-
B D E T "(Ey Rabbm,) Ancak Sana ibdet eder, ancak Senden
yardm
isteriz." "Ey kfirler tapmam sizin taptklarnza... Sizin dininiz
size;
benim dinim bana!" "Yuh olsun size ve Allah'tan baka
taptklarnza! Hl
akllanmayacak msnz?"
indekiler B D E T
............................................................................................................1
bdet; Anlam ve Mhiyeti
....................................................................................2
Kur'an'da bdet
.....................................................................................................4
bdetle ilgili Baz yetler
......................................................................................6
bdet; Kalp ve Kalbin, Tm Organlarn Allah'a Ynelmesidir
.....................9
bdet, Ftrattr
.....................................................................................................10
bdet, Hayatn Tm Alanlarn Kuatr
...........................................................14
Allah'a bdet
........................................................................................................18
Namaz, Tm bdetler in Prototiptir
..............................................................19
Herhangi Bir Eylem Nasl bdet Olur?
............................................................20
Allah'tan Bakasna bdet
..................................................................................21
Putlara, Heykellere bdet
...................................................................................23
Tuta bdet
........................................................................................................26
1
-
Bilginlere ve Din Adamlarna bdet
..................................................................28
eytana bdet
.......................................................................................................30
Cinlere bdet
........................................................................................................32
"(Ey Allah'm,) Ancak Sana ibdet/kulluk eder, ancak Senden yardm
isteriz."
(1/Ftiha, 5) bdet; Anlam ve Mhiyeti bdet kelimesi, "abede"
fiilinin masdar olup "itaat etmek, boyun emek,
tevzu gstermek, balanmak ve hizmet etmek" anlamlarna gelir. bdet
kelimesinin tredii "abd" kk, u anlamlara gelir:
a- Hrn kart olan kle, b- b- Boyun emek ve itaat etmek, c- Kulluk
etmek, ilh tanmak, tapmak, d- Bir eye balanp, ondan ayrlmamak. Bu
aklamalardan anlalaca zere ibdet kelimesinin ifade ettii esas
manalar; "kiinin yksek ve stn birine kar ba emesi, itaat etmesi,
kendi hrriyetinden fergat ederek onun karsnda her trl isyan terk
etmesi, tam bir ballkla ona boyun emesidir." te bu durum, kulluk ve
itaattir. bdet, itaat etmenin bir eididir. Bu itaata mstahak olan
da, hi phesiz gerek ma'bud olan Allah'tr. ok ibdet edene bid;
kendisine ibdet edilene de ma'bd denir.
Kurn bir terim olarak ibdetin genel anlamdaki tanm udur:
"Yaplmas
sevap olan, Allah'a yaknlk ifade eden, yalnz O'nun emirlerini
yerine getirmi olmak ve rzsn kazanmak niyetiyle yaplan, her trl
harekete ibdet denir."
Demek ki slam manasyla Allah'a ibdet: "nsann rhen ve bedenen,
gizli ve
ak btn mevcudiyetiyle yalnz Allah'a yapm olduu uurlu (bilinli)
bir tat ve kurbettir."
"bdet" kavram, "kurbet" (yaknlk) ve "tat" (sevap olan eyler)
kavramlarnn anlamn da iermektedir. Dolaysyla ibdet eden insan,
hem Allah'a 2
-
yaklam, tanyp kulluk etmi, boyun emi ve hem de O'na itaat etmi
olur. Mesela namaz klan bir insan, Allah'a tat, ibdet ve kurbet
grevlerini yapm olur. Namazn kabul olmas iin de "iman", "ihls" ve
"niyet" in bulunmas gerekmektedir. Korku ve mit iinde hem zhir, hem
btnda sonsuz bir alak gnlllk ile snrsz bir ta'zimi ihtiva eden
ibdet, "kibir" ve "riy" kabul etmez.
"bdet", boyun emenin, itaat etmenin, sayg gstermenin ve kulluun
en son
noktasdr. bdet, insann Allah'n rz olduu eyi yapmas, yerine
getirmekle ykml olduu fiilleri emrolunduu ekliyle hayata geirmesi,
hibir ey gzetmeden Allah'a kulluk etmesi ve bunu, sadece O'na boyun
eip itaat etmek iin yapmasdr.
taat byk bir makamdr. bdet/kulluk yapan "bid/abd" (kulluk
yapan/kul),
itaat ve ibdetle Allah'a baland iin ereflenir. Allah Tel,
peygamberi Muhammed (s.a.s.)'i, makamlarn en ereflisi olan "rislet"
makamnda "kul" kelimesi ile isimlendirmitir. (Bkz. Hadid, 9; sra,
1; Kehf, 1)
O yzden ehdet kelimesinde bile "rasl" kelimesinden de nce; daha
nemli
ve daha erefli olduu iin "abdh" (O'nun kulu) ifadesi kullanlr.
nk peygamberlik, Hz. Muhammmed'in (s.a.s.) dier insanlara ynelik
iliki ve grevini ifade ederken; "abd/kul" ifadesi, onun Rabbyla
ilikisini ve ban anlamlandrr.
Allah'la irtibatn, dier insanlarla ilikiden daha erefli olduu da
aktr. Biz
de, eref ve fazilet istiyorsak, bunun Allah'la bamz
glendirmekten getiini, yani ancak ibdet ve kulluk grevlerimizde
derinlemekle makammz ykseltebileceimizi aklmzdan karmamalyz.
bdet, imann uygulanmas, hak ve doru kabul edilen esaslarn
gnlk
hayatta yaanmas olduundan, Allah katnda tat kabul edilen her
davrann bilfiil uygulanm, yaplm olmas gerekir. Yoksa, yalnz istek
halinde kalp, davran sahasna kmayan duygu ve dnceler, Allah'a
yaknlk anlamna gelen kurbet ve tat olsalar da, ibdet
deillerdir.
Bunun iindir ki, ibdetlerin ba olan imann da, sadece kalple
tasdiki yeterli
olamayacandan, hi olmazsa dil ile ikrar edilerek aklanmas
gerekli grlmtr. Bunun yannda, niyetsiz, sadece grnrde yaplan iler
de ne olursa olsun, ibdet saylmazlar. Niyetsiz yatp kalkmak namaz
olmad gibi, niyetsiz a durmak da oru deildir. O halde kt niyetle,
veya Allah'a itaat ve yaknlk kastndan baka bir maksatla yaplan
iler, ibdet olamazlar. 3
-
Lisanmzda oka kullanlan "tapnmak ve tapmak" kelimeleri, ibdet'in
deil;
yalnzca tat'in karl olabilir. Hatta tapmak ve tapnmak
kelimelerinden az ok, ne yaptn bilmemek gibi bir uursuzluk manas
anlald iin, bu kelimeleri "puta tapmak" , "haa tapmak" gibi
yerlerde kullanrz. Oysa kulluk etmek, uur bakmndan tapmak
kelimesinden daha iyi ve anlamldr. u halde ibdet terimi, bir tat
mertebesini ifade etmektedir ki, en hususi anlam "ibdet", en genel
anlam ise "kulluk" manasna gelen "ubdiyet"tir. bdet, Allah'n rz
olduu eyi yapmak; ubdiyet ise, Allah'n yaptna rz olmaktr, diye de
tanmlanmtr.
Kur'an'da bdet bdet kavram, Kur'an'da en ok kullanlan
kavramlardan birisidir. Bu kavram,
Kur'an'da isim, fiil ve masdar eklinde 256 defa geer. Genel
olarak, Allah'a veya Allah'tan bakalarna ibdeti ifade etmekte
kullanlmtr. Sadece Allah'a ibdet emredilirken, O'na ortak komak ve
bakalarna ibdet etmek, Kuranda iddetle yasaklanmtr.
Kur'an'da ibdet kelimesi, daha ok nefislerin sadece Allah iin
baka
kaytlardan kurtarlmas, yalnz O'nun ibdetine tahsis edilmesine
iaret etmektedir. Yani insan, sevgide, korkuda, mit ve tevekklde,
itaat edip boyun emede Allah'a hibir varl ortak komayacaktr. nk
ibdet, sevginin, balln ve korkunun en gzel ifadesidir. Nitekim
dinin btnn de bu esaslar oluturur. bdet terimi, bu adan
incelendiinde, kulun, ibdet ettii ilh (Allah)' keml derecesinde
sevmesi ve tevzu gstermesi ve btn bunlarn ancak Allah iin olmas
gerekmektedir.
Ftiha sresinin 5. yetinde iyyke na'bd (ancak Sana badet
ederiz)
ifadesinde "iyyke" zamir ve tmletir. Tmlelerin, Arapa cmle
kuruluunda aslnda fiilden sonra gelmesi gerekir. Bu tmle grevi
yapan zamir, fiilden sonra gelseydi, anlam yle olurdu: na'bdke
(sana ibdet ederiz). Baa getii iin snrlama ifade eder: Ancak
Sana... Dolaysyla bu ifade, iki cmle yerine kullanlmtr.
Bu cmlelerden biri, Allah'a ibdet, O'na teslimiyet ve kulluk;
ikincisi,
Allah'tan bakasna ibdet etmemek, teslim olmamak, kulluk
yapmamak. Tevhid, zetle bu iki ifadeden ibarettir. Ftiha'nn,
Kur'an'n bir zeti olduu gibi; Kur'an'n en nemli konusu olan
tevhidin zetini de bu "iyyke na'bd" ifadesi karlamaktadr.
4
-
man; kabul ve reddir; sevgi ve buzdur. Tutu reddetmek ve Allah'a
iman etmektir (2/Bakara, 256). Tevhid iman; L ilhe illllah'n bir
almdr. te "iyyake na'bd" btn bunlar ierir, tevhidin zn
vurgular.
"Ancak Sana ibadet ederiz" ifadesiyle anlamaktayz ki tevhid,
sadece fikir ve
grten ibaret, hatta salt inantan ibret deildir. Tevhid,
ibdettir; sadece Allah'a ibdet ve btn ekil ve muhtevsyla ibdet.
Tevhid, insann pratik hayatn kuatmal, kalbinde balayp tm kalbna
yn
vermeli ve hayata yansmaldr. bdet halinde pratize edilemeyen,
etkisiz bir ekilde kafa veya kalbe hapsedilen bir dnce ve duygu
deildir tevhid; Sadece Allah'a kulluktur, ibdettir. Hayat da
ibdetten ibrettir.
"Ancak Sana ibadet ederiz." : "Ederim" deil; "ederiz". Cemaata
iaret vardr
bu ifadede. Ayn Rabbn kulu olan, O'nun kanunlarna boyun een ve
O'na tesbih ve ibdet eden tm tabiatla, tm yaratklarla ortak dili
konumak, vahdete ermek, beraberce ibdet etmek var bu ifadede.
Kendi i dnyamzla, tm organlarmzla, inan, dnce ve
eylemlerimizle
beraber ibdet etmek var bu ifadede. Tevhid, ancak muvahhid bir
toplum iinde gerek anlamn bulur. Tevhid bir toplumla beraber
hareket edilerek olgunlalr, insan olunur. Tevhid kafilesinden ayr
hareket etmekle, gzel olan hibir yere varlamaz.
Ftiha'nn bundan nceki yetlerinde Allah'n sfatlar zetlendi.
Allah, bu
yete kadar kendini bize tantt. "Peki, byle zelliklere sahip
Allah'a kar nasl davranmamz gerekir?" sorusuna bu yet cevap vermi
oluyor: "Sadece Allah'a ibdet". Ftiha'da bundan nceki yetler, sanki
bize bu yetteki ifadeyi syletmek iindir.
Ayrca, Allah' bu yete kadar anlatlan isim ve vasflaryla tanyp
O'nu tek
ilh ve tek rab kabul eden kuluna Allah, senli-benli ifade
kullandryor; Allah'n vasflarn tanyp O'na ibdet, Allah'la samimiyeti
ve scak bir ba oluturuyor: "Ona kulluk ederiz" deil; "Sana..." Bu
yete kadar nc tekil ahs ifadesi ve zamiri kullanlrken, burada
ikinci tekil ahs ifadesi kullanyoruz.
nce ibdet, sonra istine. lk adm ncelikle kuldan balamal.
Snetullah, ilk
balangc bizden bekliyor. Allah'n kanunu byle istiyor. Bu konuyla
ilgili Kurn- Kerimden bolca rnekler sunmak mmkn. (Allah'a yardm
ederseniz, Allah da size yardm eder. ,
5
-
"Bana bir adm yaklaana Ben bir arn yaklarm.", "Allah'tan
saknrsanz, sizin iin furkan klar.", "Allah'tan korkanlara Allah k
yolu verir.", "Sznzde durursanz, Ben de...", "man edip salih amel
ilerseniz...") nce bizden du, sonra Allah'tan icbet, nce kul sebebe
yapacak, sonra Allah verecek.
Hakkyla ve lnceye dek ibdet iin Allah'n yardmna ihtiyacmz
olacak.
Her an yaantmz ibdet halinde deerlendirmek iin "...sadece
Sen'den yardm isteriz." (1/Ftiha, 5)
"Sadece Sana ederiz, kulluu, ibadeti..." (1/Ftiha, 5) melindeki
yette, kulun,
ibdeti sadece Rabb'na ait klp, nefsini ancak Allah'a teslim
etmesinin gerei vurgulanmaktadr. Allah'tan bakasna gsterilen "itaat
ve kulluk", o varl sahte bir ma'bud yapar. Bu ma'bud ya eytandr, ya
da kendilerini tut klan azgn kiilerdir.
Yahut da Allah'n kitabn hie sayarak insanlar icad ettikleri
hayat dsturlarna ve yaay tarzlarna sevkeden nderlerdir. slm anlamda
ibdet ise, Allah'a kaytsz artsz itaat etmek demektir. eytana ibdet
etmeyi yasaklayan Allah, insan ve cin eytanlarna kaytsz artsz
itaatin onlara kulluk/ibdet demek olduunu belirtmi oluyor.
nsanlarn, eytann teviki ile yapageldikleri ibdetlerinin yn olan
putlar ve
hayal/sanal kuvvetler, yani Allah'tan baka tapnlan tm varlklar,
birer sahte ma'buddur. nk Kur'an, Allah'tan baka hibir hak ma'bud
olmadn en ak bir ekilde bildirirken; insanlarn, Allah'tan bakasna
tapmalarn ve onlar ilh kabul etmelerini de, irk ve byk gnah
sayyor.
bdetle ilgili Baz yetler "(Ya Rabbi,) Ancak Sana ibdet/kulluk
eder, ancak Senden yardm isteriz."
(1/Ftiha, 5) "Ben cinleri ve insanlar ancak Bana ibdet etsinler
diye yarattm."
(51/Zriyt, 56) "Allah'a ibdet edin. O'na hibir eyi ortak
komayn." (4/Nis, 36) "(Ya'kub) oullarna: 'Benden sonra neye
ibdet/kulluk edeceksiniz?' demiti.
'Senin ilhn ve atalarn brahim, smail ve shak'n ilh olan tek lh'a
kulluk edeceiz, ibdet edeceiz. Biz O'na teslim olanlarz' dediler."
(2/Bakara, 133)
6
-
"Sizin u karsnda durup taptnz heykeller de nedir? 'Babalarmz
onlara tapar bulduk (da onun iin biz de onlara tapyoruz)' dediler."
(21/Enbiy, 52, 53)
"De ki: Allah' brakp size ne zarar, ne de yarar vermeye gc
yetmeyen
eylere mi tapyorsunuz? Oysa Allah, iitendir, bilendir. (O'na
ibdet etmeniz gerekmez mi?)" (5/Mide, 76)
"Hahamlarn ve rhiplerini Allah'tan ayr rablar edindiler; Meryem
olu
Mesih'i de. Oysa kendilerine yalnz tek ilh olan Allah'a ibdet
etmeleri emredilmiti. Ondan baka ilh yoktur. O, onlarn ortak
kotuklar eylerden mnezzehtir." (9/Tevbe, 31)
"Tevbe eden, ibdet eden, hamd eden, seyahat eden, rk eden, secde
eden,
iyilii emredip ktlkten meneden ve Allah'n (yasak) snrlarn
koruyan (onlar inemeyen) m'minleri mjdele." (9/Tevbe, 112)
"nsanlardan kimi de Allah'a bir ynden (dinin btnne inanmadan)
ibdet
eder. Eer kendisine bir hayr gelirse, onunla huzura kavuur
(sevinir) ve eer bana bir ktlk gelirse yz st dner (dini ktleyerek
ondan vazgeer)." (22/Hacc, 11)
"Ey m'minler! Rk edin, secde edin, Rabbinize ibdet edin, hayr
ileyin ki
umduunuza eresiniz." (22/Hacc, 77) "Ey iman eden kullarm, Benim
arzm genitir, bana kulluk/ibdet edin."
(29/Ankebt, 56) "yi bil ki, hlis din yalnz Allah'ndr. O'ndan
baka veller edinerek: 'biz
bunlara, srf bizi Allah'a yaklatrsnlar diye tapyoruz' diyenlere
(gelince): phesiz ki Allah, onlar arasnda, ayrla dtkleri eyde hkmn
verecektir." (39/Zmer, 3)
Tuta kulluk etmekten kanan ve Allah'a ynelenlere mjde var.
Mjdele
kullarm." (39/Zmer, 17) Hayr, yalnz Allah'a ibdet/kulluk et ve
kredenlerden ol." (39/Zmer, 66) "Allah'tan bakasna ibdet/kulluk
etmeyin. Ben, sizin byk bir gnn azabna
uramanzdan korkuyorum." (46/Ahkaf, 21)
7
-
"Andolsun biz, her millet iinde: 'Allah'a ibdet/kulluk edin,
taut(a tapmak)dan kann' diyen bir rasl/eli gnderdik." (16/Nahl,
36)
"De ki: 'Ey kitap ehli, bizim ve sizin aranzda eit olan bir
kelimeye gelin:
Yalnz Allah'a ibdet edelim. O'na hibir eyi ortak komayalm.
Birimiz dierini Allah'tan baka rab edinmesin." (3/l-i mrn, 64)
"Allah, kimlere lnet ve gazab etmi, kimlerden maymunlar,
domuzlar ve
tuta tapanlar yapmsa, ite onlarn yeri daha ktdr." (5/Mide, 60)
"De ki: Ben Allah'tan baka yalvardklarnza tapmaktan men
olundum."
(6/En'm, 56) "Gklerde ve yerde bulunan herkes Rahman'a kul
olarak gelecektir."
(19/Meryem, 93) "Siz, Allah' brakp da size hibir fayda ve zarar
vermeyen eylere mi
tapyorsunuz? Yuh size ve Allah'tan baka taptklarnza! Aklnz
kullanmyor musunuz siz?" (21/Enbiy, 66-67)
"Siz ve Allah'tan baka taptklarnz cehennem odunusunuz. Siz (odun
gibi)
oraya gireceksiniz." (21/Enbiy, 98) "brahim'de ve onunla beraber
bulunanlarda sizin iin gzel bir rnek var.
Onlar, kavimlerine demilerdi ki: 'Biz sizden ve sizin Allah'tan
baka taptklarnzdan uzaz. Sizin (taptklarnz) tanmyoruz. Siz, bir tek
Allah'a inanncaya kadar sizinle bizim aramzda srekli bir dmanlk ve
nefret belirmitir." (60/Mmtehne, 4)
De ki: Ey kfirler! 'Ben sizin taptklarnza tapmam. Siz de benim
ibdet
ettiime tapclar deilsiniz. Ben asla sizin taptklarnza tapacak
deilim. Siz de benim ibadet ettiime tapacak deilsiniz. Sizin
dininiz size; benim dinim bana!" (109/Kfirun, 1-6)
"Senden nce hibir peygamber gndermedik ki ona: 'Benden baka
hibir ilh
yoktur. Bana kulluk/ibdet edin' diye vahyetmi olmayalm."
(21/Enbiy, 25) "Bir zaman brahim yle demiti: 'Rabbm, bu ehri gvenli
kl. Beni ve
oullarm putlara tapmaktan uzak tut." (14/brahim, 35)
8
-
"Siz Allah'tan baka birtakm putlara tapyorsunuz. Yalan
uyduruyorsunuz. Sizin Allah'tan baka taptklarnz size rzk
veremezler. Siz rzk Allah'n yannda arayn. O'na kulluk/ibdet edin ve
O'na kredin. Hepiniz O'na dndrleceksiniz." (29/Ankebt, 17)
"Gece, gndz, gne ve ay O'nun yetlerindendir. Ne gnee ne de aya
secde
etmeyin. Onlar yaratan Allah'a secde edin. Eer kulluk ediyorsanz
(byle yapn)." (41/Fusslet, 37)
"De ki: 'Ben dinimi yalnz Allah'a hlis klarak O'na ibdet/kulluk
ediyorum."
(39/Zmer, 14) "Ve sana yakn (lm) gelinceye kadar Rabbna
kulluk/ibdet et." (15/Hicr, 99) yetlerin ortaya koyduu ilk gerek
"sadece Allah'a ibdet edip, O'ndan
bakasna ibdet etmemektir." slm, ibdeti sadece Allah'a ait klmay
emrederken, O'na herhangi bir eyi ortak koma yasan da getiriyor.
nsanln tand veya tanyabilecei Allahn dnda her eit ma'bud edinme
eidini iine alan kesin bir yasak koyuyor.
bdet; Kalp ve Kalbin, Tm Organlarn Allah'a Ynelmesidir Baz
insanlara gre ibdet, kuru bir inan kabul edilirken, bazlarna gre
de
sadece belirli hareketleri yapmaktan ibaret sanlmaktadr. Yine
bir ksm insanlar, Allah'a ibdetin gayesini tam olarak
anlayamadklarndan, yaptklar ibdetlerinde, ya uursuzca davranrlar,
ya da ibdeti dnyev fayda asndan deerlendirirler. Btn bunlarn
yannda, pek ok insan da, Allah'n ve O'nun dininin dnda birtakm
varlklara, sistemlere ibdet ederek onlara kul olmutur.
bdeti, sadece d grnmndeki ekillerde deerlendiren kimseler,
ibdetlerde titiz davranmay, ilk anda bir nevi dar grllk, yahut
ekilcilik olarak kabul edebilirler. Ancak, daha derin ve etraflca
dnlp aratrlrsa, pek ok gereklerin farkna varmak mmkn olur. bdet,
Allah ile her an iliki kurmaya bir vstadr. bdet, ruhun ve bedenin
ll ve disiplinli bir hale geliini salar. Gzel ahlk yanstan
hareketleri ieren, ruhumuzun Allah'a yabanclamasn nleyerek O'nu
bize unutturmayan, ibdettir.
9
-
nsann, ruhundaki gizli duygularn da vurmak iin, zhir ekilleri
kullanma eilimi vardr. Bu gizli duygular anlatmak iin, zhir
ekillere bavurmadan insan, ruh duygularn tatmin edemez. Duygularn
bu ekillerle ifadelendiren insan, hissen ve ruhen bir btnlk kazanr.
Bu haliyle de rahat edip huzura kavuur.
slam dini, btn ibdet kurallarn bu ftr esas zerine kurmutur.
Bunun iin
ii, ne sadece iten gelen niyetlere, ne de ruh duygulara terk
etmemi, aksine ibdetlere ait ynelilerde, d ile ii (zhir ile btn)
tam bir uyum ierisine sokarak huzur ve mutluluk temin edilmitir. Bu
cmleden olmak zere m'min, namazda kbleye ynelir, hacda belirli bir
yerde ihrama girer, bir kyafete brnr, orucunu tutarken yemez,
imez... Bylece her ibdetiyle bir hareket, her hareketiyle de bir
ibdet icr eder. slm dini bu yntemiyle nefsin zhiri ile btnn
birletirip, kuvvetler arasn denkletirir. Bunun sonucunda kendi
mefkresine uygun olarak insan ftratna tam bir uyum baheder.
bdet, Ftrattr slm dini, yeryzne getirdii btn gereki kurallarla,
insan ftratnda
mevcut olan ibdet duygusunu, en doru bir ekilde gelitirerek bu
ihtiyaca cevap verir. Bylece el ile tutulup gzle grlen veya gizli
bir kuvvetin varln, deiik varlklarda grerek onlara tapanlar da yanl
inanlardan ve tapnmalardan kurtarr.
Bu zelliinden dolay Allah'tan baka ilh kabul etmek suretiyle
putlara tapan
bir toplumda, bu yanl inanc ve ibdet eklini, bir daha
dirilmeyecek ekilde tarihe gmen tek din slm'dr. nsanlar, hr
irdeleriyle Allah'a ynelten, onlarn birbirlerine kul kle olmalarn
nleyen, onlar her trl yanl tapnmalardan kurtarp Allah'a gtren hi
phesiz bu hayat nizam olan slm'n kendisidir. slm' benimseyip ona
mensup olanlarn belirgin zellikleri vardr.
Bunlarn en nemlilerini ylece belirtebiliriz: Allah'n varlna,
birliine, tek
ilh olduuna inanmak. O'ndan gelen btn hkmlerin gerek ve doru
olduunu kabul etmek. Allah'n bildirdii ilh hkmler dorultusunda
yaayarak Allah'a ibdet etmek ve O'na kul olmak. Allah ve Raslnn
ahlk ile ahlklanmak.
Allah' tek rab bilerek O'na kulluk etmek, insan tevhid inancna
ve bu inancn
gereine gtrr. Bu iman ve uura sahip olan insanlardan oluan bir
toplum, yeryzndeki her eit irk odaklarn datr.
10
-
Din, sadece vicdanlara hapsedilen kuru bir inan deildir. Aksine
din, btn hayat kapsayan, hayat olaylar arasndaki ba temin ederek
btn yaay en kkl ve salam esaslara balayan ilh bir nizamdr. Bu
nizam, Allah'n birlii esasna dayanr. nsan ilikilerin en salam bu
inantan doar. Yine bu inan insanlk hayatnn her alanna k tutar.
Kur'an'a mracaat edilerek incelendii zaman, ibdetin, insan
hayatnn tmn
kapsayan bir terim olduu anlalr. Sadece belirli hareketleri ve
ileri ibdet kabul edip, insanlar arasndaki ilikileri dzenleyen
hkmleri ve bunlar uygulamay ibdet kabul etmemek, Kur'an'daki ibdet
anlayna ters der. bdet, bir ekil ve formaliteden ibaret de deildir.
Aksine, bir din edinme, bir sisteme balanma ve gnlk hayatta yaanan
bir doktrine uyma meselesidir. Bu zelliklerinden dolay Kur'an'da en
ok nem verilen bir konu olmutur.
slm, balangtan nihayete kadar, ibdeti hayata yaymay en byk
gaye
edinmi bir dindir. slm'n siyas ve iktisad nizamnda, ceza
hukukunda, meden ve aile hukukunda ve bu dinin iine alm olduu dier
konularda, baka bir hedef yoktur. Kur'an'n gaye olarak tayin ettii
bu hedefe, insanlar, ancak Allah'n hkmlerine uygun olarak yaadklar
zaman ulaabilirler.
Gnmz insanlar, ibdetin, Allah'n koyduu btn emirleri kapsad
gibi,
kiiyi Allah'a ynelten her hareketi, her ii de iine alan bir
terim olduunu bilmelidirler. nsanolu, kalbini Allah'a ynelttike
hayatnda yapt her hareketin ibdet haline dnmesi mmkndr.
slm dini, Allah'n varln ve birliini beyan etmeye ok byk nem
vermi, hibir ynden irk ibesi tamayan bir ibdet esas ortaya
koymutur. Bunun iin hibir varln, tm varlklarn yaratcs gibi
olamayacan srarla belirtmitir. Yine slm, yaratc ile yaratlmlar
arasndaki ban gereini de belirtmeye zen gstermitir.
Her varlk gibi, insanla Allah arasnda da bir ban var olduunu,
bunun da
"ulhiyet" ve "ubdiyet" esaslarndan ibaret bulunduunu kesinlikle
belirtmitir. te bu gerek, Kur'an'da yle ifade edilir: "Allah'a
ibdet edin. Sizin O'ndan baka ilhnz yok" (7/A'rf, 59) Btn
peygamberlerin kesinlikle belirttii gerek: "Allah'n tek bir ilh
olduu ve O'na ibdetle kulluk edilmesi"dir.
Her asrda olduu gibi gnmzde de her trl phe ve bilgisizlikten
kurtulmak iin, bu gerein aydnlk esaslarna sarlmak yeterli
olacaktr. nk insan uurunun istikrar, dnce ve davrann doruluu,
Allah'n btn lemlerin tek Rabb'; tm yaratklarn da O'nun kulu olduu
gereinin kavranmasna
11
-
baldr. Allah ile olan alkada, insanlarn hepsinin eit olduu da
kesinlikle bilinmelidir. Hi biri O'nun ilhlna ortak deildir,
olamaz. Bundan dolaydr ki, slm'da, kulluun tabii belirtisi olan
takva ve amel-i slih (iyi iler)den baka bir eyle, Allah'a yaklamak,
hibir insan iin mmkn deildir.
Doruyu kabullenmenin ve doru olmann biricik yolu, btn insanlarn
tek
ma'bud olan Allah'a ynelmeleri ve O'na kulluk etmeleridir.
nsanln huzur ve mutluluu, hkimiyeti hudutsuz, saltanat ebed olan
Allah'a ynelmededir. te, insanlarn Allah'a kar durumu budur. Allah
yaratan, insanlar ise dier varlklar gibi yaratlandr. O rabdr. nsan
ise kuldur. Allah'a kul olmak, insan kullara kulluktan kurtarr.
Allah'a kulluktan kananlar kendileri gibi kullarn kulu olurlar, ya
da nefislerinin, arzu ve isteklerinin kulu durumuna derler.
Tarihin eitli dnemlerinde olduu gibi, gnmzde de bir ksm
insanlar,
yaratklardan herhangi birine btnyle balanarak onun huzurunda yle
tapnmalar yapyorlar ki, btn uurlarn o tapnmaya balayarak ilerisini
gremez oluyorlar. Hak ma'budu ve hakiki ibdeti unutturan, onlar
irke dren ktln kayna, Allah'tan baka varlklara tapmak, onlarn
koyduu kurallara uyarak onlara ma'bud ve ilh mumelesi yapmaktr.
Yeryznn her eit putlar, haksz ve btl ma'budlar hep bu tr
dnce,
davran ve his sonucu ortaya kmtr. Fakat u bir gerektir ki, btn
mevcdiyetini fnilere, Allah'tan baka varlklara ve O'nun dininin
dndaki sistemlere balayanlar, tehlikeye adaydrlar. Sadece Allah'a
ibdet edilmelidir. nk ibdet O'nun hakkdr. Allah'a ibdet edenlerdir
ki, O'ndan bakasndan korkmaz ve mit etmezler de sadece O'na kul
olurlar.
Gnller Allah'tan bakasna baland zaman insanlar korku kayna
ile
mit kaynan ayr ayr grrler. O zaman bir de bakarsnz ki bir
tarafta dilber sevgi ma'budlar, dier tarafta da kahraman korku
ma'budlar dizilmitir. kisi arasnda kalan zavall insan, bu hal iinde
rpnr, tapnr ve bunu da bir ibdet sanr. Yaratklardan hi biri rab
olamaz. Her eyin mutlak Rabb Allah'tr. O'na ibdet edilmelidir. nk
ibdet ve ubdiyet Allah'n hakk, insann da vazifesidir.
Gnmzde birtakm insanlarn, hev ve heveslerini, her trl menfaat
ve
karlarn kendileri iin ilh edindiklerini grmekteyiz. Kur'an,
Allah'n ilh dinini brakarak, deiik arzu, istek ve menfaatlerini,
davranlarnn tek kayna yapan ve bylece bunlar put mevkiine karp hev
ve hevesinin klesi olan insanlar, hayret verici bir canllkla ortaya
koyuyor: "Grdn m o kimseyi ki, hev ve hevesini kendisine ilh
edinmi..." (45/Csiye, 23)
12
-
Yani, gerei kabul etmemi, dnememi, keyfi ne isterse onu ma'bud
edinmi, bylece kendi zevkinin sevdasna dm. nk hev ve dier nefs
duygular, gz kr, kula sar ederek kalbi hissiz brakr. Bu duruma den
kii, lim de olsa ilmine ramen gerei duyamaz olur.
Kur'an'n, bu canl tasviri karsnda, artk her insan, neye ibdet
ettiini ve
kimin kulu olduunu kendisi anlayabilir ve anlamaldr. unu
unutmamaldr ki, gerek kulluk, her trl btl din ve ma'budlardan kanp
sadece Allah'a ynelmek demektir.
nk insan, Allah' ma'bud tanyp O'na kulluk yapmak iin yaratlmtr.
te
yaratl sebebi. Allah'tan bakasna sarf edilen mrler kaybedilmi
demektir. bdet, kulun kendi isteine brakld iin ihtiyr (seme zgrl
olan) ilerdendir. Ancak her insan, Allah'a ibdetle ykmldr. rdesini
Allah'a ynelterek hareket eden kii slih kullardan olur. (1)
bdetin ruhu ve art, tevhid ve ihlstr. Allah'n birliine iman
etmedike O'na
ibdet edilemez. Allah'a gerekten ibdet edenler de O'ndan baka
ma'bud tanmazlar. Allah'tan bakasn O'na ortak koarak tapmak ise
Allah' tanmamaktr. Din, tevhid ve ihlsla Allah'a ibdet etmekten
ibarettir. Gerekten de insanolunun maksad ne ise, ma'budu da
odur.
Allah, kendisinden baka ilh olmayan tek bir ilh olunca her trl
ibdetin
sadece O'na yneltilmesi tabi ve mantk sonu olmaktadr. bdet
konusu direkt olarak akde konusuna baldr. Akde, bu dinde vicdan
iinde gizlenmi, snrlar belli olmayan yzeysel bir ey deildir. Her
dncede, her eylemde kendisini gsteren bir potansiyeldir.
Allah, insanlara ibdet edecekleri belirli yollar izmitir. Bu
yollarda ruhun
yeri vardr; kalbin husunda, tevzu ile Allah'a itaatte... Akln
yeri vardr; Allah'n yarattklar ve O'nun yetleri hakknda
tefekkrde... Bedenin yeri vardr; kyamda, oturuta, rkda, secdede,
eitli ynlerden itaatle hareketlerde... Bylece ibdet, Allah'n sevdii
ve rz olduu insann btn hayatn kuatan bir i olur. "De ki: phesiz
benim namazm, ibdetlerim, hayatm ve lmm, alemlerin Rabb Allah
iindir." (6/En'm, 62)
Chiliye dneminde de grlmtr ki, akde sapnca, zarr olarak ibdet
de
sapyor. Ancak akde dzgn olunca ibdetin sahih konumuna oturmas
mmkn oluyor. eitli sebeplerden tr akde ve ibdet konusunda sapmalar
oldu. Haddinden fazla ta'zim (bykleme) belli bir ahsa veya cisme
ynelme kalbin
13
-
fetlerinden bir fettir. Zamanla ta'zim kutsamaya, sevgi de
ibdete dnyor. Yalnzca sevgi ve ta'zim bir sapma deildir.
Fakat sevgi ve ta'zimde arlk, kutsamaya gtren, derken ibdete
ileten bir
sapma oluyor. bdet konusunda chiliyenin sapmasn bn Abbas (r.a.)
aklarken, Kur'an'da geen Vedd, Suv, Yes, Yek ve Nesr putlar hakknda
der ki: "Bunlar, Nuh kavminin slih adamlarnn isimleridir. Bunlar lp
gidince eytan onlarn kavmine 'bunlarn heykellerini meclislerinize
dikin ve o heykellere bunlarn adlarn verin' diye fikir verdi. Onlar
da bunu yaptlar ve amalar bunlara tapnmak olmadndan ibdet
etmediler. Fakat bu nesiller lp gidince ve bunlarn o kiilerin
htralarn canl tutmak iin heykellerinin dikildii bilgisi silinip yok
olunca geriden gelen nesiller bunlara tapmaya baladlar."
(Buhri)
Beeriyet, hl bu sapmann deirmeninde dnyor ve bu onlar irk
trlerinden bir tre sokuyor. Putlara tapmann ekillerinde deimeler
olsa da putperestlik kaybolmamtr. Bereket umarak trbelere el
srmeyi, kesin kabul olur inancyla trbenin yannda du etmeyi, trbede
yatandan yardm istemeyi, l veya diri beerden skntlar iin imdat
dilemeyi, bez balayp mum dikmeyi, trbenin etrafnda tavaf eder gibi
dnmeyi...
ibdet konusunun neresine koyacaz? Allah'n kutuplara, abdallara
Allah'n
mlknde tasarruf yetkisi verdiine, bu nedenle mrid eyhinden efkat
ve merhamet isteyip tazarrda bulunursa ileri eyhin mridin yararna
evireceine ve onu tehlikeden koruyacana, kabirdeki sorulara eyhin
mridi yerine cevap verecei anlayna ne isim verilmeli?
Arap yarmadasnn mrikleri yle diyorlard: "Biz, bunlara bizi
Allah'a daha
fazla yaklatrsnlar diye ibdet ediyoruz." (39/Zmer, 3) Yani, biz
bunlarn zatlar iin deil; fakat onlarn Allah katndaki itibarlar iin
ibdet ediyoruz diyorlard. slm, beer ile Rabbi arasndaki btn araclar
kaldrmak ve kul ile Rab arasndaki direkt ba kurmak iin geldi.
"Rabbiniz (yle) buyurdu: Bana du edin, size icbet edeyim."
(40/M'min,
60) "Kullarm beni sana soracak olursa, ite Ben pek yaknm. Bana
du ettii zaman du edenin dusna cevap veririm." (2/Bakara, 186) slm,
dini sadece Allah'a ait klmak iin geldi.
bdet, Hayatn Tm Alanlarn Kuatr
14
-
bdet, hayat yolunun btndr. Namaz, oru gibi ibdetler, insann azn
ikmal ettii, enerji depolanan istasyonlardr. Azk bittike ve yolcu,
nndeki istasyona her uraynda yeni bir enerji ve azk ald duraklardr
namazlar, orular. Bu dinde ibdet anlay ve yolu geni kapsamldr.
nsanlarn ibdet diye isimlendirmekte birletikleri bir takm taabbud
sembollerle snrl deildir. Bu semboller -btn nemlerine ramen- farz
klnan ibdetin sadece bir parasdr. "De ki: phesiz benim namazm,
kurbanm, ibdetlerim, hayatm ve lmm orta olmayan Rabbul lemn Allah
iindir. O'nun hibir orta yoktur." (6/En'm, 162-163) Namaz ve
kurban, sembolleri temsil ediyor; fakat gaye bundan daha byktr.
Gaye lnceye kadar hayatn tmnn, hatta bizzat hayatn, orta olmayan
Allah'a yneltilmi bir ibdet olmasdr. Yani ibadet; her n, her ii,
her fikri, her duyguyu kapsyor.
"Ben cinleri ve insanlar ancak bana kulluk/ibdet etsinler diye
yarattm."
(51/Zriyt, 56) Cinlerin ve insanlarn yaratl hedefi Allah'a
ibdete hasredildiine gre, hayatn btnn lnceye kadar sadece ekl
farzlar doldurabilir mi? Bu, ancak ibdetin hayatn her ynn kapsamas
durumunda gerekleir. Bu da bilfiil slm'da vardr. ekl ibdetler namaz
da olsa, zekt, oru veya hac da olsa, belirli bir sreyi kapsar.
Ya da kii nfilelerle bu sreyi arttrabilir. Fakat hayatn btn
alann
dolduramaz. Bu ekilde ancak Allah'n nurdan yaratt melekler ibdet
edebilir (21/Enbiy, 20; 66/Tahrm, 6). Yoksa insanolu btn
vakitlerini klasik ibadetlerle geiremez. nsann usanan bir bedeni,
dalan bir akl vardr. Bu yzden usanmakszn gece-gndz Allah' tesbih
edemez.
Zaten Allah da onu bununla mkellef klmamtr. Allah, her kiiye
ancak
gcnn yettiini ykler. Allah onu bu yapda yaratmtr; onun gcnn
snrlarn biliyor, g yetiremeyecei eyi teklif etmiyor. Bununla
beraber, onun btn hayat Allah iin olmaldr.
Zira Allah, onu sadece ibdet iin yaratmtr. Peki bu, istenilen
ibdetler
sadece ekilsel ibdetlerde kalrsa gerekleebilir mi? Bu, ancak
ibdetin manasnn genileyip yeryzndeki insann btn eylemlerinin ona
dahil olmasyla gerekleir. Bu da her trl amelin tevhide balanp,
tevhidin de btn gerektirdikleriyle hayat tarz olduunda mmkndr.
Siyaset ibdettir... Allah'n eriatn tatbik olduunda, yeryz
gereklerine
gre Rabbn adlet tatbik olduunda, insanlar tek bir ilha kulluk
ettirdiinde, tutlardan kurtarp hrriyete kavuturduunda siyaset
ibdettir.
15
-
ktisad dinamizm ibdettir... Para, hell kazantan elde ediliyorsa;
para ve mal biriktirilip, bunlarla hayra dvet ve erle sava
oluyorsa; kazanlan para temiz ilere harcanyorsa o mer i, iktisad
birikimler ve para ibdettir.
Sanat etkinlikleri de ibdettir... Mer olan sanat trleriyle Hakka
dvet ve
ktlklerle sava olduunda, Rabbn anlay gereince yeryzn mar ve
Allah isminin yceltilmesi iin insanlar almaya ve gzele tevik
ettiinde.
Ksaca, Rasllllah (s.a.s.)'n ibdetin insan hayatndaki byk kk her
eyi
kapsadn retmek iin buyurduu gibi "hatta einin azna koyduu bir
lokma bile" ibdettir.
Btn ibdetler, dnya ve hireti beraber hedefleyen bir itir. ster
klasik ibdet
tanm iine giren semboller olsun, ister insann icra edip yrtt
hayat faliyetler olsun.
bdetleri ma'bedlerle snrlamayan bir dinin, temel buyruklarnn
yannda,
glmsemeyi, sevmeyi, almay, ticareti, yeme-imeyi, kzmay, alamay,
yrmeyi, nefes almay, sevimeyi, yani hayatn kendisini ibdet haline
getirmesine neden hayret etmeli? lh snrlar korunduu zaman hayatn
her birimi gerek kimliini kazanr. Bu kimlikle alr cennetin
kaplar.
Hristiyanlar sadece kiliselerde ibdet edebilirler. slm dndaki
hemen her
din iin de bu byledir. Gnmzdeki tapnmalar iin de bu geerlidir:
nsanlarn ibdet ihtiyacn tatmin iin arenalar, stadyumlar,
mzikholler, trbeler, antlar, antmezarlar in edilmi, insanlar
tapnmak iin belirli vakitlerde buralarda sevdikleri uruna
kendilerinden gemekte, aylp baylmakta, hu iinde tapnmaktadrlar.
Hatta bu sahte ilhlarn nnde kendinden geen insanlardaki hu ve
gnlden ballk nice mslmann namaz gibi en nemli ibdetinde bile
yok.
Mslman, ibdet etmek iin mutlaka mescid ve cmi aramaz; Her
yerde
ibdetini yapabilir. Tm arz mesciddir mslman iin. "Benim iin
yer(yz) tertemiz ve mescid klnd. Namaz vakti gelince, kii bulunduu
yerde namazn klar." (Buhr, Salt 56; Mslim, K. Mescid 4)
"Mescidlerimiz igal altnda!" demi olsak, bazlarmzn aklna yalnz
srail igali altndaki Mescid-i Aks gelecek.
Veya Allah'n deil; tutlarn emrinde memur olan baz bel'amlarn
gdmndeki mescidler. (Aslnda nice cmiler, devlet dairesi haline
gelmekte, hatta kiliseletirilmekte, nice imamlar papazlatrlmakta
veya bel'amlatrlmakta.) Ama
16
-
bizim kastmz, daha geni; Evet, mescidlerimiz igal altnda ve
putlarla dolu. Yeryz mescidi, putlardan, tutlardan ve putu
dzenlerden temizlenme abas olmadka mslmanlarn ibdetleri shhatli
olmaz ve gerek ibdet, gerek kurtulu gereklemez. "Mescidler Allah'a
aittir. Orada Allah ile beraber bir bakasna dvet, du etmeyin."
(72/Cin, 18)
Baz insanlarn sand gibi, ibdet sadece hiret iin deildir. Zira bu
din,
dnya hayatndaki insann iini slah etmek iin de inmitir. Akdesini
olsun, eriatn olsun, ibdetini olsun, onun dnyadaki her eyini dzene
koymak iin gelmitir. (Bkz. 57/Hadd, 25).
Bundan dolay bu dinde dnya ile hiret her bir parasnda baldr.
nsanlar,
dnya hayatnda alan organlar, hirete bal kalpleriyle dinin
glgesinde yaarlar. "phesiz namaz, fuhutan ve ktlkten men' eder."
(29/Ankebt, 45)
Dnyada ktlklerden menediyor, hirette ise mkfat var. M'min,
Allah
rzs iin namaz klar. Ayn zamanda fuhutan ve ktlkten de alkonarak
dnya hayatn slah etmi olur. Orucun farz klndn bildiren yetin
sonunda da "umulur ki korunursunuz" denilir (2/Bakara, 183).
Dnyada korunup, yeryznde hayatnz slah edersiniz, hirette ise
mkfata
eriirsiniz. Zektn emredildii yetlerde (9/Tevbe, 60, 103;
70/Meric, 24-25) geen temizleme, oaltp arttrma, zenginin fakire
balamas, zektn belirlenen snflara datlmas dnyada yaplr; hirette ise
mkfat vardr. Hacc sresi, 27-28. yetlerde belirtilen maslahatlar da
byle. Bylece ibdet ayn anda hem dnya, hem de hiret iin oluyor.
Bir baka ynden L ilhe illllah'a btn gerektirdikleriyle yapan
bir
mslmann hayatnda hiretten kopuk sadece dnya iin bir amel yoktur.
Hatta insanlarn sadece beden hatta hayvan, sadece dnyalk grdkleri
cinsel iliki bile buna dahildir.
Nitekim Raslllah (s.a.s.) buyuruyor ki: "Sizden herhangi
birinizin cim
yapmasnda sevap vardr." Dediler ki: Ey Allah'n Rasl! Bizden
herkes eine ona duyduu ehvetten dolay gider, byleyken nasl ona
sevap olur? Cevaben buyurdu ki: "Ne dersiniz, ayet harama gitseydi
gnah olmayacak myd?
te, hella gittiinden ona sevap vardr." (Sahih-i Mslim) Bu
sebeple eler
arasndaki sevimeler bile ayn anda hem dnyev, hem de uhrev bir i
oluyor. (2)
17
-
Allah'a bdet Allah'a ibdetin anlam: Kur'an'da 82 yette "Allah'a
ibdet" ten sz edilmitir.
nsan, Allah'a ibdet iin yaratlmtr (51/Zriyt, 56). Btn
peygamberler, insanlar Allah'a ibdet etmeye dvet ettikleri gibi
(2/Bakara, 83; 3/l-i mrn, 64; 5/Mide, 72...), kendileri de O'na
ibdet etmilerdir (13/Ra'd, 36; 21/Enbiy, 73; 39/Zmer, 11, 14).
Kur'an'da hem "ey insanlar" hitabyla, (2/Bakara, 21) hem de "ey
m'minler"
hitabyla (22/Hac, 77) Allah'a ibdet etmek emredilmi ve ibdetin
ihlsla, (98/Beyyine, 5) hibir eyi ortak komadan yalnz Allah'a
yaplmas istenmitir (4/Nis, 36).
Allah'a ibdetten bahseden yetlerdeki ibdet kavram, genel olarak
tevhid,
itaat, du, Allah' bilmek, O'na boyun emek, iman etmek ve slih
amel ilemek anlamlarn ifade eder.
Kur'an'da ibdet kavram, Allah'n varln ve birliini ikrar
etmek,
Peygamberlerine ve Peygamberleri ile gnderdii ilh vahye iman
etmek, O'na boyun eerek itaat etmek, slm'n hell ve haram, emir ve
yasak btn hkmlerini tatbik etmek, Allah'n rz olduu eyleri yapmak ve
hkmne rz olmak, nimetlere kretmek, musibetlere sabretmek, insanlarn
haklarna riyet edip onlara efkat ve merhamet etmek anlamlarn ifade
eder.
Buna gre Kur'an'da ibdet kavram; iman, ahlk, namaz, oru, hac,
zekt,
cihad, evlenme, boanma, hell-haram, miras, ticaret, ahde vef,
yemin, keffret, ukubat... ksaca Kur'an'n bandan sonuna kadar btn
hkmlerini uygulamay, emir ve yasaklarna riyeti, snrlarn korumay
iine alr.
Fkh Usl kitaplarnda Kur'an hkmlerinin itikad, ibadet, ahlk,
mumelt,
ukubat eklinde ksmlara ayrlmas, anlatm kolaylatrmak iindir.
Yoksa, ahlk ve amel hkmler, "ibdet" kavramnn manalarndan tamamen
ayr demek deildir. nk Kur'an'n amel ve ahlak btn hkmlerini
uygulamak, Allah'a kulluk etmektir. Bu itibarla Kur'an hkmlerinin
hepsi "ibdet" kavramna dahildir. Uygulama itibaryla ibdetleri drt
ksma ayrabiliriz:
1- man, ihls, niyet, tefekkr, mrifet, sabr, takv, havf ve rec
gibi
kalb/btn ibdetler.
18
-
2- Namaz, oru, zikir, tesbih, tehlil, tekbir, tahmid, du,
insanlara iyi mumele, ana-babaya iyilik, sla-i rahim gibi vcut
organlaryla yaplan ibdetler.
3- Zekt, sadaka, fakirlere ve yaknlara yardm, Allah yolunda
infak gibi
mal ve servetle yaplan ibdetler. 4- Hacca gitmek, mal ve can ile
Allah yolunda cihad etmek gibi hem
mal, hem de bedenle yaplan ibdetler. Allah'n yaplmasn istedii
eyleri yapmak da, yasaklad eylerden
kanmak da Allah'a kulluk etmektir, ibdettir. nk ibdetin temel
anlam, Allah'a boyun eerek itaat etmektir. taat da iki ekilde olur:
Emirlere uymak ve yasaklardan kanmak.
Namaz, Tm bdetler in Prototiptir Kelime-i ehdet, oru, hac, zekt
gibi slm'n rknlar hep namazda mevcut.
Namaz, bir tevhid ve ehdet eylemidir. Namaza arlrken ehdetler
haykrlr; namazn iinde ehdet kelimeleri vurgulanr. Okunan du ve
yetler hep ehdet kelimesinin almlardr. Namazda yeme ime olmaz;
namazda oruluyuzdur.
Zekt, namazda mevcuttur: mrn, vaktin zekt namazla yerine
getirilir. Hac,
Kbe'yi ziyaretle gerekleir; namazda da Kbe'ye ynelinir. Namaz
hacdr; namaz miractr. Namaz dudr; Namaz zikirdir. Namaz Kur'an
okumak; namaz Allah'la konumaktr. Kinat kendi halleriyle namaz
klmaktadr.
Meleklerin bazs devaml kyamda, bazs rk ve secde halinde
ibdet
etmekteler. Dalar, namazdaki kyam halinde dimdik durmaktalar.
Bitkiler, aalar secde halindeler; aalar, balar ve azlar saylan
kkleriyle topraktan gda almaktadrlar; Bitkilerin de kkleri, yani
balar yerdedir.
Hayvanlar rk halinde iki bklm eik yaamaktalar. nsann namaz
ise,
btn yaratklarn ibdetini kendisinde toplamaktadr. Namaz, ayn
zamanda tekbir, tesbih, hamd, kr, zikir, Kur'an kraat gibi hemen tm
ibdet eitlerini de iermektedir.
Hayatmzn her safhas namaza benzemeli. Namazdaki ruh ve heyecan
namaz
dna tamal, her eylemimizi namaz gibi, bizi Allah'a yaklatran
gerek ibdete
19
-
evirmeliyiz. Bu anlay, namazn da, gerekten ikame edilen namaz
olmasn salar. nsan ktlk ve fahdan alkoymayan namaz, hadis-i
erifteki ifadeyle, yarn paavra gibi suratmza arplabilir. Allah'n
byle bir namaza ihtiyac olmad hadiste belirtilmektedir. Namazn
bizim gnlk hayatmza yn veren, bize ihtiyacmz olan tehizat, mhimmat
salamas gerektii "hu" ve "ikame" ifadeleriyle de vurgulanr. kame
etmek, namaz ayaa kaldrmak, dosdoru klmak demektir. Namaz ikame
etmekle, hayatmzdaki ktlkler de kalkacak, ayn ekilde tm
eylemlerimiz de namaza benzeyecektir.
Ashb da byle deerlendirdi namaz. Peygamberimiz, vefatna yakn
iddetli
rahatszlnda kendisi cemaatin nne geip imamlk yapamad zamanlar,
Hz. Ebubekir'i namaz kldrmak iin grevlendirdi. Sonra devlet bakan
seiminde ashb bu olay dikkate alarak "deil mi ki Peygamberimiz
namazda Ebubekir'i bamza geirdi: namaz gibi olmas gereken hayatmzda
da o bamza gemeli" dediler. Onlar dini byle anlamlard.
Sadece namaz deildi ibdet olan. Ve namaz prototip ibadetti. O
yzden
namazdaki imamla "immet-i sur" (kk imamlk); devletin bandaki
imamla (bakanla/nderlie) "immet-i kbr" (byk imamlk) denilir. Bu
olay da gstermektedir ki, hayatmzdaki davranlarmz namazn mesajna
benzerken; liderimiz, devlet bakanmz da imama benzemeli; imamda
aranan artlar yneticide de aranmal.
mam, namazda yanldnda ncelikle imama yakn olanlar, deilse
cemaatin
fertlerince uslne uygun nasl uyarlmas gerekirse, her konumdaki
liderler ve yneticiler de yle uyarlmal.
Allah, en gzel biimde yaratt ve yeryznde halife yapt, btn
yaratklardan stn kld, gklerde ve yerde ne varsa hepsini
hizmetine sunduu ve saysz nimetler verdii insan, kendisine ibdet
etmesi iin yaratmtr. nsann bu grevini yerine getirebilmesi iin ona
akl, fikir ve kabiliyet vermitir. Peygamberler ve kitaplar gndermek
suretiyle bu grevini nasl yapacan da bildirmitir. Allah, insan
ibdet etmesi iin zorlamamakla birlikte, srarla kendisine ibdet
etmeyi emretmi, ibdet edenlere mkfat, etmeyenlere ise ceza vaad
etmitir.
Herhangi Bir Eylem Nasl bdet Olur? Bir eylemin Allah'a ibdet
olabilmesi iin u zelliklerin bulunmas
gerekir: nan, meriyet, usl ve niyet. 20
-
Bir fiilin ibdet olabilmesi iin iman bata gelen arttr. kinci art
ise, o
yaplan iin tat cinsinden olmas lazmdr. nk ibdet kelimesi itaat
anlamna gelir. Yani dinin yaplmasn gzel grd bir emri veya mer grd
bir mubah i olmas gerekir. nc art ise, yaplan iin Allah'n istedii,
Rasl'n uygulad biimde yaplmas gereidir. Drdnc art da niyettir.
Allah'n rzs iin yaplmas, bir mer ii ibdet seviyesine karr. Allah'a
yaklamak ve O'na itaat etmek gibi yksek gayeler, bir eylemi ibdete
dntrr.
mansz ve ihlssz amel, ibdet olmaz; byle bir ibdet boa gider
(5/Mide,
5). Haramlar, dinin yasaklad eylemler, hibir zaman Allah'a ibdet
olmaz. Yaplan mer eylemin usl (metodu) da nemlidir.
Mesela, namaz Allah'n istedii tarzda, Peygamberimiz'in kld
ekilde deil;
baka ekilde klarsak, o, ibdet olmaktan kar. bdette niyet arttr.
Peygamberimiz (s.a.s.), "Ameller, ancak niyetlere gredir."
buyurmutur. (Buhr, Bed'l-Vahy 1, Itak 6, Talak, 11, man, 23; Mslim,
mre 155)
Bu nedenle Allah'a kurbet ve itaattan baka bir maksatla yaplan
fiiller,
"ibdet" olmaz. Mesela niyetsiz a durmak oru deil, niyetsiz
Kbe'ye gitmek de hac deildir.
Allah'tan Bakasna bdet Kur'an'da 53 yet-i kerimede "Allah'tan
bakasna ibdet"ten sz edilmitir.
Allah Tel, cin ve insanlar kendisini tanyp ibdet etmeleri iin
yaratmtr (51/Zriyt, 56). Fakat, imtihann gerei olarak onlar bu
konuda zorlamamtr. Bu sebeple cin ve insanlardan, bir tek ilh
olarak Allah' tanyp kabul edenler ve sadece O'na ibdet edenler
olduu gibi; canl ve cansz varlklar Allah'a ortak edip onlara ibdet
edenler de vardr.
Allah, ilk insan dem (a.s.)'den itibaren insanlara eliler ve
kitaplar
gndermek suretiyle cin ve insanlar Allah'tan bakalarna ibdet
etmemeleri konusunda uyarmtr. "Andolsun Biz, her millet iinde
Allah'a ibdet edin, tut(a ibdet)ten kann diye bir peygamber
gnderdik. Onlardan kimine Allah hidyet etti, onlardan kimine de
dallet hak oldu." (16/Nahl, 36)
Allah'tan Baka Taplan Varlklar: Allah'tan bakasna tapanlar,
sadece
cinler ve insanlardr. Taplanlar, yani mbud, rab ve ilh edinilen
varlklar ise; ibdet kavramnn getii yetlerde Allah'tan bakalar
(6/En'm, 56; 10/Ynus, 21
-
104...), Allah'tan baka, insanlara fayda ve zarar vermeye gc
yetmeyenler (5/Mide, 76; 10/Ynus, 18), iitmeyen, grmeyen ve
insanlara hibir ey kazandrmayanlar (19/Meryem, 42), Allah'tan baka
tapnlan putlar/evsn (29/Ankebt, 17), heykel eklindeki putlar/asnm
(14/brhim, 35; 26/uar, 70, 71), sahte tanrlar/ilhlar (43/Zuhruf,
45), heykeller (21/Enbiy, 53), tut (5/Mide, 60; 39/Zmer, 17), eytan
(36/Ysin, 60; 19/Meryem, 44), atalarn tapt eyler (11/Hd, 62, 87,
109; 14/brhim, 10), Allah'a ortak koulanlar (10/Ynus, 28), cinler
(34/Sebe',41), insanlar (23/M'minn, 47), melekler (34/Sebe',40;
43/Zuhruf, 19-20), Allah'tan baka dost tutulanlar (39/Zmer, 3),
Allah'tan baka ilh diye isimlendirilen putlar (12/Ysuf, 40),
kfirlerin tapt eyler (37/Sfft, 161), elle yontulup yaplanlar
(37/Sfft, 95) olarak zikredilmilerdir.
Allah'tan Bakasna bdetin Anlam: Allah'tan bakasna ibdet; insan,
cin,
melek, eytan, atalar, liderler, hkmdarlar, bilginler, veliler,
slih kiiler gibi canl ve cansz varlklar ilh ve rab kabul etmek,
onlara Allah'a isyan konusunda itaat etmek, boyun emek, du edip
yalvarmak, kurban kesmek, kulluk etmek, secde etmek, eilip sayg
gstermek, Allah yerine mbud edinilen kimselerin emir ve yasaklarna,
hell ve haramlarna, prensip ve sistemlerine uymak anlamlarna
gelir.
Allah'tan bakasna ibdet etmek, Allah'n varln kabul etmemek
anlamna gelmez. Kur'an'n indirildii zaman Mekke mrikleri Allah'n
varln, yaratc ve rzk verici olduunu kabul ediyorlar, ama bir tek
ilh olduunu kabul etmiyorlard. Kendilerini Allah'a yaklatrr ve
efaati olur midiyle ilhlara tapyorlard.
Kur'an'da bu husus, yle bildirilmektedir: "...Allah'tan baka
evliy (dostlar)
edinen kimseler, biz bunlara srf bizi Allah'a yaklatrsnlar diye
ibdet ediyoruz (demektedirler). (39/Zmer, 3) "Halbuki insan Allah'a
yaklatran iman ve slih ameldir." (34/Sebe' 37)
"Allah' brakp kendilerine ne zarar ne de fayda vermeyen eylere
ibdet ediyorlar ve: 'Bunlar, Allah katnda bizim efaatilerimizdir'
diyorlar..." (10/Ynus, 18)
Demek ki Allah'a ibdet edebilmek iin Allah'n varln, yeri g
yaratttn, rzk verdiini kabul etmek yeterli deildir. Allah' bir tek
ilh olarak kabul etmek, O'ndan baka canl ve cansz hibir varla
tapmamak ve tutu reddetmek demektir.
22
-
Putlara, Heykellere bdet nsanlara Fayda ve Zarar Vermeyen,
itmeyen, Grmeyen Putlar ve
Heykelleri lh Edinmek ve Onlara bdet Etmek: Kur'an- Kerim'in and
irk eitlerinden birisi, putlara ibdet eklinde ortaya kan tapnmadr.
Putlar eit olarak ok fazla olmakla beraber, genel olarak iki ksmda
mtlaa edilebilirler:
1- nsan, hayvan veya bunlarn karm bir eklin; iinde bir sembol,
bir ruhu,
bir rneklii temsil ettii anlayyla aa, ta ve madenden yaplarak,
temsil ettii varsaylan semboln kutsanmas biimindeki putuluk. Bu tr
putlara sanem veya vesen ad verilir.
2- Herhangi bir ekil dnmeksizin kafalara, gnllere, kalplere
dikilen veya
tbi olunan putuluk. Bu tr putperestliin grnts daha moderndir.
Birinci maddede ele aldmz putuluk olaynda putlar, tapanlarn
nazarnda
tabiat st yce bir gc ve kuvveti temsil ettikleri iin,
putperestler bu g ve kuvvetin, tapndklar putlarda gizli olduuna
inanrlar. Bu balamda her putun veya putuluun ilgili bulunduu bir
efsnesi vardr. Bu putlarn bir ksm iyilii, bir ksm erri, bir ksm
ucuzluu vs. yi temsil eder.
slm tarihilerinin kaydettiklerine gre, putperestlik slm'dan nce
Arap
yarmadasnda olduka yaygnd. Denilebilir ki, Arabistan'da putuluun
tm eitleri olmakla beraber, daha ok birinci ksmda anlatmaya altmz
putperestlik yaygnd.
Putuluun her eidine kar kan ve putlara ibdet etmenin ktln en
beli biimde ortaya koyan Kur'an- Kerim yetleri, insanoluna,
yaratcnn sadece Allah olduu fikrini alama sadedinde delil stne
delil sunar. "Siz, elinizle yonttuklarnz (putlar)a m tapyorsunuz?
Oysa sizin de, btn taptklarnzn da yaratcs Allah'tr." (37/Sfft,
95-96)
"De ki: Ey insanlar! Benim dinimden phede iseniz (iyi bilin ki)
ben, sizin
Allah'tan baka ibdet ettiklerinize ibdet etmem. Yalnz sizi
ldrecek olan Allah'a ibdet ederim. Bana m'minlerden olmam
emredildi." (10/Ynus, 104) yette geen "Allah'tan bakasna ibdet" ,
putlara du etmek ve yalvarmak anlamndadr.
Nitekim peinden gelen yette, "Yzn Allah' birleyici olarak dine
evir ve
mriklerden olma!" (10/Ynus, 105) denildikten sonra, "Allah'tan
baka sana ne fayda, ne de zarar vermeyecek olan eylere yalvarma/du
etme. Eer byle
23
-
yaparsan, o zaman sen zlimlerden (mriklerden) olursun."
(10/Ynus, 104) buyrulmutur.
"De ki: (Ey mrikler!) Ben, Allah'tan baka yalvardklarnza ibdet
etmekten
men olundum." (6/En'am, 56; 40/M'min, 66) Bu yetteki "du"ya,
"ibdet" anlam verilebilir. Bu takdirde ibdet, ilh kabul ederek
putlara sayg gstermek anlamn ifade eder. Putlara ibdet, ister
musibet ve skntl anlarda onlara yalvarmak, du etmek; ister ilh diye
ta'zim gstermek olsun, neticesi ayndr. Byle bir davran irk (6/En'm,
56; 10/Ynus, 18), hak yoldan sapmak ve hidyete erenlerden
olamamaktr (6/En'm, 56). Allah'tan bakasna tapanlar cahil
kimselerdir. "Ey cahiller! Allah'tan bakasna ibdet etmemi mi bana
emrediyorsunuz?" (39/Zmer, 64)
Kur'an'da Allah'tan bakasna taplanlar, insana zarar ve faydas
dokunmayan
(10/Ynus, 18), rzk vermeyen (16/Nahl, 73), insan eli ile yaplan
(37/Sfft, 95), iitmeyen ve grmeyen (19/Meryem, 42), bir ey
yaratamayan (46/Ahkaf, 4), insanlarn ilh diye isimlendirdikleri bo
isimler (53/Necm, 23; 12/Ysuf, 40), uydurma tanrlar (37/Sfft, 86),
heykeller (21/Enbiy, 52) ve putlar (14/brhim, 35) olarak
nitelendirilmilerdir.
brahim (a.s.), babasna ve kavmine demiti ki: "Sizin u karsnda
durup
ibdet ettiiniz heykeller nedir? (Babas ve kavmi), 'Babalarmz
onlara ibdet eder bulduk' dediler. (brahim), 'Dorusu siz de,
babalarnz da apak bir sapklk iine dmsnz' dedi. (...)
brahim (a.s.), byk bir put hari dier putlar krd. Kavmi, putlarn
krldn grnce, 'Bunu ilhlarmza kim yapt? Muhakkak bunu yapan
zlimlerden biridir' dedi. (...) (brahim'e), 'Ey brahim! Bu ii
ilhlarmza sen mi yaptn?' dediler. brahim, 'Hayr, ite u bykleri
yapm. Onlara sorun, eer konuurlarsa' dedi. (...)
(Kavmi), 'Ey brahim! Sen de bilirsin ki, bunlar konumazlar dedi.
Bunun zerine brahim, 'Siz Allah' brakp da size hi fayda ve zarar
vermeyen eylere mi ibdet ediyorsunuz? Size ve Allah'tan baka
taptklarnza yuh olsun. Akllarnz kullanmyor musunuz? (dedi.)
(21Enbiy, 52-54, 58-59, 62-63, 65-67). "Ey babacm! itmeyen, grmeyen
ve sana hibir ey kazandrmayacak olan eylere niin ibdet ediyorsun?'
dedi." (19/Meryem, 42)
Kendi elleriyle yapp ilh diye adlandrdklar (14/brhim, 35)
heykellerin
(temsl), insanlara elbette faydas ve zarar olmaz. Bu sebeple
heykelleri ilh edinip onlara sayg gstermek, yalvarmak, onlardan
medet ummak, ahmaklk ve aklszlktr. Allah'tan bakalarna, uydurma
ilhlara, putlara ve heykellere tapanlar,
24
-
kendilerini felkete srklemi, dnya (11/Hd, 109) ve hirette
Allah'n azabn hak etmi olurlar (21/Enbiy, 98)
Kendisinden bakasna ibdet edenlere, "Siz ve Allah'tan baka
ibdet
ettikleriniz cehennemin odunusunuz. Siz oraya (cehenneme)
gireceksiniz" (21/Enbiy, 98) uyarsn yapan Yce Allah, "Allah'tan
baka dilediinize ibdet edin!" (39/Zmer, 15) diyerek mrikleri tehdit
etmitir (37/Sfft, 22-34).
Allah'tan baka ibdet edilenler, kymet gn kendilerine ibdet
edenleri inkr
edecekler ve onlara dman olacaklardr. "(Mriklerin taptklar
ilhlar), onlarn ibdetlerini inkr edecekler ve onlara dman/kar
olacaklardr." (19/Meryem, 82; 46/Ahkaf, 6)
Beerin byle dalletleri var; Putunu kendi yapar, kendi tapar!
diyor ir.
nsanlarn kendi elleriyle yaptklar putlara ve heykellere ibdet
etmeleri; onlar Allah katnda kendilerine efaati ve yardmc olur,
kendilerini azaptan korur inanc ile ilh edinip tapmak, sayg
gstermek, du edip yalvarmak, sknt anlarnda onlara snmak anlamlarn
ifade etmektedir.
Put, sadece Araplarn chiliye dneminde taptklar basit ve
alelde
ekillerden veya zellikle Hz. brahim dneminde olduu gibi,
muhtelif chiliye sistemlerinde tapnlan tatan, tuntan, tahtadan
heykellerden ve aa, ku, hayvan, yldz, gk cismi, ate, ruh veya
hayallerden ibaret deildir.
Bu basit puta tapnma ekilleri Allah'a irk komann btn
boyutlarn
kapsamaz. Yalnzca bu ilkel putuluklar zerinde duracak olursak ve
Kur'an'daki irkten maksadn sadece bunlar olduunu kabul edecek
olursak, olduka boyutlu olan irk kavramndan bir ey anlamayz. Kurann
evrensel boyuttaki ve zamanlar st mesajn kavrayamayz.
Kurann en byk problem olarak grd irk, kymete kadar hemen tm
toplumlarda olabilecek tm tevhid d kutsama ve tapnma
zelliklerini kapsar. Kur'an'a gre put, o kadar geni anlamldr ki,
kiinin Allah'n dnda hayatnn amac kld madd-mnev her eydir. Bu putlar
hayatn amac klmak da Allah'a irk komak olarak
nitelendirilmitir.
Fakat insanlar kendilerine fayda ve zarar olmayan ta, aa, maden
vs. eylere
ibadete sevkeden sebepler nelerdi? nsanlar niin putlara tapmlar
ve tapmaya devam ediyorlar? Bu konuda Kur'an u yetlerde bu sorulara
cevap vermektedir:
25
-
39/Zmer, 3; 10/Ynus; 18; 17/sr, 56-57; 43/Zuhruf, 86; 39/Zmer,
44; 30/Rm, 13.
Tuta bdet "Andolsun biz, her millet iinde: 'Allah'a ibdet edin,
tuttan kann' diye bir
eli gnderdik." (16/Nahl, 36) Bu yette "tut", ibdet konusunda
Allah'n karsna konulmu ve ondan kanlmas emredilmitir. u yette ise,
tuta ibdetten saknan ve Allah'a ynelen kimsenin mjdelenmesi
istenmitir: "Tuta ibdet etmekten kanan ve Allah'a ynelenlere mjde
var." (39/Zmer, 17)
u yette de, tuta ibdet edenler iddetle knanmaktadr: "De ki:
Allah
katnda yeri bundan daha kt olan size syleyeyim mi? Allah'n
lnetledii ve gazap ettii, aralarndan maymun, domuz ve tuta tapanlar
kard kimseler; ite onlarn yeri daha ktdr ve onlar doru yoldan daha
ok sapmlardr." (5/Mide, 60) (Ayrca, tutu reddetmek konusunda bkz.
2/Bakara, 256, 257; 4/Nis, 51, 60, 76; 16/Nahl, 36)
Nedir tut? "Tut" kelimesinin kk "tuyan"dr. Tuyan, isyanda
haddi
amak, azmak, zulmetmek, sapmak, lsz ekilde hareket etmek,
byklenmek anlamlarna gelir. Tut; eytana, putlara, Allah'tan baka
taplan her varla, insan azdranlara, insanlar haktan ve hidyetten
saptranlara, hayr yolundan men edenlere, haddi aanlara, kfr ve
dallette nderlik edenlere, gaybdan haber verdiini ileri sren
khinlere/medyumlara, insanlarn Allah'a ibdet etmelerine ve slm'
yaamalarna engel olanlara denir.
Put olsun, aa olsun, insan veya hayvan olsun, Allah'tan baka
tapnma
konumunda olan her ey; kanunlarnda Allah'n dinine kar snr aan
zlim ynetici ve Allah'n indirdii hkmlerin gayrisiyle hkmeden
idareci; slm eriatna uymayan btn metod, dnce, fikir, ideoloji,
pozisyon, det, gelenek ve grenekler tut kapsamna girer. Ayrca
tuttan honut olup ona balanan, tuta kullua aran, tutun dvet ettii
eye sahip kan da kendi sapkl iinde tuttur.
Kur'an- Kerim'de tutla ilgili btn yetleri dikkate aldmzda u
sonuca
varrz: Kulu Allah'a kulluktan, dinde ihlsl olmaktan, Allah ve
Raslne itaatten alkoyan ve eviren her ey tuttur. Tut; hakk ezmeye
alan, Allah'n kullar iin izdii snrlar ineyen her kimse veya her
nesnedir. Allah ile balants
26
-
olmayan her program ve Allah'a balanmayan her eit dnce, sistem,
edep ve alkanlk; otoritesini Allah'n sisteminden almayan her idare,
Allah'n otoritesine, ulhiyetine ve hkimiyetine dman olan her ey
tuttur. (3)
Allah'a isyan konusunda herhangi bir kimseye itaat eden kii, o
kimseye ibdet
etmi olur ve bu itaat edilen kimse tuttur. Mevddi, tut
kelimesini yle izah eder: "Tut, Allah'a kar azan, isyan eden,
kulluk haddini aarak kendisi iin ulhiyet ve rubbiyet iddisna kalkan
her ahs, zmre ve idareye denir. Tut, Allah'a kar haddi aan ve
zulmeden her trl stnlk, otorite, bakanlk veya komutanlktr. Tut,
mlknde hkmn yerine getirir; kullarn zorla, aldatmakla yahut kt
yollarla kendine itaate arr. Kiinin bu trl otoriteye, bakanla,
liderlie boyun emesi ve ona tapmas tut iin bir ibdettir. (4)
Kur'an'a gre tut; Allah'n, dininin, elisinin ve kitabnn karsna
konulan,
Allah yerine taplan, slm'n hkmleri, emir ve yasaklar, hell ve
haramlar yerine ikame edilen, Hz. Muhammed (s.a.s.)'in yerine nder
seilen, Kur'an dncesi, inan ve hayat tarz yerine baka dnce, inan,
hayat ve ynetim biimi koyan, hayata geiren, bunlara nclk eden ve
uyulan her insann, her sistemin ortak ad ve semboldr.
Buna gre tuta ibdet, Allah'tan baka eytan, insan, nder, khin
gibi canl
ve cansz varlklara, Allah'a isyan anlamna gelecek ekilde itaat
etmek, boyun emek, Allah'n hkm yerine Allah'tan bakalarnn hkmlerini
kabul edip isteyerek uygulamak demektir ki bu, insan irke, kfre
gtrr.
Gnmzde, kelime-i ehdet getirip namaz klan, oru tutan, hacca
giden baz
kimselerin tutun hkmne rz gsterdikleri, tuta itaat ettikleri,
sadece Allah'a mahsus olan sfatlar bakalarna verdikleri bilinen bir
gerektir. Yine bu kimselerin Allah' brakp birtakm armalar, iarlar,
iaretleri, bayraklar, gelenek ve grenekleri ycelttikleri ve bu
saylan deerler uruna mallarn, namuslarn, ahlklarn fed ettikleri,
bylece bu deerlere kulluk ve ibdet ettikleri ortadadr.
Bu ahslarn tutun ortaya koyduu nefsan, ehvan ve ind deer
yarglaryla Allah'n kanunlar ve eriat atacak olsa, hep Allah'n
eriatn onlarn istekleri dorultusunda yontarak ekil verdikleri,
ksacas putlarn veya putlarn arkasna snm olanlarn emir ve yasaklarn
harfiyyen yerine getirdikleri ve Allah'n eriatna tamamen zt olan
sistemleri kabul ederek onlarn hkmlerini tatbik ettikleri de inkr
edilemez. Bundan daha ak putuluk dnlebilir mi?
Putlarn emir ve direktifleri dorultusunda hareket ederek onlarn
yolundan en
kk apta ayrlmayanlar, Allah'n Kitabna ve Raslnn snnetine
kulaklarn
27
-
tkayarak putlarn ve onlarn ibirlikilerinin arsna kulak
verenlerden daha iyi putperest olur mu? Bunlar apak mrik olduklarn
kendileri bile iln ediyorlar. Bu tr insanlar; ister namaz klsn,
ister oru tutsun, ister haccetsin ve isterse sabahlara kadar Allah
diyerek tesbih eksinler. Ne yaparlarsa yapsnlar, kendilerini putu
mrik olmaktan kurtaramaz, kimse de onlar zorla temize kararak
mslman yapamaz; onlar tevbe edip, her trl puta ve tuta
kulluk/ibdetten vazgemedikleri mddete... (5)
Bir kimse tutu reddetmedike gerekten iman etmi saylamaz.
Tevhid'in
art, Allah'a imandan nce tutlar reddetmek, onlar tanmamaktr. Bu
durum, Kuranda aka beyan edilmitir: "Artk kim tutu reddedip Allah'a
iman ederse, kopmayan salam kulpa yapm olur." (2/Bakara, 256)
Bilginlere ve Din Adamlarna bdet Allah'a irk komann bir eidi de
Allah'n izin vermedii alanlarda insanlara
itaattir. Oysa ibdette esas olan Allah'a itaat, Peygamberine
itaat ve mslmanlardan olan emir sahiplerine itaattir (4//Nis,
59).
Ne var ki, insanolu, ou zaman kendi cinsinden olan beerden
baz
kimselerin birtakm stn zelliklere sahip olduklarn dnerek onlar
rab konumuna getirmi ve bylece onlara ibdet etmitir.
Kur'an- Kerim, yahudi ve hristiyanlarn, ulhiyet ve rubbiyet
makamna
Allah'tan bakasn koyarak kullukta ona yneldiklerini, oysa itaat
ve ibdetin sadece Allah'a has klnmas gerektiini yle dile getiriyor:
"(Ehl-i kitap), bilginlerini ve rhiplerini Allah'tan ayr rablar
edindiler. Meryem olu Mesih'i de (rab edindiler). Oysa kendilerine
yalnz tek ilh olan Allah'a ibdet etmeleri emredilmiti. O'ndan baka
tanr yoktur. O, onlarn ortak kotuklar eylerden mnezzehtir."
(9/Tevbe, 31)
Yahudi ve hristiyanlarn, bilginlerini ve rhiplerini rab
edinmeleri, onlara
ibdet etmeleridir. bdetleri ise, onlarn, Allah'n haram kld
eyleri hell, hell kld eyleri haram klmalarn kabul edip itaat
etmeleridir. Yahudi ve hristiyanlar, Allah'n emrine, hakkn hkmne
deil; onlarn irdelerine tbi oldular; onlara Allah'a tapar gibi
taptlar. Hatta Allah' brakp onlara taptlar.
Allah'n emrine, Kitabn szne, hakkn gerektirdiine aktan aa
muhlif olan hususlarda Allah'a isyan ettiler; onlarn arzularna
ve emirlerine itaat ettiler. Allah'n haram kld eyleri, onlarn
emriyle hell kldlar. Allah'n
28
-
yapmayn dedii eyleri yaptlar; yapn dediini yapmadlar. Bunun
hilfna onlarn emir ve yasaklarna, hev ve heveslerine tbi oldular.
(Elmall, IV, 2511) (Bu konuyla ilgili olarak Adiy b. Htem'le ilgili
hadis iin bkz. Tirmiz, Tefsir 9).
Buna gre yetteki rhipleri ve bilginleri rab edinip ibdet etmek,
Allah'n
hellini haram, haramn hell saymalar konusunda onlara itaat etmek
anlamna gelmektedir. Yoksa onlar, bilginleri iin oru tutuyor, namaz
klyor deillerdi. Demek ki herhangi bir insann, ister bilgin olsun
ister ynetici, Allah'n emir ve yasana, hell ve haramna ters den
emir ve hkmlerine gnlden katlmak, onu hkm/kanun koyucu olarak kabul
etmek, ona itaat ederek Allah'n hkmne muhalefet etmek; onu
Allah'tan baka rab edinmek ve ona ibdet etmek demektir.
(Elmall Tefsiri, IV, s. 2512). "Yaratcya isyan etme
konusunda
yaratlana itaat edilmez." (Buhri, Ahkm 4; Mslim, mre 39, 46)
Hakk btl, btl hak yapmaya alanlar, ilim haysiyetinden yoksun birer
tutturlar. Bu ekilde davranlar, irk, kfr ve Allah'tan bakalarn rab
edinmek ve onlara tapmaktr. (Elmall, IV, s. 2513, 2514).
Allah'n kitabna yetki tanmakszn hell ve haram snrlarn
belirleme
yetkisini kendisinde grenlerin nefislerini ilve rab ittihaz
ettiklerini ve onlara kanun koyma yetkisi tanyanlarn da onlar
rabler edindiklerini yukardaki yet ve hadislerden renmi
oluyoruz.
Kur'an'n on drt asr nce getirdii en byk prensiplerden biri de,
hangi
makam ve mevkide olursa olsun, insana deil; yalnz Allah'a ibdet
edilmesi prensibidir. slm, beeriyeti sadete erdirmek, zulm ortadan
kaldrmak, insana kulluk etmeye sevkeden istismar yok etmek yolunda
birleilmesi gerekli olan belirterek yahudi ve hristiyanlara bakn
nasl hitap ediyor: "De ki: Ey Kitap ehli, gelin aramzda
birleebileceimiz bir kelime zerinde toplanalm: Allah'tan bakasna
kulluk etmeyelim. O'na hibir eyi ortak komayalm. Bazmz bazmz
Allah'tan baka rablar edinmeyelim!" (3/l-i mrn, 64)
Kur'an- Kerim, kula kulluu ortadan kaldrmak ve sadece Allah'
kulluu tesis
etmek zere gnderilen Kitap olduu iin, insanlarn Allah' brakp
hemcinslerinden olan insanlara ibdet/kulluk etmesini nlemek amacyla
eitli deliller serdetmi, bu konuda geni aklamalar yapmtr:
"Hibir insana yaramayacak/yakmayacak bir ey varsa, Allah'n
kendisine
Kitap, hikmet ve neblik vermesinden sonra onun insanlara:
'Allah' brakn da bana kul olun' demesidir. Tam aksine o; 'Kitab
rendiiniz ve okuduunuz ynyle Allah'a kul olun' der. O, size:
'melekleri ve peygamberi ilh edinin' diye 29
-
emretmez. Siz mslman olduktan sonra size hi imanszl emreder mi
o?" (3/l-i mrn, 79-80) stisnasz btn peygamberler: "Ey kavmim,
Allah'a ibdet edin; sizin O'ndan baka ilhnz yoktur." (7/A'rf, 59,
65, 73, 85; 12/Ysuf, 40; 11/Hd, 1-2; 16/Nahl, 36) buyurmulardr.
Tarihe ibret nazaryla baktmz zaman ok deiik ve eitli irk
grntleri
ierisinde insanlarn baz bilge kimseleri veya kimi peygamberleri
ilh kabul ettiklerini gryoruz.
Mesela, baz kimseler tarafndan peygamber olduu iddia edilen ve
en azndan
yce vasflara sahip bilge bir kimse olduu herkese kabul edilen
Buda, salnda ilhlk iddia etmemi, bilkis insanlar Allah' tek ilh
edinmeye arm olduu halde, tbleri onu lmnden sonra ilh edinmi ve ona
tapmlardr.
Ayn ekilde Hz. sa (a.s.) salnda kendisinin, Allah'n kulu olduunu
iln
etmi ve insanlar da sadece Allah'a kul olmaya arm olduu halde,
vefatndan hemen sonra, bizzat kendi kavmi tarafndan ilh kabul
edilerek Allah'a irk koulmutur. slm bu tr bir sapkln nne gemek iin
deliller getirmi ve bunun irk olduunu her frsatta vurgulamtr.
Kur'an, kullara kulluu ortadan kaldrarak yeryznde hkimiyeti
sahte ilh
ve rablerin elinden ekip alarak sadece Allah'a vermek iin delil
stne delil getiriyor ve bu noktann son derece nemli olduunu
insanlara srarla vurguluyor. (6)
eytana bdet Yce Allah, insanlara eytana ibdet etmemelerini,
kendisine ibdet etmelerini
emretmektedir: "Ey demoullar! Ben size, 'eytana ibdet etmeyin.
Zira o, sizin iin apak bir dmandr. Bana ibdet edin. En doru yol
budur' diye tavsiye etmemi miydim? (36/Ysin, 60-61)
eytana ibdet, vesvese verdii, ssl gsterdii eylerde ve Allah'a
isyan olan
konularda kendisine itaat ve ittib etmektir. Allah, insanlara,
"eytann admlarna uymayn." (2/Bakara, 168, 208) "nk eytan, insana
apak bir dmandr." (17/sr, 53) "Onu dman edinin." (35/Ftr, 6)
buyurmutur.
Kur'an- Kerim, ister insanlardan olsun, isterse cinlerden, tm
eytanlarn
(6/En'm, 112) insanlar irke drdn bizlere hatrlatr. Sebe kraliesi
hakknda bilgi edinmeye gnderilen Hdhd, Hz. Sleyman'a dndnde
30
-
unlar haber verir: "Onun ve kavminin, Allah' brakp gnee secde
ettiklerini grdm. eytan, onlara ilerini sslemi de onlar doru yoldan
evirmi, bu yzden yola gelemiyorlar." (27/Neml, 24)
Kur'an, eytann insanlar zerinde, onlarn irdelerini ortadan
kaldracak bir
gce sahip olmadn, ancak insanlarn irk komalar ve bylece onlarn
sapmalar noktasnda vesvese verdiini aka bildirmitir.
"Grmedin mi biz kfirlere eytanlar gnderdik, onlar oynatp
duruyorlar." (19/Meryem, 83)
"Fakat kalpleri katlat ve eytan da onlara yaptklarn ssl
gsterdi." (6/En'm, 43)
"O (eytan)lar bunlar (insanlar) yoldan kardklar halde, bunlar
doru yolda olduklarn sanrlar." (43/Zuhruf, 37)
eytan, insanlara fuhu ve mnkeri emreder (2/Bakara, 268; 24/Nr,
21).
nsana vesvese verir (7/A'rf, 20; 20/Th, 120). nsanlar arasnda
kin ve dmanlk tohumlar saar (5/Mide, 91). nsanlara,
yaptklar ktlkleri ssl gsterir (6/En'm, 43; 8/Enfl, 48). Bo eyler
vaad eder (4/Nis, 120; 17/sr, 64). Gerekleri unutturur (6/En'm,
68). Tuzak kurar (4/Nis, 76). nsan saptrmak ister (4/Nis, 60).
Onu doru yoldan meneder (27/Neml, 24; 29/Ankebt, 38). Bu
sebeple
insann, eytann vesvesesine aldanp ona uymamas gerekir; uyarsa
ona ibdet etmi olur.
Kur'an'da iki, kumar, putlar, heykeller, ans oklar, talih
oyunlar, eytann ii
olarak ifade edilmitir (5/Mide, 91). Demek ki, Allah'n haram
kld, yasak ettii eyleri yapanlar, eytana itaat etmi olmaktadrlar.
Kur'an, bu itaati, eytana ibdet olarak ifade etmitir. brahim
(a.s.), babasna: "Ey babacm! eytana itaat etme; nk eytan, Rahman'a
isyan etmiti" demitir (19/Meryem, 44).
nsan, Allah'tan bakasna, putlara ve benzeri eylere ibdet etmeye
ve onlar
irke, kfre ve isyana tevik eden, eytan ve eytanlaan insanlardr.
s kimseye itaat eden, sdir. eytana ve kfr, irki ve ktlkleri
emredenlere itaat edenler, Allah'a isyan etmi, eytana ibdet etmi
olurlar.
eytana ibdet konusunu aklamaya alrken, satanizmden, yani
direkt
olarak eytana tapnma dininden uzunca bahsetmeyi, toplumu ok az
ilgilendirdii iin gereksiz gryoruz. Yeni dinler edinerek,
bunalmlarna gya zm arayan, dzenin ve toplumun kurban baz marjinal
genlerin, yenilik ve moda olsun, deiiklik olsun diye, dzen ve
toplum eytanndan; gerek eytann kucana snp ona sahiden tapnmaya
yneldiklerini gzlyoruz. Satanizm denilen bu
31
-
eytan severlik ve ktlkln aslnda pek de yeni bir din olduu da
sylenemez. zellikle Suriye topraklarnda gnmze kadar varln devam
ettiren Yezidlik de bir satanizmdir.
Cinlere bdet Cinler, Allah'n kendisine ibdet etmeleri iin
dumansz saf ateten yaratt
varlklardr. (51/Zriyt, 56; 55/Rahmn, 15) nsanlar gibi ibdet ve
isyan edebilme yeteneine sahiptirler. Bu sebeple mslman ve kfir,
slih ve fsk olanlar vardr. Zaten blis de cinlerdendir.
Sebe' sresinde cinlere ibdetten sz edilmitir: "O gn, kfirlerin
hepsini
mahere toplar, sonra meleklere, 'Bunlar size mi ibdet
ediyorlard?' der." (34/Sebe', 40) Bu soruya melekler, "(Ey
Rabbimiz!) Seni tenzih ederiz. Onlar deil; Sen bizim velmizsin.
Hayr, onlar (bize deil) cinlere ibdet ediyorlard. ou onlara iman
eden kimselerdi." (34/Sebe' 41) eklinde cevap vermilerdir.
Cinlere ibdet, onlara snmak, korkulardan, mal ve canlarn
kaybndan onlara
iltic etmek ve onlardan yardm talep etmektir. yette getii
ekliyle cinlere iman ise, muhafaza ve snma hususunda onlarn gcne
inanmaktr. (Drt Terim, 87). "nsanlardan baz erkekler, cinlerden baz
erkeklere snrlard, cinler de onlarn azgnlklarn artrrlard." (72/Cin,
6) Bu yet, insanlarn cinlere ibdetlerinin, onlara snmak olduunu
ortaya koymaktadr.
Yce Allah, sadece kendisine ibdet edilmesini emretmi,
kendisinden
bakalarna ibdet edilmesini iddetle menetmitir. Ancak, imtihan
gerei olarak, insanlar ve cinleri bu konuda zorlamamtr. Bu sebeple
cin ve insanlardan, Allah'a ibdet edenlerin yannda, O'nun
dndakilere ibdet edenler de vardr.
Allah'tan bakalarna ibdet; sadece putlara, heykellere, atee,
aya, gnee,
mezara tapmaktan ibaret deildir. Kur'an'n hilfna hareket eden
insanlarn buyruklarn isteyerek kabul edip bunlar uygulamak da
Allah'tan bakalarna ibdet etmektir. Allah'tan bakalarna ibdet, irk
ve kfrdr. (7)
Ne mutlu, Allahtan bakasnn nnde eilmeyip sadece Ona secde
ederek
ibdet edenlere ve her yaptklar eylemi Allaha ibdet lsnde
yapanlara! Yazklar olsun, kula kulluk yapan kullara ve tutlara,
putlara, ya da hev ve heveslerine tapanlara!
32
-
1. Yakup iek, Fahrettin Yldz, Dingn bdet, s. 126 2. Mehmet
Kubat, Kur'an'da Tevhid, s.132 ve 164 3. Muhammed Kutub, L lhe
llllah, s. 109 4. Mevdudi, Kur'an'a Gre Drt Terim, s. 66 ve 84 5.
Mehmet Kubat, a.g.e. s. 138 6. A.g.e. s. 132 7. smail Karagz,
Kur'an'da bdet Kavram, s. 78 bdetle lgili yet- i Kerimeler a- badet
Etmek: Hicr, 99; Hacc, 77; Furkan, 77; Neml, 91; Ankebut, 17, 36;
Ahzab, 35; Yasin, 60-61;
M'min, 14. b- badet (Kulluk) Yalnz Allah'a Yaplr: Fatiha, 5;
Bakara, 21-22, 83; Nisa, 36; En'am, 3, 102, 162;
Yunus, 3; Hud, 2, 123, Nahl, 52; sra, 23, Meryem, 65; Zmer, 2,
66; Fusslet, 37-38. c- nsanlar ve Cinler, badet in Yaratlmtr:
Zariyat, 56-57; Cin, 16-17. d- Allah'a Kulluk Etmenin Misali: Rum,
28. e- Kibirlenerek Allah'a Kulluk/badet Etmekten ekinmek: Nisa,
172-173; A'raf, 146-147, 207; Nahl,
48; Fusslet, 37-38. f- Herkes Allah'n Huzuruna Kul Olarak
Varacaktr: Meryem, 93. g- Allah'n badete htiyac Yoktur: Ankebut, 6.
h- Peygamberler Allah'a badete Davet Ederler: Al-i mran, 79-80;
Enbiya, 90; Neml, 45; Ahzab, 7-8. i- Cenneti Kazanmak in Kulluk:
Tevbe, 111. j- badeti hlasla, Samimiyetle Yapmak: A'raf, 29; Tevbe,
112; Zmer, 2, 11, 14; M'min, 14, 65. k- badette hsan: Bakara, 112.
l- Mnafklar badeti Gsteri in Yaparlar: Nisa, 142; Tevbe, 107. m-
Gece badeti: Furkan, 64; Mzzemmil, 1-4, 6-7, 20, 41, 46; nsan,
26.
Konuyla lgili Geni Bilgi Alnabilecek Kaynaklar 1. Hadislerle
Kuran Tefsiri, bni Kesir, Aka Y. C. 2, s. 93-107 2. Tefsir-i Kebir,
Fahreddin Razi, c.1, s. 338-354 3. Hak Dini Kuran Dili, Muhammed
Hamdi Yazr, Yenda Y. c. 1, s. 99-118 4. ifa Tefsiri, Mahmut Topta,
Canta Y. c.1, s. 69-73 5. Fi Zlalil- Kuran, Seyyid Kutub, Hikmet Y.
c. 1, s. 42-45 6. Tefhim'l Kur'an, Mevdudi, nsan Y. c. 1 s. 41-42
7. Safvet't Tefasir, M. Ali Sabuni, Yeni afak Y. c. 1 s. 35-39 8.
Fatiha Tefsiri, Azad, Bir Y. s. 173-238 9. Davetinin Tefsiri,
Seyfuddin El-Muvahhid, Hak Y. c. 1 s. 17-18 10. slam Ansiklopedisi,
amil Y. C. 3 s. 53-55 11. Kur'an'da badet Psikolojisi, Abdurrahman
Kasapolu, zci Y. 12. Kur'an'da badet Kavram, smail Karagz, ule Y.
13. Kur'ani Aratrmalar, Mutahhari, Tuba Y. s. 118-139 14. Kur'an'da
Tevhid, Mehmet Kubat, afak Y. s. 129-140 15. Kur'an'da Tevhid,
Beheti, 45-51; 39-
33
-
16. Kur'an'da Tevhid Eitimi, Abdullah zbek, Esra Y. s. 28-47 17.
Kur'an'da Temel Kavramlar, Ali nal, Krkambar Y. s. 487-488 18.
Kur'an'da nsan ve Toplum, Ekrem Sarolu, Pnar Y. s. 223-239 19.
Sorularla Fatiha Suresi, Zabit Ali Durmu, Ali ipak, YendaY. S.
146-177 20. La lahe llallah, Muhammed Kutub, Ravza Y. s. 91-110 21.
Kelimeler Kavramlar, Yusuf Kerimolu, nklab Y. c. 1, s. 21 (abd) 22.
Fatiha zerine Mlahazalar, Hikmet Ik, Nil Y. S. 170-194 23. Dingn
badet, Yakup iek, Fahrettin Yldz, Bir Y. s. 67-127 24. lk Mesajlar,
M. Ali Balta, Birleik Y. s. 27-30 25. Namaz Dualar ve Sureleri, Ali
Akpnar, Suffe Y. s. 80-81 26. slami Terimler Szl, Hasan Akay, aret
Y. s. 383-384 27. man ve Tavr, Beir Eryarsoy, afak Y. s. 324-329
28. Kur'an'a Gre Drt Terim, Mevdudi, deal Kitaplar Y. s. 115-136
29. slam ve Drt Terim, Ali Karlbayr, Dnya Y. s. 40-46 30.
Dzeltilmesi Gereken Kavramlar, Muhammed Kutub, Risale Y. s. 125-178
31. slami Kavramlar, Mevdudi, s. 9-36 32. man, Seyfuddin
El-Muvahhid, Hak Y. s. 34-44 33. Tevhidin Hakitat, Yusuf
El-Kardavi, Saff Y. s. 39-40 34. Tevhid ve Deiim, Celalettin
Vatanda, Pnar Y. s. 46-48 35. Sorularla Tevhid ve Akaid, Mehmed
Alptekin, Saff Y. s. 129-158 36. slam, Mevdudi, s. 145 37.
Kur'an'da nsan ve Toplum, Ekrem Sarolu, Pnar Y. s. 223-239 38. Dini
Hayatn Psiko-Sosyal Temelleri, Ali Murat Daryal, FAV Y. s. 67-87
39. Semavi Dinlerde tikat ve Amel, Fikir Y. s. 34-40 40. Risale-i
Nur'dan Vecizeler, aban Den, Genlik Y. s. 349- 356 41. Unutulmaz
Szler ve Nkteler Antolojisi, Mehmet Dikmen, Cihan Y. s. 156-157 42.
Dnceler, S. Gndzalp, A. Suad, Zafer Y. 43. Kur'an'da Uluhiyet, Suat
Yldrm, Kayhan Y. s. 298 44. Fkh Penceresinden Fetvalarla ada Hayat,
Faruk Beer, Nun Y. s. 512-517 45. lmin Inda slamiyet, Arif A.
Tabbara, Kalem Y. s. 207-209 46. Esenlik Yurdunun ars, Celaleddin
Vatanda, Pnar Y. s. 148-158 47. Fatiha Suresi ve Trke Namaz, Sait
imek, Beyan Y. s. 50-55 48. Kur'an ve Snnete Gre Tevhid ve Akaid,
Muhammed Karaca, RibatY. s. 262-268 49. slam Nizam, A. Rza
Demircan, Eymen Y. c. 2, s. 161-166 50. Dini Hayatn Psiko Sosyal
Temelleri, Ali Murat Daryal, FAV Y. s. 67-87 51. La lahe llallah,
Muhammed Kutub, Ravza Y. 91-110 52. Yeni slam lmihali, Sleyman Ate,
Yeni Ufuklar Y. s. 84-85; 510-512 53. Kulluk Bilinci, Beir slamolu,
Denge Y. 54. Psikolojik ve Shhi Adan badet, Abdullah Aymaz, alayan
Y. 55. badetlerde ekil ve Mana likisi, Ruhi zcan, Ravza Y. 56.
badet, Yaar can, D. . B. Y. 57. badet, Yusuf El Kardavi, Muvahhid
Y. 58. badet mi, Ayin mi? Mustafa Karata, Dersaadet Y. 59. Kulluk,
mam bni Teymiyye, hya Y. 60. Namaz Bilinci, Beir slamolu, Denge Y
61. badet, hsan Atasoy, Nesil Basm Yayn. 62. badet Bilgileri, Ahmet
Efe, Seha Neriyat 63. badet Hayatmz, Mehmet Paksu, Nesil Basm
Yayn
34
-
64. badet lkeleri, Hseyin Emin ztrk, T. Diyanet Vakf Y. 65.
badet Prensipleri, Hseyin Emin ztrk, Seha Neriyat 66. badet/Kulluk,
Salih avuolu, Hanif Y. 67. badetin 99 Faydas, Ergder Aksoy, Seha
Neriyat 68. badetin Getirdikleri, Safvet Senih, Nil A. . 69.
badetler, Bahaeddin Salam, Tebli Y. 70. badetler Fkh, eyh Faysal
Mevlevi, stiare Y. 71. badetler ve Mabedler, Mehmet Emre, Erhan
Yayn 72. badetlerimiz, M. Saim Yeprem, Nur Y. 72. badetlerimiz, E.
zdemir, Erdem Y. 73. Allah'tan Vahiy, Kullardan badet, Abdullah
Byk, Suffe Y. 74. slam badet Fenomenolojisi, Mehmet Bayraktar, Aka
Y. 75. Niin badet Ediyoruz? Alaaddin Baar, Zafer Y.
Ve hru da'vn eni'l-hamd lillhi rabbi'l-lemin: Dvmzn sonu
lemlerin Rabb Allah'a hamdetmektir.
Sbhanek Allahmme ve bihamdike ve ehed en la ilahe illa ente
vahdeke la erike leke ve Estafiruke ve etb ileyk.
Derleme Ebu Abdulmmin Tekin. bin Muharrem. el-Kayseri
E-Mail [email protected]
E-Mail [email protected]
BELGIQUE 2003 - 2013
https://www.facebook.com/tekin.mihci
https://www.facebook.com/groups/islami.e.Kitap.indir/files/
https://www.facebook.com/groups/Tevhid.Selefi.Daveti/files/
https://www.facebook.com/groups/129830423826445/files/
http://tevhiddersleri.com/ 35
-
http://ebumuaz.blogspot.com/
http://www.ehlieser.tr.gg/
http://www.islamhouse.com/
http://islamqa.info/tr
http://tevhidvesunnet.com/
http://www.davetulhaq.com/tr/index.php
http://www.tevhididavet.com/
http://www.tevhidyolcusu.com/
http://islamiekitap.blogspot.be/
http://ilimehli.blogspot.be/
http://www.sahihhadisler.net/
36
bdet; Anlam ve MhiyetiKur'an'da bdetbdetle ilgili Baz
yetlerbdet; Kalp ve Kalbin, Tm Organlarn Allah'a Ynelmesidirbdet,
Ftrattrbdet, Hayatn Tm Alanlarn KuatrAllah'a bdetNamaz, Tm bdetler
in PrototiptirHerhangi Bir Eylem Nasl bdet Olur?Allah'tan Bakasna
bdetPutlara, Heykellere bdetTuta bdetBilginlere ve Din Adamlarna
bdeteytana bdetCinlere bdet