INSTITUT ZA MEDICINSKA I EKSPERIMENTALNA FIZIOLOGIJA SO ANTROPOLOGIJA MEDICINSKI FAKULTET

INSTITUT ZA MEDICINSKA IEKSPERIMENTALNA FIZIOLOGIJA SO

ANTROPOLOGIJA

MEDICINSKI FAKULTET S K O P J E

UNIVERZITET "SV. KIRIL I METODIJ "

SKOPJE, REPUBLIKA MAKEDONIJA

UNIVERZITET "SV. KIRIL I METODIJ "

SKOPJE, REPUBLIKA MAKEDONIJA

TKIVA, ORGANI I TELESEN SISTEM

Prof. D-r Lidija Todorovska

TKIVA TKIVA TKIVA TKIVA

♦ ♦ Osnovni sogleduvawa na t.n. kleto~ka teorija se: Osnovni sogleduvawa na t.n. kleto~ka teorija se: 1. Site `ivi organizmi se se sostaveni od 1. Site `ivi organizmi se se sostaveni od kletki i nivnite produkti.kletki i nivnite produkti.

2. Op{to zemeno, vo osnova, site kletki se sli~ni vo 2. Op{to zemeno, vo osnova, site kletki se sli~ni vo odnos na nivnata anatomska i hemiska gradba. odnos na nivnata anatomska i hemiska gradba. Taka Taka na primer, uka`avme na op{tata gradba na kletkata, na primer, uka`avme na op{tata gradba na kletkata, nejzinite organeli, koi voobi~aeno gi ima vo skoro site nejzinite organeli, koi voobi~aeno gi ima vo skoro site kletki na ~ovekoviot organizam, kako i na funciite na kletki na ~ovekoviot organizam, kako i na funciite na tie organeli, koi se identi~ni za site kletki. tie organeli, koi se identi~ni za site kletki. Mitohondriite vo bilo koja kletka imaat sekoga{ ista Mitohondriite vo bilo koja kletka imaat sekoga{ ista funkcija, produciraat molekuli na funkcija, produciraat molekuli na ATPATP, ili lizozimite, vo , ili lizozimite, vo bilo koja kletka tie se sekoga{ nejziniot digestiven bilo koja kletka tie se sekoga{ nejziniot digestiven sistem, i dr. Sekako treba da se napomene deka sistem, i dr. Sekako treba da se napomene deka pome|u razli~ni tipovi na kletki postojat razliki, koi pome|u razli~ni tipovi na kletki postojat razliki, koi proizleguvaat od prisustvoto na proizleguvaat od prisustvoto na specifi~ni organeli,specifi~ni organeli, koi koi se prisutni samo vo odreden tip na kletki, a koi se prisutni samo vo odreden tip na kletki, a koi organeli se nositeli i na nekoja specifi~na funkcija. organeli se nositeli i na nekoja specifi~na funkcija.

TKIVA TKIVA TKIVA TKIVA Primer: edinstveno vo citoplazmata na Primer: edinstveno vo citoplazmata na muskulnite muskulnite kletki,kletki, pokraj voobi~aenite organeli, prisutni se pokraj voobi~aenite organeli, prisutni se organeli nare~eni organeli nare~eni miofibrili.miofibrili. Miofibrilite se organeli koi Miofibrilite se organeli koi se izgradeni od dva tipa na vlaknenca, aktinski i se izgradeni od dva tipa na vlaknenca, aktinski i miozinski vlaknenca. Ovie vlaknenca imaat sposobnost miozinski vlaknenca. Ovie vlaknenca imaat sposobnost da se skratuvaat-kontrahiraat, pod dejstvo na nekoja da se skratuvaat-kontrahiraat, pod dejstvo na nekoja drazba, a po prestanokot na drazbata se vra}aat na drazba, a po prestanokot na drazbata se vra}aat na prvobitnata dol`ina-dekontrakcija. I tokmu poradi toa prvobitnata dol`ina-dekontrakcija. I tokmu poradi toa {to edinstveno muskulnite kletki gi poseduvaat ovie {to edinstveno muskulnite kletki gi poseduvaat ovie organeli, edinstveno muskulnite kletki ja imaat organeli, edinstveno muskulnite kletki ja imaat funkcijata-kontrakcija i nieden drug tip na kletka ja funkcijata-kontrakcija i nieden drug tip na kletka ja nema ovaat sposobnost.nema ovaat sposobnost.

Site kletki vo organizmot koi imaat identi~na struktura Site kletki vo organizmot koi imaat identi~na struktura i funkcija, i se me|usebno i anatomski, no i i funkcija, i se me|usebno i anatomski, no i funkcionalno povrzani i organizirani, pretstavuvaat funkcionalno povrzani i organizirani, pretstavuvaat TKIVO. TKIVO. Sekoe tkivo si ima svoi posebni karakteristiki i Sekoe tkivo si ima svoi posebni karakteristiki i fukcnii, koi go karakteriziraat toj tip na tkivo. fukcnii, koi go karakteriziraat toj tip na tkivo. Taka Taka zboruvame za muskulno tkivo, nervno tkivo, koskeno zboruvame za muskulno tkivo, nervno tkivo, koskeno tkivo i dr. tkivo i dr.

TKIVA TKIVA TKIVA TKIVA

TKIVA TKIVA TKIVA TKIVA Me|utoa i vo ramkite na edno tkivo mo`e da ima Me|utoa i vo ramkite na edno tkivo mo`e da ima podtipovi, pri {to eden podtip, pokraj op{tite podtipovi, pri {to eden podtip, pokraj op{tite karakteristiki i funkcijata, spe~ifi~na za toj vid na karakteristiki i funkcijata, spe~ifi~na za toj vid na tkivo, si poseduva i nekoi specifiki. tkivo, si poseduva i nekoi specifiki.

Da go zememe istiot primer so muskulnite kletki, t.e. Da go zememe istiot primer so muskulnite kletki, t.e. so muskulnoto tkivo. Razlikuvame tri pottipovi na so muskulnoto tkivo. Razlikuvame tri pottipovi na muskulno tkivo, i toa: napre~no-nabrazdeni muskuli muskulno tkivo, i toa: napre~no-nabrazdeni muskuli (skeletni muskuli); mazni muskuli (go gradat yidot na (skeletni muskuli); mazni muskuli (go gradat yidot na {uplivite organi); i srcev muskul. {uplivite organi); i srcev muskul.

SKELETEN MUSKULSKELETEN MUSKUL MAZEN MUSKUL MAZEN MUSKUL SRCEV MUSKUL SRCEV MUSKUL

TKIVA TKIVA TKIVA TKIVA 3. Vo organizmot se sozdavaat novi kletki od 3. Vo organizmot se sozdavaat novi kletki od postoe~kite kletki preku kleto~ni delbi. postoe~kite kletki preku kleto~ni delbi. Ovaa Ovaa sposobnost na kletkite da sozdavaat novi kletki sposobnost na kletkite da sozdavaat novi kletki (identi~ni na sebe) e mnogu zna~ajna pri (identi~ni na sebe) e mnogu zna~ajna pri vozobnovuvawe na tkivoto, po o{tetuvawe. No, sepak vozobnovuvawe na tkivoto, po o{tetuvawe. No, sepak razli~ni tkiva imaat razli~na sposobnost za razli~ni tkiva imaat razli~na sposobnost za obnovuvawe (na primer nervnoto tkivo ima mnogu obnovuvawe (na primer nervnoto tkivo ima mnogu mala sposobnost za vozobnovuvawe).mala sposobnost za vozobnovuvawe).

4. Aktivnosta na organizmot e zbir od aktivnostite i 4. Aktivnosta na organizmot e zbir od aktivnostite i inerakciite na site negovi kletki.inerakciite na site negovi kletki. Za ~ovekoviot Za ~ovekoviot organizam toa zna~i zbir na aktivnosti od trilioni na organizam toa zna~i zbir na aktivnosti od trilioni na kletki. No sepak, vo ~ove~kiot organizam ne postoi kletki. No sepak, vo ~ove~kiot organizam ne postoi haos, bidej}i site tie kletki se logi~no povrzani vo tkiva haos, bidej}i site tie kletki se logi~no povrzani vo tkiva (pri {to sekoe tkivo si ima to~no definirani (pri {to sekoe tkivo si ima to~no definirani karakteristiki, koi proizleguvaat od sli~nostite vo karakteristiki, koi proizleguvaat od sli~nostite vo gradbata i funkcijata na kletkite od koi toa tkivo e gradbata i funkcijata na kletkite od koi toa tkivo e izgradeno).izgradeno).

Ponatamu, tkivata se organizirani vo pogolemi Ponatamu, tkivata se organizirani vo pogolemi funkcionalni edinici, funkcionalni edinici, ORGANI.ORGANI.

ORGANI ORGANI ORGANI ORGANI

Sekoj organ e izgraden od nekolku vidovi na tkiva, no Sekoj organ e izgraden od nekolku vidovi na tkiva, no sekoga{ edno od tie tkiva e osnovno tkivo, vrz osnova sekoga{ edno od tie tkiva e osnovno tkivo, vrz osnova na koe, proizleguvaat i funkciite na organot. na koe, proizleguvaat i funkciite na organot.

Povtorno }e go razgledame primerot so muskulnoto Povtorno }e go razgledame primerot so muskulnoto tkivo, koe e osnovna gradbena struktura na organot-tkivo, koe e osnovna gradbena struktura na organot-muskul. muskul. Muskulot ne e izgraden samo od muskulno Muskulot ne e izgraden samo od muskulno tkivo, vo negoviot sostav vleguva i: membranozna tkivo, vo negoviot sostav vleguva i: membranozna obvivka, koja go opkru`uva muskulot; tetivi izgradeno obvivka, koja go opkru`uva muskulot; tetivi izgradeno od svrzno, elasti~no tkivo; masno tkivo; krvni zadovi; od svrzno, elasti~no tkivo; masno tkivo; krvni zadovi; nervi izgradeni od nervno tkivo i dr. Me|utoa nervi izgradeni od nervno tkivo i dr. Me|utoa prisustvoto na muskulnoto tkivo ja dava specifikata na prisustvoto na muskulnoto tkivo ja dava specifikata na ovoj organ da bide muskul, da mo`e da se kontrahira i ovoj organ da bide muskul, da mo`e da se kontrahira i da pridvi`uva del od teloto, {to e specifika na organot-da pridvi`uva del od teloto, {to e specifika na organot-muskul. muskul.

Primeri na organi: bubreg, crn drob, srce, krven sad, Primeri na organi: bubreg, crn drob, srce, krven sad, ko`a, `eludnik, golem mozok-telencefalon, {titna ko`a, `eludnik, golem mozok-telencefalon, {titna `lezda-tireoidea i dr. `lezda-tireoidea i dr.

ORGANI ORGANI ORGANI ORGANI

ORGANSKI SISTEMI ORGANSKI SISTEMI ORGANSKI SISTEMI ORGANSKI SISTEMI Za da organizacijata i funkcioniraweto na ~ovekoviot Za da organizacijata i funkcioniraweto na ~ovekoviot organizam bidat u{te pocelishodni i podobro organizam bidat u{te pocelishodni i podobro organizirani, vo tekot na evolutivniot razvoj, organite organizirani, vo tekot na evolutivniot razvoj, organite se specijalizirale da rabotat zdru`eno vo oblik na se specijalizirale da rabotat zdru`eno vo oblik na ORGANSKI SISTEMI.ORGANSKI SISTEMI. Site organi koi go ~inat organskiot Site organi koi go ~inat organskiot sistem poseduvaat funkcii, koi se vo vrka so op{tata sistem poseduvaat funkcii, koi se vo vrka so op{tata funkcija na organskiot sistem. funkcija na organskiot sistem.

Primer: Site muskuli vo ~ovekoviot organizam go Primer: Site muskuli vo ~ovekoviot organizam go so~inuvaat muskulniot sistem, ~ija osnovna funkcija e so~inuvaat muskulniot sistem, ~ija osnovna funkcija e da go odr`uva uspravniot stav na teloto i da da go odr`uva uspravniot stav na teloto i da ovozmo`uva dve`ewe na celoto telo (a ne samo na ovozmo`uva dve`ewe na celoto telo (a ne samo na poedine~ni negovi delovi). Poradi ova poedine~nite poedine~ni negovi delovi). Poradi ova poedine~nite muskuli ne rabotat, izolirano, necelishodno, {to bi bilo muskuli ne rabotat, izolirano, necelishodno, {to bi bilo mnogu neekonomi~no, da sekoj poedine~en muskul se mnogu neekonomi~no, da sekoj poedine~en muskul se kontrahira i koga ne e potrebno. No, muskulite kako kontrahira i koga ne e potrebno. No, muskulite kako delovi id edna celina, mo`at organizirano da rabotat i delovi id edna celina, mo`at organizirano da rabotat i da se kontrahiraat.da se kontrahiraat.

Primeri: respiratoren sistem, digestiven Primeri: respiratoren sistem, digestiven (gastroinestinalen) sistem, urinaren sistem, nerven (gastroinestinalen) sistem, urinaren sistem, nerven sistem, kardiovaskularen sistem.sistem, kardiovaskularen sistem.

ORGANSKI SISTEMI ORGANSKI SISTEMI ORGANSKI SISTEMI ORGANSKI SISTEMI

ORGANSKI SISTEMI ORGANSKI SISTEMI ORGANSKI SISTEMI ORGANSKI SISTEMI

ORGANSKI SISTEMI ORGANSKI SISTEMI ORGANSKI SISTEMI ORGANSKI SISTEMI

Mo`e da se ka`e deka organizacijata na ~ovekoviot Mo`e da se ka`e deka organizacijata na ~ovekoviot organizam se iska~uva od ponisko, kon povisoko nivo, organizam se iska~uva od ponisko, kon povisoko nivo, odnosno od nivo na kletka, do nivo na organski sistem. odnosno od nivo na kletka, do nivo na organski sistem. Na ovoj na~in, i kontrolata vrz telesnite funkcii e Na ovoj na~in, i kontrolata vrz telesnite funkcii e znatno olesneta. Koga ne bi postoela vakva nagorna, znatno olesneta. Koga ne bi postoela vakva nagorna, hierarhiska organizacija, t.e. koga sekoja kletka bi bila hierarhiska organizacija, t.e. koga sekoja kletka bi bila posebna funkcionalna edinica, toga{ bi trebalo da posebna funkcionalna edinica, toga{ bi trebalo da postojat trilioni na kontrolni mehanizmi, za kontrola na postojat trilioni na kontrolni mehanizmi, za kontrola na funkcijata na sekoja poedine~na kletka. funkcijata na sekoja poedine~na kletka.

Organizacijata vo organski sistem, ovozmo`uva Organizacijata vo organski sistem, ovozmo`uva EDINSTVENA kontrola na celiot organski sistem, {to EDINSTVENA kontrola na celiot organski sistem, {to sekako e poednostavno i poprakti~no. sekako e poednostavno i poprakti~no.

Taka na primer kontrolata na funkciite na site organski Taka na primer kontrolata na funkciite na site organski sistemi e svedena da e pod komanda na dva organski sistemi e svedena da e pod komanda na dva organski sistemi, a toa e nervniot sistem i endokriniot sistem. sistemi, a toa e nervniot sistem i endokriniot sistem.

ORGANSKI SISTEMI ORGANSKI SISTEMI ORGANSKI SISTEMI ORGANSKI SISTEMI

Nervniot sistem obezbeduva nevrogena, brza, no Nervniot sistem obezbeduva nevrogena, brza, no kratkotrajna kontrola vrz funkcijata na site organi, a kratkotrajna kontrola vrz funkcijata na site organi, a endokriniot sistem preku svoite hormoni, obezbeduva endokriniot sistem preku svoite hormoni, obezbeduva humoralna, spora, no podolgotrajna kontrola.humoralna, spora, no podolgotrajna kontrola.