INSTYTUCJE GOSPODARKI RYNKOWEJ Jerzy Wilkin i Dominika Milczarek

INSTYTUCJE GOSPODARKI RYNKOWEJ

Jerzy Wilkin i Dominika Milczarek

Wykład 11 i 12Nowa teoria

mikroekonomiczna –Koncepcje przedsiębiorstwa i

przedsiębiorczościCzęść I

2

NATURA PRZEDSIĘBIORSTWA• Podstawowe i „stare” pytania dotyczące

natury przedsiębiorstwa: • Jaka jest różnica pomiędzy transakcją

realizowaną w ramach firmy a transakcją pomiędzy oddzielnymi firmami?

• Które czynniki produkcji powinny być wytwarzane „wewnątrz”, a które powinny być dostarczane przez niezależnych dostawców?

• Co determinuje stopień integracji pionowej i poziomej? (K. Schmidt)

3

PRZEDSIĘBIORSTWO JAK INSTYTUCJA

• Podstawowe pytania stawiane przez Nową Ekonomię Instytucjonalną w odniesieniu do teorii przedsiębiorstwa:

1. Czym jest przedsiębiorstwo?2. Co wytycza granice przedsiębiorstwa?3. Jak kształtuje się wewnętrzna struktura

organizacyjna współczesnych wielkich przedsiębiorstw?

4

TEORIE FIRMY

• Neoklasyczna• Podejście oparte na teorii agencji• Podejście związane z kosztami

transakcji – Nowa teoria firmy

5

NEOKLASYCZNA TEORIA PRZEDSIĘBIORSTWA

• Neoklasyczna teoria przedsiębiorstwa – Antoine-Augustin Cournot (Recherches sur les principes mathématiques de la théorie des richesses 1838 r.)

• Założenia teorii neoklasycznej:

– przedsiębiorstwo wytwarza jeden produkt– działa w konkurencyjnym otoczeniu– zmiennymi strategicznymi są: wielkość produkcji i cena

• Cel przedsiębiorstwa: maksymalizacja zysku przy danej technologii oraz strukturze popytu.

6

NEOKLASYCZNA TEORIA PRZEDSIĘBIORSTWA

• Przedsiębiorstwo jest „funkcją produkcji” (czarną skrzynką), która przetwarza czynniki produkcji w dobra finalne;

• Nie istnieje problem związany z bodźcami wewnątrz firmy;

• Granice firmy są wytyczone poprzez minimum krzywej kosztów przeciętnych.

7

NEOKLASYCZNA TEORIA PRZEDSIĘBIORSTWA

• Podręcznikowa firma jest „typem idealnym” (nierealistycznym)• pomija czas, • niepewność i • koszty zdobywania informacji.

• Nie ma zastosowania do większości sytuacji z rzeczywistego życia gospodarczego.

• Jednak, jest prosta, elegancka, spójna wewnętrznie oraz dostarcza jednoznacznych prognoz jakościowych (Blaug 1995).

8

KRYTYKA NEOKLASYCZNEJ TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA

• Inne cele przedsiębiorstwa:– maksymalizacja funkcji użyteczności

wielu zmiennych;– maksymalizacja wielkości sprzedaży

przy założonym minimalnym poziomie zysku;

– zaspokajanie potrzeb;– brak możliwości maksymalizacji ze

względu na niepewność;– przetrwanie zamiast maksymalizacji.

9

CELE ORGANIZACJI (KORPORACJI)

John Kenneth Galbraith (The New Industrial State 1967) cele organizacji (korporacji):

• Trwanie;• Autonomia;• Minimum zarobków (w tym zysków

i dywidend);• Rozwój produkcji i ekspansja;• Technologiczna wirtuozeria.

10

CELE ORGANIZACJI (KORPORACJI)

J.K. Galbraith (The New Industrial State):„Członkowie technostruktury starają się

przystosować cele korporacji do własnych celów z takim skutkiem, że korporacja dopasowuje postawy społeczne do własnych potrzeb. To, co ma być zdrowym celem społecznym, jest odbiciem celów korporacji i członków technostruktury”.

11

KRYTYKA NEOKLASYCZNEJ TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA

• Teoria tłumaczy wielkość produkcji przedsiębiorstwa, ale nie wielkość samego przedsiębiorstwa;

• „Przedsiębiorstwo” nie jest jednoznacznie zdefiniowane:– Jaka jest różnica pomiędzy kontraktem

właściciela firmy z pracownikami a kontraktem właściciela z dostawcami?

– Dlaczego pracownicy „należą” do firmy a dostawcy – nie?

12

KRYTYKA NEOKLASYCZNEJ TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA

• Decydent jest osobą pozbawioną znaczenia – Samuelson: W świecie neoklasycznym

nie ma znaczenia czy kapitaliści zatrudniają pracowników czy pracownicy zatrudniają kapitalistów.

13

KRYTYKA NEOKLASYCZNEJ TEORII PRZEDSIĘBIORSTWA

• Peter Drucker The Practise of Management 1954: – Teoria przedsiębiorstwa i zachowania

podporządkowanego maksymalizacji zysku wręcz zbankrutowała w ekonomii.

– Zachowanie przedsiębiorstwa zależy od jego wielkości, zatrudnionych w nim osób, praw własności, struktury organizacyjnej, rynków, na których działa, itp.

14

PODEJŚCIE OPARTE NA TEORII AGENCJI

• Teoria określa optymalny kontrakt pomiędzy zwierzchnikiem a agentem.

• Problem: nie ma różnicy pomiędzy kontraktem kształtującym bodźce w firmie, a kontraktem pomiędzy oddzielnymi firmami.

• Jeśli tworzone są optymalne kontrakty, to struktura organizacyjna nie odgrywa roli– Jakakolwiek alokacja, która może być wdrożona

przez daną strukturę organizacyjną może być również wdrożona w ramach innej struktury organizacyjnej dzięki użyciu odpowiedniego kontraktu (K. Schmidt)

• Inne ujęcie - pozytywna teoria agencji.

15

PODEJŚCIE ZWIĄZANE Z KOSZTAMI TRANSAKCJI

• Ronald Coase: (The Nature of the Firm 1937);

• Armen Alchian i Harold Demsetz (Production, Information Costs and Economic Organization 1972);

• Benjamin Klein, Robert Crawford i Armen (Vertical Integration, Appropriable Rents and the Competitive Process 1978);

• Oliver Williamson (Market and Hierarchies 1975).

16

DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA?

• Ronald Coase: Kiedy transakcja ma miejsce w ramach firmy a kiedy na rynku?

• Dwie formy alokacji zasobów:– Przez rynek;– Przez formy organizacyjne, jakimi są

przedsiębiorstwa.• Rynek i przedsiębiorstwo są alternatywnymi

formami alokacji zasobów;• Podobnie ujmuje tę sprawę Kenneth Arrow.

17

DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA?

• Ronald Coase: Wybór form zależy od wysokości kosztów transakcji z nią związanych

• W przypadku transakcji jednorazowych i krótkookresowych przewagę ma alokacja rynkowa;

• W przypadku transakcji powtarzających się i długookresowych lepszym rozwiązaniem jest organizacja przedsiębiorstwa.

18

DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA?

• Ronald Coase: Odmienne mechanizmy alokacji powodują powstawanie odmiennych kosztów transakcji:

• W małych grupach formy organizacyjne (administrowanie) są bardziej efektywnym mechanizmem alokacji

• Im większa grupa (firma), tym większe „koszty administracyjne” i bardziej efektywny mechanizm cenowy.

19

DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA?

• Armen Alchian i Harold Demsetz:– Przedsiębiorstwo jako koalicja współpracujących

ze sobą osób;– Ludzie współpracujący w zespole osiągają

większą wydajność niż osoby pracujące oddzielnie i koordynujące swą działalność poprzez rynek;

– Rola właściciela przedsiębiorstwa: monitorowanie– Przedsiębiorstwo splotem kontraktów

zawieranych między właścicielem a członkami zespołu produkcyjnego;

– Brak różnicy między stosunkami wewnątrz przedsiębiorstwa a stosunkami na rynku.

20

DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA?

• Klein, Crawford, Alchian oraz Williamson - teoria przedsiębiorstwa powiązana z kosztami transakcji i teorią kontraktu niepełnego– Przedsiębiorstwo (lub inna organizacja) jest

podstawowym przykładem kontraktu niepełnego;

– Koszty transakcji związane z przygotowaniem kontraktu zmuszają strony do popisania niepełnych kontraktów;

– Dopełnianie i renegocjowanie kontraktu niepełnego powoduje zmniejszenie efektywności (asymetria informacji, specyfika zasobów)

21

DLACZEGO ISTNIEJĄ PRZEDSIĘBIORSTWA?

• Wyspecjalizowanie zasobów a przewaga przedsiębiorstwa nad rynkiem.– problem integracji pionowej

• Organizacja przedsiębiorstwa jako reakcja na problem niepewności i ryzyka w gospodarowaniu.

• Rozwój współczesnych przedsiębiorstw był przede wszystkim ukierunkowany dążeniem do zmniejszenia kosztów transakcyjnych a nie rozwojem technologii (współczesne korporacje).

22

GRANICE PRZEDSIĘBIORSTWA• Problem granic przedsiębiorstwa:

– Ronald Coase: • Przedsiębiorstwo jako sieć

zintrenalizowanych kontraktów; • Porównanie krańcowych kosztów transakcji

w organizacji i transakcji rynkowych;– Sanford Grossman i Oliver Hart (The

Costs and Benefits of Ownership 1986)• Koncentracja własności zasobów

wyspecjalizowanych w organizacji;• Możliwości motywowania stron kontraktu.

23

PODSUMOWANIE

• Zaakceptowanie przez część współczesnych ekonomistów ograniczeń ludzkiej racjonalności pobudziło rozwój teorii kosztów transakcji, praw własności, niekompletnych kontraktów, a te pozwoliły na rozwój nowej ekonomii firmy (Ząbkowicz 2005).