This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
٢٠٠٩
ار اد
٧ ئ ـ
دار ئا
١ / ٣
٧ ره
ماـ ژ
ه تان
ه ف ه
Haf
tana
-issu
e 37
/ 1 M
ar -
7 M
ar 2
009
www.dengubas.net گۆڤارکی سیاسیی گشتییه خه ندان بۆ په خش و وه شاندن ده ریده کات
چـۆن ھــاوســه ری ژیـانـت ھــه ـده بـژـریـت؟
گۆڕان له یه کتی ده ستیپکرد
موراد قه ره ین: ده ب توركیا چه ك دابنت
3
کاریکاتر
ـ ٧ ئـادار ٢٠٠٩ ٣٧ / ١ ئـادار ژماره ههفتانه ـ
بهرتیلخهك مامه ی
مامهه
مامهه
5 ـ ٧ ئـادار ٢٠٠٩ ٣٧ / ١ ئـادار ژماره ههفتانه ـ
4
بنیامین ناتانیاھۆ ده گه ڕته وه ئه و سه رۆكه ی لیكۆد
عه ره به كان له ملھوڕییه كانی ده ترسن،ئران و سوریاش نه بادای
لدانكی ئه تۆمیانه .ئیسرائیلییه كانیش له گه نده ی و مبازییه كه ی ،
وه زیره كانیشی له ده سه تی سارای ژنی ولیكۆدییه كانیش له وه ی نه بادا ئینشیقاقكی تریان پ بكات.
* * * * * *رۆشنبیرییه كی ئه مریكی،
بازرگانكی شاره زا،لزانینی ئینگلیزیانه له سیاسه ت،
یه ھودییه كی توندڕه وسه وی به له مه كه الی خۆیه تی ،
ئه مجاره له گه ڵ «با»دا رۆژھه تی ناوه ڕاست،بۆكوێ ده با؟
باكۆ ئازاد
قودس ته نھا بۆ ئیسرائیلییه كانه و ناھین یه ك ئاواره ی فه له ستینی
بگه ڕته وه .
سکچ: عه لی مه نده الوی
میوانی ھه فته
بنیامین ناتانیاھۆ
Haftana-issue 37/ 1 Mar - 7 Mar 2009
7
54 تووڕه نابمئه مه ئه ساه یه ، ئه و لھاتووه سورییه ره سه نه . ھشتا منداڵ بوو كه ده ستی به كاری ھونه ریی كرد، به مندای گۆرانی چی .. گۆرانی مندان له ناو مندانی قوتابخانه كه ی ، كه گه وره بوو له گه یشیدا ناوبانگی گه وره بوو، ئه مۆش رووناكیی و بالجكتۆری له ھه موو الیه كه وه له سه ره ، ھه فتانه دیمانه یه کی له گه ڵ سازكرد.
70له ھه شتاكانه وه ده ستیكردووه به وه رزش . سه رۆكی یانه ی (ئه فرۆدت)ه كه یانه یه كی تایبه ت به ژنانه . كه ژای كاكه حه مه سه باره ت به وه زرشی كچان و ژنان له ئستا و رابوردوویدا بۆ ھه فتانه ده دوت.
١٠٠ سه عاتی شۆڕشگانه 28ئه و سه د سه عاته ی یه كه م، كه باراك ئۆباما له
كۆشكی سپیدا به سه ری برد، شۆڕگانه ترین كات بوو له مژووی ویالیه ته یه كگرتوه كاندا. ئه وه ھه ر ئه مریكییه كان نین كه ئومدكی زۆریان به ئۆباما ھه یه ، به كو ھه موو جیھان گره و له سه ر ئه و چوار
ساه ده كه ن.
ئابووری تورکیا - ھه رم32سه رۆکی ژووری بازرگانی دیاربه کر سیاسه ت و ئابووری پكه وه ھه ده سه نگنت، وه ک خۆی
ده ت له په یوه ندییه كانی نونه ته وه ییدا ئه وه ھه ر وابووه . له په یوه ندییه بازرگانییه كانی نو توركیا و عیراق، به تایبه تیش له گه ڵ ده سه تی ھه رمدا.
رووداوه گه وره که 60ئه مساڵ چه ندین خانه و دیزاینه ری بواری
جلوبه رگی خانمان له جیھاندا، وه ك كالڤن كالین و چارلۆت رۆنسن و كارلۆس مییل و بادگلی میچكاو
مانیو ولیه مسن و نانت لیپۆرو پامال رۆالندو تۆمی ھیلفیگه رو ئه وانی دی به شدارییان کرد له ھه فته
گه وره که ی نیویۆرکدا.
74 پۆرش ٩١١ئه گه ر (پۆرش٩١١) ئۆتۆمبلكی شت بت، ئه وه پۆرشی نوی (٩١١ جی تی٣) نموونه یه كی زیاتر شتانه یه . ئه و شتییه ته نھا له شوه دا نییه ، به كو له تایبه تمه ندییه ته كنۆلۆژییه كانیشیدا ھه یه .
دابه شکردن له عیراق کۆمپانیای « حضارة أكد» بۆ بوکردنه وه و دابه ش و ریکالم[email protected] Mobile: +9647901999188
07480134488 -
Volume (1) issue - 37 / 1 Mar -7 Mar 2009 کی سیـاسیــی گشتییـــه خه نـــدان بۆ پـــه خش و وه شانـــدن ده ریده کـــاتگــۆڤـار
www.dengubas.net
له نڤیسكاره وه ساڵ: ٢٠٠٩یه . مانگ: ٢٢ی شوباته : رۆژ ھه ینییه . شون: ته الری ھونه ر له سلمانی . ئه و رۆژه رۆژكی ئاسایی نه بوو، سه دان كه س له به رده م ئه و ھۆه دا كۆبوونه وه تا به چاوی خۆیان ئه و كۆنسرته ببینن كه له كورتترین ددا ده توانیین بین؛ كۆنسرتی
گفتوگۆی شارستانییه ته كان بوو.له و ئواره یه دا حیواری ژێ و ئیقاعی مۆزیكسنانی كورد، ئران، ئه فغان، ئه مریكی و یۆنانی ، ئه وه یان به گوی جیھاندا دا، كه ئه وان ده توانن ھه موو به ربه سته كان بشكنن و ئه و دیواره ی سیاسه ت له نوان كه لتووره كاندا دروستی كردووه ، به ده نگی ئامره كانیان
تكوپك بده ن.با كلتووره كان سه لماندی ؛ درا، جیھاندا گوی به ئه فسوناوییه دا ئواره له و ئه وه ی
ھه رچه نده له ره نگ و زماندا جیاوازبن، به م به ئه نجام موكی ھه موو مرۆڤایه تیین.ده نگی ده فه كه ی ھه ژار و جۆزه كه ی سوھراب و الیریكه كه ی ماتیۆس و درامسه كه ی نه بوو به رزیان دروستكرد كه سك ھنده ھارمۆنیایه كی ئیقاعه كه ی یوسف، و تاریق خۆی له به رده م گه وره یه كه یدا بگرت، ھه ر بۆیه له ته الری ھونه ره وه سه راپا سنووره كانی جیاكردنه وه ی ھه وی چه ند سیاسه تكاران با راگه یاند؛ دنیای به و بی جیھانیان مرۆڤه كان بده ن، به م ئمه له م قوشبنه ی دنیاوه پتان ده ین؛ مرۆڤ ھه ر مرۆڤه و
ھه موومان له سه ر ئه م گۆیه یه ك چاره نووسمان ھه یه .راسته ئه و خه كه ی كه له وێ دانیشتبوون، زۆربه ی به زمان ره نگه له ھه ژار زیاتر له ھیچك له ژه نیاره كان تنه گه یشتبتین، به م زمانی مۆزیكه كه یان ھه موومان به ره وانی لی تده گه یشتین. زمانی مۆزیكی ئه وان و چه په ی ئاماده بووان، ئه و حیواره گه رمه ی دروستكرد كه دوای كۆنسرته كه ماتیۆی یۆنانی وتبووی ؛ له ھه موو ھه ست و سۆزی ئه و خه كه تگه یشتین. كاریگه ری مۆزیكه كه یان له كورترین ماوه دا ھه موو سنووره كانی بی و گه وره ترین رۆژنامه ی ئه مریكی ناچاركرد كه سه روتاره كه ی له سه ر ئه و كۆنسرتی لكتر نه ته وانه ی ئه م ھنده سه عاته دا دوو له و كۆنسرتك بنووست. گفتوگۆیه ئاوا لكنزیكبوونه وه ی دیپلۆماتی كاری سای ده به نه توانرت ره نگه نزیككرده وه ،
دروستبكرت.مائاوا بیت، ھه ژار بۆ ئه و كاره ی كردت، دوای ده یان سای تر ره نگه ئه نجا جیھان به ته واوی گه وره یی ئه و كاره ی بۆ ده ركه وت كه تۆ و ھه ڤاه كانت چوونه ته ژرباری و به
نیازن بیگه یه ننه دوا مه نزڵ.ده ستخۆش كوردساتی به ڕز، ئوه ش نه ك ته نھا ئه رككی كلتووری ، به كو ئه رككی
مرۆیی گه وره تان بۆ سه رجه م مرۆڤایه تی ئه نجامدا.به ڕوه به ری نووسین
کورد و مالکی20چه ند راپۆرتكی رۆژنامه وانی ھۆشیاریاندا بوو له وه ی ھه بژاردنه كانی ئه نجومه نی پارزگاكان ببته ھۆكاری دروستبوونی «دیكتاتۆركی نوێ» ئایا سه ركه وتنی
لیسته كه ی مالكی په یوه ندییه «گرژه كانی» نوان ھه ولرو به غدا به ره و كوێ ده بات؟
گۆڕان له حوکمی سوننه دا24توژینه وه له ره وشی ده سته بژری سوننه كان نموونه یه كت
ده دات له ئاسته نگی توژینه وه له باره ی سوننه و ناسنامه ی سوننی. مه به ستیش لره ئه و ده سته بژرییه
سوننه یه كه ده سه تیان له دامه زراندنی ده وه تی عیراقه وه ١٩٢١ تاوه كو ٢٠٠٣، به ده ست بوو.
Haftana-issue 37/ 1 Mar - 7 Mar 2009
9
كوردستان رۆژی بۆ به غداوه تاریكی له
كه بی كۆی ئهو پاره یهیه دینار ملیاربهو خزانانهی ده یدات وهكو قهرهبوو بهغداله تیرۆریستییهكانهوه كردهوه بهھۆی
لكهوتووه. زیانیان دیاله
ژمارهکان
٣٧
ئاسایشی درژكراوهی كهنداوئهوهی میسره، نهتهوه ییئهوه وهكو بكات، ل ھهڕهشهیكرد میسر له ھهڕهشهی وایه
دهكات. الوازیان دهكات و نوان الیهنهكان خراپ«ھهودانی له بهرامبهر ھهموو كورد زانی پویستی بهگهمهی نهكهوته و بت ھوشیار داگیركهر دهوهتیھهنگاو و بكات قسه وریاییهوه به شوهیهوه و بهمو قورس كشهیهكی كورد كشهی چونكه بنت،و ھه یه ناویندا رۆژھهتی له ساه سهدان و به قووه
بیاره له داھاتوودا كۆنگره یه كی نه ته وه یی به به شداریی پارته كوردییه كانی توركیا و ھه رمی كوردستان به ڕوه بچت و له ئستادا ئاماده كاری بۆ ده كرت، سه باره ت به و كۆنگره یه و ھاتنه دی یه كتی و سه رۆكی قه ره ین موراد نه ته وه یی ستراتیژییه تكی كوردستان، كركارانی پارتی سه رۆكایه تی كۆنسه ی كه داین ئه وه له گه ڵ شلگیرانه زۆر «ئمه وتی: یه كتی نه ته وه یی بته دی و ستراتیژییه كی نه ته وه یی به داوه و زۆرمان ھه وی پناوه شدا له م ھه بت و كه به وه دا ئاماژه شی ده كه ین.» پشتگیری ته واوی ئستا گه الن له نو خۆیاندا و له گه ڵ گه النی تردا ھه وی یه كبوون و یه كیزی ده ده ن، سه ره ڕای ئه وه ی ھه ندك له و ھزانه پشتر شه ڕی یه كتریشیان كردبت، ئستا ته بایی و یه كیزی له نوانیاندا ھه یه ، نموونه شی به یه كتی ئه وروپا و یه كتی وتانی عه ره ب و یه كتی وتانی ئیسالمیی ھنایه وه . قه ره ین ده ت: «مه رج بته الیه نه كان ھزو نوان یه كتی ئه وه ی بۆ نییه به كو یه ك، بكه نه خۆیان رامانی فیكرو ئاراوه ، نه ته وه ییه كان به رژه وه ندییه بنه مای له سه ر پویسته پویسته نه ته وه یی . ستراتیژییه تی خاوه نی ببینه ھه موو الیه كیش پوه ی په یوه ست بن، تاوه كو پیالن و
كورد ده بته دوو پارچه سه ره ڕای ئه و ھه وسته شیان له سه ر كۆنفرانسه كه ، كه س ھیچ ئستا تاوه كو قه ره ین وته ی به به م ئه نجامدانی له باره ی شتكی فه رمی به الیه نك و
كۆنفرانسه كه وه به په كه كه نه ووتووه ، بۆیه به بوای به شداری په كه كه ده ووترێ كه قسانه ی «ئه و ئه و ئه نقه ست به ناكات، یان ده كات وه ھا كۆنفرانسكی راگه یاندنه كاندا له پشتر ھه روه ك ده كرن.» بوكرابۆوه كه گوایه په كه كه ئاماده نییه به شداری له و
كۆنفرانسه دا بكات.سه رۆكی كۆنسه ی سه رۆكایه تی په كه كه به بایه خه وه له ده كات ركخراوه كه یان ئاماده بوونی باسی كه پیوایه به جۆرك له وجۆره دا. كۆنفرانسكی ده بته كۆنفرانسه دا له و ئه وان نه كردنی به شداری تریش ركخراوی الیه ن و «چه ندین ئه وه ی، ھۆی كۆنفرانسه ئه و كاته ش ئه و نه كه ن، به شداری به كو كوردان، یه كتی نه ك كۆنگره یه یان دووبه ره كی كوردان دروست ده كات، ئه مه ش شتكی مه ترسیداره و ده بته ھۆی دروستبوونی پارچه بوون كه له وه ی جه ختده كاته وه بۆیه كوردستاندا.» له «ئه گه ر په كه كه به شدار نه بت ئه وا كوردان ده بنه
دوو پارچه .»قه ره ین به باشیزانی كه شان به شانی ھزو الیه نه مه ده نی و داموده زگای ھه ندك كوردستانییه كان دیموكراتیش له كۆنفرانسه كه دا به شدار بن، ئه گه رنا كۆنفرانسكی بوترت كۆبوونه وه كه به ناتوانرت
نه ته وه یی .
چه ك دانانی په كه كه بوكرانه وه میدیاكاندا له زانیارییانه ی ئه و به پی پده چت له كۆنگره دا داوا له په كه كه بكرت كه قه ره ین له وباره یه وه ببت. چه ك ده ستبه رداری پویسته بووترێ ئستاوه له ھه ر وتی: «كاتك
كۆنفرانس، داوایه كی وه ھا له PKK بكات، ئه مه ده بته سه پاندن.»
نه ته وه یی جڤاتكی ئه وه ی «بۆ ده ت: قه ره ین دروست ببت كه بتوان نونه رایه تی ئیراده ی نه ته وه یی جڤاته دا ئه و به سه ر شتك ھیچ نابت بكات، كورد نابینین و ده ین راست به ئه مه ئمه بسه پنرت، گفتۆگۆ كۆببته وه و نه ته وه ییه جڤاته ئه و باسه ره تا وه رگرتن.» بیار بگاته ئازاد به ئیراده یه كی بكات و ناوو ھه ر له ژر كۆنفرانسك «ھه ر كه روونیكرده وه بیانوویه كدا ھه ر داواو بیاركی به سه ردا بسه پنرت، داوایكرد گومانه وه .» پرسیارو ژر ده كه وته ئه وا كۆنفرانسكی نه ته وه یی ئازاد و دیموكراتی ئه نجامبدرت و به ئیراده یه كی ئازاد و دیموكراتیانه گفتوگۆ پشبخات و له به رژه وه ندی گه لی كورددا بیار وه ربگرت. نه ك ھه ندك الیه ن له ده ره وه ی كورد یان ھه ندك ده وه ت
چۆن بخوازن وه ھا بیار وه ربگیردرێ.» ئاگربه ست كه بوایه دایه له و په كه كه به رپرسه كه ی به م بكرت، له سه ر قسه ی ده كرت و ئه گه ركه راست ركخراوه كه یان چه كدانانی بۆ بانگه وازكردن به چه ك و له به رامبه ر كورددا ھزی نییه ، «چونكه ئارته شی گه وره ھه ن و ته كنۆلۆژیای سه ربازی ھه ره ئارته شی ته نانه ت له به رده ستدایه ، پشكه وتوویان (نابت) ده كه ن و دروست كوردان به دژ تایبه ت
ن: ده بموراد قه ره ی توركیا چه ك دابنت
موراد قه ره ین سه رۆكی كۆنسه ی سه رۆكایه تی په كه كه له دیدارکی بۆ «ھه فتانه » داوای پكھنانی یه كتییه كی نه ته وه یی كورد و ھه ماھه نگی له گه ڵ حكومه تی ھه رمی كوردستان ده كات. ھه روه ك ئه و كه سانه ش كه خۆشحاڵ بوون به كردنه وه ی كه نای TRT6 به كه سانكی «ساده و ناحای» ناو
ده بات.
Haftana-issue 37/ 1 Mar - 7 Mar 2009
19 ـ ٧ ئـادار ٢٠٠٩ ٣٧ / ١ ئـادار ژماره ههفتانه ـ
دهبته دادوگهشهپدان سهركهوتنی پیوایه ئهوفهرمی به «بتوانت تاوهكو توركیا بۆ بیانوویهكپارتی داد خودی تهنھا ئهوه بۆیه بكات.» ئهو قسانه دهدات، ھهوڵ ئهو ئامانجه كه بۆ نییه گهشهپدان وھهرمهكان سهرلهشكری قایمقام و و پارزگار «بهكوو داد پارتی كه ئهوهی بۆ گهڕ كه وتوونهته ھه موویان
سهركهوت.» ھهبژاردنانهدا لهم گهشهپدان چهل ناوچهی له كه ده كات ئهوه بۆ ئاماژهش كاندیدی ئهوهی بۆ ھه بووه پیالنگییهك (چقوڕجه )داھرشیان «بۆیه سهربكهوت، گهشهپدان و داد پارتیسووتاندوونو داونو مایان خهكو لیان سهر كردۆتهلهشكری سهرفهرمانداری پاشانیش دهریانكردوون،دهنگ كه پیوتوون كردووهو خهكی بانگی توركتری شونه كانی ھهموو له ئهمه DTP نهدهن، به
ھه بژاردنه كانی كۆتایی ئه نجامی به پی نوری لیسته كه ی پارزگاكان، ئه نجومه نی
مالكی توانی سه ركه وتنكی كه بھنت به ده ست پارزگایه دا ١٤ له و فراوان له به ڕوه چووه و تدا ھه بژاردنه كه یان پرۆسه ی ١٠یان یه كه م بووه ، ھه رچه نده یه كه مبوونی لیسته كه ی نوری مالكی به جۆرك نییه كه بتوانت به ته نھا و تردا الیه نه كانی له گه ڵ ھاوپه یمانی به ستنی به بپارزگاكان پكبھنت، به م ئه و « حكومه تی » ھزه ی ھه یه كه به رامبه ره كانی ناچاری قبوكردنی
مه رجه كانی بكات.
كشه كان زیاد ده كه نئه نجومه نی كاره كانی ئه وه ی سه ره ڕای پشكه شكردن له چوارچوه ی خۆی پارزگاكان خزمه تگوزارییه كاندا پرۆژه جبه جكردنی و چاودران پشتر وه ك ھه ر به م ده بینته وه ، ئه نجامی ئاشكرایانكردبوو، سیاسه تمه داران و زۆر تائه ندازه یه كی پارزگاكان ھه بژاردنی روون عیراق داھاتووی سیاسیی نه خشه ی ده كاته وه ، ئاماده كارییه كیش ده بت بۆ ھه بژاردنه په رله مانییه كانی داھاتوو كه بیاره له ناوه ڕاستی
ئه مسادا به ڕوه بچت.سه ركه وتنی كه بوایه دان له و په رله مانتارانیش ھه بژاردنی یاسا»له ده وه تی «ئیئتیالفی په یوه ندییه كانی له سه ر كاریگه ری پارزگاكاندا
نوان ھه رمی كوردستان و به غدا دروست ده كات. پداگرییه كانی مالكی له ھه وسته كانی به رامبه ر
به ھه رمی كوردستان زیاتر ده كات. سامی ئه تروشی ئه ندامی په رله مانی عیراق له سه ر لیستی یه كگرتوو ئاماژه بۆ ئه وه ده كات؛ ھه ر له به غدا ھه ولرو نوان په یوه ندییه كانی بنچینه دا ئستای سه ركه وتنه ی ئه م ئینجا نین، باش په یوه ندییانه ئه و له سه ر كاریگه ری مالكیش دروست ده كات، چونكه ئستا مالكی «به ھزتر» بتوانرت به وه ی نییه گه شبین ئه تروشی بووه . ئه مساڵ كشه كانی نوان ھه ولرو به غدا چاره سه ر بكرن. له لدوانكیدا بۆ ھه فتانه وتی: «ئه مساڵ ھه رچه نده ده بینین، گه وره زۆر ئیشكاالتی چاره سه ر كشانه ئه و ئه مساڵ ده كرا چاوه ڕوان ئه و مالكی سه ركه وتنی دوای به م بكرن، كشانه ئه گه ر زیاد نه كه ن وه ك خۆیان ده منن و
به رده وام ده بن، بۆیه من ره شبینم.»ئه وه ی بۆ گایه وه ره شبینییه شی ئه و ھۆكاری كه ھه رم و به غدا ھه ردووالیان «ھی سووریان
ھه یه و ھیچیان سازش بۆ ئه وی تریان ناكه ن.»پشتریش په رله مانتار مه حمود عوسمان ئه ندامی لیستی ھاوپه یمانی ھۆشیاریدا له ئه گه ری فراوان كه به غدا ھه رم و نوان ناكۆكییه كانی بوونی بوونه ی فراوان بوای چاودران ھۆكاری ئه و به له مالكی سه ركه وتنه كه ی بۆ ناكۆكییه كان
ھه بژاردنه كاندا ده بیننه وه .
بنه ماكانی پرۆسه ی سیاسیی له به رامبه ردا سه رتیپ محه مه د ئه ندامی په رله مانی عیراق له سه ر لیستی ھاوپه یانی كوردستان پیوانییه ؛ كاریگه ری سه ركه وتنی مالكی له و ھه بژاردنانه به و چونكه ده كرت، لوه باسی كه بت شوه یه بنه مایه ك چه ند له سه ر عیراق سیاسیی پرۆسه ی بنیاتنراوه كه بریتیین له «پابه ندبوون به ده ستوور، دیموكراتییه تی ته وافوقی، بنه مایه كی تریش ئه وه یه به شدار ئستادا پرۆسه سیاسییه ی له م كورد كه چواره میش ده سه تدا، له شه ریكه به كو نییه ، كوردستان ھه رمی خه كی و كورد كه ئه وه یه به شك نین له ئۆپۆزسیۆن و خه ككی تر له به غدا ئمه بنه مایانه ، ئه و له سه ر بۆیه بت، حوكمان له حوكمداین. بۆیه نابت وا بیربكرته وه كه ئه م
سه ركه وتنه ی مالكی كۆتایی ھه موو شتكه .»بنه مایانه ی ئه و سه رتیپ بۆچوونی به عیراقدا سیاسی پرۆسه ی له ھاوسه نگییه كیان لیستی په رله مانتاره كه ی به م دروستكردووه ، یه كگرتوو رای وایه ئستا حزبی ده عوه كه نوری ده یه وـت ورده ورده ده كات سه رۆكایه تی مالكی
كوردو مالكی،بوارك بۆ لكگه یشتن
كۆمسیۆنی بای سه ربه خۆی ھه بژاردنه كان ئه نجامی كۆتایی ھه بژاردنه كانی ئه نجومه نی پارزگاكانی ئاشكراكرد و سه ركه وتنه چاوه ڕوانكراوه كه ی
لیسته كه ی نوری مالكی سه رۆك وه زیرانی عیراق «ئیئتیالفی ده وه تی یاسا» راگه یه ندرا، پشتر چه ند راپۆرتكی رۆژنامه وانی له ناوه وه و ده ره وه ی عیراق ھۆشیاریاندا بوو له وه ی پده چت ھه بژاردنه كانی ئه نجومه نی پارزگاكان ببته ھۆكاری دروستبوونی»دیكتاتۆركی نوێ» كه خۆی له سه رۆك
وه زیرانی عیراقدا ده بینته وه . ئایا سه ركه وتنی لیسته كه ی مالكی په یوه ندییه «گرژه كانی» نوان ھه ولرو به غدا به ره و كوێ ده بات؟
Haftana-issue 37/ 1 Mar - 7 Mar 2009
23 ـ ٧ ئـادار ٢٠٠٩ ٣٧ / ١ ئـادار ژماره ههفتانه ـ
ھهفته سهرهتای
،ب (سۆفا) ئهمریكی-عیراق ئهمنیی رككهوتننامهی *بهپیتهواوی به ئهمریكی ھزهكانی ٢٠١١دا، سای كۆتایی له ئهوائۆباما-یش باراك سهرۆك قهول و بیاری به گورهی دهكشنهوه.دابوو، خهكی به ھهبژاردندا ھهمهتی لهسهروهختی كه بتعیراق له ھزهكان سه رۆكایهتییهكهیدا ١٦ مانگی ماوهی له ئهواخراوهته پشنیارك چهند مهبهستهش، ئهم بۆ ھهر دهكشتهوه.چ بیارك داخوا نهبووه دیار تائستا ل ئۆباما، بهردهم سهرۆك
دهدا؟ھشتا پۆلیس، تا سوپاوه بگره له ھزه كانی عیراق *ئاشكرایه،و چۆل و چهك و راھنان و مه شق و توندوتۆی رووی له و رابگهن عیراق ناو رهوشی به ئهوهنین، بایی پكھاتهكه یهوه ،ئهم (تهدهخوالت)ی له رگه بھننهدی و سهقامگیریی و ھمنی
بگرن. دهوهت ئهو و دهوهتراستهڕێ ژووردایهو و ژان له ھشتا عیراق، سیاسیی *پرۆسهییهكال جیددی گرفتی كۆمه دراماتیكییه. گۆڕانی قابیلی نهبووه،بهالداخستنی بگره تا دهستوورهوه ھهمواركردنی نهبوونهتهوه. لهو سنجار و خانهقی و كهركوك وهك لهسهره كانی كشه ناوچهراستهڕێ ئهو نیشانهی ھا غاز.. و نهوت وهبهرھنانی قانوونیسهرۆك! بهب عیراقه نونهرانی ئهنجومهنی مانه وهی نهبوونه ،و پارزگایهكان ئهنجومهنی ھهبژاردنی تره وه، سهركی له حزبهكان نوان پوهندیی نهمانهوێ و بمانهوێ دهرهنجامهكانیله نونهران ئهنجومهنی ھهبژاردنهوهی ركدهخهنهوه. سهرلهنوێتهرازووی له تر گۆڕانی مهزهندهكان، ھهموو به ئهمسادا كۆتاییدنتهئارا. بهڕوهبردندا، وت له سهنگیان دهوورو و ھزهكانسیستهمی و ژوورهدا، ژان ھهموو ئهو پای نییه، له دیار كهواتهسیستهمكی ھاتووه، كه دهبت وهكو له دهستووردا وت، سیاسییجگهی دهمنتهوهو بت، ئیتیحادی پهرلهمانیی دیموكراتییحزبك، باده ستیی و سانترالیزم بهرهو وت یان دهگرت، خۆی
نهتهوهیی) یان بت مهزھهبی (چ كۆمیونیتهیهك یان تاكهكهسك،دهنت؟ مل تهوافووق، و شهراكهت پرهنسیپی به كارنه كردن و
و ماددهی پشهكی ئهرێ له لرهدا دنهگۆڕێ: *كۆمهی پرسیارعیراق)، و ئهمریكا (واته ھهردووال كه نهھاتووه، (سۆفا)دا ٢٧یدهپارزن. عیراقدا له ئیتیحادی ده ستووریی دیموكراتی سیستهمیئیلتیزامه ئهو بۆ چ رككهوتننامه یه، ئهو تهرهفكی وه كو ئهمریكادهكشتهوه، سانا و سوك ھهروا ده ؟ خۆی (قانوونییه)ی ھوربوونهوهی له رگهی گرفته جیدییهی كه ھهموو ئهو بهرلهوهیسهقامگیربوونی و سیاسی پرۆسهی بهرهوپشچوونی و عیراقعیراق چارهسهرببن، دان، دهستوورییهكهی و سیاسی سیستهمهبۆ چ ئهمریكا ئهی جده ھت؟ نادیار چارهنووسكی لهناوگهالنی له بهرانبهر دهت خۆی ئهخالقییهكانی و سیاسی ئیلیتزاماتهبوا، زوو ئاوا ئهمریكا، ئهگهر نوده وهتی؟ كۆمهگهی و عیراقله تهواوی بهكه ، كدهچت تهواوی به عیراق ناو ھهر بهالنسی نهكدهكشھه ژوور بهرهو عیراقدا له ئران نفووزی دیاره ناوچهكهشدا.شایی ئهمریكا كه توركیا، داخوا نابت؟ دروست شیعی ) (ھیاللی وئاشتیسازیی و عیراق سهقامگیركردنی له كاراتر دهوركی پیه،نفووزهدا؟ ئهو بهرانبهر له دهكرێ پ چی بگێ، ناوچهكهدا راده وهستن؟ چۆن ئهردهن و سعودیهو میسر وهكو عهرهبی وتانیكه له كاتكدا دهكه وتهوه، ل ناوچه یی گرژییهكی چ ئهوه، ئایا نهوهوییهكهی بهرنادا، بهرنامه له دهست روسیا، به ھاوكاری ئران،
بوو. دهوهت بۆ نا سهرهكیان ئایدۆلۆژیایشیوعی حزبی جه ماوهری پگهی سهركه وتنی كه بوو كۆچبهرانه ئه و الیهنگری ھۆكارهكهیقاسم سهردهمی و بوون حزب سهرهكی كۆهكهی
بوو. شیوعییهكانیش ئهوان و زینی چهرخیبهم دهڕۆیشتن، به غدا دی بهرهو سوننهكانگیرسانهوه شونك له كهنار رووهو شیعهكان(مهدینه ناوینا و تهرخانكردن بۆی قاسم كهسهدام) (مهدینه كردییه سهدام دواتریش سهوره)،ئهوهش سه در)، (مهدینهی به بوو ئهمۆش و
كۆچكهرانه. ئهو ئایدۆلۆژی گۆڕانی له دهاللهتهدهسهت دهستهبژرییهی ئهو سی نهوهیپهیوهسته و حهفتاكان كۆتایی بۆ دهگهڕتهوه ھهروهك چۆن به عس. حزبی نو بهو كودهتایهینه وهی سهر كاریگهرییهكانی رهگهزه له یهككنو پشتری كودهتایهكی بۆ دهگهڕتهوه دووه مئهم نهوهیهش ١٩٦٣ ئهوا شوباتی به عسی حزبیسهدام كاتك ١٩٧٩ كودهتای به پهیوهستندامهزراوهیهكی ئایدۆلۆژی وهكو حزب كۆتاییھنا بهبۆ جبهجكاری پاشكۆ كردییه دامهزراوهیهكی وله سهرهكییه كانی ئایدۆلۆژییه رهگهزه و دهسهتجگیر له شونیاندا نا ئایدۆلۆژی و حزبدا البردخاوهن سوپایی سهركردهی له بری سه دام كرد.بهغداوه رۆژئاوای باكوور و له خهكانكی باوهڕ١٩٧٩ دیمهنی له ئابی خولد ھۆی ھنا، دیمهنینهوهیهكی دهستبهكاربوونی و كۆن نهوهی البردنی
كاردهكهن. ھاووتیمان ھهزار ٥٠ نزیكهی عیراقدا كوردستانی ھهرمی ئیدارهی له *ھهن. توركی شهریكهی ١٢٠٠ نزیكهی ناوچهیهدا لهم *
سهرسنووری خای له گواستنهوه ژمارهی ٢٠٠٥دا سای له به م بۆوه، كهمتر دوایتردا سانی له ھه رچه نده *بوو. ھهزار ٥٦٣ خاپوور
یهكی دهیا له خاپووردا خای به ته نھا ھهیه. گومرگیی خای ٢٧٠ و سهرسنووری خای ٩٧ توركیا *دهبن. تپهڕ ھهناردهكانی
گواستنهوهن. جیھانییهكانی كۆمپانیا به ٢٠٠ سهر كه ھهن كامیۆن ٢٠ ھهزار *توركییهكاندا. كۆمپانیا ژردهستی له دهكرن كوردستاندا ھهرمی ئیدارهی له ئاوهدانكردنهوهكانی ٩٥٪ی ئهمۆ *دن، نه وتییهكانهوه ری بۆری له كه دۆالرهی ملیار ١,٥ ئهو بازرگانی بخهینهپاڵ دۆالری ملیار شهش ئهگهر
ئهمانهشدا. لهپاڵ دۆالر. ملیار ٧,٥ دهكاته
33 ـ ٧ ئـادار ٢٠٠٩ ٣٧ / ١ ئـادار ژماره ههفتانه ـ
دهن؟ چی توركیا ئامارهكانی
32
ئابووری
توركیا ئه مۆی دراوسكانی له به رئه وه ی ئیمپراتۆریه تی عوسمانی له ھه ر ھه موویان رۆژئاوای دراوسكانی توركیاش جیابوونه ته وه دراوسكانی جیاكه ره وه و ھرشكه ر و وه كو خۆی به م ھۆیه وه بینیوه ، رۆژھه تیشی وه ك خیانه تكار ھه میشه له په یوه ندییه كانی خۆیدا توشی گومان و رژه ی جیھاندا له كاتك بۆیه بۆته وه . ه ڕاوكدبازرگانیی وتك له گه ڵ دراوس نزیكه كانی له ٦٠٪ دراوسكانیدا له گه ڵ توركیا بازرگانی رژه ی ه ، ده ورووبه ری ١٠٪یه . له په یوه ندییه نونه ته وه ییه كاندا ده وه تان ھاوبه شه كانی به رژه وه ندییه سیاسه ت پچه وانه وه به ئمه الی ده كات، ده ستنیشان كراون. سیاسه ت قوربانی به رژه وه ندییه كانمان بنیاد ترس بنه مای له سه ر ئه منییه ت ده سه ت و ھه سوكه وت به ترسه وه كه وتانه ی ئه و نانرێ . ده سه تكی خاوه ن به نابن كات ھیچ ده كه ن
به ھز.
دابینكردنی بۆ وته بارترین له توركیا *ھه موو خزمه تگوزارییه كانی پداویستییه كان و ھه رمی ئیداره ی بۆ ھه موویه وه له سه روو عیراق
كوردستان.* توركیا بۆ دابینكردنی ئه و ھه موو پداویستی و كوردستان ھه رمی عیراق و خزمه تگوزارییه كانی
باشترین وته .كاره بایه ی به ئه و دابینكردنی توانای توركیا *ھه یه كه ئیداره ی ھه رمی كوردستان پویستیه تی .
* له كاتكدا عیراق ئه مینترین و له بارترین رگایه به ره و ده یكات توركیا ترانزته كانی گواستنه وه بۆ بۆ رگایه ئه مینترین توركیاش كه ندا و، وتانه ی
گه یشتنی عیراق به ئه وروپا و ده ریایی ناوه ڕاست.بازاڕ گه وره ترین كوردستان ھه رمی ئیداره ی *پكدن له ناوچه ھه ره دواكه وتوه كاندا كه باشووری
رۆژھه تی ئه نادۆه .* گه ر به ته واوی توانیمان ئه و پترۆه ی كه ئیداره ی ھه رمی كوردستان خاوه نیه تی ده ربھنین، ناوچه كه
به ته واوه تی ده بوژته وه .زۆر به كردنی ھاوكاری كه ركوك نه وتی بۆری *
ھناوه ته ئاراوه .ھه موو كه ده ده ن ئه وه نیشان ھه موو خانه ئه م په یوه ندییه بازرگانی و ئابوورییه كانی نوان ھه ردوو به ھه یه و یه كدییان ته واوكردنی توانای وته كه ئاستكی له یه كدی ھاوكاریكردنی به رده وامی ئه م ده بن، سوودمه ند بشومار ھه ردووال به رزدا، ناوچه یه گه وره ترین بازاڕمانه ، له ھه مانكاتدا ھه موو به ره وپشچوونمان پكه وه سه ره تاییه كانی مه رجه بۆ له به رده سته شتكمان ھه موو به رده ست، له ژماره و ئه و ھه موو به رزكردنه وه ی زیادكردن و پشت له ھه مانكاتدا، باسكران. له سه ره وه رژانه ی ده خاته گرنگ ھه لی چه ندین یه كتربه ستنمان، به
به رده ممان.
پویستییه كانی گه شه ی ئابووری خاه شوه یه به م ده توانین چوارچوه یه دا له م
پویستییه كانی به ئه نجامگه یاندن ریز بكه ین:له نوده وه تی فۆكه خانه یه كی كردنه وه ی *ـ ئه ربیل ھاتوچۆی خستنه گه ڕی دیاربه كر و
دیاربه كر.* پویسته ھه ر له ئورفه و دیاربه كره وه تا خاپوور
و ھكی ئۆتۆبان دروست بكرت.* پویسته ھه وبدرێ بۆ دانانی ھی شه مه نده فه ر
له نوان توركیا و حكومه تی ھه رمی كوردستاندا.* پویسته بازرگانییه سنوورییه كان، كه بۆ ھه ردوو ده وه ت گرنگه و گرنگییه كی حه یاتی ھه یه بۆسه ر ته شویق بكرێ و بۆ ئاسانكارییان ناوچه كه مان، دووه م ده روازه ی بت پویست ئه گه ر بكرن.
بكرته وه .سه رسنوور بازرگانی به ره وپشبردنی بۆ *سه ره تا پویسته خای سنووری خاپوور به ھه موو تواناكانییه وه بخرته كار و میكانیزمه بیرۆكراتییه كانی
به رده می ئه وپه ڕی كه مبكرته وه .ته نھا كامیۆن، ٣٥٠٠ ٣٠٠٠ـ كۆی له رۆژانه *ئه م ده ب زووه ھه رچی كاردان، له ١٢٠/١٠٠یان
ژماره یه زیاد بكرت.* گه ر ئه وه له به رچاوبگرین كه ته نھا به كردنه وه ی ٢٠٠ـ ده توان ته واوه تیییه وه به توانای خابوور ب پویسته كاره وه ، بخاته كارمه ند ٣٠٠ھه زار نه ھین ئاسته نگانه ئه و ھه موو به فیۆدان كات به توانای خاپوورن كردنه وه ی له به رده م كه
ته واوه تییه وه .یه ك ھاوكاری په روه رده دا بواری له پویسته *بكه ین له ئیداره ی ھه رمی كوردستاندا، خوندنگه ی بۆ دن توركیاوه له قوتابی ھه زاران توركی ھه ن.
خوندن له ئه ربیل.ھاوبه شدا، درژخایه نی داھاتوویه كی له پناو *
په یوه ندییه ئابوورییه كانی كوردستان و توركیا«تا ئه مۆ ھه میشه به ناسنامه ی سیاسییه وه بیرو بۆچوونه كانی سیاسیی خۆم ده ربیوه ، وه ك سه رۆكی ژووری بازرگانیی دیاربه كر بۆ یه كه مجار سه باره ت به بواری ئابووری بیر و بۆچوونه كانی خۆم پشكه ش ده كه م، به م
دیسانه وه سیاسه ت و ئابووری پكه وه ھه ده سه نگنم، چونكه له په یوه ندییه كانی نونه ته وه یدا ئه وه ھه ر وابووه . له په یوه ندییه بازرگانییه كانی نو توركیا و عیراق، به تایبه تیش له گه ڵ ده سه تی ھه رمی كوردستان، سیاسه ت رۆكی
دادپهروهرانه.وتیشی: عیراق ئاوییهكانی سهرچاوه وهزیری دهورووبهردا وتانی لهنوان ھاوكاری «بهرهوپشبردنیكشهی چارهسهری بهھۆیهوه تاوهكو گرنگه زۆر كاركیلهماوهی كشانهی ئهو پویستیشه بكه ین، ئاوی ببووه دروست ئاوییهكانهوه سهرچاوه به ھۆی رابردووداچارهسهر ئاشتییانه بهشوازكی و گفتوگۆ مزی لهسهرئهوهمان داوای مونتهداكهدا له لهوه ش جگه بكرت،ركخستن به تایبهت ھهرمی ركخراوكی كه كردووهبهشوهیهكی ئاو كارووبارهكانی كردنی چاودریی ووتانی سهرجهم تا دابمهزرندرت، پشكهوتوو و نوێ
دهكات ئاو دابهشكردنهوهی داوای عیراق
لهسهر كشه داھاتوودا له كه دنیابن لهوه ناوچهكه لهوهش جگه نابت، دروست ئاوییهكان سهرچاوه وردهكاری له وتهكان به تهواوهتی سهرجهم پویستهبهنداوهكان دروستكردنی و كارووبارهكان بهڕوهچوونی لك و ھاوكاریكردن رهشید د.لهتیف ئاگاداربن.بواری له ناوچهكهی وتانی سهرجهم نزیكبوونهوهیدیاریكراو ھۆكاركی چهند لهبهر ئاوییهكاندا سهرچاوهو زیادبوون ھۆكارانهش گرنگترین ئهو له گرنگزانی، به وتانی زۆری به شكی له ئاوی ب دیاردهی ھهكشانیو ملمالن به رزبوونهوهی و ناوهڕاستدا خۆرھهتیو ئاوییهكان لهسهر سهرچاوه وتان نوان كشهكانی
ئاوییهكان. سهرچاوه پیسبوونی رژه ی بهرزبوونهوهیكشتوكاڵ كهرتی ئستا ھهتاوهكو راپۆرتك بهپیبهكار عیراقدا له ئاوی سهرچاوهی رژهی زۆرترین سهرچاوه وهزیری ،٪٨٠ ده گاته كه رژهیهك به دهباتدیجله رووباری ھهردوو كه بهوهدا ئاماژهی ئاوییهكانفورات سهرچاوه ی سهرجهم لقهكانییهوه و رووباری به٪٦٨ كه ئهوانیش عیراقدا، له ئاوین سهرهكی سامانیئرانهوه له توركیاو فورات روباری ٪٩٧ و دیجله رووباریحه فتاكانهوه سای له عیراقهوه. دنه و ھهدهقون
بۆ نیشتمانی ستراتیژی پالنكی عیراقی حكومهتیرگهی له ئهمهش داناوه، ئاوییهكان سه رچاوه پاراستنی روباری ھهردوو لهسهر بهنداو چهندین دروستكردنیپویست ئاویی ھهگرتنی مهبه ستی به فورات، و دیجله٢٠٠٣یشهوه سای لهدوای كارهبا. وزهی دروستكردنی وجبهجكردنی بۆ دراوه پویست ھهوی و كار چهندینئاوو ھهگرتنی مهبهستی به دیكه پرۆژهی چهندانكشهی چارهسهری و زۆنگاوهكان ناوچه ی بوژاندنه وهیو ناوهڕاست له زهوی وشكبوونهوهی و ئاوی بئاو، ئهستهمبوڵ بۆ یهكهمی مونته دای باشووری عیراق.كشهكانی چاره سهركردنی به بوو تایبهت مونتهدایهكیوهزیری بیاره ناوهڕاستدا. خۆرھهتی له ئاو كهرتیرهشید جهمال عیراق عهبدوللهتیف ئاوییهكانی سهرچاوهبۆ جیھانی مونتهدای له ٢٠٠٩ ئازاری ١٦-٢٢ی لهئهنجام ئهستهمبوڵ له بیاره كه ئاوییهكان سهرچاوه مونتهدایهدا لهم بیاریشه و بكات بهشداری بدرت،دونیا وتانی زۆربهی ئاوییهكانی سهرچاوه وهزیریكشهكانی لهبارهی رككهوتنك بگهنه و بكهن بهشداری
جیھان. ئستای ئاوییهكانی سهرچاوهھهفتانه
ركخستنی و دابهشكردن داھاتوودا، چهند سای له دهبن جیھانییهكان مانشتی رۆژنامه گرنگترین ئاوییهكان كشه ئاووئهستهمبوڵ. دهبن له مونتهدای جیھانی دوو ئاوییه ھاوبه شهكان كاری سهرچاوه
رهشید عهبدوللهتیف جهمال
ئابووری
34Haftana-issue 37/ 1 Mar - 7 Mar 2009
به كه توركیا بھنت. بهدهست باش سهركهوتنیدهكرت، لوه باسی راكشانییهوه دیپلۆماسی لهمهڕپه یوه ندی دهبت. تر سه ربازی په یوهندی به ئستاكوردستان ھهرمی له كه ھاووتیانهی لهگهڵ ئهودهكهوته و ناكات ساز دهكهن سهرمایهگوزاری سانهیه سهد فرسهته ئهو كه رهوشكهوه ناولهسهر دهاللهت وهزعه ئه و لهده ستدهدات. بهترسه وهپویسته دهكات و توركیا سیاسهتی دواكهوتنی
خۆیدا بچتهوه. به سیاسه تهكانی توركیامای ھهرمهكهدا بازاڕهكانی له كه ئهوهی سهرهڕایبهندهرایهتی ٪٩٥ له پدهكرت و كاری زۆر توركیتوركییهكانهوهیه، كۆمپانیا بهدهست ھهرمهكه
توركیا له ھهرمهكه تائستا ناكرت كه بۆچی دهرككردۆتهوه. بایۆزخانهی
كهركوك مهسهلهیرادهوهستین لهسهری زۆر كه بابهتانه لهو یهككعیراق نه وتی سهرچاوهی نیوهی كه ركوكه. مهسهلهیدهبته زۆرتر ھشتا ھۆیهوه بهم كهركوك كهركوكه. لهله توركیا سیاسهتی من به بوای سهرنجدان. مایه یھهردووال. به گهیاندووه زهرهری كهركوك بهرامبهر بوونی ھاوتیان، ئاینی یه ك سهرهڕای دراوسیهتی وناوهڕاست خۆرھه تی له نهیتوانیوه ھشتاكه توركیائهوه سهرهڕای وهربگرت. سوود نهوت و بازرگانی له
ھهرمه سهر خستنه بۆ توركیا ئیسراری ھۆكاریشتكی بهرئهوه له نازانرت، كهركوك عهرهبییهكانیبه زهره ری ئابووری و سیاسی بواری له جۆره بهمتوركیا بهرژهوهندییهكانی دژی ئاكامی و توركیایهكه ركوك به سهبارهت من بهبوای ده رده كهوت. لوهحكومه تی لهالیه ن پویسته كه ھهیه ھهنگاو بكبواری له كوردستانهوه بھاویژرن، بهتایبهت ھهرمی بكرت دروست بارودۆخك پویسته دیمۆگرافیدا، بتوانن كه ركوك ئهتنیكییهكانی گروپه ھهمووی كهو ھمنایی تهبایی ، لهناو بهیهكسانی شارهكهدا له دیموكراتیانه به شوازكی كه كهركوك بژین. برایهتیدائیداره كوردستانهوه ھه رمی حكومهتی لهالیهنزۆری توركیا فایدهی بۆ ھهم بۆ عیراق ھهم دهكرت
ھهیه.تیدایه كه بارودۆخهی له و توركیا كه ئهوهی بۆخۆیدا بچتهوه. سیاسهتی به بت پویسته رزگاریزۆرباش دهسكهوتی ئابووریدا بواری له توركیا
لهدهستدهدات.پهیوهندییهكانمان پناسهی سهرلهنوێ دهبئهمهش گه یاندنی، ئهنجام به بۆ و بكهینهوهدهبت پ پویستیمان زۆر كه شتهكانی له یهكبكهم: بهسهرھاتك له باس حهزده كهم سهمیمیهته.رۆژھهتی پیشهیی و بازرگانی پشانگای ئهو بۆھهرمی له كردمانه وه، دیاربهكر له ناوهڕاستهوه بانگھشت كهسمان ٢٥٠٠ نزیكهی كوردستانه وهلهسهر سنوور، بهھۆی راگرتنی زۆریان بهم كردبوو،نزیكهی بوونهوه. پهشیمان بانگھشتكراوان زۆربهیسهرنجتان گهیشتن. سهلیمی و ساغ به ٤٠٠ میوانماندهكهم، دیاربهكر ـ ئهربیل نوانی باسی رادهكشم،
په كین. ـ به غداد نهكو دوبهی كوردستان پتاندهم، راشكاوانه به بهپی ئهمه داھاتوون. ئینگلته رای توركیاشپشتئهستوور بهكو دروستناكهم، تازه مهنتیقكیئهگهر وادهم، ھهلهكان و بهیه ك بهپشتبه ستنسه ركهوتن ستراتیژی تكهبوونی یه كتریو ھاندانیزۆر دوورییه كی كهمدا لهماوه یهكی ،نب بهدهستبهھزی بهڕهچهه كیو باوهڕمان دهب دهبین،تپهڕاندنی لهكاتی ب توند ناوچهیه ئه م بهھاكانیداھاتوویهكی بهڕهچههكه رابردووه ئه م ترسهكاندا،ئازیز، دهزانم كاتی بهشداربوانی بهھز دنته كایهوه.دواكهوتنكی له پاش بهم بوو، زۆر قسهكردنهكهم
بوترن. شت ھهیه ساهیی. زۆر سهدبه تایبه ت سمیناری چوارچوهی له بابهته ئه م *ھهولر له كوردستان ھهرمی توركیاو گفتوگۆی
.دهداتگهنده ی بهگژاچوونهوهی دامهزراوهی دهستهو گهلك عیراقدا لهكه ھهیه گهندهی بهگژاچوونهوهی بای ئه نجومهنی ھهیه،دهستهی ئهنجومهنی وهزیرانه وه، ئهمانهی گشتیی به پهیوهنده جگه و گشتی سه رپهرشتیاری و دارایی چاودری دیوانی نهزاھه ،
ھهیه. نونهران ئهنجومهنی له نهزاھه دهستهی لهوانه شگهوره كاری دهستانه ئهم رهتبكهنهوه ئهوه ناتوانن چاودران رووماكردنی چاوی له دووره ھهونهش لهو ھه ندك دهكهن،كۆتایی و دهپورت كۆتاییه كهی به كار بهم میدیاییه وه،ئهو لیستی له ھشتا عیراق كه دهریدهخات گهندهیش كهیسیتپهڕبوونی سه رهڕای تدایه، گهندهیان زۆرترین كه دهوهتانهیه
دیكتاتۆریدا. رژمی رووخانی بهسهر ساڵ شهشقۆستنهوهی و نایاسایی دهوهمهندبوونی دهتوانن چاودران ھشتاو گربهسته كان كهمكردنهوهكان و بۆ فرۆشتنی دهوهت پگهینزیكبوون ھشتا له بهرچاوبگرن. دهوهت خزمهتگوزارییهكانییاخود كهسایهتی یان ناوچهیی یان بت حزبی چ به رپرس لهپۆستی به دهستھنانی و دامهزراندن بۆ ھه له باشترین خزمایه تی،بهرپرسه دارایی ئهستۆی ئستاش تاوهكو دهوهتی. بهرزیئاشكراكردن له دووره گشتیی) بهڕوه بهری پلهی (تا گهورهكان
وردبوونهوه . و چاودری و
شهبووت عهبدولجهبار محهمهد
گهندهی بهگژاچوونهوهی
ـ ٧ ئـادار ٢٠٠٩ ٣٧ / ١ ئـادار ژماره ههفتانه ـ
36
ئابووری
رككه وتنك حكومه تی عیراق گه یشتۆته كۆتایی له گه ڵ حكومه تی ئیتایا كه خۆی له پدانی بی حكومه تی كه ده بینته وه قه رز یورۆ ملیۆن ٤٠٠ئیتایا بیداته عیراق و ئامر و كه لوپه لی كشتوكای
پ دابین بكات.وه زیری بریكاری نه بی د.فازڵ باره یه وه له م كه پاره یه ی به «ئه و رایگه یاند؛ عیراق دارایی له چوارچوه ی قه رزكدا له گه ڵ ئیتایا له سه ری رككه وتووین بیاره به چوار قیست بدرته عیراق، ده بت له به رامبه ر ئه و پاره دیاریكراوه شدا ئامر و
كه لوپه لی كشتوكای پ دابین بكه ین.»وتیشی : «وه زاره ته په یوه نداره كانمان راسپاردووه بۆ ئه وه ی سه ردانی ئیتایا بكه ن و پویستییه كانی ئه ندازه ی به ئه وه ی بۆ بدات به وان كشتوكاڵ پداویستی بۆ كه رتی كشتوكاڵ ئامره كان بكن». وت: ئه وه شی عیراق دارایی وه زیری بریكاره كه ی
٤٠٠ ملیۆن بۆ بوژانه وه ی كشتوكاڵ«ئامره كان به نرخكی كه م به جوتیاران ده درت بانكی كشتوكاڵ پاره به قه رز بدات به بیاره و
له و بكن ئامره كان بتوانن تا جوتیاران قه رزه كانی دته سه ر سوود ٢٪ش
جوتیاران».د.فازڵ نه بی سه باره ت به پشكی
ئاشكرایكرد كوردستان پالندانانی «وه زاره تی
ھــــه رمـمـــان ئـاگادار كردۆته وه ئه وه ی بۆ
به شی كوردستان
وه ربگــرن و بیده ن به
جوتیاران».
له سه ر گومرگ باجی زیادكردنی به ھۆی جوتیاران پاپشتیكردنی ھاورده و به رھه می خه رجی پدانی به ھه رمه وه حكومه تی له الیه ن رابردوودا سای له به رھه مه كانیان، گواستنه وه ی به رھه مه كشتوكاییه كان به ڕژه ی ٣٥٪ له ھه رمی
كوردستان زیادیكردووه .عه لی ئه حمه د به ڕوه به ری گشتی خزمه تگوزارییه
ی په ره ده سه نی خۆماكشتوكا
كشتوكاییه كان له وه زاره تی كشتوكای رایگه یاند به رھه مه كانی گشتی كۆی ٢٠٠٨ سای «له كشتوكای به ھه ردوو جۆری سه وزه و میوه كه له ناوچه جیاجیاكانی ھه رمی كوردستان به رھه مھاتوون و ره وانه ی بازاڕه كانی فرۆشتنی سه وزه و میوه له كراون، كوردستان ھه رمی شارۆچكه كانی شارو گه یشتۆته نزیكه ی ١١٦ ھه زارو ٨٧١ تۆن و ١٤٥
كیلۆگرام به رھه می سه وزه و میوه .»وتیشی: «ئه و به رھه مه كشتوكاییانه ش زیاتر له ٢٠ جۆری به رھه می سه وزه و میوه ی زستانه و ھاوینه كوردستان ھه رمی ناوچه كانی له كه ده گرته وه حكومه تی مه به سته ش ئه م بۆ به رھه مھنراون، ھه رمی كوردستان له سای ٢٠٠٨دا زیاتر له ٤ ملیار دیناری وه كو ھاوكاری و پاپشتی بۆ گواستنه وه ی به رھه مه كشتوكاییه كانی جوتیاران ته رخان كرد به پی كشتوكای به رھه مكی خاوه ن ھه ر كه بازاڕدا بك دووری شونی به رھه مھنانییه وه له
پاره ی خه رجی گواستنه وه ی بۆ خه رجكراوه ».روونیشیكرده وه : «به ھۆی زیادكردنی باجی گومرگ ئه و ھاورده كان كشتوكاییه به رھه مه له سه ر به رھه مانه ی كه له وتانی ده وروبه ره وه ھنراونه ته به ھۆی ھه روه ھا كوردستانه وه ، بازاڕه كانی له خه رجی گواستنه وه ی ھاوكاریكردنی جوتیاران به رھه می كه وایكردووه كشتوكاییه كان به رھه مه كشتوكای له كوردستان له سای ٢٠٠٨ به ڕژه ی
٣٥٪ به رزبته وه له چاو سای ٢٠٠٧دا».
Haftana-issue 37/ 1 Mar - 7 Mar 2009
39
پاشان بكهن، خۆیان ته ماشای ئاونه وهئارهزووم من بن، خۆیان مهرجی و ئارهزووبدهنگی له جۆرك كه ئهوه یه ئافره تدا لهنهبت مانایهش بهو بگومان ھهبت، تیادا
كۆمهگا». له بخاتهوه دووری كهھنا، ژنم كه كاتهی «ئه و وتیشی: بۆ پوه ر نهكرده بام و رووخسار جوانیكهسكی بهكو ئارهزووم ئهوهبوو ھهبژاردن،و له ھهمانكاتدا ب و پاكوخاون دهستهنگینھهمووی كه دخۆشیمه مایهی بت، لبوورده
شووی مانگكه چهند ماوهی ئیبراھیم، چیاخۆزگهكانی و خهون له بارهی كردووه،ھاوسهری ده یكهنه كه سهی ئهو بۆ كچانهوه بهالمه وه، نییه گرنگ «رووخسار وتی: ژیان،گونجاندن و تهبیعهت و شهخسییهت گرنگپاشان ھهبت، سه بری باشه وا ژن لهنوانمان،ئاسان زۆر پیاو چونكه بكات، خۆشهویستی له چونكه نهبت، دپیس پیاو دهبت نییه .ئازادییهی بهو بهراورد به و تازهدا رۆژگاریده بت بوو پیس گهر پیاو دی ھه یانه، ژنانسیفات وتیشی: «ئهو ماهوه دابنیشیت.» لهبهدی مرده كهمدا له ھهمبوو، خهونانهی و
دهكهم».«بهپی كهسهكه حهز سكا محهمهد، وتی:ئهو بۆ مهرجم تاكه دهگۆڕت، ئارهزووم وكه ھهیه بهخۆم متمانه م راستگۆییه و كهسه
ھهبژرم». شوهیه لهو كهسكی
ده زانت مهرج به ئایینمزگهوتی وتارخونی عهبدولهحمان مهال
بهپی مه رج «بگومان وتی: مهولهوی،لهسهردهمی بهتایبهتی دهگۆڕت، كهسهكانبهگشتی بهم گۆڕاون، تهواو تازهدا مهرجه كانله كهسانهی ئهو ئاینییهوه رووی له ئاشكرایهو ئاین پویسته ھه دهبژرن، یهك ئیسالمداچونكه مهرج، دوا و یه كهم بكهنه ئیماندارینهبوو، ھاوسهرگیرییهك ئاینی لهپشتهوه ھهر
ده بت». بین سهركهوتوو ناتوانین ئهوا
سهردهمدایه لهگهڵجیابوونهوهو رژهی بهرزبوونهوهینموونهیهكی ھاوسهرهكان نوان تهقیسهرنهكهوتوویی و تنهگهیشتن بهرچاویھاوسهرگیرییه، له بهر ھهسهنگاندنهكانیو ناسین بۆ تر گرنگی بواری چهندین له گهڵ
بهیهكهوه. خزانهكان ھهكردنیوتی: كۆمه یهتی، توژهری محهمهد زانا داواكاری و ویست سهردهمه كان «بهپیپیاوان جاران نموونه بۆ دهگۆڕت، كهسهكانھاوسهری به بكهن ژنك وابوو ئارهزوویانرووی له و بت ماهوه ژنی كه خۆیان و چاو بت و قههو پكھاتهی جهستهییهوهزۆربهی ئستا به م بت، رهنگك جۆره قژیمووچهخۆره، كچی له ئارهزوویان پیاوانجه ستهییان پكھاتهی و بابهرز ھهروهھاكچانیش، واتا الی شوه به ھهمان ،ب باریكخهسهتی سیفهت و گهنجان كۆمهك ئستاھهبژاردنی بۆ دادهنن جاران له جیاوازكۆمهگه كرانه وهی بهپی ئهویش ھاوسهر،كهوا دهگۆڕت، دهرهوه دنیای ناسینی وله بگهڕن كهسك بۆ دهكات گهنجان له
بینیویهتی». تهلهفزیۆنله وابوو، پشی كۆمهیهتییه توژه ره ئهوئه قی پگهیشتنی و سوسیۆلۆژی روویبۆ پوهر، بۆته ھه ردووال تگهیشتنی و زۆر تازهدا لهسهردهمی بهم ھهبژاردن، بۆ ده درت، ئابووریی الیهنی به گرنگیرۆشنبیری رووی له كه سك ئهگهر نموونهبهم نهبت، كام ئهقییهوه پكھاتهی وھاوسه رگیریی باشبت، ئابوورییهكهی الیهنیماوهیه ك لهدوای بهداخهوه كه پكدت، بۆلهنوانیاندا كشه تنهگه یشتنه وه بهھۆیدهبته تهق و جیابوونهوه و ده بت دروست
چارهنووسیان.ساح محهمهد النه - سلمانی
ـ ٧ ئـادار ٢٠٠٩ ٣٧ / ١ ئـادار ژماره ههفتانه ـ
38
ئــاراســـتــه
بــبــــتـــه وه ». جــــگــه ی ئـــه ودا پویستییه له «یه كك وتی: ھه روه ھا پده ده م گرنگی زۆر كه سه ره كییه كانیش، ھیوام به تریشه وه له الیه كی رووخسارتی،
كه سك بت بتوانت لم تبگات».ھاوسه ر بوونه دوای كه سانه ی له و زۆر كه ده ناسن، یه كدی سیفه ته كانی زیاتر توانین و له ئه مه كاریگه ریی ته واوی ھه یه ھه سوكه وتی كه سه كان بۆ به سه ربردنی ژیانی
ھه میشه یی و ھاوسه رتی.خزانی ساه ١٥ ماوه ی كه عومه ر، یه حیا له پیاوان «پویسته وتی: پكه وه ناوه ،
پرۆسه ی ھاوسه رگیریی و ھه بژاردنی كه سك تاوه كو ببته ھاوسه ری ژیانت قورسترین بیاركه كه پی ھه ستیت، رووخسار، ره نگی قژ، شوه ی روومه ت، به رزی و نزمی با، تاچه ند كاریگه رن له دیاریكردنی ھاوسه ری ژیانتدا؟
چۆن ھاوسه ری ژیانت ھه ده بژریت؟زۆركات كه له كوڕان ده پرسیت: حه زت له چ جۆره كچكه ، له رووی رووخسار و كه ستییه وه و ئاماده یت بیكه یته ھاوسه ری خۆت، كۆمه ك سیفات و خه سه ت ده ن، كچدا یه ك له له یه ككاتدا ئه سته مه كه
كۆبته وه و كچانیش به ھه مانشوه .له باره ی (٢٤ساڵ)، ته یفور پشتیوان پویسته سیفه تانه ی ئه و و كچ ھه بژادنی دوای كات زۆر «كوڕان وتی: بت، تیدا زۆر جوانی من به م كه وتوون، جوانی به گرنگ نازانم، به كو گرنگترین شت به المه وه كه سایه تی كچه كه یه ». پشتیوان ھاوسه نگی و
ركی باش به تایبه تمه ندییه كی گرنگ وه سف په یوه ستبوونی ركپۆشی و به م ده كات، له و ته مه نی نزیكی و ئایینه وه به كچه كه به گرنگ به ھه مانشوه ھه یده بژرت كچه ی نزیك له یه ك «ته مه نمان وتیشی: ده زانت، وه ك بوانامه ی ھه روه ھا نییه ، خراپ بت
من بت».(٢٩ساڵ) ســــاـــح ســه ربـــه ســــت وتی: نــــه كـــــردووه ، ھاوسه رگیریی ھشتا به بیكه م ئاماده م كه كه سه ی «ئــــه و پویستییه كانی ئاستی له ده بت ھاوسه رم، مندا ب و خه ون و خه یاه كانم له كه ستی
ئه گه ر له كانی دووژنه وه بۆ ته ق ته ق رێ بكه یت، یه كه م دیمه ن سه رنجت راده كشت زی بچوكه كه له ده ریاچه ی دوكانه وه دته خواره وه و چه ندین زۆرگ و پده شت ده بت به ته نیشتی ته ق ناحییه كانی سنووری به ره و شۆڕده بته وه ته قدا ئجگار دیمه نكی ھه ربۆیه پردێ ، گردكان و سجوانی به ته ق ته ق به خشیوه و ئه م شاره ی كردۆته به ھار و وه رزی س له كه گه شتوگوزار شاركی ھاوین و پایزدا ھه زاران گه شتیاری كه ركوك و كۆیه و
تده كه ن. رووی ھه ولر
مه به ستی به ربوارانیشدا ھه نگاوی یه كه م له چوونیان بۆ ته ق ته ق پ له پردی ته ق ته ق ده نن كه له سای ١٩٥٤ له الیه ن كۆمپانیای (بیتۆن مونیر باو)ی ئه مانی ده ستكراوه به دروست كردنی و له
سای ١٩٥٨ كۆتایی به كاره كانی ھاتووه .
مژوو چی ده گته وه ؟به سه رھاتی و مژوو له سه ر توژینه وه یه ك ھیچ توژینه وه ی خانه ی ناچته ته ق ته ق ناحیه ی زانستی ، چونكه ھیچ نووسین و ھیچ سه رچاوه یه كی باس له به ره به یانی دروست بوونی ته ق
ته ق ناكات و مژووه كه ی به تاریكی و لی ماوه ته وه ، ته نھا مژووی زاره كی نه بت كه پیاوه به ته مه ن و ریش سپی و خونده واره كانی ئه و شاره كه ئه وانیش شاره كه مژووی بیستویانه ، باووباپیریانه وه له له و گوایه ١٦٥٠ز ١٦٠٠ز- سانی بۆ ده به نه وه سه رده مه دا و له مه مله كه تی ئه وسای كۆیه نه خۆشی ترسی له باوكك كوڕو بوده بته وه و تاعون تووشبوون به و نه خۆشییه منداه كانیان دننه شونی به ردی یه كه م له وساوه ئیتر ته ق، ته ق ئستای بناغه ی ته ق ته ق دانراوه ، ھه ندكی تریش پیانوایه الفاوه له دوای ته ق ته ق گه وره كه ی
هه فتانه ـ ژماره ٣٧ / ١ ئـادار ـ ٧ ئـادار ٢٠٠٩
42
بناسه شونه ئهم
بینینی وستگهی یه كهم دهگنهوه، لـ سهیروسهمهرهی ئهفسانهیی چیرۆكی چهندین كه دووژنه بهرزاییهكانیلـ بهرزاییه كانیاوكی ئهم ته ق، بۆ تهق بیت كهركوكهوه سنووری پارزگای له كاتك (تهق تهق)ه. شارۆچكهیله لـ وهرگرتوه، سوودیان ئاوخواردنهوه حهوانهوه و بۆ گهڕیدهكان راوچی و ربوارو خۆیدا له كاتی ھهدهقوت
س بیری لـ ھه كه ندرا، به م به ھۆی ناسه قامگیری بارودۆخی سیاسی حكومه تی به غدا نه یتوانی نه وتی لـ ده ربھنت، له سه رده می كابینه ی به ڕز كاك ته رخان ئه ندازیارك و به ھیمه تی چه ند كۆسره تداو كردنی بودجه ی پویست، توانرا یه كه م بیره نه وتی خۆمای پاوگه ی له كار و بخرته كوردستان
بپاورت.له سه ر رۆژئاوایی كۆمپانیای چه ندین ئستاش نه وتی به رده وامن، كگه ی بیری نوێ ھه كه ندنی باشه كانه و جۆره له نه وته كه ی جۆری ته ق ته ق
درژی ده گاته ٢٩كم و پانییه كه شی ١٢كم ده بت.زی ئاوی به ھۆی ته ق ته ق ناحیه ی سنووری ٢ـ له نوان كه بارانبارین مامناوه ندی رژه ی بچوك و ٢٠٠ تاكو ٥٠٠ ملم دایه ، بۆته ناوچه یه كی كشتوكای سانه نۆك نیسك و جۆو گه نم و به رھه می گرنگ، ده گاته سه دان ته ن كه له پویستی ناوخۆی شاره كه زیاتره و ده نردرت بۆ شاره كانی تری كوردستان، ھه روه ھا سانه زیاتر له ١٥٠٠٠ ته ن ته ماته و ٢٦٠٠٠ ته ن خه یار و ھه زاران ته ن شوتی و باینجان و لۆبیا و ده خاته كشتوكای تری به رھه مه كانی بامیه و
بازاڕه كانی كوردستان و عیراقه وه .كه ته ق ته ق ناحیه ی سنووری دھاته كانی ٣ـ دانیشتوانیان ژماره ی پكھاتوه و گوند ٢٣ له نزیكه ی ده گاته شار) بۆ الدێ كۆچی (سه ره ڕای ٤٦٠٠ كه س جگه له كاری كشتوكای ، به ئاژه داری و تكای خه ریكن، ماتیشه وه مه ڕ و به خوكردنی ژماره ی مه ڕ و بزن و مانگا و گاو گۆتای به خه منراوی ته ق ته ق به مه ش سه ر، ٢٨٠٠٠ نزیكه ی ده گاته به شدارییه كی كاریگه ر ده كات له باشكردنی ژرخانی
ئابووری ھه رم.په له وه رو ماسی به خوكردنی ٤ـ چه ندین كگه ی سه ره ڕای ھه یه ، ته ق ته ق ناحیه ی سنووری له راوه ماسی به شوه كالسیكییه كه ی كه بژوی ده یان
خزانی دابین كردووه .
خوندن له ته ق ته قله شارۆچكه ی ته ق بۆ یه كه مجار له سای ١٩٢٣ به ڕوه به ره كه ی كه كراوه ته وه قوتابخانه ته ق مامۆستا عومه ر ساقی ھه ولری بوه ، پاشان به ھۆی ژیان په ره سه ندنی گه شه و دانیشتوان و زیادكردنی قوتابخانه یه كی دواتردا سانی له شاره داو له و تریش كراوه ته وه ، دواتر ناوه ندییه كیش كراوه ته وه ، له سای ٢٠٠٧ تكای ژماره ی قوتابخانه كانی ته ق ته ق و الدكانی گه یشتۆته سی و پنج قوتابخانه ی بنه ڕه تی و ناوه ندی و ئاماده یی كه تكای خوندكارانی
ھه موو قونابخانه كان بۆ خوندنی سای ٢٠٠٧- ٢٠٠٨ گه یشتۆته ٦٦٤٣ خوندكار كه ٢٦٥٨ خوندكاری گوڵ له جگه كوڕن خوندكاری ٣٩٨٥ كچن و خونچه كانی باخچه ی ساوایان كه ته نھا یه ك باخچه ی
ساوایان ھه یه و پویستی به زیاتر ھه یه .خوندن سه ره كییه كانی ھه ره كشه له یه كك له و شاره دا كه می بینای خوندنه ، ھه ربۆیه بینای ھه ر له ده كرت و تیا ده وامی س قوتابخانه كان
پۆلكیشدا چلوپنج خوندكاری تدا داده نیشت.
بواری رۆشنبیری له و سوودوه رگرتن وه ك ١٩٩١ سای له دوای ئازادییه ی كه له ئه نجامی راپه ڕینی كوردستان ھاته چه ندین ده رگای ته ق ته ق شارۆچكه ی به رھه م، ركخراوی چه ندین كرایه وه و بۆ رۆشنبیری بواری پیشه یی و مه ده نی دامه زرا و چه ندین تیپی ھونه ری و وه رزشی تیادامه زرا. له ته ق ته ق كتبخانه یه كی بوو ببه ش ته ق ته ق پشتر كه كرایه وه گه وره رۆژنامه ی گۆڤار و چه ندین ھه روه ھا كتبخانه ، له تدا بوكرایه وه كه دیارترینیان (چۆلی ، ھه نگاو، ته ق ته ق ، تاك، سه دا، راماو و ئه ستره ) بوو كه به رده وامه و ده رچوون له تاك رۆژنامه ی ئستاش
ده گاته زۆربه ی شار و شارۆچكه كانی كوردستان.
پرۆژه كانی ئستا و ئاینده وای ئه وه ی شارۆچكه ی ته ق ته ق ده یان پرۆژه ی خزمه تگوزاری بۆ ئه نجام دراوه ، به م به ھۆی زیاد چه ندین درووستبوونی دانیشتوان و ژماره ی بوونی گه ڕه كی نوێ ، ھشتا پویستی به پرۆژه ی تر ھه یه وه كو بینای قوتابخانه ، باخچه ی ساوایان، كۆنكرت، ئه وه شدا له گه ڵ ھتد كاره با... ئاو، تۆڕی زراب، پرۆژه ی چه ندین سه رگه رمی حكومه ت ئستا نیشته جبوون، شوقه ی دروستكردنی وه كو نویه كردن و قیرتاو گشتی ، شه قامی دووسایدكردنی فراوان زراب، له له ، كانی جاده ی نۆژه نكردنه وه ی كردنی تۆڕی ئاوی ته ق ته ق و... ھتد واش چاوه ڕوان ده كرت له ئاینده یه كی نزیكدا گرنگی زیاتر به بواری ته ق ته ق سه یرانگاكانی ركخستنی گه شتوگوزار و بدات، ھه روه ھا پشبینی ده كرت چه ندین پرۆژه ی وه كو بكرت به جج ته ق ته ق له ستراتیژی وستگه ی نه وت، پاوگه ی ته ق، ته ق به نداوی كاره بای ٢٥٠ مگاواتی ، كۆلژی كشتوكاڵ ، یه كه ی
نیشته ج بوون.ته ق ته ق ــ جومعه كانی له له یی فۆتۆ ــ شاد
هه فتانه ـ ژماره ٣٧ / ١ ئـادار ـ ٧ ئـادار ٢٠٠٩
44
ناحیه بۆ گونده وه لهتهق گوندی ئینگلیزهكان ١٩١٨ بهبیاركی سایدانیشتوانهكهی ژمارهی كه ناحیه به دهكرت تهقغهفوری ئاغای حهوز مهال بوهو خزان (١٥) تهنھاشوهیه بهو و ناحیه بهڕوهبهری یهكه م به دهبتلهالیهن حكومهتی سای١٩٨٨ له تاوه كو دهمنتهوهبهم دهدرت، تهق تهق ورانكردنی بیاری عیراقه وهئیمتیازی لسهندنه وهی به دهگۆڕن بیارهكه دواترلهالیهن ١٩٩٥ سای له گوند، به كردنی ناحیهو
بناسه شونه ئهم
بۆ ناحیه ئیمتیازی كوردستانهوه ھهرمی حكومهتیدهبت به نهسرهدین كاكهخان دهگنهوه و ئهو شارهدهسهتی له سهردهمی ناحیه بهڕوهبهری یهكهم
خۆمایدا.ھیچ عیراقدا سهرژمرییه رهسمییهكانی له ئهگهرچیدانیشتوانی سهبارهت به دهست نهكهوتوه زانیاریهكناڕهسمییهكانی سهرژمرییه بهم تهق، تهقبه تهق تهق دانیشتوانی ژمارهی دواییه ئهم ئهنفالدا له شاوهكانی دهخهمنن، كهس ٢٦٥٠٠بهروران تهق تهق سنووری گوندهكانی سهرجهمئاماره بهپی دهكهون، كردن سوتماك و كردنخزانی (٧٦٠) تهق تهق ناحیهی ناڕهسمییهكانیئهنفال) لـی نیشتهجن، ئهنفالكراو (پاش ماوهیپارته شهھیدی خزانی (٤٢٠) له زیاتر ھهروهھا
ئابوورییه كهی پگهناوچهیهكی ته ق تهق شارۆچكه ی ئهوهی وایتریشدا دیوی چه ندین بهم له گرنگه، گهشتیاری
ھهیه، لهوانهش: خۆی شاره بایهخی ئهوحكومهتی لهالیهن سهدهی بیستدا ناوهڕاستی له ١ـچهند تهق به تهق ناحیهی له خۆرھهتی عیراقهوه دواتردا سانی دۆزرایه وهو له نهوتی لـ كیلۆمهترك
ناکات تهق ته ق چۆنتی درووستبوونی له باس نووسینک ھیچجیھاندا نه وته له باشهکانی جۆره له تهق تهق نهوتی
گوندی گوایه بووه، دروست ١٨١٠ز سایئهو الفاوهوه بهھۆی تهق تهق (فرنگه)ی ژووروویتهق ئستای شونی دانیشتوانهكهی و دهڕوختبهم نیشته جبوونیان، بۆ ھهدهبژرن تهقو بت كۆنتر مژووه له و زۆر تهق تهق پدهچت٨٥٠ ساڵ بت. نزیكهی شاره ئه م تهمهنی رهنگهشونی بووه و كۆندا ترانزتكی گرنگ له ته ق تهقھهرمی ئهوسای عیراقو باشووری كای ئاوگۆڕی
لنه دهگرت. بیاریان و كوشتن رگهیبردهبهر پهنای فاشیست بهعسی رژمیچهكی بهكارھنانی جاشو زۆركردنیرهشی ھهمهتی كۆمهكوژو قهدهغهوگوندهكان ورانكردنی ئهنفالو پرۆسهیكوردستان. شارۆچكهكانی له بهشك وزهحمهتكشی خهكی له ونه ب زیانكیبهزهقی دهمیان برینهكان و كوردستان كهوتسهركردایهتی پشمهرگه به و تهنگ كردهوه
نهخۆش شۆڕش وتراوه وهك ھهچنرا..لهسهر حاڵ بهھهر نامرێ. بهم دهكهوێ،بینی دهستخستنه و تهنگه ژه ھهموو ئهوئهشكهوت له پارتیزانهكان كوردهوه، مرۆڤیكوردستانی كهالوهكانی پهسرو پهناو وبچكۆل عهلی مانه وه. زۆر كهمو وراندالزانانه سهركرده و پشمهرگه لهو یهككچهكداری سیاسی و بهخهباتی درژهی كهو بهعس شوندا زۆر له كاتكدا له دا. راو رووت تهراتنو خهریكی جاشه كوردهكانھهرچی جاشهكان بوون. سوكایهتیكردن وھهبوو ماهكانمان شتومهكی و ئازووقه كه لوپهلی ھه رچی یه كداو به سهر كردبوویاندارو بهسهر ب رهوشتی بۆ ھهبوو ژنانهشیالپهڕه «.ئا به كردبوویان دهوهنهكانهوه
.(١٦٢)سهرۆك دادگا بۆ راپهڕینهوه دهبوایه لهدوایدابنرایه بهوردی تاوانبارهكان ھهره و جاشنواندووه. دوژمنكارانهیان ھه وسته ئهو كهبیره وهریهكهدا له بهشهی ئهو وادیارهبه پهیوهسته تهرخانیكردووه ئهنفال بۆچونكه رۆژمرهكهیهوه، دهفتهری نووسینی لهگهڵ بهرواردا (ئهمۆ) چهندجارك وشهیقوتر روونترو دهبوو كه ،ندهھ بهكار رۆژانی پھهچنینی تهنگ بكۆیهتهوه. لیجهستهی پناكرێ. گاته ی ئهنفال رهشیلهم ھهر پدهوێ. بهرگهگرتووی باوهڕدارولهالیهن سهربهرزی نامه ی چهندان كتبهداناوچهكهوه كهسانی و ھاوڕێ و سهركردهدسۆزی له باسیان تكا نردراوه بۆكردووه . ناوبراو پزانینی و ھهوست وچیرۆك وتارو بابهتی گهلك ھهروه ھارووداوو و ھاوسهنگهران سهربوردهیی وتری نوسیوه، گرنگی له بارو شانۆییو بابه تیكه نووسهره، لوهشاوهیی نیشانهی ئهمهشفهرامۆشی و وهرگرتووه بهھهند بوارانهی ئهوئهلبومك به كۆتاییهكهشی نهكردوون. ھهرچهنده كتبه ئهم بگومان رازاوهتهوه .زمانهوانیش جارجار چاپیو ھههی لهمژووی له خۆی جگهی بهم بهدهر نییه،بهنووسین درژه ھیوادارین گرتوه و سهروهریدابهرھهمی له بداتو تری بیرهوهرییه كانی وببهش پهرۆشانی ربازه رۆشنهكهی بهپزی
بت. سهركهوتوو ھهر نهكاتئهحمهد حسن ئهحمهد ــ ھهفتانه
ـ ٧ ئـادار ٢٠٠٩ ٣٧ / ١ ئـادار ژماره ههفتانه ـ
و خستیانین ئه وهندهلهشمان ھهستاینهوهبوو جمناستیک فره
٤٠٤ و یاسایی قهبارهی كتبه ئهمسهختی رۆژانهی شاكاری الپهڕهیه.درینی پشمه رگهیهكی تكۆشانی و خهبات١٩٧٥/١٩٦١و ئهیلول شۆڕشی ھهردووئهمۆش تا و ١٩٩١/١٩٧٦ نوێ شۆڕشی یهكك به بهرگری و راژهدایه. سهنگهری لهبه چه شتووی تا و و دیار جدهست له دادهنرێ. ربازی كوردایه تی ئاواتگهیشتوویو ئهبوغرب زیندانهكانی دیواری ژووروئاوارهیی ھهمهدان رۆژھهت و كوردستانی شاھیدی پاكستان پهندیی راوهل وزۆر قوڕی دهده ن. بۆ پشوودرژی كوردستانی دهره وهی ناوه وهو شونیملی له بهم دهستی پدا ھهپژاوه،نهترازاندووه. كۆنهدان و رهنج بووكیئهم كورتهی چاپدانی له نووسینو بهبه مهزنی كاری س بیره وهرییانهی
گهیاندووه: ئهنجامچهند خستنهسهری یهكهم:سهرمژووی بۆ الپهڕهیهكیخستنهڕووی نوێ، و ئهیلوولباس بابهتی و نھنی چهندان
نهدراو. ده رگا نهكراوولهلهسهر پداگرتن دووهم:و تكۆشان و باوهڕ بیرو
دووهم. عهباسی شونه كانی به گه ڕانمان و سهردانمان پاش بهمونهی ته نھا بنكهیه ئهم به ڕوهبهری جگایه ئهمئهو بینینی له گهڵ و نیشانداین دهستنووسییهكانیھه ندكیان مژووی كه پیرۆزانه، و نرخ به قورئانه
ئستا دهگهڕانهوه. له ساڵ بهر پنجسهد بۆلهو بوایهدا موتهفائیلهكانیش له تهنانهت زۆركعیراقییانه دهستنوسییه ئهو ژمارهی كه نهبووندهستنووس، ھهزار پنج و بیست بگاته١٩٣٥هوه سای له پرۆژهیه ئهم ئه وهی پاشژماره ئاسهواری یاسای دهرچوونی دهستیپكرد،دهستنووس به شی بهپی دانرا یاسایه ئهم ،٥٩له كهلهپوور ئاسهوارو بهڕوهبهرتی به سهر ھهموو كۆكردنهوهی له مهلهكی حكومهتیبۆ دانرا گهوره پاداشتی دانسقهكانو دهستنووسهو بت ال دهستنووسییهكیان ھهرچی كه ئهوانهی
بنكهیه. ئه م بیدهنهوهئهم پهڕاوی یهكهم سهر بچته وه ئهوه ییهكهم كه دهدۆزتهوه ئهوه بهڕوهبهرایهتییهالحموی) (یاقوت كتبه كهی یهك ژماره دهستنووس ١٩٦١ سای له البلدان)، (معجم ناونیشانی بهبنكه له و گهورهتر بهشكی بۆ بچوكه بهشه ئهممۆزهخانهی نیشتمانی بینای لهناو كۆنهكهی خۆی
خۆی به تایبهت بینایهكی بۆ گوزرایهوه عیراقیرهسافه ناوچهی له موسته نسریه قوتابخانهی لهله دهستنووسهكانی ژماره ی كاته دا لهو بهغدا، له
چارهسهركران. ھهمووی ئهمانهش كهكه به رھهمھنانهی كۆمپانیای ئه و ناچیته بۆچی ئهی
خاوهنییهتی؟ ھاوسهركهتئهوهوه، كۆمپانیایهی به و بكه م پهیوهندی -نامهوتلك تایبهتیم ژیانی كاری ھونهریی و دهمهوت چونكهچوارچوهی له نییه ئیشكردن به ئیمانیشم جیابت،
البردنی بۆ خۆرھه تی شوازی له وانه یه باشترین و له شدا، له زیاده مووی ئه م شوازه ئستا. تا بت كاریگه رترین شواز گه رم كووی شه كری به كارھنانی به پشت (شیله ) ھه ویركی وه ده ستھنانی بۆ ده به ستزیاده كه داده نرێ رووبه رانه ئه و له سه ر لیچ مووی ل الده برێ، به و مووه زۆر بچووكانه ش كه به ھیچ شوازكی دیكه النابرن. بۆ وه ده ستھنانی ھه ویری شه كری لیچی باش، ٢٠٠ گرام له شه كر له ناو ٢٥٩ مللی ئاو بكونه . كاتك ئه م تكه ه یه
هه فتانه ـ ژماره ٣٧ / ١ ئـادار ـ ٧ ئـادار ٢٠٠٩
ھه ندك ره ق ده ب، بك ئاوی نیو لیمۆی ترشی بخه ره ناو، له گه ڵ كه وچككی بچووك له ھه نگون بھه به ده ستبكه وێ. نه رمت لیچ و ھه ویركی تا ئه م ھه ویره تۆزك ساردببته وه بت پش ئه وه ی له سه ر پستت دایبنیت، ئه مه ش بۆ خۆدوورگرتن بۆ گه رمییه وه . به ھۆی سووتانك ھه ر له ركوپك، باش و ئه نجامكی وه ده ستھنانی ھه ویری شه كره كه بۆ تۆپی بچووك بچووك دابه ش دیاریكراوی رووبه ركی له سه ر تۆپك ھه ر بكه . مووه كان، ره وی به درژایی پانبكه وه و له شت
.دایانبن درژ، شریتكی شوه ی له سه ر له دواییداو له خواره وه بۆ سه ره وه و به پچه وانه ی مووه كان، به یه كجار شریته كه لبكه وه . ھه ویری شه كره كه له پستت لده بته وه و له گه ڵ خۆشیدا
ھه موو زیاده مووه كان له ڕه گه وه ده رده ھنت.ھه ویری پاشماوه كانی له خۆڕزگاركردن بۆ ته نھا نووساون، پستتدا به كه شه كره كه پستت به ئاوی گه رم بشۆ تا شه كره كه به خۆی
كه دهركهویت، جوان و خاون بهشوهیهكی كهو خۆشی مایهی دهبته قژ رهونهقی و جوانیدهبت به م خاوهنهكهی ، بۆ بوون سه رنج جیله قۆناغك له قژ كه بیرنهچت له ئهوهشمانجۆراوجۆر كشه ی تووشی ژیاندا قۆناغهكانیرووتانهوهی، قژو وشكبوونهوهی لهوانه دهبتموجهفیفه بهكارھنانی له زیادهڕۆیی بگومانكهرهسته یهكی جۆره ھهموو و زهیت و كرم و
رووتانهوهی و ھۆی الوازكردن ده بته قژ جوانكاریتاهكانی.
م نرو ھهردوو رهگهزی قژ تایبهت به كشهكانیگیروگرفتانهش ئهو كچان، بهتایبهت دهگرتهوهلهو باس لهوهی بهر دهگۆڕت. قژهكه جۆری بهپیدهبتهوه، قژ رووبهڕووی كه بكه ین گیروگرفتانهئاۆزی نائارامی، دوودی، ئهوه بزانین پویسته بۆ ھۆكاری و ئاووھهوا و ژینگه دهروونی، باری
و میللی كه له پووری له و نییه زیاتر ھه رمیه ك میراتی ئه ده بیدا پگه یه كی وای نییه كه شیاوی باس ژه ھراوییه كان ماده زۆری رژه یه كی له بت. خون زیانه كانیان له مرۆڤ جه سته ی تا پاكده كاته وه ھه ندكیان و ھه مه جۆرن مادانه ش ئه و بپارزت، به شوه یه كی سروشتی له میانی پرۆسه ی زینده ییدا دروست ده بن وه ك یۆریا و ترشه ۆكی میز، ھه ندكی ده بن دروست شانه كانه وه رزینی به ھۆی تریشیان وه ك ماده ی كریانتین، ھه روه ك به شكیشیان به ھۆی رگه ی له به شكیشیان ده بن، په یدا نه خۆشییه وه جگه ریش و جه سته وه ده چنه خونه وه یان ده م به شوه یه كی كیمیایی ده یانگۆڕت تا رژه ی چه وریان كه مبكاته وه ، پاشان ده یانرت بۆ گورچیله تا له گه ڵ
میزدا بیانكاته ده ره وه .تۆ ركده خات، جه سته دا له ئاو رژه ی گورچیله تر شله مه نییه كانی و ئاو بوو تینووت ھه ركاتك ده خۆیته وه ، ره نگه تینووشت نه بت وه ك ئه و كاتانه ی كه میوانیت و ئاوت بۆ دنن، حساب بۆ ئه و رژه یه گورچیله یه ئه وه توانایدایه ، له جه سته كه ناكه یت كه ئه و باره قورسه له جیاتی تۆ ھه ده گرت و بی پویست له زیاد ئه گه ر ركده خات، پویست ئاوی ئاوت خوارده وه ، ئه وا گورچیله ده رگاكانی بۆ ئه و ئاوه له بۆ میزدان و تۆش بینرت تا زیاده ده كاته وه رگه ی ده ماره كانه وه ھه ست ده كه یت كه پویستت به به تاكردنه وه ی میزدان ھه یه ، ئه گه ر ئه وه نه بت، ئه وا تۆ به ده ستی خۆت فشاری خونت به رزده كه یته وه و قورگت پده كه یت له شله مه نی و توانای ھه ناسه دانت نامنت، ئاو شانه كانی مشكت پده كات و تووشی شۆگ ده بیت و له ھۆش خۆت ده چیت، به م ئه گه ر
گورچیله ت ساغ بت ئه وا ئه م حاه تانه رووناده ن.ھایدرۆجین ئایۆنه كانی رژه ی گورچیله ھه روه ھا خون ترشه ۆكی رژه ی ئه وانیش كه ركده خه ن، (پی ئچ) دیاری ده كه ن، ھه موو خانه یه ك پویستی پرۆسه تیدا كه ھه یه كراو دیاری ترشی بك به زینده ییه كان ئه نجام ده درن، ئه گه ر ترشییه كه كه می تكده چن ئه ندامه كان فه رمانی و ئه رك ئه وا كرد له ترشیی رژه ی ئه گه ر نموونه بۆ ده وه ستن، یان ده وه ستت. دڵ ئه وا كرد، كه می یان زیاد خوندا گورچیله ئه و رژه یه له رگه ی ركخستنی ترشه ۆكی ھایدرۆجینی ئایۆنی و ده كات دیاری خونه وه ناو زیاده فرده داته ناو بۆری میزه وه ، ماده ی ئامۆنیاش و ترشی ھاوسه نگی راگرتنی بۆ ده ھنت به رھه م كه مكردنه وه ی تیژییه كه ی، ئه گه ر رژه ی ترشه ۆك له په نگ ھایدرۆجین گورچیله ئه وا كرد كه می خوندا
ده دات و ئامۆنیاش به رھه م ناھنت.
هه فتانه ـ ژماره ٣٧ / ١ ئـادار ـ ٧ ئـادار ٢٠٠٩
بۆئه وه ی به ویژدان بین و له به ھای ئه ندامه كانی تر كه منه كه ینه وه ، ئه وا ده بت بزانین كه ته نھا گورچیله به كو نادات، ئه نجام ترشه ۆك ركخستنی كاری چه ند ئه ندامكی تریش له و پرۆسه یه دا به شدارن وه ك كۆئه ندامی ھه ناسه كه له رگه ی ھه ناسه دانی خراوه دوانه ئۆكسیدی گازی شوه ی له زیاده ترشه ۆكی به دی نه خۆشانه دا له و ئه مه ش ده رده دات، كاربۆن خون ترشه ۆكی زۆربوونی دووچاری كه ده كرت
بوون.له كاركه وتنی گورچیله له پرۆسه ی ھاوسه نگ راگرتنی
تر ئه ندامه كانی واده كات خون ترشه ۆكی به ئسقان ئه مه ش بۆ ھه ستن، كاره به و
ئه ندامه كانی تر پشه نگی له به ر داده نرت،
ئسقان ئه وه ی گه نجینه یه كی
ماده له گه وره تفته كان له
خۆده گرت كه ماده ی له گه ڵ
كلسدا یه كی
ه و تو گر«كلس
ماده ی ره قترین مرۆڤه »، جه سته ی
ئه گه ر كاری گورچیله وه ستا و
ناته واوی نیشانه كانی ئه وا ده ركه وتن، گورچیله
ئسقان «به ره فتاركی پچه وانه ی گه نده ه كان» به رپرسه ره فتاری
له پناو به رژه وه ندی گشتیدا ده ست ده كات به توانه وی خۆی، ئه مه ش به شیكردنه وه ی ماده تفته كان و و ده ردانیان بۆ ناو خون به شوه یه كی ركوپك و پله به ند، سه ره ڕای گرنگی ئه م كاره ی گه ئسقان پی له ھه مانكاتدا له كاتی پویستدا، به م ھه ده ستت الوازبوونی ھۆی ده بته چونكه نییه ، زیانیش ب
ئسقانه كان پش پیربوون.ھه روه ھا گورچیله ھه ده ستت به ركخستنی ئاستی و پۆتاسیۆم و سۆدیۆم وه كو: جه سته دا له خوێ له م ھه ریه ك ھتد... و فۆسفۆر و مه گنیسیۆم ھه ر روودانی ھه یه ، زیندووی رۆكی كانزایانه ش ناته واویه ك له ركخستنی ئه م مادانه دا ده بته ھۆی سه رھه دانی نه خۆشییه كی تایبه ت، ئه م نه خۆشییه ش
به ھۆی ئه و ناته واویه وه په یداده بت.ناڕكییه ك ھه ر بوونی وه رگره : نموونه به سۆدیۆم تكچوونی ھۆی ده بته سۆدیۆم فرمانه كانی له په ستانی خون و به رزبوونه وه ی رژه ی سۆدیۆمیش به په ستان به رزبوونه وه ی ھۆی ده بته خوندا له نزمبوونه وه ی و به رزبوونه وه به م ھاوتا. رژه یه كی رژه ی پۆتاسیۆم راسته وخۆ كارده كاته سه ر ھه موو ماسولكه كانی جه سته و له وانه یه ببته ھۆی شه له ل، ده شت كه ددایه ماسولكه ی له ئه مه ش مه ترسی ببته ھۆی شه له ل و گۆجبوون به و مانایه ی كه دڵ له ناڕكییه ك ئه گه ر ھه روه ھا ده كه وت، له كار ئه وا روویدا، مه گنیسیۆمدا و كالیسۆم كاره كانی ده بته مایه ی روودانی باركی ته ندروستی نیمچه ھاوشوه . بجگه له مه ش گورچیله كۆمه كی زۆر دیكه ی كیمیایی ماده ی و ھۆرمۆن و ڤیتامین ھه موو كاری بۆ ده كات، دروست پویست بۆ جه سته ، ئه ندامه كانی و خانه پویست ھۆڕمۆنی گورچیله نموونه مژینی پرۆسه ی ئه نجامدانی بۆ دروست ریخۆه دا له كالسیۆم ھۆرمۆنی ھه روه ك ده كات، بۆ پویست ھۆشیاركه ره وه ی ركخستنی فشاری خون به رھه م ئۆكسجینیش ئاستی و دنت ئه مه ش ركده خات، خوندا له پویست ھۆرمۆنی ده ردانی به پرۆسه یه ئه و چاككردنی بۆ
به شوه یه كی ناڕاسته وخۆ.گورچیله ھاوشوه ی سه ربازكی ونه و چه ند ئه ركك ئه نجام ده دات كه ھه رگیز به خه یای ئه و كه سه دا نایه ت كه سه یری ئه و ئه ندامه بچكۆله به بایه خ و به به ھایه ده كات. ئه گه ر دڵ دووچاری الوازی بوو، ده كرت له رگه ی روشونكه وه گرتنه به ری چه ند و ھه ندك ده رمان الوازیه كه ی كۆنترۆڵ بكرت، به م ناتوانرت كۆنترۆی به رده وامی شتنی به ته نھا بكرت گورچیله الوازی شتنیش ھه فته یه كدا، له جار س یان دوو نه بت ده بت ناته واوه ، چاره سه ركی و قورس ھه وكی ئه مه ش پبھنرت، كۆتایی گورچیله چاندنی به ھه نگاوكه پویستی به قوربانیدانی كه سكی تره به
به خشینی یه كك له گورچیله كانی.جگه له پزیشكه كان كه سی تر دركی به گه وره یی و به ھای گورچیله نه كردووه ، ته نھا نه نكم نه بت كه پی
ده وتم «وه ره گورچیله كه م».ھه فتانه
64
تهندروستی
گورچیله؟ یان دڵ كامیان، لهدهستدانیپرسیارهكه پدهچت وا ھهدهبژریت؟ كامیان تۆ گورچیلهدا، و دڵ لهدهستدانی لهنوان بكریت سهرپشك ئهگهرفرمانهكانی دهزانن، و گورچیله گرنگی بهم تهنھا پزیشكهكان نهبت، خۆیدا له جی یان ساویلكانه بت پرسیاركی
دروست. پرسیاركی دهبته پرسیارهكه روانگهیهشهوه لهمخراپدا شتی دوو له نوان مرۆڤ ئهگهر دانهیهكیان دهبت كه كرا سهرپشكئهوهیان نییه تدا گومانی ھیچ ھهبژرت،ئهمهش كهمتره. مهترسی و زهرهر كه ھهدهبژرتمایهی بهم ئهوهی نییه، مشتوم و مایهی ناكۆكیئهوهیان دهستنیشانكردنی له بریتییه ناكۆكییهئهگهر نموونه بۆ كهمتره . مه ترسی و زهرهر كهباشه پت پویستیدا كاتی له وترا: كه سك بهبینین؟ یان بیستن ھهستی بدهیت، لهدهست كامیانلهدهستدانی ھهبژاردنی له نابت دوودڵ كهسه ئهوئهودا خهیای له بینین چونكه بیستن، ھهستیبیستن دهستدانی له راستیدا له بهم گرنگتره،الوازبوونی ژیان و خۆشی ھۆی لهدهستدانی دهبتهو كۆمهیهتی كارلكی الوازبوونی و عهق ھزیخۆیدا. بهدهوری مرۆڤ چهقبهستنی و چهقینزگماك به له دایكبووندا له كاتی كه منداك تهنانهتتوانسته و كهمه زیره كی ئاستی بهزۆری ئهوا ،كهڕبكوری كاتكدا له سنوورداره. عهقییهكانیشیتگهیشتنی ئاستی و زۆر بهزیرهكییهكی زگماكبهدهستھنانی توانای به رزی توانایهكی و بهھزچاوساغهكان له به خراتر جۆراوجۆرهكان پسپۆڕییه
جیادهكرتهوه.
بهنگ دیمهنی و كه نابینابوون ھهن جیھان كهسانی بهناوبانگی چه ندئهدهبدا. و زانست بواری له بهرز پلهی به گهیشتووشنكه كۆهكه ی دنین لهوانه یهكك ناوی نموونه بۆ
«تهھا حسین»ه. ئهویش بووه ، ئهدهبی عهرهبیتر و شوه رهنگ چهندین به دهروون چاو راستهوا به ھهه لهدهستدانیشی نییه، كه كۆتایی دهكاتترس تاریكییهكه بهرپابوونی مانای كه لكدهدرتهوهلهدهستدانی بهم دهروونهوه، دهخاته هڕاوكد وبدهنگ وای دیمهنكی دهكاته ژیان ھهستی بیستنكه ئهوهیه ئهمهش دیمهنهكان، و رهنگ ھهمهچهشنیژیان به ھهستكردن كه ده كات دروست خه مۆكی باركیگهورهش داھنانكی ھهموو به كۆتایش رادهگرت،پله یهكی مرۆڤایهتیدا مژووی له الك چ دنت:
دهستھناوه. به ھونهری یان زانستی گهورهیو گورچیله ناتهواوی به سهبارهت حاهتهش ئه م
شته. ھه مان دڵ الوازیمهترسیدارتر زۆر دڵ الوازی پده چت كه وا سهرهتاو ئهدهب و شیعر گورچیله، ناتهواوی له كاریگهرتره وكهله پووری ھونهری ھهموو و و خهیای میللی ئایینله پیانوایه و دهدهن دڵ به گهوره رۆی ئهمانهدهبینن وای و گرنگتره جهسته ئهندامكی ھهموو
لهبهرئهوهی مردنه، سهرهكی ھۆكاری دڵ الوازی كهرۆی نازانن ھونهرمهندان و ئهدیبان و شاعیران كهژیان تای پیه ش به م چییه. ژیاندا له گورچیلهلهبهرئهوهی پناكه ن، گورچیلهدا درك ناتهواوی لهگهڵدڵ كه دهزانن ئهوه تهنھا ئهوان نین، پزیشك كهكهسهكه ئهوا وهستاش ئهگه ر ژیانه ، سهرچاوهی ئهوا كهوت، كار له گورچیله ئهگهر كه نازانن دهمرت،ناخۆش ژیانكی بهم له نامرت، یهكسهر مرۆڤه كهژیان نهماندا و مان لهنوان چهرمهسه ریدا پ ویهك ئازاری تهنھا دڵ نه خۆشهكانی بهم دهباتهسهر،ناتهواوی ئازاری له په روه ردگاریان و دهچژن مردن
زانیاری شاردنهوهیدیجیتاییهكان ونه نهخشهكانی له تر یهككیبه لهناویدا ئهمهش زانیاری له شاردنهوه ی بریتییهبریتییه رگایانه لهو یهككیش دهبت، رگایهك چهندواته پیكسهكان، ژماره به زانیارییهكان نواندنی لهئینجا و ونه یهكدا شاریتهوه زانیارییهك لهناو ئهگهرئه وا تر، شونكی بۆ بیگوزیتهوه شونكهوه لهونه كه و دواتر ده ینونت پیتك ژمارهیهك به ھهرژمارهكان وهرگرتنیدا لهكاتی دواتریش دهنریت،
پیتهكان. دهگۆڕیته وه بهده زگا له زۆركات ونهسازی الیهنهی ئهمئاسانی به زۆر و به كاردهھنن ھهواگرییهكانئهگهر تاوهكو زانیاری به گۆڕیت ونهكه دهتوانیتنهتوانت كهس نردرا ئینتهرنتهوه رگهی له
و بهكاریھنت. زانیارییهكان ببینت
ئاسان كۆپیكردنیكۆپی دهتوانرت ئاسانی به زۆر دیجیتاهكان ونهبگوزرته وه، تر شونكی بۆ شونكهوه له و بكرتیارمه تی ئاسان بهشوهیهكی كردنه كۆپی ئهمچهندهھا و نه فهوتن ونهكان ئهوهی بۆ دهركهبه پویستی دیجیتای ونهی بۆیه بكرت، ل كۆپی به بگرت، خۆ له زۆر ونهی تاوهكو گگایهكه چهندنزمتره كوالیتی لهوهی بجگه تر ونهی پچهوانهوه
ھه گرتنی. بۆ ھهیه زۆر قهبارهیهكی به پویسته
تردا لهبوارهكانیله ھهیه زۆریان گرنگییه كی دیجیتاییهكانی ونه ئهسترهناسیدا، و گه ردوونناسی بهرهوپشچوونیونهی ھهر دهستكردهكانیش مانگه ھهروهھاگهردون به ونهی مرۆڤیان ئمهی دهگرن و دیجیتای له لهوهش بجگه كردووه ، ئاشكرا ئه سترهكان وو بشكنت بهربهست زۆر توانیوتی پزیشكیدا بواری
بدرت. ئهنجام پ پزیشكییهكانی شیكاره كۆمپیوتهر و ته لهفزیۆن سیستهمی ھهموو ئستاونهی به پشت تر ئه لیكترۆنییهكانی ئامره وله چییهك ھهر تهنانهت دهبهستن، دیجیتایبهكارھنانی ئهوا دهربكهوت كۆمپیوتهرهكه شاشهی
دیجیتاییهكانه. ونه نهخشهكانیمیسری مستهفا شڤان
پاسۆرد بهرنامهی 1Password بهرنامهی Agile Web Solutions كۆمپانیای گهوره سه ركهوتنكی لهدوای
بهرنامهكه. 1Password 2.9.8 دهبته ڤرژنی بوكرده وه كه نوی یزۆربهی پاسۆردی دانانی له بریتییه كارهكهشی لهسه ره، زۆری خواستكی بهرنامهیه ئهمدادهنت بهرنامهكه پاسۆردك بۆ ئهوهش دوای بهرنامهكهدا، ئیمهیهكانت له و سایت وبپاسۆردهكانت ھهموو پویستدا لهكاتی بهرنامهكه ئهوا پاسۆردی تهنھا كردنی داغ بهتر و پداویستییهكانی بۆ ئیمهی پاسۆردك چهند واته لهجیاتی لدانی دهكات، داغ بۆده كهیت. داغ پاسۆرد یه ك تهنھاھه موو لهگهڵ پۆگرامه ئهم«Firefox» براوسهرهكانی«OmniWeb» و «Camino»وئهم كاردهكات. و«Safari»داڤرژنهكهی لهچاو ڤرژنهیتدا گۆڕانكاری 23 پشووداكردن چـاكسازی رووی له كراوه مینیۆی و بهرنامهكه لیستی له
بهرنامهكهدا.
66
ئای تی
كۆپیكردنی و خرا و ئاسان گواستنه وه ی كه ھۆكارانه ی له و تره یه ككی ئاسان، ونه له سوود داوه ، رۆژنامه گه ری بواری یارمه تی
وه رگرت به شوه یه كی باشتر.
ونه ی دیجیتای دیجیتای سیسته مكی به كه ده وترت ونانه به و پكھنه ریشی یه كه ی بچووكترین و دت به رھه م چوارگۆشه یه كی له بریتییه كه پیكس له بریتییه
وـنـه دیـجـیـتـاـیـیـه كـان
Haftana-issue 37/ 1 Mar - 7 Mar 2009
و كۆكردنه وه به ره نگه ، یه ك ھه گری و بچووك ونه یه كی پیكسه كانیش ھه موو به ستنی پكه وه
دیجیتایمان ده ست ده كه وت.
پیكسئه و یه كه بچوكه یه كه ونه ی دیجیتای پك ده ھنت ھه ر ده گۆڕت، ره نگه كان ژماره ی زۆری به پی و ده ینونن، دیجیتای ژماره یه كی چه ند پیكسك له كۆتاییدا ده بته ژماره یه كی سروشتی به گۆڕینی بۆ
سیسته می ژماره یی ده یی، زۆری ژماره ی پیكسه كانیش نیشانه ی به رزی كوالیتی ونه كه پیشان ده دات، چونكه مانای به شداری كردنی ژماره یه كی زۆرتری پیكسه ، پیكسه كانی ژماره ی كامراییه ك كاتك بۆیه ھه ر زۆربت، ئه وا ونه یه كی باشتر ده گرت، كه ژماره یه كی زۆرتریش ونه كه یان دروستكرد ده توانرت بچووكترین رووبه ری ره نگ بنونرت، ئه و ژماره یه ش كه پیكسه كه ده نونت ده توانرت زۆر به ئاسانی به پی پوستی بگۆڕت، ئه م گۆڕینانه ش ده بته ھۆی گۆڕینی گشتی
گۆڕینی زۆری سیسته مه كان بۆ سیسته مكی دیجیتای ، زۆر به رھه می كوالیتی به رزی لكه وتۆته وه ، یه ككیش له و سیسته مانه بریتییه له سیسته می ونه یی دیجیتای كه توانیوتی زۆر سه ركه وتووانه كوالیتی ونه كان و ئه رشیفكی به ھز بۆ ونه كان دروست بكات، بجگه له وه ی به ھۆیه وه چه ندین به كارھنانی تری پ ده كرت، به تایبه تی له رووی سه ربازیی
و بواری ھه واگرییه وه ، بجگه له گه ڵ توانای گونجاندنی ونه كان به پی شون و به كارھنانی ، له گه ڵ ئه مانه شدا زۆر كاریگه ری خراپی به جھشتووه كه ره نگه به ھۆیه وه كشه ی گه وره ی سیاسی و كۆمه یه تی لكه وتبته وه .
69
تۆكیۆ، ژاپۆن: (پشانگای دیناسۆره كان
له تۆكیۆ كارونوچی) وه ك ریكالمك بۆ پشانگای (دیناسۆره كانی گۆندوانا) كه له
١٤ی ئاداردا سازده كرت.
ئه مریتسار، ھیندستان: كچه خوندكاركی كۆلژ له یه كك له شوه كانی یۆگادا له كاتی به شداریكردنی له فستیڤای یارییه وه رزشییه كاندا.
ی بۆ ی ی .(
نورمبرگ، ئه مانیا: به شداریكردنی ٢٩٠٠ كۆمپانیا له ١٢٤ ده وه ت له پشانگای (بایۆفاك) بۆ خوارده مه نی سروشتی له نوان ١٩ تا ٢٢ی شوبات.
دابمهزرت. ژنانله ژنان ژمارهی بدرت ھهوڵ پویستهكۆمیتهی تهنفیزی یهكتییه وهرزشییه كان و لهله شونانهدا له و به داخهوه بهم زیادبكرت،كه مدهبته وه. بكات زیاد ژنان ژمارهی باتیھهبت تهواو ھهماھهنگییهكی پویسته و با خوندنی و پهروهرده وهزارهتی لهنوانئۆۆمپی الوان و لیژنهی و وهرزش وهزارهتیبۆ تهبابن وه رزشییهكان دامهزراوه سهرجهم و
پكھاتوون. كورد یاریزانیله كه كوردانهی یاریزانه ئه و جارانپهنجهی به بوون عیراق ھهبژارده یزۆربهی له ئستا ده ژمردران، بهم دهستمهیدان، و (گۆڕهپان وهكو یارییهكانی تۆپی باسكه، پاسكیلسواری، شهتره نج،یاریزانی كاراتی) مهلهوانی، فوتساڵ، دهست،ھهبژاردهی له ھهیه زۆرباشمان كوردیده توانم دواییدا ساهی چهند له م عیراق.له و چووه بهرهوپش كچان ئاستی بم
نادرت ژنان وهرزشی به گرنگی
مهیدان، و گۆڕهپان (باله، یارییهكانی سلمانی وهرزشی یانهی له و وهرزش به دهستیكردووه ھهشتاكانهوه لهكهژای دیمانه یهدا له م ژنانه. به تایبه ت یانهیهكی كه (ئهفرۆدت)ه یانهی سه رۆكی كردووه . نیشانشكاندن)ی
دهدوت. رابوردوودا ئستا و له ژنان و كچان وهزرشی سهباره ت به كاكهحهمه
Haftana-issue 37/ 1 Mar - 7 Mar 2009
73
ناسراوه كه ئه مانی مارینی ماركۆ میسی یاخود نوێ میسی به پروسیا یانه ی یاریزانی ئه مانیا ده خوازت ئه مانی مونشنگالدباخی مه دریدی ریاڵ یانه ی ریزی له كه ئیسپانیدا یاری بكات. ماركۆ مارینی ته مه ن ١٩ ساڵ له م وه رزه دا ئاستكی باشی پشكه ش كرد له بوندیس لیگا، ریزی بچته كه كرد وای ئه مه ش ھه بژارده ی سه ره كییه كانی یاریزانه و ناوه ند له كه مارین ئه مانیاوه . نازناوی ده كات یاری راستدا ده سته (میسی ئه مانی) پبه خشراوه به ھۆی ئه وه ی كه زۆر له میسی ده چت له
شوه و ئاستی یاری كرندا.
میسی ئه مانیا
هه فتانه ـ ژماره ٣٧ / ١ ئـادار ـ ٧ ئـادار ٢٠٠٩
جیھانی ریزبه ندی دووه می ئازارینكای ڤیكتۆریا نوده وه تی- مه مفیسی پاه وانتی توانی پاش بكات، ده سته به ر خۆی بۆ ئه مریكا دانیماركی فۆزنیاكی له كارۆلین ئه وه ی له خولكداو پاه وان به بوو و برده وه
كۆی خه ته كانی ١,٢٢ملیۆن دۆالره .جی ئاماژه یه مانگی پشووش ئازارینكای ١٩ ساڵ توانی خولیبریسباینی فه ره نسی به ده ست بھنت، پاش ئه وه ی له یاری برده وه . بارتۆلی ماریۆن له كۆتاییدا ئه و ئاسته و به و ئازارینكای پده چت نوی شاژنی ببته ھه یه تی جوانییه ی به جگه و سه رزه وی تنسی جیھانی
شاراپۆڤا له ق بكات.
شاژنكی نوێ به ڕوه یه
وهرزش
72
سهرۆكی یهكه می جگری حهمود ناجحبهوهدا ئاماژه ی عیراقی پی تۆپی یهكتیلهسهر گفتوگۆدایه له ناوبراو یهكتی كهكردنی دیاری بۆ بیانی راھنهری ١٧ فایلیگونجاو كه لهنوانیاندا راھنهر گونجاوترینعیراق ھهبژاردهی كردنی رابهرایهتی بۆ بتبیاره كه كیشوهرهكاندا، جامی پاه وانتی لهبچت. بهڕوه داھاتوودا حوزهیرانی مانگی له«له كه روونكردهوه ئهوهشی حهمود ناجحبهغدا له كه یهكتییهكهیاندا كۆبوونه وهكانی دیاریكردنی له باس پی چو به بهڕوهدهچتراھنانی بۆ دهكرت گونجاو راھنهركیله كه پاهوانتییهدا لهو عیراق ھهبژاردهیراھنهره ده چت. به ڕوه ئهفریقا باشووریھیسبیر «جۆزف له پكھاتوون بیانییه كانیشروماو- جوسی ریدهل-نهمسا، ئه لفرید گر،یوسف فاریس-بهڕازیل، سرجۆ پرتوگال،
ھاوكاریتان ده كه ن. كه وه رده گرن گیانیانه زیانه له و په ند شــر: كارو به كردووه، گرفت تووشی ھاوڕیه كتانی
پۆژه كانتاندا ده چنه وه .داواكارییه كانی ھه موو ده سته به ری فـه ریـک:ده توانن خزان یان خۆشه ویسته كانتان بكه ن به تایبه ت له ڕووی
كۆمه یه تییه وه .سه ره كی بنه مای بكه نه راوژكردن تـه رازوو: ده سپكردنی ھه موو كاركتان كه ده تانه وت ئه نجامی
بده ن .به ده ست یان وه رگرتن له ده بن دڵ دوو دووپشک: ھنانی ئه رك و به رپرسیارییه كی نوێ له كارو باره كانی
ڕۆژانه تاندا.ده ڕه خست بۆ خۆناسینتان ھه لی زیاتر که وان: له گه ڵ كه سانی شاره زاو به ئه زمووندا دارایتان ڕوو له
باشبوونه .گیسک: گۆڕانكارییه كی كتوپ دته ژیانی ئاسایتانه وه توشی سه رسوڕمان ده بن له ئاست ھه ندك گۆڕانكاری
كه سایه تیتان. ده خه نه داواكارییه ك كه سكه وه له الیه ن :سه تـلی چونكه مه ده ن ڕه تكردنه وه ی ھه وی به رده متان
سوود مه ند ده بن. و ڕز ئه و مانه وه ی له پارزگاری نه ھه نگ: ھاوسه ره كانتان كه ده كه ن ئارامییه و خۆشه ویستیی
بۆتانی ده رده بن.
77 هه فتانه ـ ژماره ٣٧ / ١ ئـادار ـ ٧ ئـادار ٢٠٠٩
وشه ی یه كترب
مه سه له حسابییه كان ســودۆكـــو
ئاسۆیی:
ه كان به ژماره ته واو نه كراوه كان به ئاسۆیی و ستونی پچوار گۆشه به تابكه ره وه ، ته نھا ئه و ژمارانه به كار بھنه كه له سه روی ونه كه وه دراون. ھه ر ژماره یه ك له و ژمارانه ته نھا بۆ یه كجار به كارده ھنرت شیكاركردنی ھاوكشه ی
حسابی ھه میشه له ڕاسته وه بۆ چه پ و له سه ره وه بۆ خواره وه ده بت
ئه م چوار گۆشه یه له ٩ چوار گۆشه ی گه وره پكھاتووه (٣×٣)، ھه ر چوار گۆشه یه كی بۆ ٩ خانه ی بچووكتر دابه ش كراوه.ئامانج له و یارییه دا پكردنه وه ی چوارگۆشه بچووكه كانه چوار ھه ر یه كجارله ژماره یه ك، ھه ر مه رجك به ٩ تا ١ له پویسته كان ژماره به
گۆشه یه كی گه وره و له ھه ر ھكی ئاسۆیی وستونیدا بنوسرته وه.
ستوونی:
١ـ كچه گۆرانیبژكی كورده . ٢ـ دوو جۆر میوه ن. ٣ـ دوان له ساڵ. ٤ـ لوان لو (پ)، ئه ندامكی له شه (پ)، تكچوو. ٥ـ كاس، نیوه ی واتا، ئوتومبیلی بارھه گره (پ). ٦ـ سیان له سندی ، كاره ساتی ناخۆشی كتو پ. ٧ـ جۆره گوكه (پ). ٨ـ ب ھه ست و سۆز (پ)، جۆره شاركی كوردییه (پ)، ھه مات (پ). ڕاخه ركه (پ). ٩ـ ١٠ـ جۆره وه رزشكه (پ)، میوه یه كی ھاوینه یه . ١١ـ پخۆر. ١٢ـ كچه
به جھشتووه؟ ماهوه له توتكهسهگمان ئمه بۆچیله (١٩٧٤) سای جهژنه )، (مهرگ لهگهڵ ئاوهن دهت: پهنده كهبه درژی دهكرد، كارمان عیراق كوردستانی دهنگی له رادیۆی شاخحاجی و گهه دۆی ئهو پشووی بۆمباوه شن فۆكه ی ساه ئهوبوو، بۆردومان الیهكمانهوه ھهموو له نهدهدا، چۆمانهی و ھۆمه رانپویستی وا ماوهیهشدا لهو بخۆین، نان پاروویهك نه ده دا بواری
لهبه رئه وه ی رگاكهمدا له ته وه، بۆ بچم رۆژك چوار س من كردو ئاسوودهیی ئهو شارانه به بینیم شارهكانی ئراندا تپه ڕیم به كه دهھاته رهوانی خهكهكهشم به كاروباری و دهبه نه سهر ژیان ئارامیبه م دهكوتام، بۆ خۆی ھمنییه ك جۆره رواهت به چاو، پشلهبهر ئۆقرهم خۆمدا ناخی له كاتهدا لهو ئهوه وه پچه وانهی بهبهجم بۆردومانهكهدا لهژر كه گهلهی ئهو و ھاوڕكانم بۆ بابوو
نویان. گهیشتمهوه كه سهرخۆم ھاتمهوه كاتك ھشتبوون،ئهگهر جهماوهرهكهی . له و گهل له دابان واته خاك له دابانئهو له گهڵ ھهبهته نهبن، رایانهدا ئهو تهواوی له گهڵ كهسانكیشرۆژگارت ناسكیی كهمهوه بهالیهنی ھهر دهت: خۆ كه رایهدا دهبن
لهبهرچاوبت.لهالیه ن چاوپكهوتنیان وت سهردانی بۆ دهشھاتنهوه كه ئهمانه خۆركخراوهكاندا و گۆڤار رۆژنامه و و رادیۆ تهلهفزیۆن و پهیامنرانیكۆمه ڵ كۆڕ و و دهقۆسترایهوه قهبهكانیان تهسریحاته دهكرا و پنهزانه خه كه ئهم گوایا بیت وهكو ده بهسترا. بۆ سمیناریان وئهوهش بهب ئه مه ببت، كوردایهتی خه باتی فری لهوانهوه وخودی له دهستهتییهی كه و ب ببهزهیی لهو و بكهن رزگاریانو ھهناگرن نهوازشه و رز ئهم كه پدهكهن ھهستی خۆیاندا
دهزانی. بچووك به خۆیان كه و نییه شایستهیانده یناردنه خۆی كاركی به حكومهت ھهبوو له نوانیاندا ھهروهھائهو له مانه ھندك بهم ، دهدان زۆری پارهیهكی و پول و دهرهوه
و نهھاتنهوه. متمانهیهیان پشل كردوت، له دووركهوتنهوه مهبهستی به كۆچكردن پاساودانه وهیوزهی و توانا كه چونكه پهككهوتهیه، و گۆج پاساودانه وهیه كی نیشتمانیی زیرهكیی و بهھره و كهمبته وه وتكدا له بهشهریپشكهوتن چاوهڕوانی كهم ئیتر كرد ره وی رۆشنبیری و كرد كۆڵ