürünlerin içerikleri hakkında
endişeler gibi tarife dışı konuların avantajlarından yararlanmak isteyen üreticiler
nedeniyle daha rekabetçi bir hale gelmektedir. Buna ilave büyük ABD patentli üretici
firmalar hızlı bir şekilde taşıma masraflarını düşürmek ve onları yerel üreticilerin
karşısında dezavantajlı konuma sokacak gümrük engellerini aşmak için başka ülkelerde
üretimlere başladılar.
İhracatına büyük kahvaltılık tahıl üreticilerinin etkin olurken, sektör çalışanlarının
raporlarına göre ABD’nin özellikli tahıllarına (organik, sağlığa yönelik ve çocuklar için
tahıllar) ilgi artmaktadır. Sektör kaynaklarına göre tüketiciler ABD kaynaklı çeşitler
hakkında oldukça yavaş bilgilenmekteler ve bu yüzden önümüzdeki yıllarda yavaş ama
düzenli bir yükselmenin devam edeceği tahmin edilmektedir. Bunun sebebinin;
Gelirin ve ürünler hakkında bilgilenmenin artması,
Dünyanın en büyük beslenme, sağlık ve iyi yaşam şirketi olan
Nestlé’nin kurucusu Henri Nestlé’dir. Nestlé, kuruluşundan
günümüze kadar geçen 142 yılda bünyesine yeni ürünler, yeni
kategoriler ve yeni şirketler katarak istikrarlı bir şekilde büyümüş
ve dünya gıda ve beslenme sektörünün lideri haline gelmiştir.
Bugün gıda sektöründe en yakın rakibinin iki katı büyüklüğünde
olan Nestlé’nin 2008 yılında satışları 109.98 milyar İsviçre
Frangıdır. Dünya üzerinde sayısı 500’e yaklaşan fabrikalarında
280 bin çalışanıyla faaliyet gösteren Nestlé, 130 ülkede 10 bine
yakın Nestlé ürünü her gün iki milyar tüketici tarafından tercih
edilen dünyanın en büyük gıda şirketi olma özelliğini elinde
bulunduruyor. Dört kıtada, 17 merkez ve 5000 kişilik bir ekiple
AR-GE çalışmalarını sürdüren Nestlé, AR-GE’ye her yıl yaptığı 1.5
milyar doların üzerindeki yatırım ve yayınladığı 200’ü aşkın
bilimsel yayınla araştırma geliştirme konusunda da gıda firmaları
arasında lider konumdadır.
Çeşitli içerikli mısır gevreği ve Müsli Nesquick Çikolatalı Buğday Mısır Gevreği, Nesfit Buğday ve Pirinç Gevreği, Nesfit Chocolate, Nesfit Fruits, Cheerios, Chocapic, Chokella, Corn Flakes, Crunch, Gold Flakes, Müsli Sade, Müsli Tropikal
Eti Gıda Bozüyük/Bilecik Kahvaltılık Gevrekler ve Müsli
Ürünlerini Türkiye'nin buğday ve mısırını kullanarak Düzce
fabrikasında üretmektedir. Funny Kakaolu Buğday Gevreği
raflarda hızla yerini almaktadır.
Bim ve Dia için üretilen ürünler İsviçre Kentaur firması tarafından
el değmeden otomatik makinelerde üretilmiş, Funny Gıda Düzce
tesislerinde paketlenmiştir. İsviçre Kentaur firması tarafından el
değmeden otomatik makinelerde üretilmiş, aynı titizlikte Funny
Gıda Düzce tesislerinde paketlenmiştir.
Carrefour için üretilen ürünler Funny Gıda tarafından el
değmeden otomatik makinelerde üretilip, aynı titizlikte Düzce
tesislerinde paketlenmektedir.
Mısır Çerezi, Gevrekler ve Müsli BİM için; Funny Ballı Karamelli Mısır Gevreği, Funny Elmalı-Tarçınlı Mısır Gevreği, Kelly’s sade mısır gevreği, Cupido Kakaolu mısır ve buğday gevreği Carefour için; Sade mısır Gevreği, Karamelli Mısır Gevreği, Ballı Karamelli Buğday Patlağı, Ballı Fındıklı pirinç gevreği, Kakaolu Mısır ve Buğday Gevreği, Ballı ve Karamelli Dia için; Mısır Gevreği, Ballı ve Karamelli Buğday Patlağı
Üçel Gıda Başpınar/Gaziantep
1990 yılından bu yana Gaziantep'te faaliyetini sürdüren ÜÇEL tek
yerli üretim yapan firmadır. Hedef kitlesinin sadece çocukların
olmadığı söylenen mısır gevreğini VİVA CORNFLAKES markası
altında üretmektedir. Ayrıca Carrefour mağazaları adına üretim
yapmaktadır. Güncel verilere göre firmanın üretim kapasitesi
950- 1000 ton/yıl (sanayi tipi ürünleri için) olarak bildirilmiştir.
Aroma katkılı Mısır Gevrekleri ve Müsli Corn flakes, Honey Corn, Choco Corn, Choco Rice
Mais Gıda Esenyurt/İstanbul
2008 senesinde kurulduktan sonra H&J Brüggen firmasının
Türkiye temsilciliğini üstlenmiştir. Elindeki ürün grubu ile 2000
yılı yaz sezonu sonuna kadar yalnızca otel çalışmaları yapan Met-
Cezir Gıda, gelen talepler üzerine 2001 sezonunda market
çalışmalarına da yönelmiştir. Böylece paketleri market
sunumuna getiren Bürüggen markası Türkiye de market
raflarında yerini almaya başlamıştır. Halen oldukça geniş market
bünyesine ürün dağıtımı yapılmaktadır. İthal edilen ürünlerin
(Müsli Grubu Hariç) tamamı İstanbul’da paketlenmektedir.
Private Label konusunda iki firma ile çalışan Mais Gıda yeni
ambalaj tasarımları ve çeşitli gramajlarda (250g, 500g, 750g,
1000g) paket sunumları ile her ihtiyaca cevap vererek daha geniş
2001 yılında kurulmuş olup bulunduğu sektörün ihtiyaçlarını
Müsli ve Kahvaltılık Tahıl Karışımları Çikolatalı Berika Kahvaltılık Tahıl Karışımı,
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 53
karşılamak üzere kurulmuştur. Firmamızda ekmek karışımları,
hazır kek karışımları ve kahvaltılık tahılları hijyen koşullarına göre
tamamen otomasyon sistemleri ile üretilmektedir.
Berika Meyveli Müsli, Berika Sade Müsli
Reform Gıda Pendik/İstanbul
Ülker Gıda Grubu şirketlerinin içinde yer almaktadır. İstanbul
Pendik’te bulunan tesislerinde Ülker Kellogg’s markası ile
kahvaltılık gevrek, soya proteini ve hazır pirinç üretilmektedir.
ISO 9001, ISO 14001 ve OHSAS 18001 ile HACCP belgelerine
sahiptir.
Kahvaltılık Gevrekler ve Öğütülmüş Tahıl Karışımları
Doğa Bitkisel Ürünler Tuzla/İstanbul
"Doğa" markası altında bitkisel çaylar, sağlık çayları, esmer toz ve
küp şeker, katkısız ve şeker ilavesiz reçel ve marmelatlar ile
Nutridigest teknolojisi ile üretilen soyalı, keten tohumlu,
glütensiz müsliler, meyveli yulaf gevreği, buğday, çavdar ve yulaf
ezmeleri üretmektedir.
Gevrekler ve Müsli Nutridigest Proactive Prebiyotik Tahıl Gevreği
Bulgurium Gıda Gaziantep
Yirmi yıla yakın bir süredir bulgur sektöründe olan firma
Bulgurium markası altında şirketleşmeyi 2007’de
gerçekleştirmiştir. Son dönemde araştırma-geliştirme
çalışmalarından elde ettiği sonuçlarla bulgurdan üretilen
kahvaltılık gevrekleri gibi yeni ürünler çıkarmıştır. Amerika İsveç,
İngiltere gibi ülkelere ürünleri pazarlamaktadır. Güncel verilere
göre firmanın üretim kapasitesi 576 ton/yıl olarak bildirilmiştir.
Kahvaltılık Bulgur Gevreği
General Mills-Türkiye
Gıda endüstrisinde 150 yılı aşan bir süredir var olan ve dünyanın
önde gelen gıda şirketlerinden birisidir. General Mills dünya
çapındaki tüketicilere hazırlama süresini kısaltan her yerde
yenilebilecek ürünler sunmaktadır.
Türkiye’de Häagen-Dazs dondurmasından Nature Valley müsli
barlara kadar bir dizi General Mills markalı ürün satılmaktadır.
General Mills hazır gıda endüstrisi için kaliteli ürünler, müşteri
hizmetleri, teknik destek ve eğitim alanlarında hizmet
sunmaktadır.
Türkiye’de hazır gıda seçenekleri otellerin ve restoranların
ihtiyaçlarını karşılamaktadır.
Kahvaltılık gevrekler Nestlé ile 50 – 50 ortak girişimimiz olan Cereal Partners Worldwide (CPW) Cheerios, Zucosos, Chocapic, Nesquik ve Shreddies gibi önde gelen kahvaltılık gevrek üreticisidir.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 54
5.1.4 Türkiye Kahvaltılık Tahıl Tüketimi
Uluslararası piyasa araştırma kuruluşu Euromonitor International'in hazırladığı
''Türkiye'de Kahvaltılık Hububatlar Raporu''na, 2002 yılında sadece 4.090 ton olan
kahvaltılık hububat satışları, 2002/07 arasında yüzde 25,67'lik bir artışla 5.140 tona
ulaşmıştır. Buradaki önemli nokta son beş yıldaki % 25,67'lik değişimin yüzde 10,38'lik
bölümünün sadece son bir yıl (2006/07) içinde gerçekleşmiş olmasıdır. Toplam ürün
miktarının % 52,14’lük kısmının (2.680 ton) aile tipi kahvaltılık hububatlar, geri kalanının
ise çocuklar için üretilen kahvaltılık hububatların oluşturduğu gözlenmiştir.
5.2 Hammadde ve Yardımcı Malzemeler
5.2.1 Mısır
Orijini ve gen merkezi Amerika kıtası olan, yayılmaları Amerika’nın keşfinden sonra
başlayan kültür bitkilerinden birisi de mısırdır. Mısır yetiştirilen ülkeler arasında ABD ilk
sırayı almaktadır.
Mısır (Zea mays) hayvan yemi ve insan gıdası olarak ve endüstride çok geniş kullanım
alanına sahiptir. İnsan gıdası olarak mısır, süt halindeyken kaynatılarak sebze şeklinde,
tane halinde ise pişirilerek, patlatılarak değerlendirilebilir. Bunun ötesinde mısır kırılarak
öğütülerek değişik gıda maddelerinin yapımında kullanılır.
Hasat esnasında koçanından ayrılır, çoğunlukla depolamadan veya tahıl ambarına veya
değirmene teslim edilmeden önce tarlada kurutulur. Bununla birlikte, mısır, özelikle sarı
türleri, başlıca hayvan yemi olarak kullanıldığından ve piyasadaki mevcudiyetinden
dolayı bu ürünler, yani sarı mısır, kahvaltılık tahıllarda kullanılmakla birlikte çoğu
gıdalarda bileşen (ingridient) olarak kullanılması tercih edilir.
Mısır tanesi B vitaminin iyi bir kaynağı olup, sarı mısır taneleri ise ek vitamin A kaynağına
sahiptir. Mısır embriyosu ise E vitamini yönüyle zengindir. Bununla beraber, mısır
taneleri niasin ve diğer vitaminlerce fakirdir.
Karakteristik ürün üretimi için sarı mısır öğütülür ve gevrekleştirilmiş taneler olarak
bilinen geleneksel süreç yöntemiyle üretilen, tüketime hazır mısır gevrekleri üretiminde
kullanılır. Mısır, endospermden embriyo ve kepeğin ayrılması için kuru öğütülür, daha iri
kısmı pişirileceği(diğer bileşenlerle), kurutulacağı, tavlanacağı, gevrekleştirileceği ve
kızartılacağı gevrek mısır üretimine gönderilir. Daha küçük olan endosperm partikülleri
mısır kırması ve mısır unu haline getirilir ve bu ürünler Ekstrüde edilen veya tahıl
tanelerinin karıştırılmasıyla üretilen kahvaltılık tahıl üretiminde bileşenler (ingridient)
Dilimlenmiş tam tahıl ürünlerine benzer bir yolla üretilen ekstrüzyonla dilimlenmiş
tahılların üretiminde tam tane yerine hammadde olarak kırma veya unu kullanılır.
Hammaddeler buğday, mısır, pirinç ve yulaftan oluşur ve bu tahıllar un şeklinde
kullanılırlar. Ayrıca bu tahıllar tek başına kullanılabileceği gibi karışımları şeklinde de
kullanılabilirler.
Ektrüzyonla dilimlenmiş tahıl ürünlerinin üretimi, ön işlem (tane kabulü, bekletme ve
öğütme), karıştırma, ekstrüzyon, soğutma ve tavlama, dilimleme, bisküvi şeklinin
verilmesi fırında pişirme, kurutma ve ambalajlama aşamalarından oluşur. Ön işlem,
karıştırma, ekstrüde etme, soğutma ve tavlama aşamaları diğer tahıl tiplerinde olduğu
gibi uygulanır. Dilimleme, bisküvi şeklinin verilmesi, fırında pişirme, kurutma ve
ambalajlama aşamaları da tam tanelerin dilimlenmesi aşamaları ile benzerdir.
Genel olarak ekstrüzyonla dilimlenmiş tahıl ürünlerinin üretiminde bisküvi şekli, tam
buğday tanesinin dilimlenmesiyle elde edilen geniş bisküvilerden ziyade küçük boyutta
bisküvilerdir. Bu sebeple bisküvi başına daha fazla dilimleme tabakasına ihtiyaç duyulur.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 85
6.8.12 Fırında Genleştirilmiş Tahıllar
Fırında genleştirilmiş tahıl ürünleri hemen hemen tam pirinç tanesi veya mısır veya
bunların karışımından üretilir. Pirinç ve mısır tahılları yüksek ısı ve uygun nem içeriğinde
doğal olarak genleşirken bu şartlarda buğday ve yulaf taneleri genleşememektedir.
Taneler şeker, tuz, su ve malt ile karıştırılır daha sonra % 28 nem içeriğinde yaklaşık
olarak 1 saat basınçta pişirilir. Pişirme işleminden sonra, topaklaşmış taneleri
parçalamak ve taneyi makul bir sıcaklığa getirmek için soğutma ve boyutlandırma
işlemine geçilir. Bu işlemlerden sonra taneler % 17 nem içeriğine kadar kurutulur ve
nemin dengelenmesi için 4-8 saat tavlanır. Tavlama aşamasından sonra, taneler
çarptırma olarak adlandırılan az bir şekilde yassılaştırılacağı düzleştiricilerden geçirilir.
Taneler yassılaştırılmasına rağmen gevrek üretimi için uygun incelikte değildirler.
Çarptırma işleminden sonra, nem içeriğini % 17’den % 9-11’e düşürmek için taneler
tekrar kurutulur. Daha sonra taneler fırında genleştirilir ve bunun için tanenin nem
içeriği ile fırın sıcaklığı arasında uygun bir dengenin sağlanması gereklidir. Fırında
genleştirme işlemi, son yarım saatinin oldukça yüksek sıcaklıklarda olması ile karakterize
edilir (288-343 0C) ve yaklaşık olarak 90 saniyede tamamlanır. Genleştirmeden sonra
ürün soğutulur, vitaminlerle zenginleştirilir (gerekli ise) ve tazeliğini koruması için sıklıkla
antioksidanlarla muamele edilir. Daha sonra nihai ürün ambalajlanır.
6.8.13 Granola Tahıllar
Granola tahıllar, kızartılmış ve şeker matriksinde tutulmuş, gevrekleştirilen tam tahıllar
ile fındık, Hindistan cevizi, yağ, kurutulmuş meyveler ve baharatların karışımından oluşan
ürünlerdir. Bu karışım daha sonra homojen bir tabaka halinde bantlı-sürekli çalışan
kurutuculara veya fırına gönderilir. Tabakanın rengi açık kahverengi olacak şekilde ve
yaklaşık olarak % 3 nem içeriğine sahip olana kadar kızartılır. Kızartılan tabaka daha
sonra topaklar halinde ayrılır.
Granola genel olarak herhangi bir antioksidan veya yapay tatlandırıcı veya renk
maddeleri içermez.
6.8.14 Kaplama
Birçok tahıl ürünü satışa sunulmadan önce kaplanır. Bu işlem ürünün nemlenmesini
önler ve belli ürünlerin raf ömrünü uzatır. Kaplama işlemi lezzet verici sistem olarak da
bilinmekte ve sıvı veya kuru katkı maddelerinin ana ürüne uygulanması şeklindedir.
Ana bileşen (ingridient) olarak şeker kamışı veya şeker pancarı kullanılır. Şeker temelli
lezzet verici maddeler, esmer şeker veya bal gibi, kısmen beyaz şekerin yerini alabilir ve
az miktarda yağ ilavesi ile topaklanmanın önüne geçilebilir.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 86
Çoğunlukla her kaplama sisteminin iki ayrı ve belirgin fazı vardır. Şekil 9’da akım şeması
görülmektedir. Bunlardan birincisi (Faz 1) ürünün besleyici değerini, dokuyu ve raf
ömrünü kontrol eder. Fakat ikincisi (Faz 2) hâkim lezzet verici maddelerin ve şekerlerin
kaplanmasını içerir ve tüketici tarafından daha açık olarak fark edilir. Mısır gevrekleri,
patlatılmış tahıllar ve ön tatlandırmaya tabi tutulmamış ürünlere sadece faz 1 uygulanır,
önceden tatlandırılmış tahıllar ise her iki fazı da içerir.
Şekil 9: Kaplama işlemi akım şeması.
Genel olarak, katkısız üretilen gevrekleştirilmiş, dilimlenmiş ve ekstrüde edilen tahılların
üretimi esnasında uygulanan yüksek sıcaklık çoğu lezzet maddelerinin uzaklaşmasına
neden olduğundan, tüketiciler tarafından kabul görebilmeleri için bu ürünlere lezzet
maddesi ilavesine veya zenginleştirme işlemine gidilir. Bu yüzden, bu tür ürünlerde şeker
bazlı bir lezzetlendirici ile kaplama işlemi gerçekleştirilir. Kuru tahıla “ıslak” şeker şurup
solüsyonunun uygulanması sırasında meydana gelen problemler (çökme, topaklaşma,
kristalizasyon ve ekipmanların kirlenmesi) inverti şeker, yüksek basınç ve sıcaklık, gum ve
nişasta kullanılarak giderilmeye çalışılır.
6.9 Tüketime Hazır Kahvaltılık Tahılların Ambalajlanması
Kahvaltılık tahılların ambalajlanmasında uygun materyallerin seçiminde bozulmaya
neden olan aşağıdaki beş madde göz önünde bulundurulmalıdır. Bunlar;
a- Nem artışına bağlı olarak gevrekliğin kaybolması,
b- Lipit oksidasyonu sonucu ransidite oluşumu ve lezzet kaybı,
c- Vitamin kaybı,
Akıntıya Karşı Üretim Upstream prosess
Akıntı Yönünde Üretim Down-stream prosess
Kaplama İşlemi
FAZ 1 Vitamin zenginleştirmesi
Lezzet verici maddelerin ilavesi
Antiokidan ilavesi
FAZ 2
Ön kaplama (genel olarak şeker solüsyonu)
Yağda veya su temelli kompozit ürün (toz veya granül halde)
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 87
d- Kırılma, estetik açıdan istenmeyen ürün görünümü,
e- Lezzetlendirilmiş üründen aroma kaybı.
6.9.1 Gevreklik Kaybı
Kahvaltılık tahılların ambalajlanmasında geleneksel olarak perdahlanmış mumsu glasin
katlı elyaftan yapılmış kutular kullanılırdı. Son zamanlarda ise bunların yerini çeşitli
plastik materyaller almıştır (HDPE). HDPE (High density polyethylene), ince tabakalı EVA
(Ethyl Vinyl Acetate)’nın ko-ekstrüde edilmesi ile elde edilir. EVA düşük sıcaklıkta
kapanabilir ve tüketiciler tarafından kolaylıkla açılabilirken, HDPE ise nem ve koku
transferine karşı iyi bir bariyer özelliği gösterir.
Kahvaltılık tahıl ürünü uygun bir nem ile dengelenirse higroskopik özellik göstermez
ve/veya böylece yapısını muhafaza eder, böylece nemden korumak için bir tabaka
kullanılmasına gerek duyulmaz.
İyi bir nem engelleyici olmasının yanında liner tahılın aromasını da muhafaza eder ve
aynı zamanda ambalajlanmış ürüne yabancı koku girişine de engel olur.
6.9.2 Lipit Oksidasyonu
Kuru tahıllarda kimyasal açıdan bozulmanın başlıca sebebi lipit (yağ asitlerinin kaynağını
oluşturur) oksidasyonudur ve başlıca iki şekilde gerçekleşir. Birincisi, kuru tahılların su
aktivitesi diğer bozulma reaksiyonlarını özellikle durdurucu etkiye sahiptir. İkincisi ise,
lipit oksidasyonunun gerçekleşmesi için doymamış yağ asitlerine ihtiyaç duyulur ve
kahvaltılık tahıl üretiminde kullanılan tanelerde doymamış yağ asitlerinin doymuş yağ
asitlerine oranı yüksektir.
Oksidatif ransiditeyi (yağların bozulması) minimuma indirmenin en önemli yolu
ambalajın ışıktan korunmasıdır. Oksijen sınırlandırılmasının ürün raf ömrünün
uzatmasına hiçbir etkisi olmamasına rağmen, ortamdan uzaklaştırılması raf ömrünü
uzatmaya yardımcı olabilmektedir.
Ürünün raf ömrünün uzatılmasında antioksidan kullanımı başarılı bir şekilde
uygulanmasına rağmen bu uygulamaya çoğu ülkede izin verilmemektedir.
6.9.3 Vitamin Kaybı
Kahvaltılık tahılların vitamin ve mineral açısından zenginleştirilmesi birçok ülkede yaygın
bir şekilde uygulanır. Paketlenen kahvaltılık tahıllarda vitamin kaybına etki eden en
büyük faktör depolama sıcaklığıdır. Normal raf ömrü süresince vitamin-A ve vitamin-C
istisna olmakla birlikte ilave edilen vitaminlerin kaybı önemli değildir. Vitamin-A
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 88
miktarında ölçülebilir kayıp olmadan oda sıcaklığında 6 ay süreyle özelliğini
korumaktadır.
6.9.4 Mekanik Hasar
Üretilen kartonların sert ve sıkışmaya karşı dirençli oluşu ürünü üretim hattında,
toptancı depolarında ve üreticiden perakende satış noktalarına ve tüketicilere ulaşıncaya
kadar kırılmaya karşı dirençli olmasını sağlamaktadır. Ayrıca kartonun sert oluşu ezilip
büzülmesini de engellemektedir.
6.9.5 Lezzet Kaybı
Ambalajlanmadan önce meyve lezzeti ilave edilen bazı tahıl ürünlerinde bu problem
görülebilir. Kahvaltılık tahılların kaplama materyalleri (HDPE ve glasin) arasında d-
limonen (turunçgillerin lezzet bileşeni) geçirgenlikleri üzerine yapılan bir araştırmada,
HDPE ile kaplı ürünlerin glasinle kaplı olan ürünlerden 3-4 kat daha fazla geçirgen olduğu
tespit edilmiştir. Ayrıca, glasinle kaplı ürünlerde d-limonen çözünürlüğü aynı buhar
basıncında HDPE ile kaplı ürünlerden çok daha düşük olduğu da tespit edilmiştir.
Dolayısıyla glasin kaplı ürünlerde limonen konsantrasyonu oldukça düşüktür.
6.10 Üretim İçin Gerekli Olan Makine ve Parçalar
Tablo 16, kahvaltılık tahıl üretimi için gerekli olan üretim hattı makine ve parçalarını özetlemektedir. Önemli üretim parçalarıyla ilgili biliglerde bu bölüm içinde ele alınmıştır. Tablo 16: Üretim için gerekli olan makine ve parçalar.
Bölüm A Bölüm B Bölüm C Bölüm D Hammadde, ekstrüsiyon ve ürünlerin oluşturulması
Ürün dökümü Ürün Kurutma Paketleme
Un Karıştırıcı (2 Adet)
Ön Kurutma Silkeleyicisi
Döner Kızartma Fırını Paketleme Sistemi
Hazne dönüşlü taşıyıcı
Pnömatik Taşıyıcı
Soğutucu Konveyör
Yatay Helezonlu Taşıyıcı
Elektrik Kontrol Panel
Elektrik Kontrol Panel
İkiz Helezonlu Ocak-Ekstrüder
Parçalayıcı Öğütücü
Helezonlu taşıyıcı Ekstrüde (1 Çift) Ses geçirmez Kabin Parçalayıcı Öğütücü için
Pnömatik Taşıyıcı
Pnömatik Konveyör
Elektrik Kontrol Panel
Elektrik Kontrol Panel
Genişletilmiş Ürünler İçin Kalıp (standart şekiller)
Tahıl Gevreği Kalıpları (standart şekiller)
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 89
Ocak (Ekstrüder)
Çok amaçlı ekstrüderler birçok tahıl
ürünlerinin üretimine imkân veren çok
yönlü bir üretim aracıdır. Malzemelerin
şekillendirilmesi ve pişirilmesi ve ısı
mekanik kesme ve nem eklenmesinden
oluşan bir birleşim sonucu gerçekleşir,
tatlar ve renkler sürece kolayca eklenir.
Kapaklı varil ekstrüde tipleri de
mevcuttur Esnekliği kadar gelişmiş
üretim kontrol mekanizması ve kolay
bakım özelliği olan bir üretim hattı
parçasıdır.
Yapraklama (Flaking) ruloları
En son teknolojilerle üretilmiş yapraklama rulo aleti, yüksek kaliteli hububat
hammaddesinden makine içinde yer alan rulolar aracılığıyla kaliteli son ürünler
çıkarmaya yarar. Bu tür yapraklama makineleri, hem geleneksel döner ocaklardan hem
de yeni ocak-ekstrüderler mısır ve çok farklı tahıllardan yapraksı ürünler üretilmesi için
kullanılabilirler.
Devirli döner Tahıl Ocakları
Bütünüyle otomatik işleve sahip ocaklar
yüksek kaliteli ve sağlıklı koşullarda
tahılların pişirilmesini sağlarlar. Oldukça
etkili karıştırma aparatları üretim
süresince verilen buhar basıncı buğday,
mısır ve kepek gibi farklı hububatların
öğütülmüş veya taneli olarak
işlenmesini gerçekleştirebilirler.
Şurup kaplama sistemleri
Tam otomatik sistemleri sayesinde ürünün şekerle kaplanmasını etkili ve verimli bir
şekilde gerçekleştirebilirler. Makineler ilaveler gerektiği zaman buna imkân verecek
şeklide üretilmişlerdir. Hem şekerli hem şekersiz tipleri mevcuttur ve kolayca değişimler
mümkündür.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 90
Krem Boşlukları ve Yastık Kıvırma Yapıcı
Hem yetişkinler hem de çocuklar için
oldukça beğenilen içleri farklı şekersi
karışımlarla doldurulmuş küçük
yastıklara benzer ürünlerin üretimini
gerçekleştiren ünitelerdir. İlk aşamada
oluşturduğu gevreksi bir dış kabuk içine
meyve, krem, marmelat veya çikolata
ile dolgu yapabilir. Yeni veya mevcut
ekstrüsiyon hatlarına sadece bir
yardımcı ekstrüsiyon ekleyerek bu
üretim parçasını hâlihazırdaki bir
fabrikaya ilave etmek de mümkündür.
Kızartma Makinesi
Klasik ekmek kızartma makinelerinin teknolojik imkânlarla tahılların kızartılmasını
sağlayacak bir şekle dönüştürülmesinden elde edilmiştir. Üretim süresince makinenin
üflediği hafif hava akımı kızartma süreci içinde ürünlerin çok az hasar almasını
sağlamaktadır. Bakım koşulları açısından oldukça az bir zaman gerektiren bir makinedir.
6.11 Altyapı ve Verimliliği Etkileyen Diğer Unsurlar
6.11.1 Ulaşım
Ülkemizde irmik ve makarna fabrikalarının entegre tesisler olarak daha ziyade Orta
Anadolu, Batı Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerindeki (Gaziantep) merkezlerde
kurulmuş olması benzer sektör içinde değerlendirilen kahvaltılık tahıllarla ilgili
fabrikaların da bu bölgelerde olmasının doğru bir strateji olacağına işaret etmektedir.
Kaliteli kahvaltılık ürünlerin üretiminde kuşkusuz en önemli unsur kaliteli hammadde
(mısır, buğday, arpa, yulaf vs) teminidir. Bu nedenle kurulacak fabrikanın hammadde
yetişen bölgelerden birinde veya yakınında olması önemlidir. Şanlıurfa, mısır üretimiyle
son zamanlarda dikkat çeken bir ilerleme kaydetmiştir. Aynı şekilde buğday üretimi
konusunda temel üretim bölgelerine yakın bir konumda bulunmaktadır.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 91
Kuruluş yeri seçiminde hammadde kaynaklarına yakınlık yanında, hali hazırda alt yapı
tesislerinin mevcut olması ve ulaşım konusu da etkin rol oynamaktadır. Fabrikanın son
derece modern ve AB standartlarında hazırlıkları sürdürülen OSB’de kurulacağı
düşünüldüğünde önemli bir avantaj elde edeceği hiç kuşkusuz görülmektedir.
Kahvaltılık tahılların iç pazarı hedeflemesi kadar dış pazarı da değerlendireceği dikkate
alındığında özellikle Orta Doğu ülkelerine hızlı ulaşılması açısından Şanlıurfa önemli bir
merkez olabilir. Bugün birçok dev firmanın fason üretimlerle pazar ihtiyaçlarını
karşıladıkları göz önüne alınırsa firmanın böyle bir avantajının da olacağını söylemek
mümkündür. Kuşkusuz dünya ortalamasına göre çok az bir tüketim alışkanlığı bulunan
Türkiye’nin iyi pazarlama ve tanıtım imkânlarıyla üretilecek miktardan çok daha fazlasını
tüketir hala gelmesi çok büyük bir sorun olarak görünmemektedir.
6.11.2 İşgücü
Düz eleman ihtiyacı açısından Şanlıurfa’nın işsizlik oranını göz önüne aldığımızda
herhangi bir problemin yaşanmayacağı düşünülmektedir. Yönetici ve teknik eleman
ihtiyacı açısından Harran Üniversitesi Gıda Mühendisliği önemli bir kaynak olarak
2.369.054 TL olacağı öngörülmüş ve ayrıntıları aşağıdaki tabloda verilmiştir.
Tablo 23: İşletme Sermayesi İhtiyacı.
İşletme Sermayesi İhtiyacı Kalemleri Süre İşletme Sermayesi
İhtiyacı (TL)
Hammadde Giderleri 3 Ay 1.615.052 Personel Giderleri 3 Ay 178.718 Ambalaj Giderleri 3 Ay 21.167 AR-GE Giderleri 3 Ay 15.083 Tanıtım ve Pazarlama Giderleri 3 Ay 301.665 Genel Yönetim Giderleri 3 Ay 15.083 Enerji Giderleri 3 Ay 70.708 Haberleşme Giderleri 3 Ay 11.603 Sigorta ve Nakliye Giderleri 3 Ay 101.400 Bakım Onarım Giderleri 3 Ay 20.992 Seyahat Giderleri 3 Ay 7.542 Temsil ve Ağırlama Giderleri 3 Ay 7.542 Sertifikasyon Giderleri 3 Ay 2.500 Toplam 2.369.054
8.1.10 Yatırım Yılı Faizi
Yatırım için yabancı kaynak kullanılmayacağından faiz ödemesi olmayacaktır.
8.1.11 Toplam Yatırım Tutarı
Etüt-proje giderleri, arazi düzenleme giderleri, inşaat ve bina yatırımları, makine ve
teçhizat yatırımları, yardımcı donanımlar, işletmeye alma giderleri, işletme sermayesi
ihtiyacı, beklenmeyen ve diğer giderlerden oluşan yatırım tutarı için 13.403.393 TL’lik bir
bütçe ayrılmıştır. Projenin toplam yatırım tutarı konusundaki bilgiler toplu halde
aşağıdaki Tablo 24’de özetlenmiş bulunmaktadır.
Sektörsel Fizibilite Çalışması – Kahvaltılık tahıl 103
Tablo 24: Yatırım Tutarının Hesaplanması.
Yatırımlar Tutar (TL)
Etüt ve Proje Giderleri 125.000 TL Arsa Bedeli 240.000 TL Arazi Düzenleme Giderleri 45.000 TL İnşaat ve Bina Yatırımları 1.151.473 TL Ana Fabrika Binası (3000 m2) 828.000 TL Yardımcı Fabrika Binaları (100 m2'lik Kazan Dairesi, kulübeler, vb.) 55.200 TL Mamul Madde Deposu (900 m2) 114.300 TL İdari Bina (199,69 m2) 89.461 TL Hizmet Binası (144 m2) 64.512 TL Fabrika Ana Makine ve Teçhizat Giderleri 6.919.030 TL A-Hammadde karışımı hazırlama bölümü 138.370 TL B-Ürün pişirme ve şekillendirme bölümü 1.348.148 TL C-Ürün tavlama ve yapraklama bölümü 908.596 TL D-Ürün kurutma ve kızartma bölümü 954.046 TL E-Kaplama-Kurutma / soğutma bölümü 1.114.636 TL F-Direk genişletilmiş gevrekler (yastık doldurma) 387.032 TL G-Direk genişletilmiş gevrekler (kesme ürünler) 543.582 TL H-Çok tohumlu gevrekler 284.820 TL I-Diğerleri 1.239.800 TL Buhar Kazanı ve Komple Ekipmanları 105.000 TL Arıtma Tesisi - Reverse Osmosis Sistemi 188.000 TL Trafo (1000kW) 49.700 TL Jenaratör (500kVA) 100.000 TL Aspiratör 6.500 TL Silo (Buğday için) 40.000 TL Su Silosu (1000 m3) 40.000 TL Kamyon Kantarı 21.000 TL Diğer Ekipman ve Araçlar 30.000 TL Laboratuar Malzemeleri 45.000 TL Montaj Giderleri 614.600 TL Yardımcı Donanımlar 75.000 TL Ofis Mobilyaları 30.000 TL Bilgisayarlar ve Elektronik Cihazlar 30.000 TL Bilgisayar Yazılımları 15.000 TL Beklenmeyen Ve Diğer Giderler 81.455 TL Sabit Yatırım Tutarı 8.636.958 TL İşletmeye Alma Giderleri 2.397.381 TL İşletme Sermayesi İhtiyacı 2.369.054 TL Yatırım Dönemi Faizi - Toplam Yatırım Tutarı 13.403.393 TL
Tablo 25: Uygulama Programı (Termin Planı).
Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık
Yapılacak İşler 1. Ay 2. Ay 3. Ay 4. Ay 5. Ay 6. Ay 7. Ay 8. Ay 9. Ay 10. Ay 11. Ay 12. Ay
Etüd ve Proje X X - - - - - - - - - -
Makine Teçhizat Siparişi Verilmesi - X X X - - - - - - - -
Personel Alımı ve Eğitimi - - - - X X X X X X X -
Makine Teçhizatın İşletmeye Getirilmesi - - - - X X X - - - - -
Binaların Tamamlanması - - - X X X - - - - - -
Makine Teçhizatın Montajı - - - - - X X X X X - -
Tanıtım Faaliyetleri - - - - - - - X X X X X
Deneme Üretimi - - - - - - - - - X X X
Hammadde Tedariki - - - - - - - - - X X X
Sertifikasyon - - - - - - - - - X X X
Üretime Başlama - - - - - - - - - - X X
Dağıtım ve Pazarlama Faaliyetlerinin Başlaması - - - - - - - - - - X X
8.2 İşletme Dönemi Gider Ve Gelirleri
Sanayi üretimi yapılacak olan bu işletmede çeşitli masraflar yapılacaktır. Bunlardan bir
kısmı üretim hacmine bağlı olan değişen masraflardır. Hammadde masrafları buna
örnektir. Üretilen Kahvaltılık tahıl miktarı az ise hammadde sarfiyatı da az olur. Diğer
masraf grubu ise sabit masraflardır. Daimi personelin ücreti sözleşme ile belirlendikten
sonra sabitlenmiş olur. 5 bin ton Kahvaltılık tahıl da üretilse, 50 bin ton kahvaltılık tahıl
da üretilse aynı ücretler ödenecektir. Değişen masraflar iş hacmi ile ilgili olduğundan
öncelikle üretim miktarını belirlemekte fayda vardır. Fabrikanın yılda 3.120 ton üretim
kapasitesi olacaktır. Ancak çalışmamızda kapasite kullanım oranı aşamalı olarak %80
olacağı öngörülmüştür. Aşağıdaki bölümde hesaplanan tüm gelir ve giderler hedeflenen
bu rakamlara göre yapılmıştır.
8.2.1 İşletme Dönemi Giderleri
8.2.1.1 Hammadde Giderleri
Sanayi işletmelerinde en önemli masraf unsuru hammadde giderleridir. İşletme
üreteceği ürünler için hammadde ihtiyacını belirlemiştir. Hammaddelerin tamamı İç
Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde rahatça bulunabilecektir. Yatırımın
yapılacağı 2011 yılında sadece deneme için kullanılacak hammadde alınacaktır. Tam
kapasitede ise yaklaşık 10 milyon TL tutarında hammadde ihtiyacı hesaplanmış ve
aşağıdaki Tablo 26’da sunulmuştur. Hedeflenen KKO oranı ile ilgili çizelge İşletme
giderleri ise ilgili tablolarda detaylı bir şekilde gösterilmiştir.
Tablo 26: Kahvaltılık Tahıl Hammadde Maliyetleri.
Hammaddeler Tutar (TL)
Kırılmış mısır unu 1.617.186 Pirinç unu 1.234.142 Sodyum kazeinat 3.272.456 Yulaf unu 332.189 Buğday tohumu 41.580 Soya (700 / 0 protein) konsantre 624.041 Beyaz şeker 739.939 Esmer şeker 603.335 Malt Şırası 410.161 İyotlu tuz 17.366 Dikalsiyum fosfat 62.291 Mineral / vitamin premixi / antioksidan 229.955 Dengelenmiş bitkisel yağ 12.197 Buğday unu 369.072 Tam yağlı soya unu (% 19 soya yağı,% 39 protein) 111.514 Yağı alınmış susam 261.360 Toplam 9.938.782
Sektörsel Fizibilitasyon Çalışması – Kahvaltılık tahıl Üretimi 106
8.2.1.2 Personel ve İşçilik Giderleri
Fabrikada toplam 54 kişi istihdam edilecektir. Personel giderleri ile ilgili ayrıntılı bilgiler
aşağıdaki Tablo 27’de belirtilmiştir.
Tablo 27: Personel ve İşçilik Giderleri.
Personel (Niteliği) Sayı Aylık Birim Brüt Maaş
Toplam Aylık Maaş (TL)
Yıllık Personel Giderleri Toplamı (TL)
Genel Müdür 1 5.000 5.000 60.000
Pazarlama Müdürü 1 4.000 4.000 48.000
Üretim Müdürü 1 4.000 4.000 48.000
Kalite Kontrol Müdürü 1 4.000 4.000 48.000
Endüstri Mühendisi 1 2.500 2.500 30.000
Makine Mühendisi 1 2.000 2.000 24.000
Elektrik Mühendisi 1 2.000 2.000 24.000
Gıda Mühendisleri 1 2.000 2.000 24.000
Ziraat Mühendisi 1 2.000 2.000 24.000
Satın Alma Görevlisi 1 2.000 2.000 24.000
Muhasebe Şefi 1 2.000 2.000 24.000
Diğer Yardımcı Elemanlar* 3 1.500 4.500 54.000
Bilgi İşlem Sorumlusu 1 1.500 1.500 18.000
Ustabaşı 3 1.500 4.500 54.000
Teknisyenler 3 1.250 3.750 45.000
Muhasebe Görevlisi 1 1.000 1.000 12.000
Sekreter 2 1.000 2.000 24.000
Ambar Memuru 1 1.000 1.000 12.000
Kantar Memuru 1 1.000 1.000 12.000
Forklift Operatörleri 2 1.000 2.000 24.000
Şoförler 3 1.000 3.000 36.000
Yemekhane Görevlisi 1 800 800 9.600
Hizmetli 1 800 800 9.600
Güvenlik Görevlileri 3 800 2.400 28.800
Vasıfsız İşçiler 18 800 14.400 172.800
Toplam 54 - 74.150 889.800
8.2.1.3 İşletme Genel Yönetim Giderleri
İşletmede kırtasiye, noter gibi giderlerin karşılanması için tam kapasitede satış gelirlerinin
%0,5’i olan 92.820 TL’lik bir tutar öngörülmüştür.
8.2.1.4 Ambalaj Giderleri
İşletme üretebileceği 3.120 ton kahvaltılık tahılın %90’ını 0,5 kg’lık, %10’u ise 5 kg’lık
paketlerle piyasaya sunacaktır. Üretilecek bu ürünler için paketleme, etiketleme, kutulara
yerleştirme masrafı olarak tam kapasitede 130.260 TL gider öngörülmüştür.
Sektörsel Fizibilitasyon Çalışması – Kahvaltılık tahıl Üretimi 107
8.2.1.5 Sigorta ve Nakliye Giderleri
İşletme toptancılara ürün dağıtımını anlaşacağı nakliye firmalarının araçlarıyla yapılacağı
için, hammadde temin ederken veya bölge depolarına ürün gönderirken nakliye ve
sigorta masrafları bu gider kalemi içinde değerlendirilmiştir. Bunun dışında işletme
fabrikasıyla birlikte tüm varlıkları da sigortalanması gerekmektedir. İşletmenin sigorta ve
nakliye masraflarının yılda 624.001 TL tutacağı öngörülmektedir.
8.2.1.6 Tanıtım ve Pazarlama Giderleri
Ürünlerin tanıtımı ve pazarlaması için tam kapasitede satış tutarının %10’u olan
1.856.400 TL’lik harcama yapılacağı öngörülmüştür. Bu rakam belli sayıda televizyon
reklamı gibi büyük çaplı reklam giderlerini de kapsayabilecektir.
8.2.1.7 Enerji Giderleri
İşletmede kullanılacak enerji harcamalarının tam kapasitede 374.648 TL olacağı
öngörülmüştür. İşletmenin ihtiyaç duyduğu suyun artezyen kuyularından karşılanacağı
düşünüldüğünden, su gideri de kullanılan elektrik enerjisi içinde hesaplanmıştır (Tablo
28).
İşletmede harcanacak akaryakıt gideri olarak tam kapasitede 60.475 TL harcama
yapılacağı öngörülmüştür.
Tablo 28: Enerji tüketim Giderleri Tablosu.
Yakıt Cinsi Birim Fiyat (TL) Yıllık Tüketim Yıllık Toplam
Gider (TL)
Elektrik Enerjisi 0,15768 TL/kW 2.376.000 kW 374.648
Akaryakıt (Jeneratör ve araçlar için)** 3,05 TL/lt 19.828 lt 60.475
Toplam 435.123
8.2.1.8 AR-GE Giderleri
İşletmenin ürün kalitesini standart tutması ve ürün çeşitliliğini geliştirmesi konusunda AR-
GE çalışmalarını sürdürmesi gerekmektedir. Üretim sürecinde de sürekli iyileştirmeler
yapmaya çalışacaktır. Kalite kontrol ve araştırma geliştirme faaliyetleri için işletmenin
tam kapasitede satış gelirlerinin %0,5’i olan 92.820 TL harcama yapacağı öngörülmüştür.
Sektörsel Fizibilitasyon Çalışması – Kahvaltılık tahıl Üretimi 108
8.2.1.9 Haberleşme Giderleri
İşletmenin sahadaki elemanları ve üst düzey yöneticileri sürekli iletişim araçlarını
kullanacaklardır. İşletmenin tüm haberleşme giderlerinin yılda satış gelirlerinin %0,25’i
olan 46.410 TL olacağı öngörülmüştür.
8.2.1.10 Seyahat Giderleri
İşletmenin seyahat harcamalarının tam kapasitede 46.410 TL olacağı öngörülmüştür.
8.2.1.11 Temsil ve Ağırlama Giderleri
İşletmenin yıl boyunca yapacağı temsil ve ağırlama harcamalarının tam kapasitede
46.410 TL olacağı öngörülmektedir.
8.2.1.12 Sertifikasyon Giderleri
İşletmenin faaliyet gösterebilmesi için HACCP, ISO9001, ISO9002, ISO14001 ve ISO22000
gibi sertifikalara ihtiyacı olacaktır. Bu sertifikaları alabilmek için yılda yaklaşık 10.000 TL
harcama yapılacağı öngörülmektedir.
8.2.1.13 Amortismanlar ve Tamir Bakım
İşletmenin bina yatırımlarının ve makine teçhizat varlıklarına ait amortismanların ve
bakım onarım masraflarının hesaplanmasıyla ilgili ayrıntılı bilgi aşağıdaki tabloda
verilmiştir. Makine ekipman yatırımlarının amortismanı 10 yıl olduğundan 11. yıldan
itibaren amortismanda büyük bir düşüş gözükecektir.
Tablo 29: Amortisman Hesabı.
Amortisman
Oranı Amortismana Tabi
Değer Amortisman
Tutarı Bakım
Onarım
Bina Varlığı 0,04 1.321.473 52.859 13.215
Alet Ekipman Varlığı 0,1 7.075.485 707.549 70.755
Toplam 8.396.958 760.407 83.970
Bina yatırımları toplamının % 1’i ile makine teçhizat tutarı toplamının % 1’ini bakım ve
onarım gideri olacağı tahmin edilerek 2012 yılı ve sonrası için 83.970 TL olarak yıllık
işletme giderleri tablosuna dâhil edilmiştir.
Yıllık işletme giderleri toplam olarak aşağıdaki Tablo 30’da verilmiştir. Beklenildiği üzere
toplam işletme giderleri içerisinde en büyük payı hammadde giderleri oluşturmaktadır.
Diğer en önemli masraf unsurları ambalajlama, personel ve tanıtım pazarlama olarak
gözükmektedir.
Tablo 30: Yıllık İşletme Giderleri.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Yatırım
Yılı 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 Kapasite Kullanım Oranı 10% 65% 70% 75% 80% 80% 80% 80% 80% 80%
Projenin teknik ve ekonomik sonuçları bu şekilde ayrıntılı olarak ortaya konmuş
bulunmaktadır. Bundan sonra yapılacak işlem mali değerlendirmelerdir. Bu bağlamda
öncelikle geri ödeme süresi ele alınacak daha sonra sermayenin kârlılığı, yatırımın
kârlılığı, ekonomik rantabilite, iç kârlılık oranı, fayda maliyet oranı ve net bugünkü değer
hesaplanacaktır.
8.3.3 Geri Ödeme Süresi
Geri ödeme süresi, projeden sağlanan kârla başlangıçtaki yatırımın karşılandığı süredir.
Yatırımın ne kadar sürede kendisini finanse edeceğini bulmaya yarar. Amortisman
bedelleri de finansmanda kullanıldığından kâra eklenerek “kullanılabilir imkânlar”
bulunur. Yatırım tutarı kullanılabilir imkânlara bölünerek geri ödeme süresi hesaplanır.
Projede normal bir yılın karı ve amortismanlar göz önünde bulundurularak projenin geri
ödeme süresi 2,37 yıl olarak hesaplanmıştır.
8.3.4 Sermayenin Kârlılığı (Mali Rantabilite)
Sermayenin karlılığı, yıllık net kârın öz sermayeye oranlanmasıyla bulunur. Proje gelir ve
giderlerinin sabit hale geldiği yıl itibariyle elde edilen net kâr öz sermayeye bölünerek %
19,84 bulunmuştur.
8.3.5 Yatırımın Kârlılığı
Yatırımın kârlılığı, yıllık net kârın toplam yatırıma oranlanmasıyla bulunur. Kredi
kullandırılmadığından sermayenin karlılığı ile aynı çıkmaktadır. Proje gelir ve giderlerinin
sabit hale geldiği yıl itibariyle elde edilen net kâr yatırım tutarına bölünerek % 19,84
bulunmuştur.
8.3.6 Ekonomik Rantabilite
Faiz ve vergiden önceki kârın toplam yatırıma bölünmesi sonucunda bulunan ekonomik
rantabilite işletmenin başarısını gösteren en önemli ölçütlerden birisidir. Belirtilen şekilde
yapılan hesaplamalar sonucu ekonomik rantabilite proje gelir ve giderlerinin sabit hale
geldiği yıl itibari ile % 30,76 bulunmuştur.
8.3.7 İç Kârlılık Oranı
İç kârlılık oranı nakit girişlerin bugünkü değerinin nakit çıkışlarının bugünkü değerine eşit
olduğu indirgeme oranıdır. Önceki tablolardaki net kâr verilerinden yararlanılarak
13.403.393 TL tutarındaki yatırım sermayesi için iç kârlılık oranı hesaplanmıştır. Bu
hesaplamada yatırımın ekonomik ömrünün 25 yıl olduğu varsayılmış ve Excel
programındaki hazır fonksiyon (IRR) kullanılarak iç kârlılık oranı % 28 bulunmuştur.
Sektörsel Fizibilite Analizi – Makarna Üretimi
115
8.3.8 Fayda / Maliyet Oranı
Bir projenin Fayda Maliyet Oranı (FMO) projenin gelecekte sağlayacağı nakit girişlerin
bugünkü değerinin, projenin gerektirdiği ilk nakit çıkışlarına oranlanması sonucu elde
edilir. Bu projenin fayda / maliyet oranı 3,21 bulunmuştur.
8.3.9 Net Bugünkü Değer
Bir yatırım projesinin net bugünkü değeri, yatırımın ekonomik ömrü boyunca sağlayacağı
nakit girişlerinin önceden belirlenen %5’lik kırdırma oranı üzerinden bugüne indirgenmiş
değerleri toplamı ile yatırımın gerektirdiği nakit çıkışlarının bugünkü değeri arasındaki
farktır. Bu projenin net bugünkü değeri 29.657.906 TL bulunmuştur.
8.3.10 Başabaş noktası
Maliyetler, faaliyet hacmi, satış fiyatları ve kâr arasındaki ilişkilerin incelenmesidir. Başabaş noktası, toplam gelirlerin toplam giderlere eşit olduğu faaliyet düzeyi (satış hacmi) olarak tanımlanır. Diğer bir deyişle başabaş noktası, kâr ya da zararın sıfır olduğu noktadır. Buna göre işletmenin başabaş noktasi % 12’den biraz az bir noktada gerçekleşecek bir kapasite oranını göstermektedir (Grafik 5).