HIZLI TREN VE RAY SİSTEMLERİNİN TARİHÇESİ Kömür taşımacılığından kullanılan raylar üzerinde atla çekilen ilk vagonlardan günümüze kadar hızlı trenlerin gelişimi... Resim 1.1: En eski raylar ve kömür taşımacılığı En Eski Raylar ve Kömür Taşımacılığı Pompei kentinde yollarda bulunan oyulmuş yivler Romalılar zamanından beri raylarda ilerleyen vagonların kullanıldığını gösteriyor. Raylar belki daha önceden de kullanılıyordu ama günümüze bilinen en eski raylar, lavlar altında kalıp iyi korunmasından dolayı Pompei' deki oyulmuş yivlerdir. Tahta raylar ise Maden Ocaklarında 16. yüzyıldan itibaren kullanılmaya başlandı. Maden ocaklarında, tahta raylar üzerinde vagonlar insan gücüyle ya da atla çekiliyordu. Sürtünmenin az olmasından dolayı raylar üzerindeki bir taşıtı hareket ettirmek daha kolay oluyordu. İlk Buharlı Araç
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
HIZLI TREN VE RAY SİSTEMLERİNİN TARİHÇESİKömür taşımacılığından kullanılan raylar üzerinde atla çekilen ilk vagonlardan
günümüze kadar hızlı trenlerin gelişimi...
Resim 1.1: En eski raylar ve kömür taşımacılığı
En Eski Raylar ve Kömür Taşımacılığı
Pompei kentinde yollarda bulunan oyulmuş yivler Romalılar zamanından beri
raylarda ilerleyen vagonların kullanıldığını gösteriyor. Raylar belki daha önceden de
kullanılıyordu ama günümüze bilinen en eski raylar, lavlar altında kalıp iyi
korunmasından dolayı Pompei' deki oyulmuş yivlerdir. Tahta raylar ise Maden
Ocaklarında 16. yüzyıldan itibaren kullanılmaya başlandı. Maden ocaklarında, tahta
raylar üzerinde vagonlar insan gücüyle ya da atla çekiliyordu. Sürtünmenin az
olmasından dolayı raylar üzerindeki bir taşıtı hareket ettirmek daha kolay oluyordu.
İlk Buharlı Araç
Resim 1.2: İlk Buharlı Araç
Fransız Nicholas Cugnot 1769 yılında buharla çalışan, üç tekerlekli ilk aracı üretti.
Orduda kullanılan topları taşımak için üretilmişti ama aracın önündeki çok büyük
buhar kazanı manevra yapmasını zorlaştırıyordu; ilk denemesinde taş bir duvara
çarptı. İkinci denemesinde ise virajı alamayarak devrildi ve halka zarar verdiği
gerekçesiyle tutuklandı.
İlk Buharlı Lokomotif, 1804
Resim 1.3: İlk Buharlı Lokomotif
İngiliz Richard Trevithick, kalay madeninde tekniker olarak çalışıyordu. Maden
ocaklarında biriken suyun dışarı atılması için buharla çalışan bir pompa yapmıştı.
Raylar üzerinde atlarla çekilen vagonların buhar gücüyle çalışan bir makine
tarafından çekilebileceği fikrini 1801 yılında hayata geçirdi; Noel akşamı, yaptığı
lokomotifle, arkadaşlarını dik bir yokuştan yukarı çıkardı. 1804 yılında İngiltere'de bir
demir işletmesinde kullanılmak üzere ilk demiryolu lokomotifini üretti.
Trevithick, halkın ilgisini çekebilmek için Londra'nın en işlek bölgelerinden birine daire
şeklinde demir raylar döşetti ve halkı lokomotifin çektiği vagonlara bindirdi fakat ilgi
görmedi. 1812 yılında, 5 km uzaklıktaki madenden İngiltere'nin Leeds kentine kömür
taşımak için raylar döşendi ve John Blenkinsop bu raylar üzerinde kullanılacak olan
lokomotifi üretti.
İlk Yolcu Trenleri
İngiltere'de Stockton ve Darlington arasında, 1825 yılında, o zamana kadar yapılmış
en uzun demiryolu döşendi. 35 kilometrelik bu demiryolu kömür taşımacılığı için
yapılmış olsa da insan da taşınıyordu. 1829 yılında, Liverpool ve Manchester
Demiryolu şirketi lokomotif seçimi için yarışma düzenledi ve yarışmayı Robert
Stephhenson'un ürettiği Rocket isimli lokomotif kazandı. Rocket, saatte 25 km hızla
110 kilimetre yol aldı. Amerika Birleşik Devletlerinde, 1930 yılında, "Charlestown'un
En İyi Dostu" adlı lokomotif ilk yolcularını taşımaya başladı.
Resim 1.4: İlk Buharlı Yük Treni
Atlas Okyanusu'ndan Büyük Okyanus'a Rayların Döşenmesi
Amerika Birleşik Devletlerinde iki okyanus arasında, ülkeyi bir uçtan diğerine
bağlayacak demiryolu yapımına karar verildi. 1863 yılının Ocak ayında Central
Pacific Demiryolu Şirketi 10 bin işçisiyle Sacramento'dan, 1965 yılının Aralık
ayındaysa Union Pacific Demiryolu Şirketi, 12 bin işçiyle Omaha'nın doğusundan
raylar döşemeye başladı.
Resim 1.5: İlk Tren raylarının döşenmesi
İki demiryolu, yaklaşık üç yıl sonra, 10 Mayıs 1869 günü, Utah, Promontory Point'te
altın çiviyle birleştirildi. 1870 yılına kadar, Amerika Birleşik Devletlerinde 75 bin
kilometre uzunluğunda ray döşenmişti. 1900 yılında, 300 bin; 1916 yılındaysa toplam
demiryolu uzunluğu 450 bine ulaştı.
Dünya'da Demiryolları
İlk Lokomotifler İngilizler tarafından üretildi. Amerika Birleşik Devletlerinde,
demiryollarında kullanılan lokomotifler genellikle İngiltere'den getiriliyordu. Fakat
1850'lerden sonra Amerika Birleşik Devletleri ve Almanya'da lokomotif üretimde yer
almaya başladı.
Fransa'da ilk demiryolu 1837 yılında Paris'le St. Germain arasında açıldı ve İngiliz
tasarımı olan "Crampton" lokomotifleri kullanılıyordu.
Almanya'daki ilk demiryolu 1835 yılında, Nurember ile Fürth kentleri arasında açıldı,
İngiliz üretimi "Der Adler" isimli lokomotif kullanıldı.
İngiliz denetimindeki Hindistan'da Bombay'la Thana arasında 18 Nisan 1853 yılında,
40 km'lik ray döşendi.
Japonya'da ilk demiryolu, 12 Haziran 1872 yılında, Yokohama ile Singawa arasında
kullanılmaya başlandı. 1890 yılında toplam demiryolu uzunluğu 2000 km'ye 1892
yılında ise 20 bine ulaştı.
Çin'deki ilk demiryolu 1876 yılında Şangay'la Vuzong kentleri arasında açıldı.
Afrika'daki Demiryolları Avrupalı ülkeler tarafından 1880 yılındaki toplantıda
paylaşıldı. Afrika ülkeleri bağımsızlıklarına kavuştuklarında demiryollarının rayları
arasındaki uzunlukların 12 değişik ölçüde olduğunu fark ettiler.
Pullman Vagonları
Resim 1.6: Pullman Vagonları (İçi)
Lokomotifler daha güçlü hale gelirken yolcu taşımanın da daha konforlu hale
getirilmesine çalışıyordu. Amerikalı Sanayici George Pullman, 1863 yılında ilk yataklı
vagonları üretti; 1868 yılındaysa yemek vagonunu ekledi.
Tren İstasyonları ve Sinyalizasyon
Dünyanın ilk büyük istasyonu olarak, 1830 yılında inşa edilen Londra'daki Euston
İstasyonu kabul edilmektedir. Dönemin en modern ulaşım olduğundan istasyonların
inşasında en iyi mimar ve mühendisler çalışmaya başladı.
Trenlerin bir istasyonda durup durmayacaklarına karar vermeleri için mekanik
kollardan oluşan sinyalizasyon sistemi kullanılmaya başlandı.
Elektrikli Trenler ve Tramvaylar
Elektrikli tren tasarımı ilk olarak, 1835 yılında Amerikalı Thomas Davenport
tarafından yapıldı. 1842 yılındaysa İskoçya'nın Edinburgh ile Glasgow şehirleri
arasında ilk elektrikli tren kullanılmaya başlandı ve saatte 6 km hızla gidiyordu ve
yolcu taşımacılığında kullanılamadı.
Yolcu taşımacılığında kullanılan ilk elektrikli tren Alman Werner Von Siemens
tarafından yapıldı. Siemens'in ilk elektrikli treni 1879 yılında Berlin Ticaret Fuarında
270 metre ray üzerinde tanıtıldı ve o da 6 km hızla gidebiliyordu. Yolcu taşımak için
iki yıl daha beklemek gerekiyordu. 1881 yılında, Berlin yakınlarında ilk elektrikli tren
yolcu taşımaya başladı.
4 Ağustos 1883 yılında İngiltere'de Brigton ile Rottingdean arasında elektrikli tren
kullanılmaya başlandı.
Amerika Birleşik Devletlerinde, New York'ta, 1895 yılında elektrikli trenler çalışmaya
başlandı. Aynı yıl Baltimore ve Ohio arasındaki çoğu tünellerden geçen 6 km'lik yolda
da elektrikli trenler kullanılmaya başlandı.
Dizel Trenler
Dizel motoru icat eden kişi Fransa doğumlu Alman Rudolph Diesel ilk dizel motorunu
1893 yılında tanıttı. Fakat tam anlamıyla çalışan ve kullanılabilen dizel motoru 1897
yılında üretmeyi başardı.
Trenlerde dizel motorun kullanıma başlanması 1912 yılında oldu; Kuzey Britanya
Lokomotif Şirketi ilk dizel lokomotif denemelerine başladı. Bu trenler ilk olarak
İsveç'te kullanılmaya başlandı. Dizel Lokomotifler, 1923'ten sonra da Amerika'da
kullanılmaya başlandı. İngiltere'de ise 1931 yılında ilk dizel lokomotifler raylarda
yerini alacaktı.
Hızlı Trenler
Dünyanın ilk yüksek kapasiteli hızlı treni (12 vagonlu) Japonya'nın geliştirdiği ve Ekim
1964'te hizmete giren Tōkaidō Shinkansen adlı trendir. Kawasaki Heavy Industries
tarafından geliştirilen 0 serisi Shinkansen Tokyo–Nagoya–Kyoto–Osaka hattında
1963 yılında saatte 210 km hız yaparak (yolculu) yeni bir dünya rekoru kırdı.
Yolcusuz olarak saatte 256 km'ye ulaşabilmiştir.
Avrupa kamuoyu hızlı tren ile Ağustos 1965'te gerçekleştirilen Münih’ teki
Uluslararası Ulaşım Fuarı’nda tanıştı. DB Class 103 adlı tren Münih ve Augsburg
arasında saatte 200 km hız ile toplam 347 sefer yaptı. Bu hızda yapılan ilk düzenli
hizmet ise Paris ve Toulouse arasında yapılan TEE "Le Capitole" hattıydı.
Dünyanın birçok ülkesinde kullanılan hızlı trenler, bulundukları ülkelere göre farklı
adlar almaktadır. 1990 Mayısında gerçekleştirilen 515,3 km/saat hızla dünya
rekorunu elinde tutan, Fransa’da işletilen hızlı trenlerin adı “TGV” (Train a Grande
Vitesse). Dünyanın en hızlı trenlerine sahip Fransa, TGV’ lerin yaptığı ortalama 250-
300 km/saat hızla da öteki ülkelerin biraz önündedir. Fransa’ dan sonra gelen
Japonya’ nın hızlı treninin adı “ġinkansen” dir. ġinkansenler çalıştırıldıkları hatlarda
günde 120’ den fazla trenle yılda 290 milyon yolcu taşır. Japonya’ da ġinkansen
dışında STAR 21 ve WIN350 projeleriyle 21. yüzyılın süper trenleri geliştirilmektedir.
Hız rekorunda TGV‟den sonra dünya ikinciliğini elinde tutan STAR 21‟in ulaştığı en
yüksek hız 425 km/saattir. Alman hızlı trenleri “ICE” (ınter city express), İspanyol hızlı
trenleri AVE (alta velocidata española), İngiltere’deki hızlı trenler IC225, İtalya’ da
kiler ise ETR-450 gibi adlar alır. Avrupa’ da bu hızlı trenlerin işlediği hatlar dışında
Paris-Londra-Brüksel arasında 14 Kasım 1994’ te Mang Tüneli’ nin hizmete
açılmasıyla bir hat daha kuruldu. “Eurostar” adı verilen bu yüksek hız hattında
Fransız TGV‟leri çalışmaktadır. Bu uluslararası trenle ilgili birtakım özellikler vardır.
Eurostar‟ın Paris-Tünel arasındaki hızı saatte 267,2 km iken Londra-Tünel arasındaki
hızı ancak 102 km/saat olabilmektedir. Bu, trenin iki ülkede işletildiği hatların
birbirinden farklı olmasından kaynaklanmaktadır. Bunun dışında her 3 ülkede de
farklı sinyalizasyon sistemleri kullanıldığı için trenin makinistine çok iş düşmektedir.
Her biri diğerinden farklı olan bu karmaşık sinyal sistemlerinin tek bir sistem altında
toplanması için çalışılmaktadır. Şimdilerde Avrupa’ da daha geniş bir yüksek hızlı tren
şebekesinin yapımından söz edilmektedir. Paris-Brüksel-Köln-Amsterdam-Londra
arasında çalışacak olan bu hattın adı ise PBKAL‟dır (Harita 1.1).
Harita 1.1: Avrupa'daki hızlı tren hatları
Aşağıdaki tablonun amacı, saatte 200 km ya da daha fazla hız yapabilen trenleri
ülkeleriyle birlikte gösterebilmektir. Saatte 300 km hız yapabilen hatları bulunan
ülkeler mavi zeminle belirtilmiştir (Tablo 1.1).
Ülke Toplam hat uzunluğu (km)
Düzenli sefer hızları
Hız rekorları
Belçika 326 300, 250 km/sa. 347 km/sa.Çin 6003 431 km/sa.
(maglev) 350, 300, 250, 200 km/sa. (geleneksel)
502 km/sa. (maglev) 394 km/sa. (gele-neksel)
Finlandiya 60 220 km/sa. 255 km/sa.Fransa 1700 320, 300, 280,
210 km/sa.574 km/sa.
Almanya 1290 300, 280, 250, 230 km/sa. (geleneksel)