hidrogeologija__.doc

8/17/2019 hidrogeologija__.doc

1/14

1.POJAM I TIPOVI MINERALNIH VODA

Sve podzemne vode su u većem ili manjem stepenu,mineralizovane čvrstom mineralnommaterijom ili gasovima.Mineralizacija podzemnih voda varira u širokom dijaponzu od

nekoliko desetina miligrama do oko 650 gl. !ored mineralizacije,podzemne vode seodlikuju raznovrsnošću hemijskog sastava, sadr"ajem mikrokomponenti,radioaktivnihelemenata,gasovitih i organskih materija.!odzemne vode koje se,na osnovu svojemineralizacije,opšteg hemijskog i gasnog sastava,sadr"aja speci#ičnihkomponenti,radioaktivnih elemenata ili povećane temperature,razlikuju od $o%ičnih&malomineralizovanih voda,a koje se koriste za liječenje,industrijsko do%ijanje pojedinihkorisnih sirovina,ili za topli#ikaciju i do%ijanje električne energije,nazivaju se mineralnimvodama .'vako izdvojena grupa voda o%uhvata dio malomineralizovanih i diomineralizovanih podzemnih voda,odnosno podzemne vode u širokom dijaponzumineralizacije.(z de#inicije mineralnih voda,odnosno iz njihovog praktičnog značaja, proističe i njihova

klasi#ikacija.)ako se sve mineralne vode dijele na*+.ljekovite,-.termalne i.industrijske.

1.1.Ljekovite mineralne vode/jekovite mineralne vode o%uhvataju podzemne vode koje,zahvaljujući opštojmineralizaciji,jonskom sastavu,sadr"aju gasova,prisustvu terapeutski aktivnihkomponenti,radioaktivnih elemenata,alkalnosti ili kiselosti i povišenoj temperaturi,imaju

%lagotvorno #iziološko dejstvo na čovjekov organizam i kao takve imaju široku primjenuu %alneologiji.a liječenje, ljekovite mineralne vode se koriste pijenjem ili kupanjem u

njima. 'ne se klasi#ikuju na osnovu više kriterija,kao što su*opšta mineralizacija,jonski igasni sastav,sadr"aj terapeutski aktivnih komponenti,radioaktivnost,kiselost, alkalnost itemperatura.

1.1.1.Klai!ika"ija ljekoviti# mineralni# voda na onov$ jonko% atava'd %rojnih klasi#ikacija ljekovitih i uopšte mineralnih voda,najpotpuniju su postavili(vanov i 1avraev,+263. godine.!o ovoj klasi#ikaciji,ljekovite mineralne vode se, naosnovu anjonsko4katjonskog sastava,dijele na klase i potklase ta%ela +. !o ovojklasi#ikaciji,a uzimajući u o%zir mineralizaciju ljekovite vode se mogu podijeliti u četiriosnovne grupe*

+.vode povišene mineralizacije +45 gl,koje kad se piju djeluju na ljudski organizamslično kao $o%ične& malomineralizovane vode,-.vode srednje mineralizacije 54+5 gl,koje se po svojoj osmotskoj koncentraciji

pri%li"avaju koncentraciji plazme u krvi,pa su najpogodnije u %alneologiji i piju se kaolijek,.vode visoke mineralizacije +545 gl,koje najčešće slu"e za liječenje kupanjem,ali se

pojedini tipovi voda,kao što su hloridno4hidrokar%onatne i hidrokar%onatne vodenatrijumske grupe,piju i3.rasolne vode 54+50 gl koje se u prirodnom o%liku koriste isključivo za kupanje.

3


2/14

Tabela 1:Osnovne klase i potklase ljekovitih mineralnih voda

(Ivanov & Navraev,1964)

1.1.&.Klai!ika"ija ljekoviti# mineralni# voda na onov$ adr'aja (e"i!i)ni#kom(onenti mineralnim vodama je zastupljen veliki %roj elemenata koji se,sa %alneološkog aspektamogu podijeliti na četiri grupe*+.elementi sa izra"enim #armakološkim dejstvom*"eljezo,ko%alt, arsen, jod i %rom,-.elementi s izra"enim uticajem na hormonalne i #ermentalne procese uorganizmu*jod,"eljezo,%akar,cink,mangan,ko%alt,.elementi toksični za ljudski organizam*arsen,olovo,selen,"iva,vol#ram,#luor i

3.elementi koji su otkriveni u tkivu i tečnosti čovjeka,a čija %iološka uloga još nijeutvr7ena*titan,iridijum,cezijum,germanijum i drugi.

5


3/14

8ad su u pitanju gasovi,tre%a istaći da se %alneološkim smatraju,prije svega 9'-,:-S i ;n. odnosu na sadr"aj speci#ičnih komponenti,(vanov i 1avraev izdvajaju osam %alneološkihgrupa ljekovitih mineralnih voda*+.ljekovite vode %ez speci#ičnih komponenti i svojstava,-.ugljokisele vode

.sul#idne sumporvodonične vode,3.radioaktivne vode,5.gvo"7evite,arsenske i vode s povišenim sadr"ajem drugih metalamangan,aluminijum,%akar,cink,6.%romne i jodne vode,


4/14

1.1.*. Otale klai!ika"ije ljekoviti# mineralni# voda Na osnov asno sastava,sve mineralne,pa i ljekovite vode se dijele na 6 grupa*+.ugljokisele,-.sumporvodonično4ugljokisele,.sumporvodonične sul#idne,

3.azotne,5.azotno4metanske i6.metanske.

Na osnov temperatre,grupa autora 'včinikov,>leksandrov i drugi,sve mineralne vodedijele na 3 grupe*+.hladne t?-09,-.tople -04


5/14

Tabela :/lasi#ika"ija mineralnih indstrijskih voda

(-ondarenko & /likov,1924)

'd oko 0 korisnih komponenti,koje je moguće eksploatisati iz visokomineralizovanihrasolnih voda,najčešće se aktivno eksploatišu jod, %rom i %or.

1.*.Termalne vode)ermalne vode o%uhvataju grupu mineralnih voda koje se od $o%ičnih&, hladnih vodarazlikuju svojom temperaturom i koje,kao takve,nalaze primjenu u %alneologiji,zatopli#ikaciju naselja,staklenika,#armi i do%ijanje električne energije.'va grupa mineralnihvoda se u stručnoj literaturi često naziva termomineralnim.(z klasi#ikacije podzemnih vodana osnovu temperaturnih karakteristika,proizilazi da termalne vode o%uhvataju podzemne

vode s temperaturom većom od srednje godišnje temperature datog mjesta pa do preko+009ta%ela -.1a #ormiranje toplotnog re"ima zemljine kore utiču spoljniegzogeni iunutrašnjiendogeni #aktori.avisno od njih,od površine ka unutrašnjim dijelovimazemlje,izdvajaju se tri geotemperaturne zone*+.gornja ili spoljna zona u kojoj je osnovni izvor toplote sunčeva energija,-.prelazna ili srednja zona,odnosno zona postojećih godišnjih temperatura i.du%oka ili unutrašnja zona u kojoj je toplotni re"im odre7en endogenim procesima.ovom izlaganju je najva"nija unutrašnja zona,jer u njoj dolazi do #ormiranja termalnihvoda.nutrašnju zonu karakteriše zakonomjerno povećanje temperature sa du%inom,atoplota u ovoj zoni nastaje radioaktivnim raspadom urana,torija,radija i kalija,gravitacionom di#erencijacijom,iz rotacione energije,tektonskim pokretima..!ojavljivanje

termalnih voda je najčešće vezano za o%lasti savremene i skoro završene vulkanskeaktivnosti,kao i za tektonski aktivne geosinklinalne o%lasti.

=


6/14

&.HIDRO+EOHEMIJ,KE PROVIN-IJE MINERALNIHTERMALNIH I TERMOMINERALNIH VODA

!ro%lematika razvrstavanja mineralnih,termalnih i termomineralnih voda na

hidrogeohemijske provincije predstavlja,u stvari,razmatranje geneze akumulacija iizdanaka ovih voda.(zučavanje i razrješavanje njihove geneze ima naročiti značaj prinjihovom zahvatanju,korištenju i zaštiti.1a #ormiranje akumulacija ovih voda utiče niz#aktora*litološki sastav i tektonski sklop terena,odnos vodonepropusnih i vodopropusnihstijenskih masa,mladi i du%oki tektonski pokreti,prisustvo stijena različite topivosti injihova izlo"enost raznim hemijskim procesima dezintegracije i dekompozicije, rasijedanjadu" kontakata stijena,%iohemijski procesi.Mineralne, termalne i termomineralne vodeAosne i :ercegovine na osnovu upoznatih ili pretpostavljenih genetskih elemenata i #iziko4hemizma su razvrstane u sljedeće tri hidrogeohemijske provincije* +.hidrogeohemijska provincija voda sa 9'- i 9'-41-,-.1- i 1-4'- hidrogeohemijska provincija voda i

.1- i 1-49:3 hidrogeohemijska provincija voda arteških %asena.

2


7/14

'lika 1:/arta mineralnih,termalnih i termomineralnih voda -osne i 0er"eovine

(N3io5i,192.) eenda !a kart mineralnih,termalnih i termomineralnih voda -osne i 0er"eovine:

7ojave pod!emnih i povr5inskih voda

+.načajnije pojave mineralnih voda-.načajnije pojave termalnih voda.načajnije pojave termomineralnih voda3.Ba"niji površinski tokoviOsnovne hidroeolo5ke strktre

5.>rterski %aseni6.!rostrani arteški %aseni


8/14

+0.Masivi kiselih i intermedijarnih plutonita++.Masivi %azičnih i ultra%azičnih vulkanita i serpentinita+-.Masivi kar%onatnih mezozojskih stijena+.Me7uplaninska depresija4%roj - tercijarne starosti

0idroeohemijske provin"ije mineralnih,termalnih i termomineralnih voda

( gljendioksidne i ugljen4dioksidno4dušične vode+3.atmos#erskog porijekla+5.jezersko4kontinentalnog porijekla+6.morskog ili miješanog porijekla+kumulacije mineralnih voda su #ormirane u hidrotermalno izmijenjenim neogenskim

dacito4andezitima,koji su alterirani i impregnirani raznim sul#idnim mineralima.sljedegzotermnih oksidacionih procesa mnoge vode u širem području Sre%renice su nisko

++


9/14

termalne i tek prelaze srednju godišnju temperaturu zraka ovog lokaliteta.Mineralne vodeSre%renice su rijetke u svijetu i jedine u %ivšoj Dugoslaviji.'ne su značajne u %alneologiji iterapeutici z%og %ogatog sadr"aja "eljeza,arsena,mikroelemenata i povišeneradioaktivnosti.'rednjobosanska !ona paleo!ojskih 5krilja"a i me!o!ojskih kre$njaka

ovoj zoni se ističe %usovačka rasjedna zona u kojoj,od Ala"uja do Ausovače,postojikonvekcija preko 0 izdanaka mineralnih voda o%ogaćenih sa 9'- i pojave ekshaliranja9'-.Bode su akumulirane u rasjednim strukturama u prete"no karsti#iciranim kar%onatnimsredinama na kontaktu sa klastitima. paleozojskim masama srednje i jugoistočne Aosne

postoje %rojne mineralne ugljokisele vode.

&.1.&. Mineralne i termomineralne vode a -O& i -O&/H&, je0erko/kontinentalno%(orijekla području tercijarnog %asena srednje Aosne i njegovog o%oda postoji niz izdanakamineralnih,termalnih i termomineralnih voda.'ne su sedimentacione,odnosno jezersko4kontinentalnog porijekla,na što ukazuje i njihov mehanizam,jer su %ile sapete i oslo%o7ene

tek %ušenjem.

&.1.*. Termalne i termomineralne vode mijeano% 2atmo!erko/ je0erko/kontinentalno%3 (orijekla)ermalne i termomineralne vode na sjeveroistočnom o%odu sarajevsko4zeničkogtercijarnog %asena su termalni izvori ;i%nice kod 8aknja i 8raljeva Sutjeska tetermomineralni izvori ;adići,)ičići kod 8aknja i Sedra Areza. (zvori se javljaju u izrazitoneotektonski aktivnoj zoni $Aanja /uka4enica4 Sarajevo&.)ermomineralne veomavodoo%ilne vode (lid"e kod Sarajeva,se javljaju u kontaktnom dijelu triju hidrogeološkihstruktura*me7uplaninske arteške depresije Sarajevsko4zeničkog tercijarnog

%asena,kar%onatnog hidrogeološkog masiva Ajelašnice i masiva eruptiva i paleozojskihškriljaca srednjo%osanskog rudogorja.'ve zone su u me7uso%nom rasjednom kontaktu igeneza akumulacije je slo"ena.

&.&.Hidro%eo#emijka (rovin"ija N& i N&/O& termalni# itermomineralni# voda atmo!erko% (orijekla'va provincija je predstavljena niskom mineralizacijom atmos#erskog porijekla.Eormirana

je u prete"no kar%onatnim stijenskim masama u terenima izrazite dislociranosti ineotektonskih procesa.>kumulacije su #ormirane u hidrogeološkim masivima i u%ranimo%lastima krško4pukotinskih kar%onatnih stijena mezozoika.Davljaju se u o#iolitskoj zoni i uzoni paleozojskih škriljaca i mezozojskih krečnjaka.(zdanci voda su u zonama

mladih,velikih i du%okih rasjeda,gdje su kar%onatni akvi#eri krovinski ili %očno %ara"iranivodoneprpusnim,škriljavim,ultrama#itskim i vulkanogeno4sedimentnim masama.'vakavodnos izolatora i kolektora omogućava stvaranje samostalnih akumulacija podzemnih vodaspeci#ičnog hemizma,hidrauličnog re"ima i mehanizma.Festo su ove akumulacije sapete,pase %ušenjem mogu zahvatiti mnogo veće količine voda nego što prirodno istječu naizvorima. 8arakteristika svih voda ove provincije je stalnost njihovih hidrogeoloških

parametara temperatura,izdašnost,hemijski i gasni sastav,sadr"aj radionuklida.:idrauličkii hidrotermički re"im pojedinih akumulacija i izvora je veoma slo"en,što dokazuje

postojanje izvora različitih temperatura i izdašnosti na istoj lokaciji.)o se javlja na %rojnimmjestima u Aosni i :ercegovini,gdje postoje pojave izvora hladnih i termalnih izvora uneposrednoj %lizini.1ajvjerovatnije je da se tople vode javljaju du" rasjeda iz velikih

du%ina,a hladne se gravitaciono izlivaju iz plićih,odnosno viših krških kolektora.'vakve

+-


10/14

pojave nalazimo na mnogim mjestima*;udo,;ogatica, 8ne"ina ,Bareš , Areza,Feljadinići,Gata,M.8laduša,Gornji Heher.

&.&.1.Termalne vode $ #idro%eolokim kar4onatnim maivima o!iolitke 0one ito)ne5one

ovoj o%lasti se javljaju izdanci termalnih voda u okviru kar%onatnih holokarstnihmasiva.)o su veoma vodoo%ilne akumulacije.1ajznačajnije su raspore7ene od Bareša preko'čevlje,'lova,elenog Bira,8ne"ine do ;ogatice te poprečno na ovaj pravac od 'rlje

preko Soluna do 8ovačića. širem području ;omanije i vijezde javljaju se veomavodoo%ilne akumulacije termalnih voda*)oplik4;ogatica,(lid"a48ne"ina,)oplik48ne"ina,Ajelosavići,eleni Bir,'lovo,Solun,8ovačići,!onikva,'čevlja i 'rlja.Sličnog su porijekla i hemizma termalne vode na sjevernom ru%u hidrogeološkog masiva;omanije,u kanjonu Crinjače*!eringrad,raz%ijeno izvorište Medoš,kao i na krajnjemsjeveru*)oplica.Spreča.'ve vode iz%ijaju iz trijaskih vapnenaca u nivou gravitacione %aze,a

%ara"irane su vulkanogeno4sedimentnom serijom kao krovnim nepotpunim izolatorom.1-4'- vode Bišegradske Aanje su #ormirane u krajnjem istočnom ru%nom dijelu

hidrogeološkog masiva Sjemeća,Gostilje i Danjca.

&.&.&. Termalne vode rednjo4oanko% maiva (aleo0ojki# krilja"a er$(tiva ikar4onata)ermalne vode /epenice,8reševa,Eojnice i 8ruščice se javljaju u eroziono4denudacionimzasjecima unutar hidrogeološkog kompleksa paleozojskih škriljaca,eruptiva i kar%onatnihmasa.8ar%onatni kolektori su prekriveni vodonepropusnim moćnim paleozojskiimmasama,koje uslovljavaju manje odavanje tolpote. ovoj o%lasti,kod Augojna,postoji izvor Bruća Boda.)o je jedini termomineralni izvor u ovom regionu,mineralizacije -,- gl.

&.&.*. Vode $ o!iolitkoj 0oni jevero0a(adne 5one)ermomineralne vode Gornjeg Hehera iz%ijaju u rasjednoj zoni,na kontaktu izme7u o#iolitai mezozojskih kar%onata,mineralizacije +, gl.)ermalne vode u /aktašima izdanjuju u zonivelikog rasjeda,kao sna"no arteško izvorište,iz trijaskih kar%onatnih akvi#era.)ermalnevode 8ulaša kod !rnjavora i slične pojave u okolini,imaju znatnu izdašnost a temperaturuod +6409.'vo su rijetke vode,visoke p: vrijednosti ++,5 i speci#ičnog hemizma,a u

%ivšoj Dugoslaviji su jedinstvene.

&.&.6.Vode anko% (aleo0oika ovoj o%lasti su značajne termalne vode 8ozice,;udinca i Audimlić Dapre,tetermomineralne vode Sanske (lid"e kod Sanskog Mosta.>kvi#er im je kar%onatni,trijaske

starosti i prekriven,više ili manje,vodonepropusnim kar%onskim klastitima.

&.&.7.Vode 0a(adno4oanko% kar4onatno% maiva)ermomineralne vode Gate kod Aihaća i termalne vode Male 8laduše se javljaju na dvadu%oka rasjeda*prve na kontaktu tercijara i kar%onatnih masa,a druge u okviru trijaskihkar%onata.1a rasjednim linijama javljaju se i termalne vode )r"ačkih ;aštela,Bedrog

polja,!rošića,te termonmineralni izvor Svetinja u ;ačiću.)ako7e su poznatetermomineralne vode Aalukane kod Mrkonjić4Grada.

+


11/14

&.*.Hidro%eo#emijka (rovin"ija N&N&/-H6 i -H6 voda arteki# 4aenaBode ove provincije se javljaju u prostranim arteškim %asenima i u%ranimo%lastima.Sredine su im marinski,laguno4morski i jezersko4kontinentalni sedimenti.Bećinavoda su termomineralne,a malim dijelom mineralne.>zotne su atmos#erskog,a azotno4metanske morskog porijekla.Sastoje se od reliktnih

sedimentogenih voda i i#iltracionih voda.Eormirane su u različitim sedimentima*tercijarnimi krednim marinskim,terigenim i kar%onatnim sedimentima,te zaslanjenimsedimentima.;azvijene su u hidrogeološkim strukturama arteških %asena i u u%ranimhidrogeološkim o%lastima horstova i rovova sjeverne Aosne.a ove vode su karakterističnezatvorene strukture tj. ;edukcioni uslovi #ormiranja.Bode ove provincije su #ormirane uarteškim strukturama a %ara"irane su de%elim krovnim izolatorskimsedimentima.Bodozamjena im je veoma usporena,mineralizacija visoka,a vodoo%ilnost i

plinoo%ilnost značajna.!risutni su arteški re"im i velika du%ina le"išta.%og toga su ovi#luidi višeentalpijske hidroterme,koje posjeduju i energiju rastvorenih gasova i hidrauličnuenergiju visokog pritiska,pa su značajne za korištenje geotermalnih resursa u du%inamavećim od .500m od površine terena.

&.*.1.Arteki 4aen Poavine i #idro%eoloki maiv #ortova i rovova jevero0a(adne5one

ineralne i termomineralne vode atmos#ersko porijekla

Mineralne vode lokacije /jeljšani u tercijarnim sedimentima oko Aosanskog 1ovog nastajuin#iltracijom atmos#erilija u marinske sedimente,gdje one rastvaraju soneminerale.Mineralizirane vode šireg područja Cervente i Bučjaka se karakterišuo%ogaćenjem sul#ata.Slične su geneze vode u području 8oraja i sjeverno od Gornje )uzle.Termomineralne vode morsko ili mije5ano porijekla

Sem%eriji,u selu Cvorovi,iz na#tnogeološke %ušotine S4+ su do%ijene termalne vode

različitog sastava na raznim du%inama,a registrovane su i arteške termalne vode izkrečnjačkih sredina.1a ovoj %ušotini se javlja 1-49:3 gasni sastav,kao i viši homolozimetana.'vakve su i vode izvora ;asol4!ri%oj,8onjikovići,!relovina i %ušotineSvinjarevac. sonosnoj trakastoj miocenskoj seriji Gornja )uzla4)uzla se #ormirajuakumulacije podzemnih voda izlu"ivanjem sonih naslaga i rastvora in#iltrirajućihatmos#erskim i površinskim vodama. /oparsko4ši%ošničkom %asenu postoje analognemineralne vode koje su tako7e lagunskog porijekla,a #iguriraju kao zaostale,sedimentacione vode.Termomineralne vode mije5ano (atmos#erskomorsko) porijekla

)ermomineralni izvori Gradačca izdanjuju du" rasjeda,koji ide kontaktom )re%ovca inizije.Mladi du%oki i sada aktivni rasjed odr"ava neotektonsku i seizmičku aktivnost,čime

uslovljava neprekidnu ascedentnu konvekciju voda, te stalnost izdašnosti i temperatureizvora.Bode su primarno #ormirane u kredno4paleocenskim sredinama na du%ini većoj od+.000 m od površine iz%ijanja,iz kojih vertikalno cirkulišu kroz zonu niskogtransmisi%iliteta i dolaze u tortonsko4sarmatske kolektore4sekundarne akvi#ere.)u semiješaju s mladim in#iltracionim vodama.(zvorske vode su po ovome morskog iatmos#erskog porijekla,te predstavljaju jedine izvore ove vrste u zoni horstova i rovovasjeverne Aosne.

+3


12/14

*.MO+89NO,TI I,KORI:TAVANJA MINERALNIHTERMALNIH I TERMOMINERALNIH VODA

Brijednosti mineralnih,termalnih i termomineralnih voda još nisu u potpunosti ni proučene

ni iskorištene.Mogu se koristiti*u prevenciji i liječenju %olesti,za rekreaciju,za zdravstveniturizam,za #laširanje i pijenje u svrhu osvje"enje ili liječenja.)ermalne vode se mogukoristiti za*topli#ikaciju o%jekata,zagrijavanje staklenika i plastenika,sušenje "itarica,sušenje voća i povrća,gajenje ri%e,tolpo navodnjavanje,zagrijavanje zemljišta,u preradihrane,za do%ijanje korisnih komponenti i za do%ijanje električne energije.

1a osnovu praktične upotre%e termalnih voda,postavljena je sljedeća klasi#ikacijata%ela 3Tabela 4:7rakti$na klasi#ika"ija termalnih voda (/limentov,192;)

1ajčešći vid korištenja ovih voda je u medicini tj.%alneologiji.Aalneologija je nauka o prirodnim %anjskim lječilištima koja koriste mineralne vode u svrhu liječenja i prevencije %olesti.Aanje u Aosni i :ercegovini su poznate od vremena Grka i ;imljana,kasnije i)uraka. Aosni i :ercegovini ima*+5 %anja koje su zdravstvene ustanove,< %anja koje sekoriste %ez kontrole ljekara i = izvorišta koja se #laširaju i piju.1ajpoznatije %anje u Aosni i:ercegovini su*&Slana Aanja& )uzla,&Aanja (lid"a& Gradačac,Aanja >Iuaterm& 'lovo,Aanja $;eumal& Eojnica,Aanja $(lid"a& Sarajevo,Aanja $8iseljak& 8iseljak,Aanja $Gata&Aihać,Aanja $Gu%er& Sre%renica i Aanja $Brućica& )eslić.)ako7e tre%a spomenuti i

sljedeće %anje*Aanja $Cvorovi& Aijeljina,Aanja $8ulaši& !rnjavor,Aanja $/aktaši& /aktaši,Aanja $Mlječanica& Aosanska Cu%ica,Aanja $Slatina& Aanja /uka i Aanja $Bilina Blas&Bišegrad.

'lika .:jepote eotermalne enerije

+5


13/14

'lika :7oon na


14/14

+

hidrogeologija__.doc

Documents