Hawaiian Language Guidelines K-1, Kula Kaiapuni Sam L. Noÿeau Warner 1 HAWAIIAN LANGUAGE GUIDELINES FOR HAWAIIAN IMMERSION Grades K and 1 Final Report to the Office of Hawaiian Education State of Hawaiÿi DOE Project: ÿÖlelo Ola Dr. Sam L. Noÿeau Warner Department of Hawaiian & Indo-Pacific Languages and Literatures University of Hawaiÿi at Mänoa E hele i ka papa kuhikuhi analula (ÿaoÿao ÿekahi) (ÿaoÿao ÿelua) This report sets out the basic guidelines as to the grammatical structures and features that should be acquired by children in the Hawaiian Immersion grade-K and grade-1 classrooms. While no claim is made that the goals set out herein are all encompassing, based on the research and experience gained in child language acqisition of Hawaiian, they are fundamental goals that the children should be able to acquire over the course of the first two years of Hawaiian immersion (grades K-1). Further, they will provide a sound foundation of the children’s Hawaiian language for further acquisition of Hawaiian. It should be noted, that the goals provided herein are substantial and will take time for teachers to modify their curriculum and teaching practices to achieve them all. As language acquisition is long process, these guidelines are provided in the hope that grade-K and grade-1 teachers will target them in their teaching. Teachers should not view these guidelines as subjects to “cover” (i.e., to teach a certain number of times and claim that their job is done). The proof in language acquisition is in the children’s ability to use the language, not in the teachers’ ability to document that they spent one or more lessons on each grammatical feature targeted. These guidelines are not intended as a manual to teach Kula Kaiapuni teachers grammar. The assumption is that the typical Kula Kaiapuni teacher will know the majority of the grammatical features presesnted within these guidelines. However, examples are provided when deemed necessary. An index is being provided which sets out the metalinguistic terms for each grammatical feature in Hawaiian and English given the relatively recent advent of the current grammatical descriptive terms in Hawaiian the diversity in which Hawaiian is taught across the state.
28
Embed
HAWAIIAN LANGUAGE GUIDELINES FOR HAWAIIAN …maui.hawaii.edu/wp-content/uploads/2018/08/HwnLangK_1Guid.pdf · Hawaiian Language Guidelines K-1, Kula Kaiapuni Sam L. Noÿeau Warner
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Hawaiian Language Guidelines K-1, Kula Kaiapuni Sam L. Noÿeau Warner
1
HAWAIIAN LANGUAGE GUIDELINESFOR HAWAIIAN IMMERSION
Grades K and 1
Final Report to the Office of Hawaiian EducationState of Hawaiÿi DOE
Project: ÿÖlelo Ola
Dr. Sam L. Noÿeau WarnerDepartment of Hawaiian & Indo-Pacific Languages and Literatures
University of Hawaiÿi at Mänoa
E hele i ka papa kuhikuhi analula (ÿaoÿao ÿekahi)(ÿaoÿao ÿelua)
This report sets out the basic guidelines as to the grammatical structures and features that should be acquired bychildren in the Hawaiian Immersion grade-K and grade-1 classrooms. While no claim is made that the goals setout herein are all encompassing, based on the research and experience gained in child language acqisition ofHawaiian, they are fundamental goals that the children should be able to acquire over the course of the first two
years of Hawaiian immersion (grades K-1). Further, they will provide a sound foundation of the children’sHawaiian language for further acquisition of Hawaiian. It should be noted, that the goals provided herein are
substantial and will take time for teachers to modify their curriculum and teaching practices to achieve them all.As language acquisition is long process, these guidelines are provided in the hope that grade-K and grade-1teachers will target them in their teaching.
Teachers should not view these guidelines as subjects to “cover” (i.e., to teach a certain number of times andclaim that their job is done). The proof in language acquisition is in the children’s ability to use the language,not in the teachers’ ability to document that they spent one or more lessons on each grammatical featuretargeted.
These guidelines are not intended as a manual to teach Kula Kaiapuni teachers grammar. The assumption isthat the typical Kula Kaiapuni teacher will know the majority of the grammatical features presesnted withinthese guidelines. However, examples are provided when deemed necessary. An index is being provided whichsets out the metalinguistic terms for each grammatical feature in Hawaiian and English given the relativelyrecent advent of the current grammatical descriptive terms in Hawaiian the diversity in which Hawaiian is
taught across the state.
Hawaiian Language Guidelines K-1, Kula Kaiapuni Sam L. Noÿeau Warner
2
The guidelines are highlighted in two colors. Red indicates grammatical structures or features that the author ofthis report generally believes need work in most Kula Kaiapuni K-1 classrooms. There may be K-1 Kaiapuniclassrooms, however, in which these structures have already been mastered by most or all students. Kaiapuni
teachers should use the target guidelines as they apply to their own students and classrooms. Teachers shouldalso look carefully at the examples presented in red, as they often include specific structures or features that areproblematic for the Kula Kaiapuni students.
The blue highlights indicate targets that should be viewed with caution. While it suggested that teachers
themselves use these structures communicatively and grammatically in speaking with their students, thestudents themselves may not be able to do so initially. The caution is that some or all students may not bedevelopmentally/cognitively ready to acquire some of these concepts. Thus, trying to force children to acquireconcepts such as the difference between kinoÿö and kinoÿä possessives, or determiners ke and ka, or certainterms related to time before children have adequately developed concepts related, for example, to time may
prove frustrating to the students (and therefore the teacher and parent as well). Still the teacher is encouragedto provide good models of these features as appropriate.
As always, more research is needed to answer some of these questions and to further develop the guidelines anddirection of the program.
The following two pages presents a Table of Contents in Hawaiian. The terms for each Hawaiian structure orfeature focused upon was originally developed in Nä Kai ÿEwalu by Wilson and Kamanä (1977). Someadaptations have been made by Warner and Laiana Wong at UH Mänoa.
TO USE:To access specific structure or feature presented in these guidelines in the Papa Kuhikuhi Analula below, simply
click on the appropriate heading.
E hele i ka papa kuhikuhi analula (ÿaoÿao ÿekahi)(ÿaoÿao ÿelua)
Hawaiian Language Guidelines K-1, Kula Kaiapuni Sam L. Noÿeau Warner
3
PAPA KUHIKUHI ANALULA (ÿaoÿao ÿekahi)
Pepeke ÿAike ÿOHola ÿEhia?Pepeke ÿAike HeI mea aha këia?I KIKINO naÿuPepeke He… kä/koPepeke ÿAÿohe OÿaPepeke ÿAÿohe Oÿa (PAPANI)Pepeke Helu Oÿa
KÄHULU PEPEKE PIKO HOU KikoÿïHe aha käu i PAINU ai?ÿEhia MEA a Kapua i PAINU ai?ÿEhia äna MEA i PAINU ai?ÿAÿohe MEA a ka wahine i PAINU ai.ÿAÿohe aÿu MEA e PAINU ai.(He) Nui nä MEA a ke kumu i PAINU ai.
E hoÿomau i ka ÿaoÿao ÿelua.
Hawaiian Language Guidelines K-1, Kula Kaiapuni Sam L. Noÿeau Warner
4
PAPA KUHIKUHI ANALULA (ÿaoÿao ÿelua)
Kähulu Pepeke NonoÿaKiÿa Pepeke
Paÿakikï / MaÿalahiMäkaukau
E pili ana i/iä… I kahi ÿë Maliÿa paha, PEPEKE Inä Akä
A laila No laila No Ka Mea A A ME Iÿoa Henua
IÿOA HENUA: E MakaÿalaIÿoa Henua + Oÿa HupuaMäka Piko no ka Iÿoa Henua (ÿo)
Hoakäka Nä ÿAmi
ÿAmi Henua: ma, i, iäÿAmi Hoahana: meÿAmi Kümua: maiÿAmi Kümua: maiäÿAmi Nonoÿa: noÿAmi Nonoÿa: naÿÄkena ÿIae: eÿAmi ÿÄkena ÿAÿano: i , iäÿAmi Lauka: i, iäÿAmi hea: e
Nä MäkaMäka Oÿa: oMäka Oÿa: aMäka Piko: ÿo
Mäka Piko: ø
Nä PAPANINä PAPANI + IÿOA/KIKINO
Iÿoa Maÿuli/Paku + mä Helu ÿEhia ÿEhia Mea Ka Mea Helu ÿEhia Ka Mua O Ka Mea
Nä Mea ÿEhia Päkahi Ma kahi o ka # Nä Kaÿi
KikoÿïKikoÿï ÿole
Nä Kaÿi OÿaKinoÿöKinoÿä
NÄ MANAWAkëia MANAWA aÿekëlä MANAWA aku neika MANAWA neikëia MANAWAka lä ma nehineika lä ÿapöpö
Nä Lä O Ka Pule Nä Mahina O Ka Makahiki Nä Pö Mahina Hune ÿAÿau
Pepeke, ÿAÿole Anei? Pepeke, ÿeä Ka ÿOhana
Nä Mea Like ÿOle
E hoÿi i ka ÿaoÿao ÿekahi.
Hawaiian Language Guidelines K-1, Kula Kaiapuni Sam L. Noÿeau Warner
5
NÄ PAHU HOPU ÿÖLELO HAWAIÿINo Ka Papa Mälaaÿo A Me Ka Papa ÿEkahi O Ke Kula Kaiapuni Hawaiÿi
Pepeke ÿAike ÿOÿIke loa: ÿO Kauÿi ke kumuHöÿole: ÿAÿole ÿo Kauÿi ÿo ke kumu.Nïnau: ÿO wai ka inoa o kou makuahine?
Pepeke + Kuÿai PAINU PIKO E hele mai i ÿike pono au i kou mau maka.
i ÿole e PAINU PIKO E hana i ka haÿawina i ÿole e huhü ke kumu iä ÿoe.
o PAINU PIKO Mai hana pëlä o ÿeha kou lima i ka pahi.
a PAINU PIKO E kali ÿoe a kani ka pele.
ke PAINU PIKO I koÿu wä kamaliÿi, ke huhü ÿo Päpä, makaÿu mäkou.
…a hiki i…a hiki i KIÿA E hele ÿoe a hiki i ke kahawai.
a hiki i KIÿA PEPEKE E hele ÿoe a hiki i ka pau ÿana o ke kula.
Pepeke Henua PainuÿIke loa: Aia ÿo ia ke ÿai nei.
Nä PAINU KIKOÿÏ E Makaÿala AiHAMANI
haÿalele Ua haÿalele ke keiki iä Oÿahu no Kauaÿi.
HEHELEhele Ua hele ke keiki mai Oÿahu i Kauaÿi.
kü Ke kü nei ÿo ia i luna.*Ke kü i luna nei ÿo ia.
E HOÿI I KA PAPA KUHIKUHI ANALULA (ÿaoÿao ÿekahi) (ÿaoÿao ÿelua)
Hawaiian Language Guidelines K-1, Kula Kaiapuni Sam L. Noÿeau Warner
12
Nä PAINU Kikoÿï E Makaÿala Ai (Hoÿomau ÿia)ÿAÿANO
Loaÿa
ÿIke loa: Ua loaÿa ÿo ia i ka mäkaÿiHöÿole: ÿAÿole ÿo ia i loaÿa i ka mäkaÿi.
LiloÿIke loa: Ua lilo kaÿu kälä i këlä keiki nui.Höÿole: ÿAÿole i lilo kaÿu kälä i këlä keiki nui.
LiloÿIke loa: Makemake ÿo ia i lilo i pailaka mokulele.
Höÿole: ÿAÿole ÿo ia makemake e lilo i pailaka mokuele.Hiki (+ HAMANI/HEHELE)
ÿIke loa: Hiki iaÿu ke kökua iä ÿoukou.Höÿole: ÿAÿole hiki i ke kumu ke hele me ÿolua.
Hiki (+ ÿAÿANO/ÿIAE)
ÿIke loa: Hiki ke wela kou lima i ke ahi.Höÿole: ÿAÿole hiki ke ÿai ÿia këia ÿano melehune.
Maopopo
ÿIke loa: Maopopo iaÿu ke kumu o kona make ÿana.Höÿole: ÿAÿole maopopo iaÿu kona inoa.
Pau
ÿIke loa: Ua pau ka haÿawina (iaÿu).Ua pau kaÿu haÿawina (iaÿu).
Höÿole: ÿAÿole i pau ka haÿawina (iaÿu).Puni
ÿIke loa: Ua holo nä keiki a puni ka hale.Höÿole: ÿAÿole läkou i hele a puni këlä ÿäina.
Koe
ÿIke loa: Ua hana mäkou i nä mea a pau, koe këia.Höÿole: ÿAÿole i koe hoÿokahi kanaka.
Hele a ÿAÿANOÿIke loa: Ua hele a huhü loa ke kumu iä mäkou.Höÿole: ÿAÿole ÿo ia i hele a huhü loa iä mäkou.
E HOÿI I KA PAPA KUHIKUHI ANALULA (ÿaoÿao ÿekahi) (ÿaoÿao ÿelua)
Hawaiian Language Guidelines K-1, Kula Kaiapuni Sam L. Noÿeau Warner
13
He Keu AkuÿIke loa: He keu aku këia keiki a ka ÿoluÿolu.
KokokeÿIke loa: Ua kokoke e pau ka manawa.
Ua kokoke ka hale i ke kulanui.
ÿAneÿaneÿIke loa: ÿAneÿane e hoÿi läkou.
ÿAÿANO no ka hoÿohälikelike ÿanaÿOi aku ÿOi aku këlä ma mua o këia.
ÿAÿANO aÿe Ua nui aÿe këlä ma mua o këia.
Like (me) Ua like këlä me këia.
Like a like (me) Ua like nö a like këlä me këia.
ÿAno like (me) Ua ÿano like këlä me këia.
ÿOkoÿa PIKO. ÿOkoÿa PIKO ÿOkoÿa ke Kepanï. ÿOkoÿa ka Hawaiÿi.
PAINU e like meÿIke loa: Ua hana ÿo ia e like me aÿu.
Me he MEA alaÿIke loa: Ua lele ka lupe me he manu lä.
Nä KähuluKähulu Hua ÿÖlelo (KIKINO)
…ka wahine uÿi…
Kähulu Hua ÿÖlelo (PAINU)Ua hele ÿäwïwï läkou.Ua hele koke ÿo ia.
Kähulu ÿAwe Hoahana (PAINU)me ka ÿAÿANO Ua hele ÿo ia me ka ÿäwïwï.me ke KIKINO ÿole Ua hele ÿo ia me ka lole ÿole!
E HOÿI I KA PAPA KUHIKUHI ANALULA (ÿaoÿao ÿekahi) (ÿaoÿao ÿelua)
Hawaiian Language Guidelines K-1, Kula Kaiapuni Sam L. Noÿeau Warner
14
Kähulu Pepeke Painu…Piko Hou ÿOle
…ka wahine i PAINU…i PAINU ÿO ia ke käne i koe.e PAINU nei He Kepanï ka mea e lawe ÿia nei i ka haukapila.e PAINU ana ÿO ia ke käne e hiamoe ana i nehinei.
e PAINU ana Ua ÿike au i ka mea e mele ana i ka pö ÿapöpö.e PAINU Ma hea ka wahine e hula.
…Piko Hou…ka wahine aÿu i HAMANI / HEHELE ai……ka ÿäina i ÿAÿANO / ÿIAE ai au…
i PAINU ai ÿO këia ka hökele i make ai ÿo Kaläkaua.
e PAINU nei He aha ke kumu e lawe ÿia ai ÿo Nani i ka haukapila?e PAINU ana Äkea ka ÿäina a Nälani e hele ana i nehinei.
e PAINU ana Aia ka iÿa aÿu e ÿai ana ma ÿö.e PAINU ai Nui nä ÿeke poi a käkou e halihali ai.
KÄHULU PEPEKE PIKO HOU Kikoÿï(Like nö nä Mäka Painu me ko nä KP PIKO HOU ÿOLE o luna)
He aha käu i PAINU ai? He aha käu i hana ai i nehinei?He aha ka mea äu i hana ai?
ÿEhia MEA a Kapua i PAINU ai? ÿEhia lei a Kapua i küÿai aku ai?
ÿEhia äna MEA i PAINU ai? ÿEhia äna iÿa i ÿai ai?
ÿAÿohe MEA a ka wahine i PAINU ai. ÿAÿohe lei a ka wahine i hana ai.
ÿAÿohe aÿu MEA e PAINU ai. ÿAÿohe aÿu mea e hana ai.
(He) Nui nä MEA a ke kumu i PAINU ai. He nui nä iÿa a ke kumu i kaha ai.
He nui kaÿu mau iÿa i ÿai ai.
Kähulu Pepeke Nonoÿa…ka mea nona… Ma hea ka wahine nona ka lei ÿilima?
…ka mea näna… ÿO wai ke käne näna ka ÿïlio pupuka?
E HOÿI I KA PAPA KUHIKUHI ANALULA (ÿaoÿao ÿekahi) (ÿaoÿao ÿelua)
Hawaiian Language Guidelines K-1, Kula Kaiapuni Sam L. Noÿeau Warner
15
Kiÿa PepekeKIÿA PEPEKE + hunekuhi …kona ÿai ÿana aku i ka poi…
PAINU KIÿA PEPEKE Maikaÿi ka hele ÿana i kahakai.i + KIÿA PEPEKE i ka ÿai ÿana mai o ke kumu i ka poima hope/ma mua o + KIÿA PEPEKE ma hope o koÿu ÿai ÿana iho i ka iÿano + KIÿA PEPEKE no ka hoÿomoÿa ÿana i ka pipi kü
ÿAÿANO: E makaÿalaKüpono *Küpono ÿOle
Paÿakikï / MaÿalahiPaÿakikï ka hana ÿana i ka päpale lau hala. *Paÿakikï e hana i ka päpale lau hala.Maÿalahi ka hana ÿana i këia. *Maÿalahi ka hana ÿana i këia.
MäkaukauUa mäkaukau mäkou no ka hele ÿana. *Ua mäkaukau mäkou e hele.
E pili ana i/iä…e pili ana i He puke këia e pili ana i ka poÿe Kepanï.e pili ana iä Ua lohe ÿoe e pili ana iä Kawelo?
I kahi ÿëÿIke loa: E hele ÿoe i kahi ÿë!ÿIke loa: Ua lilo kona noÿonoÿo i kahi ÿë.
Maliÿa paha, PEPEKEÿIke loa: Maliÿa paha, ua hele ÿo Kahulu i kahakai.
Maliÿa paha, he käne ÿo ia.
Inäinä PEPEKE ÿAÿole maopopo inä ua hele ÿo ia.
Akäakä, PEPEKE ÿAÿole au i hele. Akä, ua hui mua mäua.
E HOÿI I KA PAPA KUHIKUHI ANALULA (ÿaoÿao ÿekahi) (ÿaoÿao ÿelua)
Hawaiian Language Guidelines K-1, Kula Kaiapuni Sam L. Noÿeau Warner
16
A lailaa laila, PEPEKE Ua höÿea läkou. A laila, ua häliÿi ÿo ia i ka moena.
No lailano laila, PEPEKE Ua lohe ÿo ia i ka nühou, no laila, ua hoÿi mai ÿo ia i ka hale.
No Ka Meano ka mea, PEPEKE Ua hoÿi ÿo ia no ka mea ua lohe ÿo ia i ka nühou.
Aa + PEPEKE ÿO ÿoe a ÿo au nä kumu.
He iÿa këia a he ÿïlio këlä.
Ua kü a hoÿi aku ÿo ia i ka hale.
Hoÿokahi iÿa a ÿelua puhi a Kaipo.
A MEa me + MEMEÿA ÿO Lei a me Nani nä kumu.
Ua ÿike au i ÿelua iÿa a me ÿekolu maiÿa.
Ua hele ÿo Kale a me ke kumu.
Maikaÿi ka ÿau ÿana a me ka heÿe nalu ÿana.
Iÿoa Henualunalalo
muahope
waho
lokowaenawaena konuukakailailaÿö
ÿIke loa: Aia nä keiki ma luna o ka moena.Eia mäkou i mua o ka hale i këia manawa.
E HOÿI I KA PAPA KUHIKUHI ANALULA (ÿaoÿao ÿekahi) (ÿaoÿao ÿelua)
Hawaiian Language Guidelines K-1, Kula Kaiapuni Sam L. Noÿeau Warner
17
Iÿoa Henua (Hoÿomau ÿia) Iÿoa Henua + Oÿa Hupua
ma luna oÿu
ma hope ouma kai ona
IÿOA HENUA: E Makaÿalai loko nei.ma ÿö ala.ma luna ponoma ÿö akuma ÿaneÿi mai
ma ÿö a ma ÿaneÿimai ÿö a ÿö
Mäka Piko no ka Iÿoa Henua (ÿo)POÿO ÿo Iÿoa Henua. Wela ÿo loko.
HoakäkaPiko: Ua hele mai ke kumu ÿo Kalaekea.ÿAwe Lauka: Ua ÿike mäkou i ke kumu iä Kalei.
Nä ÿAmiÿAmi Henua: ma, i, iä
Kikino ma ka haleKikino i ke kula
Iÿoa Paku i NiÿihauIÿoa Henua i muaIÿoa Maÿuli iä LeiPapani iä läkouPapani iä iaPapani (küÿë lula) iaÿu
ÿAmi Hoahana: meKikino me ke kumuIÿoa Paku me NiÿihauIÿoa Maÿuli me KaÿiulaniPapani me läkou
Papani me iaPapani (küÿë lula) me aÿu
E HOÿI I KA PAPA KUHIKUHI ANALULA (ÿaoÿao ÿekahi) (ÿaoÿao ÿelua)
Hawaiian Language Guidelines K-1, Kula Kaiapuni Sam L. Noÿeau Warner
ÿAmi Lauka: i, iäKikino i ke käneIÿoa Maÿuli iä LuaahiIÿoa Henua iä laila
Iÿoa Paku iä NiÿihauPapani iä ia
Papani (kuÿë lula) iaÿu
ÿAmi hea: eKikino E ke kumu, pehea ÿoe?
Iÿoa Maÿuli E Keola, pehea ÿoe?Iÿoa Paku E Hawaiÿi, e kuÿu one hänau ePapani E ia nei, pehea ÿoe?
Papani E läua nei, pehea ÿolua?Papani E läkou nei, pehea ÿoukou?
Nä MäkaMäka Oÿa: o
Kikino ka hale o ke keiki
Iÿoa Paku ke one o NiÿihauIÿoa Henua ka wai o ukaIÿoa Maÿuli ka inoa waena o NaniPapani (küÿë lula) ka hale oÿuPapani (küÿë lula) ka lei ouPapani (küÿë lula) ka makuahine ona
Mäka Oÿa: aKikino ka puaÿa a ke keiki
Iÿoa Maÿuli ka keiki a NaniPapani (küÿë lula) ka penikala aÿuPapani (küÿë lula) ka ÿïlio äu
Papani (küÿë lula) ka wahine äna (ÿaoÿao ÿekahi)(ÿaoÿao ÿelua)
Hawaiian Language Guidelines K-1, Kula Kaiapuni Sam L. Noÿeau Warner
20
Nä Mäka (Hoÿomau ÿia)Mäka Piko: ÿo
Iÿoa Paku Nani ÿo Kauaÿi
Iÿoa Henua Wela ÿo laila.Iÿoa Maÿuli Ua hele ÿo Kaliko.Papani Ua hele ÿo ia.
Mäka Piko: øKikino Ua hele ka haumäna.Papani Ua hele läkou.Papani Ua hele ia.Papani Ua hele au.
ÿIke loa: Ua hele pälua läkou.Ua hui au me läkou päkahi a pau.
Pälua këia i këlä.Nïnau: Pähia?
Ma kahi o ka #ÿIke loa: Aia ma kahi o ka ÿewalu ÿelepani ma ÿö.
Ma kahi o ka ÿeono paona kona kaumaha.
Nä KaÿiKikoÿï
ke/ka Eia ka hale o Kaipo.nä Ua küÿai ÿo ia i nä hale ÿelua o Lani
kekahi Ua ÿike au i kekahi ÿïlio mäkuÿe.kekahi (mau) Ua ÿike ÿo ia i kekahi mau ÿïlio pupuka.këia Nani këia.
këia (mau) Pupuka këia mau ÿïlio.këlä Makemake au i këlä kaÿa.kënä He aha kënä?këlä MEA këia MEA Ua hiki mai këlä kanaka këia kanaka.
këlä me këia MEA Ua hiki mai këlä me këia kanaka.
Kikoÿï ÿoleke/ka ÿOno au i ka hau kalima.
Makemake au i ka heÿe nalu.he He pöpoki käna.he (mau) He mau pöpoki käna.i KIKINO (ÿAwe Lauka) Ua küÿai ÿo ia i puaÿa.i mau KIKINO (ÿAwe Lauka)Ua küÿai ÿo ia i mau puaÿa.
E HOÿI I KA PAPA KUHIKUHI ANALULA (ÿaoÿao ÿekahi) (ÿaoÿao ÿelua)
Hawaiian Language Guidelines K-1, Kula Kaiapuni Sam L. Noÿeau Warner
23
Nä Kaÿi OÿaKinoÿö
koÿu (hale)
koukona
ko mäkouko Leiko Niÿihauko lailako ke kumu
ko koÿu kupuna
Kinoÿäkaÿu (puaÿa)käukäna
kä läkoukä Kauÿikä nä haumäna
kä koÿu kupuna
NÄ MANAWAka lä
ke aoke kakahiakake awakea
ka ÿauinaläke ahiahika pöka puleka mahinaka makahikika makahiki 2003