-
ANKARA NVERSTES ETM BLMLER FAKLTES Eitim Bilimleri Fakltesi
Yaynlar No: 237
I.ULUSAL ETMDE VE PSKOLOJDE LME VE DEERLENDRME
KONGRES
Yayna Hazrlayanlar
Prof.Dr.Nizamettin KO
r.Gr.Dr.H.Deniz GLLEROLU
Ara.Gr.Deniz Tue COKUNER
-
ANKARA NVERSTES YAYINLARI NO: 241
ISBN: 978 975 482 843 6
ANKARA NVERSTES BASIMEV ncita Sokak No:10
06510 Beevler / ANKARA Tel: 0 (312) 213 66 55
Basm Tarihi: 04/12/2009
-
III
SUNU
I.Ulusal Eitimde ve Psikolojide lme ve Deerlendirme Kongresi
14-16 Mays 2008 tarihinde Ankara niversitesi Eitim Bilimleri
Fakltesi lme ve Deerlendirme Anabilim Dalnn koordinatrlnde, Ankara
niversitesi ATAUM (Avrupa Topluluu Aratrma ve Uygulama Merkezi)
salonlarnda gerekletirilmitir.
lme ve Deerlendirme - Psikometri alanndaki akademik almalarn ve
uygulamalarn paylalmasn amalayan bu kongreye niversitelerden
akademisyenler, Milli Eitim Bakanl ve sivil toplum kurulularndan
uzmanlar, resmi ve zel okul retmenlerinden oluan geni bir grup
katlmtr.
gn devam eden kongrede yaplan almalar; arl bildiriler, Szl
Bildiriler, rencilerin st Dzey Zihinsel zelliklerinin Belirlenmesi
konulu bir Atlye almas ve Deerlendirme Paneli olmak zere drt ana
balkta yrtlmtr.
Kongrenin balangcnda ortak oturumlar halinde arl bildiriler
sunulmu, daha sonra kongreye szl bildiri sunmak zere yaplan
bavurular arasndan Bilimsel Danma Kurulunca seilen bildiriler be
paralel oturum halinde sunulmu ve tartlmtr.
Kongrede sunulan arl bildiriler ve sunan akademisyenler unlardr:
lk ve Orta retimde Dikey Geiler (Prof.Dr.Yaar Baykul); Farkl Bilim
Alanlarnn Eitim Srecinde lme ve Deerlendirme (Prof.Dr.Ferhunde
ktem); Psikolojik Testler ve Etik Standartlar Bak Asndan Yantlanmas
Gereken Sorular (Prof.Dr.Ata Tezbaaran); Aratrma Srecinde lme ve
Deerlendirme (Prof.Dr.Niyazi Karasar); Yaratclk in Frsat Ne Kadar
nemli?(Prof.Dr.Ali Baykal); Geni lekli Testler ve Deerlendirme
(Do.Dr.Selahattin Gelbal); nsan Kaynaklar Ynetiminde lme,
Deerlendirme ve Kltrel Balam (Prof.Dr.Canan Smer); Eitimimizde
Psikolojik Testlerin Kullanm Durumu: Sorunlar ve neriler
(Prof.Dr.Nizamettin Ko).
Kongrede, lkemizde lme ve Deerlendirme Uzmanlarnn gr alnarak
verilmesi gereken birok kararn uzman gr alnmadan verildii, bunun da
ok nemli birok sorunun yaanmasna neden olduu belirtilerek, ou zel
eitim kurumlarnda lme ve Deerlendirme Birimleri ve Uzmanlar varken
devlet okullarnda olmaynn nemli bir eliki oluturduu zerinde de
durulmutur.
Kongrede zerinde durulan nemli konulardan bir dieri de, Milli
Eitim Bakanl ve Yksekretim Kurulunun; rencilerin deiik
-
IV
amalarla deerlendirilmesi (retimi gelitirme, seme, snflama,
yerletirme vb.) ile ilgili olarak aldklar kararlarda lme ve
Deerlendirme Uzmanlarndan yeterince yararlanmamalarnn ortaya koyduu
sorunlar olmutur.
Kongrede ayrca, lkemizde Ynetsel (Seme, Snflama, Yerletirme),
retimi Gelitirme, Rehberlik(Mesleki, Eitsel ve Kiisel) ve Aratrma
amalaryla kullanlan tm psikolojik testleri bnyesinde toplayan,
yenilerini gelitiren-uyarlayan, bunlarn datm sistemini kuran-
ileten ve psikologlarn testler zerinde denetimine olanak veren bir
merkezin gereklilii zerinde durularak, Trkiye Test ve Aratrma
Merkezi ad altnda bir merkezin kurulmas nerilmitir.
I.Ulusal Eitimde ve Psikolojide lme ve Deerlendirme Kongresinin
nemli bir yn de kongrenin alnda Eitimde ve Psikolojide lme ve
Deerlendirme Alanna Deerli Hizmetlerde Bulunan Eitimcilerimize kran
Plaketi Sunulmas olmutur. Kongreye anlaml ve ho bir boyut katan
kran plaketi takdim treninde, youn duygusal anlar yaanmtr.
Kendilerine kran Plaketi takdim edilen deerli eitimcilerimizi bir
kez daha yrekten kutluyor ve kranlarmz sunuyoruz.
I.Ulusal Eitimde ve Psikolojide lme ve Deerlendirme Kongresi
birok kii ve kuruluun katk ve abasnn birlemesiyle gerekletirilmi
bir etkinliktir. Kongremizin gerekletirilmesinde bize talep
ettiimiz her trl destei salayan niversite Rektrlmze, kongre srasnda
sosyal tesislerinden bize yararlanma olana veren Trk Eitim
Derneine, yine kongremizin gerekletirilmesinde bize deiik
boyutlarda katk salayan, destek veren T.C.Ziraat Bankasna, CTO
Trkiye Temsilciliine, KK Yaynclka, MAYA Akademiye, PEGEM Akademiye
ve RTB Eitim zmlerine ok teekkr ediyoruz.
Ortak ve paralel oturumlar biiminde gerekletirilen kongrede
sunulan arl ve szl bildirilerin Kongre Kitab olarak yaymlanmas
Kongre Dzenleme Kurulumuzca kararlatrlmtr.
arl ve szl bildiri olarak kongrede sunulmu olup, bildiri
sunuculara kongre ncesi duyurulan bildiri yazm kurallar erevesinde
Kongre Dzenleme Kuruluna iletilmi olan bildiriler gzden geirilerek
biimsel ve dilsel bir btnlk salanmasna karn, bildirilerin yazm,
noktalama ve anlatm zellikleri bakmndan yazarlarndan geldii
biimiyle yaymlanmasna zen gsterilmitir. Kongrede sunulduu halde bu
kitapta yer almayan bildiriler, bildiri yazm kurallar uyarnca
duyurulan tarihlerde Kongre Dzenleme Kuruluna iletilmeyen
bildirilerdir.
-
V
Kongre kitabnn yayna hazrlanmasnda nemli katklarda bulunan
Anabilim Dalmz retim elemanlar Prof. Dr. Ezel Tavancla, Do. Dr.
Nkhet Demirtal - krkya, Yrd. Do. Dr. mer Kutluya, Yrd. Do. Dr. may
okluk - Bkeoluna, r.Gr.Dr.Deniz Glleroluna, r.Gr.Dr.Gksu Gzen-taka
ve Ara.Gr.Tue Cokunere, kongrenin gerekletirilmesinde aktif olarak
rol alan tm Anabilim Dalmz mensuplarna iten teekkr ediyorum.
Ayrca, Ankara niversitesi Basmevi Mdrl ilgililerine teekkr
ederim.
Prof.Dr.Nizamettin KO
Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi
lme ve Deerlendirme Anabilim Dal
retim yesi
-
VII
NDEKLER
Sayfa Sunu
..............................................................................................................
III Prof. Dr. Nizamettin KO
Al Konumalar Prof. Dr. Nizamettin KO
.......................................................................XVII
Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi lme ve Deerlendirme ABD
Bakan Vekili
Prof. Dr. Gnl AKAMETE
...................................................................XIX
Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Dekan
Prof. Dr. Ramazan
ARSLAN..................................................................
XXIII Ankara niversitesi Rektr Yardmcs
arl Bildiriler
Trk Eitiminde lme ve Deerlendirme Alanndaki Gelimeler Dikey Gei
Sistemi........................................................................................
1 Prof. Dr. Yaar BAYKUL
Farkl Bilim Alanlarnn Eitim Srecinde lme ve
Deerlendirme.......... 29 Prof. Dr. Ferhunde KTEM
Psikolojik Testler Ve Etik: Yantlanmas Gereken Sorular
.......................... 35 Prof. Dr. Ata TEZBAARAN
Bilimsel Alg in Ortak ltl Aray: Aratrma Srecinde lme ve
Deerlendirme
..............................................................................
43 Prof. Dr. Niyazi KARASAR
Yaratclk in Frsat Ne Kadar nemli?
..................................................... 55 Prof. Dr.
Ali BAYKAL
nsan Kaynaklar Ynetiminde lme, Deerlendirme ve Kltrel Balam...71
Prof. Dr. Canan SMER
Eitimimizde Psikolojik Testlerin (Standart Testlerin) Kullanm
Durumu, Sorunlar ve
neriler......................................................................................
85 Prof. Dr. Nizamettin KO
-
VIII
Bildiriler
Lisansst Tez almalarnn Yntem Blmnn erik zmlemesi - Ankara
niversitesi Eitim Bilimleri Enstits
-..................................... 107 Prof. Dr. Ezel
TAVANCIL
Tutum lei Gelitirmede Korelasyona Dayal Madde Analizi Teknii in
Pearson Momentler arpm Korelasyon Katsays le ok Serili Korelasyon
Katsaysnn
Karlatrlmas.................................................. 123
r.Gr. Esin TEZBAARAN
Devlet Memurlar Gizli Sicil Raporu zerine Bir alma (Akdeniz
niversitesi Faklte Sekreterlerinin Grleri)
.......................... 139 Prof. Dr. Mualla BLGN AKSU, Yrd. Do.
Dr. Cem GZELLER
Genellenebilirlik Kuram le Bir Personel Seme Ynteminde
Gvenirliin
Deerlendirilmesi........................................................................................
155 Dr. Atilla YELBOA
Nitelik Gelitirme Asndan Yksek Lisans Tezlerinin
Deerlendirmesinde Nicel ltlerinin Gelitirilmesi (Eitim Bilimleri
rnei)....................... 167 Yrd. Do. Dr. M.Semih SUMMAK, Yrd.
Do. Dr. A.Elin GREN SUMMAK
Genelletirilmi Aamal Dorusal Model le Rasch Modelinin
Parametrelerinin Deimezliinin Karlatrlmas
................................... 181 Uzman Tlin ACAR, Do. Dr.
Hlya KELECOLU
Aratrmaya Ynelik Tutum lei Gelitirme almas
......................... 195 Yrd. Do. Dr. H. Cokun ELK, Yrd. Do.
Dr. Cahit PESEN
Grnme Ynelik Sosyokltrel Tutumlar lei (GYSTO)nin Uyarlanmas
................................................................................................
211 Ar.Gr. Temel KALAFAT, Ar.Gr. Durmu ZBAI, Ceren DLEK
CITO Trkiye renci zleme Sistemi (S)Sde MTK Uygulamalar..... 225
Do.Dr. Nkhet DEMRTALI, Serkan ARIKAN
Madde Haritalama Yntemi ve S Uygulamalarnda Yeterlik Dzeylerinin
Belirlenmesi
................................................................................................
228 Prof.Dr. Giray BERBEROLU, Dr. idem GZEL
Sde Problem zme Becerilerinin llmesi ve Deerlendirilmesi ....
233 Dr. idem GZEL
-
IX
CITO Trkiye renci zleme Sisteminde (S) Bilisel Geliim Uygulamas
.................................................................................................
235 Serkan ARIKAN, mer KONAK, Do.Dr. Kutlay YAMUR
Sde Trke Yazma Becerilerinin Deerlendirilmesi ve rnek Durumlar
zerinde Bir
nceleme................................................................
238 Do.Dr. Kutlay YAMUR, idem zgen TUNCER
lkretim retmenlerinin lme Aralarn Tercih Etmede Aradklar
zellikler ve Kullanm Sklna likin Grleri
..................................... 241 Yrd. Do. Dr. smail
KARAKAYA, r. Gr. Dr. Nuri DOAN
renme ve retme Srecinde Snf i lme ve Deerlendirme
Teknikleri...........................................................................
253 Yrd. Do. Dr. Zekeriya NARTGN
oklu Deerlendirme Etkinlikleri zerine Bir
alma............................. 265 Yrd. Do. Dr. Hseyin ANILAN,
rt. Berrin GEN, rt. Funda ALIIR, rt. Uur OKKRMAN
lkretim retmen ve rencilerinin Ortaretime Gei Sistemine Ynelik
Grlerinin
Deerlendirmesi.......................................................
281 Yrd. Do. Dr. Memet KARAKU
gren Oryantasyon Eitiminin Performansn Yordama Geerlilii.... 291
Yrd.Do.Dr. Ramazan BATRK, Zeliha PEKDEMR
Sat Personeline Ynelik Performans Deerlendirme lei Gelitirme ve
Psikometrik zelliklerini nceleme
almas............................................ 305 Uzman ule
AKALIN EMROLU, Prof. Dr. Nizamettin KO
retmen Mesleki Yetkinlik lei Gelitirme almas
........................ 317 Prof. Dr. Sema KANER, Ar.Gr. Gl
EKERCOLU, Ar.Gr. Begmhan YELLCE YKSEL
oklu Regresyon Analizinde Yordayclara Ait Genellenebilirliin
Jackknife Yntemi le
Belirlenmesi............................................................
333 Yrd.Do.Dr. Murat KAYR, Do.Dr. ener BYKZTRK
Yazma Becerilerini lmede (Notlandrmada) Kullanlan Farkl lme
(Notlandrma) Yaklamlarnn Geerlikleri zerine Kompozisyon Yazmann
Amalar Balamnda Karlatrmal Bir nceleme.................. 339 Ar.Gr.
Hakan LPER
-
X
Trke Dersinin Kazandrmay Hedefledii Okuduunu Anlama Becerisinin
llmesi
....................................................................................................
353 Yrd. Do. Dr. mer KUTLU, Selda YILDIRIM, Gler SAVAAN
retmen Adaylarnn lme ve Deerlendirme Konusundaki Kavram
Yanlglarnn
Belirlenmesi.........................................................................
369 Ar.Gr. Recep Serkan ARIK
retmen, renci ve Akran Deerlendirmeleri Arasndaki liki Dzeyi ve
Performans Grevlerinde Gvenirlik Sorunu zerine Bir alma....... 377
Uzman Ayen YTSOY, Uzman C. Deha DOAN
lme ve Deerlendirme Alannda Yaplm Lisansst Tezlere likin Tarama
almas
.......................................................................................
391 Ar. Gr. Fatih KEZER, Ar. Gr. Safiye BLCAN
Eitimde lme ve Deerlendirme Dersine Ynelik renci Tutumlarnn
Belirlenmesi
................................................................................................
399 Ar.Gr. zen YALIN, Ar.Gr. Recep Serkan ARIK, Ar.Gr.Necati
YALIN
Okul Tahripiliine likin deolojik Ynelimler lei
........................... 411 Prof. Dr. Selahiddin LM, Uzman
Alper KSE, Ar.Gr. Sevilay KLMEN
Snf retmeni Adaylarnn lme ve Deerlendirme lkelerine Dayal
Uygulamalara Verdikleri nem Dzeyi
..................................................... 427 Tlay ELK,
Ceren EVK, Mge ULUMAN
Kimya Derslerinde Yaplandrmac renim Tekniklerinin Uygulanmas
Konusunda rencilerin Dncelerinin llmesi
.................................. 441 Prof. Dr. Fsun AKARSU, lkay
Buket Ata ZDEMR
lkretim Programlarnda Deerlendirmeye likin retmen Grleri
.....................................................................................................
451 Dr. Fazilet KARAKU
z Deerlendirme Formu ve Kontrol Listesi Kullanlarak
Deerlendirilen Performans Grevlerine likin renci ve retmen
Puanlarnn Karlatrlmas
..........................................................................................
463 Ar. Gr. Esin Bacan YAZICIOLU BYKTURAN, Ar. Gr. Hatice
KUMANDA
-
XI
z Deerlendirme: rencilerimiz Gvenilir Olabilir mi?
........................ 475 Dr. Aslhan ERMAN ASLANOLU, Uzman Burcu
DZDAROLU, Mge CANPOLAT YANARDA
lkokuma ve Yazma retiminde renci Baarsnn
Deerlendirilmesi........................................................................................
487 Yrd. Do. Dr. Ali GER
Bilgisayar Destekli Sre Deerlendirme Uygulamas
.............................. 507 Uzman Ebru OZMAN, Uzman Erkan
GETL
retmen Mesleki Tkenmilik lei Gelitirme almas ...................
515 Ar.Gr. Begmhan YELLCE YKSEL, Prof. Dr. Sema KANER, Ar.Gr. Gl
EKERCOLU
Ayrma Bireyleme leinin Trkeye Uyarlanmas
............................ 531 Dr. Sevda ASLAN, Do. Dr. Mehmet
GVEN
zyeterlik nancn Belirlemek zere Kullanlan lek Tiplerinin
Psikometrik zellikler zerindeki Etkisinin
ncelenmesi.......................... 543 Yrd. Do. Dr. Adnan KAN
retmen Adaylarnn lme ve Deerlendirme Uygulamalarna Ynelik
zyeterlikleri leinin Gelitirilmesi
......................................... 553 Ar. Gr. F. Rana
CEYLANDA
PD - Entegre Tp Eitimi Programnda rencilerin Klinik Akl Yrtme
Becerisinin Deerlendirilmesi
..................................................... 561 Dr. Meral
DEMRREN, Prof. Dr. zden PALAOLU
Rutin Problemlerle Yaplan lme-Deerlendirme Etkinliklerinde zmn
Deerlendirilmesinde Analitik Derecelendirme leklerinin Kullanmna
Bir rnek: Fizik Eitiminde Problem zme Uygulamalar
..................................................................................
573 r. Gr. Dr. Yasin NSAL, Prof. Dr. Selma MOOL
lkretim Beden Eitimi retmenlerinin lme Deerlendirme Tekniklerini
Etkin Kullanabilme Yeterliklerinin Aratrlmas
.......................................................................
583 Ar. Gr. Erkan Faruk RN
Sosyal stenirlik lei: Geerlik ve Gvenirlik almas
....................... 597 Ar. Gr. Ahmet AKIN
-
XII
Yldrma (Mobbing) leinin Trkeye Uyarlanmas
............................ 607 Yrd. Do. Dr. Cem GZELLER, Ara.Gr.
Beysun GNER
renci Geliim Dosyas Uygulamasnn renme Srecine Etkisi..........
619 Abdulkadir GNAY, Yrd. Do. Dr. Feral OGAN BEKROLU
Etkileimli Gruplarla Akran
Deerlendirme............................................... 631
Derya GNDZ SEFER, Banu KARABAY KOYT
niversitelerdeki Ara Snav Sisteminin lme ve Deerlendirme Asndan
ncelenmesi (Ondokuz Mays niversitesi Ve Sinop niversitesi rnei)
.........................................................................
643 r. Gr. Mehmet Taki YILMAZ, Yrd.Do.Dr. Murat GKALP, Yrd.Do.Dr.
Tuncay AKADA
rencilerin Snava likin Yanstma almalarnn Etkileri: Bir Olgubilim
Aratrmas
................................................................................
657 Yrd.Do.Dr. etin SEMERC, Burcu DUMAN
Szl Sunuma Dayal Davranlarn ok-Yzeyli Rasch lme Modeli le
Analizi.........................................................................................................
671 Yrd. Do. Dr. Ramazan BATRK
Portfolyo Deerlendirme Yntemi
............................................................. 683
Burcu ACA
Hacettepe niversitesi lkretim Blm rencilerinin Kamu Personeli
Seme Snav Puanlarn Yordayan Deikenler
........................................ 697 Dr. Nuri DOAN, Yrd.
Do. Dr. Ali Ekber AHN
Deerlendirme Yaklamlarnda Kavram Tartmalar
............................... 709 Yrd. Do. Dr. Devrim ALICI, r.
Gr. Dr. Gksu GZEN ITAK
Mzik Yeteneine Ynelik zyeterlik leinin
Gelitirilmesi................ 727 Yrd. Do. Dr. Gkmen ZMENTE, Yrd.
Do. Dr. Sabahat ZMENTE
Tp Eitiminde Probleme Dayal renme Yaklamnda renci zdeerlendirme
Becerilerinin Deerlendirilmesi -Ankara niversitesi Tp Fakltesi
rnei- ............................................... 741 Dr. Ayen
Melek AYTU KOAN, Prof. Dr. Nizamettin KO
-
XIII
statistik Dersinde Kullanlan lme ve Deerlendirme Yntemleri
zerine renci
Grleri..........................................................................
755 Yrd.Do.Dr.Yeim APA-AYDIN, Ar.Gr. Esma EMMOLU
Snavlarda ans Baars Faktr le Etik Tutumlar Arasndaki liki ......
763 Yrd. Do. Dr. Bayram BIAK, Yrd. Do. Dr. Faruk ZTRK
Etik Standartlar ve Testler: Rehberlik ve Psikolojik Danmada
Test Etii zerine Betimsel Bir Analiz
...................................................... 775 Yrd. Do.
Dr. S. Armaan YILDIZ
lme Arac Gelitirme ve Uygulamada Etik Sorunlar
.............................. 787 Prof. Dr. Ali GLER
rencilere Ynelik Gnlk Biyolojik Ritim leinin Gelitirilmesi .....
795 Prof. Dr. Selahiddin LM, Ar. Gr. Esin Bacan YAZICIOLU BYKTURAN,
Uzman Hasan Fehmi ZDEMR
Yeni lkretim Programnda Kullanlan lme Ve Deerlendirme Aralarna
likin retmen Grleri
....................................................... 809 eyda
KELEOLU
Danma Kurulu yeleri
.............................................................................
825
Onur Kurulu
yeleri...................................................................................
827
Kongre Dzenleme Kurulu yeleri
............................................................
829
Resimler
......................................................................................................
831
-
AILI KONUMALARI
Prof. Dr. Nizamettin KO
(Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi
lme ve Deerlendirme Anabilim Dal Bakan V.)
Prof. Dr. Gnl AKAMETE
(Ankara niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesi Dekan)
Prof. Dr. Ramazan ARSLAN
(Ankara niversitesi Rektr Yardmcs)
-
XVII
PROF.DR.NZAMETTN KOUN AILI KONUMASI
I.Ulusal Eitimde ve Psikolojide lme ve Deerlendirme Kongresi ne
Hogeldiniz.
lme ve Deerlendirme Anabilim Dal olarak bir yl akn sredir hazrlk
almalarn , bu alanda ulusal bir ilk kongreyi dzenliyor olmann
heyecanyla srdrdmz bu kongreyi bugn sizlerle birlikte
gerekletiriyor olmann mutluluunu yayoruz. Kongremize katlmak
suretiyle bu mutluluu bizlerle paylatnz iin hepinize en iten
teekkrlerimizle sayglarmz sunuyorum.
Dzenleme kurulu olarak, hazrlk almalarnda ncelikle u Kongre Konu
Balklar n belirledik:
- renci baarsn lme ve deerlendirme - renci seme, yerletirme
srecinde lme ve deerlendirme, - nsan kaynaklar ynetiminde lme ve
deerlendirme, - Geni lekli testler ve deerlendirme, - Aratrma
srecinde lme ve deerlendirme, Ynlendirme Hizmetlerinde (Psikolojik
Hizmetlerde) psikolojik
testler ve deerlendirme. - Testler ve etik standartlar. - Farkl
bilim alanlarnn eitim srecinde lme ve deerlendirme. Kongremizdeki
almalar, belirlenen bu konu balklar altnda
toplanan;
- arl bildiriler,
- Szl Bildiriler,
- Atlye almas, ve
- Deerlendirme Paneli olmak zere drt ana balkta
zetlenebilir.
Biraz nce ifade ettiim konu balklarnn her birisi en az bir adet
olmak zere, kongremiz iin belirlenen arl Bildiriler iinde
bulunduumuz bu salonda ortak oturumlar biiminde sunulacaktr..
Ortak oturumlardan sonra, kongremizde szl bildiri sunmak zere
yaplan bavurular arasndan Bilimsel Danma Kurulunca seilen
bildirilerin sunumlar ise Be Paralel Oturum halinde, iinde
bulunduumuz bu binann deiik salonlarnda devam edecektir.
-
XVIII
Bu paralel oturumlar toplantmzn son gn olan Cuma gn lene kadar
tamamlanm olacaktr.
Ayrca, kongremizin paralel oturumlar ile birlikte, bir uzman
akademisyen grubunun ynlendirmesinde rencilerin st Dzey Zihinsel
zelliklerinin Belirlenmesi: Performans Grevlerinin ve Dereceli
Puanlama Anahtarlarnn Hazrlanmas konulu bir Atlye almas
yaplacaktr.
Kongremizin son almas ise Cuma gn saat 14.00 16.00 arasnda
gerekletireceimiz Genel Deerlendirme Paneli olacaktr.
Kongremizin gerekletirilmesinde bize talep ettiimiz her trl
destei salayan Rektrlmze ok teekkr ediyor ve kranlarmz
sunuyoruz.
Yine kongremizin gerekletirilmesinde bize deiik boyutlarda katk
salayan, destek veren;
T.C.Ziraat Bankasna, CTO Trkiye Temsilciliine, KK Yaynclka, MAYA
Akademiye, PEGEM Akademiye, ve R T B Eitim zmlerine,
teekkr ediyoruz.
Szlerime son vermeden nce, Eitimde ve Psikolojide lme ve
Deerlendirme alanna ok deerli hizmetlerde bulunmu olup, bu
kongremize Dekanlmzca Onur Konuu olarak davet edilen ve aramzda
bulunan ok deerli hocalarmza ve yaknlarna; bu kongremize katlarak
bizleri onurlandrdklar iin kranlarmz sunuyorum..
Sizlerle akademik adan verimli ve ho bir kongre geirmemizi;
ilkini gerekletirdiimiz bu kongrenin kurumsallaarak ileride
beincisini, onuncusunu ve sonrakilerini hep birlikte
gerekletirebilmeyi umuyor ve diliyorum.Bu umutla , kongremize
katldnz iin hepinize bir kez daha teekkr ediyor, sayglar ve
sevgiler sunuyorum.
-
XIX
PROF. DR. A. GNL AKAMETENN AILI KONUMASI
lme ve Deerlendirme Anabilim Dalnn Koordinatrlnde dzenlediimiz
I.Ulusal Eitimde ve Psikolojide lme ve Deerlendirme Kongresine, ho
geldiniz.
Kurulu ama ve yap farkllklar ile zgn Trkiyenin ilk ve tek rnei
olan fakltemiz kurulu tarihi olan 1965den beri eitimin eitli
alanlarna lisans ve yksek lisans programlaryla nitelikli eitim
bilimcileri yetitirerek hizmette bulunmu. 1997deki YK n yeniden
yaplanmas ile fakltemizde retmenlik ile ilgili yeni programlar
almtr. nceleri, 7 ayr blmn bulunduu fakltemizde 1997 yaplanmasndan
sonra Eitimde Psikolojik Hizmetler, Eitim Ynetimi Teftii, Planlamas
ve Ekonomisi, lme ve Deerlendirme, Eitim Programlar ve retim
blmleri kapatlarak Eitim Bilimleri blm altnda Anabilim dallarna
dntrlmtr.
11.07.2007 tarihli Yksek retim Genel Kurul toplantsnda Eitim
Bilimleri Blm 4 Blm 10 Anabilim Dal olarak yeniden kurulmutur. Bu
dzenlemede Eitimde Psikolojik Hizmetler Blm iinde lme ve
Deerlendirme Anabilim Dal da yer almtr. Rehberlik ve Psikolojik
Danmanlk Anabilim Dal hari dier blm ve anabilim dallarnn sadece
lisansst eitim vermelerine karar verilmitir.
Fakltemiz kuruluundan itibaren bugne dek yaplanmas bakmndan
eitli deiimler geirmi olmakla birlikte; eitimin deiik uzmanlk
alanlarna pek ok uzman aday yetitirmi ve bunlar lkemizin her
tarafnda; niversitelerde, Milli Eitim Bakanl Merkez ve Tara rgtnde,
zel sektr kurulularnda grev almlardr.
Fakltemiz kurulu amalar iinde yer alan ve retmen yetitiren
okullara retmen yetitirmek (Bu gne uyarlarsak Eitim Fakltelerine
retim eleman yetitirmek) biiminde ifade edilen amacnn bir gerei
olarak; yrtt lisans ve lisansst eitim programlar erevesinde retmen,
retim eleman yetitirme boyutlarnda da nemli hizmetlerde bulunmu ve
bulunmaya devam etmektedir.
Eitim Bilimleri Fakltesinin zellikle ulusal dzeydeki
toplantlarda gerekletirdii ilklere (rnein; 1990 ylnda I.Ulusal
Eitim Bilimleri Kongresi: 2000 ylnda I. Ulusal ocuk Kitaplar
Sempozyumu, 2003 ylnda ilki yaplp geleneksel hale gelmi olan Eitim
Fakltesi Dekanlar altaylar ve imdi de ilk Ulusal Eitimde ve
Psikolojide lme ve
-
XX
Deerlendirme Kongresine Fakltemizin ev sahiplii yapyor olmas,
Fakltemizin ayrc zelliklerinden birisi olarak
deerlendirilebilir.
lme ve Deerlendirmenin Dnyada ve lkemizde, eitim sektrnn yan sra
eitli sektrlerde kazanm olduu nem bu alanda uzmanlamann ve uzman
eleman (lme ve Deerlendirme Uzman) yetitirmenin gereini ortaya
koymaktadr.
lme ve Deerlendirme Anabilim Dal Fakltemizin, niversitemizin
nerileri erevesinde Yksekretim Kurulunun 22.06.1994 tarihli
toplantsnda alnan kararla kurulmu ve etkinliklerini bu tarihten
itibaren bir Anabilim Dal ats altnda srdrmeye balamtr. lme ve
Deerlendirme Anabilim Dal kurulduu gnden itibaren hem lisans hem de
lisansst dzeyde; lme ve deerlendirmenin temel kavramlaryla, bu
alann temel kuramlarn ieren eitimde ve insan davranlarnn llmesinde
kullanlan Psikolojik lme aralarnn gelitirilmesi, uygulanmas ve
sonularnn deerlendirilmesi sreleriyle ilgili disiplin alanlarnda
reticilerin ve eitim fakltelerinin retim elemanlarnn
yetitirilmesine katkda bulunmaktadr. Ayrca insan kaynaklarnn
deerlendirilmesi, (personel seimi, i baarsnn deerlendirilmesi).
Soru bankas kurma yeni lme yaklamlar gibi gncel konularda kamu ve
zel kurululara danmanlk hizmeti vermekte, eitim almalar
dzenlemekte, projeler gelitirmektedir.
Fakltemizin nemli hizmet alanlarndan birisi de (yukarda da iaret
edildii gibi), Eitim Fakltelerinin retim eleman adaylarn
yetitirerek getirmi olduu katkdr. Halen 26 niversiteden 54 aratrma
grevlisi Fakltemizin yedi anabilim dalnda, kadro aktarma yolu ile
lisnasst almalarn srdrmektedir. (Bu saynn 75lere 80lere ulat yllar
da olmutur.) Bunlardan dokuz niversiteden gelen 12 aratrma grevlisi
bu kongrenin dzenleyicisi olan lme ve Deerlendirme Anabilim Dalmzda
lisansst almalarn yapmaktadrlar.
Son yllarda PSA deerlendirmelerinde rencilerimizin baarl olmas
okul programlarnn yenilenmesi ve ilk ve ortaretim de renci baarsnn
deerlendirilmesinde rencinin sre ierisinde tm faaliyetlerinin
deerlendirilmesine olanak veren sre deerlendirme yaklamlarnn arlk
kazanmas lme ve deerlendirme bilim dalnn bilimsel verilerine ve bu
dalda yetimi uzmanlara gereksinimi daha da arttrmtr. te lme ve
Deerlendirme anabilim dalmz bu temel eitim sorunlarnn zmne yardmc
olmak ve bu yolla bilimsel bilgi birikiminin geliimine katkda
bulunmakla nemli bir misyonu yklenmi durumdadr.
-
XXI
lme ve Deerlendirme alannda hem ulusal hem de uluslar aras
dzeyde yaplacak olan akademik-uygulamal almalara daha etkili bir
biimde katlabilmek ve yn verebilmek asndan lme ve Deerlendirme
Anabilim Dalnn niversite ats altnda BLM olarak yaplanmasnn gerekli
olduunu dnmekteyiz. Bu erevede bu alanda yetimi uzman elemanlarn
bulunduu birka niversitemizde bu alann blm olarak yaplanmasnda ok
yararl olacaktr.
Kongre hazrlklar bir yl nceden balad. Dzenleme ve Danma kurulu
yeleri byk bir titizlikle kongrenin organizasyonu iin youn aba
harcadlar. Bata anabilim dal Bakanmz Prof. Dr. Nizamettin Ko olmak
zere Prof. Dr. Ezel Tavancla Do. Dr. Nkhet krkya Yrd. Do. Dr. mer
Kutlu ve Yrd. Do. Dr. may okluk Bkeoluna, burada isimlerini
sayamadm dzenleme kurulunun dier yelerine, danma kurulu yelerine
iten teekkr ederim. Ayrca Rektrlmze ve Sponsor kurulularmza katklar
iin teekkr ederiz.
gn boyunca ok deerli alan uzmanlarnn sunduklar bildirilerle
zenginleecek olan nemli sonularn alnacana inandmz bu toplantnn
baarl gemesini diler hepinizi saygyla selamlarm.
-
XXIII
PROF. DR. RAMAZAN ARSLANIN KONUMASI
Deerli Konuklar, Deerli retim yeleri, Sevgili renciler,
lme ve Deerlendirme Anabilim Dalnn koordinatrlnde; Eitim
Bilimleri Fakltemizin dzenledii I.Ulusal Eitimde ve Psikolojide lme
ve Deerlendirme Kongresi nedeniyle bir araya gelmi bulunuyoruz.
Hepinize niversitemiz ve ahsm adna Ho geldiniz der, saygyla
selamlarm.
Tm etkinlik ve uygulamalarnda Atatrk ilke ve devrimlerini temel
alan Cumhuriyetimizin ilk niversitesinin Rektr Yardmcs olarak
sizlerle birlikte olmann ve size hitap etmenin mutluluunu
duyuyorum.
Ankara niversitesi yzlerce yllk bir imparatorluun ardndan
ykselen ve ada bir devlet olan Trkiye Cumhuriyetinin ilk
niversitesidir. Deneyimli ve zengin bir retim eleman kadrosuna
sahip olan Ankara niversitesi, Cumhuriyete yakan ada eitim
sisteminin yaygnlamasnda nc rol oynamtr.
Ankara niversitesi gerek yurt iinde, gerek yurt dnda ok sayda
yksekretim kurumunun gelimesine nemli llerde katklarda bulunmu ve
bulunmaya devam etmektedir.
Cumhuriyetimizin temel ilkelerinin korunmas ve gelecek nesillere
aktarlmas niversitemizin vazgeilmez devlerinden birisidir.
Bu vesile ile niversitemizin lkemizde birok ilki de gerekletirmi
olduunu vurgulamak istiyorum. Kukusuz bunlardan birisi, ou
fakltelerimizin kendi trlerinde Cumhuriyetimizin ilk faklteleri
olduu (Hukuk, Siyasal, Ziraat, Veteriner Fakltesi vb.) gibi bu
kongreyi dzenleyen Eitim Bilimleri Fakltemizin de kendi trnde ilk
faklte olmasdr. yleki; niversitemiz, Senatosunun yaptrd kapsaml
inceleme sonucu hazrlatt rapora dayal olarak; 1964 ylnda,
eitimimizde ihtiya duyulan eitim uzman adaylarn yetitirmek zere (o
zamanki adyla) ilk Eitim Fakltesini kurmutur. 1982 ylnda tm retmen
yetitiren kurumlarn niversite ats altna alnarak Eitim Fakltesi adn
almalar ile birlikte Fakltemizin zgnl korunarak Eitim Bilimleri
Fakltesi adn almtr. Halen bu fakltemiz bu ad tayan ilk ve tek
faklte konumundadr.
Yine hepinizin bildii gibi, onaltncs Eyll 2007de dzenlenen ve
geleneksel hale gelmi bulunan Eitim Bilimleri Kongrelerinin
ilki,
-
XXIV
niversitemizde, Eitim Bilimleri Fakltemizin koordinatrlnde 1990
ylnda gerekletirilmitir.
Bugn sizlerin de katlmyla niversitemiz I.Ulusal Eitimde ve
Psikolojide lme ve Deerlendirme Kongresini dzenleyerek bir ilki
daha balatm bulunmaktadr. Disiplinleraras nitelii ve nemli bir
konumu olan, ayn zamanda tm sektrleri ve kurumlar ilgilendiren bu
alandaki akademik birikimlerin - uygulamalarn ilgililerce paylalaca
bu kongrenin de gelecekte kurumsallaarak, belirli aralklarla
yenilerinin dzenlenebileceini dnmekteyiz.
PIRLS, PISA (Programme for International Student Assessment)
TIMSS (The Trends in International Mathematics and Science Study),
gibi uluslararas dzeyde yaplan testler ve deerlendirme (Bu snav
sonularna gre lkemizin durumu); ilkretimde, ortaretimde ynlendirme
bu erevede psikolojik testlerin nemi ; insan kaynaklar ynetiminde
lme ve deerlendirme gibi konularn toplumumuzun nemli gndem
maddelerini oluturduu byle bir dnemde bu kongrenin Eitim Bilimleri
Fakltemizde dzenlenmi olmasn ok anlaml ve nemli bulmaktaym.
Konumam sonulandrmadan nce; bu kongreyi dzenleyerek, bu alanda
bir anlaml ilki daha balattklar iin, Eitim Bilimleri Fakltemizi bir
kez daha kutlamak istiyorum. Cumhuriyetin temel ilkelerini
korumakta gsterdikleri duyarllklarnn yan sra, bu tr nemli akademik
etkinliklerle katklarn, bundan sonra da devam ettireceklerine
inanyorum.
Bu kongreye, bildiri sunarak, panel yesi olarak, oturum bakan
olarak, atlye almas yneticisi olarak ve dinleyici olarak;
niversitelerden, Milli Eitim Bakanlndan, Sivil toplum kurulularndan
katlarak katk getiren herkese; kongrenin gerekletirilmesinde emei
geen herkese ve siz deerli izleyicilere teekkr ediyor, sayg ve
sevgilerimi sunuyorum.
-
ARILI BLDRLER
-
TRK ETMNDE LME VE DEERLENDRME
ALANINDAK GELMELER: DKEY GE SSTEM
Prof. Dr. Yaar BAYKUL
Bana verilen grev gerei konumam iki blmde sunmaya alacam.
Birinci blm eitimde lme ve deerlendirme alannda Trkiyedeki
gelimeler, ikinci blm trk eitim sisteminde dikey geilerle ilgili
olacaktr.
Birinci Blm
Trk Eitiminde lme Ve Deerlendirme
Alanndaki Gelimeler
Trk eitiminde lme ve deerlendirme Osmanl dneminde seme ve
yerletirme amacyla kullanlmaya balanm, gnmzde dnyadaki gelimelere
paralel olarak eitim sisteminin bir gesi olmu ve eitimde bir
uzmanlk alan haline gelmitir. Bu bildiride, deerlendirmenin
eitimdeki yeri zerinde ksaca durulmakta, Osmanl dneminden gnmze
kadar olan lme ve deerlendirme almalar zetlenmekte, lkemizde bu
alanla ilgili baz problemler zerinde durulmakta ve baz neriler
sunulmaktadr.
Bir Sistem Olarak Eitim Ve Deerlendirme
Eitim bir sistemdir ve her sistemde olduu gibi girdiler, sre,
ktlar ve Yeditepe niversitesi Eitim Fakltesi
GRDLER I K T I L A R SRE
DEERLENDRME
-
2
deerlendirme olmak zere drt temel geden oluur, bu sistem yandaki
ekilde olduu gibi gsterilebilir. Girdiler, sisteme sokulan ham
maddeler, planlar, yasalar, ynetmelikler ve benzerleri, yntemler ve
kendiliinden girerek onu etkileyen zellikler; ktlar, sistemin
rnleri; sre, rnlerin elde edilmesinde ie koulan etkinliklerdir.
Sistemlerde, kontrol edilebilen ve edilemeyen baz etmenler sisteme
etkide bulunur; bu etkiler, sistemden elde edilen rnde
yetersizliklere veya sistemden istenmeyen rnler elde edilmesine
neden olurlar. Deerlendirme, bu yetersizlikleri, olumsuzluklar ve
kaynaklarn saptamada hizmete konulan gedir; sistemde vuku bulan
yetersizlik arzalarn saptanmasna ie koulur. Bu ynyle sistemin
onarlmasnda kullanlr.
ktlardaki yetersizlikler ve olumsuzluklar, saptanan davranlar,
eitim politikalar, yasal dzenlemeler, ayrlan para, sosyal ve kltrel
zellikler, retmen davranlar gibi girdilerden, ie koulan renme-retme
srecinden (renme-retme etkinlikleri, ara-gereler, renme ortamna
giren her trl ge) ve hatta deerlendirmenin kendisinden
(deerlendirmenin saptanan amac, lme yntem ve teknikleri, ltler)
kaynaklanabilir. Buna gre, renme ktlar (eitim program ve dier
girdiler, renme-retme sreci ve renme ortamyla ilgili her trl ge,
renme ktlar, lme yntem ve teknikleri deerlendirme konusudur.
Deerlendirme ve lme kavramlar bazen biri dierinin yerine
kullanlmaktadr, bu nedenle deerlendirme ve lme kavramlarna ksaca
deinmekte fayda vardr. Deerlendirme bir karar vermedir. Karar verme
de, gzlem yapma ve gzlem sonularnn kabul edilen bir standarda gre
karlatrlmasdr. Gzlem sonular semboller veya tercihan saylar,
karlatrmada esas alnan standartlar da lttr (ltler).
Bugn yukarda zetlenen noktaya gelmi ve bir uzmanlk alan olan
eitimde deerlendirme ve lme gemite, seme ve snav yapma kavramlaryla
balam, bu dnce yakn zamana kadar sregelmitir; lme ve
deerlendirmenin bu amala kullanlmas gnmzde de devam etmektedir.
Gemiten Bugne Trklerde, Eitimde lme Ve Deerlendirme
Osmanl dneminde ilk ve orta dereceli okullarla renci almada giri
snav uygulamas yoktur. Ancak dzenli olmasa da, bu okullarda
grevlendirilecek retmenlerin seilmesinde, snava bavurulduuna dair
kaytlara rastlanmaktadr. rnein, Fatih dneminde sbyan mekteplerine
(ilkokul) alnacak retmenlerin seilmesinde ve retmenlerin terfi
ettirilmelerinde snav yapld hatta Fatihin kendisinin,
Vakfiyesinde
-
3
kurduu okullara mderris alma amacyla snavlarda bakanlk ettiine
(Dilaver) dair bilgi vardr.
II Beyazt ve Olu Yavuz Sultan Selim zamannda devlet hizmetinde
grev alacaklar Enderun okullarnda zel olarak yetitirilir ve bu
okullara sk bir snavla alnrd, hizmet alanlarna, yetenek ve ilgi
alanlarna gre ynlendirilirdi. Bu bilgi, deerlendirmenin Osmanl
dneminde okula renci seme ve ynlendirme amalaryla kullanldn
gsterir. Dkmenin (1929), kszolu ve brahim Hakk Ene dayanarak
bildirdiine gre, bu seme ilemlerinde deerlendirmeye esas olan
bilginin (lme) elde edilii hakknda kesin bilgi olmamakla birlikte,
grnn ne kt bir mlkatn yapld ve verilen u rnekten baz sorularn da
sorulduu anlalmaktadr. rnek: Gemilere tayfa seilirken, adaydan, yz
rzgra dnk olarak tkrmesi istenirmi. Rzgra kar tkrenler soruyu
cevaplayamam, ters dnp rzgr arkasn alarak tkrenler cevaplam saylrm.
Bu rnek, ister problem zmede baar, ister de zek gstergesi olarak
alnsn bir lme yntemi olarak kabul edilebilir. Medreselere renci
almada snav uygulamasndan daha sonra vazgeilmitir.
Osmanl dneminde medreselere alnacak renci saysna dair bir
snrlama yoktu, bu nedenle bir seme de yaplmazd. Ancak bavuru says,
rencilerin yatmalar iin verilen ve adna hcre denilen oda saysn
geerse seme yaplrd. Tarihimizde dzenli olarak seme snav ile renci
alan ilk yksekretim kurumu, 1859 ylnda alan Mekteb-i Mlkiye (bugnk
Siyasal Bilgiler Fakltesi) olup snav, klsik yazl ve szl yoklama tr
sorularla yaplrd. Mekteb-i Mlkiye gibi, batllama hareketleri sonucu
alan Darlfnun, balangta snavsz renci alyordu. Ancak bir sre sonra,
idad ve sultan mezunlarn yeterli bulmadklarn belirtmeleri zerine bu
okullar bitiren rencilere yeterlik snav uygulanmaya baland.
Bakalorya adn tayan bu snav ilk defa 1867 ylnda kurulan Galatasaray
Lisesine uygulanmtr (zgven, 1972).
Pek ok kaynak (ner, 1994; zgven, 1994; Nartgn, 2006.) Trkiyede,
eitimde lme ve deerlendirme almalarnn 1915 ylnda brahim Alaattin
Gvsann, Binet ve Simon tarafndan gelitirilen zek testlerinin
dilimize tercmesi edilmesiyle baladn, almalarn kiisel abalar
halinde 1950li yllara kadar srdrldn belirtmekte ve dier almalarla
ilgili olarak aada zetlenen bilgiyi vermektedirler:
Sadrettin Celal Antelin 1929-1932 yllarnda yaymlad Pedagoji,
Terbiyede l ve Test Usul adl eserlerinden sz ederek test, yetenek
testi, bireysel ve grup testi gibi kavramlar ve lme ve deerlendirme
yntemleri konusunda aklamalarda bulunmutur.
-
4
Mehmet Naci Ecer, Pedagojide Test Usul kitabn ve 1932 ylnda
Binet zeka testini Zek lleri adl altnda yaymlamtr.
1930lu yllarda baar testleri hazrlamada gelimeler yaanm, brahim
Alaattin Gvsa ocuklarda Zek lleri adl eseri, H. Gerelin Okul
ocuklarnn Kabiliyetlerini Nasl Tehis Etmeli ve evket Salih Soysaln
Kk ocuklarda Zek Muayeneleri adl tercmeleri yaymlanmtr. Ayrca 1937
ylnda Sadrettin Celal Antel, lk Tahsil Verim Testi ad altnda, bir
genel baar testi hazrlam, bu test daha sonra parasz yatl okullara
renci semede lme arac olarak kullanlmtr.
1940l yllarda Refia emin Uurelin Ordu Alfa Testi, Muzaffer erif
Baolunun Stanford Binet Bireysel Zek Testi ve Zeknn llmesi adl
eserinin Trke tercmesi, Hsn Crtlnn Terbiye ve retimde Metot ve 1945
ylnda Refia emin Uurelin Zihin Seviyesi Nedir adl eseri
yaymlanmtr.
Yukardaki bireysel almalarn yannda ilk kurumsal gelime 1946
ylnda Psikoteknik Laboratuarnn almasyla balamtr. Bu laboratuar,
meslek okullarnn oalmas ve meslek seiminin nemi n plana kmas zerine
MEB Erkek Teknik Yksek retmen Okulunda Fikri Grsel tarafndan,
rencilerin meslek yeterliklerini saptayarak onlar okuldaki dallara
ayrma ve isteyen baka kurululara eleman semede yardmc olma amacyla
Psikoteknik laboratuar kurulmutur.
1950li yllarda, ABDnin Birinci Dnya Sava srasnda balatt almalar
rnek alnarak Mill Savunma Bakanl bnyesinde Ordu Test Brosu kurulmu,
askere alnan er ve yedek subaylarn ordu iindeki grevlere
yerletirilmeleri bu bro tarafndan gerekletirilmi, bu bro daha sonra
kapatlmtr.
1953 ylnda MEB Talim Ve Terbiye Dairesi bnyesinde, psikolojik
testler hazrlama, lme alannda personel yetitirme, testlerle ilgili
inceleme, aratrma ve yaymlar yapma amalaryla Test Ve Aratrma Brosu
kurulmutur. Test ve Aratrma Brosunun kurulu ylarnda ABDden danman
olarak uzmanlar getirilmi ve bir grup eitimci ABDye lme ve
deerlendirme alannda lisansst eitim amacyla gnderilmitir. Gidenler,
yksek lisans ve doktora eitimlerini tamamlayarak dnmler, MEB
bnyesindeki dier devlet kurulularnda nemli grevler stlenmilerdir.
Bir ksm da niversitelerde ilk lme ve deerlendirme almalarn balatm
ve srdrmlerdir. Test Brosundan ABDye ilk gnderilen kii Mehmet Fuat
Turguttur. Anlan kii, sonraki yllarda Eitimde lme Ve Deerlendirme
alannda Profesr olmu ve nemli hizmetlerde bulunmutur, halen
almalarn emekli olarak srdrmektedir.
-
5
Bu srada Test ve Aratrma Brosunun kuruluunda hizmeti geenlerden
Prof. Dr. efik Uysal, Prof. Dr. Sleyman etin zolu, Prof. Dr. Hsn
Arc ve brahim Yurtun da belirtilmesi gerekir.
Test ve Aratrma Brosu, eitimde lme ve deerlendirme alannda,
anlmas gereken ilk kurulutur, nemli hizmetlerde bulunmutur.
Bunlardan bazlar unlardr: Kuruluundan itibaren ilk ve ortaokul
dzeylerinde seme amacyla kullanlan yetenek testlerinin tercmeleri,
ortaretim dzeyindeki okullar iin parasz yatl snavlarnn yaplmas,
rehberlikte kullanlacak testlerin hazrlanmas ve uygulanmas,
1960-1970 yllar arasnda, MEBna bal yksek okullarn giri snavlarnn
yaplmas, rehberlik ve psikolojik danma alannda testlerin
gelitirilmesi, testlerin uygulanmas ve sonularnn yorumlanmas
alannda uzman personelin yetitirilmesi.
1970li yllarn banda Test Ve Aratrma Brosu, MEB bnyesinde kurulan
Planlama Ve Aratrma Dairesi Bakanl bnyesine alnm, almalarn bir zel
ad verilmeden bu daire iinde srdrmtr. 1975 ylnda Planlama Aratrma
Ve Koordinasyon Dairesinin kapatlp Talim Ve Terbiye Dairesine
balanmasndan sonra, MEBnn lme ve deerlendirme almalar Talim ve
Terbiye Dairesi bnyesinde lme Ve Deerlendirme Birimi tarafndan
yrtlmtr. Gerek Planlama Aratrma Ve Koordinasyon Dairesi, gerekse
Talim Ve Terbiye Dairesi Bakanl zamannda lme ve deerlendirme
hizmetleri genilemitir. Bu hizmetler arasnda rehberlik ve
psikolojik testlerle ilgili almalarn; devlet parasz yatllk, fen
liselerine giri, baz derslerin retiminin yabanc dilde yapld
okullarn giri, baz yllarda uygulanan meslek-teknik ortaretim
okullarna ve MEBna bal yksek okullara giri snavlar anlan lme ve
deerlendirme birimi tarafndan yrtlmtr. Bu snavlarda lme arac olarak
kullanlan oktan semeli testlerin hazrlanmasndan sonularn alnmasna
ve duyurulmasna kadar btn aamalar bu birim tarafndan
gerekletirilmitir. Puanlama ve bilgi ileme almalarnda zamann ileri
teknolojisi kullanlmtr.
MEBnn lme ve deerlendirme hizmetleri halen 1980 ylnda Eitim
Teknolojileri Genel Mdrlne bal olarak lme Ve Deerlendirme Dairesine
verilmi halen bu Genel Mdrlkte srdrmektedir. nceki paragrafta
belirtilen lme ve deerlendirme hizmetleri renci ve okul saysndaki
arta paralel olarak genilemi bir ekilde anlan Daire Bakanlnca
srdrlmektedir.
lme ve deerlendirme konusunda lkemizde belirtilmesi gereken dier
bir kurum renci Seme Ve Yerletirme Merkezidir. Anlan Merkez ilk
defa, 1750 Sayl Yksekretim Yasasna gre oluturulan
-
6
niversiteler Aras Kurul Bakanlna bal olarak niversitelere renci
Seme Ve Yerletirme Merkezi adyla kurulmu, 1982 ylnda yeni
Yksekretim Yasasnn karlmasn takiben Yksekretim Kuruluna balanm ve
ad renci Seme Ve Yerletirme Merkezi olarak deitirilmitir. Bu merkez
halen ayn adla tm yksekretim kurumlarna renci seip ve yerletirme
ile ilgili grevini srdrmektedir. Merkez ayrca, lisansst programlara
renci seme, tpta uzmanlk, Personel Yasas gereince yaplmas gereken
hemen btn alanlarda kamu personeli seme snavlar (KPSS), doentlik
dil snavlarn ve baka kurumlarn ihtiyac olan pek ok snav baar ile
yapmaktadr. Yksekretime giri snavlaryla ilgili almalar konumamn
bundan sonraki blmnde ayrntl ekilde ele alnmaktadr.
lkemizde lme ve deerlendirme almalarnn kurumsallatrlmasyla
ilgili olarak belirtilmesi gereken son gelime niversitelerde
Eitimde lme Ve Deerlendirme Programlarnn almasdr. Yukarda da
belirtildii gibi, akademik kurumlarda lme konusunda ilk derslerin
almas stanbul niversitesinde, Ankara niversitesi Dil Ve Corafya
Fakltesinde ve Gazi Eitim Enstitsnde pedagoji ve lme alanndaki
derslerin almasyla olmutur. lk doktora program 2547 Sayl Yksekretim
Yasas kmadan nce, Hacettepe niversitesi Mezuniyet Eitimi
Fakltesinde balatlmtr. 2547 Sayl Yasa ile birlikte alan Hacettepe
niversitesi Eitim Fakltesinde, 1987 ylnda, Eitimde lme Ve
Deerlendirme Anabilim Dal alarak lisans dzeyinde eitim balatlm,
daha nce alm olan yksek lisans ve doktora programlaryla devam
ettirilmitir. Hacettepe niversitesinde gerek mezuniyet Sonras Eitim
Fakltesinde gerekse Eitim Fakltesinde yksek lisans ve doktora
programlarnda lme ve deerlendirme alannda ok sayda akademisyen
yetimi, bu akademisyenler alanda aratrma ve yayn faaliyetlerinde
bulunmaktadrlar.
Akademik alandaki almalarda anlmas gereken dier kurulu Ankara
niversitesi Eitim Bilimleri Fakltesidir. 1965 ylnda kurulan Eitim
Bilimleri Fakltesinde Eitimde lme ve Deerlendirme Blm 1997 ylnda
alm yksek lisans ve doktora programlarna yer verilmitir. Daha
sonraki yllarda, Mersin ve Abant zzet Baysal niversitelerinde bu
alanda yksek lisans programlar balatlmtr.
Psikolojide ve eitimde lme ve deerlendirme alannn gelimesine
katkda bulunan kurulular arasnda niversitelerimizin psikoloji
blmlerinin de belirtilmesi gerekir. Ayrca, Trk Psikologlar Dernei
zellikler yaynlaryla bu alana nemli katklar salamaktadr.
-
7
eitli fakltelerinin dergileri, Trk Eitim Derneince uzun sredir
karlan Eitim Bilim ve Tekk Vakfnca karlan ada Eitim dergileri, ve
baka baz sreli yaynlar zaman zaman yaymladklar yazlarla eitimde lme
ve deerlendirme alanna katk salamaktadrlar.
MEBnin bu konuyla ilgili almalar ok yakn zamana kadar, rencilere
not verme ve lke genelinde yapt snavlarla snrl kalmtr. Ancak,
1980li yllarn ikinci yarsndan itibaren snf geme ve snav
ynetmeliklerinde, deerlendirmenin renme eksiklerinin saptanmas ve
retimin deerlendirilmesi amalaryla kullanlmasna dair baz hkmlere ve
snrl uygulamalara yer verilmitir. Snrl da olsa, yukarda belirtilen
fakltelerden mezun olanlarn okullarda grev almalarnn bunda nemli
pay vardr. Deerlendirmede kullanlan lme aralarnn seilmesinde
maalesef eitlilie yer verilememitir. Yine uzun yllar, klsik yazl
yoklama tipi sorular kullanlm, aralarn puanlama gvenirliklerine ve
geerliklerine nem verilmemitir. Ayrca, bazen oktan semeli sorularn
kullanlmas zorunlu hale getirilmi, bazen de adeta yasaklanmtr.
Bylece ara kullanmada bir utan dierine gidilmi, deerlendirmenin ve
llecek davranlarn amacna uygun lme aralarnn seilmesi yoluna
gidilememitir. Yksekretime, Anadolu ve fen liselerine renci seme
amacyla yaplan snavlarda oktan semeli testlerin kullanlmas
nedeniyle oktan semeli sorular n plana km, dier lme yntemleri
neredeyse unutulmutur. Ancak, 2005-2006 retim ylndan itibaren
uygulamaya konulan yeni ilkretim programlaryla birlikte eitli lme
tekniklerine yer verilmitir. Bu zamanda da alternatif ve yeni lme
aralar ad altnda, renci dosyalarna (portfolyo), gnlklere,
anekdotlara, sralama leinde puanlar veren analitik ve btncl
puanlama tekniklerine vb. yer verilmitir. Bu aralar ve teknikleri,
klsik yazl yoklamalara, ksa cevapl sorulara ve oktan semeli
testlere alternatif deildir; ayrca yeni de deildir. Alternatif
deildir, nk her birinin kullanlma amalar farkldr. Geleneksel diye
adlandrlan tekniklerle birlikte lmenin amacna bal olarak hepsi de
kullanlr. Yeni deildir, nk bu teknikler ok nceki yllardan beri
vardr. Hatta, 1950li yllarda ilk ve orta retmen okullarnda
kullanlmtr. lkretmen okullarnda gnlkler, anekdotlar, sosyogramlar
ve dierleri meslek derslerinde retilmekte idi; her retmen adaynn
birer renci dosyas olmak zorunda idi. Ayrca renci dosyalar, resim-i
derslerinde yllardan beri kullanlmaktadr. Maalesef, baz akademik
evreler de bu lme teknikleri iin alternatif ve yeni kelimelerini
kullanmaktadrlar.
Yksekretime, Anadolu ve fen liselerine renci seme snavlar eldeki
bildirinin sonraki blmnde konu edilmekte ayrntl olarak
incelenmektedir.
-
8
Baz Problemler ve neriler
lkemizde yaplan eitim aratrmalarnda yabanc lkelerde gelitirilen
lekler ounlukla kullanlmaktadr. Kullanlma srasnda ya ilgili lein
psikometrik zelliklerine baklmamakta da gelitirildii lkede elde
edilen katsaylar geerli ve yeterli kabul edilmektedir. Eitim gibi
kltrel yn ar basan bir alandaki lekler gelitirildii lkenin
zelliklerine bamldr, baka bir lke artlarnda psikometrik
zelliklerinin korunaca sylenemez. Ayrca, geerlik ve gvenirlik almas
yaplanlarda da, lein tercmesinin geerli olduuna dair alma
yaplmamaktadr. lkemizde eitimde, psikolojide, rehberlik ve
psikolojik danma alanlarnda lek gelitirebilecek yeterlikte ve sayda
uzman bulunaktadr. Eksik olan almalarn kiisel gayretlerin tesine
gtrlmesidir. Bu nedenle anlan alanda almalarda bulunacak bir
birimin kurulmas gereklidir. lme ve deerlendirme alanndaki
aratrmalar, eitimin dier alanlarnda olduu gibi, zaman ve para
isteyen almalardr. Yksek lisans ve doktora gerei yaplan aratrmalar
birok snrllklar nedeniyle yeterli olmamaktadr. Bunun iin de salam
bir kurulua ihtiya vardr. Bu birim renci Seme ve Yerletirme Merkezi
(SY) olabilir. SYM nceki yllarda lme ve deerlendirme alannda
aratrma ve yaym etkinliklerinde bulunmutur. Bu almalar geniletilip
eitimde lme ve deerlendirme alannda teorik ve uygulamal almalar da
yapacak hale getirilebilir.
Eitimde lme ve deerlendirme alannda yksek lisans ve doktora
almalarnda yaanan bir problem alana gelin adaylarn ykseklisans ve
doktora ncesindeki eitimlerinden gelmektedir. Eitim, psikoloji, ve
istatistik bilim dallarndan byk lde destek almaktadr. Bu nedenle
yksek lisans ve doktora eitimi programlarnda, zellikle program
gelitirme, eitim psikolojisi, renme-retme teorileri ve istatistik
alanlarnda tamamlayc eitime arlk verilmesi gereklidir.
lk ve ortaretim okullarmzda retmenlere yardmc olacak ve okulun
btnne hizmet verecek lme ve deerlendirme elemanlarna ihtiya vardr.
Bu ihtiya yeni ders programlarnn hizmete konulmasyla daha da
artmtr. Bugn ilkretim okullarnzda, matematik Trke, fen ve
teknoloji, sosyal bilgiler derslerinin her birinde retmenlerin
tutmalar gereken 20den fazla lme ve deerlendirme formu vardr;
retmenler bunlar kullanmakta zorluk ektiklerini, yardma ihtiya
duyduklarn belirtmektedirler. Bu tr hizmetler eitimde lme ve
deerlendirme alannda yetimi eleman gerektirir. htiya sadece
okullarla snrl deildir; ile ve il dzeyinde yaplacak snavlar ve
eitimi gelitirme amacyla yaplacak aratrma ve inceleme almalarnda
ehil kimselerin grevlendirilmesi gerekir. Bu elemanlarn lme ve
deerlendirme alannda
-
9
yetimi kimseler olmas gerekir. Buna karn lke genelinde anlan
alanda yetimi eleman yok denecek kadar azdr. Okullarda ynetmelikler
gerei bulunmas gereken lme ve deerlendirme birimlerinde, alanda
yetimemi kimseler uzman ad altnda grevlendirilmektedirler. Bylece
ya hizmetler gerei gibi yaplamamakta ya da yanl iler yaplmaktadr.
Gnl, okullarda grevlendirilecek bu elemanlarn en az ykseklisans
renim grm olmasn arzu eder. Ancak ihtiyacn saysal bykl bunu
sylemeye engel oluyor; en azndan bir sre lisans mezunlaryla
yetinmeye zorluyor. Bu nedenle (1) kapatlm bulunan Eitimde lme ve
Deerlendirme Anabilim Dallarnn almas, (2) ykseklisans ve doktora
programlarna alnacak renci saylarnn artrlmas, (3) Hacettepe
niversitesi Eitim Fakltesi ve Ankara niversitesi Eitim Bilimleri
Fakltesinin dier niversitelerde yetitirilecek lme ve deerlendirme
programlarna retim eleman yetitirme amacyla glendirilmesi yararl
olur.
SONU
Yukardaki ksa tarihi aklama gsteriyor ki, gerek Osmanl gerekse
Cumhuriyet dneminde ilkretim dzeyindeki okullara renci almada kk
baz istisnalar dnda seme snav yaplmamtr. Bu dzeydeki okullara
retmen almada, Osmanl dneminde zaman zaman, Cumhuriyet dneminde
retmen ounlukla snav yaplmtr. Bu durum, Trklerde retmenlie verilen
nemi ifade eder. lkretime girite snav yaplmamas da, Devletin
vatandaa ilkretim sunma grevi ve vatandan ilkretim hakk ile
aklanabilir.
Eitimde lme ve deerlendirme alannda 1915 ylnda balayp
Cumhuriyetle birlikte hz kazanan gelimeler ihmal edilemeyecek
dzeydedir. Bu gelimelerde balangta Fransa, daha sonra Amerika
Birleik Devletlerindeki gelimelerden byk lde etkilenildii
sylenebilir. Ancak lkemiz, zellikle yksek retime renci semede,
kendi imkn ve becerisiyle nemli baarlar elde etmitir. Gerek orta,
gerekse yksekretime girite cidd problemler yaanmaktadr. Anacak, bu
problemler snav sisteminden ok eitim sisteminin ihtiyac olan
yeniden yaplandrmann gerekletirilemeyiinden kaynaklanmaktadr.
lkemiz eitimde lme ve deerlendirme alannda akademik kurumlarn
kurabilmitir. Ancak, alanda bilgi retme konusunda henz yeterli
dzeye gelinememitir. zellikle lkemiz artlarna uygun lme ve
deerlendirme aralarn retmede daha gayretli olmamz, tercme ve
adaptasyon dzeyinden kmamz gerekir.
-
10
kinci Blm
Trk Eitim Sisteminde Dikey Geiler
Konumamn birinci blmnde Osmanl dneminden gnmze eitim eitim
sistemimizde okullara renci seme ve yerletirmenin tarih gelimesine,
lme ve deerlendirme alanndaki gelimelere ksaca bakld. Konumamn bu
blmnde, arlkl olarak orta ve yksekretime giri snavlar zerinde
durmak istiyorum.,
Aklamalarmda Trk eitim sisteminin ok ksa bir zetini sunduktan
sonra, orta ve yksekretime giri konularn ayr ayr ele alp bir sonuca
ulamaya ve neri sunmaya alacam.
Trk rgn Eitim Sisteminin Mevcut Yaps
Trk rgn eitim sistemi ilkretim (okul ncesi eitim dahil),
ortaretim ve yksek retim olmak zere ana blmden oluur. lkretim
kesintisiz 8 yllk, ortaretim 4-6 yllk sreyi kapsar. Yksek retim,
iki yllk meslek yksek okullar ile 4 yllk lisans eitiminde oluur.
lkretim zorunlu ve devlet okullarnda paraszdr. Ayrca zel sektrn at
zel (paral) okullar da vardr. lkretime girite herhangi bir snav
yaplmamaktadr, isteyen herkes ocuunu devlet okullarna veya zel
okullara gnderebilmektedir.
Ortaretim, ilkretimin zerine 4 yllk (3 yl iken 2005-2006 retim
ylndan itibaren 4 yla karlmtr.) bir eitimi kapsar. Ortaretim, lise,
Anadolu lisesi, fen lisesi, meslek ve teknik liseler olmak zere
blmlerden oluur. Meslek ve teknik liseler de, Anadolu teknik
liseleri, endstri meslek liseleri, kz teknik liseleri, kz meslek
liseleri, imam hatip Anadolu liseleri, imam hatip liseleri, Anadolu
retmen liseleri, retmen liseleri, Anadolu ticaret liseleri, ticaret
liseleri, Anadolu imam hatip liseleri, imam hatip liseleri ve salk
meslek liseleri olmak zere trlere ayrlr.
Ortaretim sistemi mevcut yap iinde, genel lise, meslek lisesi,
teknik lise, Anadolu lisesi, fen lisesi gibi birinden dierine gei
olmayan kompartmanlar halindedir. yle ki, anlan okul trleri arasnda
geiler olmad gibi, bir tr iinde de geiler mmkn deildir. rnein,
genel liseden fen lisesine veya endstri meslek lisesine, ticaret
meslek lisesinden endstri meslek lisesine veya imam hatip lisesine
gei mmkn deildir.
Ortaretimi bitiren meslek ve teknik lise mezunu renciler, iki
yllk meslek yksek okullarna snavsz olarak veya renci Seme Ve
yerletirme Merkezi tarafnda yaplan giri snavnda kontenjana girecek
kadar baar gstermeleri halinde 4 yllk bir lisans programnda
renim
-
11
grmeye hak kazanrlar. Dier liselerden mezun olanlar, yksekretime
giri snavlarnda baar gstermek kouluyla 4-6 yllk bir yksekretim
programna kayt olabilirler.
Giri Snavlar Hakknda Ksa Tarihe
Trk eitim sisteminde Osmanl dneminden itibaren kk baz istisnalar
dnda ilkretime giri snav yaplmamtr, halen de yaplmamaktadr.
Anadolu liselerinin ad daha nce, Baz Derslerin retiminin Yabanc
Dille Yapld Liseler idi. Daha sonra bu ad Anadolu Liselerine
dntrlmtr. Bu tip okullarn ilk ikisi 1867 ylnda kurulan Galatasaray
Lisesi ve 1928 ylanda alan Trk Eitim Dernei Maarif Koleji
(TED)dir.
Anadolu liseleri, anlan son iki okuldan uzun yllar sonra nce
genel lise trnde daha sonra meslek ve teknik liseler trlerinde
yaygnlatrlmtr. Anadolu liselerinin programlarnda, matematik ve fen
derslerinin retimi yabanc dilde yaplrken 18 Aralk 2005 tarihli Resm
Gazetede yaymlanan Anadolu Liseleri Ynetmeliinde, derslerin Trke
yaplaca, ancak matematik ve fen bilimleri (matematik, fizik, kimya
ve biyoloji) derslerini birinci yabanc dilde okutabilecek retmen
bulunmas ve en az 12 rencinin istemesi halinde, bu derslerin bu
derslerin retimi birinci yabanc dilde yaplabilir. hkm getirilmitir.
Bu deiiklik, 24 Mart 2008 tarih ve 26826 Sayl Resm Gazetede
yaymlanan deiiklikte de korunmutur. Bu okullara snavla renci
alnmaya devam edilmektedeir.
lk fen lisesi 1964 ylnda Ankarada alm, sonra stanbul ve zmir Fen
Liseleri buna eklenmi, daha sonra ok sayda resm ve zel yeni fen
liseleri alarak says artrlmtr. 1964 ylndan bu yana fen liselerine
renci snavla alnmaktadr.
Yukardakilerin dnda 1970li yllarn ortalarnda meslek ve teknik
ortaretim kurumlarna bir sre snavla renci alnmtr.
Ayrca devlet parasz yatllk snavlar uzun yllardan beri
yaplmaktadr. Parasz yatllk snavlarn bu yazmz dnda tutmak gerekir;
nk bu snavlarn amac, madd imknlardan yoksun ailelerin yetenekli
ocuklarna imkn salamak olup giri snav niteliinde deildir.
Yukardaki ok ksa zetten sonra, ilkretim okullarna ama ve
programlar ynnden bakmakta fayda vardr:
1739 Sayl Mill Eitim Temel Kanununun (Resm Gazete 1973) 2.
maddesinin 3. fkrasnda, rencilerin,
-
12
lgi, istidat ve kabiliyetlerini gelitirerek bilgi, becer, ve
davranlar ve birlikte i grme alkanl kazandrman suretiyle hayata
hazrlamak ve onlarn, kendilerini mutlu klacak ve toplumun
mutluluuna katkda bulunacak bir meslek sahibi olmalarn salamak.
ilkretimin genel amalar arasnda belirtilmitir.
1739 Sayl Yasa, ilkretimin amacnn ocuklarda temel becerilerin
gelitirilmesi; lkretim Ynetmeliinde ayrntl olarak bu beceriler
almakta ve gelitirilmesinde iin aadaki ilkeleri konulmaktadr:
Madde 5/e: (Deiik 2.5.2006/26156 RG) rencilerin kendilerini
gelitirmelerine, sosyal, kltrel, eitsel, sportif ve sanatsal
etkinliklerle mill kltr benimsemelerine ve yaymalarna yardmc
olmak,
Madde 5/h: rencilerin becerilerini ve zihinsel almalarn
birletirerek ok ynl gelimelerini salamak,
Madde 5/: (Deiik 2.5.2006/26156 RG) rencileri kendilerine
gvenen, sistemli dnebilen, planl alma alkanlna sahip estetik
duygular ve yaratclklar gelimi bireyler olarak yetitirmek,
Madde 5/i: rencilerin ilgi alanlarnn ve kiilik zelliklerinin
ortaya kmasn salamak, meslekleri tantmak ve seecei meslee uygun
okul ve kurumlara yneltmek,
Madde 5/m: (Deiik 2.5.2006/26156 RG) rencilere bilgi yklemek
yerine, bilgiye ulama ve bilgiyi kullanma yntem ve tekniklerini
retmek,
Madde/6/m: meslek alanlarn tantmak ve ynlendirmek iin gerekli
nlemler alnr.
Yukarda sz edilen beceriler arasnda, anlama ve konuma, akl
yrtme, problem zme, iletiim, ilikilendirme nemli yer tutar ve temel
beceriler olarak adlandrr. Bu becerilerin gelitirilmesi hakknda
2005-2007 yllarnda Mill Eitim Bakanlnca yrrle konulan Trke,
matematik, fen-teknoloji ve sosyal bilgiler retim programlarnda da
geni yer verilmi, ayrntl aklamalar getirilmitir. Temel becerilerin
gelitirilmesi, 1990l yllarn banda Taylandda toplanan lkemiz Mill
Eitim Bakannn da katld Herkes in Eitim (EFA, 1991) konulu
konferansta da benimsenmi, bu becerilerin gelitirilmesi konusunda
lkelere tavsiyelerde bulunulmutur.
Yukarda belirtilen olgular, zihnin gelimesi ve renme hakknda
bildiklerimiz erevesinde deerlendirmenin ilkretimde renci
-
13
ynnden balca amacnn, rencilerin gelimekte olan yeteneklerini
kefetmek ve belirmeye balayan ilgilerini izlemek, onlar baarl
olacaklar dnlen alanlara doru yneltme olmas gerekir. Temel
beceriler ilkrenimden sonraki renim kademelerinde ve hayatta ok
gerekli beceriler olduundan, mutlaka kazanlmas gerekir; bunun da
yeri ilkrenimdir. Bu durum, ilkretimde temel becerileri ynnden
kazanmlarn sk bir ekilde izlenmesini ve eksiklerin mmkn olduunca
tamamlanarak devam edilmesini zorunlu klar. lkretimde
deerlendirmenin dier amac, retmene, rencilerin renme eksikleri ve
retmene yapt retim hakknda bilgi verme olmaldr.
lkretimde deerlendirme konusundaki bu amalar, eleme, seme ve
yerletirme gibi kesin karar verme ile sonulanacak deerlendirme
yaklamlar yerine; rencileri tanma, gelien bilisel ve duyusal
zelliklerini izleme, gelecekleri iin verilecek kararlarda bu izleme
sonularna gre yardmc olma ve yeni bilgilere gre gerektiinde
kararlar deitirmeye ak bir deerlendirme anlay gerektirir. Ayrca,
deerlendirme sonular retmenin ve okulun yukardaki ama ve ilkeler
ynnden retmenin ve okulun performansn gsterecek ve onu gelitirmeye
k tutacak nitelikte olmaldr.
Yaplmakta olan ortaretime giri snavlar, ilkretim mezunlarn fen
lisesi veya Anadolu liselerine yerletirmekte; renciye, aileye,
karar deitirme frsat vermemektedir. Buna ailenin renci zerindeki
basks da eklenince orta, hatta yksek retimde baarszln kaps
aralanmaktadr. Ayrca okulun bir btn olarak amalar, eitim girdi ve
ktlar ynnde performansn deil, snrl baz derslerle ilgili anlk baarsn
yoklamaktadr.
lkretimde, yukarda zetlenen durum ve dnceler karsnda
deerlendirmede ie koulan lme ara ve tekniklerinde de farkllama
olmutur. Geleneksel lme aralarnn yannda, nceden bilindii halde son
yllarda kullanmdan adeta kaldrlm olan renci dosyalar
(portfolyolar), gnlkler, anekdotlar ve farkl puanlama yntemleri
gelitirilmitir. Bu lme teknikleri okullarmzda, sorunlarla da olsa,
yeni retim programlaryla birlikte kullanlmaya balanmtr. Ancak
ortaretime geite yllardan beri kullanlagelmekte olan snav sistemi,
dn olduu gibi bu gn de okullarn bu gayretlerini yararsz hale
getirmektedir. nk giri snavlarnda oktan semeli testlerin kullanlma
zorunluluu anlan teknikleri adeta geersiz klmaktadr. 2007-2008
retim ylnda uygulamaya konulan ortaretime gei sistemi (OGES) bu
sakncalar ortadan kaldrmamaktadr. Mill Eitim Bakanl yetkililerinin
akladklar %25 arlklndaki diploma notu (puan) ve
-
14
%5 arlndaki davran notu (puan) bu snrll ortadan kaldrmamaktadr;
ayrca aada deinilecei gibi, son iki puann baka sakncalar da
bulunmaktadr.
Buraya kadar aklananlara dayanlarak u hususlar
belirtilebilir:
1. Ortaretime geiin snavla olmas ilkretimin amalaryla
elimektedir. Hem 1739 Sayl Mill Eitim Temel Eitim Kanununa temel
ilkeler ynnden hem de lkretim Ynetmeliinin yukarda belirtilen
maddelerine aykrdr.
2. Ortaretime geite uygulanacak seviye belirleme snav (SBS),
artlarn gerei olarak oktan semeli sorularla yaplmaktadr ve yaplmak
zorundadr. oktan semeli sorular, yukarda belirtilen temel
becerilerin llmesinde yalnz bana yetersiz kalr, bunun yannda baka
lme ara ve tekniklerine de ihtiya vardr. OBESin iinde yer alan
diploma notu (puan) bu a kapatabilecek bir faktr deildir.
3. OKS ilkretim okullarmz yllarca olumsuz ynde etkilemi, okulu
fonksiyonlarn yerine getiremez hale getirmi, okulun baars OKSdeki
baaryla llr olmu, rencilerin bilisel ve duyusal zellikleri byk lde
ihmal edilmitir. Gerekten OKS nedeniyle pek ok okulda, baz, beden
eitini, mzik, i ve teknik ders saatlerinde rencileri OKSye hazrlama
almalar yaplm, anlan derslerle ilgili etkinlikler ihmal edilmitir.
Hatta, snava yakn gnlerde dersler normal aknda yaplmamtr. Bu
olumsuzluklar 8. snfta younlamtr. Benzer durumun OGES ile birlikte
6. snftan itibaren yaanacan sylemek kehanet olmayacaktr.
Ayrca OKS ilkretim okullarmzda, Trke, matematik, fen-teknoloji
ve sosyal bilgiler derslerini de olumsuz ynde etkilemitir.
rencilerin okunakl ve dzgn yaz yazma, dncelerini ifade etme,
matematikte yazl problem zme, fen-teknoloji ve sosyal bilgilerdeki
temel kavramlarla dnme, akl yrtme becerileri yerine oktan semeli
sorularn kolay ve pratik cevaplanmas yollar zerinde durulur
olmutur. zel dershaneler bu olumsuzluu krkleyen nemli bir faktr
haline gelmitir. nk snav byle anlk bilgi ve baarya aktr. SBS
nedeniyle bu olumsuzluklar 8. snftan 6. snfa inecek, 7. be 8.
snflarda devam edecektir.
4. OKS, rencilerin psikolojik zelliklerini de olumsuz ynde
etkilemi, ilkretim rencilerinin sosyal bir varlk olarak
gelimelerine zarar vermitir. Bu durum OGES ile artarak devam
edecektir.
5. OGES iindeki ilkretim baar notu retmenlerin yl iinde yaptklar
snavlardan elde edilecektir. Yani retmen puanlardr. lkretim
-
15
baar notu, iki ekilde tayin edilebilir: (1) yl iinde yaplacak
snavlardan alnacak puanlarn retmenin kanaati katlmadan, (2) retmen
kanaati katlarak. Her ikisinin de sakncal taraflar vardr. retmen
kanaati katlmas, ilkretim, rencilerinin baarl olduklar alanlara
yneltilmeleri ynnden gereklidir. Baz durumlarda rencinin ok iyi
olduu bir alan gz nne alnarak baz derslerdeki baars durumu ikinci
planda tutulabilir (tutulabilmelidir). Bu yaplmaz ise, yneltmelikte
yukarda belirtilen ilke ve amalara uygun hareket edilmemi olunur.
Eer retmen kanaati katlrsa, retmene veli basks olabilecektir; daha
a, imdiye kadar yaanan etik olmayan bask ve davranlar OGES
nedeniyle artacaktr.
6. ddia edildii gibi OGES, rencileri dershanelerden
uzaklatrmayacak; tersine rencileri daha erken yalarda dershaneye
gitmelerine neden olacaktr. 6. snftan itibaren yaplacak SBSye
hazrlanmak iin, renciler ilkretim beinci hatta drdnc snftan
itibaren dershaneye hazrlk kurslarna baladrlar bile. Bunu grmek
iin, son bir ylda alan yeni dershane saysna bakmak ve bir hafta
sonu dershanelerin bulunduu blgedeki bir yerde yarm saat gezinti
yapmak yeterlidir. Korkulur ki, bu durum OKSyi aratr hale
gelmitir.
Snavn alternatifi her zaman baka bir snav deildir. Ortaretime
gei iin, zel yetenek isteyen alanlar ve stn yetenekliler hari, bir
snav yaplmas gereksiz olduu gibi ilkretim kavramyla da
badamamaktadr. Ayrca ad ne olursa olsun bu snavlar, ortaretim
okullarn tercih edilenler-edilemeyenler veya iyi okullar-iyi
olmayan okullar olmak zere snflamaya neden olmaktadr; nk okul iin
renci seilirken okullar da seime tabi tutulmaktadr. Dier bir
deyile, bu snavlar yoluyla fen ve Anadolu liseleri birinci dier
ortaretim kurumlar ikinci snf okullar durumuna sokulmaktadr. Bunun
yerinme MEB, lkenin imknlarn olabildiince dengeli datmak btn
okullar tercih edilir hale getirme durumundadr.
Yksek retime Gei
Konumamn birinci blmnde Osmanl dneminde medreselere giri iin bir
seme yaplmadn, ancak her renciye bir oda verildiini ve oda
yetersizlii durumunda snav yapld belirtilmiti.
Cumhuriyetten nceki dnemden itibaren 1935 ylna kadar liseden
mezun olmak niversiteye girmek iin yeterli idi. Liseden mezun olmak
iin de, szl olarak yaplan lise mezuniyet snavn baarmak
gerekiyordu.
-
16
1936-1954 yllar arasnda, lise bitirme snavn baar ile verenler
lise olgunluk snavna alnd. niversiteye girme art olgunluk snavn
baarmaya bal idi, bu snav baar ile verenlerin tamam niversiteye
snavsz olarak alnyordu. Dier bir deyile bakalorya snav niversiteye
giri snav niteliinde idi. Bakalorya snav sorular, MEB tarafndan
lise fen ve edebiyat kollar iin ayr ayr hazrlanyor, snavn uygulamas
liselerde yaplr, cevap ktlar liselerde kurulan komisyonlar
tarafndan MEB tarafndan gnderilen cevap anahtar ve puanlama
izelgesine gre okunuyordu (zgven, 1972).
1955 ylndan itibaren lise bitirme ve olgunluk snavlar
birletirilerek tek snav haline getirildi, sorularn hazrlanmas,
cevap anahtarlarnn, puanlama cetvellerinin hazrlanmas MEB ve dier
snav hizmetlerinin okullarda yaplmas uygulamasna devam edildi. yl
sonra tek snav yaplmasna devam edildi; sorularn, cevap anahtarlarnn
ve puanlama cetvellerinin hazrlanmas da, ksaca btn snav hizmetleri,
okullara brakld (zgven, 1972).
2547 Sayl Yasa kncaya kadar yksek retim kurumlar, niversiteler,
akademiler ve bakanlklara bal yksek okullar olmak zere tip idi.
1956 ylna kadar niversitelere girite cidd bir saysal problem
yaanmad, nk bu zamana kadar sadece lise mezunlar niversiteye
gidebiliyordu, lise mezunlarnn says fazla deildi ve niversitenin
kontenjanlar bu mezunlar almaya yeterliydi. Ayrca, 1955 ylna kadar
srdrlen lise olgunluk snavlar da ylmay nleyici rol oynuyordu. Bu
yllarda, kontenjan fazlal olduunda, bavuru sras, lise mezuniyet
derecesi veya sadece mezun olunan kol dikkate alnarak kayt
yaplyordu. Fakat stanbul Teknik niversitesi ve Siyasal Bilgiler
Fakltesi, hep kendi yaptklar giri snav ile renci almlardr (zgven,
1972 ve Payaslolu 1985).
stanbul niversitesinin baz faklteleri ihtiya duyduklarnda ve
Orta Dou Teknik niversitesinin Mimarlk ve Mhendislik Fakltelerine
girite seme snav yaplmtr (zgven, 1972 ve Dkmen, 1992).
Bu yllarda yksek okullara girite farkl yntemler uygulanyordu.
rnein Gazi Eitim Enstits kurulduu 1926 ylndan itibaren lise
mezunlarn snavsz, retmen okulu mezunlarn snavla almtr (Dkmen,
1992). Sonraki yllarda tm eitim enstitleri iin giri snav yaplmtr.
Ankara Yksek retmen Okuluna, ilkretmen okullarn derece ile
bitirenler alnmtr. Yksek slm enstitleri ve dier yksek retim
kurumlar da farkl yntemlerle renci almlardr.
-
17
Meslek ve teknik ortaretim okullarna niversiteye giri hakk
verilmesi ve ortaretimdeki okullama orannn ykselmeye balamasyla
birlikte niversitelerin kendi yntemleriyle renci semede bavurduklar
yntemler problemlere neden olmu, faklteler veya niversiteler giri
snavlar yapmaya balamlardr. niversitelerin kendi kurul kararlarna
gre yaptklar bu snavlarn bazlar ayn gnlere rastladndan renciler,
bazen istedikleri fakltelerin snavlarna girememi, bazen de (hatta
byk lde) bir ilden dierine komak zorunda kalmlardr. Bu snavlarn
bazlar az sayda soru ile cevab uzun yazmay gerektiren trde
yapldndan puanlama gvenirlikleri dk olmutur. Ayrca, baz fakltelerde
snava giren rencileri okluu nedeniyle birden ok puanlama
komisyonunun kurulmas ve komisyonlarn puanlama farkllklar baz
rahatszlklara neden olmutur. Bu problemler zerine baz niversiteler,
1970li yllarn banda kendi balarna, bazlar da birleerek oktan semeli
sorularla snav yapmaya ve cevap ktlarn makine (optik okuyucu) ile
okutmaya balamlardr.
1960l yllarn ortalarndan itibaren niversiteye bavuran rencilerin
saysndaki art ok hzlanm ve niversite nnde ylma balamtr. rencilerin
snava girme amacyla bir ilden dierine komalar ve girmek istedikleri
baz snavlara girememeleri problemlerinin niversiteler arasndaki
renci seme yntemlerinin birletirilmesi ihtiyacnn artmas zerine,
1974 ylnda niversitelere renci seme amacyla niversitelere renci
Seme Ve Yerletirme Merkezi (SYM) kurulmutur. 1981 ylnda 2547 Sayl
Yksek retim Yasas karldktan sonra SYMye, niversite dndaki yksek
retim kurumlarna renci seme ve yerletirme ileri de verilerek
Trkiyedeki tm yksek retim kurumlarna renci seme ve yerletirme iiyle
grevlendirilmi ve ad renci Seme Ve Yerletirme Merkezi (SYM) olarak
deitirilmitir. Merkez, almalarna devam etmektedir.
Merkez kurulduktan sonra, yksek retime renci seme ve yerletirme
ii aadaki evrelerden gemitir:
. 1974-1975 yllarnda ayn gnde biri sabah dieri leden sonra olmak
zere iki oturum halinde,
. 1976-1980 yllarnda, ayn kapsamda tek oturumda
gerekle-tirilmitir.
. 1981 ylndan itibaren, biri nisan, dieri haziran aynda olmak
zere iki ayr snav halinde yaplmtr. Nisan aynda renci Seme Snav (SS)
ad ile yaplan birinci basamak snav, byk lde ilkretim (o
tarihlerdeki ad ile ilk ve ortaokul) program kapsamnda fakat akl
yrtme
-
18
ve problem zme, Trke okuduunu anlama, fen ve sosyal bilimler
kavramlaryla dnme becerisini lmeyi amalayan sorulardan
oluturuluyordu. renci Yerletirme (YS) adyla adlandrlan ikinci
basamak snav matematik, Trk Dili ve Edebiyat, fen bilimleri ve
sosyal bilimler alanlaryla ilgili, ortaretim programlarna dayal ve
yksek retim kurumlar iin olabildiince ortak saylabilecek temel
bilgi ve becerileri yoklayan sorular ieriyordu. SS, YS iin eleme
niteliinde idi. SS sonunda psikometrik yntemlerle tayin edilen bir
kesme puannn stnde baar gsterenler ikinci basamak snavna
girebiliyordu. kinci basamak snav bir sralama snav idi. Bu snav
sonunda adaylar, en yksek puandan itibaren sraya konuluyor,
tercihlerine ve yksek retim kurumlarnn kontenjanlarna gre
yerletiriliyordu.
. 1999 ylnda iki basamakl snav sisteminden vazgeilerek tek
basamakl sisteme geri dnld. Bu sistemde yerletirme, SS benzeri
oktan semeli bir testten alnan puanlara dayandrlmtr.
2006 ylndan itibaren yksekretime giri sistemi bugnk hale
getirilmitir. Mevcut sistemde, snav tek oturumda yaplmakta ve iki
blmden oluturulmaktadr. Birinci blmde ortaretim kurumlarndaki ortak
derslerle ilgili Trke, Sosyal bilimler, Matematik ve Fen bilimleri;
ikinci blmde liselerin alan dersleriyle ilgili Edebiyat-Sosyal
Bilimler Sosyal Bilimler, Matematik ve Fen Bilimleri testlerine yer
verilmektedir. Ortak derslerle ilgili sorular tm adaylar cevaplamak
zorundadr. kinci gruptaki alan testleriyle ilgili sorularn kimler
tarafndan cevaplandrlaca, mezun olunan ortaretim okulu tr,
rencilerin bavurduklar yksekretim kurumuna gre deimekte ve ilgili
testlerden alnan puanlar bu kriterlere gre arlklandrlmaktadr.
Kamuoyunda giderek byyen iki tartma konusundan biri yksekretim
nndeki ylma, dieri ortaretim baar puanlarna uygulanan mezun olunan
ortaretim kurumuna gre farkl katsaylarla arlklandrmadr. Bu
problemlere, baz niversite evrelerinin semenin yetersizlii
konusundaki ikayetlerini ve psikometrik olarak ok geni bir kitleden
az sayda rencinin ierii ne olursa olsun tek snavla seilmesinin
getirdii snrllklar da eklemek gerekir.
Yksek retime giri snavlar ortaretimi, OKSnin ilkretimi
etkilediinden ok daha fazla etkilemitir. Baz yllarda ortaretimin
yksek retime renci hazrlama dndaki grevleri ihmal edilerek bir
yksek retim programna girmeye hak kazananlara imkn salama amacyla
baarsz rencilere yeni snav hakk verilmi veya retmenler kurulu
kararlar devreye sokulmutur.
-
19
nceleri, snava yakn zamanlarda, sonralar lisenin 3. hatta 2.
snfnda liselerde dersler yaplamaz hale gelmitir. yle ki, renciler
snava hazrlanma amacyla okula gitmemiler, okullarda derslerin ak
deitirilmi, rencileri snava hazrlama almalar yaplm, devamszlk
sresini dolduran renciler rapor alarak okula gelmemi, raporlar bir
ara o kadar oalmt ki resm kurulular tedbir almak zorunda
kalmlardr.
MEB Talim Ve Terbiye Kurulu, ortaretim okullarnn programlarnda
SSye ynelik deiiklikler yaplmtr. Hatta 1970li yllarn ikinci yarsnda
bir gazetenin ke yazarnn SSde saysal ve szel yetenek sorular
sorulduunu belirterek liselere yetenek dersi konulmas gerektiini
yazmas zerine Talim Ve Terbiye Kurulunda bir ye bu neriyi Kurula
getirebilmi, konu tartlabilmitir. (Bu neri Kurulda kabul
edilmemitir.) Bir snav sistemi okul sistemini olumsuz ynde bu kadar
etkileyebilir.
renciler lisede sadece SSde setikleri puan trnden soru sorulacak
derslere arlk vermiler, dierlerini ciddiye almamlardr. Hatta
ilgilendikleri derslerde de, retmene, iledii konulardan SSde soru
sorulup sorulmayacan sorar olmulardr. Bu durum artarak devam
etmektedir. Bu durumdan yetkililer de rahatszdrlar. SYM Bakan Prof.
Dr. nal Yarmaan, 11 ubat 2008 tarihinde zel Okullar Birliince
dzenlenen Ortaretim Sisteminde Araylar konulu sempozyumdaki
konumasnda, Biz beden eitimi dersinden soru sormuyoruz diye lisede
beden eitim dersi yaplmayacak m? Biz yabanc dil sorusu sormuyoruz
diye yabanc dil dersleri eften pften mi yaplacak?. diyerek yksek
retime giri snavlarnn ortaretimi olumsuz ynde ne kadar etkilediini
belirtmitir.
1974 ylndan beri yksek retime giri probleminin yksek retim
kontenjanlarnn ortaretim mezunlarndaki arta ayak uyduramamasndan
kaynakland ve bundan ibaret olduu genellikle sylenir, yazlr. Bu
konudaki arz-talep dengesizlii apaktr ve resm azlar tarafndan ifade
edilmektedir. Buna son yllarda lise-meslek lisesi tartmas
eklenmitir.
Konu zerinde basnda kan pek ok yazda, derneklerce belirtilen
grlerde, bilimsel kongrelerde sunulan bildirilerde yksek retime
giri snavlar eletirilmi, bu gn iin snav sistemini ve ortaretim baar
puann deitirme, yksek retim kontenjanlarn artrma, snavsz
girilebilecek yksek retim programlarnn saysn artrma nerileri
getirilmektedir. Hatta 17. Mill Eitim rasnda yksek retime gei
komisyonunda bile, . Yksek retime gei iin kkl bir tavsiye
yerine
-
20
meslek-teknik okullarn kontenjanlaryla ilgili tavsiye kararyla (
) yetinilmitir.
Yksek retime giri problemi arz-talep dengesizliinden ibaret
deildir. Bu, problemin grnen ksmdr. Asl problem, ortaretimin
yeniden dzenlenmesi (yaplandrlmas), ilkretimden ortaretime ve
ortaretimden yksek retime geilerin yeniden dzenlemesidir.
Son yllarda ortaretim mezunlarndan yksek retime bavuranlarn
saysndaki artta bir yavalama gzlenmektedir. Bu yavalama 14-21 ya
grubundaki nfus artnda olan yavalama nedeniyle devam edecek gibi
grnmektedir. Ancak var olan ylmann ortadan kaldrlmas mevcut
artlarda yllar bulacaktr. Mevcut artlarda yaklak 1.640.000 renci,
yksek retime giri snavna katlmakta olup yerletirilen aday says
140.000 civarndadr. Ortaretim kurumlar hi mezun vermese, 1.640.000
renciden hibir aday tekrar snava girmese ve yksekretim kontenjanlar
sabit kalsa ylmann ortadan kaldrlmas 12 yl mevcut ak iinde en az 20
yl srer. Dnyann durdurulmas mmkn deildir. Bu problem snav
sisteminin deitirilmesiyle veya geici baka tedbirlerle zlemez.
Yksek retim kontenjanlar ne kadar artrlabilir? Artrlsa bile
mezunlar i bulabilir mi? Ortaretim sistemi nasl verimli hale
getirilebilir? sorularnn cevabnn snav sisteminin deitirilmesiyle
verilmesi mmkn deildir. Yeni bir yaplanma ihtiyac kanlmazdr.
Yksek retime geiteki problem sadece say problemi deildir.
Snavlar, mkemmel bir organizasyon ve gvenirlikle yaplmaktadr.
Problem, mevcut yksek retime gei sisteminin gnmz ihtiyalarna cevap
vermemesinden ve ortaretimin hatta yksek retim sisteminin yasalarda
var olmasna ramen gnmz artlarna uygun ekilde yaplanmam olmasndan
kaynaklanmaktadr.
yle ki,
1. 1739 Sayl Mill Eitim Temel Kanununda ortaretimin grevleri
arasnda, rencileri ilgi, yeti ve yetenekleri dorultusunda yksek
retime ve hayata-i alanlarna hazrlamak ; yksek retimin grevleri
arasnda da, rencileri ilgi, istidat ve kabiliyetleri lsnde ve
dorultusunda ve toplumun yksek seviyede ve eitli kademelerdeki
insan gc ihtiyacn karlama ifadeleri yer almaktadr. Bu grevlerin
karlanmas iin ortaretim okullar genel yaps itibariyle biri genel
liseler, anadolu liseleri ve fen liseleri; dieri, mesleki-teknik
liseler olmak zere iki grupta grnmektedir. niversiteye gitme hakknn
sadece lise mezunlarna verildii yllarda, meslek-teknik ortaretim
kurumlar mezunlar sadece yksek okullara gidebildikleri iin, yksek
retime gei
-
21
de ortaretime paralel olarak ikili bir yapda idi ve bugn var
olan farkl katsay uygulamasndan kaynaklanan problem yoktu. Yksek
okullar niversite emsiyesi altna girdikten sonra orta retimdeki
alanlar ile yksekretim programlar arasnda bir ba kurulmad, bu durum
katsay probleminin balangc saylr. Zaman ierisinde tm ortaretim
kurumlar mezunlar ortaretimdeki alanyla ilgili olsun-olmasn btn
yksek retim programlarna gidebilmek istemektedir. Bir rencinin
yksek retimde gitmeyecei bir programda eitilmesi israf olduu gibi,
renci ve toplum asndan da problemler getirir. Bu problemler
lkemizde yllarca yaanmaktadr.
Yksek retime giri bir problem olarak yllardan beri artarak devam
etmektedir. Bu sistem ok eletirilere de uram ve uramaktadr.
Yksek retime giri snavlar mkemmel bir organizasyonla ve hi sz
sylenemeyen kurum gvenirlii ile srdrlmektedir. Problem Trk eitim
sisteminin yapsndan kaynaklanmaktadr. Bu yapsal probleme rgn
eitimdeki okul sisteminin yannda MEB Merkez tekilt da dahildir.
Ortaretimin bu gnknden farkl ekilde yaplandrlmas, dolaysyla
renim dzeyleri arasndaki geilerin bu gn olandan farkl biimde
dzenlenmesi almalar en azndan 50 yldan beri gndemde olmutur. Bu gn
de ihtiya kendini her zamandan daha ok hissettirmektedir.
Trk eitim sisteminde ilk ve orta retim ile retim dzeyleri
arasndaki geileri dzenleme almalar 1950li yllardan beri gndeme
gelmektedir. lkretimin 8 yla karlmas gerekletirilmi, fakat orta
retim ve dikey geilerin dzenlenmesi gerekletirilememitir.
Ders Geme Ve Kredi Dzeni
lkemizde ortaretimi bu gn olandan farkl biimde dzenleme
almalarnn gemii 1950li yllara uzanr. Mill Eitim Bakanl Mstear Reat
Tardunun giriimi ile 1953-1954 retim ylnda 4 ok amal okul alm fakat
ksa sre sonra kapatlmtr. VI. ve VII. Mill Eitim ralarnda snf geme
yerine ders geme sistemi nerilmi, VIII. Mill Eitim rasnda
ortaretimde programlarn eitlendirilmesi, ilkeleri benimsenmi ve
sistemin esaslar konulmutur. Bu esaslar unlardr:
1. Ortaretimin ilk snf yneltme snfdr. Bu snftan sonra istekleri
de dikkate alnarak renciler yeteneklerine ve derslerdeki baarlarna
gre,
. Yksek retime
. Hem meslee, hem yksek retime
-
22
. Hayata ve i alanlarna hazrlayan programlara
yneltilirler.
2. eitli programlar arasnda yatay ve dikey geilere imkn
salanr.
3. Snf geme yerine ders geme sistemi uygulanr.
1970 yln izleyen zaman iinde bu kararlar yine uygulanamam, 1974
ylnda toplanan IX. Mill Eitim rasnda konu daha ayrntl biimde ele
alnarak ders geme ve kredi dzeni ile 10luk not sistemi yerine 5lik
not sisteminin uygulamaya konulmas tavsiye edilmitir. Bu tavsiyeye
uyularak genel lise, endstri meslek, kz meslek imam hatip ve
ticaret liseleri arasndan seilen Trkiye genelinde 16 ortaretim
kurumunda Ders Geme Ve Kredi Dzeni denemesi balatlmtr. Bu denemenin
baz nemli esaslar unlardr:
. 9. snf sonunda rencilerin (1) sadece hayata ve i alanlarna,
(2) hem hayata ve i alanlarna ve yksek retime ve (3) yksekretime
gtren programlardan birine ynlendirilmesi
. ok sayda semeli ders almas
. Bir okulda, genel lise, meslek lisesi ayrmna gidilmeden
rencilerin yetenek, baar ve ilgilerine gre alabilecekleri okulun ve
evrenin imknlarna gre olabildiince ok ders almas
. evredeki renci saysna ve imknlara gre bir yerleme yerinde
sadece bir program uygulayan okullarn da alabilmesi, rencilerin bu
okullardan da ders alabilmeleri, okullar arasnda yatay geiler
yaplabilmesi
. Snf geme yerine ders gemenin esas olmas, her program iin belli
krediyi salayan rencinin mezun olabilmesi,
. program tr arasnda baar artn salamak koluyla yatay gei
yaplabilmesi
. renci baarsnn belik not sistemine gre deerlendirilmesi
Bu denemeye 1978 ylnda son verilmitir.
Daha sonra, X. ve XI. Mill Eitim ralarnda da ortaretimimle
ilgili yapsal deiiklik kararlar alnmtr. Bunlar arasnda, yneltmeye
ilkretimden itibaren bir sre olarak yer verilmesi ve rencilerin
ilkretimin sonundan itibaren meslee yneltilmeleri, ilkretimden
yksek retime geite rencinin yetenei, ilgisi, istei, ortaretimde
izledii program ve baarsnn dikkate alnmas, rgn ve yaygn retim
-
23
kurumlar arasnda yatay geilere yer verilmesi ve snf geme yerine
ders geme sisteminin uygulanmas belirtilebilir.
Ders geme ve kredi dzeni uygulamas 1991-1992 retim ylnda
uygulamaya konulmu, fakat baarl olmad gerekesiyle ok gemeden
kaldrlmtr.
Yaplan bir aratrmada (Baykul, Keleciolu ve Gelbal, 1993)
baarszln nedenleri arasnda ortaya kanlar faktrlerden bazlar
unlardr:
. Sisteme gei, durumlar uygun olan okullarda tedrici olarak
salanacak iken bu arta uyulmamas, baz okullar artlar salamadan
gemeleri, ynlendirmenin gerei gibi yaplamamas
. Sistemin uyguland okullarda yeteri kadar semeli ders
alamamas
. Farkl alanlardan (programlardan) ders alma, yeteri kadar
gerekletirilememi
. rencilerin ailelerin, retmen ve yneticilerin sistem hakknda
yeteri, kadar bilgilendirilmi olmamas
. Okullarn idar yaps nedeniyle programlar arasndaki geilerin
gerekletirilememesi
. Yneltme iin, retmen, ynetici ve rehberlik grevlilerinin
yeterli olmamas
. Okullarda, rencilerin dersleri olmad saatlerde
deerlendire-bilecekleri yeteri kadar yer olmamas, bu zamann
deerlendirilememesi, rencilerin bo saatlerdeki zaman okul dnda
geirmeleri, bu durumun okul yneticilerinin ve ailelerin ikyetine
yol amas
Belirtilen nedenlerin pek ou ortadan kaldrlabilecek iken zerinde
allmam ve MEB Merkez Tekilt yeniden dzenlenememi ve bu uygulama da
ok ksa bir sre sonra yrrlkten kaldrlmtr.
Sonraki yllarda, 1739 sayl Yasadaki ok amal okul kavramna
dayanlarak baz meslek liseleri ok programl lise haline
getirilmitir. Bu okullar anlan Yasadaki ok amal okul kavramyla
badamamaktadr. ok amal okul, bir okula iinde evrenin imkn ve
ihtiyalarna gre birden ok program barndran, bu programlar arasnda
geiin mmkn olduu ve ynlendirmenin mmkn olduu okuldur. Alan okullar
sadece ilgili okul iindeki programlar arasndan tercih yaplabilen,
bir okul tipinden dierine geiin mmkn olmad okullardr. rnein bir
yerleim yerinde ticaret lisesindeki bir programdan genel liseye
veya endstri meslek
-
24
lisesindeki bir programa gei mmkn deildir. Benzer ekilde,
liseden de bu okuldaki bir programa gei mmkn deildir. Bu uygulama
ile ok amal okul ile ok programl okul kavramlar kartrlmtr.
Yukardaki aklamalardan da anlalaca gibi, 1950li yllardan gnmze
kadar ortaretimde yapsal deiiklie ihtiya duyulmu, giriimlerde
bulunulmu fakat bir trl gerekletirilememitir. IX. Mill Eitim
ursndan hemen sonra balatlan denemeye ok hazrlkl girilmi, alma
srasnda bilimsel evrelerden de destek alnm ve deneme ok iyi bir
ekilde yrtlmtr. Bu denemenin baarszla uramasnn nedenleri arasnda
1970li yllarn ikinci yarsnda yaanan anari olaylarnn rol olmakla
birlikte, gerek bu gerekse sonraki giriimlerin baarszlkla
sonulanmasnn nedenleri arasnda (1) genel liseler ile meslek ve
teknik retimin okullarnn bal olduu genel mdrlkleri arasnda
koordinasyon kurulamamas ve genel mdrlklerin yneltmeye scak
bakmamalar, zellikle meslek ve teknik retim genel mdrlklerinin
sistemi desteklememelerinin, (2) Trk toplumunun hep beyaz yakal
insan olma isteinin ve (3) alnan yneltme kararlarnn sadece baar
ltne bal kalnmas ve velilerin balangta ikna edilememeleri veya ikna
etmede yetersiz kalnmas, bunun sonucunda da bir defaya mahsusu
olmak zere denilerek kararlarn deitirilmesinin nemli rol oynadnn
belirtilmesi gerekir.
Mevcut ortaretim sistemimizin yeniden yaplandrlmas ihtiyac ok
iddetli hale gelmitir. Problemler, yksekretim kontenjanlarnn
artrlmas, katsaylarn deitirilmesi ve snav sisteminin
deitirilmesiyle zlemez. Aada, yukarda zetlenen deiiklik almalar da
dikkate alnarak ortaretime geite snava yer vermeyen baarlan dersten
gemeye, baarnn dnda bir yntemle dersten geilmezsine izin vermeyen,
ortaretime ve yksek retime geite ynelmeye dayanan bir sistem
nerilmektedir.
NER
Bu sistemin esaslar unlar olabilir:
1. lkretimden ortaretime geite zel yetenek alanlar ve stn
yetenekliler dnda herhangi bir snav olmamas
2. rencilerin ilkretim drdnc snftan itibaren bilimsel yntemlerle
izlenmesi, izleme kaytlarnn salam bir ekilde tutulmas ve rencinin
ynlenmesinde kullanlmas
3. 6. snftan itibaren 7. ve 8. snflarda says artrlarak semeli
dersler konulmas, rencinin alaca semeli derslerin seiminin okul,
renci ve
-
25
veli tarafndan birlikte yaplmas, 9. snf sonunda ynelme kararna
gtrecek semeli derslerin alnmas ve bu snfn sonunda ynelme kararnn
verilmesi. Ynelme kararnn okul, renci, ve veli tarafndan birlikte
verilmesi, rencinin baarl olduu derslerle ilgili alann n planda
tutulmas.
4. Baar art aranmak kayd ile ynelme kararnn
deitirilebilmesi,
5. Baar artn salamad halde, bir dala gitmek isteyenlerin (aile
ve renci istei ile) baar artn salamasna imkn verilmesi; ancak baar
artn salamadan izin verilmemesi
6. Bir ortaretim kurumunda birden ok programn alabilmesi;
programlar arasnda geiin, derslerle ilgili baar artnn yerine
getirilmesi suretiyle mmkn olmas
7. Elbette btn ortaretim kurumlarnda btn programlarn almas mmkn
olamaz. Byle durumlarda, farkl programlar uygulayan ortaretim
kurumlarnn alabilmesi; ancak, Bu okullar arasnda geiin kolay olmas,
hatta bu okullarn bir ortaretim kurumunun farkl programlar olarak
almas. rnein, bir grup rencinin baz dersleri bir okuldan alrken
baka baz dersleri baka bir okuldan alabilmesi
8. Yksek retime bavurmann ortaretimde baar ile tamamlanan
derslere dayal bir sisteme gre olmas
9. zel ortaretim okullarnn da bu sistemin iinde olmas. zel
okullarn sadece yksek retime renci hazrlayan okullar olmamas; farkl
programlara ynelmenin bu okullar iin de geerli olmas ve farkl
programlarn bu okullarda da almas
10. Ortaretim programlarnn (1) yksek retime, (2) hayata ve i
alanlarna gtrenler olmak zere iki gruba ayrlmas. Sadece 1. gruptan
mezun olanlarn yksekretime gidebilmeleri. Baar art aranmak ve
programn gereklerini yerine getirmek kayd ile bu iki program tr
arasnda geilerin serbest olmas. Geilerin nnn ak olmas kayd ile
yukardaki iki program trne bir ara program olarak ve nceki hem
meslee, hem de yksekretime gtren programlarn eklenmesi konusu
tartlabilir.
11. Yksek retim kurumlar hangi ortaretim programlarndan -renci
alacaklarn belirlemesi, bylece orta ve yksek retim programlar
arasnda ba kurulmas. 2. tipteki programlardan mezun olanlar hayata
ve i alanlarna gtren programlar ile meslek kurulular ve i yeri ama
arasnda ba kurulmas; bu mezunlara yksekretime giden programlar
tamamlamak suratiyle yksekretime gitme gakk verilmesi
-
26
12. Yksek retime renci almada niversitenin kararda etkili olmas;
gerekli hallerde eleme amacyla belli alanlar iin ortak bir snavn,
alann zelliine uygun lme aralaryla yaplmas, bavuru saysnn
kontenjandan az olduu durumlarda snav yaplmamas
13. Yksek retime girite ilke olarak zel yetenek alanlar dnda
snav yaplmamas; ancak 12. madde kapsamndaki ilke dorultusunda
bavurunun kontenjandan ok olmas halinde sadece o alanlar iin snav
yaplmas. Bu arada stn yetenekliler iin ayr okullar dnlmesi.
14. Lise, Anadolu lisesi, meslek lisesi, fen lisesi gibi okul
tiplerinin olmamas
15. Programlarn hazrlanmasnda i evrelerinin istek ve ihtiyalarnn
dikkate alnmas, hayata ve i alanlarna hazrlayan programlarda baz
derslerin i iinde gerekletirilebilmesi.
16. Hayata ve i alanlarna hazrlayan programlarda her alanda tam
usta yetitirme yerine temel becerilerin esas alnmas, bir meslekte
yetimenin bir ksmnn i yerlerine braklmas
17. Baar artn dzenleyen lme ve deerlendirme ilk