Hilmi Yavuz'un "Yolculuk Şiirleri"nde Yeni Bir Şey Yok

8/14/2019 Hilmi Yavuz'un "Yolculuk iirleri"nde Yeni Bir ey Yok

1/17


2/17

YOL RLERNDE YEN BR EY YOKMustafa Durak

hilmi de hl burdaym meer...

GiriBir airin, pek ok airden etkilenmesi, dier airlerle ba kurmas bir zenginliksaylabilir. Ancak bu durumda yle bir soru(n) iletilebilir: air, zenginlemekisvesi altna kendi gdkln m yerletiriyor acaba? iir eletirilerinde

biem, hele hele karlatrmal biem almalar yaygnlklagerekletiril(e)mediinden, airler aras ilikiler genellikle incelenmedenkalmaktadr. Bunun iki temel nedeni vardr kanmca. Biri, iir okuru says.Dieri de okur says az olan bir alanda derinliine, zorunlu olarak alansalterimlerle ykl olacak bir almann meraklsnn iyice az olmas. Yazma

politikas idealizmden, kendini gelitirmekten yoksunlanca, yazma iiekonomiye dayal bir hal alnca, bu tr almalar aratrclardan beklemeksafdillik oluyor. Bir de iin eitim cephesi var. Bu tr aratrclar hangifaklte yetitirebilir? Diyelim kendi kendini yetiirdi ve iyi bir alma ortayakoydu. iir arenasnda, zellikle vasat dzeylilerin kl akrtsndan, mermiseslerinden geilmedii arenada byle bir aratrcnn sesi duyulur mu hi?

Bunlar niye anlatyorum? Hilmi Yavuz iiriyle ilgili bir sav ortaya atacam:Hilmi Yavuz biemi karma bir biemdir. Pek ok aire yknerek oluturulmu

bir biem. Kendi olamam, yolunu bulamam bir biem. Bu yzdendir kiyamalarla gidilen yol abuk tkenmitir.

Bu yazda bu sav zerinde durmayacam. Hilmi Yavuzun Yol iirleri ileilgili baz sorunlu bulduum biemsel zellikleri ele alacam. Ama olumluyanlar gz ard etmeden.

Yol iirleri ile ilgili kimi saptamalar:1.Ayn dize iinde ayn szc kullanabiliyor. Bu da szck ekonomisinindnda, zellikle mziin peinde biri iin sknt verici. Zira iirde mzikanlamdan, anlatmdan bamsz deildir. Kar bir sav ileri srlebilse bile udizedeki kullanmn kabul edilebilirliinde olumsuz bir gre sahibim:

bir eyler duyuyorum sesler, eyler? (s: 15).

2


3/17

Bu dizede eyler yinelenmi. Birinci kullanmda duymak fiilinintamamlaycs (tmleci) durumunda olan eyleri niteleyen bir, herhangi

bir anlamnda ve belirsizletirici. zne baz sesler alglyor ama bu aamadaayrdnda deil. Daha dorusu nce ayrdnda deil gibi yapyor. Zira bir

aklama getiriyor duyduklaryla ilgili. Ne duyuyor sesler. Burada seslerintemel bir ilevi var. Seslerin aklayc olarak verilmesi duymak fiilininhissetmek anlamn darda brakyor. Ve iitmek anlam netleiyor. Ancak bunetlik uzun srmyor. Hemen ardndan eya (soyut ya da somut nesneler)dnyasna geiliyor. Bylece yine hissetmek anlamna dnm oluyoruz.

Netlik kayboluyor. Bir eyler, sesler ve eyler olarak amlanrken, biryandan belirsizlikten belirlilie geme abas, bir yandan da duymak fiiliyleilgili iitmek ve hissetmek fiileri arasndaki git-geli yaatyor bize. Bu, oyununtemel zelliklerindendir. Dizeyi bitiren soru iaretinin ilevi de hem aklamagibi gelen ifadeyi soruya, kukuya dntryor, hem de belirsizle balayanifadeyi belirsizle sonlandrm oluyor. Edim dzleminde yle bir yaplanmakyor ortaya:

Belirsizlik belirlilik (aklama gibi) belirsizlikDuymak: iitmek ve/ya hissetmek

Edim olarak baktmzda HYavuz, bu dizede sarmal bir eriselletirmegerekletiriyor. Hem kesinlik ve kuku hem de bu dnya ve metafizik dnyaolarak adlandrlabilecek bir tahtrevalliye benzetebileceimiz bir dizgekuruyor. Edimsel anlamlandrma asndan bu iirsel bir anlatm dorusu. Niyeiirsel? Zira ifadenin kendine dndmzde, gndelik dili aan, farkldzglemeleri ileten bir sylem. Ancak szn ettiim edimsel bir yap. Ve bunoktada unun iletilmesi gerekir. Bu edimsel yap bileim olaslklar iinde

biricik midir? Yani bu iirsellik yeterli midir? iirsellik sz konusu olduundamaniler de, ark, trk szleri de iirseldir. iirsellik; alcya, zamana, mekana

bal olarak deiir. Aslnda alcnn gereksinimiyle, iirden beklentisiyledorudan ilintilidir. Alcnn iir kltr bu gereksinimin olumasndakoullandrcdr.

Peki bu dizede iirsellik nerede bozuluyor? Bu dizenin iitselliinde(fonetiinde) ve biimselliinde (morfolojisinde). Biimsel olarak ler eki budizede kez kullanlm. Bu yineleme bir bakma edimsel dngsellikle

buluturulabilir, ritmik bir yaplandrmadan sz edilebilir ama aslnda yledeil. Zira yinelenen geler aras mesafe farkl. itsel olarak sorun s/yaknlnda. Bu iki sesbirimin yaknl Trkenin ses yapsna aykrdr.stelik airin kurduunu varsaydmz dngsellie de aykrdr. Sesbilgisindes ve szmal+tmsz olarak nitelenir. Bunlarn karsnda yer alabilecek

szmal+ tmller z ve jdir. Yani eer ayni dngsellik iletilseydi /s/ ilebalam bir szck balamna /z/ ile balam bir szck seilecekti. Byle bir

3


4/17

yaplandrma olanakl m? Bu airin iir yeteneine, dili ileme yeteneinekalm bir durum. Ama zellikle iki /s/ sesi ieren ve /s/ sesinin egemenletii

bir szck seiminin ardndan // ile balayan bir szck seimi trk dil yapsiin uygun deil. Bu uygunluk mutlaka gzetilmeli mi? Hayr. Uygunluklar

gzetilmediinde, bozma, bakaldr gndeme gelebilir ki bu durumda byle biredimselletirmeye uygunluk soruturulur. Hilmi Yavuz gibi iirinde sese,mzie dikkat ettii dnlen bir airde bu uygunsuzluk balanamaz.

2.Benzer yinelemeyi o zamiriyle de yapyor:neydi o, deli gibi! Kayp o liman;ne zaman yaandyd, sahi, o olay? (s: 29)

Burada olarn dilbilgisi asndan yanl kullanm deil, iirbilgisi asndanyanl kullanm sz konusudur. O zamirinin iki dizede kez kullanm, birylm, bir yapay kurgu izlenimi brakyor. O ilk kullanmda zamir (adl)br kullanmlarda niteleme ilevinde. Yukarda belirlediime benzer edimselanlam bu rnekte de iliyor. Neydi o: sorusundaki belirsizlik, deli gibi ile

biraz belirginleiyor: deli gibi. Yani o adlnn temsil ettii ey, birdavran, bir olay. znenin zihninde canlanan o davrann mekan hatrlanyor:liman. Ancak bir ey daha hatrlanyor. Artk o liman yok: kayp. Bu kezzihinsel olarak varettiini mekan olarak ykt. Mekann yklmas nce

bakalarnca gerekletirildi. iirde ifade edilmesiyle de air tarafndan yok

edildi. Bu haliyle kalsayd elbette byle anlamlandrma olanakszlard ama,hemen ardndan air zaman da yok ediyor, kukulu hale getiriyor. Bylece airkesinleyen, kukulayan; kuran ve kurduunu ykan kimliiyle beliriyor. Kendidilini, kendi zihinselini kurma ve ykma temeli zerinde ykselten bir beninzdrabn, mutsuzluunu anlayabiliyorum. Tm dnyas yap boz oyununadayal. Olarn yinelenii iir adna bir lallik izlenimi veriyor.

3.beklerse bizi bir yolcular bekler; / uurum... dur der, ocuktur, derin

bitti bitiyor... derken eski melekler / yazdlar annesine yasl kelimelerin... (s: 30)

Bu alntda, derkenin derindeki /d/e/r/ seslerine ba atmas, vemeleklerin, yasl kelimelerin annesine yazmas imgesi dsel olduu gibizorlama bir anlatm izlenimi uyandryor.

iir elbette dz mantkla, dz yaz tarihsellii ve geliimiyle okunmaz. Evet iirsaf mantk deildir, zira heyecanlara (da) seslenir, heyecanlar harekete geirir.

Ama heyecanlarn da mantndan sz edilebilir. Hatta mantkszlnmantndan bile. Ancak unu da hatrlamakta yarar var, iir belirli kavramlar

4


5/17

odaa almakla derinlik kazanmaz. zellikle Hilmi Yavuz gibi ar, derin iirinardnda olduunu ileri sren, airi Azamla oynayan birinin,anlamlandrmaya ak okurlarna, gerekten derinlerde gezindiinigsterebilmesi gerekir. Yoksa saf iir kuracam derken br anlamyla saf

iir kurmu olur. Beklerse bizi bir yolcular bekler. Bizi niye yolcularbekler? Biz, src (ofr, pilot vb) m? Tat m? Genel balk Yol iirleriolduuna gre yolcular yolu mu bekler? Hem sonra yol ve yolcu balantsndankarlabilecek bir iliki midir beklemek? Burada bizin kimlii karanlktadr.Bu karanlk, airin karnna kadar gider. Yolcunun bizi beklemesi simgeseldzeyde ayni lkye adanm kiilerin nderleri beklemesi olarak dadnlebilir. Necip Fazl imgesiyle, beni yceltecek, bene alk tutacaktilmizler tayfas kastediliyor olabilir. Bu durumda da burada anlan bizinyapaylndan, ya da burada, bene biilen yksek deerden sz edilebilir.Dikkat edilirse szlk anlamdan simgesel anlama geerek anlamszsaylabilecek bir dizeye belirli bir anlam ykledik. Yapay diyorum zira dizenindevam bu anlamlandrmayla ilerleyemiyor. Uurum dur der. Bu ifadeilintilendirme ve anlamlandrma asndan sorunsal. Kim/ne der? Niye der?dur bir uyar ifadesiyse derle nasl badar? Eer dur, uurumunyklemseli ise yine de ilintisiz ve anlamsz. Burada, szceleyenin (airin) tm

bilinmezleri hem bir devam, hem de bir eksiklik ilevi ykleyebileceimiz noktayla zd dnlebilir mi? Okur bu denli bilge mi? Yoksa airinsand kadar saf m? airin derin szcn hem ocua, hem dekelimelerin szbirimine abandrdn da grmezden gelmiyorum elbette.

Ancak bu da iir yetisi ve air ruhsal ile ilgili gerekliklere iletiyor bizi. air,bizi derin kelimelerle, giderek derin anlamlarla kar karya brakt sansiinde. Ama onca deelemeye karn bir ey kmyor. ocuk ile derinarasndaki iliki ele alndnda, bir yandan kendi ile ocukluk, simgeselolarak saflk arasndaki iliki, bir yandan da derin olanla ar olan arasndakiiliki iletilebilir.

Melekler, kelimelerin annesine ne yazyor, niye yazyor? Kelimelerin annesi,szcklerin var edicisi konuan, iir balamnda air olduuna gre melekler

aire yazyor. Melekler yazyla aire bir eyler mi iletiyor? Bu bizi bir yandanesin perisi bir yandan haberci, bildirici melek dolaysyla air ya da peygamberkavramna balayabilir. Bir deiiklikle sz konusu kavramlarda sz vardr,

burada yaz. Szckler niye yasl?

4.ben yine bahemleyim, bu belki kendimleyim /mi demek? (s: 15)

Bu ifadedeki belki kullanm, anlatm hatas mdr? Gereksiz, fazladan m

kullanlmtr? Bu dizeyi ifadeye blebiliriz. lki (ben yine bahemleyim),bildirme ifadesi. Eski ifadeyle haber cmlesi. kincisi (bu belki kendimleyim

5


6/17

demek-) hem bir bildirme, hem de kuku ifadesi. Zira ifade birleik (ikiyklemli. Dolaysyla iki ifadedir: (ben belki kendimleyimdir) ve (bu, (x)demektir). Bunlardan ilki kuku ifadesi iken ikincisi bildirme ifadesidir. lkifade ile ikinci ifadenin bir paras olan (ben belki kendimleyim) ifadesinde bir

aynalama, ayniletirme edimi var: bahe = kendi. Ama belki aynadakigrnty puslandryor. Grnt net deil. Giderek anlatm ve de airin zihninet deil. Burada unu da dikkate sunmalym: HYavuz, oyunbaz olduu, ikide

bir okura zar att iin, bu belki kendisi iin deil de okur iindir. Yani airiin (ben kendimleyim) anlamna gelirken okur bunun ayrdna varamyorolaca iin bir uyar ilevi grebilir belki. Tpk u ifadede olduu gibi sennerden biliyorsun ben belki iimden dua ediyorum. Yani belki, bu durumda

bir kuku deil de dikkate alnmayan bir olaslk, olabilirlik, benin kendinisavunmas, grnd gibi olmad grndnden baka (ey) olduu, baka(ey)le balantl olduu gsteren bir anlatma da sahip. Ancak nc ifade

brnsel bir deerde. fadeyi sorulatrc yalnzca. fade devrikleinceszdizim deimi. Hitabedilen kiide (okurda) yaratlan kuku, soru iaretiyleanaforikleiyor. nce bir kuku yaratlyor, ardndan bu kukudan kukuyaratlyor. Kukudan kuku yaratlmas okurun ilk yorumuna sen ve baheayrl, ama giderek sen yalnzsn yorumuna bir dn olasln yenideniletiyor. iir bir anlamlandrma, bir mantk oyununa dnyor. Fazladangrnen belkinin ilevi bu. air kendini nce d dnyadan soyutla(n)molarak gsteriyor. Bahesiyle, eviyle snrlanm, yalnz, kimsesiz. Ardndanyle olmadn kendisiyle olduunu, yani iindeki ben ve kendiyi

kiiletirerek ayr varlklar haline getiriyor. Dolaysyla yalnzlk iindeolmadn bir olaslk olarak sunduktan sonra acabalamayla bitiriyor. Budizeyi yle yazabiliriz: Yalnzm. Belki deilim. Acaba. HYavuzun,Cenneti olmayan, cinnete giden bir ls olduu sylenebilir. YalnzlCehennem olarak dnrsek kendini belkiyle Arafa atyor. Ama Cennete(belki aka) varamadan Araf (ikinci Araf) yeniden kuruyor. Burada yenidengibi yapma giderek oyun ve benin ruhsal kavramlar gz ard edilmemeli.tiraf ediyorum: bu anlamda belki fazladan deil, hem airin ruhsaln, hem deiirin yapsn anlamak iin gerekli. fade kendi iine katlandna gre iir de,

air de kendine katlanyor diyebiliriz. Eskiden fotoraflarn negatifi ya da halkdiliyle sylersek arab vard. Tpk onun gibi olumsuzluuna katlanyor (ikianlamda da) iir ve air. Sra okurda.

5.Hilmi Yavuz, iirini olutururken bazen bir uyan (ya da sesin), bazen birszcn, bazen da bir dizenin boyunduruuna giriyor. iiri bir ses, bir szckya da bir dizenin odanda, etrafnda gelitiriyor. Bu yzden odaa alnmolannn dnda tm sylenenler bir geyi ne karmak iin yaplm oluyor.

Bu nedenle de Hilmi Yavuzun iiri bir sesten, bir uyaktan, bir szckten,bazen da bir dizeden ibarettir, denebilir.

6


7/17

Kolay deil, her zaman zamanBir glde tpk bir yolda molaVerir gibi durmak...

AmanVermez geit, selvili durak! (s: 25)

Bu rnekte zaman kavram hem yinelemeyle, hem de aman szcyle nekarlm. Ancak bu altn izme, bizi zaman ile ilgili bir sorunsala iletmiyor,her ne kadar mola kavramyla ilintilendirilse de. Zira burada ne karlanzaman sorunu ikincildir, asl olan bir glde durma sorunudur. Gl, ister biriek olarak aln, ister simgesel deerli okuyun, anlaml, derinlikli bir sonucaulamanz olanakl deildir. Aman vermez geit, selvili durak ifadeleriylekendimizi fantastik bir kolaj karsnda hissediyoruz. Gerek her zamanzamann dilbilgisel kabul edilemezlii, gerek aman ile baka bir armkatmanna sray iiri dadaist bir izgiye yneltiyor.

6.ona yollanr gibi, sen, uzun;bir yoldur gider de varmaz iline,bir glden tekine kayp, yalnzn... (s. 16)

Yalnz szcnn anlam bakmndan gereksiz uzatl (yalnzn sz-

birimi), bir yandan uzunla, bir yandan da daha sonra kullanlacak ansznlauyaklatrlyor. Ses ve mzik ardnda olma abas iindeki Hilmi Yavuzdauyaklama ba, bana gre iirinin bukasna dnyor. Zorluyor iiri dekendini de.

7.bu da eski kitaptaki vedaabakt bakt da sonra, dedi ki: a, a... (s: 31)

Bu dizelerin uyak birimleri, herhalde bu konuda en ilgin rneioluturmaktadr. Zira Hilmi Yavuzun uyak konusunu ne denli ksrlatrdngsteriyor. Ses benzeimi belirginlesin diye hem veday vedaaolarakyazacaksn, hem de bir nlemle uyaklayacaksn. Eskiler (uyaklar) de, yenilerde byle bir uyaa herhalde sadece aaa! diyebilirler. Kald ki dize olarak dagereksiz, anlamsz bu ifade. Poetik deerden tmyle yoksun.

8.yolculuk ve mola adl iirdeki aman/an/olan uyaklamas da

kendiliindenlikten uzak. Ve yine aman ve an (zaman) birliktelii

7


8/17

dikkatimizi ekiyor. Dorusu bu, belirli ses ya da terimlerin taknandankurtulamamay, skp kalmay iaret etmektedir.

Bu yzden baz dizeler uyak ipiyle ayakta durmaktadr:

Kendim iin edinilmi yolculuk (s : 28)

balar baheleri gibi yokluum(s: 17)

Son dizedeki baheleri sz-biriminin aidiyeti belli deil ve yokluumhavada kalyor. Tek kaygs yokluumu alntnn devamnda kullandmum szcne uyaklamak!9.Orda geti ge kaldnz!.. gnleri;

Balar baheleri gibi yokluum;Anmsarm, yle zor ki, kolay mh, o sar anlarda snen mum!

Ya da, sis, siz...Grnsem, geri dnmez miydiniz? (s: 19)

Hilmi Yavuz, bir metnin iinde sesleri gezdiremeyince, yani sesleri anlaml biranlatma kout, ilevsel bir kendiliindenlik iinde buluturamaynca zorakises benzerliklerinden yararlanma yolunu setii iin, okuma edimi sonunda,

okurun aklnda sadece gereksiz yinelemelerin tnlar kalyor. Sz deeri, sesdeerine indirgeniyor. Yukardaki alntda geti/ ge, sis/siz rnekleri

byledir. Hatta sis/siz szbirimlerinin bir arada kullanlm olmas, seselyaknlatrmann bataklamasna rnek saylmaldr. Ses ardnda olan bir air

byle bir hissizlii nasl gsterebilir?

10.Hilmi Yavuz, szcklerle oynarken bazen onlar kendi ilerinde paralaraayrarak bir sese, bir anlama dikkat ekmek ister:

Siyah m anmak kendini, bir an (s: 25)11.Dolayl anlatmda gmk sylem:Terimle nceden karlamam olanlar iin ksa bir aklama yapaym. Bir

bakasnn ifadesinin anlatm dorudan ve dolayl olarak ikiye ayrlr. Bunlarda kendi aralarnda bal ve zgr olmak zere ayrlr.

Dorudan anlatm : Birinin sylediinin ayniyle sylenmesi.

A dedi : neler grdm neler !A, neler grdm neler dedi.

8


9/17

A dedi ki : neler grdm neler!.

Dorudan zgr anlatm: Bir an dnd : neler grdm neler!

Dolayl anlatm : Kendi kendine neler neler grdn dnd.Kendi kendine ok eyler grdn dnd.

Dolayl zgr anlatm : Bir an dnd neler grmt neler!

Baka bir adan baktmda bu ifadeler iin bir aktarlan sylemden bir deaktaran sylemden sz edilebilirim. Ki bunlar konu asndan daha genelterimlerdir. Bu durumda neler grdm neler ifadesi aktarlan sylemdir.Dierleri de dorudan ya da dolayl aktaran sylemlerdir. Aktarma ifadeleriiirde ska karlatmz bir anlatm biimi deildir. Hilmi Yavuzda buanlatm biimi farkl birleimlerle sunulur. Aktarlan sylemin ifade iindenitelendirilmesi aktarlan sylemi daha kaynatrr aktaran syem iine. Bazenaktarlan sylemin aktaran olmuyor. Sadece bir tmcenin nitelenen bir nenine(geleneksel dilbilgisine gre adna) dnyor:

bir uzun kaybol! gibi olduum (s. 17)orda geti ge kaldnz!.. gnleri (s: 17)nerde, var /you bu kadar.. olan yolculuk? (s: 26)lm o uzak akraba / her yerdesin var (s:52)

Bu kullanm olumladm belirtmeliyim.

12.Hilmi Yavuz baz iirlerinde bilinen bir syleme biimindeki bir szcdeitirerek hem bilinen sylemin anlamn korur, hem de anlatmn yenianlamlara aar. Hatta bunu yaparken yeni bir imgelem gelitirir:

anmsarm, yle zor ki, kolay m (s: 17)

bir uzun ku geirdim, mevsim (s. 18)yeniden doar m o tuzlu afak? (s: 21)

Bu rneklerden ilkinde i konumann gitgeline tank oluyoruz. Sylem ikonumann gitgeliyle i mzie, ekimeye dnr gibi. Ama ikinci rnektekn, kua dnmesi kolay bir arm sapa. ncs de yle. Tuzluafak deyiine buzlu afaktan gelinmi izlenimi ediniyoruz. Ve bu rneklerilk rnekteki olumlu bakmz glgeliyor. Zor/kolay kartl da bunlar kadar

basit. Dolaysyla zihinsel yaratclkta bir enerjisizlik, zayflk, bir kolayna

kama belirginleiyor.

9


10/17

13.Hilmi Yavuz, Yolculuk iirlerinde, dolgu maddesi gibi duran biimbirim(yukarda andm yalnzn), szck, ifade kullanr:

Aklar durdu, ben de artk dururum (s: 17)

Bu kumsalda, / Olsa da olmasa da/Her zaman bir lle(s: 43)

Elbette bu, onun saf iir savna hi uygun dmez. Dille oynayarak, diliekitirerek arnm, youn iire ulalamaz.

14.Hilmi Yavuz, sesin peindedir?:

h, yazlar, hele sizler, hele siz... (s. 18)

Bu dizedeki sizin stteki sessiz sz-birimine uyak oluturduuhatrlanmal. Ses benzerlii konusunda kolaycla baka bir rnek dahaverelim:

kadn, 'seninim ben' / dedi, yaz gnne; / erkek, 'teninim ben...'

15.

Hilmi Yavuz, iirinde kartlk sunan sz-birimleri ayn yerde berabercekullanarak bir kartlamaya alr.

neredeyse oradadr o Varn; / Yok... kimselerin bilmedii giz; (s. 19)

gneinde de oldum, glgesinde de (s: 30)

16.Hilmi Yavuz ikilemelerle oynar:

kalbim, kalbim bir o kadar belirsiz;bir olutan Bir-Olua gl akar;

h, gl akar yol olur... (s:19)

kolay deil her zaman zaman (s: 25)

17.Baz iirlerinde bir balang, bir son yoktur. Sz musikiye, iire dnmek iin

bir vesiledir. (Hilmi Yavuz iirinin mziinde (klasik) trk sanat musikisininritmi sezilir.

10


11/17

(Bak: s: 20-21)

18.Bakalar tarafndan da dikkat ekilmi olan Hilmi Yavuzdaki ses zellii bile

kendini zensizlikten kurtaramaz. Baz syleyiler ses kakmas yaratacakbiimde dizilmitir: Beni yazlara balayan balar.. (s: 28)19.Hilmi yavuz, dizeyi arlatran, eski deyile sakilletiren ok heceli sz-

birimler kullanr:

Kimbilir nereye gmdmzn? (s: 23)

Burada gmdmzn biriminin, iirde hzne uyak yapldhatrlatlmal.

20.Hilmi Yavuz iirinin nemli bir zellii aforizmatik deyilere kaygan bir geitamasdr. Burada kaygan szcn hem iir oluturmada kolay bir sapakolduunu, hem de iiri zaman zaman bozduunu anlatmak iin kullanyorum.

ve iir/yolunu kaybeden yoldur... (s. 24)

her eyi Ak bilir, ona sor, / bir gln bin yln... (s: 53)

21.Hilmi Yavuz, bir yandan ayn szc kprletirirken, onu gei gesi olarakkullanrken birden anlatm balantszlatrp, kendi znel arm dnyasna,kimbilir belki de raslantsalla, bolua teslim eder:

gn oldu, bekledim, yol grnmedi;bir yaza dokundum, -dokunmak tr

kokard eskiden, hzne baldro tekne, yosunlu, kaam imdi... (s: 29).

Bu iirdeki yol, yaz ve tekne balantszl byledir.

Anlam ve anlatm

Anlam ve anlatm arasnda oluturulan uurumlar, onun tek bir iiriniinceleyerek gstermeye alacam. yolculuk ve veda iirinde anlamsal ileanlatmsal arasndaki, kolay anlalmayacak gndermeler ve anlatmda

oluturulan uurumsu boluklar, keskin geiler anlatm, dolaysyla izlemeyizora sokmakta, zigzaglatrmaktadr. ki dzey arasnda allm bir balam

11


12/17

yoktur. Yani anlamlandrma asndan metnin anlatm, bir ezamanllksunmaz.

yolculuk ve veda

ne eder artk, ne deer?bu da eski kitaptaki vedaabakt bakt da sonra, dedi ki: 'a, a...hilmi de hl burdaym meer...'

yol durmazsa yolcu nerden bilecek?yapra haylidir yolunmu da;sanki yolun deilmi gibi yokuta,aacn orda bekleyen iek...

burdaym, gitmiyorum, ok erken....karardm akama baka baka;bu szler bir iire de urar mutlaka,o uzun aklardan geri dnerken....

Gnderme olarak ele alnrsa, bu iir Stphane Mallarmnin Deniz Meltemiadl iiriyle ilintilendirilebilir. Hilmi Yavuz, Mallarmnin sz konusu iiriyazd andaki ruh haliyle kendi ruh halini yaknlatrrken, Mallarm ile

kendince bir ruh akrabal kurar. Ancak bu yaknl o, yalnzca airin ruhsalnoktasnda brakmaz. Kendi iiriyle Mallarmnin iirini konu bakmndan,

balanlm nesne (kitaplar) bakmndan ve zellikle giri ifadesi bakmndanayniletirir. Mallarmnin giri dizelerini hatrlayalm:

La chair est triste, hlas! Et jai lu tous les livresBurda buruk ten. Kitaplarn da tmn okudum zaten!

Hemen altna Hilmi Yavuzun giri dizelerini yazalm:

ne eder artk, ne deer? / bu da eski kitaptaki vedaa

Bu dizeler, Mallarmnin dizelerinin zgr, yaratc bir evirisidir. Daha bunoktada Hilmi Yavuz, Mallarmden ayrlp kendi iirini kurmaya ynelir.Ancak bu ayrlmann, benzerlik iinde farkllk olgusu erevesinde bir ayrlk,farkllama olduunun altn izelim. Burada gnderme balamnda iir adna

baarl bir ifadeleme atlanmamal: ne eder artk, ne deer?Ekonomideki artk deer kavramn hissettiren szbirimler kullanyor. Ederifiyat olarak okuyabileceimiz gibi, yinelememek, ve kavramsal farkll

aktarabilmek iin deer szc yerine eder szcn kullandn,bylece Marksa gnderme olarak da okuyabiliriz. Dilii deyie gndermeyi de

12


13/17


14/17

Bu drtlkte son iki dize yama gibi duruyor. Sanrm bu iirde H.Yavuzun tmsknts Ben ve Mallarmdir. Oulun babaya kendini gsterme, kantlamaabas.

yol durmazsa yolcu nerden bilecek?yapra haylidir yolunmu da;sanki yolun deilmi gibi yokuta,aacn orda bekleyen iek...

Bu drtlkte HYavuz mantksz (illogique) bir mantk yrtr. Yolun bitmesiyerine durmasyla, yol kiiletirilmitir. Ve stelik, bilin, bildirmesorumluluu yola yklenmitir. kinci dizede ise, yol-yolcu ilikisinden keskin

biimde yaprak konusuna geilmi. Ne var ki anlatm yine sorunlu. Yaprahayli yolunmu bir iek. Kabul edilir. Yapra uzun sredir (haylidir)yolunmu bir iek. Zorlama bi ifade. Mantksz. Bu noktada belirli bir ileviin zorlama ifadelerin ve uzak armlarn elbette kullanlabileceini kabulediyorum.

Anlamlandrma asndan baktmzda kendisini iekle zdeleyen ben,iekle kendini karlkl bir nitelik alveriine sokar. Kendiyolunmuluunu iee ykledii iin haylidiri kullanr. Dolaysyla

benzeimi gizil bir itelie soktuu iin anlatm kararr.

burdaym, gitmiyorum, ok erken....karardm akama baka baka;bu szler bir iire de urar mutlaka,o uzun aklardan geri dnerken...

Konuan iek, szceleyen ben ve bir iiri szceleyecek olan zne sondrtlkte bir araya getirildi. Ancak ok rafine bir biimde. Zira ayr zne,tam anlamyla gizli zneler olarak var. Bunlar hem ayr ayr znelerdir, hem de

tek zne olabilir. Zira bir iiri yazacak zne, ileride kendisi de olabileceigibi, bir bakas da olsa yine Hilmi Yavuza benzeyen, onun mayasndan birzne olaca iin yine de hepsi ayni zne saylabilir.

iirde, genel olarak konuursak anlatm, izgisel olmak zorunda deildir. Buiir iin doaldr, ama araya sktrlm ifadelere dikkat etmek gerek.karardm akama baka baka dizesi, bu iirin yapsna uygun olan bir ifadedeil. Ne yazk ki Hilmi Yavuzun ifade daarcndan ekilip alnvermisradan bir ifadedir. bu szler bir iire de urar mutlaka ifadesi de yine airin

takntl bir ruhsaldr: kendi sylemini kutsamak. Kendine tapnma HilmiYavuzun nemli bir zelliidir. Bu kesitteki, erken ve dnerken uyak

14


15/17

birimleri zamana (imdi ve gemi) odaklanrken, airin sylemiyle geleceeuzanma, bir ba atma gerekletirilir.

Mallarmnin bir deniz tesi lke zlemi; Hilmi Yavuzda gzelliini,

varln sz gcyle koruyacana inanan benin te yaam zlemi ilekoutlanabilir. Yani Mallarm kendi ruhsalyla egzotik bir lke arasnda, HilmiYavuz da varolan biimiyle ideal biimi arasnda ypranm, hassas iekformuyla gider gelir. Her ikisi de idealist bir te kavramnda buluturulabilir.

Batya Yolculuk :Hilmi Yavuzun Yol iirleri kitabndaki Batya Yolculuk blm Yoliirleri blmne gre daha rahat, uyak boyunduruundan, dolgu dizelerden,ses cambazlklarndan arnm iirler. Betimsel iirleri daha baarl.

Batya Yolculuk blm ile ilgili saptamalar:1.Hilmi Yavuz, zaman zaman naif iirin izlencesinde buluyor kendini (s: 44, 45,47, 59).2.Hilmi Yavuz imgenin peinden koarken, armsal iletirken gnderimselede uruyor:

kar inceden tozuyor;/her yerde elif var (s: 52)3.Hilmi Yavuz ocukluuna dner gibi ilk iirlerinin sylemine dnyor:

evden o aklar al da gel Nun / gelirken yazlar da getir (s: 52)4.Hilmi Yavuz bazen da en azndan benim iin, havada bir sylem oluturuyor:

ben, tenime yrrm/diyen de bendim;

ve airler de:/yunus yana yana yrdyd,mevlana dne dne,/bense kana kana yrrmdemitim de... /unuttum hepsini imdi,/unutttum... (s: 56-67)

Burada benden airlere gei balantsz.Sonu:

Hilmi Yavuz, iirini kurarken tematik bir tezgah oluturuyor. Akam iirleri,l iirleri, Yolculuk iirleri vb. Ancak bu temalar zaten daha nceki

iirlerinde de ilenmi. Bylece dizi film gibi nesnesini ekitirmi oluyor. Vebu nesnenin altna gizledii hep kendi stn beni.

15


16/17

Yolculuk iirlerinden nceki iir kitaplarndan konuyla ilgili baz alntlaryapmak istiyorum. Bunlar gerek anlam, gerek anlatm olarak Yol iirleriylekarlatrlabilir.

uuk ocuk/varsn topuklarna ksn gz/bu yolculuk/t orda kalsn,

bu yolculuk benim mlkm/teki btn yolculuklar gibi/zerimde aclarniyleri hl duruyor/ve aklarn usulca getii bir vadi miyim?,

yolculuklar gm/ve rm bir uurum bakmaktadrlar /nerde nereuskzlar?,

yolculuk / adn senden ald,

her biri bir baka yerde yolculuklarn/gidebilsin diyedir aynalardan dabiraz,

gene ona yolculuk etmeye geliyorsun,

ve toplanp geliyor gece yolculuklar/h, aklar paslanyor, kent saklarkenonlar,

bir yolculuk bizimki, hani durak, yol nerde/hangimiz tekine gz oluruz ya dasr?,

bu yaptmz yolculuk deil/-yolculuksu bir ey/sanki gitmiyor gibiyiz,giderken,

ar yolculuklarla hafif ipeklilerin/bir kou kitap, bir tutam annesi/ve srmalkrkn,

yolculuktuk, gitmek iin giyindik,ben lrsem yapayalnz kalacak olan Allah'a

ben lrsem yapayalnz kalacak olan Allah'a.

Ve Akam iirlerinde iki iirin ad da ilgin: akam ve yolculuk, akam veved.

Hilmi Yavuz, zihinselinde oluturduu, kendisine ok yce grnen iirini,

anlatmsalnda amalad hedefleri dorultusunda kuramyor. Genel olaraksylersem onun iiri k olarak bir yknme, gibi grnme iiri iken, giderek

16


17/17

bir san iirine dnmtr. Akam, hzn, zaman, kuyu, gl, yolculuk,yalnzlk szcklerini (bunlara derin de eklenmeli) tm iirine yayyor. Byleolunca yolculuk iirleri yazm, akam iirleri yazm, zaman iirleri yazm birey deimiyor. Ansiklopedi yazar gibi iir yazlmaz. u da belirtilmeli derin

szc geince iir anlamsal adan derinlik kazanacak diye bir ey yok, balszc geince ballanmayaca gibi. Bu noktada gerek Su kasidesi, gerekseSskindin Koku roman gzel birer rnek olarak duruyor nmzde. HilmiYavuz bunu bilmeyen biri deil! Ama bilmekle yapmak arasnda ok uzun birsre var.

Hilmi Yavuz, iire sol bir sylemle girdi. Sonra kk burjuva damar tmkiiliine ve iirine baskn geldi. Onun tek sabiti en stn benidir. Herduruunda bir gibi yapma egemendir. Her mekanda, her ideolojide ilkgrnen o olmaldr. Her ey onun iin kendi adna bir kullanmalktr. iirindede anlam kaypak bir zemindedir. ocukluumda, derelerde balk yakalamakiin suyun akn daraltan, geitleyen yerlere kayganalar kurulurdu. Bunlarsuyun ak ynnde su seviyesinden biraz ykseltilmi, dallardan rl bir set,ayni zamanda bir sepetimsi gibiydi. Suyun akna kaplm balk kendinikayganada bulurdu. Yani kaygana bir tuzakt. Hilmi Yavuz iiri bir kaygana,kaydrak iirdir. Derenin ak sesine kaplmamak gerek.

hilmi de hl burdaym meer...

17

Hilmi Yavuz'un "Yolculuk Şiirleri"nde Yeni Bir Şey Yok

Documents