TALEP ÖNGÖRÜMLEMESİ TALEP ÖNGÖRÜMLEMESİ VE VE PAZAR ARAŞTIRMASI PAZAR ARAŞTIRMASI
TALEP ÖNGÖRÜMLEMESİ TALEP ÖNGÖRÜMLEMESİ VE VE
PAZAR ARAŞTIRMASIPAZAR ARAŞTIRMASI
Kurulacak bir işletmeye ilişkin yatırım projesinin
hazırlanmasında ekonomik etüt (analiz) kapsamına giren ilk konu, üretilmesi düşünülen
ürünün “Talebinin öngörümlenmesi ve pazar
araştırmasının” yapılmasıdır.
Talep öngörümünün (tahmininin) ve pazar araştırmasının
yapılmasında ele alınacak konular şu şekilde
sıralanabilir :
3. Üretilecek ürünün tanımlanmasından sonra bu ürüne
karşı pazarda mevcut ve gelecekteki talep durumunun
şimdiden belirlenmesi yani talebin öngörümlenmesi
2. Pazarda ürünü üreten mevcut işletmeler ve bunların üretim kapasitelerinin belirlenmesi
3. Üretilmesi düşünülen ürünün miktarı yanında fiyatının da öngörümlenmesi
4. Hedef pazarı belirleyebilmek için potansiyel tüketici ya da müşterilerin demografik, ekonomik ve sosyal yapılarının incelenmesi
5. Hedef pazarda rakip işletmelerin ve rekabet koşullarının araştırılıp değerlendirilmesi
6. Kurulacak işletmenin ait olduğu sektörde yatırım indirimi, gümrük vergilerinden bağışıklık, döviz tahsisi, kredi olanaklarının durumu ve teşvik önlemleri vb. türde yatırım ve teşvik politikalarının incelenmesi
Öngörümleme, sadece işletme kuruluş
dönemi aşamasında talebin belirlenmesi
için değil, aynı zamanda faaliyetlerin
sürdürüldüğü işletme döneminde de
üretim, pazarlama ve finansal planlama
konularına ilişkin birçok stratejik
kararların alınmasında ilk hareket
noktasını oluşturması açısından son
derece önemli bir konudur.
Öngörümleme, gelecek olayların nasıl olacağını
önceden belirleme sanatı ve bilimidir.
Talep öngörümü ya da talep tahminlemesi ise
gelecekte talep edilecek mal ve hizmetlerin ve
bu mal ve hizmetleri üretmek için gerekecek
kaynakların önceden kestirilmesidir.
Gelecekteki mal ve hizmet talebinin
tahminlenmesi, işletmedeki tüm öngörülerin
başlangıç noktasını oluşturmakta ve diğer
işlevlere temel girdiyi sağlamaktadır.
ÖNGÖRÜMLEME VE ÖNEMİ
Öngörümleme ile planlama birbirinden farklıdır.
Öngörümleme gelecekte ne olacağını düşünme ile
ilgili iken, planlama gelecekte ne olması gerektiğini
düşünme ile ilgilidir. Öngörüler tüm planlama
faaliyetlerinde girdi olarak kullanılır.
Öngörümleme, işletmenin rekabetçi ortamda pazar
değişikliklerine ayak uydurabilmesine, değişen talep
karşısında maliyetlerin azaltılmasına üretim
faaliyetlerinde etkinliğin artmasına olanak
vermektedir.
1. UZUN DÖNEMLİ ÖNGÖRÜMLER : 2 yıl ya da daha
uzun bir süreyi kapsamakta, tesislerin genişletilmesi,
yeni ürünlerin oluşturulması, sermaye fonları gibi
konulara ilişkin veri sağlama amacı taşırlar ve
genellikle üst yönetim tarafından gerçekleştirilirler.
2. ORTA-DÖNEMLİ ÖNGÖRÜMLER : 6 aydan iki yıla
kadarki bir süreyi kapsar ve ürün grupları, işgücü,
materyal ve stok planlaması amacına hizmet ederler.
3. KISA-DÖNEMLİ ÖNGÖRÜMLER : Birkaç haftalık ya da
6 aydan daha az bir süreyi kapsamakta ve spesifik
ürünler üzerinde yoğunlaşmaktadır.
ÖNGÖRÜMLEME SÜRELERİ
ÖNGÖRÜMLEME SÜRECİ AŞAMALARI
1. Öngörümleme amacının belirlenmesi
2. Uygun modelin geliştirilmesi
3. Modelin test edilmesi
4. Modelin uygulanması
5. Modelin değerlendirilip, gözden geçirilmesi
ÖNGÖRÜMLEME YÖNTEMLERİ
A. KALİTATİF (YARGISAL-SUBJEKTİF)
YÖNTEMLER
Genellikle kişi ya da grupların karar ve
yargılarına dayanan çoğunlukla verilerin
bulunmadığı durumlarda ya da geçmiş
verilerin geleceği öngörmede güvenilir-
duyarlı olmadığında uygulanan
yöntemlerdir
B. KANTİTATİF (OBJEKTİF) YÖNTEMLER
Geçmiş dönemlerdeki verileri esas alan
matematiksel modellere dayanmaktadır.
1. Zaman serileri yöntemleri
2. Nedensel öngörümleme yöntemleri
Öngörümleme Yöntemlerinin Seçiminde Dikkat Edilecek Faktörler :
• Zaman Dilimi : Birinci önemli nokta; öngörümün yapılacağı, gelecekteki zaman aralığı, öngörümleme yöntemlerini farklılaştırmaktadır. Uzun dönem öngörümler için kalitatif yöntemler, orta ve kısa dönemler için kantitatif yöntemler kullanılmaktadır. İkinci önemli nokta; gelecekteki öngörümlerin kaç dönem için yapılmak istendiği konusudur.
2. Verilerin İzlediği Yol : Veriler, bir trend, mevsimlik ya da
dönemsel hareketler izleyebilir ya da rastgele dağılmış
olabilir. Verilerin izledikleri yollara göre farklı uygun teknikler
kullanılmaktadır.
3. Maliyet : Öngörümleme modelinin geliştirilmesi, verilerin
hazırlanması ve uygulamanın yapılması için çeşitli maliyetler
gerekmektedir. Maliyetler kullanılan yönteme göre
değişmektedir.
4. Doğruluk Derecesi : Öngörümde istenen doğruluk derecesi
yöntemleri farklılaştırılmaktadır.
5. Basitlik, Uygulama Kolaylığı : Kolay anlaşılan ve
uygulanabilen yöntemler, yöneticiler tarafından tercih
edilmektedir. Anlaşılmayan yöntemlere güven azalmaktadır.
6. Bilgisayar Yazılımının Olması : Kantitatif yöntemlerde
uygun yazılım paketleri olmaksızın uygulama yapmak çok
güçtür. Programların da kolay uygulanabilir ve yorumlanabilir
olması gerekmektedir.
1. KALİTATİF ÖNGÖRÜMLEME YÖNTEMLERİ
a. Delphi Tekniği
b. Pazar Araştırması
c. Yaşam Eğrilerinin Benzeşimi
d. Uzmanların Görüşü
2. KANTİTATİF ÖNGÖRÜMLEME
YÖNTEMLERİ
a. Zaman Serisi Yöntemleri
b. Nedensel Öngörümleme Yöntemleri
Bir işletmenin kuruluş aşamasında üzerinde en
fazla durulması gereken başlıca üç konu vardır ;
4. En uygun işletme büyüklüğünün ya da üretim kapasitesinin seçimi
2. En uygun üretim teknolojisinin ya da üretim yönteminin seçimi
3. En uygun işletme kuruluş yerinin seçimi
İŞLETME KURULUŞ YERİNİN SEÇİMİ
KURULUŞ YERİ SEÇİMİNDE AŞAMALAR VE İLKELER
Bir işletmenin ya da fabrikanın kuruluş yeri seçimi üç
aşamadan oluşan bir sorundur ;
1. Fabrikanın kurulacağı bölgenin seçimi
2. Bölge içindeki kuruluş yöresinin (il ya da ilçe)
seçimi
3. Seçilen il ya da ilçede kurulacağı konum yerinin ya
da arsanın seçimi
Endüstriyel işletmelerin kuruluş yerlerinin seçimi
kararının verilmesinde iki grup ölçütten hareket edilir.
1. Devlet planlama organlarının yatırımları
yönlendirmek amacıyla kullandıkları ölçütlerdir ;
- Ulusal geliri maksimum kılmak ya da en üst düzeye
çıkarmak
- Ülkenin işgücünü tam ve etkin olarak kullanmak,
- Geri kalmış bölgeleri kalkındırmak
- Yerleşimin yoğun olduğu bölgelerdeki sosyolojik ve
ekolojik sorunlara çözüm getirmek
2. Bir işletmenin kendi amacını
gerçekleştirmeye yönelik ölçütlerdir;
- İşletme karını maksimum kılmak
- Maliyetlerin minimizasyonu
İşletmeler kuruluş yeri açısından, genellikle üç nitelikte olabilir :
• Hammadde kaynağına dönük işletmeler : Kullandıkları çok fazla hacimli hammadde dolayısıyla bu işletmelerin hammadde kaynağının bulunduğu yerde ya da bunun yakınında kurulması gerekir. Böylece taşıma masrafları azaltılmış olur. Örn; demir-çelik, kömür, alüminyum ve çimento fabrikası.
b. Tüketiciye ya da pazara dönük işletmeler :
Örn; makarna, deterjan fabrikası,bir rafineri
genellikle pazara dönük işletmelerdir. Bunların
tüketicilerin yanında kurulması taşıma ve ulaştırma
harcamalarından tasarruf sağlar.
c. Kuruluş yeri değişik olabilen işletmeler :
Bazı işletmelerin hammadde kaynağına ya da
piyasaya yakın bulunması fazla bir farklılık
göstermez. Örn; bir pamuklu dokuma fabrikası, bir
pamuk ovasının yanında olabildiği gibi tüketici
pazarının yakınında da kurulabilir.
Kuruluş yeri seçimini etkileyen
faktörler iki grupta incelenmektedir.
Birincisi; kuruluş bölgesi seçimini
etkileyen faktörler. İkincisi ise;
kuruluş yöresini ve konumunu
etkileyen faktörlerdir.
KURULUŞ YERİ SEÇİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
a. Talep ve dağıtım olanakları açısından pazar elverişliliğib. Hammadde ve yardımcı madde kaynaklarının şimdiki ve
gelecekteki durumuc. Yan sanayi kuruluşlarıd. Çeşit, yoğunluk ve maliyetler açısından ulaşım olanaklarıe. Enerji ve yakıt kaynaklarının yoğunluk ve maliyetleri
açısından ulaşım olanaklarıf. Miktar, kalite ve ücret açısından işgücü kaynaklarıg. Fabrikanın faaliyetlerini ve personelin yaşantısını
etkileyebilecek iklim koşullarıh. Su ve atıkları giderme tesislerii. Devletin yasalarla belirlediği kısıtlayıcı ya da teşvik edici
faktörler
1. BÖLGE SEÇİMİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
a. Pazar Faktörü
Üretim biriminin/işletmenin kuruluş yerini etkileyen faktörlerin başında gelir. Çünkü
her üretim faaliyeti, bir pazardaki gereksinimi karşılamak için yapılır. Özellikle
ulaştırma sisteminin yetersiz ve taşıma ücretlerinin yüksek olması durumunda, işletme kuruluş yerinin pazarlara yakın
olması gerekir. Üretilecek ürünün türüne göre, işletmenin tüketicilerin yoğun bir
biçimde toplandığı bir bölgede kurulması uygun olacaktır.
b. Hammadde ve Yardımcı Madde Faktörü
Hammadde, fiziki ve kimyasal nitelikler yönünden uygun olmalı, sürekli olarak tedarik edilebilmeli, fiyatı elverişli olmalı ve iyi bir ulaştırma sisteminin yakınında bulunmalıdır.
Hammaddenin fiyatı düşük fakat ürününki yüksek olursa veya hammaddenin mamul duruma gelmesinde büyük hacim ve ağırlık kaybı olursa, işletmenin hammadde yakınına kurulması uygun olur. Eğer hammadde mamul durumuna geldiğinde ağırlığından hiç bir şey yitirmiyorsa ve öteki faktörlerin etkisi önemsiz ise, işletme hammaddeye yakın veya pazara yakın veya ikisi arasında bir yerde kurulabilir.
Hammaddesi her yerde bulunan ürünlerin tüketim alanı içerisinde üretilmesi uygun olur.
c. Taşıma Faktörü
Ulaştırma olanaklarının elverişli olması nedeniyle, deniz
ve nehir kıyılarına, demiryolu kavşaklarına ve
karayollarının yakınlarına kurulmuş pek çok işletme
vardır. Örn; rafineriler ve petrol dağıtım merkezleri,
genellikle liman bölgelerinde kurulur.
Son yıllarda ulaştırma maliyetlerinde görülen büyük
artışlar hammadde ve yardımcı maddeleri büyük ölçüde
doğadan temin eden işletmelerin, uygun ulaştırma düzeni
buluna bölgelerde kurulmasını zorlaştırmaktadır.
Diğer faktörler aynı olduğunda, toplam taşıma
giderlerinin en düşük olduğu yer, ekonomik açıdan en
uygun kuruluş yeridir.
d. İşgücü (İnsangücü) Faktörü
Kuruluş yeri seçilirken işgücünün nitelik ve nicelik yönünden yeterli olup olmadığına da dikkat edilmelidir.
e. Enerji ve Yakıt FaktörüÇimento, şeker, kağıt hamuru üreten ve bıçkı işletmeleri gibi enerji gereksinimi fazla olan işletmeler, ucuz su ve elektrik enerjisi elde edebilen akarsu dolaylarında kurulurlar. Kömür enerjisinin çok kullanıldığı işletmelerin kömür madenleri yakınında kurulduğu görülmektedir.
f. Teşvik Edici Faktörler
Geri kalmış bölgelerde, projenin kuruluş ve
işletme dönemi boyunca yüklenilecek külfetleri
hafifletici önlemler devlet tarafından alındığı
sürece, geri kalmış bölgelerde endüstri kurulması
ve geri kalmışlıktan kurtulma olanağı artacaktır.
Önlemler iki ana grupta düşünülür; 1. Enerji ve
ulaştırma tesisleri gibi alt yapı tesislerin devlet
tarafından yapılması, 2. Vergi bağışıklığı
(muafiyeti) ya da indirimi ile kredi kolaylığı gibi
finansal önlemlerdir.
2. Yöre (Aday Kuruluş Yerleri) ve Konum Seçimini Etkileyen Faktörler
Kuruluş yöreleri/aday kuruluş yerleri ve konum (arsa) seçimindeki faktörler, çeşitlilik ve aralarındaki ilişkiler açısından bölge seçimindekilere oranla çok daha karmaşıktır. Özellikle faktörlerin çoğunun kalitatif nitelikte olması seçim işini daha da güçleştirir.
Yöre ve konum seçimindeki kriterler daha çok teknik düzeydedir. Bölge seçimindeki faktörlerle aynı adı taşıyanlar da mikro düzeyde bulunurlar. Bu faktörlerin başlıcaları şunlardır :
• Ulaşım• İşgücü tedariki, şimdiki nüfus ve gelişme trendi• Gelişme yapı ve davranışları• Toplumsal yapı ve davranışlar• Enerji ve su kaynakları• Tedarik kaynaklarına yakınlık• Ulaşım tesisleri ve maliyetleri• Yaşam koşulları• Arazi, inşaat, giyim, gıda ve diğer konulardaki fiyat düzeyleri• Mevcut fabrikaların yerleri ve sosyal tesisler• Belediye hizmetleri• Atıkları giderme kolaylıkları• Arazinin topografik yapısı• İşçi-işveren ilişkileri• Ücret düzeyleri• Nüfus yapısı; çalışır oranı, eğitim ve meslek durumları• Kamu tesisleri; yol, hava alanı, yolcu terminalleri• Teknik personel ve yönetici olanakları• Eğitim ve araştırma kuruluşları• İklim• Vergiler
En İyi (Optimum) Kuruluş Yeri Seçiminde Kullanılan Yöntemler
• 1. Geleneksel Kuruluş Yeri Seçimi Yöntemleri
– Kuruluş Yeri Üçgeni– Eş Maliyet Eğrileri
• 2. Çağdaş Kuruluş Yeri Seçimi Yöntemleri– Ulaştırma Modeli– Doğrusal Programlama Modeli– Karma Tamsayılı Programlama Modeli– Dinamik Programlama Modeli– Deneme ve Simülasyon Yöntemleri– Karşılaştırmalı Yöntemler