Page 1
149
TSARIN KALMOMIN
HAUSA-NGAMANCI
A a
aía oí
abarba b rb
abawa [Y] ab wa
abin i abin wuya ant , m s r
abinci t sh , [Y] wot
aboki [Y] y r , z p, z pt
abu íy
adadi m s i adda [Y] dda, d r
aduwa z ng
agana zanz n
agogo gogg
agwagwa [Y] g˘ga, nd k m
ai ai, int
aika s rk , za
aiki sh , r t
ainihi d m
ainihin magana k da = k kash ,
k kash = k da
ajiye za
akala z l i akurki ng ll
akushi d kn , k˘t m
akwai [Y] han, [Y] handi akwiya rk , ˘sh
akwiya buzuzu b z
ala l
alallaka [Y] k kk , k ll -kelle = l l k r
alíamari l m r
albarka b rk
albasa lb sar k ng
Alhamis l mus w
alhudahuda k h hu
alilliba alirb
aljana m sk
aljani shaksh k , s nk u
aljani (iri) os -os , y kl
aljibus k
alkama lkam
alkamar tururuwa h s
al ali lk l
Allah [Y] nd i, nd y
allura l pr , tun j y
ambaliya g k
ambata t n = t ng , t ng = t n
amfanin gona íy k ka
amsa l pk
amsa amo bajau, bangiza , b ld r,
bo ok, bugzur, b i, b ld r,
b r m-b r m, b t, buturtur, [Y] uk, ul ul, r k, cau, [Y] d kur
njai njai, dap-dap-dap-dap, d ksh ,
am, [Y] ik- ik, [Y] uu, [Y] fak,
gaí, g rt p, [Y] giíyak-giíyak, gok,
g g mp m-g g mp m,
hohou, j , jingi -jingi ,
k k r p-k k r p, kansa , kapsur,
kasha-kasha, kat-kat-kat, kayy -kayy , ke el, k ld r, keme ,
k sh t, kes-kes-kes, ketep-ketep,
ki ak, k m, kirip, k rk r, kit, kiu-kiu, kiyap, koros, k um-k m,
kukuíy, kuldu -kuldu , [Y] kullur, kulut-kulut, kutu-kutu,
kuyam, larakji-l r kj , lere ,
lika , lili , [Y] loko , [Y] l bl l b,
miriu, m kz -m kz , m l l ,
ngan a , [Y] njil, n sh, nzok, p t, piraurau, puyak, rip, r i, [Y] s l, shai, shit, shol-shol, shot, si i -si i , sit, sorol = sol, sorom, sot,
Page 2
150 Tsarin Kalmomin-Hausa-Ngamanci
suram, surut, t k k , t m-t m, tir, tirik, tiyap, tul, tunshul, tutul-tutul, wii, wori , [Y] wup,
wurna-wurna, w íshir-w íshir,
yokor-kor-kor-kor, [Y] yom, [Y] íyamíyam, z mk i, z y
amso amo h lum-h lum
amya s r
an jima w k
ankara g n t
anya any
anya? men
ap at = at t = at t w wu
araha k h r
arbaíin b h
arewa b G z m
arrara i d j
arziki d r
Asabar [Y] t k g li, [Y] Subd ,
Supd
asali d m
ashana j n di ashe k n = k n
ashirin b b l , [Y] b n b lo
asibiti jan r
asiri s r
asirka as rk
aska b r
aske s k
aski [Y] shesh
asuba b b , sh nd l atishawa [Y] hacc r, haksh
attajiri [Y] bob d ra
auduga lt
auna k t , k rk , [Y] k t
aura k
aure [Y] b bn , b pn , k ib n
auta g j
awaki [Y] ku, uk
awartake k r m
awo [Y] k ry
aya b y m
aya aya b yam s k j j
ayaba y b
azahar duw r
azara [Y] badar, b g r
B ba nk
ba da nk
ba da ha uri n b
ba kome s r i ba ne d , du
ba tare daÖba w r
baÖ ba b
baba b b , [Y] karma
Babarbare Z n
babba [Y] lekkirek, n í k
babbaka w us
babbake [Y] w iw yo
babbar yatsa k˘l i b˘t
Babole Hik , [Y] n Fik , [Y] ng i F k
baduku sum
ba a [Y] f tk , p tk
ba i z u, [Y] z u
ba in kai [Y] g mt b
Bafilatani H l t
bagayi g n
Bahaushe pn , [Y] ng i b zoni baibaiya y n
baibaya b b i baiwa b í l, l íyt
baka r nk
bakace pt
bakan gizo m rm , m rm
baki b˘
baki aya b zeh
bakin kogi b haush
bakwai b b l
ba i n
ba in ciki [Y] nuk t li ba o [Y] ngarh , ng rh
ba unta [Y] ng rf te
balaga b rs
balaíi l˘b , h
balbela shanshal
balle b r = b lle
bambamci g d
bammi b mmi ban dariya [Y] na z ro
Page 3
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngamanci 151
bana [Y] mb l s , m l s , m l seí
bangalasa j ul
bango s l k ban , [Y] z go b
banka e [Y] gobk
bante [Y] b nte, m rw
banza m r
bappa [Y] bapp , b˘- m í , bum m í ,
bum n í k
bar a gurbi s b
bara b d , m n , [Y] mb no
barbaji m ry l = dang l
barbara [Y] ,
Barbarci b Z n
barci m nsom, [Y] s m, s n
barci, mai [Y] bob s m
barewa b r w
barewa (Y) k m
bari d íyk , erko, [Y] s , w sk
barka bark , ngur d ga
barkono kw t
basarake [Y] b b k‰
bashi g d
basur denk r
batauye k lm , nj n
batsa d s k b
batsiya w s
batsiya (G) k m
Bature N s r
bau e g˘f = w f , w f = g˘f
bauri d r k, [Y] h u
baushe s r
bauta [Y] ng r te
bawa b y , [Y] ng ru
baya b i baya-baya b b i bayan gida b i b , [Y] b b
bayar nk
bayi j r
baza l kt bazara b garg
bazawara d ush , j d w , [Y] j d yi, zaw r
beguwa z z
beli agal w
bi f = h , h = f
bi rana gu m m
bi sartse b sar
bi ta da zugu band zugu
bibbiyu b˘bol
bice [Y] mbitk , m tk
bida m r = m n
bijimi [Y] kom m ra
bijire j w rt
biko h
biko, yi pk
bi i sh kt
bin wata b ter = b sar
bincika b z
bincike zuk um
binne m l , [Y] mbalmo
birgima [Y] b gl , bukl y
biri b d
biri (iri) ng j
bishiya r , [Y] r yi biso [Y] mb l , t h
biyar b
biye da h
biyu b l
bodari k l k l
boka nd g y
bola nz m
Bolanci b Hik
bore d s k b
bori, yi d k sh
botso k k‰r
budurwa g my
bu e [Y] f , h
buga g pk , t í k /t k / bula z rg n
bulala l k d , ngur t
bultu nz kn
bunu s m
bununu b b
bununuwa borsh l bura l nt
burbu i angil l , sh kk m = d rd r
burburo t ntik
burduddugi k rd d
buri j kj k
busa b ik
bushe hoíyko
bushiya [Y] k m , k míy
buta [Y] j yi, k tw
butar duma g gul
Page 4
152 Tsarin Kalmomin-Hausa-Ngamanci
butar arfe t nj l
aci (G) y t
alle sh k
am are [Y] ja k
angare l h
arawo shir , [Y] bob sh ri are h níy , h˘ta
ari t , [Y] t
ari, yi j r pn , t k
arza [Y] g r , g íyk
ata b íyk , [Y] s w , y t
auna k m y riy , k‰
aure g db
awo [Y] b mbr , b mr , b i r , [Y] be r yi
era [Y] k su, n j
era na daji w l
iki, yi [Y] shokt
oye b nk , b nk t , s t
ulla k
urme z r
uya b rk , b nk
ararraka kl
C cacan baki sh k t b
caccanga j l
cafke t pk
caka nj k
can wom, won
carapke t h
casaíin b ˘n m
cazbi t bj
ce iya shukl
ceta m rk
cewa t
ci (nama) h í k /h k / ci (tuwo) t k
ci gaba (Y) s k
cibiya t mb
cida g r m, g r m nd y
cika j˘t , [Y] ngamk , ng mt
cikakke ng mn
ciki b k , h w
cikin h k, [Y] t k, t n
cikin (G) t nk
cikin afa h lt shek
cilakowa t l = til k
cilakowa mai jan baki k kk j
cimola sh ry k
cin nama ra , [Y] shala, sh l
cin zali rann
cin zali, yi r míy , [Y] r píy
cinna t í k
cinya h nd
cire [Y] n pt , sh pt
cirnaka k r ms
citta c tta, [Y] t ng
citta waccan [Y] shitt
ciwo [Y] fa , h
ciwon daji r y
ciwon fuka g ll geb
ciyar s í k /s k / ciyawa s nt
ciyawa (Y) sk
ciza tk
cucaka sh shk
cu a d mb , n sk , sh
cuna s kt
cunkusa sh
cura kk
cusa d , nj
cuta [Y] g˘d l
D da [Y] d˘, , [Y] d , k , m , m ish ,
s , y
da dama k rk r
da kyar [Y] ket da rana [Y] h t gab
da wuri k l u
da yawa [Y] du, sh i, t m
Page 5
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngamanci 153
da-na-sani s b
daÖ(garaÖ) k bo
daa [Y] j m, k , [Y] k man, k n , k naÖk Ö, nz , s my
daa ma d ma(n) dabam g d
daban bam
dabara as m, w y
dabba lui b n , [Y] íy i b n
dabgi k
dabo d b
dace g d , s b
dadan gado g rz
daddatse ng l
daddawar batso g ll
da e n sk
da i z i dafa [Y] nk , w í k /w k / dafi l l , [Y] m n a
daga k
dagargaje [Y] nd r , r sh , t r
dage s r id
dai d , d gei daidai g d n , d n
daíira b b , m m nd
daji r y , sh g g
daka [Y] d k t
daka (G) d r
dakuren kurmi j y t nj m
dalili, a z ng r
dama [Y] d mo, d mt , d pk ,
nd k , nd w , t n , íy w k k
damagere ng s
damatsiri (?) í r
dambu [Y] y kt
damina h z
damisa g ng
dam e k rh
damo k msh
damshi n s
damu íy uk
danda a t
dandali d n , d no, [Y] dumn
dandami m un
dandana m rw ang ng
danga d kk , [Y] kor
dangi sh d , y g n , z˘n
dankali d nkal
dan a k míy
dan o nd ur , nd m
danna d nk , nj k
danniya nj m , nj k
dantse m , [Y] mb
danya sh‰shom
dara d n
darbejiya n m
dare b
dargaza r míy
dariya z r
dariya, yi z rk
dasa k
dasashi d ng
dashe k
dashe (murya) nd s
dashi g r
daskare k rs
datsa d l , g mk
dau a b k
daura da d mp r
dauraya l kn
dawa [Y] g ríyol, k t
dawa, jan d sh
denderu g nz
diddigi nd r , yipr r
dila í d , [Y] d i r ya, dil = dila
diri d r
dogo g r = g r
doka j b , t
doki d
dokin ofa g˘r‰r
dole g g
dole-dole t ter
domin bay
don k
don Allah k k ndeyi dorina [Y] k b m, ngur t
doya dauy = dauya ng , [Y] d‰y f s
doyar bisa nz m
doyar danga nz m
doyar jeji nz k
duba [Y] bob gompi, g mp
dubu [Y] b ií nu, dalma b mb
duhu t t
Page 6
154 Tsarin Kalmomin-Hausa-Ngamanci
duhuwa [Y] g m
duk [Y] at duka kirkir, [Y] rim, rimrim, shap,
shuk
dukanci, yi s m
dukiya d r
dukiya, mai [Y] bob d ra
duma h í
duma anana kur nkult
dundumi d mp l m
dunduniya b l
dungure di l dun ule k míy
duri [Y] d e, d
durumi d rm
dusa b z
dusar soko b n
dutse g˘sh , j r
dutsen ni a [Y] b ni, b n
dutsen ni a tsoho k íy
dutsen wuya m s r
duwar gwargwami sh kr
duwu b sshing rm
a l
aci t , [Y] t tu
aci- aci g m
a ali o l afa k
aga h pt , [Y] nj í t
aki b
akin kwana b n í k
akwara k rk r
ame rg , r˘íy = íy˘g , íy˘g = r˘íy , z r
an dalo l k n
an dutsen ni a nk bun , [Y] hanko b ni
an fari [Y] la t no
an galafe ig g
an itace l í k r
an jifa k b i an kasuwa [Y] b b g‰ma
an kokowa [Y] b b w shi an sarki [Y] la m íi an tsaka l de , [Y] g nj˘ro
an uba t s
an... l
ana k
an ana d l
anuwa z˘n
anye g ll , m , [Y] m
anyen tuwo murd , y w = murd ,
[Y] y wu
anyen íyaíyan itace nj l
ari dalm , s ng i, y
auka n mk
aure ng rk
aurin ciki g ry
aya m˘
aye l nt , t l
azu k m , sh l l
ebe sh k
ebe afa k nt
iba t k
iga lt
in m , íy
ingishi [Y] ms
ingishi, yi ms
inka d n = j n , j n = d n
inya d b
iwa w r
ora gd
orawa m í sh
ori t
umi k m
un u j ng rm
ura nz lk
uwawu l l hers , [Y] mbul
E e [Y] íe, w˘í
eriya riy
Page 7
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngamanci 155
F fa ai, f , m , m = j
fada [Y] bei shery
fadar sarki b n maí , [Y] b ti m i fa a nk , lk , g n , w sh , [Y] y
fa i ng t
fafa d d m
fafe lk
faifai g d , k mb
fakara d w k, [Y] k usha
fa o dandar , [Y] g d
fallasa h l s , h l st
falo ul
fansa w ng
fara j mk , sh l , t k , z lk
farar asa l l
farar aya shal
farara w w
farau-farau [Y] h m sirk
farauta b r , m z m
farce [Y] arfit , sh pt r
far a g r , j r
far e b l
farfa iya m íy r
farfa owa s m
fargaba, yi sh n
fari [Y] fet r , hetr , h íyt , s í
fari da ba i g gad y
farin ciki [Y] g r y
farin ango j l
farin wata, yi b lk
farin-farko t˘ton
farka h n
farko t n
fartanya d b , d r
fartanya tsohuwa ng j
fasa d lt , h ik
fasa turmi s rk m t
fashe b í t , b nt , h ik
faskare nd r , nd rk , [Y] nder
faso h ly , p l y
fata sh , k nz
fata jemammiya w
fe e w lk , [Y] wolk
fere [Y] sholt , sh mt , sh lt
fesa h r
fi [Y] gi , w ll
fifita pt , j r
fige l tk , rk
Fika [Y] F k , H k
fita [Y] f ta, h t , z l
fitar h í k /h k / fitina d kduri fito h íy k
fitsari d g nz = d k nz , [Y] nz h m
fiye k d r
fotika h l
fure [Y] yu, b í t k r
furfura w nsh r
fusace t til
fushi t l
fushi, yi y tak t l
fuska h sk , d
G ga (shi/su nan) him y , [Y] moy
ga shi moya, woi gaba d m, h l
gaba aya durus, shuk
gaba-gaba d d m
gabaruwa ng pr
gabas b j n , [Y] d k ban
ga a [Y] sh mbil ga a (G) t l
gaci b haush
gada b í
gadalin daji lb sar g d y
gadawa j m r
gadi, mai [Y] b b moy
gado g d , nd
gadon baya k mk m
gadon kara [Y] digli, d kl
gadu d gz
ga akuka m k
gafiya [Y] g nd g , g ng [g ng ] gagara k n
Page 8
156 Tsarin Kalmomin-Hausa-Ngamanci
gaggawa [Y] m , [Y] bak , k l u,
m r , r sh
gai da l k , [Y] r to
gaisuwa, yi l k
gajere [Y] do do , dukl
gaji t íyk
gajimare k
gajiya t íy
gama g mt , j˘t , k˘y = r˘y , r˘y = k˘y , t k
gama da g mk
gama fa a al ya
gamba l b
Gambo G y , Gy b‰y , N‰n
gamji [Y] d gla, ng d
gammo k s
gamsu g mk
gamu g mk
gancarwa aramban
ganda b l m, d íy , k nd
ganga b ng m , [Y] g nga
ganga (iri) g l
gangan, da n
gangara s r r , s r , s r r
gani m ik
gansakuka k long
ganye d h , k m r , [Y] k mok r yi ganyen wake l ng
gara galk , ngalk , [Y] tar , t tar
gara gare g y , [Y] g y
garafuni gazauka
gardama [Y] file b , sh n
gar i h l m, s n m
gare g m
garga a y r
gari pt , b n , gy b n = g b n , [Y] h pti
garke b r , g lw
garma g rm
garwashin wuta [Y] r íy , r íy
garwaya l mb , sh mb , w ik , [Y] w l , w sk
gasa [Y] b ka, b k , sh m
gasara íy t
gasaya nj kn
gashi s m
gashin tsuntsu [Y] l nje, s m
gaskami b sk rm , g sk rm
gaskiya j r
gata [Y] t k m
gatari d l
gatari arami g l h = g g l h = m un
gau e g k
gau en kura g k ok zong
gauraka d y
gauta kw t w
gautsi sh k, [Y] y wu
gawa g b
gawayi r , [Y] fna
gawo gy y = y y
gayan tuwo r
gayar l k , [Y] r to
gayya m mel , sh t
gayyata d˘n
gaza g k , ng rk
gazawa [Y] m tok t li gefe g ng , l h , toto
gemu b ty , [Y] b yam , [Y] b y m
gero m r
gida b n
gidan ba [Y] b ti mish
giginya k rb , ng sh
gina s lk
gina (tukunya) [Y] kl
gindaya g nd l , g nd l t = g nd l nt
gindi h r, h rs
gindin mutum [Y] d ri gini s l
ginsa m l
girbe z nk
girki w
girma y , b z
gishiri m nd
gitta tk
giwa y w n
giya m sh
gizago sh n
gizo-gizo b buty , l un
gobe ˘sh
gode [Y] g˘d , k nn
godiya [Y] k n n
Page 9
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngamanci 157
go iya [Y] d˘sho
goga l l
goga-masu d kíy m, [Y] finy
goge s í k /s k / goli g˘l
golo l , l il , [Y] il
goma b mb
goma sha [Y] b mba k Ö
goma sha bakwai d r b b l
goma sha biyar d r b
goma sha biyu [Y] b mba k b lo, d r bol
goma sha aya [Y] b mba k m‰ ,
d r m˘
goma sha hu u d r ho
goma sha shida d r baíashim‰
goma sha takwas d r h‰r
goma sha tara d r ˘n m
goma sha uku d r k n
gomiya [Y] b n gona k˘r
gona, mai [Y] b b k‰r
gora ge r , jur d , t b
gori g tantaw , [Y] tambagla
goro g‰r
goruba ngolng le
goshi d mp
goya m˘l
guba s rk
guda rm
guda-guda palpal gudaji yor l gudi b b
gudu g n , j j , [Y] j‰jo
guduma s r k d m
gu a yirir
gu e-gu e [Y] ndak-nd k , nj
guga k rh
guguwa [Y] n ni, w wun
gujiya [Y] d r , d w r ng
gula k l
gulando donk˘liy
gulma nd˘r
gumba d nz
guna s l
gunaguni y y = ng
gunar shanu s lok ad
gungume g d , [Y] z go r yi gurbi g r s, k k s , k s
gurbin ido k pt
gur ace r k , [Y] r k
gur e m s
gurfana j˘m , k p b r
gurgu k d u
gurgura g y
gurguzu m í sh , [Y] y no
gurjiya d n
gusa d t , [Y] njeíeko /nje ko/, nz í k /nz k /
gutsure nj l , nj lk
guza íy ng
gwada k t
gwadabe godo
gwado g d
gwa ayi nj r
gwafa g lw , sepl
gwafar tsafi g mr
gwaggo [Y] mb íi /mb íyi/ gwaggon biri b ng i, [Y] g wuji
(b d ) gwaiba goib
gwaiwa l , l il , [Y] il , ng k
gwamki g m
gwanda galk , gond
gwandar daji r nd
gwangwani [Y] gomgom, g ng n
gwani [Y] g ito, [Y] j le
gwano d d ng
gwargwado j j m
gwate (iri) [Y] l gr
gwaten wake [Y] sh sh
gwatso ng , [Y] nge
gwaurantaka [Y] b r te
gwauro [Y] b r, s mp r
gwaza g‰z
gwazarma t ter
gwigwiya g y
gwiwa b r
gwiwar hannu sh ngl [sh l ], [Y] íyong li
gya a d w r k k n , k n
gyambo g r , m rk
gyangya i njolt y
gyara r m , [Y] r mt , [Y] r m
Page 10
158 Tsarin Kalmomin-Hausa-Ngamanci
gyare nd r
gyatsa j l
gyatuma n na m nd , um
gyauro g z m, t w r
gyazbi g m
H ha a [Y] b yam
ha o g g d
hadiri k
hadiye lk
ha a g mt
ha ama nz m , nz nz m , z l
ha u g mk
ha uwa g m
hagu [Y] g e, g
hagunce g ge
haihu l íyk
haihuwa l í
haíinta h í t
hajijiya w rsh ban
haka k í , k í
haki z k
ha ar ari h tr , [Y] k g nga
ha ori d
ha uri h r
hallaka k n t
hamata h r m , [Y] ng u o
hamma h k m
hamsin b b
hana ng
hanci w nt
hangun jek g m
hanji h z
hanjin rago d h h
hankaka g d y
hankali h nkal
hankali, a d n m
hankali, ba da sh l
hankufa sh k d
hannu m , [Y] mb , s r
hanta r bs
hantsala b rg l
hantsi b lt
hanu d j
hanya b ll = b ll , [Y] b nd
har har
har abada! lamb ram
har ila nak t har yanzu k us = k us = k is
haraji ngal n
harar l íy , [Y] l íyíy
harawa k r
harba bas
harbi b í sh
harbin dare b í sh
har e l sk , l kk
harha a l k
har iya j r y , [Y] j‰r nge
harshe b˘, l ns
harshen saniya l ns k m
harshen wuta [Y] f n , h n
Hasan M mmad
Hasana M d y
haske sh t n
hatsari b t m
hatsi h i hau
hauka t k r
haushin kare m sh
hawa n
hawainiya [Y] al sh ni, ng ng
hawar t
haya i ly
hayayyafa b r
hazbiya [Y] nz b ri, w k
hazo b r
hingo hn
hira ng nt , [Y] w zu
holo o h ry
hora r˘t
huce s m
huda [Y] mbaíak /mba k /, t k
hu u h
huhu h hu
huje t k
hula jakuw , teij
hura (wuta) [Y] f nt , h nt
hurhu u h˘ho
hushi, yi h k
huta h t , [Y] n ps
Page 11
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngamanci 159
hutawa [Y] neps
I i [Y] íe, w˘í
idan [Y] na, [Y] ya
ido d
idon afa k ku
idon ruwa k
igiya z˘r
igiya sabuwa m ríy
igiya tsohuwa nj
igiyar rama [Y] w la
ihu l , l l
ihu, yi [Y] g ld , g ll
iíina ng˘ng íy
in [Y] na, [Y] ya
ina [Y] k , tiy
inuwa k l
inyawara sh ry k
iri sh d
isa l mk , m n , t
iska [Y] h bla, hipl , k l , shaksh k
iska na kaka s us u
iske [Y] balko, b lk
ita t
itace sh h
iya g tk , m n , njauk
iya so b k z
iyaka b˘, t kann , k , sh˘t
iyawa nj w
iza wuta s rk
izga w y
izgili n m shek
J ja b g , d i, nz , íy ll
ja ruwa íy ll
ja, yi t
ja a z z g
jaje [Y] r t m to
jaka b tk r, [Y] h ngara
jaki k˘r
jakin rijiya gw nd l jamaía alg
jami gunduw
jan baki jil
jan gwada k k g d , [Y] k d d i janjani ngil m
janye t n
jargi s w r
jariri d n l, k lg
jaruma g rz
jarumi [Y] g ito, g rz
je nd k
jefa lk , [Y] y g
jego, mace mai m r
jela h t , [Y] k tur
jemage d m u
jera d˘ , s rm
jerin tukwane s rm
ji k lk
jibda jibd
jibdar asa m t w k el
jibi [Y] t f , t h
jide l t
jiga t t l jiga (iri) g rg d
jigida hig
jijiya b ll d m, [Y] d a
jijiya (G) z n
jika d k , d sh
jika (mace) d k t
jika (namiji) d sht
jiki z g
jikin bishiya z k r
jikoki d k
ji a k m t , sh k
ji a e m
ji e k m
ji o k h r
ji u k m , sh k
jima n sk
jimaíi, yi nt
jimina y y b
jinga j g i jingina d s , nj n
jingine nj n n
Page 12
160 Tsarin Kalmomin-Hausa-Ngamanci
jini d m
jinjiri k lg
jinka y n
jinya y n
jinyata y nt
jira [Y] gask , g sk , m y
jira har gajiya g tt
jiran ruwa d mt
jiri z w t
jiya nz n
juji b dem , [Y] b j j , j j
ju a e [Y] sho no
Jumaía [Y] J m , Jumm
juna z h
juya b rw nt , [Y] d gl , d kl ,
j kl , k r l, m l , [Y] w l ,
w ngl
juye s r
K ka [Y] k , k
ka fi malam m l m-m l m
kaba h n
kabari b r , ng˘z
kabewa c nj , [Y] sh nji kaciya t , [Y] sh
kada kada, k d m
kadaura l h
ka a (ganga) b
ka an k rk r, l shum, shim,
yokorngom, yopyop, yorom
ka anya d nsh
ka e t p
kafa a k mul , [Y] mb lu, m l
kafar gida w y k ban
kafin k b n, [Y] k f n
kai k , k i, k i kai aya k zeh
kajiji k j j
kaka d id i, d k , d sh
kaka (mace) d k t
kaka (namiji) d sht
kakanni d k
kakin zuma n h
kakka e b kb g
kakkare sh r ur u
kala b
kalala z r r
kalangu k l ng
kalla m ik
kallo m in
kalmasa d pr , l pp
kaluluwa enk r
kalwa k h
kam k le
kama [Y] fank , ng pk , s b
kama hannu [Y] f na s ra
kama ruwa [Y] f na h m
kamanni s b
kamar kit, rakk
kamar, yi s b
kame ng
kamfata g mb
kan k
kan abin k shek
kan aki k b
kan pa mp
kanda dandar , [Y] g d
kankana f r
kankare d r
kantakara d k s hetr
kanti k nti kanwa sh r
kanya b rm = m rm
kara k r
karambani k nk m , ndon
karamiski k kur
karan masallaci g gub
karan rama s mp l m
karanta k r nt
kar a b sk
kar e [Y] w l = y l
kare d
Karekare G z m
karen mota [Y] d m‰t
kargo g db
karin magana s r
karkace j s , s pl , s r
karka e
karkarwa d d
karkarwa, yi d d nt
Page 13
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngamanci 161
karkashi l lum , m tak
karkato d kn
karmami l lm , [Y] sh f
karuwa kil k
karya lk , d pk
karya gatari j r
karya rubuta m m y
karye [Y] dabk = dapk
kasa k nk rsh
kasa kunne sh nt k m
kasala [Y] n zug
kashe d k
kashe (wuta) [Y] mbitk , m tk
kashe magana d ksh en
kashi m n , [Y] nze
kashin dabbobi g zg
kashin kaza j ng l
kashin mata d , h nnap ta
kaska k sh r
kasko k l
kasunsumi b b nd
kasuwa g˘m
katako p mp l m
katantanwa g tantaw , n nt g tantaw , [Y] tambagla, [Y] z ng tambagla
katsari j l
kauce t uz , w˘p
kauci sh n m
kauri, yi nz rk
kaushi dash y , k rsh
kawai aram, y k, y kí
kawo d kl
kawu k n, k nt
kaya k r i, l
kayan sawa k r i, [Y] íya z ba
kaza y b
kaza bingi j r
kazar dutse y yab
ke sh
ke da wuya y m k Ö
kece [Y] k t , t rk
kewaya [Y] b r , k rk , k r
kibiya h í sh /h ísh /, [Y] íyokt
kibiya (iri) m y
kibiyar kitso s k
kiciciya r r
kife k r
kifi [Y] kerho, k rw
kififiya k sh
kima ra ap, zunturum
kimba k mb
kin sh
kira sh
kirari, yi t ww k
kir a nd k , r k
kisan are dangi g l
kishiya m íy
kitse sh r
kitso, yi y rk
kiwata d it
kiwo d y
kiwo, yi d it
kiwon Allah d r r
kiyashi k kup , [Y] k p i ko ‰, lei kodayaushe l w shiy
ko a sh h , t nk
ko a kai n m k , t ww k
kogi h ush
kogo g rg
koíina [Y] k y , leitiy k
koka b l , y s
kokawa t g , w sh
koke-koke b bel
koli tilaulau
koma m
koma e l u
kome yi y k
kora [Y] jikk , [Y] r k , r k , y y b
kore g guh n, [Y] m
kotu [Y] bei shery
kowa ng yi y k
kowace s y k
kowa anne m y k
kowane y y k , s y k
koya k r , ng sk , sh t
koyaushe k‰k t miy
ku ng n
kuble d mb
kububuwa m meíesh
ku ewa [Y] gomb ro, g mr
ku ewar jeji g mr l
kudu b h ush , [Y] k h ushi
Page 14
162 Tsarin Kalmomin-Hausa-Ngamanci
ku i y
ku in cizo l d
kufai g rn
kuftiri b , [Y] mb y
kujera nj k
kuka b l , k sh , l l
kukan kare halalayi kukuki l kt mb
kul mas
kul a s lep
kuliya muskul
kulla t k
kulle b lt
kullum k‰k t miy
kuma bolo, j m, [Y] jen, jo, [Y] kala,
ke, m , z gei kumbali d damb l kumbura h lk , k b , s r
kumburi tukl
kumfa h h l
kumurci m n
kun [Y] ng , ng
kunama ind r
kunce [Y] ba a, b
kunci j g
kunika sh msh m
kunkumi [Y] g m , j n
kunkunniya rí r
kunkuru g mr , [Y] j nj
kunna t m
kunne k m
kunu [Y] y shi, z w
kunya k w , t r
kunyata k w nt
kura [Y] z nge, z ng
kur a z r
kurciya korkod
kurege h ik
kuregen bisa sh rg
kurkudu kurkud
kurkunu z n
kurkura baki sh k
kurma s˘m , [Y] s , sup m
kurmi damd m, [Y] g m , t n shoh
kurna kurn
kurum aram
kusa nem
kusa da rakk
kususu k s s
kuturta w l
kuwa k l m , men
kuwwa l
kwa ayi [Y] ko m, nd l haw ,
nd l til , nd l m, z k
kwa o d nd , kokk
kwaikwaya sh t b
kwaikwayo s r
kwakwa k‰k
kwakwasa nz s
kwalaba kolb
kwalekwale g r
kwalfe k r
kwana m nsom, [Y] s m, s mbo ,
s nk
kwance g nd n
kwandasta [Y] d m‰t
kwando d í r, [Y] g d r , k nd i, w n
kwando tsoho t ksh r
kwano k n , t s
kwanso [Y] b mbr , k pl
kwanta g nd , s nk
kwanta (ruwa) l
kwanta rafi k nt
kwantar g nd t
kwantsa nj l
kwari g d , t k
kwarkwata j nk r, [Y] korkot
kwartanci z , [Y] k rt te
kwarto [Y] korto, kort yo
kwasa d r
kwashe k sk , w rk
kwaye h˘k
kwikwiyo k t r ad
kyanwa w , [Y] y , h t
kyarkeci b b r
kyastu j n di kyau z n
kyauta g l d , h s
Page 15
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngamanci 163
aba ng k
adangare d kr
adangaren daji k l‰g
addara s k n = s us u, s us u
afa sh k
aho l
ai aiyi, yi [Y] dg
ai ayi agd , r b
andandoniya [Y] jing ri, nju y
ane b i n nt , [Y] m lti anen giya m l ani b i n nt , [Y] mol, [Y] m lti an ara [Y] shinsh gro, tant liy
anshi h
antsuwa h r
anwa [Y] ba n‰n , b í n nt
anzo k r m
ara [Y] daíak , s ww
arami m m í , [Y] m mba
arangiya t l
arasa t t
are g t , h y y , t k , w y
arfe y , y
arfi g
arfin zuciya g k til
ari g z
ar ara íy r
ar ashi l l , h r
aro b l m
arshe [Y] shafata, t kt k
aru b z
arya ng d r, [Y] r i, r r i = l r i asa l , j ng
asa- asa íel , g g‰sh
ashi s
ato [Y] lekkirek
aura j k
auye b n , g rg
awa g my , sh r
aya [Y] ar , h r
azami [Y] b nz
azanta b nz , n
azwa t ny
era g sk
eta b l k til
etare l tr = t nsh = t lsh , t nsh = t lsh = l tr
eya nj kl
i k í k /k k / iba r
iba, yi rk
imsa sh m
ira g z
irare sh kum
irga m sk , [Y] mbisk
irge m sn
iriniya j g m, k nk m
irji b geb , [Y] bo t li, [Y] g ba
ir a ng r k
irya j l = j shm , [Y] j dma, j shm = j l
ishirwa k z h m
iyayya k
iyayye k n nk
oda [Y] ad nd , íed
ofa [Y] bo b , b d m
ofar gari [Y] bo b na
ofar gida b d n
ofi, yi s na d
o i- o i [Y] do nd i, j ng jong
o iya kukun
o on kai kunkulu k
ona g it
one [Y] b ka, b k , k r
orama gy r = z r , z r = gy r
osai s˘t
oshi k nsh , k w , [Y] sh
ota k p
uda [Y] dad , d d
udan zuma sakn , [Y] s ni udiji t sh
ulla k rs
umbo ng m
undu m rs
unsa m nk
unzuge s u
ura r
uraje b rs , l íy
urdumus z˘b
uruciya g nd , [Y] g rz te
Page 16
164 Tsarin Kalmomin-Hausa-Ngamanci
urun us shi -shi
usha ushi k s
wace g˘r
wai y ns
wakwalwa r k
wa ula t k
wa walwa nd l
walelenka ngel = ngelk
wallo b l wanarya m ry l = dang l
ward s r t
warnafi b l k til
waro k nk
waro (iri) l mb‰-l mb
waruru k pt
warya k , sh˘k
warya sabuwa k l mb
warya tsohuwa nd˘r
waryar kunkuru kunkulu gimr
waryar wanka k b
wauri k yal
waya l , [Y] íy la
yale [Y] st
yama j n = sh í sh , sh í sh = j n
yanda h rsh
yan yashe h lt , [Y] nj lt
yashi b l k til , sh m
yaure ta r m
yazbi yifta g míy
L labari l b r
la e m lk
lafa r km , r rm
lafiya l f y
Lahadi L d
lahani l , n nk
laima n s
laka j ng , s y
lako h m
la wasa k pl
lalace h y y
lalaci g d m
lallasa [Y] g gl t , g l nt
lallashe k
lalle ndall
lalo d dik
lami g lt , s l l
langa tabb
lan washe ng l , ng l nt
Laraba h tis g b
lasa [Y] g bl , g l mp
lauje l ud
laushi, mai lumus
le e sh k b‰
le a z ng
lemu l m n
liferu b l d
likita likit
lilo z r i lin aya [Y] likm
lin aya, yi s
linzami l gj m
lissafi m sn
Litinin p t k L d , [Y] z na d ki g li
lofe k l
lojiya lm
lokaci [Y] jaj n, l kosh , s rt
lokacin da m r
lotse l˘h
ludayi l gd
lullu e l k
lungu h , k n , s kk , s k n
lura [Y] w
M ma ke, k l m , m í
maíaikaci [Y] bob r ta
maíaiki [Y] b b z n
ma ul ula k
ma ulli k
mace m nd
maciji [Y] d sho, s mb
maciji (iri) m kr , m k nz ,
m ng m
Page 17
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngamanci 165
madobiya j nj
madubi b‰k
ma aci t n
ma iga l
ma inki [Y] b b d n o
mafarauci b r , muz m, [Y] b b r , [Y] b b bes y = b b ba sha
mafarki s n , [Y] sun
mafitsara g mb duganz i magana n , [Y] r r
magani (G) sk
magani (Y) sh˘r
magariba m g rh
magarya h w
magaryar kura h w zong
mage w , [Y] y , muskul
magini [Y] bob s li magirbi b d m , d r zunk , [Y]
s k t‰no
magiya w l k
maguji z r = gy r
mahaifa sh ksh , [Y] sh sho
mahaukaci hipl , tak r
mahaukacin kare d h ny
mai , m r
mai cassa k l
mai duba d lm , m l m gomp
mai gida ban , b ba ng , [Y] b b ban
mai magana [Y] b b r r
mai mita j nk lm
mai sarauta [Y] b b k‰
mai tauri d
maimaita b rt , m t
maita s w = b tr
maiwa s w
maje l h
majina w wunt
makabarta [Y] bei mb l , b r r
maka i [Y] b b b n
makafo m k m, [Y] mbok m, mbokm yo
makaho g mp m
makance m km , [Y] mbokmo
makankari k l y
makanta [Y] mb km te
makara ng sn
makaranta [Y] bei k r tu, makarant
makasa t sh
makata takarw
makero l leb
makoki g rb n
ma ale ng íyk
ma are k ríy
ma aryaci [Y] bob rei ma ata [Y] njaushi, nz ush
ma e ng
ma era d m
ma eri giz , [Y] bob g z
ma ogwaro [Y] oly , k kl
ma o o t k lk sh
ma oshiya k l y
ma wa wafi d j g gg
ma esu [Y] tily tta, wall r
malafa g r mp
malam b ba ng , m l m, m l m makarant , m l m shoh
malam bu e littafi l m t = j t mat
malanta [Y] m l mte
mamaki d b , l j b , z nk
mamaye k
man irin duma k rt
man shafawa m r gom
man shanu k mp
mana b , l í , m = j
mangwaro mong r
maniyyi h m k
manna l k
manomi [Y] bob m ra
manta m nt
manuni k˘l tamy
manya [Y] n í shi, n ksh
mara g mb , [Y] t ble, tepl
maraba leik
mara i l k m
mararraba t ksh
maras ji [Y] sh nd l maraya k i marigayi mat , b íot
mariri m r r
marka e l m , [Y] lem o
marke l l
marmari nd l m
Page 18
166 Tsarin Kalmomin-Hausa-Ngamanci
martani lb
marufi íy k h na b
maruru b s n
masaki [Y] w í ka, w k
masallaci [Y] m sh di masara h i g m = l s r, [Y] mas r
mashaya [Y] b ti mish
mashi [Y] r n i, r n
mas i íy k m lm l mata m nd , m nd
matacce [Y] bob m to
matacciyar zuciya [Y] matnok t li matacin giya gy
matashin kai íy k gosa k
matauni g dg l ud
matokari [Y] s l e, sh l
matoni nz m
matsa k míy , [Y] kapíy , [Y] njeíeko /nje ko/, nz í k /nz k /, r˘t
matsa wa s kk
matsattsagi g db nd y
matse
matsefata k , [Y] íy ke
matsefi íy k zaut k
matsiyaci [Y] b b mbur
mawa i [Y] b b rk
maya wuya w r y
mayar m t
maye sow , [Y] s g
maza-maza m mar
mazari j l
mazinaci [Y] korto, kort yo
me m y , [Y] n
mesa m
miji m z
mikiya nz m
mi a pk
mi ar mt , z l
mi e mk
minshari ng r m
miya l m
miya mara ganye nz˘l = l mak nz‰l
miyar gurguzu k kr
miyar gya a d
miyar kuka g h n, [Y] g mpul miyar ri i d
miyar wake k k
mo a [Y] k ing ya, k ny
mo a arama k kolw , [Y] k lwo
mota m t , m t
motsi t íyt íy
mu m n
muciya k t mb
mudu [Y] k mbi, k mb
mugu d s
mugun dawa d gz
mugunta n ut
mugunya w r
mujiya d z
mu amu i [Y] jak m, s b
mulkin kai w na k
mun m
muni d s
muntsine k níy = r k , r k = k níy
mura g ll w nt
mur e m r , [Y] tur o
murhu r
murmutu d
murna kl , k y
muruci sh k m
murya ly , [Y] oly
musamman n d
musaya s py
mushe [Y] matno, m sh
musu [Y] file b , sh n
mutane b y
mutanen gida m b n- mutanen... m , [Y] m i mutu m tk
mutum ng
mutumin.... [Y] ng iÖ
mutuwa m t
mutuwar jiki, yi l sk
N n [Y] , m , n
na m , n , [Y] n , n , y
na biyunsu b lt
naíam ye
Page 19
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngamanci 167
naci [Y] f n gaíy
nadama s b
na e b˘
na e t sk
Naira N r
naka m k , y˘k
naki m sh , y˘sh
naku m k , y˘k
na uda g rs n
nama l = l
naman daji lui r y , [Y] íy i r ya
naman gara g gul
naman kaza d m k sink u, [Y] nj k k ad
namiji g rz , m z
namijin irya l˘l
namu m m , y˘m
namun daji shagg
nan wan
narke lt , s w
nasa m b , y˘b
naso d n
nasu m s , y˘s
nata m t , y˘t
nauyi nd
nawa m n , m n , y˘n
nazari samat
ne ‰
ne? r
nema b rt , k l
Ngamanci b Ngam
Ngamo Ng m
Ngizimanci b Goz m
Ngizimawa G z m
ni n
ni a sk
ninke r pt
nisa g r = g r , ng , íy ng
nishi mp , íy ng
nitse [Y] l gm , s
nitsu s na h m hankal
nka k
nki sh
nku k
nmu m
noma m r
noma, yi m rk
noman gya a t
nome r í k /r k / nomi [Y] r
nono [Y] w i, y nono(n ayaba) t sh
nonon kare y ye i ad
nonon mace y ng
now k us = k us = k is
nsa n
nsu s
nta t
nufa k k , sh nk
numfashi n s m
nuna g k tilin , k k , n k ,
t mk
O oho hany
R r k, s , t r, ta k
raba s pk , t k
raba fa a y rk
rabbi b r
rabi [Y] f la, r t
rabo b˘, m s i, s h
rabu biyu sh r
ra a sh nsh r
ra a i w l l
ra a s sk
ragaya t r , z˘r k danzare
rage g t , [Y] l kt , s kt
rago ng d , gy m = g m, [Y] ngud ,
s r
ragwanci ng d
rahoniya d d f
rai z u, [Y] z u
rai ore ga t nd y
rairaye g y = y ik
Page 20
168 Tsarin Kalmomin-Hausa-Ngamanci
raka m k z n
rake sh sh m, [Y] sh sh
raki [Y] nz bak do
rakiya s = z n , z n = s
rakuwa y˘yom
ra umi nd km
ra umin dawa t lem
rama [Y] d˘g , j m r, t h
rame tk , r she r y , r sh
rami g d , w y
rami (Y) t nk
ran nan h si rana h t
randa g lk , gy kr , j l , k y ,
ng z r-ng z r
randa tsohuwa g ll r
rangadi [Y] g z yo, gesy
rani k rn
ran wasa d˘s = r˘s
rantsuwa n
rarake z k , z g
rariya r r y
rarraba [Y] sh pp , s sf , t k
rarrafe [Y] f rt , h rt
rasa d rk , y kl
rashi [Y] mb r
rashin galihu b t = ng nh
rashin kunya k d b k
rashin lafiya [Y] g˘d l , g ll
rashin lafiya, mai goll , [Y] b b g‰d l
rasu s w
rataya l nk
ratsa sh w , t uz
ratse r t
rau da d d nt , [Y] y kt
rauni, ji g tt
rawa [Y] w n , w n
rawa, mai [Y] b b wan
rawar ido s s d
rawaya [Y] h m meí she, l lanj ,
l nj
razana g r , g tr
razana, mai [Y] na nz ba
rediyo [Y] kumba r r , r diy
rege d k
rena k , [Y] ouk
reni k rb
reshe m r , [Y] mb shoh
reto z r i riba r b
ri i k sh u, m nd r
ri i [Y] r
rifta z r
riga k y , [Y] k y , s
rige-rige k kiy n
rijiya b z
rijiya tsohuwa k n
rikici rint
riki a m l , [Y] y un
ri a [Y] sh
ri e [Y] fank , ng pk
rina b t , nz r i rinjaya t k
ritsa k mt , k íy
rka k
rki sh
rku k
rmu m
roba dam
rogo dauya bid , [Y] d‰y
ro a onsha, [Y] r‰ o
romo [Y] k r
rore y í k = y k , [Y] y k
rore gya a t í k /t k / rowa sh kl , [Y] sh l
rozo-rozo g ms r
rsa n
rsu s
rta t
rubuta r b t
ru e pt , [Y] y
rufe [Y] faí , h
ruguma [Y] f n zaf
ruku u h ra m Gy r
rumbu b r b r , [Y] d g ji, d g j ,
k r mp
rumbu tsoho t ksh r
rumbun asa d mb
rumbun asa (G) t nk
rumfa g db , r˘t
runduna íy k nk
runguma k m
runhu j njakl
Page 21
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngamanci 169
runtuma l
rurin saniya r
rushe r gz
ruwa h m
ruwa-ruwa h h m, m l
ruwan fartanya l d r
ruwan sama h m nd y
ruwan sirki h m h l = h m y sh ruwan tsirki h m y sh = h m h l
ruwan wani b g
S sa lk , za, [Y] zobk , z pk
sa hannu [Y] z ba s ra
saía g d
saba da b dk
sabaíin b b b l
sabara m s
sabo h˘y , [Y] sh k n
saboda bay
sabulu s bul m
sa a s d
sa awa [Y] s d
sa e l kt
sace l kt
safe b ba , b
sai kaba, kaba na, [Y] kafa, n mi, sai saifa g sk
saiwa sh˘r
saka d íyk , h r , [Y] s , w sk , [Y] zobk , z pk
saka wai lk
sakaci íen
sakaina l b
sakin jiki l kel
sa a [Y] akko
sa a faifai t nk
sa a malafa t nk
sa ar zuma mp r
sa i g b g
sa o d n , z h
salla s ll
salwancewa s ng y
salwanta s ng y t
sam-sam kiskis
sama , d r , d nd y
samartaka g nd , [Y] g rz te
sammako s y
samu w
sanadi l h , s us u
sanda t k , z w
sandara w sh
san a s n
san are dend reís
sani as m, m n, m n , m non,
m n‰t , [Y] mant , [Y] mb í t
sanin duniya k
saniya k m
sankace z nd
san o d l
sannan n mi sannu us k
sansana s kn
santsi [Y] s l u, s t
sanya b j r
sanyi leilei, nj r l, [Y] samsam
sara d í k , [Y] d í sh
saran daji, yi l
sarauta k˘
sarikutuf sh líad
sarki m í
sar a y kl
sar e l kk
sartse s
sasari y kl
sassabe l , l ut = l w nt , l w
sassa a [Y] japk , y mk
sassa e d‰s
sassauta [Y] ks
sata sh r , sh rk
sauka rk sauke rt
sau i k h r , [Y] neps
saura bal t , s , k n , s b r
saurayi b ng , g rz
sauri m r , s k
sauro m pt , [Y] mbapt
sautu d n
sawu ciki s p d
saya k j
sayar b íyt
Page 22
170 Tsarin Kalmomin-Hausa-Ngamanci
sayar da giya, mai [Y] b b mish
sha g k , s
sha nono [Y] ber, ngo ng
sha ra a sandar , y y sh
sha zumami s r m nt
sha, goma sha d r
shaíani l m r
shadda b i b , [Y] b b
shafa b lm , [Y] g l , s m
shafawa g m
shagwa a r , s m
shaho [Y] s br , s pr
shakka t í t í
sha e k ríy
sha uwa t k
shamuwa [Y] d b l , d mbakl
shan zuma m y
shanshani nz nzam y
shantu j lt m
shanya [Y] f tr , h tr
share d m
shariía sh ry , [Y] shery
shasshawa [Y] l i, r t
shawagi wurwur
shawara k rin-k r n
shaya w w g
shayi sh y
shegantaka [Y] jir k n
shege s ngl
shekara s n , [Y] s ni shekaran jiya [Y] fos íe, h seí
shekararre s nt
she a b ik
she i, yi t lk
shela h k w
shewa g líy
shi s
shida b í sh m˘ i shiga r k
shige g
shikenan any , d shit shila-shila m l
shimfi a k íyk = k k
shin l , m , r , si shinge g rg r, z uz u
shinkafa sh nk f
shirinya sh d
shiru g˘n = íy í t , íy í t = g˘n
shiru, yi km
shirwa sh l
shu i [Y] h m bul
shuka k h , k pk
shura k l , w ssh
shura (Y) b d
shure-shure b rd m
shuri g nj
sittin b b í sh m˘
siyaki gadambuz i sneak sh nk
so n , nd , nd l , nd lt
soka t g , y k
soka (G) s k
soko m j
son kai nd l k
sosa r b
sosai r nk ta
soya s rk soya ka an k lw t
soyayya nd l nk
su nz n
su Wane m
suda j w
su e k l
su i h r kul
sukuwa, yi g y , [Y] g y
sulala k h t
sullu e k s
suma rm
suna s n
sunan mace ngit = ngiy , Burb ,
Dadd , [Y] D d , D h , D n ,
D d , G bo = G b , G nj ,
G nh , Hus m, J j i, J t m,
L kk , N j , S ma, T nz , T t ,
Ubb , rw , Y , Y ll
sunan mace ko namiji J jj
sunan namiji ba, Ab , b r , B ,
B b , B b t , Bal , Bett , B mat ,
B‰y , D l , Dambe, Daud , D s ,
G b k u, G b t , Gab , G g i, [Y] G lk , G lk , Girb , G z ,
H sh , [Y] H ya, J j m, [Y] J ul ,
K call , K y yo, K‰r , K l ,
L g d , L r , Lucc , [Y] Lussh ,
Page 23
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngamanci 171
M c , M cc , M d , M r ,
M lam , M l me, M m , Maz m,
Nj l , [Y] Shang l, Shong l, Sh r m , T da, Tong , Tong ya,
s ku, Wur , Y ul , Y r , Z ku
sunan namiji ko mace D mz , J j ,
Sh w
sungumi sh ng
sunkwiya mb , k b , ng n
sunkwiyar d kn
sunkwiye mb n
sura d m
surfa s p
suruki s rk
surukuwa s rk t
surutu h k , [Y] j d
surutu, mai [Y] b b jad
sussuke b dish , [Y] dir
sussuke (Y) d r
T ta k , n , s
ta zo mu ji ta [Y] m rgija, m rsh
taíaziyya ng h sar , [Y] r t m to
taíaziyya, yi y s
taba ‰sh‰r , t b
tabarma b sh , [Y] g nda
tabki [Y] f li, h l
tabo b˘l
ta a d m , s pk
ta arya nk , [Y] hank
ta in hankali sh k íy k k
ta o nd , [Y] t i ta uka k nt
tace b
ta i ng nt , [Y] w zu
tafarnuwa k g lm
tafasa g t , h lk , h l , r
tafashiya m r s
tafin hannu h lt sar , [Y] t fik s ra
tafiya [Y] m d , m rsh , [Y] m rshe
tagulla yui d i tagwaye nj n
taimaka sh t
taka d íy , s˘k
taka (G) b d
takalmi [Y] kw nd r m, t h
takanas n d
takan a k r
takashi g d hers
takawa dad y
taki s˘sh , t l
takobi [Y] g nsag li, k sk r
taku s˘k
takunkumi z t
takura s kk
takwas h‰r , [Y] horh o
ta ama h t , y nk = ss
Talata T l k
talatin b k n , [Y] b n kun
talga r
talge r
talibambam j l m
talla [Y] t ll
talla, mai [Y] b b t lle
tallafa t pk
tamanin b h‰r
tamba sh rk
tambaya d lk , [Y] l‰ o
tamu s˘m
tana nz f r
tandara [Y] ber, ngo ng
tanga i l w
tanka t nk
tanka e kt
tankware ng l , ng l nt
tara ˘n m, d h = d f , g l , j g ,
k sk , ng l
tara ruwa g˘m
tarar [Y] balko, b lk , r s , w
tare k cc , k ssh , [Y] k cc
tari [Y] g ba, g b
tarihi s m n
tarin dangi, yi k y
tarin hatsi b g
tarin tugu-tugu k -k
tarkace d b -d b
tarko k , m r , [Y] nj fo
taro d h
tartsatsi í d
taru (ruwa) g˘l
Page 24
172 Tsarin Kalmomin-Hausa-Ngamanci
tarya g m b
tasa s˘b
tasbaha t bj
tashe h n n
tashi h n
tasu s˘s
tata s˘t
tatsa t
tatsuniya d nt r
tattabara b r
tatta a l r , s lw nt
tattara sh m
tattare k shr = k nsh
tattaunawa ng nt
taura t pn
tauraro j nj
taure g íil , [Y] g nsh , k r
tausa f íy
tausa (gara) b lm
tausayi j ky y
tawa s˘n
taya s ww , t y
tayar j kt
tebur t p r
ti a k l , t km
tila gd
tinya ng r r
tiriri aput tirke z nsh
to y u
tofa t pk tohu t lk
toka [Y] b to, k t
toka mai zafi [Y] mbuk , m k
toliya g jj , z nk
tona pk
tono d lk
toro g uj
toshe l m , sh k
totuwa t t
tozali t‰z l
tozo tukl
tsaba l , [Y] íy la
tsabta [Y] ng l sh
tsabura [Y] ga k , t kl nt
tsada d d m
tsada namiji k w r
tsafi g r
tsaga j r
tsage y , lt , r t
tsaiwar wata b het , [Y] t r fet
tsaka irint n = n nt b , h lt , [Y] r nto
tsakani h˘t
tsakani(n) d l , [Y] g b
tsakar gari [Y] d k gab
tsakar gida [Y] t k ban
tsakar ka h r
tsaki g n m, nj h m dem ,
sh ksh k
tsakiya d d l , d l , [Y] g b , [Y] g g b , g g b , s kiy , t nt l
tsakure y m
tsakuwa d ríy , k sh r
tsallake l tr = t nsh = t lsh ,
t nsh = t lsh = l tr
tsalle na akwiya j r
tsalle-tsalla d d r
tsalle, yi d rk
tsama h nj , n m b
tsame t w
tsami sh msh m
tsami, yi d lm , j m , k mp
tsamiya d m
tsamiyar biri d m k bid , m mp
tsana k mt
tsanani n
tsananta k rn
tsangaya s ngay
tsani g rd
tsantsame íy kr , íy r
tsanya nd nd r
tsara s r , z p, z pt
tsaraba íy k g m b
tsargu s nk
tsari d mb , s r
tsarnu t k
tsarto sh r
tsaure r , [Y] d
tsawa g ll , g r m
tsawata g rn , h r
tsaya erko, [Y] íyark
tsayar ng rk
tsefe z ut
Page 25
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngamanci 173
tsere w lk , [Y] wolk
tsidau [Y] ar g ram, h ra g l
tsingaro j jel
tsinke tk , rd , d pk , sh˘sh h
tsinke (íyaíyan bishiya) t lk
tsinta y í k = y k
tsintsiya d m t
tsintsiya tsohuwa k sh r
tsintuwa, yi w
tsirara kunt
tsirkiya r , [Y] t rk
tsirta sh r
tsitaka sh t k
tsiya [Y] mb r , m r
tsiyace [Y] mbura
tsiyaye b , íy kr , íy r
tsoho j r , k kn j r
tsokana b rt b = k l b , k l b = b rt b
tsololuwa tilaulau
tsoma [Y] zobk , z pk
tsoro nz b
tsotsa mp
tsufa j r , j r
tsuguna j˘m , k pk
tsuliya [Y] d r k nz , g d hers
tsumma g z r
tsuntsu r y
tsutsa t t k
tuba w r el
tubali (iri) nzem l m
tubani l mb
tu e h í k /h k / tufafi k r i, [Y] íya z ba
tuje bad
tuji g nshikri tuka igiya [Y] lamk , y rk
tukin igiya [Y] l mo
tukuna d ng
tukunya g b = gy b , gy b = g b
tukunya babba s w
tukunya atuwa ta dafa giya g kr
tukunya tsohuwa nd˘r
tukunyar miya [Y] j˘b , j j˘g
tu a d mb , r˘t
tulu-tulu j mb ld
tuma b r
tumatir at m t r, [Y] t m t r
tumfafiya d mp l m
tumu b ry
tun tin
tun ba... ba tin
tuna d k , t n
tunani d n
tunkiya t msh
tunku g y k
tunku e y k
tunkusa d
tunkuya d mp
tuntu e, yi k tk
tuntuni tinin
tura t b
turara sh t
turmi d sh , [Y] t m
turni e t ks
tururuwa [Y] y ndi, y yend
tusa w r
tushiya sh l
tutsu w ísh r
tuwo w í t
tuwon gujiya l kr , [Y] l lk
U uba [Y] b wu
uban gida bob‰t
uku k n
uku-uku k kun
ungulu [Y] dag sho, g da sh
unguwa d w
Usaina G msi = G msiy
uwa n nt , [Y] n˘nu
uwar aki nonont
uwar hatsi n n h i
W wa b , b t , k , l
waccan w nsií
Page 26
174 Tsarin Kalmomin-Hausa-Ngamanci
wacce [Y] s s , siy
wace... [Y] s , s˘siy = siy
wadata b rt
wa ancan m mií
wa ane... [Y] m , m tiy = m yiy wa annan m yeí
wa anne [Y] m m , m y
wa ansu [Y] maíat , m g = m
wahalar m rt
wai t
waina [Y] w ina
waina (iri) d z
waiwaiya h m
waiwaya w ngl
waje h n , [Y] k i wajen gas t
wake d
wake (iri) sh m
waken damo d kumsh
wa a rk
wal iya t lk nd y
wancan [Y] w m i, w mmií
wando [Y] d u, d˘k r = j˘k r ,
y nk i wane... [Y] y , y˘ yiy = yiy
wani y íot
wanka, yi b n
wanke b í k , h sh
wannan woi, w nseí , w yeí , w yy
wanne [Y] y , yiy
wanzami s k , [Y] b b shesh
war a p kt
wargaje w rn
warhaka j j m
wari h
warkar d r
warke d r , k lw , s m
warwaso k kr s , [Y] k rk se
wasa d d k , d dur , [Y] gau a,
g y u
wasan ruwa b r
washe t r
washegari d karak b
wata s íot , t r
watakila ey
wata ila [Y] b i, b i watsar [Y] y r , y r
watse h shn , l kt , [Y] y r
wauta b lk n, k n m , [Y] s m te
wawa [Y] sem , y kn
waye d r
wayo w y
wofi m r
wuce g , w ll
wu a s k
wu a, tsohuwa d l
wuni g l , g lk
wuntsila b rg l
wur w rsh l wurga b b y t
wuri b í , d gd
wuri(n wani) [Y] gam
wurin [Y] bei, g , gas t
wushirya sh˘r
wuta [Y] w si, y s
wutar daji w w
wutar mayu t it i wutsiya h t , [Y] k tur
wuya b n , [Y] g íy , g íy , y m
wuyan damo h i b n
Y ya d r t , [Y] d rti yabanya k nsh
ya iya w ry
yafuta pt
yaga t rk
yaji agd
yaji na mata [Y] j‰jo
yakuwa r
yakuwar kwa i r dind = íy r r ,
íy r r = r dind
ya i k s
yalo y l
yamma b z n , [Y] j , z n
yanga y nk = ss , z g r
yanka [Y] gaí , k r
yan wana l nk
yan wane l ur , m
yanta nz
yanyawa j mb ld
Page 27
Tsarin Kalmomin Hausa-Ngamanci 175
yar [Y] burk , h r , y kt
yara m ll , [Y] nj l
yarda [Y] yando, y rd
yarinya l lamb , l mand
yaro l gorz , l lamb , l mb = ng b
yarontaka [Y] l mn te, mimill
yasa rijiya sh w
yashi t s , y y
yatsa k˘l
yatsa arami k˘lai g j
yau k t i, k t í
yaudara h íyt
yau i [Y] nj kl lu, nz kl l
yaushe t˘miy , [Y] t‰n
yautai l l h , [Y] m k le
yawa, da dingim, hendel yawa, yi g r
yawo [Y] g z yo, gesy
yawu l i yawwa y wwa
yaya b , b t , d r t , [Y] d rti, l l ,
[Y] n n , t , t tiy
yayan uba [Y] b ba n í ko
yayata b z rt
yayyafa b íyk
yayyanka t th
yayyayka d d í k
yayye [Y] b r
yi k
yi ta niy
yoye nz r
yum u y nd
yungwa k z
íY íya b í, [Y] ba , b ít, b ít , l
íyam mata g m y
íyanuwa sh t
íyar randa j l m
íyar... l
íyaíyan gama fa a g ri-g r
íyaíyan kuka yang
Z zabge g mb
zabo d km , [Y] d˘mo
zabura [Y] g r , g km , z w
zafi [Y] k r , y m
zafi, yi k lk
zaga [Y] b r , h lk , h pl , k r
zago t tara g lt
zakara gy j = g j
zaki t r m
za i [Y] ad , d n m
zal e ng r
zalunta nj k
zama in , [Y] no
zame z
zana s r , [Y] tirk , t r
zane [Y] j nde, j nd , j t
zanen jiki s l
zangarniya [Y] zumbur, z mr
zanko k˘kiy k, l kkir k
zanzaro m r r , [Y] ng r
zare g r z , nz k , [Y] z re, z
zarto g rj g
zartsi g l
zauna ik
zaure m tr
zawo r , m˘mon
zazza i [Y] g˘d l , g ll , sh r m, [Y] zomt
zirga-zirga t r r
zirman m ll
zobe [Y] m shi, y k‰l
zogi j j
zolaya kt
zomo k l t
zuba k sk
zubar [Y] burk , h k , y kt , y r
zube t k , [Y] t r
zuciya t l
zuciyar kaza [Y] nd˘ro
zuffa [Y] b í kur , k r r
zuga kw t , s kt
zugazugi k t
zu a [Y] nzapk , íy ut
Page 28
176 Tsarin Kalmomin-Hausa-Ngamanci
zuma m nt
zuma (iri) d z , g nsh r
zuman rakuwa zukz k
zura ido d it
zurfi g r = g r
zuwa [Y] nn , sk
zuwo sh y