^-^^v^ :"- rrf^, . .-> - .»ks---.' -^ !. P^r;>r>; r;# ; Qf ir|i£ •v4 In quantum i iiiildii leii@llll 7 V.;; "; rationem auctoritatemque susceperit disputat Fr. Lomtniex*, in gymnasio JStiettenensi adiutor. v^
^-^^v^ :"-
rrf^, . .-> -
.»ks---.'
-^ !. P^r;>r>; r;# ; Qf ir|i£
•v4
In quantum
i
iiiildii leii@llll7 V.;; ";
rationem auctoritatemque
susceperit
disputat
Fr. Lomtniex*,in gymnasio JStiettenensi adiutor.
v^
. * '• v '
'•v,-: ;;
.
'< X''
"^^^y^-r''•
v^.-^v^^-T^v
^l^'
\^r.
.'t.-t'
!-
>.' •
-».'
.;•>
-v^'
^.•'
Sfi^'
:.%.;.;*./
;'T' .• ;
'*:J'. -.-
rf.'
.^.i:.;-
;<i«w:
-t %<.
«^'- ....•'"
Ai.
.0
Praefatio.
•
Quamquam et de Euripide et de Heraclito cum prioribus
temporibus, tum lioc saeculo tot libelli commentariique a viris
doctis conscripti sunt, quot haud scio an de nullo alio, tamen
ex Euripidis cum Heraclito comparatione aliquid elici potest,
quod pauci quidem leviter attigerunt, nequaquam autem ex-
plicaverunt. Itaque ex multis illis libiis nihil fere repetere
potui, quod ex re esset, nisi ex Valkenaeri editione Phoe-
nissanim et Schusteri de Heracliti fragmentis libello (act. soc.
phil. Lips. Iir, Lips. 1873), quorum uterque breviter signi-
ficat, Euripidem loco quodam Heracliti librum respexisse.
Euripidis quae extant, fabulis, pro fundamento posui Kirch-
hoffii editionem (Berol. 1867), fragmentis autem deperditarum
fabularum Nauckii editionem (Lips. 1869). Praeterea BemaysiiHeracliteorum particulam primam (Bonnae 1848) eiusque
duas dissertationes (mus. rhen. VII. IX) et de epistblis Hera-
cliteis disputationem (Berol. 1869) inspexi ;etsi nihil ad hanc
commentationem apti in eis inveni, tamen non potui non ad-
mirari acre illius viri ingenium. Etiam fragmenta Heracliti
a Bywatero diligentissime collecta respexi. Sed in his rebus
explanandis ea, quae Schusterus de Heraclito argute lepideque
disseruit, maximam partem suscepi, etiamsi interdum eius
ordinem atque rationem in Heracliti fragmentis componendiset explicandis non sum secutus. Novissimis demum diebus
mihi contigit, ut Teichmuelleri de Heraclito commentationem.
-. i* .
i^T
•"•fj
'$•? ic«,'.UVi;3-<ii»_i:
(neue Studien zur Gescliiclite der Begriffe, I Heft: Hera-
cleitos, Gothae 1876) acciperem. Atque etiam quae Zellerus
(Geschichte der Philos. d. Griechen, I, 4. ed. Lips. 1877)
de Heraclito et Anaxagora exposuit, perlegi. Ceterum mirura
fere videtur esse, quod eruditus iUe vir in Heracliti sen-
tentiis exponendis, quae Schusterus Teichmuellerusque ar-
gutissime investigaverunt, nondum suscepit. In Valkenaeri
diatribe in Euripidis fabularum perditarum reliquias nihil fere
repperi, quod usui esset, praeterquam quod non omnia Eu-
ripidis fragmenta illo libro continentur.^
. ; . ,rv
Quodsi respexeris, hoc in genere neminem unum, quod
ego quidem sciam, versatum esse neque satis explanasse,
qua in ratione Anaxagorae et Heracliti philosophia sit, ne
inclementem, quaeso, sententiam de his musarum mearum
primitiis feras.
K Mettenae, anno MDCCCLXXIX. . l;-"',', \ , . .
:
^^ :"-'• •
' ."• ^-^^
%'
'^'^if^f^s:-:^^
•' -^ /: '^P^^-^^^^-
,.«>*
'
.•• ...^. ... . iV-" r '•' •• • S^"
*.;. . /,
'«r
In quantum Euripides Heracliti rationem auctori-
r; ir tatemquesusceperit
Bv:--^
Cnm antiquitus obscarns ille philosophus Ephesius animos
ocalosque et philosophoram et philologorum in se convertit, tum
novissimis annis ab ingeniosis viris, in quibus Bernaysius,
Schusterus, Teichmuellerus excellunt, eius fragmenta ita tractata
atqne enacleata sunt, ut ea quasi fundamenta aliis atque subtilibns
quaestionibus esse possint. Jam a veteribus ille snnunis laudibns
celebrabatur et homines emditi posteriorum saeculorum itemm ac
saepins locos ab eo repetitos afferant. Diogenes vero Laertins
(IX, 6) refert, disciplinam quandam Heracliteornm inde profectam
esse, cui quidem testimonio cur fidem non habeamus causa nuUa
snbest, praesertim quum ipsi sophistae, ut Protagoras (Zell. I,
675) et stoici ^) sua placita huc maxime referri profiteantur.
Quid mirum, si iam eiusdem aetatis homines praecepta et instituta
eius in ore habebant omnesque Graeci eruditi reverentia quadamsubtilis viri ingenii atqne admiratione capti illnm de natura librnm
legebant. Quem Grates quidam, ut auctor est Diogenes L. (IX, 12)
in Graeciam detulit eo ipso tempore, quum studium artis scenicae
et philosophiae Periclis liberalitate auctum ibi efflorescere coepit.
Anaxagoras enim disceptandi ratione populnra erudire stndebat,
quod Euripides fabulas docendo eificere voiuit. Anaxagoras autem
quodam modo Jonicornm philosophiam naturalem tradnxit atqne
convertit ad illam philosophiae partem dialecticam et moralem,
quae in Graecia ipsa praecipne a Socrate, Platone, Aristotele
exculta atqne perfecta est. Maximam antem partem philosophiae
snae, inprimis physicam, quam solam fere excolebat, ex physi-
corum, quos dicunt, doctrinis repetiit; quin etiam quae de par-
ticnlis inter se similibus ^) tradidit, aliquantum ab illis mntuatus
^..J^. .:
1) ut ait etiam Cic.
-«;,*" ^ ' • . -.^'^^» * s- . -J,;.' ,0.,
est, at badd immerito physiconiin noyissimns existimari possit.
Qoae autem de „mente'' (jtBqi vov) proposnit, talia erant, nt fa-
miliam dncere posset. Sed nescio an perventnms fnerit ad eam
sententiam, nisi qni antea in hoc genere versati erant, omnemfere aliam rationem rerum natnram explanandi praeoccnpassent,
id qnod etiam inde apparet, qnam non illa ^mente" in philo-
sophiae suae ratione usns sjt. Mens enim iila fnit ei qnasi deus
ex machina in rebus exterioribus enncleandis. Sed ne hoc qnidem
praeceptum sine ulla cum priomm philosophomm disciplinis
coninnctione constitnit, cum ipse Heraclitus senserit toti mnndo
et partibns eins divinam meiltem rationemque insertam esse %cnins veram naturam atque essentiam neque Heraclitus neqne
Anaxagoras prorsns concepit atque perspexit. Quapropter id nnum
Anaxagorae tribuendnm est, quod illam Heracliti mentem mundi
a materia separavit.
Ex hac vero sententia: ev xat noXla^') Heraclitus cum non
solnm remm unitatem, sed etiam multitudinem eammque diyiduam
naturam statuisset, auctor extitit Anaxagorae rationis snae ma-
teriam digerendi; quin etiam nonnulli veteres eo progressi sunt,
ut ex Heracliti placito ^) „non solum in rerum natura singnlas
res inter se diversas esse, sed etiam eidem rei diversas proprie-
tates et partes inesse'', Heraclitum materiem in atomos qnosdamdi£fhsam esse docnisse iusto argntins concluderent ^). Ponamns
antem illud longe ab Heracliti sententia disiunctum esse, certe
non est dubium, quin Anaxagoras praeter alios inprimis Heraclitnm
et Empedoclem secutus sit et de eorum placitis quaedam immntarit
eaqne maiore cum subtilitate ac verborum proprietate reddiderit.
Quamquam Anaxagoram ex UIo Heracliti libro quaedam re-
petiisse certis testimoniis "vetemm scriptorum affirmare non possn-
mns, tamen facile est intellectn ex fragmentis, quae snpersunt,
eoramque tota philosophiae ratione neque minns est probatu
phUosophos et eosdem Anaxagorae aequales, qui eius familiaritate
ntebantur, praeclamm illum libellum diligenter perlegisse magni-
1) cf. Zell. I, 607 adn. 2. et 609.
2) cf. Plat. Phileb. c. 14. \
3) cf. Schust. p. 228 et q. seq. ':
4) T. Schust. p. 261 adn, 1. cf. Byw. p. 19, adn. 2.
^-':-:^3-V'^-^i^":-'^l;>a
-/:fC*
^e lecisse, ut Euripidem et Socratem^). Diogenes enim
Laertius (II, 22) tradit: Oaal 6* EvQmidtjv avt(^ (2(a%qca;ei) dovra
^HQaycXeiTov avyyqa^{.ia, EQead^ai, Tl doy.ei; Tov 6e q^avai, ^ fxev
avv^Tia, yevvala' olfiaL de, xal a^rj avvijxa' TtXrjv JrjXiov ye tivos
deixai MXvfi^rjTov.
Atqui omnes fere scriptores, qui hoc in genere versati sunt,
id consentiunt Euripidem unius Anaxagorae institutione usum esse
eiusque solius placita fabulis suis intexuisse, cui sententiae a viris
doctis temporibus imperii Romani et occidentalis et orientalis
propositae recentiores philologi ferme omnes assentiebantur, prae-
sertim quum Heracliti fragmenta iusto magis neglecta essent.
Qua de causa Valkenaerus in editione Phoenissarum eam
quaestionem parum explanasse videtur, cum satis haberet indicare
Euripidem versu 1168 Heraclitum imitatum esse.
. ;, Neque tamen Aristotelis ^) acre ingenium efFdgit Euripi-
^:dem non solum Anaxagorae disciplina institutum faisse, sed in
fabularum compositione etiam Heracliti placita respexisse, quod
^ Plutarchus') item animadvertit. Quodsi ea, quae Diogenes L.
(II, 22 iam supra allat.) memoriae prodidit, comparamus cum hoc
Athenaei (IV, 134) loco : AvTiq^avrig ev KoQai . . . y.(api(^det ziva
rdv aocpiav wg jtaQa Seutvov OQXOVfievov, leyoov ovTcog'
. . ovx OQ^g oQxovfievov
Talg /c^fft Tov ^aKrjXov ; ovd alaxvveraL
Tov HQanXeiT ov n^aiv e^rjyoifievog,
£ r ; Trjv QeodfATov fiovog avevQrjTAcug Texvr^v,
"- '
Tii xe<paXet,a avyyQi' cpcov EvQiTtidrj,
atque hunc Xenophontis (mem. I, 6, 14) locum, qui recte expli-
catur loco allato, addimus: xot Tovg d^rjaavQovg twv TtaXai
aoq){ov avdQhv, ovg h^tvoi -naTeXucov ev ^i^Xioig yQccipavTeg,
ceveXiTTCJv MLvfj avv Totg (fiXotg dteQXOfiat Y.al av tl oQCJfiev-
ayad-ov, ev.Xey6fjLed-a: ille „Socrates Heraclitum omnibus ex-
ponens" eius libellum praecipue videtur explicasse Euripidi sibi .
amicissimo, quem quidem in fabulis quoque componendis, ut
1) cf. Xenoph. meiu. I, 6, 14: «a* rovs d^rjoavoovs rcjv naXai ootpiavft vo^cov , ovs ixsXvoi xaxdXmov iv ^i^Xiois y^rpavrss, dveXiTrcov xoivijavv rois tpiXois 8 teQ)(^o fiai xal, av t* OQWfiev dyad^ov, ixXeyo fie&a.
2) Eth. Nic. Vm, 2, p. 1155 b I; cf. Eth. Eud. VIII, 1, p. 1235 a 16.
3) de Iside 45, p. 369. ,"-.
'
;
' :[" .~y':^s^\ --•
. . ... .-
"
. - .^i '• •.
-
Wl
8tii*;"
afGrmabant homines malevoli (Ath. IV, 134; Diog. L. II, 18),
odn segniter adiavabat. Quid autem obstat, quin ponamns, En-
ripidem Socratis de Heraclito indicinm respicientem versibns his
(N. fir. 905): 1) .v>...
^:^,: ', "Og Tccde Xevaotav ^eov ovxl voei,*
^^Wii
.|;*' '; ftevetOQoXoywv «tag eQQiipev ''^}^
K.'- - anoXiag aTtaragf orv atrjQa \:
.Jj^V yXiaaa elyio^oXel Tte^i twv aq^avwv *' •
ovdiv yvMfiTjg fieTexovaa,
Heraclito assensnm esse vitaperanti eos, qui numinis vim ex iis,
quae sub adspectum cadunt, concludere non possent, sed proprias
sibi inanesqae cogitationes de rerum natura volverent, cum ex-
pertes universae mentis viverent, ac si propria mens sibi inesset ').
£uripides, qui sua ingenii vi nihil novi atque egregii in
philosophia procreabat, varia philosophorum placita ita amplexus
est, ut nullis unius disciplinae legibus adstrictus philosophorum
doctrinis erudiretur. In bibliothecam enim suam copiosam se
abdidit et quae Heraclitus aliique philosophi scripta tradiderunt,
sanmiam eis dedit operam (Ath. I, 4; Diog. L. II, 22). Quo fit,
at non solum iterum atque iterum Solonis illud respiciat, neminem
ante mortem beatum esse praedicandum (Andr. 100. Herc. 865.
Troad. 509) et cuiusdam septem sapientium illud: nrjdev ayav
(Hippol. 205), sed ut etiam placita quaedam Socratis receperit,
velut virtutem posse doceri (Suppl. 913) atque ignavum esse,
qui ipse sibi mortem consciverit (Herc. 1347) et dei esse nuUa
re egere (Herc. 1345;
cf. Xen. mem. I, 6, 10) *) Praeterea ex-
hibet sententiam, quam sophistae, in primis Protagoras, Heracliti
(cf. Zell. I, 675) ratione nitentes praecipuam fere proposuerunt,
honestum esse, quod cuique tale csse videretur (N. fr. 19).
Qaibus sitne assensus, iure dubitamus, etsi Plato quidem ob eam
i.»-
•?,',
1) cf. Sch. p. 279 adn. 1.
^ huc spectant Her. fr. ap. Sch. 10. 24, fortasse etiam 22. 23. 25.
Cdtenim vide huius comment. p. I, init. § 1. — Socrates quoque ex rerum
eiteriorum contemplatione concludit esse numen diTinum (Xenoph. mem. I, 4).
3) Ceterum sententia quoquo, quam invenimus apud Socratem, Platonem,
Eoripidem, uos hic quasi peregrinari, et animum desiderajre reditom in patriam
soam, certe profecta est ei Heracliti ratione; cf. Sch.fr. 60—73. --'
w^4i^' »"^• > '-i .'* -'-*'
.' .;;"''j^"--- a' ^ -'", Aw.'-'' -^ "l'-'-
''^"'^.'^y-^-rv^'/'' "" ^ '" ' '' ^- ' ---^f-:'- - " V.-.-
.•>«
'»•€«,-.fei/5
f*^^-^
rem faeete eum perstrinxit *\ Enripidem antem ex variis dis-
ciplinis quodcunque maxime eum specie veritatis movit, libasse,
etiam hoc Originis loco (c. Cels. VIF, num. cit. 720 ed. Migne,
Aristoph. Ach. p. 391) comprobatur: EvQiTtidi^g ds vtto l^Qiato-
cpavovg y(,a)fi(pdeiTai tug oKaiQOQQ^fxiov dia ro ftokXaxig TrsQLTei^eixivai
loyovg doy^attov, a)v aTio ^va^ayoQOv tj Tivog efxai^e Ttav
aoq)WV, ^aQ^aQOig yvvai^iv rj olxfTaig. - ...
Sed ut praetermittamus omnia illa testimonia, quae per se
ipsa satis sint, ut nobis persuasum sit, Euripidem non solum
Anaxagorae discipulum fuisse, sed etiam cum studio quodam iq
Heracliteam se abdidisse philosophiam, magis haec sententia nobis
probabitur perlustrantibus eos Euripidis locos, qui eum necessitate
quadam Heracliteam philosopbiae rationem attigisse declarant.
Quae coniunctio eo minus in casu posita esse videtur, quo dili-
gentius Euripides Heracliti librum pcrlegisse atque cognovisse
traditur, familiaiissimo usus Socrate, qui omnibus, in primis autem
familiaribus suis Heraclitum exponebat. Etsi autem interdum in
dubio esse potest, utrum Enripidis locus ad Anaxagoram '*)ati ad
Heraclitum referendus sit, quorum alteri multa sint communia
cum altero, tamen quaedam inveniuntur, quae haud dubie ex
Heracliti libello repetita sunt, sive Heracliti mentem sive verba
spectamus.
Illos igitur locjos excutientes aptissime supponemus illam,
quam exhibet Diogenes L. (IX, 5) libri tripartitam divisionem :
I. loyog tibqI tov ^rtavTog, >11. Xoyog 7t oXiTi-Jtog, ':
in. koyog d-eoXoyiY.og.-
f^
^
.;!- 1) Serenus in Stob. floril. V, 82: EvQmiSr^s evSoxifirjaev ev &enTQoj eicrfov ^^7V o aiax/Qov, av
firj toXs xexQcofiivois Soxfj ; xai 6 TlXatoiv dvTvjcotv ain^- \'^a EvQiTtiSr], i'frj, ataxQov x6 y aiayjQov, xav Soxij xav
firj Soxfj.
2) quibus locis Jluripides Anaxagoram respexisset, Valkenaerus in diatribe
sua tractabat, sed longius progressus est, cum Heracliti fragmenta nondumdiligenter coUecta atque respecta essent.
.«.^
*=<!£
WV'^.-
^oyogTTeQltovTtavTog, .*
,';.:;^-Ut hac parte fragmenta Heracliti plurima continentur, minima
aniem theologica, ita se habent Euripidis fabulae cum Heracliti
locis comparatae.
§ 1-
Heraclittts in exordio libri, „cum natura se abdere studeat" ^)
vel ut ait Euripides: tcc Travxa yoQ Ttov d-eiov elg acpavig fqyiecai,
(Iph. T. 476), quaestionem proposuisse videtur, quo modo ad
rerum naturam cognoscendam pervenire possimus, atque dicit ex
eis, quae ante oculos posita sint, concludenda esse ea, quae cerni
non possint, id quod plurimi non inteliegant. Eo spectant haec
Heracliti fragmenta: ogiov oxpig, aytorj, fiadTjaig, tcwia eytx) Ttqo-
tif.mo (Sch. fr. 8). Oq>d^aXfiol yag riov uniov aKQi^iaTeqoi ficcQ-
TVQeg (Sch. fr. 9). Oi, di av&Qionoi £x twv q>aveQtov tcc acpavea
aneTCTead^ai ovx ejtiaTavTai (Sch. fr. 96). ToXat, (paveQolac rot
cupafea yivtoayceiv y,al Tolg eovai tcc [xeXlovTa. TtT) (paveQi^ to adtjXov
yivutaxeig, Tt^ eovti to fiilXov yivcoaytetg (Sch. fr. 99). Item Eu-
ripides sentit, res occultas esse concludendas ex rebus manifestis : -)
^T&ifiaiQOftead^a ToXg naQOvai Tatpavrj (N. fr. 578)
et
j Tacpavrj t eyLfirjQioiaiv eiyioTtog ccXiay.eTai, (N. fr. 808).
Etiam versus supra iam aliati hue referendi sunt (N. fr. 905):
"Og Tccde levaacov d^eov ovxl voel,
ftereioQoXoyiov d «tag eQQHpev
aycoliccg anaTog, tav aTrjQcc
yXCoaa UY,o^oXei neQl tcov acpavtov
ovdev yvcofirjg fierixovaa.
Heraclitum autem ab iis, quae sensibus percipiuntur, profectum
esse atque proficisci debuisse ex tota philosophiae suae ratione
certe omnibus apertum et manifcbtum cst. At si quaerimus, tri-
baeritne Heraclitus sensibus et rebiis per se ipsis omnem summamque-fidem atque auctoritatem atque sic seusualismi, ut ita dicam, quasi
dux extiterit: docemur loco, qui extat apud Sextum Empiricnm•V,
1) Sch. fr. 74: rj fvaie x^vTtrea&ai fiXeX; cf. Sch. fr. 8»: tavi yaq a^/tovifj dfavrie (paveQae ycQeirTcuv.
2) Hac de re Anaiagoras nil aperte dixisse videtur, v. Zell. I, p. 909—910.
V;/j-
^5^.; -^V--•'
'
t!
" '
"•• '•;
adv. math. VII, 129—130*) mentem (Xoyov, vovv), potius mentem
communem (ycoivov loyov) sive divinam, cuius eruditissimus quisqne
particeps sit (dio det ^Ttead^ai t^7 ^vvtp (Xoyc^)' tov Xoyov di iovcog ^vvov
t/u)ovaiv 01 jtoXXol log idiav sxovreg cpQovr^aiv, Sch. fr. 7) iudicare,
sintne vera, quae sensibus percepimus, necne. Idem sentit Eu-
ripides: ov yaQ 0(pd-aXfidg %o kqivov, aXXa vovg (N. fr. 901 V Na-
tura enim ut deus Delphicus ^) nihil aperte di«ens, sed significans
se abdere studet, ut pauci tantum ratione ac mente instructi eam
intelligere possint. (^uam ob rem aures oculique eorum, qui
rationis expertes sunt, non possunt recte cognoscere (xaxot ixoq-
Tvgeg avd^Qiojtoiai ocpd^aXfiol v.al toia ^aQ^aqovg ifwxag Ix^vtiov
(Sch. fr. 11), quam sententiam Euripides ad vitam refert quoti-
dianam :
J L-^ri yaq ovk tvear sv o^&aX[.tolg ^qotioVj
oavig 7tQiv avdQog anXayxvov h.iiad^e~Lv aacpiog
aTvyet dedoQi^wg ovdev rjdiy,r]fiivog (Med. 213);
quandoquidem indocti pravis iudiciis capti sunt, eorum obser-
vationibus minus fidei tribuendum est.
Neque vero mirum est, quod Heraclitus, cum contemplatione
naturae atque conspectu legem eius occultam perspexisset, ut
Thales illud ^Qri/.a, ipse iactavit: edilrjaafirjv epieiavTov (Sch. fr. 20).
Senserat enim illum natda TtaiCovxa (Sch. fr. 49) sive yvwfxr^v,
quae regit rerum naturam (Sch. fr. 24); summam igitur esse sa-
pientiam, eam intelligere, atque scire, eam secretam esse ab
omnibus rebus (Sch. fr. 13). Hanc autem yviofir^v sive (mivov)
Xoyov sive qjvaiv esse aq)avrj aQfioviav, quae quidem melior esset
r^g (pavsQag, sed ex hac tantum illam intellegi posse; quocirco
ait Heraclitus: oaiov oxpig, anor], fia&r^aLg, xavxa iyco ^CQOTLfiiu)
(Sch. fr. 8; cf. Hippol. refut. haer. IX, 9—10).
Satis autem habent multi, temere sentire (Sch. fr. 2), sed
^ oXrjaig eoTLv leQa voaog (Sch. fr. 33; cf. 34), etEuripides:
^riTWfiev ri (Joxjjdtg av^^a /rotg xaxov (N. fr. 279). De gravissi-
mis igitur rebus temere loquuntur (jwjJ ctxay neQl twv fteyiatcov ^vfi-
^aXXtofied^a, Sch. fr. 10.) expertes mentis universae, tamquamsi propriam habeant mentem (Slo del ejtead^at
T<[i ^v^ (Xoytf))'
1) V. Schust, p. 138.
2) Sch. fr. 38.
. !«,
#^^^>'- 12 ;:--.'^v>^:i'r"'
Tov Xoyov Si iovtog ^vvov l^ioovaiv oi TtoXXol wg Idiav ^ovteg
q)Qovr^aiv, Sch. fr. 7. Ov yaq cpqoviovai Toiavra noXkoiy b%6aoig
iyxvQaevovai, ovdi f^ia^ovnBg yivoMjyiovai, kiovToXai di doyiiovai, Sch,
fr. 2) Euripides autem (N. fr. 905):
'Og Tade Xevaatov d^sov ovyi voei,
.'• fxexeuiQoXoyiov 6 «jcag k'QQnl'Ev
it^;,. OKoXiag a^raxag. lov aTtjQa
f^-^^ . yXcoOa elTio^oXet (!) /teQl riov a^avcov
f^ - ovSiv yvio ^7]g f.ieTixovaa (I)
Multis enim taedio est naturae conspectu legem eius cognoscere, sed
iav(.it] kX^ntjaL, aviXTt iaxov ovy. i^evQrjaei, ave^eQevvrjTov iov
Kal ajTOQov (Sch. fr. 17), vel ut ait Euripides: aeXTtxov ovSiv,. Ttavxa S iX/iiteiv %Qetov (N. fr. 761). At plurimi id non intelle-
gunt, etiamsi exaudiverunt (tov Si Xoyov tovS iovrog ael c^veroi
yivovtat avd^QtjOTtoi xat vtQoad^ev t]axovaai xat aKovaavteg ro
TtQiZtov Sch. fr.3)
surdis similes, qui praesentes absunt: a^vetot
aytoiaavTeg yitotpoiai ioixaai, tpaTig avToXat [xaQtvQiet rtaQeovTaganelvai (Sch. fr. 5). Quod Euripides respicere videtur, cum dicit
de Ignavis: aneiat 7i.av TtaQtJoa lv o(.itoq (N. fr. b'2^). Ceterum in
communicandis, quae investigavimus, cautio adhibenda et plebi
diffidendum est, cum omnes res novas haud libenter accipiat et
in eos, qui tales sententias novas excutiunt, odium concipiat—
quae praeter alias haud levis causa tiierit, cur Heraclitus sen-
tentiis suis tenebras obduxerit iustar dei Delphici (Sch. fr. 38),
qui nil aperte dieit, sed significat. {BXa^ avO^Qtonog irti Ttavxl
Xoyti) fptXel iTtTofjO&ai, Sch. fr. 35. Kvveg yaQ /. aT a ^ avtov a iv ,
ov av(xt) yivtoayttoai, Sch. fr. 36. u4XXa to. fxiv Trjg yvio-
aecog ^ad^tj a.qv rtT etv aitiaTir^ ayadi^' aTtiOTirj yaQ Sta-
(pvyyavet (.tij yivtoaytead-at ,Sch. fr. 37, cf. Sch. fr 226.) Euri-
pides quoque consideratam illam diffidentiam laudat:
,fv^jvv- atotpQovog artiaTiagovn, eoTtv ovSiv xQ^^tfttoT eqov (iQOTotg (Hel. 1617)
idemque significat, quibus periciilis horao sapiens ab rudi plebe
oppositus sit : .
Ov vvv jue itQtJoTOv, aXXa noXXa-^ig, Kq^ov^
s^Xaipe Soia (leyaXa t etQyaoTat yta^a.'
<
X^ S ovTtod^ oOTig txQTitpQtov 7ci(pvTi av^Q
jtaiSag neQiaatJog inSiSaayiea&ai aotpovg' j, .1'
.(
\,
I
*•
«tf^.;
.- - . - ;•''-,' -. '-.
• 13 '"
'v-f'
^'^i^:^ ':-'';^.•
•
'—
V.;
XcaQig yoQ alXrjg ^g exovaiv aqyiag
g>^6vov n^Qog aartov aXcpavovai dvafievrj.
axaiolai (xev yuQ y,aiva TtQoacpsQMv aoffa
H- do^eig axQeiog mv ao(p6g rce(pv%evai.
W:'-- Tbiv d av doTiOvvTtDv eldsvai n 7roiy.ilov
V/ '
y^.Qeiaaiov vofJiad^elg Xv^Qog sv TtoXei cpavel (Med. 292).
Kal yccQ ovd atrjixiov'
yvtx)(xr]vevelvai toXg aotpolg llav ao<p^v (Electr. 295), quod con-
. firmatur etiam exemplo Hermodori Heraclito amicissimi: a^iov
^Etpeaioig ^^rjdov aTtay^aad^ai , oXviveg EQfxodojQov avS^a fxovTcZv
on^taTov l^t^aXov tpavTeg' rjfiicov [jrjdi elg ovrjiaTog eartx), el deftrj,
alXr] te Y.ai (xeT akXcov (Sch. fr. 40). Heraclitus vero, cum in
86 ipso id expertus esset atque aegre ferret, postremo in solitu-
dinem se recepit (Diog. L IX, 3). Quin versus Euripidis supra'
allati (Med. 292. YA. 295) etiam ad Anaxagorae sortem spectare
possint, non est in dubio. Sed quid obstat, quin Euripides, cum
de viris sapientibus universe dicat, et Heraclitum et Hermodoriim
et Anaxagoram respexerit? Ceterum Anaxagorae fragmentorumnullum spectat ad ea, quae ante eos versus dicta sunt.
§ 2.
Nobis autem ea, quae extra sunt, contemplantibus quid obver-
setur, Heraclitus paucis indicat: itavTa QeX et n:avra xc^Qel xal
ovdivfiivei (Plat. Krat p. 401 D et 402 A;cf. Schust. p. 204 adn).'
Anaxagoras vero illam Heracliti sententiam quasi suam fecit atque
etiam in ratione exponendi res naturae quandam exhibet simili-
tudinem cum Heraclito. Hic autem perpetuam rerum esse com-
mutationem studiosissima cogitatione atque acri conspectu naturae
primus intellexit penitus et posuit cardinem summamque totius
, 3)hilo8ophiae suae contra Eleatarum disciplinam, ita^que ab omni-
bus veteribus semper ipse unus appellatur auctor huius placiti,
ex quo illam tristem Heracliti de vita sententiam exortam esse-dicunt. Anaxagoras autem hoc placito suscepto cum praecipue
explanare conetur, quo modo haec rerum commutatio fiat, mentema materia separatam fingit singulas res commiscendo et secemendoin ordinem digerentem.
'
„
Idem vero atque Heraclitus sensit Euripides cum de rernm
natura, tum de vita humana. Ex magna autera locorum copia,
. .•
- •.>' t-'SJ'--
;.'
. . v^^-i* jfv .
'*'V;,;:k:,r;->^
14; , ^.'^^:d^7:i:>:^:'^^7^-^:
qni (90 spectant, paucos a£feram, iDprimis hnnc Heracliti ipsis
ferme yerbis expressum:Ta dyfjTcc toucvt ' ovdsv iv xavti^ ^ivei (Jon. 969).
Tnm comparentur versus, qui sequuntur:
Ta dyrp:a d ov vvv Ttqukov ^yovf^ai a%iav (Med. 1224).
I.*• Ilavtcov To d-avuv (Alc. 419).
BQOTolg anaai xaT^amv otpeileTai (Alc. 782; cf. Andr. 1272),
qnibus verbis Hercules potans servum id moleste ferentem de
rerum natura docet.
*i2g ign^fAeQOL Tv^ai (Heracl. 866).
Hi duo Euripidis loci certe significant Heracliti ratipnem com-
mutandi :
^ei To fiiv ^^, To di lied^laTaTai ycanovy
To rf av fcicprjvev avd^ig i^ aQx^g viov (N. fr. 35).
T6 liiv Ted^vipie aaifxa' tovto d ava^Xinei,
scholiasta notante, Euripidem saepenumero ^Utcuv pro trjv usum
esse. Conferas autem Plutarchi quoque consol. ad Apoll. 10, p. 106:
KaiT) grrjaiv HgaxXeiTog, TavT elvai tiov xai Ted-vrjy,6gy
xai t6 iyQrjyoQog Ticai t6 xaS^evdov, y.ai viov xat yr^Qaiov' Tade
yctQ fieTaTT.eoovTa iyielva iati xaxetva TtaXtv fieTa-TteaovTa TavTa.
T6 daifioviov ovx OQqg
orcTj lidiQa die^iQxeTai;
aTQsgei d aXlovg aXXwg eig a^iiQav (N. fr. \h\).
Conf librum de diacta I, 5 ') cpoit^ xelva ude %ai Tade y.elae rraarjv
aQrjv; et I, 4 avfif.uay6(xeva di /.al diay.Qiv6f4eva aXXoiovrai
(= qualitatem, id quod sentit Heraclitus, commutant, vide Teichm.
p. 254.) et I, 5: (poiTa>vTcov di sTceivtov tode v.ai Twvd iyt^iae
avpifjiiayoixivtov 7tQ6g aXXrjXa, t^v ji e7t q tx) fi i v tjv fx oi q a v exaa-
Tov iycTtXrjQot.
,- Postremo adde hunc Euripidis locum:
'l^jtavTa TiycTei x^tuv TtaXiv Te Xafi^avet (N. fr. 195).
1) Libro de diaeta, qui falao addictus est nomini Hippocratis, permulta
ex Heracliti libello repetita continentur, quae Bemaysius inprimis (Heraclitea
part. I) excussit. Si rem omnem specto, locos a Schustero ei illo libio susceptos
Heracliteos esse comprobo, de tempore autem, quo liber de diaeta conscriptus
sit, Teichmuellero assentior (Heracleitos, p. 250 et qu. sequ.) Ceterum nun-
qoam paene cogor in hac commentatione longius progredi quam Zellero hac
de re videtor. ,.*.. , ,^, .. *...... \ -r r..;' , ^. , »".-..>
- i^>H-X4;-'- ;' /.^^'.^.v..;»: '^-- :'V^^iiSt;-^
JF«<:'
1«• ••
-v:/£''^->'- •
Haec autem rerum commutatio cursu temporum aflfertur, quo
spectat Heraclitus : Sqagf a^ ftccvra q>€QOvai, (Plat. qu. Plat. VUI,
4, p. 1007) et: aidv rcalg Tra/^wv, Ttsaaeviov hti (Sch. fr. 49),
cui assentitur Euripides:
^!^4XXa yaQ alXod-ev afiel^etai,
Hexa 8 laTaxai avdqaaLv aliov
Ttolv/tXavrjTog alel^) (Hippol. 1107). Conf. libri de diaeta
locos supra allatos I, 4—5; etl, 5 xw^et Ss Ttavra '/.al d^eia
xai avd-Q(ortiva avio xat xarw afiet^ofxeva .... avftfdi-
ayofieviov -rtQog aXXfjXa.Tv%ag 8e d^vrjrcliv
To fiev fiey elg ov8iv o TtoXvg XQOvog
fxed-iatr^aif to 8e fieiov av^cov (N. fr. 306).
Conf. libr. de diaet. I, 5 : q)d-OQ^ 8€ jtaaiv an aXX^Xcov, to/ fie^on
arto fov fieiovog xat vi^ fieiovv arto tov fieCovog'
wo^eiai to fitCov
aito tov sXaaaovog v.ai to eXaaaov aito tov fieCovog.
HoXXa yaQ ti-Ktet
MdiQa teXeaat-8ioteiQ
alwv te xQovov Ttalg (Heracl. 896).
Conf. Luc. de Heraclito in vit. auct. c. 14: afiet^ofieva ev tij tov
aiaivog 7tai8tfi, et Heracliti alwv itaXg TtaiCcov (Sch. fr. 49).
Non illo solum loco, sed etiam hoc mihi Euripides illud Heracliti
alcov Ttdig TtaiZfiov, qui efficit rerum commutationes easque amat
(cf. Schust. fr. 7 i—
73), haud inepte significasse videtur :
Haitio' fieta^oXag yoQ jtoviov aei (piXio (N. fr. 856).
Cui naturae legi omnium rerum esse vieissitudinem, in qua omnis
vivendi ratio posita est, nemo obstare potest ;nemo effugere potest
illud quasi fatum, ne dii^) quidem, ut Sol: "HXiog yoQ ovx Ineq-
^riaetai fxexQa, q^rjaiv o '^HQaxXeitog, ei 8£fiij, EQivveg fiiv ^ixtjg
k7ti%ovQot e^evQtjaovaiv (Plut. de exil. c. 11), et: yiQareei yoQ (6
d-eiog vofiog, o fijg qvaetog) toaovtov b-Koaov ed^eXei xat s^a^xm naai
xat TteQiyivetat, ; et de diaeta I, 5: xw^et 8€ navta -/.ai d-ela
%aL avd^QioTt tva . . , f^v ne7tQ(0fi€vr]v fiolQav exaatovi%7t XfjQOX.
j; Euripides autem ita dicit: Ov8eig 8€ d^vrjtcov tctig tv%<ug
a%riQatog, ov S^eiov (Hercul. 1314).
1) venusta aanominatio !
2) vide Sch. p. 127 supra. . . <(.
':J'^^-^^-^ .!-' j^' :,'.. \ .-. .. ..v.si.vi. ,
•'i^y. -::. '/^'- 16
^. X^
x^ .-;*«- ,
•,»•• .
4^-
MoqfSifAa 6 ovii (pvyetv d^ifJig, ov aoq>l<f tig aTtoicetai
(Heracl. 615).
Kai tovg a^evovtag yaq 'x.ad^aiqovaiv rvxai (Hercul. 1396).
Haec necessitas, prout eius vis hac aliave cernitur, ab Hera-
clito modo eif.iaQf4evr] ,modo avayvrj, modo dUrj appellatur; ei
resistere v^qiv esse dicit^), unde etiam Euripides in odio habet
tales homines:
MoQaifia 6 ovti (pvyelv d^lfiig (Heracl. 615).
MiacH d oaoi xQfrjtovatv exTeiveiv (iiov ...
ovg XQV^i hteidav ftrjdiv locpeXiZai yrjv,
d-avoY^ag eQQeiv xaxyrodwv eivai veoig Suppl. 1109).
Omnia fato fieri ait Heraclitus (Stob. Ecl. I, 5, p 178):
HQCcyiXeiTog ovaiav eifiaQfievrjg anetfrjvaTO Xoyov .... ixavTa de yiad-
eifjaQfiivrjV, tiJv d avTrjv vTroQxeiv v.ai avayY.riv' yQcupei yovv. ^'Eoti
yuQ eifiaQfiivrj navTtog . . . Conf. Cic. de fato 17, 39; '
Illud Heracliti respiciens docet Euripides:
," Ta yaQ JtertQiofiev ov% vTieQ^ahjv ttot av (Jon. 1388).
Ovdev av dvvaio tov 7te7tQio ftevov TtXiov (Rhes. 634).
To daifioviov ovx OQ^g ortrj fiolQa die^eQxeTai;>
aTQe(fei 6 allovg alX(jog elg afieQav (N. fr. 151).
>' JJoXXa yccQ rtxrct MolQa TeXeaaid(OTeiQ ala^v Te xQovov Ttaig
(Heracl. 898).
Notandum est, hoc in loco Euripidera plane consentire cum He-
racliti sententia, omnia fato fieri *).
, IlaQa d aXXav aXXa ftoiQa di(oy.ei.
j ;Tov fiev a(f> vxprfXtJjv (iQccxvv t^y.ioe,
-*. .^ Tov 6 aXrjTav evdaifiova cevxei.
':['/'-[' fiOQaifia d ovTi cpvyeiv d^ifiig,- '
.^'^ ov ao(pi(je T ig a/t(oaeTat (Heracl. 611).
;*, y Aoyog yccQ iaTiv ovy, ifiog, ao(p(ov d ejtog'
^':^''' deivfjg avayxi^g ovdev laxveiv TtXiov.
Conf. Stol. Ecl. I, 5, p. 178: (eifiaQfiivrjv) t^v d avvrjv vTtoQxeiv
xat avayy.r}v.
Ey(a y.ai dia fiovaag xat fieraQaiog rj^a, Y.ai 7tXeiaT(ov axpa-
fievog Xoyojv x^elaaov ovdev u4vay/,ag evQOv (Alc. 962). Conf. Stob.
1) vide Zell. I, 606 et Sch. p. 183. ceterum hae notiones non inveniuntur
apud Anaxagoram.2^ vide Simpl. Phys. 0, a, m: Zell. I, p. 607 adn. /
'
"i:^^
-V, -
f; '^^'^SAi^^^
*0 fTifiarog^ dftwv, fieva^ol^ Jtavtatv yiA}xv,^ :K'^i^'^a^
w dijd' vyiaiveif dioTtoi;,hn fxiv yoQ xoTtcav
.1 i? t
yXv%u avaTtavaig, «| aXovaiag d vSojq-
'_ ^ -; ,
ar-
^^^;.x«A iraXX.a
djyTOiccvTa y
' av 8 in TtXovalov . .
r/^Ji^g^
'^^ nvtofjifis yhnjrai, fietafioX^ fiiv, ^dv 6 ov'
wat ov%l Ttavtoiv fxeta^oXri yXvMid di^ (Valk. diatr. p. 237).
Hoc (mafiatov elvai . ..)
aatem significat eisdem ferme Heracliti
•Y4drt»8 0808 :
;v : O yoQ d^iog Tttag, el d-eov ag)e x^i} 'KaXetv,
Y.a^vei, ^vvoiv %a TtolXa toig avtolg aei (N. fr. 1058).
3.-.-
§3.Etsi antem eis, qnae adspectn sentimns, addncimur, at nihil
ibanere, sed omnia praeterfluere censeamus, tamen nihil revera
interit, sed in aliud transit, ut neque ortus neqne interitns rernm
8it. Secnndnm Ahaxagoram enim rerum commntatio mechanica
qnadam ratipne fit, eo quod „mens" partes qnasdam cninsqne rei
seeemit atqne novas pro eis addit; secundnm Heraclitnm antem
rei snbstantia in aliam convertitnr. Quod vero in hac commu-
tatione panlatim pristina illa rei snbstantia alteri cedens minnitnr,
haec antem mag^ magisque illam superans augetnr: idcirco
Bcriptores qnidam dicunt, secnndum Heraclitum omnes res fieri
extennatione et densatione eademqne de causa in libro de diaeta
notiones ,;plns et minus" crebro sparsaeqne etiam in Heraditi
fragmentis et, qnae dicuntur, epistolis inyeninntnr. Panlatim et
continenter nnaquaeqne res in aliam transit, aXXoLovtai., nt est in
libro de diaeta I, 4^).
Mnndum aeternum esse dicit Heraclitns his : xoofiov tov avrov
aTtartotv ovve tig ^eoiv ovrc avd-Q(07ta)v i^oirjaev, aXXrjv xai eativ
xoi eatai Jtvq aeiC,ioov, ajttofievov fiitQa xai aTtoa^evwfievov ftitQa
(Sch. fr. 46, V. etiam p. 147). Idem sentit Enripides: aXJ^
ad-avatov yiad-OQoiv (pvaewg xoafiov ayi^Qwv (N. fr. 902) ^). Natiira'
'. ,4-' ^ .
' " - , . . 1«
1) vide Teichm. p. 254; cf. Heracliti sententiam apad Sext. Emp. adv.
nuth. Vll, 130: ovnaq ow XQonov oi av&^xee nXrjaiaaavTei r^ nvql xor'
tHioicactv StanvQOt yivovxai . . .
2) Anaxagoras aporte non dicit, utrom hic munduB aliqaando intenturos
sit necne ; sed ex philoBophiae ratione eius licet intelligamus, mundum sempernuuuRinim ease, y. Zell. I, 990; quocirea hi Eoripidis rersas etiam' ad Anua-
gtaasa referri poflsont.
f ' >- ' - ".-'> .,-. ,:-"'• ---^'*
" *- -'
'i^ir^?*.*s^'-^-i^'jjs^«w?^
^'Wtvf^^r:-':-^ 19:' i-::'.! ':'/'.
'S^" '^'- '•• ^:
einsqne lex sola immntabilis est, non res (v. Sch. p. 185
et a. 1. Zell. I, 620 conf. fr. 66i: wg cprjaiv '^HQcnclEiTog' t6
ju^ dvvov
Tcore 7t(og av rig lad^oL;) Euripides Heraclito assentitnr:rj yaqqtvaig
^i^aiog, ov ra iqrmaTa (Electr. 941). Evanescentibus antem
rebns aliae semper ex iis ortae snccedunt, id quod est odog avo)
xatia et ftaXivtqojiog aQf^ovit]. Enripides sentit de ea re haec:
,-; , KvTiXog yaQ aviog Y.aQni(ioig t€ yfjg qyvrotg
'4v;.- ^ dyrjTwv re yeve^' toig (isv av^eTai ^iog,"'^ Twv ie (p&ivei xe Y.ai d-eQiteTai TtaXiv,
quibns cum versibus comparanda sunt haec Heracliti- fragmenta:
bfg yaQ ex tov avTOv TtrjXov dvvaTai Tig TtXaTTwv ^qia avyyjuv
Kal,7taXiv TtXaTTEiv y.al avy%eXv mxI tovto ^sv TtaQ sv TtoLelv
adiaXeijtT^og, ovto) y.at (fvaig «t Trjg avTrjg vXrjg naXai fiev Tovg
uQoyovovg rjfxiov aviaxev, filra avvexelg avTolg eyivvrjae Tovg jtaxiQog,
^iTa rinag, elr aXXovg en aXXoig avav.vx.X^aei ^) (Sch. fr. 59).
Praeter ea conferas hoc Heracliti fragmentum:^. Kal Trjg yeviaeiog TtoTafiog ovTog evdeXexcog Qiiov ovnove
atrjaetai xal naXiv s^ evavTiag avTii) o Trjg q)d^OQag uTe
^X^Q^'^ ^'^^ KoJxvTog xaXovf^evog vrco tiov noirjTiov. t] TtQforri ovv
altia1] dei^aaa rjfilv t6 tov rjXiov (piog, rj avTi^ y,at tov ^o-
(peQov ^drjv ayet (Sch. fr. 63); conf etiam lib. de diaet. I, 4 et I, 5.
Eo hi quoque Euripidis versus spectant:
T6 fiiv Tid^vr^ye acofia' tovto 6 ava^Xinet (N. fr. 1002).
Miaco d oaoi xQ^^ovatv «tre/mv ^iovovg XQ*jf'} sneidav fj.r]dsv (0(peX(oai yrjv,
d-avovTag SQQeiv iiav.7tod(ov elvat viotg (Suppl. 1109).
^^4•-'' §4.
Qua ratione ductus haud male Heraclitus sentit de morte;
eam nobis non esse malum, potius hanc vitam nobis revera
mortem esse, eam autem vitam; morte nos liberari aemmnis
hnins vitae, ex qua animus noster discedere semper desideret.
1) Vocabulo xvxXov Heraclitus etiam Ms locis utitur: Censorin. de die
n»t. c. 17, 2 p. 31 Hultsch: hoc (triginta annorum) tempus genean vocari
Heraclitus auctor est, quia orbis aetatis in eo sit spatio; orbem autem vocat
aetatis, dum natura ab somenti humana ad sementim revertitur. Swov yaQ
^^Xn "«^ niqae ini xvxXov Tte^itpe^Biae xara rov 'HqaxXeirov (Schol. in Hi^'
14,200).^:-
20
l^ales antem sententiae nQsqaam inTeninntiir apnd Anaxagoram;
qni e contrario mortem esse necessitatem patasse videtar, ut noa
amplius vitam deinceps fore sentiret. Praeter fragmenta Heracliti
sapra allata (Sch. fr. 70—73) proferam haec quoque: ad^avarov
dvrjToi, 'dyrjfol ad-avaroi' ^iovreg tov hceivcov d-avarov, xov di
Ixelycjv ^iov Te&veukeg (Sch. fr. 60). Et : 7iaX(ag eJjtev ^HqaxXeiTogy
ovL oX iffvxal oa^cHvrai na^^ Z^idrjv (Sch. fr. 70) ; praecipue autem
hoc: Tov /S/o^ ovvofia ^iog, eqyov di d^avaTog (Sch. fr.
139). Neque vero aliter sentit Euripides aperte illum looum ...
significans his :-
"-*a'~'^{
ov ^iog aXrjd-cog.^iog, aXla av^Kpoqa (Alc. 802) et o'
^iog yaq ovofi e%ei, irovog yeywg (v. N. fr. 957). Neque
effngit Valkenaerum, quam argute Euripides ambiguitatem voca-
buli „jStos" (piog et /Stog) designet his: -'-;
'^:* ..'-. j „> > , , ,' . ,»•...
:^^:[,- ovo a-noLOefvai piov . ^ ^
f v'^c* r^. ruxXXLTO^i^ ^rjrqi MaivaXov xc^ (Phoen. 1161). ;.
Itaque non is miser est, qui e vita discedit, sed qui in eara ingre- /•
ditur. Euripidis versus sunt a Cicerone latine versi (Tuscul. T, 48) : .
>>"/. ,,Nam nos decebat coetus celebrantis domum ,.'
Vivi. Ingere, ubi esset aliquis in lucem editus, iS
>•'•^
humanae vita varia reputantis mala; "'-y^-.
n'""^
at qui labores morte finisset gravis,
%f';': hunc omni amicos laude et laetitia exsequi" (N. fr. 452).
Ad alteram autem sententiae Heracliteae partem, mortem esse re
vera vitam et avccTtavaiv, pertinent hi Euripidis versus:.^.
v-j y Tig d^ oldev, ei ^rjv tov^ o ^iycXrjTav d-avetv,'"""
To l^^v di ^vijo-xetv ioTi; (!v. N. fr. 830) quos etiam
Origines respiciens confert cum Ecclesiastae sententia : omnia vana
et qu. seq. Neque minus huc spectant : __
.
Tig d oldev, ei t6 ^^v fjtev ioTi -KaTd-aveXv,
To xaTd^avelv di ^rjv xarco vofii^erac (!N. fr. 639).
Qnam sententiam ex Heracliti libello repetivisse Euripidem certe .
neminem eflfiigiet Facete autem hanc ob rem vellicavit Euripi-'
dem mordax ille comicus atque aetate minor aequalis, A^to-phanes^in ranis v. 1477: * / '^-^
"
Tig oldev, el t6 ^jyv fiiv eOTi ^cad-avelv,'''~
To Ttv&v i^i dunvuvj t6 de xa^evduv w^Siov ;-
.-^- :i-/l-'i!:< . -•' ~-': / .''i'i--'»':'^:p}y.-.'.•-, . --^^^, .-. .•-.•' v^^-y.— "'^•-^.>- t
•...... i: -..^f^w^ '.>\->:i • ' •
21
.^%.
Ii
et respicit: xat g>aa%ovaag ov C^ia ro ^^v (Ran. 1082). Adrastas
beatam esse indicat Alcestin pro se mortuam: ;-.
OiXoi, yvvaniiog daifiov evrvxiareQOv'
. .1
Tov^ov vofilCo), ^aifteQ ov donovvd^ ofitog'"'''-
tijg fXEv yuQ ovdiv alyog atperai Ttote,'
TCoXXiov de fio%d^(jiv evxXe^g iTtavaat o (Alc. 935).
Homines post mortem manet, quod neque sperent neqne cre-
dant, et ut explicat Heracliti sententiam Themistius (ap. Stob.
jSoril. OXX, 28), si quis hominum animis persuadere posset, qnld
mortuos maneret, nulla re hic retinerentur {avd-Q(07rovg fievu ano-
d-avovtag, aaaa ovx eXjiovtaL ovde do%eovai, Sch. fr. 69; cf. etiam
Sch. fr. 70—71). Similiter Enripides censet vitam futuram esse,
quae lateat; quapropter multi vereantur ex hac, quae nulla sit,
vita-exire:
%>** Hag d odovrjQog piog avd-QVJTttov
•Kovx eati Ttovtov avaTtavatg
(mors demum est avanavaig, cf. Sch. fr. 71—73.)
aXX o tt tov ^rjv q)iXteQov aXXo
aiiotog afiTtiaxoiv TiQVTttet ve(peXatg'' -
8vaiQ(oteg S^ q^acvofied^ oVreg
tovS,
ti tovto atiX^et xata yrjv,di (xrteiQoavvtjv aXXov ^iotovxovx ajtodei^iv twv vnc yaiag'
fivd-oig d^ aXXog (feQOfxead^a ') (Hippol. 189).
Ad novissimos versus referri possunt etiam hi:
toll^rjv yaQ Xofiev, tov d-aveiv d anetQi^f
Ttag tig tpo^eltai (pcHg XiTtelv tod rjXiov (N. fr. 813),
quibus opinio vulgaris redditur, ita ut verba Heracliti Themistius
explicat.
^<^^,- • § 5. ,
'
;
Homo mortuus exstinctns est, ut ait Heraclitus:
avd^Q(07tog aTtod-avcov anoa^ead-eig (Sch. fr. 91) et
avd-Q(OTCog, oyaog ev ev^pQovrj (paog, uTttetai aTtoa^evwtoa,
1) Hi versus et supra allati (fr. 830 et 639 rls 8^ oTSev xrL) nullo modoad Anaxagoram referri possunt, qui praeter quam quod nusquam aperto dixit,
animum^post mortem mansurum esse, ex tota pMlosopliiae snae ratione docere
npn potuit, hominem post mortem vitam continuare atque veram melioremqae
incipere propria jua cqAserrata nfttora..
fy<'.^^'<- > -.'"' . _ - ' •i.*' ; . . V. ^
''^:.v-
?w
-^?
'•^«t^
L.!>-'-*-^iii-Lr':,/
-•'r
'W'
^;^^-^r=•s''
S!?-,
22
(Byw. fr. 77); Titam ^etnde degens sontno ^mflem Mstar som-
niantig reqaiescit (cf. Sch. fr. 70— 73 einsqae commentationem
p. 272). -7
Eodem fere modo loqnitnr Enripides: .
'i
-
; %6 oQfii d-aXXwv aoQxa diovtevi^g oTtcag
aiOT^q aTteafitj, rtvevfi aq)elg eig al^eqa (N. fr. 961).
Tovg tjuivtag ev dqav' yuxtd-avwv 3e Ttag avrJQ
"yv ^*' <'>'*«' '^o firjdev eig ovdev ^ertei (N, fr. 536)
qoibus Yersibos tradncimur ad hanc Heracliti sententiam: vhxveg
yoQ MTtgiiov h(.^Xr^6teQ0i (Sch. fr. 51), corpus nisi coniunctum
cum animo nuUios pretii est;ab eo separatum inutilis est humus.
Et Euripides: Ovdev ea^ 6 yiard-aviov (Alc. 381).
Ta TcHv d-av6vT(ov ovdivf aX)^ aXXiog novog (Helen. 1421).
j-Ut omnino nihU, ita hominis quoque animus non interit, sed
atfSnatum quies eum complectitur (Sch. p. 134 adn. et p. 191),
ubi primum post mortem revertit, ut tradit Theodoretus (Sch. p 193
adn. 2) Heracliti sententiam, ad universam mentem, propriamconservans naturam
^). Heraelitus docuit animum fnisse ante qaamin con)us venisset et post mortem mansurum esse. Anaxagoraeautem hoc non placuisse scriptores quidam referunt. Sed ex
ratione quidem eius licet et mentem et materiam esse aeternam
censeamus, mentem autem sive animum morte privari propria
natura'). Hominis animus secundum Heraclitum ortus est ex a6re,
quo alitur^); qua de causa interdum agris loco animus ponitur.
Sedem mentis divinae in solis igne inesse censet *) Cum etiam
a6r hunc locum tenere possit, animum quodam modo ex soiis
materie constare ex tota Heracliti commutandi ratione atque eius
sententia elucet: o6og avw xorw. ,-,
Quid antem Euripides? Si respicimus locos eius iam supra
allatos, quibus hanc vitam esse mortem, et post eam demnm veram
vitam incipere sentit, facere non possumus, quin ei placuisse cen-
seamns, ut post mortem vita futura sit propria cniusque natura
eonservata. Sed cum non esset adstrictus unius disciplinae le-
1) Haec Heracliti sententia parum enocleata est atque etiam in eis,
quae adliuc eiplicata sunt, homines docti inter se valde discrepant. V:^:.
2) V. Zell. I, p. 639. 648. 908 adn. -
,-. ^^^^
3) V. Sch. p. 135. 269. '^"
"^X^'^
4) T. Sch. p, 160.' : r
'
% v^ ";V^^^''v%-,^"-*^.^..^ -•> .• ..,.. ,.
-.• ^:t:.--.>^i\^^-^-'-/^
-
-^^'Tigi?^^ -;:;" ',' -
•
i.-^f ;"??•'!
glbos, modo ab hoc, modo ab illo philosopho sententias r^tiit,
quas saepe immntavit, nt ei videbatnr, saepe hand bene intellexit.
Atqne in his qnoqne locis, qni seqnnntnr, ntmm magis Heraclitns
iui Anaxagoras ei ante ocnlps obversatus sit, maxime dnbiam est.
'.^, .'*•;- '"''"". r,-fc — —
^ : O vovg""^" tcHv ^at^avowijiv ^^ iiev ov, yvcafirjv 8 b%bi
<i'." ad-avavov eig a&avatov ald^iQ ifiTteaiav (Hel. 1015) ^).
; "Od-ev d ^Tiaatov elg to atofi aqii-Kero,
'i^T' . . ivravd- aTteXd^eivy Ttvevfxa fiiv TtQog ald-iQay
t6 di atofxa d eig yqv' (wri yoQ xeicr^fjied-a
rifiixeQOv amo TtXrjv ivoi-MJaai ^iov,
^; : mTteira t^v d-Qixpaaav avro det la^etv.
W.' (Snppl. 532; c^ N. fr. 195. 961).
{' < Prioris loci versn: vovg x(av yiatd^avovtmvtJQ fxiv or, yvta^
firjvd^ ex,u ad^avatov, reddi videtnr Heracliti sententia, nt eam ex-
plicat Schnsterns: Animns hominis nnnqnam interit, sed in qnie-
tem incidit sni non compos ut in somno, proprietate sna con-
servata. Etiam alter versns non abhorret a Theodoreti explicatione
Heracliteae sententiae;sed si respicias Zellemm I, p. 908 adn. 2,
yeri similins illi loci ad Anaxagoram referendi snnt, neqne minns
hic (N. fr. 836):
, , XbiQei 8 oTtiam
ir.-'> », ta fiiv hi yaiag (pvvr eig yalavj
|v,.
,ta 8 aTt aid-eQiov ^XaaTowa yovrjg
;.v';. eig ovQaviov TtaXiv rjXd-e rtolov
'
^,; SvrjaMi, 8 ov8iv zwv yiyvofiivfov
'., 8iaxQtv6fievov aHo JtQ6g alXov"^
.'- fxoQqrfjv hceQav i7ti8eiJ^ev.
Hoc autem in loco (Hercul. 660):
Kaxd-avovteg % eig avyag Jtahv aXiov 8vaaovg av B§av 81-
avXovg Enripides non solum avem illam Phoenicem, sed etiam .
Heracliti solem significasse videtnr, qni sedes sit mentis divinae j
atqne anctor omnis vitae.
1) apud HeTaclitom interdum aid-rjq— ariQ (Schust. p. 158 adn.) —
mens mundi divina (v. Schust. p. 181 adn.) Vi-
2) Sch. fr. 77. 79. 80. 98; v. et p. 223 et p. 227.
1
Alternm Heraciiti argmentnm eet iUa „7talivTQ07tog aqpiovLrf% \
qaae idem est qnod odog avu) xcrreo vel ^iv Ttavta xal jtavxa ^v.
Eo enim, quod omnia inter se discrepant rnrsusque concordant,omnia gignnntur, vita denique esse potest"), id quod et ipse
Enripides intelligit Heracliti TtaXivtQorcov oQfxovli^v respidens :
Mera^oXa xcoMtJv fiiyag o Ttqoad- avc^ •ijp ^iat^r^
TtaXtv vnoaqetpei ^iorov elg 'l^idav.
i(b dina xai d^ewv TtaXiqqovg Ttovfiog (Hercul. 735).
(cf. Sch. fr. 63:t^ TtQtjoTfj
ovv alxiarj dei^aaa ^yuv xo rov ^Xiov
(ptag^ rj avrij yuxl tov t,0(peqov qSrjv ayei).
Praetermittendum non est, quod Euripides verba: di-Ku tcocI
9^mv . . . una composuit Heracliti sententiae suam accommodans,ordinem mundi in t^ TtaXivTQOTtt^ aQfiovijj (r^7 7taXiQQ(p rtoTfi^fi)
vel inTjj [xeTa^oXfj Ttavriov positum, cum sit iustus, dinrjv appel-
landnm esse (cf Sch. fr. 77: el de XQ^ ^ov jtoXefiov eovra
§vv6v xai dixrjv SQelv xat ytvofieva rtavra xar sqiv nat yuQedi-
fieva)] cui resistere v^qiv et adtxiav esse iam supra dictum est.
*0 yoQ d-eog Ttavt avaaTQScpet jtaXtv (Suppl. 331), quibus
.cnm verbis cohaerent haec: 'vV
,>,;,. *0g Ta d-eaiv saoQ^ devQO xat avd-tg hmae"
; ;> .V";^
xat TtqXtv avTtXoyotg TtrjdctivT aveXniatotg Tvxat^.
(cf. de diaet. I, 5 : (potT^ netva code y.at Tade Miae naaav Sqtjv,-^ """
et Sch. fr. 59: Ta6e yoQ fieTarteaovTa h^lva ioTt xaxetva rtaXtv
fjtexaTteaovTa TavTa) :
Maxime autem conspicue, quanta vis insit rebus diversis, ex
hoc Euripidis fragmento (N. 890) elucet:, ;;
^>-;^'
Eq^ fxev ofi^QOv yat , oTav ^rjQov nidov -:.;;
V;;'''- mcaQTtov avxfj({i voTidog €v8e(5g ex]!}'' -
'< -SQ^ d* aefivog ovQavog 7tXr]Q(Wfievog t >;
;* i . ofi^Qov Tteaeiv dg ydiav .A^pQodiTrjg vTto''
.P , v:•, --
. OTav os avfifiix^iJTov sg Tavtov ovo i'
(r.-^^-
-*£. r< (pvovaw rjfitv JtavTa xat tQscpovatv ccfia, .r^-kx
quod Aristoteles compluribus locis ^) affert addita lleracliti
sestentia, ex rebus diversis coucordantibus omnia gigni. Coclum
«ntem dicit Heraclitus ^) et terram, quae sint inter se contraria,
1) Eth. Nic. Vm, 2 p. 1155 b 3. Eth. Eud. Vm, 1 p. 1235 a 46.
2) V. Sch. p. 108. 129. 148. ..» ,.- ^, i. -, ...v.^.-.. . ..-
OT'W-J^^'':''
-'
\._ -^iir'',^' ,
*'*' '->•», V 'y;-~,. •':.'. ',:;"» .<,«•"?•' 7"-*'T&'-:^>'
\ J-.".-^^-'!' ^*J ' -"' - - •: - >
' V /XT !• nnc\\ . ^ \'.jk'^
,5^' -
-^^V
coniancta esse inter se hamido, qnod sit semen omninm reram (Olem.
Al. strom. V, 14: dvva/Aei yoQ Xiyei {^HQctyileiTog), oti tzvq vtco
rov diomovvTog Xoyov nal d-eov ta avfjtJtavxa di aigog rQeTtercci
elg vyqov, t6 (hg aTtiq^a dioiyn^aecjg, o xaXel d^aXaaaav,hc de TOVTOv avd-ig yiverai yrj xai ovgavog xat ra efxneqi-
exofisva). • .-
/' Huc etiam pertinent hi Euripidis versus in eandem sen-
tentiani dicti: > .:
i" ... Blog ds hoQifvQovg &ahxoaiog"'":"
*
ovx evTQaTte^og, aXX ETtaxTLoi (patvai.
/ ,. vyQa de f^^TrjQ, ov TtedoaTi^rjg, TQoq>og .-
* d-aXaaaa' Ttjvd aQOVfiev, i% TavTtjg ^iog
^Qoypiat, -Kal Jtedaiaiv oYxad CQxeTai (N. fr. 672).
OQ^g Tov vipov Tovd arteiQov ald-SQa%al y^v TtsQL^ exovd- vyQalg iv ayyiaXaLg; ," '^*!"
Tovzov voiiiC^e Zrjva, Tovd -rjyov d-eov (N. fr. 935)
Zrjva, vitae auctorem; haud scio an respexerit illam Hera- /^cliti etymologicam unnominationem
, qua nomen Zr^vog duxit a
vocabulo ^rjv ^).
Fala [xeyiaTrj %al zJiog ^id-^Q,(AEv avd^QMTtwv v,al d^eiJiv yevetoiQ,
rjd vyQo^oXovg OTayovag voTiag
TtaQade^afxivrj xtxTet d-vrjTovg,
^^~
zixTeL de ^OQav q)vXa Te ^qwvp od-ev ovK adiyuog firjTtjQ navToiv vevofnaTaL (N. fr. 836). vf^r;.';^^ Cum Euripidis verbis JLog aidriQ conferas Heracliti Zev^
mUQLog (Sch. fr. 86).
"^^ '-'•'' Heraclitus fingit ex mari discedentem et terram et igneum -^
a6ra sive ai^iQa vel ut est in Clementis loco, ovQavov. Hucetiam loci quidam referendi sunt, quibus contraria humidi et sicci
'
"^if
non parvi esse momenti demonstrantur, velut epist. Heraci. IX
ap. Byw. p. 78, v. 26 : %aiyrj, to cccLfnoTaTov sv Koafxij), ovQOvt^
avvoQxeL Y.ai ovy, avaiveTaL ovQavog eitiwfjQa edaqrj, et epist.
Her. V, 1 : vrteQ^oXij d-eQfxov nvQexog, VTteQ^oXrj xpvxQdv TtaQaXvaig,
v^^poXri TtvevfiaTog nvlyog, VTteQ^oXrj vyQOv rjvvv
ifxri vyQa vbaog,
1) V. Sch. p. 345 et adn. ; Bemays. mus. rhen. IX, 250 et q. seq. cf.
Plact. Krat. I, 396 A. >- . . >• .:i:S,^^u
.~^^V',;'*:^>^^;"'-^/^''?'i\;>-.'•
'''
. .':.''- •i'-' -.. f' -iiW;--'
''.•--•'. ' •'- -^ -•-::,, .'.;*•« ,' .-•/•.'••;. :, .'^-^.' '•:-
.•-^t^ ^•'''-w' • '
'»"•'•.-.>-•':'- .
, '.^^^ ..•>>;,'-/>; ',••<. -i'it'*Ui5«?-"'"-,>f^
'i\
-^'i'
26
adde Heracliti fragm. Byw. 39: Ta ^wxj^a ^i(^ai,^
X^B^aij vyqov avaivevai, xaQtpaXsov vvtiCinaL," '*
• -
Si respicias Zelleram I, p. 906, forsitan putes Enripidemversibns snpra aUatis Anaxagorae doctrinam reddidisse; sed at
praetermittam, qnod Anaxagoras, qnae physici tradidernnt, snscepit:
ex tota eins phiiosophiae ratione apparet, remm inter se con-
trarietates, ut calidi et frigidi, tennis et densi, sicci et hnmidi
nnilo pacto ei tanti esse momenti qnanti Jonicis. Anaxagorasenim singnlas res statuit primas esse neqne eas duxit ab elemento
uno (v. Zeli. I, 881). Heraclides igitur AUeg. hom. 22 vehementer
errat, si ex versibus ibi allatis Euripidis, qui Anaxagoreus fuisse
fertur, conclndit, Anaxagoram terram atque aquam omnium remmelementa esse docuisse (v. Zell. I, p. 877 adn.). Euripides allatis
versibus maxime mihi videtur premere, ex contrariis onmia fieri,
id quod ad Heracliti sententiam spectare iam Aristoteles intellexit.
'•
. § 7.
Heraclitns contra Eleatas primus reram unitatem simulque
multitudinem demonstrat (^V %al Ttolla). Docet enim res diversas
in nnum coire atque talem esse earum diversitatem, ut etiam
eidem sive toti rei diversae proprietates sive partes insint (Schust.
p. 228); tales autem diversitates necessarias esse, qnae div^-
gentes rarsus coeant; quae nisi essent, nnllam fore vitam, nnllo
modo constare posse mundum (Schust. p. 197 adn.). Illud
autem his praecipue verbis reddit: oriri et interire, vitam et
mortem idem esse sive in unum coire, id est unius rei diversas
partes esse; mori nil aliud esse nisi ex uno statu transire in
alternm diversum et cum priore utique coniunctum ^).-
-.
Quid autem Euripides?
i:f;.;jiJ. Tidyrjx fiellwv xovtUt ead- o nard-avcav. /
'^'.JHP. Xcjqtg xo t elvav ytal vo [i^ vofilt,e^at,.
AJ. Sv Trjde yiqlveig, ^Hqaytlug, yceivrj d iym (AIc. 527).
Conf. Heracliti verba: tifiiv xe xal ovx eifiiv (Sch. fr. 42). . :^.&E. Kai ^(oaav einelv xat d-avcrvaav ea%L aoi
.^
XO. Kai 7c6)g av avvog Tx.atd-avoi te %ai ^XiTtoii
QE.''Hdr] nqovwTtrig katt, Tiai tpvxoQQayet (Alc. 141).
.1) Sch. fr. 25. 59. 60. 63. p. 237, Byw.fr. 59. 78. , /^^^X-r^v
^^m^
,- V'- *>..:. '^ ,;' •• ,.•;. - ''--Mr,
'%.-':•'' :^ -''^.•'',^"'- -'i* ",»'
~'
_^__^ "';'• • ••••^ :^;v»*.-
Unicuique autem rei diversas partes inesse, iain supra dic-
tuin est. Unde ortae sunt Heracliti sententiae, ut dUmov adiMVy
ayad-ov xai tuxtcov xoayvov (Sch. p, 237, Byw. fr. 57), ro ayad^ovTtal to ^aytov elg tavro avviivdi (Sch. p. 232 adn.) Et
Euripidis: avfifiiTcta juiydly.aLa %al dixai ofiov (N. fr.
433); to v,aXov ov xaAov (Or. 819). Heracliti: TSQipig cetsQxplrj
(Sch. p. 236 et al. 1.) idem est quod Euripidis: t^nvov ^toKoy
(Hippol. 383). Hic de amore dicit:
^,,,"H6ia%ov, o) Ttai^ tavxov aXyeivov ^ afia (Hippol. 348),
eodem modo ille: mel et dulce et acerbum esse (Sext. Emp.
Pyrrh. U, 63).
^::Jovem (cuius loco Euripides interdum ai&iqa ponit, ut in
P-"
fragmento 869 : aAX' ald^Q tUtei ae, WQa, Zevg og avd^QWTtoig ovo-
fiaC,e!tai, cf. Heracliti verba Zevg ald^eQwg) et Plutonem idem. ,_ e s s e vel hoc Heracliti :
jJ jtQcoTrj ovv altla ^ del^aaa tjfuv to tov
^f: i^liov q)(jog, rj avt^ ^iuv y.al tov tocpeQov ^Srjv ayei (Sch. fr. 63)
i>^^':, videtur mihi Euripides in mente habere:
i, 2ot t(^ rtavT(ov fiedeovtt xojjv
pff^r .: TteXavov teipeQO), Zevg eXt l^idtjg .-t;^
pjv .
•
ovoixat/oiievog ateQyeig- Heraclitus ut suam de rerum diversitate sententiam illustret, ^^^^
variis utitur exemplis, velut ambiguitate vocabuli ^tog: tov ^iov
ovofia fiiog, eQyov de &avatog (Sch. fr. 139), quam Euripidem in
^> 4^ , Phoenissis significasse iam Valkenaerus probavit:'
; V Ov 6 aTtoiaetat ^iov
i> * ^S ^taXAtTol^ firjtQt MaivaXov ^oqjj (Phoen. 1161).
Manifesto autem Euripides Heracliti locum imitatus est eis-
dem ferme verbis:
Ov §iog aXrjd^wg 6 ^iog, aXXa avfKpOQa (AIc. 802).
•i^O ^iog yuQ ovofi e/et Ttovog yeytog (N. fr. 957).
V*- . Aliud exemplum Heraclitus aflfert: QaXaaaa v8(oq v.ad^a-
Q(otatov xat fiiaQ(otatov, l%dvat fxev rtotifiov yLoi aca-
tfj Qtov, avd-QcoTtotg de artotov nat oXed-Qiov (Sch. fr. 83, Byw.fr. 52). Idem dicit Euripides de muliere (N. fr. 79):
rvvatna -kat (ocpeXiav xat voaov avdQt cpeQetv fieyiatavediScc^a ta)fA(^ X6y(j). -;
Bene ergo constitutum esse ait Heraclitus, diversas vel con-
trarias res inter se commixtas esse, quibus vita omnis nascatnr
?^..»Li
, %.': V> *''' :^»v»-.-.-;r», V
2S :'
et coDservetnr (v. Soh.p.^ttj?? „ll4«^)> . Neque aliter sentit Enri-
pides (N. fr, 21): . '^'^!-
" "!
.'Ovx av Yevoiro y^iaQl^ iad-Xa yiai x.axa, ^Tv-ri-v
quem looam Pliitarchus affert (de Iside c. 45, p 369) ut ex Hera-
cliti libello repetitum. De vocabulo avpiqaaig vide Schust. p. 232.
adn. 1. 241: tog HqavXutog to ayad-ov nal to x.ayt6v eig ravxov
Xiya>v awievai, dinrjv to^ov ycal XvQag . . rrjv iv tij ysviau ivag-fiovLOv fitiiv Tiov ivavriiov ag^ovirj yuQ aq>av^g (pavsQ^g
TiQeirTiov xa& HQaxkeirovy ivrj zag diaipOQag xat rag sreQorrjrag
o fiiyvviov S-eog h^Qvxpe tmu yiaridvae. . _ -^»*'
Plntarchus (de garrul. c. 17) tradit, Heraclitum quondamab Ephesiis oratum, ut de concordia diceret, calicem aquae plenumfarina conspersisse atque permiatis aqua et farina ebibnisse
; quofacto tacitnm abiisse. Yoluit autem significare, diversos esse
ordines civitatis eosque inter se contendere necesse esse, ut ci-
vitas vigeret.
Eo spectant Euripidis versus- et iam snpra allati (fr. 423
avftfimra ... fr. 21 ovn av ysvoiro . ..) et hi (N. fr. 207).
.: ., roiv TtoXXwv ^Qoriov
.:X^dei rovg fiiv elvai dvarvx^g, rovg d evrvxelg ^).
>-
#'^. •.
'
- sT • -
§ 8.'-
Res diversas vel contraias inter se in iusta ratione esse
necesse est, ignem et aquam, siccum ed humidum, calidum et
irigidum, neque unquam alterum ab altero prorsus superari ;nam
diversitate remota vitam bmnem extinctum iri; idcirco omne,
quod modum excedat, vitiosum et perniciosum esse'). ('Oaa Iv-
^fiiv, enaarov ro ycQarog voarjfia' vrteQ^oXrj d-eQfiov TtvQerog, vrteQ-
^oXfi tpv%QOv TtaQaXvaLg, vrteQ^oX^ Ttvevfiarog irvlyog, vTteQ^oXij
vyQOv jyvvv ifirj vyQcc voaog, epist. Her. V, I. Ei ro h;eQ0v rwv
. 1) Quae toto § 7. dicta sunt, nulla ratione referri possunt ad Anaxar
gorae philosopbiam, qui singulas res ex variis materiis, non diversis vel oon-
ttariis constare doceat ;v. Zell. I, p. 882, 911. , .l,'.':'^:"!.%-k'
2).de verbis: diversus et diversitas quae §§ 7— 8 crebro invenitmkir,
V. Schusteri expositionem p. 241 et adn. 1 (contra Zellerum, qui semper:eontxarius et co^trarietsa v.ertere. vult; cf. siipra: iramitov — Sutj^ofae
—ftf^orr^tai. --•..,.^^; . . --^/ <.; ... i. -^-
.i;^.^^^--,.^'
.*^., -. ..- '-'. ".'-"^* r\r .' ."•-f- -^v;'
"
.' - \' . ^ ! - .
i,%^*;??;,^^v.:-: 29
^^.
hfccvtltoy fmXet^ipetr, oixoiTO av navra aipaviad-ivta' dio %m
l^fKpsTai T(^ OiiriQ(ji HqocAkeifToq UTtlvTL ,ytog eqiq xtA." olx^oea-^at yoQ cprjac
TtavTa. Simpl. in categ. Schol. in Arist. p. 88 b 30).
Hoc Enripidis loco contraiietas sicci et homidi ita exponitur,
ut altemm altero compleri intelligamus:
rfj d EaTLv, ovofia 8 onoTeQOv (iovXsL, xaXei •
> (WTTj fi€v h> ^rjQotaLv HTQsg^eL ^qotovq.
ji 'O d rjXd^ev S7tl TavTLTtaXov, o 2e(xeXrjg yovog''*•
^oTQvog vy^ov Ttaifxa evQe (Bacch. 276). i*^
In iusta autem ratione diversitates esse debent: ;
Tb yoQ Xaov vbfiLjiov av&QO}itoig ecpv
T(p TtXeovL 6 ael TtoX^iiiov ycad-iaTaTaL
-< TovXaaa ov ex^Qag ^ r](xeQag xaTaQxerai.
(cf. de diaet. I, 5: (pd^OQrj de rcaaLv art aXXrjXoiv, t<^ fieCovL arto
Tov fieiovog nat T(^ fieiovL aTto tov fiiCovog' av^eTat xat t6 fiet^ov
aTto Tov eXaaaovog ..).
Qua de causa omne nimium vertitur in vitium.
OvTO) To Xiav rjoaov eTtaLvco tov f.ir]dev ayavxat %vfX(pviaovaL aocpoi fiOL (Hippol. 264).
Ta d VTteQ^aXXovTovdeva yiaLQOv SvvaTaL dyrp;olg (Med. 1271).
cf. ep. Her. V, I: vttbq^oXi^ vyQov rjvvv
ifxrj vyQa voaog.
;'
' ^o y g 7t oX LT LY.0 g.•
.
•'^
Heracliti fragmenta, quae ad politicam partem pertinent,
haud multa numero sunt, minora autem ea, quae parti theologicae
tribuenda sunt. Sed liber ipse ita divisus esse videtur, ut poli-
tica et theologica parte, id quod ipso eius ihdice „7teQl tpvaefog^*^
probatur, prima magis illustraretur et Heracliti physica placita
exemplis ex rebus politicis et theologicis repetitis declararentur.
Qua de causa multa, qijae, si rem ipsam spectes, alteri aut tertiae
parti tribuenda sunt, iam in prima forsitan exstiterint, qua ra-
tione et ipsi hanc rem tractavimus. Ceterum notare velim, quae
parte altera et tertia continentur, referri non posse ad Anaxa-
gOFam, cnius nulla quidem de rebus politicis aut theologicis frag-
menta supersunt. . .'
.•; '"f^.
p5r^'$«>W^ 30^f.-
• -
f-^' • fX'u*>
fu?
•••V
•>r'
'*<<•': ^^•^ •- i/ • « !• ' •• . :• '. V--.-•
-.--
••i**!'-:- \-
•" ' - -. ft 1 ».>•.'*••-•'•,..•'£. v*.lT' - .• -
4.;'.'
-, _;. § 1.,_: '^^: '-•'. ••'• ^
;-^i-4-?-;v^.
iTdvg' avd^qbmeiov ^kv ovy, exjet yvtofldg, d'elov dt ^^ei ait
Heraclitns (Sch. fr. 14). Idem Enripides videtar sentire:
^; /^Soqxotiqovq yoQ xqtj ^qoriov elvm d-eovg (Hippol. 126)
eosqne reprehendere , qui illnd neglegentes suum ingeninm prudentins esse divino iactant.
^XXt] (pqovr^aig %ov d-eov fxeX^ov ad-eveiv .
".'
tjjTet, To yavQov 8 iv (pqeaiv jtfXTjyjWCvot-
^. . doxovfiev eivai Saifxoviov aocpwreQOi (Suppl. 216).'•-•-•:
'
• »
Itaqne in omnibus, quae agimus, qnamqnam nescii, ex numine
divino pendemus (. . avroXai TtavTa yiverai, di avaynr^v d^eirjv
nal a ^o'Xovtat v.at a fx^ ^ovXovrai Sch. fr. 97; -d^ecjv yaq voog
idida^e fitfieead^at la eavTcov, ytvcoayiovTag a notsovat, ycat ov
yiviaanovrag a fitfxiovTat, de diaet. c. 11, Sch. p. 280 adn. 3).
Et Euripides:''.'ta
Si Zev, rt drJTa Tovg TaXatrciaqovg ^qorovg
(pQOvetv Xiyovat; aov yoQ s^rjQT^ fied^a
dqtofiiv Te Totav^,av av Tvyxavrjg d^iXiov (Snppl. 734). *
. Fortasse huc referenda sunt haec quoque:"; .^ TiXog exet daificov ^QOToig, TiXog oitq d-iXet (annominatio,
brest. 1545). ..;'
•>:^ Natura sive numen divinum nihil curat leges humanas in-
stitntaqne, lex naturalis sive divina praevalet (^ fiiv ovv av-
d-qtOTtot ed^eaav, ovdirtoTe %aTa tovto ¥j(,et ovTe OQ^aig ovtbfirj
OQd-wg' l-Koaa 8e d-eot ed-eaav, aei OQ^fog e^et, Sch. fr. 96 fin.
TQi<povTat yoQ navTeg o\ avd^QcoTttvoi vofiot vito evog tov d^eiov.
•KQariet yoQ ToaovTov byioaov id-iXet ycai i^aqiiiet naat nai TteQi-
'yivnai, Sch. fr. 123).
Enripidis antem verba sunt: '"''-'
*H cpvatg e^ovX&d- , ^ voficov ov8ev fiiXet (N. fr. 912).
.AXX o\ d-eoi a&ivovat xwxfi/vwv nQaTcHv ^^ -
vofiog' v6f4.(^ yoQ Tovg d-eovg r^yovfied^a H;
xat ^cofisv a8t%a v.al 8iicat coQtOfiivot (Hec. 800). \5^'
Ab nna illa lege divina oianes leges humanae aluntur (Sch.
fr. 123 gnpra allat), pro qnibns nt pro mnris popnlus pngnare
debet (jiaiea^at XQ^ "^ov 8rjfiov vneQ tov vofiov (nuog wfio Telx*o$f
Sch. fr. 125). Siroiliter dicit Eunpides: - 'v^:^v- %^
.''.'.> .,.
• : . . ..' .» - i- . .
. . .-..'
.•
.: ^ •- . / . •.\i »'-.;-'.•.-•.'-...•
~- •
• ' ' .• ~. - * ' '^"i
f^^'- •- '^^^^^^'^wW^W•'i-. -i-
, V ^-
vovT &fd- ,orav rtg Tovg vofiovg <To)trj naXaig (Snppl. 312).
Ut Eoripides, ita Heraclitus, quanto erat amore libertatis,
in odio habebat tyrannos et aversus erat ab immoderata ratione
pppnlari (v. Sch., p. 358 et q. seq., p. 377 et q. s.)
Qui pugnans interfectus est, illum et dei et homines colunt
(aqrjitpctvovg oi d-eot TifiaiaL xat avd-QCJfroi, Sch. fr. 119).
tf y ,
'El yoQ elaiv ol S-eol aog)oi,
\^ evrpvxov av6qa TtoXefiiiov -d-avovd^ vno
1 Ttovcprj Y.atafi7tiaxovat, h TVfi^t^j xd-ovi (Hel. 851).
I ;
'
§ 2.
f ' Ab inertibus et ignavis, eventus variante fortuna, superatos
aliquotiens viros faisse praestantes Heraclitus monuit, ut eius
verba vertit Ammianus Marc. XXI, 16, 14. Idem sentit Eu-
ripides :
/ Ea9^X(av xax/ot;g hiov evTvxiazeQOL (Hel. 1213).
IIoXX ol TcaTcot, oXiyoi di ayad^oi ait Heraclitus (Sch. fr. 26 b),
et Euripides:
z/6|w T€ Tolg noXXoXg' TToXXot yccQ Tianoi (Iph. T. 678).
, At mibi quidem unus, si est optimus, pluris est quam sexcenti
(o elg fxvQtoi, iav ^ oQiaTog, Sch. fr. 30) Neque aliter Euripides:
OXiyoi yoQ iad-Xot yiQeiaaoveg tioXXiov xaxiov (N. fr. 246).
OXiyovg eTtaivw fiaXXov rj TtoXXovg na-KOvg (N. fr. 358).
Itaque vofiog, xat ^ovXfj Tteid-ea&at hvog (Sch. fr. 127). Euri-
pides aut^m aliis verbis idem dicit:
AvdQog VTC iad-Xov xat TVQavvetad^ai TiaXov (N. fr. 8).
k-y^' § 3.
2facf)Q0veiv aQexri fieyiaTrj sentit Heraclitus (Sch. fr. 124)
jqoibns cum verbis comparandus est hic Euripidis locus: **
"'
To aiotpQovetv ds rcat ai^eiv tu t(ov d^eoiv -KakXiaTov
(Bacch. 1150).
Qvfi^ yuQ (pi^ai (^HQmtXetTog) fiaxead-at x«^^o>'' o Tt yoQ^
7(iQV^I} yivea^at, \pvy^g wvierai (Sch. fr. 128, Jambl. Protrept.
p. 334 Kiessl.) Quam difficulter ira sit compescenda, et qiiammalum sit ei indulgerej his demonstrat Euripides: J^-^
--..^" ;'"-*.v*i ^ :l.""*."!»j^- .,3>-.>".'W.
n38
p-"^'.
i7>.v-^f^t.ri
^^rf
X-t.rj
^y";
;V
"m..,
Ov vvv yicetetdov itQcnov, aXXa 7toXXctiag^%'
VQOxeiav oqy^v (og afdi^avov naxov (Med. 447).
O^fj di(pccvXif]
noXX evear aax^fAOva (N. fr. 261). ^' -'-i-
^Ooy^ yoQ oaTig evd-iwg x<xQlteTai,
xcfxcSg reXevT^' TrXelara yaq acpaXXei ^qorovg (N. fr. 31)» .
O -^fiog aXytav aacpaXeiav ovx exei (N. fr. 1026).*
O^oL yoQ avd^QWTtoiai avficpoQog vrto
deivcci, TtXavog te yiaQdl<^ ftQoaiar axai (N. fr. 1025).
Svfiog di tiQeiaacDv twv sfAoiv ^ovXevnaxcov
ooTteQ fieyiaxoiv cutiog y,aKO)v ^QOTolg (Med. 1(.>79).
IloXXovg d 6 dv[j.bg 6 (xiyag wXeoev ^Qoraiv (N. fr. 259).
Tres novissimi loei conferendi sunt inprimis cam Heracliti
•ii;;; verbis oTt yccQ av XQ^Cr) yivea^ai, ipvyrjg (Mveexav. . ;.
Itaque temperantia sit in rebus secundis; superbia magisincendio opprimenda est (Amm. Marc. XXI, IG, 14 Heracliti verba
ita vertit: illud vero eminere inter praecipuas laudes, cum po-
testas in gradu velut sub iugum missa nocendi saeviendi cupi-
ditate et irascendi in arce victoris animi tropaeum erexerit glo-
riosum. "Y^iv xQ^ o^^vvvat lioXXov rj 7tvQy.atr]v, Sch. fr. 126).
^Oqcl di Totg jtoXXoXaiv avd-QVJTtoig iyco
jfi TitiTovaav v^Qiv TTJv TtoQOid- BVTtQa^iav (N. fr. 440).
i; EvTvxovvTeg ovy, eTtiaTavTai cpeQeiv (Suppl. 124).-'
KQelaaov di vinavfirj x,ayi6do^ov execv
rj ^v (p^ovcf) acpaXXeiv dvvafiei Te diyuxv (Andr. 777),
qno loco traducimur ad hanc Heracliti sententiam:
^Hd^og avd-QcoTtcp daifxcov (Sch. fr. 92). Idem dicit'
Euripides his:'
/.^?^
O vovg yaQ fifiwv iaTcv iv eyiaaTCj) ^eog (N. fr. 1007).
'H cpvaig exaaTcp tov yivovg iaTiv TtaTQig (N. fr.
1050). .'
J.
•^
'ii
'^^hi'
ti.r^? - :*
'^:. ILI.
^6yogd^eoXoyL-/.6g.
Hanc partem longe minimam amplitudine esse et antea dic-
tum est et inde apparet, quod multis locis et Euripidis et Hera- .
diti ita de rebus divinis disseritur, ut potius primae aut alteri
parti adiungendi sint.
Ad Heracliti cpvoei oqd^ov -Kai dlxaiov (v. Sch, p. 325. 319.
333. 347) pertinere videntur Euripidis versus:
Ov yag ycQeiaaov Ttore riov vo^iov yiyv(x)0%eLv xQfj >tat fxeXevav.
yiOvq)a yaq daTtava vofxiteLv loyvv rod sxetv,
0, TL TtoT UQa to daL^oviov, To % sv xqovi^ f^^cc^Q^
v6f.iLiiov ael (pvoei te Tt€(pvx6g (Bacch. 891).
De poetis, ut Homero et Hesiodo, Heraclitus haec dicit:
(rovg TtoLVjTag) diwQ KaTaXTjipetat ipevdiov T€kt ovag Y.al fJOQ-
TVQag, aTtioTovg afiipLO^rjTovfieviov ^e^anoTag (Sch. fr. 136.
136b).
Et ipse Euripides fabulis fictis, quae a poetis traduntur, sane
diffidens monet, ne eis confidamus :
JelTaL yccQ o d-eog, etTteQ eOT ovzcjg d-e6g,
ovdev6g' aoLdiov oide 6vot7]vol 'koyoL (Herc. 1345).
Ovdeig de d^vtjTuiv Talg Tv^aLg ayuqQaT^g,
ov d^eiov, aotdaiv eiTteQ ov xpevdelg "k^yoL (Herc. 1315).
Mv^OLg d^ akkiog cpeQ^fieod^a (Hippol. 197).
0o^eQOL de ^qotoIol fivd^oLg
KsQdog TtQog d-eiov d^eQaneiag (Electr. 74'^).
De hominum more deum in aedes concludendi locum quen-dam invenimus in epist. Heracl. IV, fin: 14q ovy. elfiL evoe^^^g,
EvdvxXeLg, og juovog olda d^eov, av de y.al d^Qaovg eldivaL oi6pievog
t,m aoe^Tjg tovfirj ovra doy,(av; sav de firj iSqvS^^ ^eov
^(Ofiog, ovx SOTL d-e6g, eav de idQvd^f firj ^eov, d-eog
satLv, (ooTe Xi&oL d^eiov fiuQTVQeg; quocum conferendus
est Euripidis (Clem. Al. strom. V, p. 584 B).
Holog 6 av olxog, Texrovwv Ttkaad^elg vTto
:.^Sfiag to d-elov neQL^akoL Toixcov nTvxalg;
. . Heraclitus his duobus fragmentis cum ilium ea aetate iam
limonestissimum deorum cultum, tum mysteriorum lasciviam
^^..".
,' O '.'.^l
mi::' ; . ^'yM
::y-^.i.
t •
carpit: Ei ^rj yoQ Jiovva^) rcoixTvrjv lrtoi(yvvzo Kal vfiveov ^afia
aldoioujiv, ttvaidiaTora uQyaaTcu, . . . Ta yaq vofXL^ofieva xot
avd^Qumovg (AvaxriQia avieQioaTi fivevvrai (Sch. fr. 132. 133). ,. "^v,
•^ >^,j Saepe numero pravum illum morem Euripides reprehendit
positis ob oculos vitiis, quae in tali cultu percrebruerant. Ap-tissima autem occasio illam licentiam vellicandi ei oblata erat
fabula Baccharum:
JeXerag TtovrjQag elaayMv' yvvai^i yoQ
:^'-^onov ^oTQvog sv daiTt yiyverai yavog,
ovx vyisg ovdiv sti Xiytt) tiov OQyicov (Bacch. 260),
. . . og ela<peQet voaov
x.aivrjv yvvai^i Tiai lexr] Ivfiaive^ai (Bacch. 353).
Cf. epist. Heracl. VII, B. p. 75, v. 9:lij x6qi]v /?t^ diaTtaQd^evev-
d^etaav ev navvvyiaiv . . .
Ta d leQa vwtwq rj fje& rjfisQav TeXelg;
vvytTcDQ Ta 'TtoXla'
aefivoTr^T exet axoTog (Bacch. 485).
'idoifi av OQ^wg Maivadiov alaxQovyiav (Bacch. 1062).
De vaticinatione hic extat locus in libro de diaeta (Sch.
fr. 99): MavTn^rj Toiovde, Tolai cpaveQoXai tu acpavea yiycaa-KUv
%al Toiai eovai tu fislXovTa. Simili modo dicit Euripides :
... MavTiyifj fiev ov Xsyo), Tolg TtQayfiaai 6e (Bacch. 368).
: rvwfirj d aQiaTT] fxavTig rjt ev^ovXia (Hel. 757).
In hunc Euripidis locum (AIc. 965):
KQelaaov ovdev ^vay-Kag evQOv, ovde ti (paQfiaxov
&Q'rjaaaig sv aaviaiv, Tag OQcpeia y.aTeyQaipev yrJQvg . .
- extat scholion apud Cobetum, p. 278: *0 cpvatxog '^HQayiXei-^> ^ drjg elvai ovTCjg cprjai acevidag Tivag OQ^ecog Xeycov ovTwg' t6 de
c^*
Tov Jiovvaov ycareaxevaaTat eni QQ^rjg eni tov -Kakovfisvov
i/ ufifiov, OTtov dt] Tivag sv aaviaiv avayQacpag elvai cpaaiv . . .
^Recte mihi videtur Cobetus vocabulum '^HQay.lddrjg immutasse in
Yocabulum '^HQanXeiTog. Locorum enim, quos paulo ante attu-
limns, respectu nou miremur, si Heraclitus etiam mysteriorum Orphi-
corum mentionem fecit, idque eo minus, qnod Heraclitus alia quoqneeommemoravit quae ad arcanas ceremonias atque magicas super-
stitiones pertinent, quae a rerum concordia repetitae suht. (Velut:
Kal ToXat, ayaXfxaai, TovTioiat mxovrat, o-koIov cl' Ttg dofxotg Xeaxt)-
vavotTo, otrrc yivcaaxcov d-eovg ovTe ^QCoag otTtveg elat, Sch. fr. 129.
130. Ironice sacrificia appellavit Heraclitus remedia (oxea)
;'* -V.. V.
•
'. / ..' '." Jr^.-i'••
'
••'^;^:v
Wf^^^^mm^^^^^'.:::,(r^--:f*y^:;^.yr \^,.^f{.
35
scelerum ap. Jambl. myst. Aeg. I, 11, v. Sch. p. 335 adn. 4.
EUas Cret. ad Greg. Naz. or. XXUI p. 836: Quos quidem
(oflferentes turpiora sacrificia) irridens Heraclitus: purgantur, in-
quit, cum cruore polluuntur, non secus ac si quis in lutum in-
gressus liito se abluat).
Praeterea Orphica et Eleusinia mysteria artissime coniuncta
erant et Pisistrati beneficio maxime colebantar et pervulgabantur.
Quod autem Heraclitus Eleusiniae Cereris cultui praeerat Ephesi, ,
manifestum est, eum praecepta et ceremonias amborum myste-
riorum perspexisse atque cognovisse (Strab. XIV, 1, 3 p. 633).
Neque facile Bernaysii emendatio: 6 TIovxiy.oc, '^HQaKXeldrjg
(mus. rhen. VII, p. 98 adn. 1) probari potest eo, quod permultis
locis, quos perlegi, a me nunquam inventa est lectio : 6 JTovrtxog
^HQUKlsldrjg ,sed ubique: '^HQay.leidr^g o novTLy,6g, contra saepe
numero legi: o qrvaiy.6g '^HQctxXeitog, 6 ay.0Teiv6g '^HQankeitog et
'^HQuy.XeiTog 6 (pvaiyog, ^Hq. 6 ayoTeivog (cf. Sch. p. 168; Byw.adnot. pag. 10. 24. 26. 27. et al.) Accedit, quod ex his
duobus mendis utique facilius atque crebrius vocabulum^^Hi^axAetTog
in '^HQayleldrjg immutari poterat, id quod Bemaysius ipse multis
locis allatis satis demonstrat. Si quis denique, ut Bemaysius,
obiciat, colorem huius loci non congraere Jonicis, parvi momenti
est, cum Heracliti sententiae neque verbis eius vetustis reddendae
neque semper redditae sint; quapropter nonnuuquam Schusteras
eas antiqua oratione restituere studet. Atque Bernaysius ipse
Aristotelis locum quendam Heracliteum esse censet, quamquamnon est Jonica dialecto expressus (mus. rhen. p. 265 et adn.)
Quae quum ita sint, mihi quidem Cobeti coniectura proba-bilior videtur esse; quamquam non prorsus negare velim, verba
a scholiasta relata posse Heraclidae esse, qui Heracliti quendam.de Orphicis mysteriis locum forsitan explicaverit; erat enim prae-
cipuus „^HQayilelTov efi^yiyTj^g."
Sic in hac quoquc re Euripidis et Heracliti quiddam com-
mune esse videtur. Praeterea utriusque est, etymologica notatione
;^r nomina propria, inprimis deorum interpretari. Jam supra dictum
'^''
est, ut alia praetermittam, Heraclitum nomen Zrjv6g a verbot;ljv
duxisse. Similem interpretationis rationem secutus Euripides cumaKis locis, tum his dicit:
/* Ilev&evg d' ojtiag |ujj Ttevd-og eiaoiaei dofioig (Bacch. 367). 1'--. ,
'^^-sTL':3Si:-:. V.
?;'t*'. 36V^': J><V
•^
. . . ^Xf}d-€^ d ovofia noXvveiTiTjv itaxriq ;
'
-
MS^ETo 0OLd^eitjc fc^ovol^ vuxmv ETttowfiov (PhoeiL o36).
Denique ut, quid uaiyerse uterque scriptor de vita seuBeilt^
breriter tangam, inter omnes constat, quam flebilem eam esse
ptttaverit EuripideB. Heraclitus autem quam tristi et mae&to
fi^erit animo, non solum testimoniis arguitury sed etiam ex frag-
mentis eius ipsis apparet, qua de cauBa seriptores quidam iOam
Heracliti naturam depravantes fingebant indoli ridentis illius Ab-
deritae maxime fuisse contrariam. Neque tamen aliennm sit le-
gere, quae de ea re Diogenes L. (IX 3, 6. 12) et Lucianus (vit.
auct. c. 14) tradunt, etsi Zellerus (I, p. 569 adn.) eos locos ut
inanes sine iusta causa improbat et respuit. \.
Ex hac commentatione satis compertum esse censeo, Euri-
pidem illum Heracliti . libeBAm non solum j(e^isse snmmaque di-
%entia perspexisse, sed etiam eius sententias fabulis suis in-
texuisee. Quibusdam enim locis paene ad verbum, permultis au-
tem re quidem ,cum Heraclito concinit. Sic inveterata illa opinio
Euripidem Anaxagorae studiosissimum et prope unicum fuisse
assectatorem eiusque tantum sententias fabnlissuis docuisse, si
non sublata, certe subversa esse videtur; efficiatur quidem hoc
opusculo velim, ut vir sollertior atqne doctior hanc quaestionemaltius perscrutetur atque satis bene absolvat, quod bonnm^ felix
faustumque sit! . > .< r
J li i ot^f^c»»
4/
-V V V*»»- ^•-' '''••T
/ «•
».
i\.^^.<
•.:'K.
/''1
'1 }
.Vd