Introducing Xepersian 2012

(X EPersian)زی�پرشینLATEX2ε در پارس حروف�چین بسته�ی ی

۱,۲ امین�طوس محمود ،۱ خلیق وفا، الت پارس گروه ۱

کامپیوتر علوم و ریاض ده�ی دانش سبزواری، یم ح اه دانش سبزوار، ۲

[email protected], m.amintoosi@{hsu.ac.ir,gmail.com}

یده چ

از باز منبع بسته�ی ی عنوان به و نموده ساده الت در را پارس حروف�چین که ماکروهاست از دسته�ای زی�پرشینو آن گسترش و پیدایش روند زی�پرشین، معرف به نوشتار این در �باشد. م برخوردار حروف�چین برای باالی �های توانایابزارهای و توانمندی�ها ، اصل �های ویژگ است تالششده همچنین است. شده پرداخته مشابه سیستم�های با آن مقایسه�یبرایحروف�چین بسته این از بسیاری افراد هم�اکنون شود. داده پاسخ آن پیرامون پرسشهایمعمول به و بیانشده آن به وابسته

است. گسترش به رو ایران علم جامعه�ی در آن کاربرد و �برند م بهره الت در خود پارس اسناد

باز. منبع ، �الت پارس ، الت زی�پرشین، کلیدی: کلمات

مقدمه ١

سیستم�های در زیادی پیشرفت�های شاهد اخیر دهه�های درنیز پارس کامپیوتری حروف�چین در بوده�ایم. حروف�چیناز داشته�ایم. زیادی پیشرفت�های مختلف، الت مش کنار درکشور در استفاده مورد سیستم�عامل�های اغلب که ام هنالت مش جز به ،٩٨ ویندوز تا است بوده داس روسافت میرمزینه�ی ی نبودن استاندارد از کاربران رها، ویرایش به مربوط�برده�اند. م رنج مختلف شرکتهای نرم�افزارهای بین در مشترکدر مقیم �ساز فارس نرم�افزارهای که ایران مختلف شرکت�هایقابلیت با ٩٨ یا ٩۵ ویندوز از نسخه�های یا تهیه را حافظهاستاندارد خود برای ی هر بودند، کرده ارائه پارس تایپی از پارس متون انتقال توانای عدم ل مش داشتند. خاص

ر گریبان مبدل�ها، برخ وجود با حت ر دی سیستم به سیستمورد روسافت می ، پارس از XP ویندوز پشتیبان با بود. همهدو حروف�چین سیستم ی عنوان به را خود جای نیز قبال کهاین�حال با . شد همه�گیرتر بود کرده باز ایرانیان میان در جهتهشده باعث پارس حروف�چین برای سیستم این ضعف�هایحروف�چین نرم�افزارهای شاهد اخیر دهه�ی دو خالل در که بود�پارس ت و (FarsiTEX) �ت فارس ار، زرن همچون مختلف

خارج در که ایران بازگشتمتخصصان باشیم. (TEX-e-Parsi)

�های توانای با و کرده کار الت حروف�چین سیستم با کشور ازتهیه�ی برای مناسب و قوی حروف�چین سیستم ی عنوان به آنحروف�چین سیستم که باعثشد بودند شده آشنا ، علم اسناد

جای سرعت به [۴] ( �ت (فارس ارانشان هم و قدس دکترریاض گروه�های مخصوصا و اه دانش طبقه�ی بین در را خودبروزرسان عدم د، یونی از آن پشتیبان عدم متاسفانه نماید. باز

تغییراتدنیای با آن هماهن عدم و اخیر سالیان در سیستم ایناوان همان در است. نموده روبرو ل مش با را آن از استفاده ، تنرم�افزار ،(١٣٧٢ تا ١٣٧٠ (سالهای �ت فارس آمدن بوجودشده تولید نیز داده�کاوی شرکت توسط �پارس ت نام به ری دیبودن تجاری دلیل به شاید ن لی داشت، خوب انات ام که بود�پارس ت نشد. همه�گیر �ت فارس مانند به -١٣٨۴ سال -تا

این مزیت �داد. م تغییر را (TEX) ت موتور اساس صورت بهقضیه همین اما بود الت در کردن کار پارس شدن آسان کارت ر دی توزیع�های به را آن راحت به نتوان که �شد م باعث

کرد. منتقل

از بسیاری بر غلبه برای اری راه عنوان به زی�پرشینتوسعه نوشتن، اصل کار شد. پایه�گذاری فوق الت مشکه �شود م انجام خلیق آقای توسط بسته این هداری ن ونتیجه به را بزرگ کار این خود یز بران تحسین تالشهای با

١

که است ماکروها از دسته�ای واقع در زی�پرشین رساند�ه�اند.بسیار (X ETEX) زی�ت موتور تحت را پارس حروف�چینته ن همین به نیز X EPersian به آن نام�گذاری �کند. م آساناستفاده د یونی استاندارد رمزینه�ی از زی�پرشین در دارد. اشارهاستفاده خود عامل سیستم در ود و ی قم از �توان م و �شود مت توزیع ی بتوان که سیستم�عامل هر در آن از نمود.

قابلیت آن PDF خروج و کرد استفاده �توان م داشت رابرای سیستم این از زیادی افراد حاضر حال در دارد. جستجو

�کنند. م استفاده خود مستندات حروف�چینتاریخچه به داشت خواهیم اه ن ابتدا نبشتار این ادامه�ی درزی�پرشین ویژگیهای از سپسبرخ و پیدایشزی�پرشین روند وزی�پرشین بین اجمال مقایسه�ای بعد بخش در دید. خواهیم راانتها در و داشت خواهیم موجود مشابه سیستم�های از برخ و

شد. خواهد پرداخته زی�پرشین آینده�ی و فعل وضعیت به

زی�پرشین تاریخچه�ی ٢

زمان آن در که واحدی، مصطف آقای جناب ١٣٨۶ سال درگوگل گروه وبالگو بودند هلند در کامپیوتر دکترای دانشجویدر پارس حروف�چین از پشتیبان منظور به را �الت فارساز شخص تجربیات و دانش اشتراک�گذاری به و LATEX2εبا افرادی یا فرد که بودند امیدوار و نمودند راه�اندازی TEXدنیایپارس حروف�چین توسعه�ی کار سایتها این مطالب از استفاده

توزیع�های در �پارس ت ادغام روی .٢,١ دهند ادامه را الت درلینوکس سیستم�عامل برای آن از نسخه ی شد، کار TeX اصلمشارکت با شد. داده ارتقاء آن pdf خروج کیفیت و شد تهیهوقت (استادیار امیدعل مهدی دکتر آقای همچون افرادیپارس ان ام که نیز ری مختلفدی گزینه�های شاهد)، اه دانشبررس مورد ArabXeTeX و Arabi بسته�ی مانند داشتند شدن

گرفتند. قراربا بسته�ای توسعه�ی کار امیدعل دکتر آقای ١٣٨٧ بهار درکرده شروع واحدی آقای که (FarsiXeTeX) زی�ت فارس نامبرای پارس خوب راهنمای ی ترجمه�ی و دادند ادامه را بودندفایل�های تبدیل برای مبدلهای .[٣] نمودند آغاز نیز را التنمونه و شدند نوشته واحدی آقای توسط د یونی به �پارس تگرفت. قرار ران دی استفاده معرض در و آماده نیز مثال�هایدانشجوی زمان آن در که – خلیق وفا آقای ٨٧ بهار اواخر درگروه به ٨۶ سال اواسط از و بودند استرالیا در ریاض دکترایبه�دست تجربه�ی پایه�ی بر - بودند پیوسته �الت فارس اینترنتپارس حروف�چین برای جداگانه ماکروهای نوشتن کار آمده،

١http://farsilatex.blogfa.com٢https://groups.google.com/group/farsilatex

١٣٩٠ �الت پارس مجموعه دی�وی�دی روی تصویر :١ ل شنماد سیمرغ تصویر ایران. جبر سمینار ٢٢ومین نسخه�ی

است. زی�پرشین

نام با آنرا ٨٧ تابستان اوایل در و کرده شروع را زیالت تحتدر (Package) بسته ی عنوان به (X EPersian) زی�پرشین

نمودند. منتشر ٣CTANتوزیع�های در نتیجه در و CTAN در زی�پرشین گرفتن قرار باافراد یافت. بیشتری عمومیت آن از استفاده ، ت مختلفبا مرتبط ابزار یا و زی�پرشین گسترش و توسعه در مختلفوقت (دانشجوی علوی�زاده سیدرض آقای بودند. دخیل آننسخه ی مدرس) تربیت اه دانش ریاض ارشد کارشناسداشته را متن نویس چپ به راست قابلیت که ر �می ت ازوقت (دانشجوی امین�طوس محمود آقای کردند. ایجاد باشدرا زی�پرشین مراجع بخش صنعت)، و علم کامپیوتر دکترایتبدیل برای مبدل واحدی مصطف آقای شدند. عهده�دارامیدعل دکتر نوشتند. زی�پرشین به �ت فارس فایلهای

دادند ارایه زی�رشین باگهای رفع برای خوب پیشنهادهایایران ریاض جامعه به آن�را ١٣٨٨ سال جبر سمینار در ومختلف انهای م و سایتها مدت این ط در شناساندند.

گرفت. قرار استفاده مورد زی�پرشین توسعه عالقمندان توسطآن هدف که ParsiLaTeX نام با سایت ١٣٨٨ سال اوایل درالت در پارس حروف�چین برای مناسب ابزارهای توسعه�ی

٣The Comprehensive TeX Archive Network (CTAN) is the placeto get materials related to the TeX typesetting system: ctan.org

٢

آقای آن کنار در .۴ گردید راه�اندازی امین�طوس آقای توسط بودفیزی ارشد کارشناس وقت (دانشجوی پورموس امیرمسعود

با و راه�اندازی را ۵ �الت پارس وی شریف) صنعت اه دانشساختند. پربار آن�را دوستان ر دی اری هم

۶bidi بسته�ی به دوجهته ماکروهای برای زی�پرشین بسته�یدر بود. وابسته �شد م هداری ن ٧ شرت فرانسوا توسط کهسپرده خلیق آقای به بسته این هداری ن و توسعه ١٣٨٩ خردادبسته�ی و بسته این قسمتهای از بسیاری بازنویس با ایشان شد.کدهای زمان، همین در بخشیدند. بهبود را آنها زی�پرشینی عنوان به و شد جدا زی�پرشین بسته�ی از مراجع به مربوط

.[٢] گرفت قرار CTAN در Persian-bib نام با بستهبه شده، برطرف زی�پرشین باگهای از بسیاری زمان این درشناخته �الت پارس نام با گروه و بود رسیده پایداری حالتتغییرات که شد باعث زی�پرشین ١ نسخه�ی انتشار �شد. مسرعت با آن از استفاده و شود کم بسیار زی�پرشین دستوراتده از بیشتر سالها این خالل در کند. پیدا گسترش بیشتری�الت پارس گروه اعضای و کاربران بین پاسخ و پرسش هزار

در و شد اصالح زی�پرشین بار هزار از بیشتر .٨ شد بدل و ردو کار پیشبرد در مختلف افراد گرفت. قرار کاربران دسترسبا خلیق و امیدعل دکتر آقایان داشتند. شرکت باگ گزارشوه ش فرهاد دکتر آقای و TeXWorksنویسنده�ی ٩ کو جاناتان

و کردند برقرار ارتباط TeXShop نویسنده�ی ١٠ کخ ریچارد باچپ به راست زبانهای از ر ویرایش دو این که شدند باعث

کنند. پشتیبان پارس هماننددر بود؛ همراه الت مش با زی�پرشین در پارس نمایه�سازیXindy- نام با بسته�ای امیدعل دکتر آقای ١٣٨٨ ماه بهمنآقای کردند. تهیه پارس از xindy پشتیبان برای را Persianمؤلف با �الیو ت به بسته این شدن اضافه درخصوص خلیقانجام صحبتهای �الیو ت پشتیبان تیم از ١١ بری کارل و زیندیافزوده �الیو �ت به مورد این ١٣٩٠ آبان در نهایت در و دادند

شد.بسیاری افراد زی�پرشین، توسعه�ی اولیه�ی سالیان از پسآموزش کارگاه�های برگزاری به اقدام مختلف اه�های دانش در

کارگاه�های به �توان م جمله آن از که نمودند زی�پرشینهفتمین ایران، ریاض کنفرانس ۴٢ومین در شده برگزار

۴http://www.parsilatex.com۵http://wiki.parsilatex.com۶http://ctan.org/pkg/bidi٧François Charette٨http://forum.parsilatex.com٩Jonathan Kew١٠Richard Koch١١Karl Berry

.

.

.

∫ ٣/٢

٠x٢dx

. x.

f(x)

.١

.١١٢

.٢

.٣

.

١

.

٢

.

٢١۴

.

٣

.

x٢

..

بدهیم نشان شما به تا �نویسم م اینجا در که هست معادله ی این

n = u cosψ − v sinψ (١)e = u sinψ + v cosψ (٢)

نوشته زیبای به تا داد قرار جعبه این در معادله تعدادی �توان م ونه چ کهکند. کم

n = u− vδψ (٣)e = uδψ + v (۴)

.

عنوان ی

.♣

..

معادلۀ

xn + yn = zn

ندارد. صفرغیر و صحیح جواب n > ٢ .برای

فرما قضیۀ آخرین

っゼریا プ┐وم دا┗ぱギدهズح┓ っゼریا گروه

پایان ┗ا┓┚

┚ﾈガر در ارガد っヮا┘ガکار درج┚ ﾆ┃دریا ﾁرایっゼریا آ┗ا┏یز ヴگرای ،ズح┓ っゼریا

プ┘وان

کالس از اﾈヮ┄اده ﾁا رヮا┏┚ و پایان ┗ا┓┚ پروژه، ┖ﾈガو┗Tabriz_thesis

را┛┘└ا اﾈヮاداول را┛┘└ای اﾈヮاد

┓ギاور اﾈヮاداول ┓ギاور اﾈヮاد

╁ژو┛ぴギر

دا霜ن ا寿شان و樟ید┧┩┯٠

در BibTeX برای asa-fa فارس استیل با خروج نمونهزی�پرشین

امین�طوس محمود

مقاله نمونه ی [١٣٨٧] واحدی مرج و دکترا پروژه نمونه ی [١٣٨۵] امیدعل مرجمرج و فارس کنفرانس مقاله نمونه ی [١٣٨٧ ران، دی و [امین�طوس مرج است. فارس مجلهمرج است. فارس ویراستاران و مترجمان ذکر با فارس کتاب نمونه ی [١٣٨٠] استالینمتفرقه نمونه ی هم [١٣٨٧] خلیق و لیس ان ارشد کارشناس پروژه نمونه ی [٢٠٠٧] خلیق

�باشند. مفیلد دارای که آنجا از که است التین کتاب نمونه ی [٢٠٠۶] وودس و گنزالس مرجدیده فارس icago-faبه و plainnat-fa ،asa-fa استیلهای در آن نویسندگان نام است، authorfaنویسندگان نام فارس معادل که است لیس ان مقاله Baker and Kanade [2002] مرج �شود. م

است. شده داده ارجاع آن به Latincite از استفاده با البته و است بوده نشده ذکر آن

مراج

، نان مش � صدیق ترجمه�ی عامل. سیستم�های داخل ویژگیهای و طراح اصول ،(١٣٨٠) ویلیام ، استالینسوم. ویرایش ، بهای شی نشر اصفهان: محمود، وب، (ویراستار)برنج حسین، پدرام، و محسن

پایان�نامه “، حساب تقریبا دنباله�های توسط شده تعریف �جمله�ای ت ”خم�های ،(١٣٨۵) مهدی ، امیدعلامیرکبیر. اه دانش ، ریاض ده دانش دکترا،

چهاردهمین در ناحیه�ای،“ وضوح ”افزایش ،(١٣٨٧) محمود ، فتح و ناصر، ، مزین محمود، ، امین�طوس.١٠١–١٠٨ صفحات ایران، تهران، امیرکبیر، اه دانش ایران، کامپیوتر انجمن ساالنه مل کنفرانس

“،LATEX2e در حروف�چین برای فارس بسته :(X EPersian) ”زی�پرشین ،(١٣٨٧) وفا ، خلیق.HTTP://BITBUCKET.ORG/VAFA/XEPERSIAN

.٢٢–٣٠ ،١ نمونه، فارس مجله “، مسط دورن کمینه پوشای ”درختان ،(١٣٨٧) مصطف واحدی،

Baker, S. and Kanade, T. (2002), “Limits on Super-Resolution and How to Break em,” IEEETrans. Paern Anal. Ma. Intell., 24, 1167–1183.

Gonzalez, R. C. and Woods, R. E. (2006), Digital Image Processing, Upper Saddle River, NJ,USA: Prentice-Hall, Inc., 3rd ed. .

Khalighi, V. (2007), “Category eory,” Master’s thesis, Sydny Univ.

١

−١

π ٢π ٣π−π−٢π arc(α) x

y..

مختلف جنبه�هایکامپیوتر .علوم ..عمل

وريتم�ها ال

.

ساختمانداده�ها

.

زبانهایبرنامه�نویس

.

مهندسنرم�افزار

.

فن

.

.

نظری

.

پیاده�سازی. . .

�های باناطالعات

.

جهان�گستر تور

موجود زی�پرشین، مثالهای �های خروج از نمونه چند :٢ ل ش. �الت پارس مجموعه�ی در

٢٢ومین و ایران ماشین بینای و تصویر پردازش کنفرانسشریف، صنعت اه�های دانش در همچنین و ایران جبر سمیناراز برخ در نمود. اشاره بهشت شهید و مشهد کرمان،از « �الت پارس «مجموعه�ی نام با های DVD کارگاه�ها، اینمربوطه همایش توسط و شده آماده �الت پارس گروه طرفاین .(١ ل (ش �گرفت م قرار شرکت�کنندگان اختیار درجنب ابزار همراه به �الیو ت نسخه�ی آخرین شامل دی�وی�دی�ها

اسناد از مختلف مثال�های نمونه و �زبان پارس کاربران موردنیاز.(٢ ل (ش بودند زی�پرشین

هادی و افشان دامن وحید آقایان همچون بسیاری دوستانبروزرسان و آماده�سازی کاربران، به جواب�گوی با �اقدم صف

تاالر و سایت مطالب ویرایش و نوشتن مختلف، مثالهایپایان�نامه�های برای استیلهای ایجاد کارگاه، برگزاری و، گفتوی و و گفت تاالر سایت، مدیریت مختلف، اههای دانشنمودند. الت �زبان پارس عالقمندان به شایان های کم

٣

زی�پرشین. سند نمونه ی :٣ ل ش

زی�پرشین �های ویژگ ٣

با لیس ان مقاله�ی ی مثال ) دارید آشنای الت با شما اگراستفاده در کرده�اید)، آماده �ت فارس با پارس متن یا التاز کافیست داشت. نخواهید ل مش زی�پرشین بسته�ی ازبسته�ی خود سند در و کرده استفاده مناسب ر ویرایش ی

بسته). آخرین عنوان (به نمایید فراخوان را زی�پرشین

زی�پرشین نصب ١.٣

است: زیر صورت به زی�پرشین از استفاده و نصب مراحل

کنید. نصب را ١٢ �الیو) ت (مانند ت توزیع ی .١

بسته�ی جمله از بسته�ها تمام و �شود م نصب کامل صورت به �الیو ت ١٢و �شود نصبنم زی�پرشین �ت نسخه�یBasicمی در اما دارید را زی�پرشیننسخه�ی �ت می عالوه به نصبشوند. آن با مرتبط بسته�های و بسته این بایداز استفاده لذا است. نشده مرتفع هنوز که دارد زیالت با الت مش ٢.٩خود التین اسناد اجرای برای که باشید داشته توجه �شود. م توصیه �الیو تاز پس ندارید. �ت می به نیازی و فرمایید استفاده �الیو ت از �توانید مری دی ر ویرایش هر یا WinEdt �توانید م تمایل صورت در �الیو ت نصب�ت می قبل از اگر �الیو، ت نصب از قبل �شود م توصیه فرمایید. نصب را

اطالع برای کنید. حذف کامل صورت به آنرا داشته�اید خود اه دست روی راتاالر به مختلف سیستم�های در �الیو ت نصب ون چ خصوص در بیشتر

فرمایید. مراجعه �الت پارس وی گفت

نمونه نوشتار یک

خلیقی وفا

۱۳۹۱ خرداد ۱

است. شده حروفچینی زیپرشین توسط سند این

مقدمه ۱

علوم: دانشکدهی رشتههای

eiπ = −۱ ریاضی، .۱

e = mc۲ فیزیک، .۲

H۲O شیمی، .۳

در شده داده نشان زی�پرشین، سند خروج از برش :۴ ل ش.٣ ل ش

فراخوان را زی�پرشین بسته�ی که - را خود الت سند .٢کنید. پردازش زیالت با و نوشته - نموده�اید

زی�پرشین با نمونه سند ی ٢.٣

است: زیر صورت به زی�پرشین سند نمونه ی کل قالب\documentclass{...}...\usepackage{xepersian}\begin{document}

پارس نوشتار با الت سند متن

\end{document}

محیط در را زی�پرشین ورودی سند نمونه ی ٣ ل ش�دهد. م نشان آنرا خروج از برش ۴ ل ش و TeXWorksالت معمول دستورات همان از �کنید م مشاهده که همان�گونه

است. شده استفاده آن در

زی�پرشین اصل دستورات ٣.٣

فراخوان بدون که (دستورات الت پایه�ای دستورات تمامهمراه به �توان م را هستند) استفاده قابل اضاف بسته�هایمانند متن بخش�بندی دستورات لذا برد. به�کار زی�پرشین

۴

زی�پرشین در شده تعریف دستورات از برخ :١ جدولکوتاه توضیح دستور

پارس متن بین در التین متن درج \lr{}التین متن بین در پارس متن درج \rl{}ازچپ تنظیم با بلند التین متن درج latin محیط

پارس متن پیش�فرض قلم تعیین \settextfont{}التین متن پیش�فرض قلم تعیین \setlatintextfont{}

فرمولها در ارقام قلم تعیین \setdigitfont{}پارس قلم تعریف \defpersianfont{}ایرانی قلم تعریف \setiranicfont{}

چپ از تنظیم التین، زیرنویس \LTRfootnote{}شمس هجری قالب در روز تاریخ \today

میالدی تاریخ \latintodayو...) پ ب، (آ، حرف شمارنده�ی harfi(... و دو ، (ی عددی شمارنده�ی adadiو...) دوم (اول، ترتیب شمارنده�ی tartibi

تصویر، جدول، فرمول، درج دستورات ،chapter ،sectionالت معمول اسناد در که قبیل این از و مراجع فرمول، به ارجاع

در �توانند م ل مش هیچ بدون �گیرند م قرار استفاده موردبازنویس با زی�پرشین گیرند. قرار استفاده مورد پارس اسنادی در که است نموده فراهم را ان ام این دستورات از بسیاری

به مثال، عنوان به کنند. عمل مناسب صورت به پارس سندداده نمایش پارس ارقام با صفحات شماره خودکار صورت�شود، م داده نمایش شمس هجری قالب در تاریخ �شود، م�شوند م تنظیم چپ به راست از مطالب ستونهای و زیرنویسهاتحقق اموری چنین برنامه کد خط هزاران با قبیل. این از ودر جدیدی دستورات دستورات، این جز به است. کرده پیدامربوط عمدتا که شده�اند تعریف (bidi بسته�ی یا (و زی�پرشینراستاست. به چپ چپو راستبه محیطهای کردن متمایز بهدر کوتاه التین متن درج برای \lr{} دستور نمونه عنوان بهر دی دستور نمونه چند �شود. م استفاده پارس نوشتار بیناین جزییات با آشنای برای است. شده آورده ١ جدول درزی�پرشین راهنمای به زی�پرشین دستورات سایر و دستورات

فرمایید. مراجعه [۵]

زی�پرشین در دستورات �سازی بوم ۴.٣

پارس معادل زی�پرشین و الت دستور ١٠٠٠ از بیشتر برایاز بسیاری قادرند �زبان پارس کاربران و است شده تعریفپارس دستورات با کامل صورت به (تقریبا) را خود اسناد

بوم دستورات با ٣ ل ش سند شده�ی بازنویس :۵ ل شزی�پرشین. شده�ی

در شده پارس دستورات این فهرست نمایند. حروف�چینشده�ی بازنویس ۵ ل ش است. موجود زی�پرشین راهنمایاست زی�پرشین شده�ی بوم دستورات با ٣ ل ش سند همان

است. ۴ ل ش همان نیز این خروج که

زی�پرشین توسط پشتیبان مورد بسته�های ۵.٣

زی�پرشین بسته�ی از استفاده با شد، اشاره قبال که ونه هماننمود. اجرا پارس اسناد در را الت پایه�ای دستورات �توان م،graphicx همچون بسته�های ، ت معمول توزیع�های با همراهاست ن مم که هست ر دی بسیاری و hyperref ،amsmathبیشتر بسته�ها، این تمام میان از گیرند. قرار استفاده مورداین شده�اند. سازگار زی�پرشین در استفاده برای بسته، ٧٠ ازکاربران نیاز اخیر، سال چند ط در که هستند مواردی بسته�هاو بسته�ها این از برخ است. شده مشخص آنها به �زبان پارس

از: عبارتند نوشتاری طبقه�هایalgorithm, amsart, amsbook, amsmath, article, backref,boek, book, breqn, color, enumerate, graphicx, hyperref,listings, memoir, multicol, natbib, report, scrbook

۵

زی�پرشین با مرتبط ابزار سایر ۶.٣

در دوجهته حروف�چین به مربوط ماکروهای از بسیاریصورت به بسته این و است شده گنجانده bidi بسته�یبسته��های با همراه �شود. م فراخوان زی�پرشین توسط خودکار�های سب و (کالسها) نوشتاری طبقه�های ،bidi و زی�پرشینآماده پارس مخصوصاسناد که هستند هم ری دی (استیلهای)،bidimoderncv نوشتاری طبقه�های مثال عنوان به شده�اند.برای ترتیب به xepersian-magazine و bidipresentation�های سب مجله، ساخت و اسالید حال، شرح آماده�سازیبرای bidiftnxtra و xepersian-multiplechoice ،bidipoemگزینه�های و چندگزینه�ای پرسشهای و شعر حروف�چینزیرنویس�های برای kashida و extrafootnotefeaturesاز استفاده با شده�اند. آماده متن کشیدگ و چندستونهbiditufte-handout و biditufte-book نوشتاری طبقه�هایفراهم مقاله و کتاب حالت در حاشیه�نویس محبوب ان ام

توماس). کتاب جدید نسخه�های (همچون است شدهکالس چند و پارس مراجع برای Persian-bib بسته�ی، بهشت شهید تبریز، همچون اههای دانش به مربوط پایان�نامهمت که شده�اند آماده نیز ایران صنعت و علم و شریف صنعت

هستند. زی�پرشین بر�ت فارس اسناد تبدیل برای مبدل واحدی مصطف آقای

�شود. م عرضه زی�پرشین همراه به که نوشتند زی�پرشین بهنسخه�ی در را برنامه این علوی�زاده، سیدرض آقای همچنیناسناد �توانند م کاربران که گنجانده�اند ر �می ت دوجهته�ی

نمایند. تبدیل زی�پرشین به را خود �ت فارس

TEXمجموعه�ی در زی�پرشین اه جای ٧.٣

بسیاری، هنوز که است داده نشان مختلف افراد پرسشهایمواردی و زیالت ، �ت می ر، �می ت زی�پرشین، بین تفاوتبه شد خواهد سع بخش این در �دانند. نم را دست این از

شود. بیان موارد این تفاوتهای مختصر صورتکه است آن داشت توجه آن به باید که ته�ای ن مهمترین،MikTeX (مانند ت توزیع ی به الت در حروف�چین برایمانند ر ویرایش ی .١٣ داریم نیاز (MacTeX یا TeXLive۶ ل ش در نیست. حروف�چین به قادر تنهای به WinEdtنمایش آن در زی�پرشین اه جای و ت توزیع ی محتویاتبسته�ها، از مجموعه�ای ، ت توزیع هر در است. شده دادهدوستان عنوان (با ت با مرتبط ابزار و پردازشاسناد موتورهاینیز زی�پرشین �شود، م دیده که ونه همان دارد. وجود ( تقبال است. ت توزیع ی در بسته�ها سایر همانند بسته، ی

را www.tug.orgسایت ت خصوصتوزیع�های در بیشتر اطالع برای ١٣

فرمایید. مالحظه

......

TeX,pdfTeX,

pdfLaTeX,XeTeX,

XeLaTeX,LuaTeX,

LuaLaTeX,...

.

موتورها

.

algorithm,amsart,amsmath,color,

graphicx,hyperref,pgf,

XePersian,xypic,...

.

بسته�ها

.

BibTeX,MakeIndex,

Xindy,epstopdf,pdfcrop,

...

.

ت دوستان و ابزار

.

TeXWorks

.

ر ویرایش

.

WinEdt, TeXMaker, gedit, Notepad++, ...

.

رها ویرایش سایر

.

(TeXLive MikTeXو مانند ) TEXتوزیع ی محتویات

زی�پرشین اه جای و TEX با مرتبط مختلف اجزاء :۶ ل ش

کاربران و نبودند سرخود ر ویرایش دارای �الیو ت و �ت می،TexMaker ،WinEdt همچون رهای ویرایش از بودند مجبوراستفاده خود پردازشاسناد و نوشتن ++Notepadبرای و gedit٢٠١١ نسخه و �ت می ٢.٩ نسخه از اما ١۴ (٧ (تصویر کنندنام به سرخود ری ویرایش دارای توزیع دو هر بعد، به �الیو ت-بدون را اصل عملیات انجام ان ام که هستند TeXWorksر نمایش ۵ و ٣ لهای ش است. کرده فراهم - جنب تجمالتجزی TeXShop ر ویرایش ،٢٠٠٩ سال از بودند. محیط این

است. شده MacTeX ازسایر از �توانند م کاربران کماکان که است ذکر شایانداده نشان ۶ ل ش در که ونه همان نمایند. استفاده رها ویرایشو نیستند ت توزیع�های از جزی رها، ویرایش این است، شدهنصب ت توزیع ی قبل از باید آنها از ی هر از استفاده برای

باشد. شدهد یونی از که ری ویرایش هر از �توان م نیز پارس اسناد برایکه داشت دقت ته ن این به باید اما کرد استفاده کند پشتیبانزی�پرشین مانند بسته�های جز به چیزی شده ذکر رهای ویرایشی با خود الت مش کاربران نباید دلیل همین به هستند.

بسته�ی از که اسنادی بنویسند. زی�پرشین پای به را ر ویرایششده نوشته به�درست که درصورت �کنند م استفاده زی�پرشین

داشت. خواهند درست خروج باشند،

مورد مقایسه�ی٣٠ که دارند وجود ت اسناد برای زیادی رهای ویرایش ١۴

�پدیا وی در Comparison of TeX editorsعبارت جستجوی با �توانید م راببینید.

۶

(ه�)Notepad++

(د)TeXMaker

(ج)TeXWorks

(ب)WinEdt

(آ)TeXShop

اسناد تایپ برای استفاده مورد معمول ر ویرایش چند :٧ ل شد یونی از آنها سایر (٧ نسخه�ی از WinEdt(قبل جز به . الت

دارند. را پارس نوشتن قابلیت و �کنند م پشتیبان

ته ن دو ذکر - آن نبودن ان رای به�جز -WinEdtخصوص دررهای ویرایش سایر همانند ر ویرایش این الف) است: ضروریکار �ت می روی هم و �الیو ت روی هم قبل، در مذکورد یونی از خوب، ر ویرایش این نسخه�ی آخرین در ب) و �کند مرا آن در اجرا قابلیت زی�پرشین اسناد و است شده پشتیبانولذا �شود نم پشتیبان چپ به راست زبانهای از ن لی دارند،امیدواریم �شود. نم داده نمایش بدرست آن در پارس نوشتارنسخه�های در پارس مانند زبانهای از برنامه این پشتیبان شاهد

باشیم. آن آت

مشابه سیستم�های با زی�پرشین مقایسه�ی ۴

که هستند نیز ری دی سیستم�های و بسته�ها زی�پرشین، جز بهخود الت اسناد نوشتن برای آنها از �توانند م �زبانان پارساین از برخ به مختصر صورت به مقدمه در کنند. استفادهشد. پرداخته مختصر صورت به آنها الت مش و سیستم�هاجنبه�های از سیستم�ها این از برخ با زی�پرشین ٢ جدول در

است. شده مقایسه گوناگونبه�روز ، �پارس ت و �ت فارس بر زی�پرشین اصل مزیتسیستم دو به نسبت آن اصل مزیت و د یونی از استفاده و بودنپارس حروف�چین در کم بسیار االت اش و بودن به�روز ر، دی

و است ت توزیع از جزی زی�پرشین که ویژگ این است.بتواند کاربر که �شود م باعث �شود م به�روز مرتب صورت بهمشاهده که همان�گونه ببرد. بهره ت دنیای جدید انات ام ازبرتری مشابه سیستم�های بر زی�پرشین نظر، هر از تقریبا �کنید م

است. سایرین خوب همان به یا و دارد

زی�پرشین آینده�ی و فعل وضعیت ۵

وضعیتفعل محدودیت�ها، بر مروریمختصر بخشبه این درشد. خواهد پرداخته آن با مرتبط موارد و زی�پرشین آینده�ی و

محدودیت�ها ١.۵

مناسب بسیار معمول، کاربر ی برای زی�پرشین گفت �توان ماز استفاده با راحت به را خود کارهای �تواند م وی و بودهاز استفاده در کاربران از برخ که الت مش دهد. انجام آن

است: زیر قرار به دارند زی�پرشین

و زی�پرشین بسته�های اصل راهنمای ، پارس راهنمای نبودبا همراه و �شود م تهیه خلیق آقای توسط که bidiموجبشده استو لیس ان زبان به است ت توزیع�هایاستفاده آن از نتوانند راحت به کاربران برخ که استمناسب ترجمه�ی از خلیق آقای خصوص این در کنند.ول نموده�اند استقبال افراد ر دی توسط راهنما بروز و

از این�حال با است. نرسیده مطلوب سرانجام به هنوز، الت اصل دستورات جز به زی�پرشین کاربر که آنجازی�پرشین مختص دستور محدودی تعداد باید فقطکه چرا نیست؛ کننده محدود ته ن این یرد، فراب رامانند متعددی پارس منابع الت دستورات درخصوص« الت بر کوتاه چندان نه «مقدمه�ای ترونی ال کتابکاربران که موجودند [١] «LATEX جامع «راهنمای و [٣]

نمایند. مراجعه آنها به �توانند م

در حال زمان تا گفت �توان م مناسب، کامال ر ویرایشر ویرایش از معمول صورت به ایران، ریاض جامعه�یاز و پارس مستندات حروف�چین برای �ت فارساستفاده التین مستندات حروف�چین برای WinEdtر ویرایش اصل محدودیت�های از ی �شود. م�ت فارس اسناد برای آن بودن اختصاص ، �ت فارس

خود خاص رمزینه�ی از �ت فارس ر ویرایش است.، پارس و التین متون تمایز برای و �کند م استفادهمتن لذا �کند. م درج سند در را کنترل کاراکترهایرها ویرایش سایر با انتقال و قابلیتنقل آن در شده نوشته

ندارد. ران اشتلی ن متن ر ویرایش هر در �توان م را التین اسنادزبانهای و د یونی از ر ویرایش باید پارس اسناد برایمورد WinEdt نسخه�ی کند. پشتیبان چپ به راست

�کند. نم پشتیبان مورد دو این از ایران در استفاده�کند م پشتیبان د یونی از که است ری ویرایش ر �می تآن در تمهیدی هیچ چپ به راست زبانهای برای ن لیعلوی�زاده سیدرض آقای جناب است. نشده اندیشهمتن�های حروف�چین برای را ر �می ت از نسخه�ایر �می (ت bidiTeXmaker نام با و نموده اصالح پارس

داده�اند. قرار کاربران استفاده معرض در دوجهته)

٧

پارس متن نوشتن قابلیت با الت بر مبتن حروف�چین سیستم�های از ر دی برخ و زی�پرشین مقایسه�ی :٢ جدول

MKIV عرب �پارس ت �ت فارس زی�پرشین حروف�چین سیستم / مقایسه مورد پارامتر

بله خیر خیر خیر بله سیستم روی فونت�های از استفاده قابلیتبله بله خیر خیر بله استاندارد (encoding) کدگذاری

عامل�های: سیستم در استفاده قابلیتبله بله بله بله بله ویندوزبله بله ترفند با بله، ترفند با بله، بله لینوکس:بله بله - - بله : مباال باال پایین بسیار خوب باال خروج pdf کیفیتبله بله خیر خیر بله خروج pdf در جستجو قابلیتبله بله خیر تبدیل شرط (به بله

(pdf به مستقیم

بله pdf اسناد و تصاویر درج قابلیت

خیر بله خیر خیر بله سورس در مربوطه محل به pdf از برگشت قابلیتسند

بله بله خیر بله بله includegraphics با تصاویر درج قابلیتبله بله بله خیر بله ر ویرایش در undo ان ام داشتنبله بله خیر خیر بله نظیر رهای ویرایش از استفاده قابلیت

متن نوشتن برای TexMakerبله بله خیر خیر بله نرم�افزارهای بین متن چسباندن و بریدن قابلیت

ر دی- ال) اش (با بله بله ال) (پراش بله ال) اش (با بله رن خروج- خیر - - استفاده (برای بله

نسل از باید بیمر از

استفاده زی�پرشین بعد

کرد)

اسالید تولید قابلیت

دستور) (با بله دستور) (با بله (بدون بلهدستور)

(بدون بلهدستور)

دستور) (با بله فارس متن بین در لیس ان متن نوشتن قابلیت

ConTeXt LaTeX٢e LaTeX٢e LaTeX٢.٠٩ LaTeX٢e استفاده مورد ت ماکرویبله خیر خیر - بله پشتیبان برای فعال گروهبله خیر خیر - بله و جو و پرس دانلود، جهت مناسب سایت�های

راهنمایبله بله خیر خیر بله TeX توزیعهای در بودن موجودبله بله خریدن از پس بله،

توسط نرم�افزار این

اطالع عال شورای

روزهای در رسان

١٣٨۴ سال پایان

بله بله بودن ان رای

بله بله بله بله بله بودن باز متنخیر بله محدود) (بسیار بله خیر بله usepackage با ر دی بسته�های از استفاده ان امپایین پایین باال متوسط باال (Reliability) اطمینان قابلیتزیاد زیاد کم بسیار زیاد کم بسیار باگها تعداد

وقت چند هربار ی

آخریندر به�روزرسان

١٣٨٩ سال

به�روز آخرینسال در رسان

١٣٧۴

آخریندر به�روزرسان

١٣٨۴ سال

سه هر حدودابار ی ماه

روزرسان به

زیاد بسیار متوسط زیاد زیاد کم بسیار محدودیت

٨

دوجهته. ر �می ت در ٣ ل ش سند همان نمایش :٨ ل ش

پردازش برای مناسب نحو به F1 دکمه�ی نسخه، این درو مراجع برای و است شده تنظیم زی�پرشین اسنادتعبیه میان�برهای نیز پارس واژگان فرهن و نمایه�سازینشان را ر ویرایش این از نمای ٨ ل ش .١۵ است شدهاسناد پردازش برای آن از استفاده حال این با �دهد. م�تواند تالشم کم با کس هر نیستو الزام زی�پرشین

کند. استفاده نیز ر دی رهای ویرایش از

حاضر حال در اسالید، ساخت برای beamer از پشتیبانساخت برای که beamer نوشتاری طبقه�ی از زی�پرشینبسته�ی البته �کند. نم پشتیبان �شود م استفاده اسالیدبرای bidipresentation نوشتاری طبقه�ی دارای bidiبه کاربران برای است ن مم اما هست اسالید ایجادپشتیبان زی�پرشین بعدی نسل در نباشد. بیمر جذابیت

است. شده لحاظ بیمر از

آینده� به اه ن و فعل وضعیت ٢.۵

قلم باید زی�پرشین سند هر در ،١٣٩٠ شهریورماه از قبل تا�گردید. م مشخص صریح صورت به پارس متن پیش�فرضنویسنده�ی اگر و نیست کار این به نیازی تاریخ این از پس اما

پارس راهنمای حتما �شود م توصیه دوجهته ر �می ت کاربران به ١۵

در فرمایند. مطالعه است شده تهیه علوی�زاده آقای توسط که آنرا کاربریدوجهته، انات ام راهنمای فایل عنوان با راهنما، منوی از که راهنما ایندرج ون چ آن، پارس انات ام از استفاده ون چ است، دسترس درکننده�ی کامل ، خروج و ورودی بین حرکت ، پارس متن بین در التین متنتوضیح زی�پرشین به �ت فارس فایلهای تبدیل ون چ عالوه�ی به هوشمند

است. شده داده

Persian Modern قلم از ند، مشخصن پیش�فرضرا قلم سند،قلم با مشابه ظاهری ل ش نظر از قلم این شد. خواهد استفادهخلیق آقای توسط که است �ت فارس در استفاده مورد علم

است موجود ت معروف توزیع�های در امروزه و شده طراحتوسط imsconf نام با نوشتاری طبقه�ی ی اخیرا همچنین .١۶

و تهیه ایران ریاض کنفرانس�های مقاالت برای خلیق آقایاست. شده منتشر

و است رسیده پایدار حالت به زی�پرشین حاضر حال دردر قبل، همچون �شود. نم احساس آن توسعه�ی به نیازیتغییر ری دی مرتبط بسته�ی یا شود گزارش ل مش که صورتتوسط الزم اصالحات باشد، زی�پرشین اصالح به نیاز و یابدذات محدودیت�های دلیل به ن لی �پذیرد صورتم مؤلفبسته

نیست. آن مؤلف مدنظر بسته این بیشتر توسعه�ی XeLaTeXخط ی از بیشتر متنهای نمودن رن با زیالت الت مشحذف معن به گفته این محدودیت�هاست. این جمله�ی ازآسوده خیال با �توانند م زی�پرشین کاربران و نیست زی�پرشین

کنند. استفاده آن ازتوسعه�ی به تصمیم خلیق آقای زی�پرشین توسعه�ی جای بهگرفته�اند لواپرشین) قبل نام (با سیمرغ نام با ر دی سیستمرا زیالت محدودیت�های و است لواالت موتور بر مبتن کهسیستم در زی�پرشین دستورات که است آن بر فرض ندارد.جای به جدید بسته�ی فراخوان و باشند استفاده قابل نیز بعدیبا مرتبط موارد ترتیبسایر این به باشد. کاف زی�پرشین بسته�یاستفاده قابل مختصر تغییرات با یا تغییری هیچ بدون زی�پرشین

بود. خواهند زی�پرشین بعد نسل درو آزاد قلم�های تولید برای جداگانه پروژه�های تازگ بهدکتر و امیدعل دکتر آقایان توسط پارس حروف�چین مناسبدو ، ی ط در �رود م امید که است شده شروع خلیق وفا

برسد. اتمام به آینده سالبا صرفا که نحوی به دوجهته، ر �می ت کدهای بازنویسیا چپ به (راست متن جهت کلید صفحه زبان از استفادهدر کنترل کاراکترهای و گردد مشخص بودن) راست به چپبهبود برای علوی�زاده سیدرض آقای اهداف از نشوند درج سند

هستند. ر ویرایش این بیشتربا ریاض فرمول�های تبدیل برای آنالین سیستم�های قبالPDF به زی�پرشین فایل�های تبدیل و تصویر به پارس ارقاممتوقف دالیل به که بود شده راه�اندازی �الت پارس سایت درپارس راهنمای تدوین و سیستم�ها این مجدد راه�اندازی شدند.

است. �الت پارس گروه مدنظر زی�پرشین، دستورات

در اخیر، قلم و زی�پرشین از پشتیبان جز به خلیق آقای حاضر حال ١۶در

دارند. مشارکت نیز CTAN در موجود ر دی بسته�ی ٢٠ از هداری ن

٩

در PSTricks بسته�ی با نمونه پویانمای ی :٩ ل شمشاهده قابل ترونی ال نسخه�ی در آن بودن (پویا زی�پرشین.

است.)

نتیجه�گیری ۶

بسته�ی اصل ویژگیهای و تاریخچه بیان به نوشتار این درریاض جامعه�ی نیاز شد. پرداخته آن با مرتبط ابزار و زی�پرشین

هیچ بر الت در قوی پارس حروف�چین سیستم ی به ایراندر شده ذکر مطالب طبق بر و ما گمان به و نیست پوشیده کسسیستم�های بین در گزینه بهترین زی�پرشین هم�اکنون متن، اینمجالتداخل و کنفرانس�ها اه�ها،� دانش حمایت� است. موجودفراهم آن�را پیش از پیش گسترش موجبات سیستم این از کشور

ساخت. خواهدبهبود در سیستم این زی�پرشین، زیاد توانمندیهای به نظربسزای تاثیر نیز اه دانش رشته�های سایر اسناد وضعیت

کارآمدی و زیاد بسیار بسته�های امروزه داشت. خواهداختیار در را فراوان انات ام که دارند وجود LATEX2ε درخویش مدنظر که را آنچه بتواند بهتر که �دهند م قرار نویسندهبرنامه�نویس زبان ی همانند TEX ذارد. ب نمایش به است

جامعه�ی در حت آنها از بسیاری که دارد فراوان قابلیت�هایتولید توانای �گیرد. نم قرار استفاده مورد نیز ایران ریاضتولید و ر دی برنامه�نویس زبان هر توسط الت دستوراتوجود با جمله�اند. این از (٩ ل ش (مانند �ها پویانمای برختعریفشده�اند، زی�پرشین در که الت شده�ی دستوراتپارس�توانند م نیز فن غیر رشته�های و دبیرستان دانش�آموزان حت

کنند. تجربه را الت در حروف�چینو زی�پرشین توانمندی�های از برخ بیان به فقط مقاله این درحوصله�ی از آنها مفصل توضیح شد. پرداخته آن با مرتبط مواردسیستم که نبود آن مجال همچنین است. خارج خرد نوشتار اینمقایسه مورد آفیس مجموعه�ی با را TEX بر مبتن حروف�چینبرتری�های بر خواننده که شد گرفته آن بر فرض و دهیم قرار

است. واقف آفیس مجموعه�ی بر ت

قدردان ٧

وحید ، امیدعل مهدی واحدی، مصطف آقایان دوستانمان ازفرهاد �اقدم، صف هادی علوی�زاده، سیدرض افشان، دامنکشیدند را مقاله بازبین زحمت که اسفهبد بهداد و وه شدر که بزرگواران همه�ی از بدینوسیله همچنین �کنیم. م ر تشزحمت زی�پرشین گسترش و توسعه مسیر در سال�ها این طاز �توان م افراد این جمله از �کنیم؛ م قدردان و ر تش کشیدندروح ، شریف محسن ، شرف امیرحسین ، پورموس مسعود امیرموسوی، حمید ذاکری، حسن ، چهارسوق محمد ، توکل ه النام قاسمیان وحید و موسوی مهدی سید موسوی، احمد سید

برد.زحمات که باشند بوده هم ری دی عزیزان است ن ممخاطر در مقاله این نوشتن ام هن در و کشیده�اند مختلفسپاس�گزاری نیز آن�ها همه�ی از بدینوسیله نبوده�اند؛ نویسندگان

�کنیم. ممقاله، این در شده ذکر تالشهای همه�ی که است ذکر شایانبوده مؤسسه�ای هیچ از کم هیچ دریافت بدون و داوطلبانهو اه�ها دانش مال حمایت�های از �الت پارس گروه البته است؛

�کند. م استقبال کار پیشبرد برای مؤسسات

مراجع

ویرایش ،LATEX جامع راهنمای . مرتض ایوری، ابطح [١]، دالف انتشارات حسن. ، خلف کدخدای ویراستار اول.

.١٣٨٨

راهنمای . مصطف واحدی، و محمود، ، امین�طوس [٢]زی�پرشین. در bibTEX برای فارس �های سب از استفاده

.١٣٨٧ ،http://ctan.org/pkg/persian-bib

بر کوتاه چندان نه مقدمه�ای توبیاس. ر، اوتی [٣]،CTAN مهدی. ، امیدعل ترجمه�ی .LATEX2εhttp://www.ctan.org/tex-archive/ .١٣٨٧

.info/lshort/persian

[4] Esfahbod, B., and Pournader, R. FarsiTEX and the Ira-nian TEX Community. TUGboat 23, 1 (2002), 41–45.

[5] Khalighi, V. The XePersian Package User-guide, (Persian for LATEX2ε over XeTEX.http://ctan.org/pkg/xepersian, 2011.

١٠