INTELLECTU - diva-portal.se1255282/FULLTEXT01.pdf · DiiTertatioiiis De-1 INTELLEGTUHU¬ MANo TH ES IS f. UfnpotcntiaInteI!e£Hva > fibimet re.liäa,morbisignorantiasrecidivisfe-

DIQ DBCE

Difputatio Pliyficsbj

INTELLECTUH U M A N O

QuairuIn Regia Sueonum Academiå Ubfalienfi, appro-bante vencrandå Facultatc Philofopbicå

SUB PR;E SIDIO

I Fr&clarisfimi Viri *j-M. MARTINI E. GESTRI-• NII. Mathematum ProfefToris Publici, Senio-

m ae celeberrinai. 6c p. t. facultatis Philolbphic«Dccani fpe&abilis» Prasceptomacpromo-

toris fui rcvcrentér colcndi,Profumme in Philofophidgradu , exam ini publicofabmitth

NICO LAUS A. Ze nius Sudermannus»Additm /I Martij An. 1646, In Auditorio Gußaviana

horü eonfuetti

UBSALII,Lnpreffa ab Eschilio Matthe

Admodum Referenda Chrifio„ tri ac Domino f

Dn. JOHANN! MAT-1 Hl JE GOTHO, S.S. The-©logins Dodori eeleberrimo , inclytas diascoefeosStregnenfis Epifcopo digniffima, Conffftorii ibi¬dem Åntifliri coniultiffimo 5 nec nori Gytnnafii

Regii Ephoro graviflimoj Moecenati ac pro-motori meo , qaovis obfervantiag

gen t re se ca tern fufpHciendo.

i animi åffeBm decUrandi ergo? difputationimhmc gvttdudcm dedicat & infcribit

T[ R. Dig.

Addittiff.

Åuth• & Refp.

DiiTertatioiiisDe-1

INTEL LEG TU HU¬MAN o

T H E S I S f.

Ufn potcntia InteI!e£Hva > fibimetre.liäa, morbis ignorantias recidivis fe-r« confkiatur, circa apprehenfioncmrcti, nifi hahitibus inftar medicins ad(änitatem rcducamr. Opere pretiumdos fa&uros exifiirno » Ii. in radicemhancnobisiatrinieccabditam, fenten-

fciarumq; diirorriis oiFufcatam, dihgentiori indagme, fuo i-p3usbe«icöcio. ioquifivefimus, quod dlvina favente gra-iiå} facturi fumüSvcoQ(id^raodo illius Sßentia $ Operation®»

AR TICU LUS PRIMUSDo

Eflentia.,,ii.

Confideraturi Efleotiam Inicüe&iu Hum&niy re$o tri-niit€ aggredmawr i. cuevocis imbiguitatc in

A z pro

jjäfogrcffb rcearderour, ubi ©frfcrv. #. irvfi^yU. g. dpa».Uvpiltt, *y. ZwuVVfAiet*,

1i r.i-npotey.cu) quo'd attinet» optimc primae ncmirm

impofitioni convenic ea, qua1 deiumkwr cx effc&is, nam fi-3D. Thomae aliquid fidei habemui, derivatur lntelle8tt>s ab in-ter velintus &; legere, und« ißtelligere eftquafi intus lege¬re^ intelle&io coam non modo efl aflio anircs rationaiisimmanens» led intima quoqj fui objedli penetrao.

I V.ß. dpcüwyA*, Intelie&us vocabulum fuas habet a?qui-

voeationes, fumitor I. pre ipfa Anima, Seakg. 8xere>je/.$ is. I !• Pro ipfa inteJlcäione, Ariß. l. z> de An. c. 1.1, //»III. Prohabitu prineipiorum, Arift. I é. 8th. t, 6\ IV. Proammsc rationalis potentia intelligsndii ka nos hic ac®£*pimusintoile&um^.

V.y, Twwvpict* m-ultis nominibus defignata eft intellc-

äus notitia. Alii partem £animar) alii vim, alii dixerepo-tefiatem, Ssalig. 8xerc.3o7. i. is. Apud ilios dicitur Mens?Anifnus, Ratio» Memoria&c Hac fufficiant de mpuloM*yU) fequitUB..

VI.11. ngaypajoxsy'a > in qua conßderanda ipfiusintelle*

&us M. Definitio Realis: Inteüeftw huir.anu^eß facultas fenpotentia anim* ratiana/ü) qua res intelligjibilü apprehenditur & di•wd/catur, Scarf.

VII.Ut res tunipcrficiturcum ex materia & forma confti-

tukurj ita definitio rei tum rede abfolvitur, com exgene-is & difFerentiå componitur: "genus enim materiam io

q»a cå«confußö* differenda rormamin qua efl diftin^iöimitatur. In håc defioitioue Genuas potentUmJeu faeultetem t*mm& rationalis. Et quidem jure optimosquia eVfinifcio gereris videlicer potentiae naturalis (qua?cft qual-itas & natura primö ordinata ut fit prineipiumprimum aiicujus a£lus) poteft competere definition#Jpeciei, utpots mcelte&us > quod effc requifitura veri ge¬netisk

VIII.Ädditur in definitionc amwArättidnalti, Nam bsecv

ficut fenfitiva & vegetativa, fecundum propriam fub-ftantiam cft indifferens ad varias operationei fibi qui¬dem proportionatas: propterca indiget potentiis tan-quam inårumentis naturalibus, qu® stiam ab eådem pernativam relultantiam promanant, quibus ad divcria ob-jeäa determinatus.

IX.Geners InttlltBu* Hawanii'mvcnto altera pars defiaitio*

ni efientialisi eB differentia fpectfica, inveüiganda erit.Pefumitur ante iJJa i, Ab objedo (de quo flatstn dicem9)qüod eft res intcliigibilis. 2. A proprio Ajo äff□, qui ißapprehendendoSt judicando confiftit; potentas n. mo¬rs nnn incoafueto, fuam fpecicm ab affibus &objedisdefumunt. Tantum de definitions» fcquitus

X.Objeffum, quod confideratur vcl «» quoad m«»

fcerialc. prout cd res qus-dam exiftens. Eftqj omae £nfin latiflimo fuo ambitu fumpturn» quatenus Teil, cd in-»tclligibile, utpoté immateriale & materials»fubftantiale& accidentale» univerfale ac fingolarc, &c. Ex quibusitantym accidcns per fe fenfibile adsequitur noftro intel-

A %■ leffisi

ieötfi* Cofpofearum verö & fpirituaHum rerum pro¬prio* quidero formamusconceptus ,• ve*um per (e nonreprsefentantes res ipfas, fed fakcm prsedicata eis propriaper difcurfum ex fimilkudine rerum per fe fenfibiliumcölleßa, & fic direåé non defcerrninant intelle&uirLs.

X I.ß. Obje&um quoad formale, cft vef i. mofivum ,

quod eft phantafma feofibile, id eft, fpecies recepta inphantafiå. Vel z. terminativum yidel, res in phaota-fmate io.dufå, qua? per fpeciem intelligibilem ab intelle«du coguofcituiL,.

XI LIntelletfum cognofcere fingularc, prius di&um efi,

id nunc contra quofdam fic probatum ibimus i Cum fin«gularia fint bafes& fundnmenta nDiverfaiium, ad quseintrinfecum dieunt ordinera, repugnat ha:c intelligi, ni-fl iljis prius mtclledjtis. Necpoteft inteJledus corrigerefenfum, V. G. circa magnitudinem felis vel a'terius in.dividui, nifi illud cognofcendo. Hinc liquet fingularianon tantum percipi ab intelledu , led prins percipiend?fe ei ofFcrre quam univerCalia, ha?c enim non cogno-fcuntur, nifi abftrada å fingularibur9.

XIII.Qiiod autem finguiaria materialia cognofcantur perfpecies proprias fic oftenditur. Quidquid poteß poteo-tiainferior, id poteft etiam /uperior, caetcris tarnen pa¬ribus. Atqui inferior videl. fenfiti va diredé recipit fpe¬cies (enfibi lcs. Irgo multo melius mtelle&iva, qaae fu .perioreft, direåé peripeciesinteliigibile^fingnlarecog'nofciUp

XIV«

XI wfotclledus poffibilis, fcientiå fingularium fieqpift-tå» innatutafn illoruro» quåcooveninnt, miffis, per quar

eontrauantur differentiis individualibus, inquirit, eli-eitqj eognitioncm uuivcrfalts per ähftraidioirem , hocefb cognofcit unum, non cogmtoalio"(quöd tameo cog-nicoai prajiuppooit) cum utrumq, cognofcerepeififL».

XV.Ex fpeeiebus prseconceptis , memorifq; pro ufu fu~

turo refervaris, pötefi intelledusunå cum pbantafiå fineii o va cognitione fingularium, iterum (quoties occafiofert) form a re fibi alias (pecies intelligibiles naturam uni»vcrfaliuiri repr&fen£antes> per quascacognofciu.

XVI.fotelledum cognofcere fubftantias materialcs, &

dccibentia illorunr» non perle fenfibilium, dixixmis; ve¬rum non diredé five per fpesiem prcpriam^, SiCut e-sim propriaPhantafniata accideatiurn per fe fenfibili¬um iolummodö dantur j ita ab intelledo agente fpeciesvillorum intelligibiles ialtem producuntur,ex quibusfub-ftantiae corporeag& accidentium ejus in fenfibilium con-ceptuseliciuntur, eo modo, quo univerfale cognofciturex eonditione fui fingularis fenfibilis.

XVII.Ådcognitiouem Dei & Äög. pervenit noder intelle-

å9 per proprios iplorum conccptus, non quidcm imedii-té eotitaté reprademantcs>ideoq; nce quidditativos, fed

* ex reru corporearum ipeciebus formatos,removendo abillis omnesiropcrfediones, perfediones veté quas in il-Iis repcric fubftantiae Ipiritaaii tribuendo» Buie fernen»?i« favet experientia : Experiraur cniai omnes, nun-

qpans4

qmm nos cognofcere Bivinam vd Angelieam cfientäa*aifiper quandam fimilitudincm creaturarumj.

XVIII.Cum Intelleftus adhuc in corpore fine fpccicbus

produ&isab intelle&u agente, mediis phantafmatibus»fit pura potentia refpeåu cujuscunq; ioteilcftionis, nonper fe imraediaté) fed per proprias fpecies fuorum aäuü,ficut fubilantiss fpirituales esc rerum materialium conee*

ptibus percipiuntur, feipfum intelligiu.XIX.

3. Divifio» quanquam intelieäus quoad fuutn eile $fit unus» nuliano ex organis admittcns varietatcm: ta¬rnen refpeüibusquibufham in varias difJerentias dividi-tur. Et quidem vel 1. Ratione modi «gendi in a. A-gentem. ß.» Patisntem_».

X X.Clamitantcs nullå necelFitate poni Intellc&um A«

gentcm, ita convinci videntur : Operatio cognofcitivaobjeßi per phantafina repratfentati, ex hu jus ac poten-daeintellc&ivse unione elieitur» extra quam cum fit ma«temle> nequit intelieåui patienti, qui eil fpiritualis* lpe~cies inteiügibiles, fuå ipfius vi imprimerc, propterea re«quiriturvirtus qusdam fuperior ipiritualis» qu* has itaiilo producat, qdam Intclle&um Agentem appellamusr*.

XXI.IntcIIeäus Agens phantafmata exiftentia edam*

dura ia phaatafiå, conditionibus materialibus inftar te-nebrarum involuta» non quidem formaliter qualitatemeis imprimendo > neq; objekive föltim; fed cffe&ive Jnun fecusae lumen colorcs) iliuftrat.r Iiluftrata de hocgrada in intclie&um patientena tranffartr in quo hic ut

caufa

canfa priaclpaüjs» illaut inftfumentum fpecies intefltgi«bilcs producit, ut qu« anteafuerunt potentiå intelligi-bilia» nunc &clu inteüigantiui^.

XXII.

Patiens Intelbäus efl: veluti fubjeåum & mate¬ria, cui lpecies inteliigibiles imprinauntur. Dicitur au-um patieas refpeftu obje<äi, quia redpiendo fpecieminterventu pbantafroatum oatitur ; agens vero quoadintelle&ionera, quatenus videl. eandem efficit. Voca-£ur etiam poftiöihs, quia poteft omnia fieri» Ariß. l,j. deAn. c f. /. i$. hoc eft, ut eupltcat ScaU Sxerc. soy.fi^. ö^ noneßentiAitter, auf formaliterKfed.fttbjcflivéficulmateriaßrimas.

XXIII.IntelledHoni» cum cfKciendas » tum recipiendae,,

quoniameft de aftionibusimmanentibus , lufficitprm-cipium effentiå unum i proindéq; Inteliedus Agens &Patiens non realiter & eflentialiter» fed ratione cantumdiftingvqotur » Agens quatenus t'acit intelligibilia, leuphantaimata illuftrat, & eadem in patiente reponioiquatenus vero phantafmatum abftra&orum eft fubje«Öum reeipiens, patiens nominatun*.

XX17.2> Ratione objeftorura in fpcculativum & pra&i-

citm. SpecuiatJYUS confiftit in contemplatione rerums"'verwm å raifo dfteeroens» cujus fiois eft icire ; Pra&kus,non tantutn veriatur circa verum & falfum ; bd etiaracirca bonum& malun profequendum aut fugiendum»cujus finis eft agero»

B AR-

ÄRTICULUS SECUNDUS»'Des

Operationo.XXV.

ExplicatS Intelleåus eflectia s operationens quse7eandem arguit, proximé infpiciarous, de qtia apud Au-tthores tres inveniontur opiniones. Prima aflerit for¬malem rationem irifelligendi confiftere in fola receptio-ne fpecici impreflse, & fé habere tantum pallivé. Se-cunda terxet,effeaäionem réalem, nulJum ramen termi-num per earr, produci, fed per le immediafcé terminariadobjeäurm Hifce duabus miHis, ftatuimas in quåiibetcognitioneinteliediva intervenire adlionem veram &reaiemts ae infuper terminum produci, quem verbum"mentis vocamus j Nam vera adlio habet duo intrinfeca»pendere ab agente, &fieri, undefadum ejus five termi~rdus produ&usrV

XXVI.'Operationis confid» Fm?? conditiones, utfuntphan^'

tafmata & fpecies intelligibilis» quibus tanquam mediisintelledusexercet fuos aflus. Fhantafroa eft fpeciesfenfibilis, in phantaflå latens, quaf inteiledlui agenti ob-

* jicit & offert rem intelligendam: Quod hoc neceffari-utti fit Operation! intelle&us, probatdi i. Teftimonio

> Årift /i. dt An. c. 7 t. 30. Amwgaßnefhaniafm4Unu*2quetminieüigjt. 2. Expetientiå %"• Kam Phanfcafiå, yei humore a-liquo lada, vel fomno Jigatå > nullen? poteft intdle&usoperationem exfequiper fpecies intelljgibiles, quas ha.

bet*

bet refervatas in memoria, ficut phantafia operatur per'fpecics lenflbiles; ienfibus externis quiefcehtibusrV

Aftertitn medium operatiomY eft fpecies intelligi-bilis, eft accidens fpiritale å phantafmate in intelle-

prodtuli# tdealiter rem extra intelieäum exiftentemreprgpfentans, quse & praecedit tempore idtclle&us ope¬rationens & poft eam refervatur inmemorial

Secundb ictelligendi diverfitas, qua: eft vel a. In ipfisoperationibus, h»a. ftrnt in triplici difFerentia. Primaeft, fimplicium apprehenfio, quå rem aliquam nudamanprehendirnus fine refpe&ualteriuSo Secunda eft com-poficio&divifio,- quia båc judicamus rem unam cumalia convenire, & de ea dici pofte; vel ab ea fejungi de-bere. Tertiamentis operatioratiocinatio di<fta>ulteri-us progreditur & fyilogiimum refpieit, quo ignotumexaliis notioribua elkirnusr^

Vel ß, In modo intelligendi» qui varius eft. Nuneres cognofcimus confuté, aliquando diftin&é; Nunc o-riginaliter, deinde hab itualiter , Nunc diredé, inter-dum reflexé&e. Quse omnia huie difputationi inclu*'dere, conpermittit temporis angufti&j.

Soli 0eo Gloria ? quieftbenedidtus in o~

XXVII.

XXVIIIo

XXIX.

mnes seternitate^

CO?j

Corollariau!♦ An potentia IntelledHva., vel ab animåj

fel a voluntate realiter diftingvatur I ÅfE U.II. Ån in Intelletlu fit proprie memoria ? A«III. Ån memoria fntelleéliya fit potentia dfc

£tin£ia ab Intelledlu? Neg.