Güneydoğu Ve Doğu Anadolu Çevresinde Arapça, Kürtçe, Zazaca Mevlidler Ve Müzikal Olarak İcra Ediliş Tarzları - Around The Southeast and Eastern Arabic, Kurdish, Zaza Mawlid

LAH YAT!FAKÜLTES !

DERG S !

XVII/II!·!2013

ISSN!1301!�!1197

!

Cumhuriyet Üniversitesi �lahiyat Fakültesi Dergisi, 2013, Cilt: XVII, Say�: 2

C.Ü. !lahiyat Fakültesi Dergisi 2013, Cilt: XVII, Say": 2 Sayfa: 209-236

GÜNEYDO�U VE DO�U ANADOLU ÇEVRES�NDE ARAPÇA, KÜRTÇE, ZAZACA MEVL�DLER VE MÜZ�KAL OLARAK �CRA

ED�L�� TARZLARI

Mehmet TIRA#CI*

Özet Günümüz �slam dünyas�nda icrâ edilen en önemli dinî ritüellerden biri mevlidlerdir. Hemen her �slam toplumunda bir gerçeklik olarak varl��n� sürdüren bu mevlidler üzerinde birçok ara�t�rma yap�lma-s�na ra�men, ülkemizin do�usunda bulunan mevlidler ciddi bir bi-linmezlik içerisindedir. Son iki y�ld�r Güneydo�u ve Do�u Anadolu bölgesinde yapt��m�z ara�t�rmalar neticesinde, özellikle son y�llar-da çok say�da mevlid yaz�ld��n� ve icra edildi�ini ö�rendik. Bun-lardan tespit etti�imiz kadar�yla Türkçe�den ba�ka dillerde icra edilmekte olan mevlidler, yirmisi Kürtçe, alt�s� Zazaca ve biri Arapça olmak üzere toplamda yirmi yedi kadard�r. Bu makalemiz-de, Güneydo�u ve Do�u Anadolu bölgesinde icra edilen veya bu-rada yaz�lan mevlidler, bunlar�n merasimleri ve müzikal icrâs� üze-rinde duraca��z. Anahtar Kelimeler: Kürtçe, Zazaca, Arapça Mevlid, Mûsikî

Around The Southeast and Eastern Arabic, Kurdish, Zaza

Mawlid and Musical Style as Performance Derivation

Abstract In Islamic world of today, Mevlids are one of the most religious rituals. Although a lot of research on these as a reality that has existed in almost every Islamic society, mevlids to the east of the country is in a serious uncertainty. Southeastern and Eastern Ana-tolia region of the last two years as a result of our research, espe-cially in recent years, we have learned mevlid written and is being executed. Which is being conducted as far as we found them

* Yrd. Doç. Dr., Cumhuriyet Üniversitesi !lahiyat Fakültesi Türk Din Mûsikîsi ABD Ö$re-

tim Üyesi, [email protected]

210 | Mehmet TIRA!CI


mevlid languages other than Turkish, twenty-seven with a total of

twenty Kurdish, six of the Zaza language, and Arabic is one. In

my article, I will focus on the execution of their ceremonies and

musical in mevlids of Southeastern and Eastern Anatolia region

performed.

Key Words: : Kurdish, Zaza Language, Arabic Mawlid, Music Giri�

!slam devletinin kurulmas" ve geli#mesi ile insanlar"n kültür ve sa-nat hayat"nda büyük de$i#imler meydana gelmi#tir. !nsan"n içindeki güzeli arama duygusu ile ortaya ç"kan sanatlar, çe#itli #ekillerde zuhur etmi# ve bu gerçekle#irken içinde bulundu$u ortamlardan etkilenmi#tir. Hiç #üphesiz, Hz. Peygamber ve ümmetin ona olan sevgisi, !slam sanat-lar"n" etkileyen ve bu sanatlara kaynakl"k eden en mühim unsurlardan-d"r. !slam edebiyat"nda da, Hz. Peygamber konulu birçok eser vücûda gelmi#tir. Hilye, muhammediyye, siyer, #efaatname, #email ve mevlid bunlardan sadece birkaç"d"r.

Mevlidin kelime anlam"; do$ma, velâdet, do$um yeri ve do$um zaman" demektir. Bu kelime zamanla özel bir anlam kazanarak, Hz. Pey-gamberin do$umu manas"nda kullan"lm"#t"r.1 Terim anlam" olarak ise mevlid; !slam edebiyat"nda, temel konu olarak Peygamber Efendimiz (s.a.v)�in do$umunu konu alan fakat ayn" zamanda genel manada onun nurunun yarat"lmas"ndan, do$umundan önce meydana gelen olaylardan, do$umu ile meydana gelen mucizelerden, nübüvveti öncesi ve sonras" ya#ananlardan, miraç hadisesinden ve vefat"ndan bahseden manzum ve mensur eserlere verilen isimdir.2 Mevlid metinleri genellikle mesnevî

1 %emseddin Sami, Kâmus-� Türkî, Ça$r" Yay"nlar", !stanbul 2010, s. 1433. 2 Mevlidle alakal" eserleri inceledi$imizde mevlid tan"m"n"n a#a$" yukar" #u #ekilde yap"ld"-

$"n" gördük: Hz. Peygamberin do$umunu anlatan manzum eserlere denir. Hâlbuki Mev-lidleri inceledi$imizde içeri$inde yaln"zca Hz. Peygamberin do$umunun anlat"lmad"$" aç"kt"r. Bu, ancak mevlidin kelime anlam" olabilirdi. Bu tebli$ notunda inceledi$imiz mev-lidlerde de görülecektir ki; daha birçok konu mevlidlere kaynakl"k etmi#tir. Bizim kanaa-timizce Hz. Peygamberin do$umu hadisesi mevlidlerin temel konusudur. Fakat tek konu-su de$ildir. Zira örneklerden bu anla#"lmaktad"r. !kinci mevzu ise, Mevlidler incelendi-$inde genelinin manzum olmas"n"n yan"nda mensur olan edebi eserler de vard"r. Dolay"-s"yla genel tan"mlar"n d"#"na ç"k"p biraz farkl" bir tan"m yapmay" daha uygun bulduk. Bu konuyu !slam Edebiyat" ile me#gul olan hocalar"m"z"n takdirlerine sunuyoruz.

Güneydo�u Ve Do�u Anadolu Çevresinde Arapça, Kürtçe, Zazaca Mevlidler� | 211


naz!m biçimi ile yaz!lm!"t!r. Hemen hemen benzer bölüm ba"l!klar! bu-lunan bu mevlidler yakla"!k 600 ila 1400 beyit aras!nda te�lif edilmi"tir.3

#lk örnekleri X. yy'da görülmeye ba"lanan mevlidler, Müslümanlar taraf!ndan ra$bet görmü" ve birçok dilde yaz!larak günümüze kadar ula"m!"t!r. Ülkemizde ise, zaman zaman dindeki yeri ile tart!"malara maruz kalsa da, toplumumuzda bir gerçeklik olarak varl!$!n! sürdürmek-tedir. Hatta Anadolu�da güzel sesli iyi bir mevlidhan, hep el üstünde tutulmu", kimi zaman imam-hatipler dînî bilgisi ile de$il, iyi mevlid okumas! ile de$erlendirilir hale gelmi"tir.

Bu çerçevede mevlid hakk!nda birçok ara"t!rma yap!lm!", birçok farkl! bran"ta incelemelere mevzu olmu", hatta bu konuda sempozyum-lar düzenlenmi" ve bunlar kitap olarak da ne"redilmi"tir. Bununla bera-ber ülkemizin do$usunda ve güneydo$usunda okunan mevlidler hala ara"t!r!lmaya muhtaçt!r. Son iki y!ld!r Güneydo$u Anadolu Bölgesi�nde yapt!$!m!z ara"t!rmalar neticesinde halen icra edilen yirmi be" adet mev-lid tespit ettik. Bunlardan biri Zazaca, di$erleri ise Arapça ve Kürtçedir. Bu mevlidlerin metin incelemesini ve okunu"lar!n! inceleme f!rsat! bul-duk.4

Bu makalede öncelikle #slam edebiyat!nda ortaya ç!kan mevlidle-rin tarihi hakk!nda k!sa bir bilgi verildikten sonra, s!ras! ile günümüzde halen Güneydo$u ve Do$u Anadolu�da icra edilen Kürtçe, Zazaca ve Arapça mevlidlerden ve bunlar!n nas!l icra edildi$inden bahsedece$iz.

A. Tarihte �lk Mevlidler ve Mevlid Merasimleri Hz. Peygamber (a.s.), Mekke-i Mükerreme�de Suku�l-Leyl denilen

çar"!da �%u�âb-! Tâlib� veya Zukâk-! Mevlid� denilen sokakta Rebiülev-

3 Mustafa Tatc!, �Mevlid Türüne Dair Baz! De$erlendirmeler�, 600. Y�l�nda Bir Kutlu Do�um

�aheseri, Uluslar Aras� Mevlid Sempozyumu, Türkiye Diyanet Vakf! Yay!nlar!, Bursa 2009, s. 132.

4 #simlerini zikretmeden örnek vermek gerekirse, son y!llarda mevlid ile ilgili birkaç tane sempozyum düzenlenmi"tir. Bunlara ait tebli$ notlar!n! inceledi$imizde, mevlidlerin tari-hi, müellifleri, edebi yap!s!, müzikal incelemeleri vs. gibi konular ele al!nm!"t!r. Yüzlerce mevlid ismi zikredilirken, halen ülkemizde ba"ka dillerde var olan onlarca mevlid hak-k!nda bir bilgiye rastlayamad!k. Niyetimiz kimseyi zemmetmek de$ildir. Bilakis bu, ça-l!"mam!z!n amac!n! olu"turmaktad!r. Gün yüzüne ç!kmam!" bu eserleri tan!tabilirsek, bizim için yetecektir.



vel ayn!n 12. Günü, 571 senesinde dünyaya gelmi"tir.5 Bu kutlu olay, #slam dünyas!nda da ayn! tarihin seneyi devriyesinde kutlanm!" ve bu hadiseden ilham alan Müslümanlar Hz. Peygamberin dünyaya geli"i an!s!na mevlidler yazm!"t!r.

Tarihte ilk mevlidler Arap dünyas!nda ortaya ç!km!"t!r. Bu isimle ortaya ç!kan ilk eser; Ebu�l-Ferec el-Cevzî�nin Mevlîdü�n-Nebî veya Arus isimli eseridir.6 Merasim "ekline dönü"mesi ise M!s!r Fatimî Devleti�nde Muiz Lidînillah (972-975) zaman!ndad!r. Bu tarihten itibaren mevlid, merasimlerle resmi olarak kutlanm!"t!r. Bununla birlikte mevlid, tasav-vuf çevrelerinde M!s!r ba"ta olmak üzere Arap dünyas!nda, Hz. Pey-gamberin yan!nda velilerin do$um y!l dönümlerini de kapsayacak "ekil-de geni" bir anlam kazanm!"t!r. Bir ara resmi mevlid merasimleri yasak-lansa da, Erbil Atabe$i Muzafferüddin Kökböri (1190-1233) zaman!nda tekrardan resmi olarak icra edilmeye ba"lam!"t!r.7 Yeniden ba"layan pek ihti"aml! ve parlak bu mevlid merasimlerinde, Endülüs�ün ünlü hadis âlimi #bn Dihye (ö. 1236)�nin, #slam âleminde ilk mevlid manzumesi ola-rak kabul edilen Kitâbü�t-Tenvîr fî Mevlîdi�s-Sirâci�l-Münîr adl! eseri okunmu"tur.8

Türk Edebiyat!�nda ise, Türkçe olarak yaz!lan ilk mevlid; Ahmed Fakih (ö. 1252)�in Çarhnâme adl! eseridir.9 Bundan ba"ka Türk #slam ede-biyat!nda iki yüzden fazla mevlid eseri vard!r.10 Ayr!ca Türk edebiyat!n-da bunlardan ba"ka mevlide benzer Muhammediyye isimli eserler de ortaya ç!km!"t!r.11 Osmanl! co$rafyas!nda en çok yay!lan ve okunan mev-lid ise "üphe yok ki, Sultan Y!ld!r!m Bayezid Han�!n imam! olan Süley-man Çelebi�nin (ö. 1410) Vesîletü�n-Necât isimli eseridir. Emir Sultan�a (ö.

5 Halil Can, �Dinî Mûsikî Ders Notlar!, Mevlid�, Mûsikî Mecmuas�, #stanbul 1974, Y!l; 26,

Nu. 292, s. 23. 6 Süleyman Ero$lu, �Edebi Bir Tür Olarak Mevlidler, %ekil Özelliklerine Dair Baz! De$er-

lendirmeler.� Yaz�l�!�n�n 600. Y�l�nda Bir Kutlu Do�um �aheseri, Uluslar Aras� Mevlid Sempoz-yumu, Türkiye Diyanet Vakf! Yay!nlar!, Bursa 2009, s. 110.

7 Ahmet Özel, �Mevlid�, Türkiye Diyânet Vakf� "slam Ansiklopedisi, Ankara 2004, XXIX, 475. 8 Nuri Özcan, Türk Din Mûsikîsi Ders Notlar�, #stanbul 2001, s. 36. 9 Hasan Aksoy, �Mevlid; Türk Edebiyat!�, Türkiye Diyânet Vakf� "slam Ansiklopedisi, Ankara

2004, XXIX, 482. 10 Ayr!nt!l! bilgi için bkz. Hasibe Maz!o$lu, �Türk Edebiyat!nda Mevlid Yazan %airler�,

Türkoloji Dergisi, 1974, c. VI, sa. I, s. 31-62; Necla Pekolcay, #slamî Türk Edebiyat!, #stan-bul 1981, s. 206-207.

11 S. Nüzhet Ergun, Türk Mûsikîsi Antolojisi, #stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay!n-lar!, #stanbul 1942, s. 12.



1429) mensup bir mutasavv!f olan Süleyman Çelebi�nin mevlidinde, bu yönde i"aretler bulunmakta ve ayr!ca A"!kpa"a�n!n (ö. 1333) Garibnâme�si ve Erzurumlu Mustafa Darîr�in (ö. 14. yy) Siyer-i Nebî�sinden etkilenmeler bulunmaktad!r.12

Zamanla Türkler aras!nda da ra$bet kazanan mevlidler Sultan III. Murad Han zaman!nda 1587 senesinde resmen devlet te"rifat!nda yer alm!"t!r.13 Mevlid merasimlerine olan ilginin artmas! ile 1676 y!l!nda Tevkîî Abdurrahman Pa"a taraf!ndan yap!lan bir �Kanunnâme� ile bu merasimler bir nizâma ba$lanm!" ve yine Osmanl!�da saraydan ba"ka Mekke�de Hz. Peygamberin do$du$u evde mevlid merasimi yap!lm!"-t!r.14

Osmanl!n!n yükseli"te oldu$u y!llarda mevlid merasimi oldukça debdebeli ve teferruatl! bir biçimde gerçekle"iyordu. Sultan Ahmed Ca-mii�nde Rebiülevvel ay!n!n on ikinci gecesi, padi"ah!n da kat!ld!$! bir merasim düzenleniyor, bu merasimde devrin en ünlü mevlidhanlar! tara-f!ndan mevlid okunuyordu. Tören s!ras!nda "erbet ve "eker da$!t!l!yor, tören sonunda da mevlidhanlara k!ymetli hediyeler veriliyordu. Osman-l!n!n son dönemlerinde bu törenler saray içinde de yap!lmaya ba"lanm!"-t!.15

Ayr!ca Osmanl!�da, kad!nlar aras!nda �#stanbul Mevlidi� ad!nda bir menkîbe okunuyordu. Bunlardan ba"ka Mevlid-i Ali, Mevlid-i Fâti-me, Mevlid-i Hasan ve Mevlid-i Hüseyin ad!nda mevlidler de yaz!l!p okunmu"tur. Fakat bu mevlidler belli zamanlar ve bir k!s!m insanlardan ba"kas!na hitap etmemi"tir.16

B. Güneydo!u ve Do!u Anadolu Çevresinde Kürtçe Mevlidler Osmanl! co$rafyas!nda Türkçe Mevlidler yaz!ld!$! gibi ba"ka dil-

lerde de mevlidler yaz!lm!"t!r. #mparatorlu$un s!n!rlar! dâhilinde ço$u Müslüman millet ya kendi dilinde bir mevlid ortaya koymu" ya da özel-likle Süleyman Çelebi�nin Vesîletü�n-Necât isimli eserini kendi diline ter-

12 Özcan, a.g.e., s. 37. 13 Özcan, a.g.e., s. 35. 14 Ayhan Alt!nku"lar, Ruhi Kalender, Nuri Özcan, Dinî Mûsikî 1, Kalem Yay!nlar!, Ankara

1996, s. 67. 15 Mehmet Zeki Pakal!n, Osmanl� Tarihi Deyimleri ve Terimleri Sözlü�ü, Milli E$itim Bas!mevi,

#stanbul 1951, II, 521-522. 16 Pakal!n, a.g.e., 524.



cüme ederek icra etmi"tir. Bu çerçevede yaz!lan Kürtçe mevlidlerden bilinen ilki Hasan Ertû"î�ye (ö. 1491) aittir. Ülkemizin do$usunda, son yirmi otuz sene öncesine kadar Ertû"î�nin yazd!$! bu mevlid icra edil-mekteydi. Fakat mevlidin, Arapça, Farsça birçok tamlama ve ibare içer-mesi nedeni ile halk taraf!ndan tam olarak anla"!lamamas! nedeni ile mevlid yazma furyas! ortaya ç!km!"t!r. Genellikle medrese hocalar! olan ve halk aras!nda mele, "eyh, seyda gibi isimlerle an!lan ki"iler taraf!ndan yaz!lan bu mevlidleri, öncelikle en eski mevlid olan Ertû"î�nin mevlidin-den ba"layarak maddeler halinde s!ralayaca$!z.

1. Hasan Ertû"î, Mevlid-i Nebî Aleyhi�s-Selâtü ve�s-Selâm Gününüzde icra edilen en eski ve bilinen ilk Kürtçe mevlid Hasan

Ertû"î�ye17 ait bir manzumedir. #lk olarak 1931�de #stanbul�da Osman Bey Matbaas!�nda ta" basmas! olarak bas!lm!"t!r.18 Tamam! 511 beyittir. Son y!llarda yaz!lan birçok mevlid müellifi ya Ertû"î�den etkilenmi"19 ya da onun mevlidine kar"!l!k olarak bir mevlid yazm!"t!r.

Ertû"î�nin mevlidi "u bölümlerden olu"maktad!r: Münâcât, Hz. Peygamber�e övgü ve methiyeler, Mevlidin önemi ve mevlid okuman!n faziletleri, Muhammedî nurun kâinattaki her "eyden evvel yarat!lmas!, Hz. Âdem (a.s.)�!n yarat!lmas! ve Cennet�ten ç!kar!lmas!, Muhammedî nurun peygamberler silsilesi ile ta"!nmas!, do$umundan önce Hz. Pey-gamberin geli"inin yakla"t!$!n! H!ristiyan ve Yahudilerin bilmesi, Hz. Peygamberin anne ve babas!n!n evlili$i, Âmine annemizin hamileli$i ve bu s!rada ayda bir peygamberin rüyas!nda onu ziyarete gelmesi, Hz.

17 Hakk!nda kesin bilgiler bulunmasa da Hasan Ertû"î�nin %!rnak Beytü""ebap Pirusan

köyünden oldu$u bilinmektedir. Eski kaynaklarda Hakkari�li oldu$u geçmektedir. Çün-kü %!rnak 1991�de "ehir oldu$unda bugünkü Beytü""ebap ilçesi Hakkari�ye ba$l! idi. #smi baz! yerlerde Ahmed olarak geçse de me"hur olan ismi Molla Hüseyin el-Batevî�dir. Mev-lidi ilk olarak bas!ld!$!nda Hasan Ertû"î olarak yaz!lm!" ve bu ismi yayg!nla"m!"t!r. Baba-s!n!n ad! Molla Mustafa�d!r. Uzun y!llar Bate köyünde kald!$! için Batevî künyesi ile de tan!nm!"t!r. Baz!lar bu köyde do$du$unu da söylerler. Mezar! da halen burada bulun-maktad!r. Uzun y!llar Ba$dat�ta kalm!" ve orada hocal!k yapm!"t!r. Rivayetlere göre 600�den fazla ö$renciye icâzet vermi"tir. Divan, Zembîlfiro" Destan! ve Mevlid isimli eser-leri vard!r. Ertû"î�nin mevlidine bir çok tahkik yap!lm!", burada da hayat!ndan bahsedil-mi"tir. Örnek olarak bkz. Abdülbas!t Muhammed Abdüssamed, Mevlüdü�n-Nebî, #stanbul 2003.

18 M. Tayyib Okiç, �Çe"itli Dillerdeki Mevlidler ve Süleyman Çelebi Mevlidinin Tercemele-ri�, Atatürk Üniversitesi "slâmî "limler Fakültesi Dergisi, 1975, sa. 1, s. 30.

19 Hayreddin K!z!l, &Diyarbak!r ve Çevresinde Yaz!lm!" Mevlidlerin Konular!na Göre Tasnifi Denemesi, �arkiyat "lmi Ara!t�rmalar Dergisi, sa. VII, s. 116.



Peygamberin dünyaya geli"ini anlatan �Merhaba� bölümü. Bundan son-raki bölümlerde ise Hz. Peygamberin çocuklu$u ve nübüvvetin geli"ine kadarki zaman anlat!l!r. On sekiz bölüm "eklinde yaz!lan mevlidin gü-nümüzde Merhaba bölümüne kadarki k!sm! okunur. Uzun olmamas! için bu yol tercih edilir.

Edebî olarak incelendi$inde ise; Ertû"î�nin Arapça ve Farsça ilim-lerle çokça me"gul olmas! sebebiyle a$!r bir dille mevlidini te�lif etti$i göze çarpmaktad!r. Günümüz Kürtçesinde anla"!lmas! gayet zordur. Buna ayr!ca aradan geçen be" as!rl!k zaman! da eklemek gerekir ki dilde-ki de$i"melerin eski eserlerin anla"!lmas!n! zorla"t!rd!$! a"ikârd!r. Mevli-din uyak "ekli; aa, bb, cc, dd� "eklindedir ve on birli hece ölçüsü ile ya-z!lm!"t!r. Kürtçe mevlidlerde aruz veznine çok fazla önem verilmez. Ertû"î�nin mevlidinde de bu geçerlidir. Eser ayr! ba"l!klar halinde bölüm-lenmemi"tir. Bölüm aralar! belli edilmek için, sonlar!na "u ibare getiril-mi"tir:

�Ger dévitin hûn ji nâré bin necât Bi�a"k o "evqek hûn bibéjin Es-Selât.� Hz. Peygambere salât getirmeyi tembihleyen bu ibareden sonra

hep beraber salavat getirilir. Kaynaklarda Ahmed Ramiz taraf!ndan Ka-hire�de bast!r!lan ve daha sonra %eyh Muahmmed %efik el-Arvâsî tara-f!ndan Ahmed Kamil Matbaas!�nda #stanbul�da bast!r!lan mevlid esasen Ertû"î�nin mevlididir. Bu mevlid Ali Emîrî Kütüphanesi�nde 1369 numa-rada bulunmaktad!r.

2. %eyh Muhammed Emin el-Hayderî, Mevlîd-i Nebî Yukar!da belirtti$imiz gibi Ertû"î�nin mevlidinin anla"!l!r olmama-

s! sebebi ile yeni mevlidler te�lif edilmi" ve okunmaya ba"lanm!"t!r. Gü-nümüzde halk taraf!ndan en çok ra$bet gören ve merasimlerde icra edi-len mevlid; %eyh Muhammed Emin el-Haydârî�ye20 ait olan Mevlîd-i Nebî

20 1927�de Mardin Nusaybin�e ba$l! Kalecik köyünde dünyaya gelmi"tir. Babas!; tan!nm!"

âlim ve edip Molla Ahmet el-Hayderî, annesi Molla Aliye Koçer�in k!z! olan Sedika Ha-n!md!r. Babas! Erci", Dedeli ve Pantos yöresinde bulunan Hayderî a"iretinin Asi kolun-dan sayg!n bir aileye mensuptur. Birinci Dünya Sava"! sonras!nda Ruslar!n bölgeyi i"gal etmesi ile Nusaybin�e yerle"irler. Babas!, Bahçeba"!, Kalecik, Gürün ve Beylik köylerinde imaml!k yapm!"t!r. 1937�de vefat eden Molla Ahmed�in Akîda Îmâne, Munacaat-! Hayde-riye, Divân-! Hayderiye ve Takvimname isimli eserleri günümüze ula"m!"t!r. Muhammed Emin ilk derslerini babas!ndan alm!"t!r. Yedi ya"!nda babas!n!n yan!nda haf!zl!$!n! ta-mamlar ve on ya"!nda babas!n! kaybetmesi ve dinî ilimlerin Türkiye�de zorla"mas! nede-niyle Suriye�ye e$itim için gider. Burada %eyh Abdüllatif Dalînî�ye talebe olur ve on y!l!



(as�l Kürtçe ismi Mewluda Nebi)�dir. Hakkâri, "�rnak, Mardin, Siirt ve çevresinde Hayderî�nin mevlidi daha çok tercih edilmektedir.

Dokuz bölüm ve 320 beyitten mevlidinin içeri�i �öyledir: Münâcât, mevlidin okunmas� ve k�ymeti, Muhammedî nurun yarat�l��, Muham-medî nurun peygamberler silsilesi ile ta��nmas�, Hz. Peygamberin soyu, Hz. Âmine�nin hamileli�i, bu s�rada meydana gelen mucizevî olaylar, Hz. Peygamberin do�umu yani merhaba bölümü ve son olarak Hz. Pey-gambere methiye.

3. "eyh Muhammed Sirâcüddîn, Dürra Birinci Mewluda Kirmancî "eyh Muhammed Sirâcüddîn21 taraf�ndan yaz�lan mevlid, Dua ya-

y�nc�l�k taraf�ndan 2009 y�l�nda Kürtçe Mevlid ismi ile yay�mlanm��t�r.

a�k�n süre e�itim görür. Bu s�rada orada bulunan di�er mollalardan istifade etmi� ve bu-rada Sarf, Nahiv, F�k�h, Hadis, Tefsir, Tecvid, Akâid, Kelam ve Mant�k dersleri alarak 1947�de Seyda Molla Abdürrezzak Helelî�den icazet alm��t�r. Gerek medrese e�itimi ge-rekse sonras�nda Astronomi, Co�rafya, Sosyoloji, Psikoloji ve Tarih alan� ile de ilgilenmi� olan Hayderî, icazetinden sonra ayn� medresede bir müddet hocal�k yapt�ktan sonra 1950�lerde Nusaybin Kalecik�te imaml��a ba�lam��t�r. Daha sonra Bahçeba��nda müder-rislik yapmaya ba�lam�� ve 1955�te Midyat Kutlubey köyünde müderrisli�e devam ede-rek birçok talebe yeti�tirmi�tir. Burada yedi y�l kald�ktan sonra Midyat Ovaba�� köyünde müderrislik ve imaml�k yapmaya ba�lam�� ve bölgedeki di�er mollalardan istifade ederek e�itimine devam etmi�tir. %maml�k yapt�� bu y�llarda yaln�zca Mardin çevresindeki köy-lerde bulunan insanlara %slam ahlak�n�n yüceli�i hakk�nda vaazlar vermekle yetinmemi�, bazen de %zmir, Adana ve Mersin gibi illerde tebli� görevini yerine getirmeye gayret et-mi�, %slam ilimlerinin tedrisat� ve %slam ahlak�n�n ir�ad�n� kendine vazife edinmi�tir. Nak-�ibendî tarikat�na mensup olan "eyh Muhammed, bu tarikata mensup "eyh Alâeddin el-Haznevî�den 1967�de tasavvufî icazet alm��t�r. Daha sonra Silvan�a yerle�mi� ve burada faaliyetlerine devam etmi�tir. 1979�da ise K�z�ltepe�ye yerle�mi� ve burada üç y�l kalarak tekrar Silvan�a dönerek burada uzun y�llar kalm��t�r. 2000�li y�llarda Diyarbak�r�a bir ilim merkezi kurmak istemi� ve bu amaçla Diyarbak�r��n do�usunda Silvan yolu 15. km üze-rinde Köprüba��na varmadan Güzel Camii ve Medresesi in�aat�na ba�lam��t�r. 2003 y�l�n-da 76 ya��nda vefat etmi� ve bu köye defnedilmi�tir. Kendisinden sonra b�rakt�� miras� o�lu "eyh Ahmed el-Hayderî devralm�� ve günümüzde ilmi ve ir�adî görevi sürdürmek-tedir. Eserleri: Eqida %mane (%man Esaslar�), Mewlûda Nebi (Peygamber�in Do�umu - Kürtçe), Mevlidü�n-Nebi (Peygamber�in Do�umu - Arapça), Werdü�l-Etfal (Çocuklar�n Gülü � F�k�h Eseri), Diwan e Hayderî (Divan-� Hayderî).

21 "eyh Muhammed Sirâcüddîn Halilan köyünde dünyaya gelmi�tir Kültür sahibi ve takvas� yüksek bir ailede ya�am��t�r. Babas� derin ilim sahibi olup kendi asr�nda Arapça ve dinî ilimlerini karde�i M. Be�ir�in yan�nda okumu�tur. M. Be�ir Cizre�deki tasavvuf ehli olan "eyh Muhammed Said Seyyidü�l-Cezerî�nin halifesi idi. Sirâcüddîn daha sonra %bnü�l-Ömer Ceziresi�ne yolculuk yapt�, orada mescidin imaml��n� yap�p tahsil ve mütalaa üze-rinde yo�unla��yordu. Çünkü onun asr�, fikir ve ruh bak�m�ndan mükemmel seviyedey-di. O da bütün biddat ve dalalete giden yollar� terkederek Kitap ve Sünnete sar�larak ye-

Güneydo"u Ve Do"u Anadolu Çevresinde Arapça, Kürtçe, Zazaca Mevlidler� | 217


Mevlidi yazma sebebini, eserin önsözünde �öyle aç�kl�yor: "Ben bu mevlidi

!erifi, musann#f#n (Ertû!î�nin mevlidinden) kendi el yaz#s#yla yazd#$# kitab#ndan

ald#m. Baz# kelimelerin tamamen anla!#lmas# için baz# de$i!iklikler yapt#m. Bu

s#rada belki bir veya iki m#sra#n#n eklenmesi ya da bir iki kelimenin hazfedilmesi

d#!#nda bir de$i!iklik yap#lmam#!t#r. Bunun sebebi ise baz# kelimelerin yöremizde

kullan#lmamas# veya farkl# manalara gelmesidir. "22 Anla��l�yor ki, bu mevlid, Ertû�î�nin eserinin daha yal�n bir Kürtçe

ile kaleme al�nm�� halidir. Mevlidin nas�l okunaca��n�, yine önsözde �öy-le anlat�yor: "Mevlide ba!lamadan önce Kur'an-" Kerim'den bir iki ayet okuyup sonra mevlide ba!lanmas" ve her bölümün bitiminde Hz. Peygamber�e üç defa salâvat getirilmesi gerekir."

On alt� bölüm olan mevlidin içeri�i ise �öyledir: Mevlidin ba��nda yüce Allah'a hamd ve senâ vard�r ve daha sonra O�nun birli�inden, ni�metlerinden, kereminden ve günahlar� çok affedici oldu�undan bah-sedilmektedir. Daha sonraki bölümlerde Hz. Amine�nin hamileli�i, Hz. Peygamber�in do�umu öncesine ortaya ç�kan baz� hadiseler, do�umu, çocuklu�u, gençli�i ve fiziki yap�s�yla ilgilidir. Daha sonra Hz. Peygam-ber�in ümmete geli�ini ve ümmet için önemini konu edinen bölüme geçi-lir ve bu bölüm aya�a kalk�larak okunur. Daha sonra oturulup salâvat ve dua okunup fatiha ile bitirilir. On alt�nc� ve son bölüm ise dua k�sm�d�r.

4. Molla Muhammed Ekinci (!ursî), Nazm-" #îrîn Molla Muhammed !ursî23, mevlidini yazma sebebini eserin önsö-

zünde �öyle aç�kl�yor: �Kürtçe mevlidlerde bulunan mevzu hadisler çok rahat-

ti�ti. #tikadi mezhebi E�ari olup ameli mezhebi ise $afii�dir. Tasavvuf ehlidir ve tasavvufu ve sufilik yolunu kendisine saadet yolu olarak görmektedir.

22Bkz. Muhammed Sirâcüddîn, Dürra Birinci Mewluda Kirmancî, Dua Yay�nlar�, #stanbul 2009.

23 Molla Muhammed Ekinci (!ursî) 1954 y�l�nda Mardin K�z�ltepe�ye ba�l� Ali Pa�a (!urs) köyünde dünyaya gelmi�tir. Babas� Molla Ahmed, Seyda Mahmud Karaköy�e ba�lan�p onun müridi olmu�, �eyhin vefat�ndan sonra da önce Seydâ Cezerî�ye daha sonra da Seydâ Arapkendî�ye mürid olmu�tur. Molla Muhammed okul okumam��, yaln�zca ilko-kulu d��ar�dan bitirmi�tir. Do�uda olan gelene�i takip ederek medreselerde yeti�mi�tir. #lk e�imini babas�ndan alm��, daha sonra ise Be�evler köyüne oradan da Molla Abdüla-ziz�in yan�na Yüceli köyüne gitmi�tir. Daha sonra Cizre�ye gelerek Seyda Molla Tayyib�in ö�rencisi olmu� ve bu arada $eyh Seydâ Cezerî�nin de müridi olmu�tur. Bir çok medrese-den ve molladan istifade eden Muhammed daha sonra da Mardin Yal�mköy�de Molla Hâdi�nin yan�nda sonra ise Nizip Kertu��da Molla Muhammed Emin�e giderek e�itim alm�� ve nihayetinde $eyh Molla Abdullah K�nasûrî�den icazet alm��t�r. #caze ald�ktan sonra Derik köyünde Arapça dersi vermeye ba�lam�� olan Seydâ Muhammed alt� sene



s"z edicidir ve buna kar!"l"k sahih hadislere dayanan bir mevlid yaz"lmas" gerekir. Karde!im Molla Salih�in, bu amac"m" desteklemesi ve bu sebeple bana Kütüb-i Sitte�yi göndermesi üzerine, bu eserden Hz. Peygamberin hayat" ile ilgili sa$lam hadisleri bir araya getirdim.�24

$iir kabiliyeti olan Muhammed, Kürt edebiyat�n�n en önemli eser-lerinden Mem ü Zin�in nazm�ndan etkilenerek, ona benzer bir üslûp ile bu mevlidi te�lif etmi�tir. Tatl� na�me anlam�na gelen Nazm-" #îrîn isimli mevlidinin içeri�i �öyledir: Mevlid yirmi üç bölümden olu�maktad�r. Müellif besmele ve ard�ndan Hz. Peygamber�e salât ü selam ile esere ba�lar. Yirmi üç bölümde ise �u konular� i�ler: Hz, Peygamberin nübüv-veti ve Tevrat ile #ncil�de buna yer verilmesi, Cahiliye devri, Hz. Pey-gamberin do�umu ve bu s�rada meydana gelen mucizeler, Hz. Peygam-berin soyu, babas�n� vefat etmesi ve süt anneye verilmesi, Hz. Peygambe-rin annesinin vefat� üzerine dedesi ve onun da vefat� ile amcas� taraf�n-dan muhafaza edilmesi, Hz. Peygamberin on iki ya��nda Basra�ya yapt�� yolculuk, Hz. Hatice ile evlenmesi ve Mekke y�llar�, vahyin geli�i, vahyin geli�inden sonra ya�ananlar, hüzün y�l�, mucizeleri, miraç, Akabe biatlar�, Hicret, Medine�de #slam Devletinin kurulmas� ve ilk sava�lar, Hudeybiye Bar�� Antla�mas�, Mekke�nin fethi, hilyesi, ahlakî vas�flar�, komutanl�� ve devlet ba�kanl��, birkaç mucizesi ve vefat�. Bunlardan sonra bir dua bölümü vard�r.

5. Muhammed $erif el-Bat�rgizî, Risâletü�l-Usûl fî Mevlîdi�r-Rasûl Muhammed $erif el-Bat�rgizî25 1973�te te�lif etti�i mevlid eseri

Risâletü�l-Usûl fî Mevlîdi�r-Rusûl; 11 bölümden olu�maktad�r. On birli

Diyarbak�r�da daha sonra da on be� sene Mardin K�z�ltepe Göllü köyünde görev yapm��-t�r. Evli ve dördü erkek dokuz çocu�u bulunan Molla Muhammed, günümüzde K�z�lte-pe�de ikamet etmekte ve Hz. Ebu Bekir Camii�nde ders vermeye devam etmektedir. Eser-leri: Molla Muhammed !ursî�nin do�du�u köy üzerine �iirleri, Arapça ve Kürtçe divan-lar� vard�r fakat bunlar bas�lmam�� ve ara�t�r�lmaya muhtaçt�r.

24 Molla Muhammed Ekinci (!ursî), Nazm-" #îrîn, 2008 (h. 1428) 25 1944�te Batman��n Gercü� ilçesine ba�l� Kutlu (Bat�rgiz) köyünde dünyaya gelmi�tir.

E�itiminin daha çok $eyh Muhammed Emin el-Haydârî ve $eyh Muhammed Arapkendî ile sürdürmü�tür. 1973�te Gercü� ilçesinin Poyraz köyünde resmi olarak imam-hatip ol-mu� ve bu görevi dört y�l sürdürmü�tür. 1978 y�l�nda Mardin Nusaybin�de Büyük K��la Camii imam hatibi olarak göreve ba�lam�� ve dört y�l görev yapm��t�r. 1982�de Mardin Merkez Ulu Camii�ne atanm�� emekli oldu�u 2009 y�l�na kadar burada vazifesini sür-dürmü�tür. 1985 y�l�nda $eyh Muhammed Emin el-Haydârî�den icazet alm�� ve daha son-ra da talebe yeti�tirmeye ba�lam��t�r. Günümüzde #stanbul Kanarya�da bir vak�fta ders vermeye devam etmektedir. Eserleri: Risâletü�l-Usûl fî Mevlîdi�r-Rusûl, Menhecü�l-Be�er

Güneydo"u Ve Do"u Anadolu Çevresinde Arapça, Kürtçe, Zazaca Mevlidler� | 219


hece ölçüsü ile yaz�lm��t�r. #cra edildi�i Mardin ve civar�nda bu mevlid besmele ile ba�lar ve her bahirden sonra Hz. Peygamber�e salavât getiri-lir. Bahirlerin içerdi�i konular �öyledir: münâcât, Hz. Âdem�in yarat�lma-s� ve Muhammedî nurun silsile halinde Efendimize intikali, Hz. Peygam-berin soyu, velâdeti, merhaba bölümü, do�umundan sonra gerçekle�en olaylar ve son olarak bir münâcât.

6. Mustafa Ezdârî, Mevlidi-i #erîf Mustafa Ezdâri26 mevlidini 2003 y�l�nda kaleme alm��t�r. Mevlid-i

#erif ismini verdi�i eseri, on üç bölümden olu�maktad�r. A��r bir dille yaz�lm��t�r. Eser �u bölümlerden olu�maktad�r: Hamdele, Hz. Peygam-berin fazileti ve di�er peygamberlere üstünlü�ü, ona itaat etmenin öne-mi, yüzü suyu hürmetine kâinat�n yarat�lmas�, Hz. Âdem�in yarat�lmas�, Hz. Âdem ve Hz. Havva�n�n Cennet�ten ç�kar�lmas� ve bu duruma duy-duklar� üzüntü, Hz. Peygamberin geli�ini kitap ehlinin önceden bilmesi, soyunun temizli�i, babas�n�n temiz olu�u, Hz. Âmine�nin hamileli�i s�ra-s�nda gördü�ü rüyalar, velâdet, salavatlardan olu�an bir na�t-� �erîf ve münâcât.

7. Mele $evki, Mevlidi�n-Nebî Aleyhi�s-Salâti ve�s-Selâm Mele $evki�nin27 1994�te tamamlad�� Mevlidi�n-Nebî Aleyhi�s-Salâti

ve�s-Selâm isimli mevlid eseri on bölümden olu�maktad�r. Bu bölümler �öyledir: Hamdele ve salvelenin ard�ndan Hz. Âdem�in yarat�lmas� ve Hz. Peygamberin yüzü suyu hürmetine ba��lanmas�, Hz. Peygamberin nurunun yarat�lmas� ve bu nurun, temizlenip ar�nmas� ile geçirdi�i mer-haleler, bir mevlid te�lif edenin kazanaca�� büyük sevap, vas�flar�, yarat�-l��, teker teker Muhammedî nurun peygamberler silsilesi ile intikal et-mesi ve bu s�ralama, Hz. Âmine�nin melekler taraf�ndan müjdelenmesi, velâdet ve son olarak Arapça dua bölümü.

Tahte�l-Kadâî ve�l-Kader, Menzerü�l-Be�er alâ Menhecü�l-Be�er, Hediyyetü�l-Habîbî, Bey-ne�s-Sâili ve�l-Mücîbi, el-Hâ�iyetü�l-Celiletü, ed-Dürrü�l-Esnâ fî Nazmi Esmâü�l-Hüsnâ, el-Kelimâtü�l-Hüsna Hâ�iyetü�d-Dürûl Esnâ, Hediyyetü�l-#�vân fî Nazmi Esmâi�r-Rahmân, Hülâsatü�l Beyân Hâ�iyetü Hediyyetü�r-Rahmân, Münacaatü�l-Fakîr.

26 Gercü�lüdür. $uan ö�retmenlik yapmaktad�r. 27 Mardin Midyatl�d�r. #zmir�de ikamet etmi�tir. Yakla��k 2005�te vefat etmi� ve Siirt Nur�in

köyüne defnedilmi�tir.



8. Mele Ali Mardînî, Hâzâ Kitâb Âvâ Hayât Mele Ali Mardînî�nin28 on be� bölümden olu�an Hâzâ Kitâb Âvâ

Hayât isimli mevlidi �u bölümlerden müte�ekkildir: Hamdele, Hz. Pey-gamberin nurunun kâinattaki her �eyden önce yarat�l�p Âdem babam�z�n da bu nurdan yarat�lmas�, Hz. Âdem�in dünyaya gönderilmesi ve Hz. Peygamberin miraca yükselmesi, mevlidin ve onu okuman�n faziletleri, Hz. Peygamberin soyu, do�madan önce Yahudilerin bunu sezip babas� Abdullah�� öldürmek istemeleri, anne ve babas�n�n dü�ünü, dünyaya gelmesi ve �eytan�n bundan duydu�u üzüntü, Allah��n emir ve yasakla-r�na riâyet etmek, do�madan önce rüyada annesini peygamberlerin müj-delemesi, isminin verilmesi ile yerde ve gökte övgüye mazhar olmas�, isminin Allah��n ismi celâlinin yan�nda bulunmas�, babas�n�n vefat�, do-�umunda meydana gelen mucizevî olaylar ve son olarak dua bölümü.

9. Mele Ahmed, Mevlidi�n-Nebî Aleyhi�s-Salâti ve�s-Selâm Mele Ahmed�in29 2005 y�l�nda te�lif etti�i Mevlidi�n-Nebî Aleyhi�s-

Salâti ve�s-Selâm isimli eseri on üç bölümden olu�ur. Bu bölümler �öyle-dir: Hamdele, mevlid okuman�n ve okutman�n fazileti, Allah��n kaleme yazmas�n� emretmesi ve onun da Kelîme-i Tevhid�i yazarak Hz. Peygam-berin yarat�lmas�, �eytan�n yarat�lmas�, meleklerin yarat�lmas� ve görev-leri, kâinattaki hiçbir varl��n yüklenemedi�i hilafet vazifesini cahilli�in-den dolay� insan�n yüklenmesi, Allah��n yaratt��n insano�luna önce ak�l ve �ehvet verip sonra kitap göndermesi, Hz. Peygamberin soyu, hamile-li�i s�ras�nda annesinin her ay bir mele�in rüyas�nda gelerek ona müjde vermesi ve son olarak dua bölümü.

10. Seyyid Bedreddîn, Mevlûdâ Kürdî Bizmani Gundî Seyyid Bedrettin�in30 mevlidi aç�k ve sade bir dille yaz�lm��t�r. Bu

manada mevlidinin ba��nda; Mevlûdâ Kürdî Bizmani Gundî (Köylü Dilinde Kürtçe Mevlid) ibaresini kullanm��t�r. Seyyid Bedrettin'in mevlidi on bölümden olu�maktad�r. Bu bölümler �u konulardan müte�ekkildir: Hamdele, Hz. Peygamberin fazileti ve di�er peygamberlere olan üstün-lü�ü, Hz. Âdem�in yarat�lmas�, Hz. Peygamberin soyu ve do�umu31,

28 Seyyid Abdurrahman��n o�ludur ve Sofi Hac� olarak tan�n�r. Mardin merkezde vefat etmi�

ve vasiyeti gere�i H�rbe köyüne defnedilmi�tir. 29 Mele Ahmed, Mardin Midyatl�d�r ve günümüzde burada ikamet etmektedir. 30 $�rnak #dillidir. #stanbul #kitelli�de ikamet etmektedir. 31 Bu bölüm di�er mevlidlerden farkl� olarak gayet ayr�nt�l� olarak i�lenmi�tir. Hz. Peygam-

berin do�um tarihinden, soyundan, silsilesinden bahsedilmi�tir.



!emaili, babas"n"n gençli#i, Hz. Âmine�nin hamileli#inin zahmetsizce geçmesi ve bu s"rada ya!anan ola#an üstü olaylar, s"fatlar"n" s"ralayan bir salât ve selam bölümü ve son olarak bir na�t-" !erif.

11. Molla Ahmed Nâs, Fekîye Nârincî Mevlûda Kürmancî Molla Ahmed Nâs32, 1990�da kaleme ald"#"; Fekîye Nârincî Mevlûda

Kürmancî isimli eserinin te�lif nedenini, önsözde !öyle aç"kl"yor: �Ba!ta Ertû!î�ninki olmak üzere birçok mevlid sahih olmayan haberlerle doludur. Bu sebep yeni bir mevlid yazma ihtiyac" do#urmu!tur.�33 Sahih olaylara ve k"sa metninden dolay" mevlidini daha çok takdire !âyan görür. Aruz ile ölçü-lendirdi#i mevlidinde !u iki ölçü kullan"lm"!t"r: Fe�ûlün fe�ûlün fe�ûlün fe�ûl ve fa�ilâtün fa�ilâtün fa�ilât.

Genel olarak iki bölümden olu!turdu#u mevlidi !u konulara ayr"-labilir: Hamdele ve salvele, Hz. Peygamberin k"ymeti, mevlid okuman"n ve okutman"n ehemmiyeti ve fazileti, do#umu, !ahsiyeti, vas"flar", ahlâk", d"! görünü!ü, temiz olan soyu ve ümmetine olan dü!künlü#ü. $lk bölüm daha çok giri! mahiyetinde olup ikinci bölüm ise as"l mevlid k"sm"d"r.

12. Feyzullah Haznevî, Rasûli bî Hember Feyzullah Haznevî34 eserinin; âyetler ve Buhârî�nin sahih hadisleri

"!"#"nda yaz"lm"! bir mevlid oldu#unu ifade eder. Arapça olan mukad-

32 1937 y"l"nda $dil�in Tepeköy isimli köyünde dünyaya gelmi!tir. Aslen Kay" köyündendir.

Fakat babas"n"n imaml"k yapt"#" köy olan Tepeköy�de çocuklu#u geçmi!tir. Gençlik y"lla-r"n" medreselerde geçirdikten sonra Bozburun köyünde fahri imaml"#a ba!lam"! ve bura-da bir medrese kurarak hocal"k yapm"!t"r. Askerden dönü!ünde kadrolu imaml"#a geçip çe!itli köylerde hizmet verdi ve emeklili#inin ard"ndan $dil�e yerle!ti. Halen burada ika-met etmektedir. Birçok hocadan ders alan Molla Ahmed�in eserleri !unlard"r: Diwana $e�ru %azele Modern û Sitratecî (Divan), Fekîye Nârincî Mewlûda Kürmancî, Xulasâ Akîda Mu-sulmanê Sunnî (Sünnî Müslümanlar"n Akaidinin Hülasas"), Kurtîya F"kha $afiî bi Sual û Cewab û Nazma Kurmancî ($âfî F"kh"n"n Özeti), H"ng"vê Xwe! Asîl Risala &lme Usûl (Usûlü�l-Hadîs), Tefsîra Kurmancî û Tercuma Muhcetü�l-Fewâid we�l-Esrâr fî Tefsîri Âyâti�l-Îmâni we�l-Cihâdi we�l-&xtibâr (Baz" Âyetlerin Tefsîri), Tefsîra Herdu $ehâdeta Digel Fatîhê û Digel Deh Suretê K"n (Kelîme-i $ehâdet, Fâtihâ ve On Sûrenin Tefsîri), Tefsîra Sûretê Nebe (Nebe Sûresinin Tefsîri), Tefsîra Sûretê Mülk (Mülk Sûresinin Tefsîri), Telqêna Mîrîya û Va�za Sa#a û Hinek Duane (Tel-kin ve Baz" Dualar). Ayr"nt"l" bilgi için bkz. Taha Nas, �$dilli Bir Âlim: Molla Ahmed Nas ve Eserleri�, Uluslararas" Geçmi!ten Günümüze &dil Sempozyumu, %"rnak Üniversitesi Yay"n-lar", $stanbul 2011, s. 363-371.

33 Molla Ahmed Nas, Fekîye Nârincî Mewlûda Kürmancî, 1990, s. 1. 34 Haznevi soy ismini alm"!t"r, fakat Haznevî ailesine mensub de#ildir. Suriye do#umludur.

Farkl" ülkelerde uzun süre ya!am"!t"r. Arapça, Farsça, Türkçe, Kürtçe, $ngilizce, Almanca ve Rusça bilmektedir. Kardiyoloji doktorlu#u yapm"!t"r. %u anda $stanbul Kanarya Ada-lar"�nda ya!amakta olan Haznevî�nin mevlidten ba!ka eseri yoktur.



dimesinde, mevlidin ne oldu#u ayetler ve hadislerle aç"klan"yor. Mevlid te�lif edilirken hemen hemen yar"s"nda düz yaz" !eklinde aç"klamalar veriliyor. $çerik olarak ise çe!itli bölümlere ay"rd"#" mevlidinde !u konu-lardan bahsediyor: Hz. Peygamber�in do#umundan önce meydana gelen olaylar, do#umu, yeti!mesi, peygamberli#i ve vasiyetleri. Her bölümden önce, konu ile ilgili aç"klamalar yap"lm"! ve akabinde ayet ve hadislerden örnekler verilip, bunlardan esinlenerek beyitler yaz"lm"!t"r. Mevlidin sonunda, mevlidi dinleme ahlâk" ve mevlidin nerede okunmas" gerekti#i belirtilip, Allah�a hamd ü sena ile nihayete erdirilmi!tir. 2009�da te�lif etti#i mevlidi herhangi bir yerde yay"mlanmam"!t"r.35

13. Mele Abdurrahman Becirmenî, Mevlid-i Muhammed Mustafa Mela Abdurrahman Becirmenî36, mevlidine müstakil bir isim ver-

memi!, eserin ba!"nda �Mevliden Muhammed Mustafa�yâ Salâtü Selâm� demekle yetinmi!tir. On bölümden olu!an mevlidin her bölümünün so-nunda ayn" sözleri içeren birer salât vard"r. Tarih vermedi#i mevlidinin bölüm içeri#i !öyledir: Hamdele ve salvele, münâcât ve veladet y"l", Hz. Peygambere duyulmas" gereken sevgi ve ona nas"l ümmet olunaca#", Hz. Peygamberin soyu ve dünyaya geldi#i çevre, çobanl"#" ve Hz. Hatice ile evlenmesi gibi nübüvvet öncesi meseleler, nübüvvet öncesi yapt"#" iba-detler ve vahyin geli!i, vahyin geli!inden sonra Mekke�deki durum ve Müslümanlar"n çekti#i s"k"nt"lar, Medine�ye hicret ve sonras"nda $slam devletinin in!as", vefat" ve Veda Hutbesi, salavat getirmenin önemi ve mevlid duas".

14. Mele Hasan, Mevlidü�n-Nebî Mele Hasan37, Mevlidü�n-Nebî isimli mevlid eserini 9 May"s 1979�da

tamamlayarak Nusaybin�de Turan mahallesinde bulunan bir matbaaya vermi!tir. Daha sonra ilaveler yapm"! ve bu tarihi de 15 A#ustos 2004 olarak vermi!tir. Mele Hasan�"n mevlidi on bölümden olu!mu!tur. Her bölümün sonunda ayn" sözlerden olu!an salât ve selam ifadeleri vard"r. $çeri#i ise !öyledir: Hamdele ve salvelenin ard"ndan Muhammedî nurun yarat"lmas" ve Hz. Âdem�e bu nurun intikal etmesi, mevlidi okuman"n

35 Feyzullah Haznevî, Rasûli bî Hember, 2007. 36 Mela Abdurrahman Becirmenî, Molla Hamza�n"n o#ludur. Halen Diyarbak"r�da imamd"r. 37 Mele Hasan, Ali Gülta!�"n o#lu olup as"l ismi Hasan Gülta!�t"r. %"rnak $dil�in Tirfili kö-

yünde dünyaya gelmi!tir. Salihe a!iretine mensuptur. Mensup oldu#u Salihe a!ireti, Midyat�"n güney do#usunda Midyat � $dil aras"nda yerle!iktir. 2006 y"l"nda Manisa Sert beldesinde vefat etmi!tir.



fazileti, hikmeti ve sevab", Muhammedî nurun silsile ile ta!"nmas" ve Hz. Peygamberin anne ve babas"n"n evlilikleri, anne ve babas"n"n dü#ünü, annesinin hamileli#i s"ras"nda ya!ad"#" ola#anüstü olaylar, Hz. Peygam-bere methiye ve dünyaya gelmesi, dünyaya gelmesi nedeni ile cinlerin ve meleklerin tebrik için gelmesi, süt anneye verilmesi ve bu s"rada ortaya ç"kan do#aüstü olaylar, son olarak iki dua bulunur.

15. Feyzullah Erzen (Seyyid Feyzullah F"nd"kî), Hate Sefad" Mevlidi Mustafa

Seyyid Feyzullah F"nd"kî�nin38 Hate Sefad" Mevlidi Mustafa ismini verdi#i mevlidini 1994 y"l"nda tamamlam"! ve vefat"ndan sonra o#lu Abdülkadir Erzen taraf"ndan Halk Matbaac"l"k�ta bas"lm"!t"r. Seyyid Feyzullah, Kürtçe mevlidi bar"nd"rd"#" yanl"! bilgiler sebebi ile ele!tirmi! ve Ertû!î�nin mevlidine bir reddiye yazm"!t"r.39 Kendisine ele!tirdi#i mevlide bir alternatif olmas" için mevlid yazmas" teklif edilince de bu mevlidi kaleme alm"!t"r. Elimizdeki ne!redilmi! haline göre mevlid, on bölümden olu!maktad"r.40 Bölümler !u konulardan müte!ekkildir: Hz. Peygambere salavat ve bunun fazileti, mevlidin ehemmiyeti, $bn Dih-ye�nin yazd"#" mevlid, Hz. Peygamber'in mucizeleri, nesebi, do#umunda meydana gelen ola#anüstü olaylar, merhaba bölümü ve münâcât.

38 Seyyid Feyzullah F"nd"kî 1932 y"l"nda Siirt�in Eruh ilçesine ba#l" F"nd"k nahiyesinde

do#mu!tur. %eyh Muhammed Efendi�nin o#ludur. $lk dini bilgilerini babas"ndan alm"! ve ilkokulun ard"ndan %eyh Seydâ (ö. 1968)�n"n Cizre�deki medresesinde ona talebe olmu!-tur. Burada tan"!t"#" ba!ka hocalardan da istifade etti ve bir süre sonra e#itim için gitti#i Suriye�nin Derik ilçesinde Molla Ahmed Befevî�den ders ald". Burada icazetini ald"ktan sonra Türkiye�ye geri döndü ve %"rnak ve Van�"n köylerinde fahrî imaml"k yapt". Nihaye-tinde Cizre�de aç"lan imaml"k kadrosunu kazan"p burada göreve ba!lad" ve burada uzun y"llar hem imaml"k hem de hocal"k yapt". Memuriyetinin son y"llar"nda Silopi�ye tayin olup burada emekli oldu. Birçok eser yazan F"nd"kî, eserlerini bir külliyatta toplamaya niyetlendi#i bir s"rada 2002 y"l"nda hakk"n rahmetine kavu!arak Silopi�ye defnedildi. Eserleri: Levâmiu�l-Cevâhir fî &snâ A!ere &lmen Yücâhir, Ârâu�l-Urâ fî &mtinâ�iz-Zuhri Ba�de�l-Cumuati fi�l-Kurâ, Ke!fü�l-Evrâk an Ahkâmi�l-Fusûli ve�l-Evrak, Zekâtü�l-Mâl Tehillü li�l-Âl, en-Nuktatü fî Tehâreti�l-Unt, &kdü�l-Leâli fî Hidmeti ani�l-Gazâlî, Kavlü�n-Nahî ani�l-Âlâti�l-Melâhî, Ahle�l-Ekvât fî K"râati ale�l-Emvât, Îcâzü�l-Cevâb fî Zebîhâti Ehli�l-Kitâb, er-Rudûdü�l-Dâmi#a fî Reddi ale�l-Mevlidi�l-Kurmancî, Hate Sefad" Mevlidi Mustafa, Gule Narencî Mevlide Kurmancî, Vak"f, Âyetün Kerîme, Fî Fazli Savmi Receb. Eserler ve müellifin hayat" hakk"nda ayr"nt"l" bilgi için bkz. Recep Özdirek, �Cumhuriyet Döneminde %"rnak Bölgesinde Ya!ayan Âlim-lerin F"k"hla $lgili Eserlerinin De#erlendirilmesi�, Uluslar aras" $"rnak ve Çevresi Sempozyu-mu Bildirileri, %"rnakÜniversitesi Yay"nlar", %"rnak 2010, s. 707-722.

39 Eser hakk"nda ayr"nt"l" bilgi için bkz. Özdirek, a.g.e., s. 720. 40 Özdirek, ayn" yer.



16. Feyzullah Erzen, Gule Narencî Mevlide Kurmancî Seyyid Feyzullah F"nd"kî�nin, Ertû!î�nin mevlidine kar!"l"k yazd"#"

bir ba!ka mevlididir. Di#er mevlidi gibi o#lu Abdülkadir Erzen taraf"n-dan Halk Matbaac"l"k�ta bas"lm"!t"r. Mevlid 1983 y"l"nda kaleme al"nm"!-t"r. Di#er mevlid daha kapsaml"d"r. Bu mevlidi daha k"sad"r ve üç bö-lümden olu!maktad"r. Bölümler içerdi#i konulara göre !öyle s"ralanabi-lir: Hz. Peygambere salavat getirmek ve bunun fazileti, merhaba bölümü ve münâcât.

17. Mele Zâhid, Mevlidi $erif Herdû Bâtî Mele Zahid�in41 kaleme ald"#" Mevlidi $erif Herdû Bâtî isimli mevli-

di, Molla Batevî (Ertû!î)�den esinlenerek yaz"lm"!t"r. Üslûp, dil, !ive, ka-fiye ve !iirsellik aç"s"ndan onun mevlidine benzer. Mevlidi 11 bahir 22 ba!l"k ve 667 beyitten olu!ur. Bu mevlid 1973�de Diyarbak"r�da tamam-lanm"! ve 1978�de $stanbul�da Bayraktar yay"nevinde ço#alt"lm"!t"r. Yaz-d"#" mevlidi ile Seyda Tirey�i de etkilemi! ve o da bir mevlid yazm"!t"r. Oldukça uzun ve geni! olan mevlidini !u yirmi iki ba!l"k halinde te�lif edilmi!tir: Hamdele, mevlid okuman"n fazileti, mevlide duyulan sayg" ve mevlidin adet haline gelmesi, Hz. Peygamberin a!k" ve onun nurunun ayd"nlat"c"l"#", yerin ve gö#ün yarat"l"!", Hz. Âdem�in yarat"l"!" ve Hz. Peygamberin nuru, Hz. Âdem�e yarat"lan nurun intikal etmesi, Hz. Pey-gamberin babas"n"n mucizeleri, annesi, anne ve babas"n"n evlenmesi, annesinin hamileli#i ve bu s"rada meydana gelen ola#an üstü hadiseler, babas"n"n vefat" ve annesinin üzüntüsü, do#umu (merhaba bölümü), do#umundan sonra annesinin !ahit oldu#u mucizeler, do#du#u gece meydana gelen ola#an üstü hadiseler, sütannesi Halime�ye verilmesi, çobanl"k yapmas" ve meydana gelen s"rl" olaylar, annesinin vefat", anne-sinin vefat"ndan sonra dedesi Abdülmuttalib�in, onun vefat"ndan sonra da amcas" Ebû Tâlib�in muhafaza etmesi, Hz. Hatice ile evlili#i ve nü-büvvetin geli!i, hicret hadisesi, son olarak mevlidin duas".

18. %eyh Muhammed Mehdî, Mevlüde Kurmancî %eyh Muhammed Mehdî42 mevlidine müstakil bir isim vermemi!

ba!"na yaln"zca Kürtçe Mevlid manas"nda Mevlüde Kurmancî yazm"!t"r.

41 As"l ismi M. Zahit Karde!lik'itr. Diyarbak"r Lice ilçesine ba#l" $nce Kavak Köyünde 1935

y"l"nda dünyaya gelmi!tir. Birçok !eyh ve âlimden ders alm"! ve 1959�da on y"ll"k medre-se hayat" ba!lam"!t"r.

42 %eyh Muhammed Mehdî, %eyh Muhammed Tahir�in o#ludur. Hz. Abbas (r.a.)�"n soyun-dand"r. Diyarbak"r�"n H"d"rilyas köyünde 1932�de dünyaya gelmi!tir. Küçük ya!tan itiba-



Bu mevlid; Hasan Ertû!î�nin yazd"#" mevlidin muhtasar"d"r. On üç bö-lümden olu!an mevlid, konu bütünlü#ü olarak di#er mevlidlere benzer. Mevlidin sonunda belirtti#ine göre 31 A#ustos 2002�de tamamlam"!t"r. Mevlidi !u bölümlerden olu!ur: Hamdele, mevlid okuman"n faziletinden ve okutan"n i!ledi#i büyük hay"r, mevlid okunan yerde hâs"l olacak be-reket, Allah�"n kaleme yazmay" emretmesi ve onun Lâ ilâhe illallah yaz-mas", Hz. Âdem�in yarat"lmas" ve bu soydan gelenlerin temizli#i, Hz. Peygamber'in babas"n"n hayat" ile ilgili bilgiler, anne ve babas"n"n evlili-#i, babas"n"n vefat" ve annesinin hüznü, hamileli#i s"ras"nda Hz. Pey-gamberin annesinin !ahit oldu#u ola#anüstü olaylar, velâdet, merhaba bölümü, münâcât ve mevlidin duas".

19. Mele Abdurrahman Harhûrî, Mevlüde Siyer Mele Abdurrahman Harhûrî43, mevlidine Mevlüde Siyer ismini

vermi!tir. Eser tarihsizdir ve di#er mevlidlere göre oldukça uzundur. On üç bölümden olu!ur. Bu bölümler !u konular" hâizdir: Hamdele ve Hz. Peygambere ümmet olman"n üstünlü#ü, do#umu ve çocuklu#u44, babas" ve annesinin hayatlar" ve evlilikleri, Selman-" Fârisî ile $bn Hayyam�"n peygamberimiz ile ilgili baz" rivayetleri, ilk vahyin gelmesi ve insanlar"n

ren çe!itli medreselerde ilim tahsili görmü!tür. $lk tahsiline Diyarbak"r Bismil Belle kö-yünde %eyh Molla $brahim�den ders alarak ba!lam"! sonra Seyda Molla Muhammed�ten ders alarak devam etmi!tir. Daha sonra %eyh Molla Sadullah Cezerî ve Girik köyünde Molla Seyyid Hasan�dan ders alm"!t"r. Bunlardan ba!ka %eyh $smail ve me!hur Seyda Molla Said Cimzikî�den de ders al"r. Nihayetinde Diyarbak"r Bismil Belle�deki %eyh Molla $brahim�den icazet alm"!t"r. Bundan ba!ka !u icazetleri de alm"!t"r: Seyyid Hasan�dan K"-raat-i Seba� ve Tecvid, %eyh Seyda El-Cezerî�den Nak!ibendî hilafet icazeti, %eyh Mu-hammed Alevî�den Kadirî hilafet icazeti. $cazetini ald"ktan sonra Diyarbak"r�da Seyfümü-lük türbesinin do#usunda, Dicle kenar"nda bulunan Seyfülmülük Medresesini kurmu! ve burada binlerce talebe okutup, yüzlercesine icazet vermi!tir. Nak!ibendî tarikat"na men-sup olan %eyh Muhammed Mehdî, bu tarikat"n yay"lmas" için çal"!m"! ve binlerce müride inabet vermi!, 30�a yak"n kimseye de tasavvufî hilâfet icazeti vermi!tir. %eyh Muhammed Mehdî 3 evlilik yapm"!t"r. Dokuz çocu#u vard"r ve 2009 y"l"nda vefat ederek Seyfülmü-lük�e defnedilmi!tir. Eserleri !unlard"r: Risâletü Mahrecü�l-Dâd, Risâletü�t-Tevessül ve�l-&sti#âze, El-Hidâyetü fi�l-&ctihâd Müsîfü fi Tasavvufî, Risâletü fî Beyâni�l-Kaffarati Bi�l-%irâmâtî ve�l-Evraki�l-Maliyeti, Risâletü en-Nutku�l-Fesih fî Mahraci Dâti�s-Sahîh, Risâletü fî Tahrimi�r-Riba ve Vücûbi�z-Zekâti fî Fusûlü�n-Nakdiyeti ve�l-Evrakil Maliyati, Mevlide Kurmancî.

43 Mele Abdurrahman Harhûrî, Siirt Pervarilidir. Halen imam olarak görevini sürdürmekte-dir

44 Bu bölüm oldukça uzun ve ayr"nt"l"d"r. Bu bölümün içinde: Hz. Peygamberin do#um tarihi, dünyaya gelmesi, birtak"m ola#an üstü hadiseler, sütanneye verilmesi, in!ikak ha-disesi, annesinin vefat" ile dedesinin muhafaza etmesi ve çobanl"k yapmas" gibi konular içerir.

226 | Mehmet TIRA�CI


!slam�a davet edilmesini, Müslümanlar"n ilk dönemde gördü#ü eziyetler, Mü$riklerin, Hz. Peygamberi öldürme planlar" ve Habe$istan�a hicret, Hz. Peygamberin Beytü�l-Haram�da namaz k"lmas" esnas"nda ona sald"-r"da bulunulmas", Mekke�de vuku bulan olaylar ve ard"ndan Medine�ye hicret edilmesi ile daha sonra burada meydana gelen vak"alar45, merhaba bölümü, manzum halde yaz"lm"$ dua bölümü.

20. Mele Süleyman Kur$un, Mevlida Peygamber (Mewlida Pêxember) Mele Süleyman Kur$un�un46 Mevlida Peygamber isimli eseri !stan-

bul�da Ravza Yay"nc"l"k ve Matbaac"l"k�ta 2010 y"l"nda bas"lm"$t"r. Ba$"n-da bir mukaddime bulunmaktad"r ve burada mevlid ve tarihinden bah-setmektedir. On alt" bölümden olu$an eseri $u bölümlerden olu$makta-d"r: Hamdele, !slam�dan önce Araplar"n durumu ve vahyin nüzûlü, mer-haba bölümü, Hz. Peygamberin do#umu ve peygamberli#i, aile ili$kileri, kom$ular" ve çevresi ile ili$kileri, sava$lar", i$ ve i$çilerle ili$kileri, mer-hameti, adâleti, cömertli#i, Allah�tan korkmas", dualar", hak davas" ve son olarak mevlidin duas".47

C. Güneydo�u ve Do�u Anadolu Çevresinde Zazaca Mevlidler

Ülkemizde bulunan Zaza kökenli vatanda$lar"m"z taraf"ndan ya-z"lm"$ alt" adet mevlid tespit ettik. Bunlar"n ilki ve en me$hur olan" Ah-med b. Hasan el-Hâsî (Mela Ehmedé Xasî)�nin mevlididir. Bunlar" s"ras" ile $öyle s"ralayabiliriz:

1. Ahmed el-Hâsî, Mevlid Ahmed Hâsî, 1866 y"l"nda Diyarbak"r�"n Lice ilçesi Has köyünde

dünyaya gelmi$tir. !lk e#itimini babas" Molla Hasan�dan alm"$t"r. Kendi köyünde bulunan müderrislerden ders ald"ktan sonra as"l e#itimini Di-yarbak"r Ulu Câmii yan"nda bulunan tarihi Mesûdiye Medresesi�ndeki Müftü Hac" !brahim Efendi�nin rahle-i tedrisinde tamamlam"$, icâzet alm"$t"r. Daha sonra yakla$"k on y"l çe$itli memuriyetlerde bulunmu$ ve

45 Bu konu dokuz, on ve on birinci bölümlerde ard" ard"nca i$lenmi$tir. 46 1952 y"l"nda Batman Gercü$�te bulunan Ba#l"ca köyünde dünyaya gelmi$tir. On alt" ya-

$"nda haf"zl"#"n" tamamlay"p bölgenin tan"nm"$ âlimlerinden Molla !smail Efendi, %eyh Fahrettin Efendi, Molla Ramazan Efendi�den ders ald"ktan sonra Bismil�de %eyh Mu-hammed Arapkendî�den icâzet ald". Birçok talebe yeti$tiren Süleyman Kur$un, çe$itli dergi ve gazetede yay"nlanan yaz"lar"n" 1995�te Makaleler ismi ile ne$retmi$tir. 2001 y"l"n-da ise Rébaz Diwana Yekem isimli dîvân"n" tamamlad". Hâlen !stanbul�da ikâmet etmekte-dir. Bkz. Süleyman Kur$un, Rébaz Diwana Yekem, Mizgin Yay"nc"l"k, !stanbul 2002, s. 1.

47 Süleyman Kur$un, Mewlida Pêxember, Ravza Yay"nc"l"k ve Matbaac"l"k, !stanbul 2010.

Güneydo!u Ve Do!u Anadolu Çevresinde Arapça, Kürtçe, Zazaca Mevlidler� | 227


sonras"nda Diyarbak"r müderrisli#ine atanm"$t"r. Bir süre sonra Lice mü-derrisli#ine gelmi$ ve sonras"nda Lice müftüsü olmu$tur. !ki y"l görev yapt"ktan sonra cumhuriyetin kurulmas" ile görevinden istifa etmi$tir. Nak$îbendî tarîkat"na müntesip olan Ahmed Hâsî ayn" zamanda bu tarîkatta hilâfet makam"na yükselmi$tir.

Siyasi iktidar ile yer yer anla$mazl"k ya$ayan Ahmed Hâsî birkaç y"l"n" da sürgünde geçirmi$tir. Sonras"nda serbest kalsa da bask"lar"n artmas" sebebi ile Hezan�a yerle$erek burada ya$am"n"n sonuna kadar mütevaz" bir hayat ya$am"$t"r. 1951 y"l"nda vefât ederek burada topra#a verilmi$tir.

Ahmed Hâsî�nin Mevlid�i ilk olmas" aç"s"ndan önemli bir kaynakt"r. Eser, Vesîletü�n-Necât ile kar$"la$t"r"ld"#"nda, Kürtçe mevlidlere göre daha edebî48 bir yap"ya sahiptir. On dört bölümden olu$an eser; Fâilâtün Fâilâtün Fâilün vezni ile yaz"lm"$t"r. Yirmi dokuz sayfa ve selam-salât bölümleri hâriç üç yüz elli bir beyitten olu$an Mevlid�in orijinal nüshas" 1898 y"l"nda Diyarbak"r�da yay"nlanm"$t"r.49 Bu matbû nüshan"n ba$ say-fas"nda bulunan ibâre $öyledir: �Diyâr-! Bekir Vilâyet-i Celîlesine tâbi� Lice Kazas!�na mülhak Hezan karyeli Mekrümetlû Ahmed el-Hassî Efendi�nin Zaza lîsân! ile te�lîf etti"i i#bu Mevlîd-i $erif� Vilâyet-i mezkûre Litografya matbaa-s!nda tab� ve ne#r edildi.�50

Salât k"s"mlar"n" da ba$l"k zannederek, baz"lar" Mevlid�i on alt" bö-lüm olarak tasnif etse de incelememiz sonucu on dört ba$l"ktan müte$ek-kil oldu#unu gördük. Bölüm içeri#i olarak ise di#er mevlidlerden çok farkl" de#ildir. Her birine �bahis� denilen bölümler $u konular" içerir: Hamdele, mevlid okuman"n fazileti, Allah�"n ezelîli#i, kâinat"n yarat"l"$", Allah�"n kaleme yazmay" emretmesi, Âdemî nurun yarat"lmas", Âdem (a.s.)�"n Cennet�ten kovulmas", Hz. Peygamberin anne ve babas"n"n evli-li#i, Muhammed�î nûrun Âmine annemize intikâli, velâdet, do#um s"ra-

48 Eserin edebî yap"s" için bkz. Adnan Oktay, �Klasik Edebiyat Teknikleri ile Bir de#erlen-

dirme: Melaye Ehmedê Xasî�nin K"rmancca (Zazaca) Mevlidi�, Zaza Halk"; Tarih, Dil, Kültür ve Kimlik Sempozyumu Tebli# Notu, Erivan 2011.

49 Ba$bakanl"k Osmanl" Ar$ivi�nde 442 nolu dosyada, 56 gömlek no ve MF.MKT. fon kodu ile 25/Za/1316 tarihine ait ar$iv kayd" $öyledir: �Diyarbekir�de mukîm talebelerden Ahmed Efendi�nin Zazaca yazd!"! Mevlîd-i $erif�in tab ve ne#rine ruhsat verildi"i��

50 Okiç, a.g.m., s. 30.



s"nda meydana gelen mûzicevî olaylar, Hz. Peygamberin sütanneye ve-rilmesi, vahyin nüzûlu ve mîraç, son olarak dua bölümü.51

2. Osman Esad Efendi; Biyî#e Peygamberî, Osman Esad Efendi, 1852�de Siverek�te dünyaya gelmi$tir. E#iti-

minin ard"ndan çe$itli görevlerde bulunmu$, 1905�te Siverek müftülüsü olmu$ ve bu görevi yirmi dört y"l devam ettirmi$tir. 1903�te kaleme ald"#" mevlidini ne$retmek için te$ebbüslerde bulunsa da buna ancak 1933�te %am�da eserinin bas"lmas" ile muvaffak olmu$tur. 1929 y"l"nda vefât et-mi$tir.

Mevlid gelene#inin sünnî kimseler aras"nda yayg"nla$mas" nede-niyle Osman Efendi güney lehçesinde bir mevlid yazma ihtiyac" duymu$-tur.52 Biyî#é Peygamberî isimli bu mevlid eseri sekiz bölüm ve 196 beyitten olu$maktad"r. On birli hece ölçüsü ile yaz"lm"$ eserinin farkl" nüshalar" bulunmaktad"r. Son olarak 2007 y"l"nda Kürt Enstitüsü taraf"ndan �Mewlido Dimilî� ismi ile bas"lm"$t"r.53

3. Mele Hunij, Mevlid-i Peygamberî Mele Hunij, 1930�lu y"llarda Elaz"# Palu�da bulunan Hun Kö-

yü�nde dünyaya gelmi$tir. Çe$itli $ehirlerde e#itim gördükten sonra köyüne dönerek yirmi be$ y"l imam-hatiplik yapm"$t"r. 1971�de tamam-lad"#" Mevlid-i Peygamberî, be$ bölüm ve 266 beyitten olu$maktad"r. Di#er mevlidlerden farkl" olarak on alt"l" hece ölçüsü ile yaz"lm"$t"r. Mevlid eseri 2004 y"l"nda !stanbul�da Vate Yay"nevi bünyesinde ne$redilmi$tir.

4. Mele Kâmil; Mevlid-i Nebî. Mela Kâmil, 1938�de Bingöl�de dünyaya gelmi$tir. Çe$itli yerlerde

tamamlad"#" e#itiminin ard"ndan imam-hatipli#e ba$lam"$ ve farkl" yer-lerde hizmet verdikten sonra Genç�in bir köyünde bu görevden emekli olmu$tur. 1999�da te�lif etti#i eseri Mevlid-i Nebî, on birli hece ölçüsü ile yaz"lm"$t"r ve 104 beyitten olu$ur. 2003 y"l"nda !stanbul�da ne$redilmi$tir.

5. Mele Muhammed el-Murâdânî el-Gencî, Mevlid-i Zazakî Mele Muhammed el-Murâdânî el-Gencî, Bingöl Genç�in Murâdan

köyündendir. 1952'de dünyaya gelmi$ ve ilk e#itimini babas"ndan alm"$-t"r. Daha sonra Mu$�ta e#itim görüp imam-hatipli#e ba$lam"$t"r. Emekli-

51 Mela Ehmedé Xasî, Mevlid (Editör: Huseyn Sîyabend), Hivda !leti$im Yay"nlar", !stanbul

2012. 52 Zülfü Selcan, �Zaza Dilinin Tarihi Geli$imi�, I. Uluslararas" Zaza Dili Sempozyumu Tebli#

Notu, Bingöl 2011, s. 14-15. 53 Murad Can$ad, �Kirmanca( Zazaca) Mevlidler�, Günlük Gazetesi, Tsz.



li#in ard"ndan Bursa�ya yerle$mi$tir ve hâlen burada müderrislik yap-maktad"r.

Mevlid-i Zazakî isimli eserinin elimizde bulunan nüshas" üç risâle-den olu$maktad"r. Birinci bölüm; Zazaca mevlid, ikinci bölüm; akîde ve üçüncü bölüm ise; Bedîüzzamân�"n %kinci Mektup�unun içerir. Konumuzu ilgilendiren mevlidi ise; sekiz fas"ldan müte$ekkildir. Bunlar $öyledir: Hamdele, Muhammedî nurun yarat"l"$", Muhammedî nurun intikâli, velâdet, merhaba, velâdet sonras", Peygamberimizin vas"flar" ve son ola-rak Arapça dua bölümü.54

6. Abdülkâdir Arslan, Mevlid-i Nebî Abdülkâdir Arslan, Bingöl merkez Mu$et köylüdür ve hâlen bura-

da imam-hatip olarak görevini sürdürmektedir. Diyanet !$leri Ba$kanl"#" taraf"ndan geçti#imiz y"llarda bir ilk olarak TRT bünyesinde okunan Zazaca Mevlid program"nda görev alm"$ ve canl" olarak bu mevlidi icrâ etmi$tir.

Mevlid-i Nebî isimli eseri, yak"n zamanda yaz"lan mevlidlerdendir. On be$ bölümden olu$an mevlid $u bölümlerden müte$ekkildir: Bismil-lah, mevlidin ortaya ç"k"$", mevlid edebi, câhiliye devri, Âdem (a.s.)�"n yarat"lmas", Nebî (a.s.)�"n ecdâd", Nebî (a.s.)�"n çocuklu#u, ahlâk-" Nebî, hamilelik, velâdet ve vefât günü, Tâif, hicret, Uhud, merhaba, dua.55

D. Güneydo�u ve Do�u Anadolu Çevresinde Arapça Mevlid

Ülkemizde ya$ayan Arap kökenli vatanda$lar"m"z taraf"ndan yal-n"zca bir mevlid icra edilmektedir. O da Buhârî�nin me$hur $ârihi olan !bn Hacer el-Heytemî'ye56 (ö. 1567) ait en-Ni'metü'l-Kübrâ ale'l-Âlem fî Mevlidi Seyyidi Veledi Âdem'dir. Özellikle Mardin ve çevresinde bulunan Arap kökenli vatanda$lar"m"z kendilerine Arap de#il �m"halmî� derler ve günümüzde !bn Hacer�in mevlidini özel gün ve gecelerde okurlar. Hatay ve çevresindeki vatanda$lar"m"zda böyle bir mevlid gelene#i yok-tur.

Bu mevlid içerik olarak; Muhammedî nurun yarat"l"$", bu nurun di#er peygamberlerden intikal ederek ona ula$mas", annesinin hamile kalmas", babas"n"n vefat", do#umu s"ras"nda veya bundan önce ve sonra

54 Muhammed el-Murâdânî, el-Gencî, Mevlid-i Zazakî, Bas"lmam"$ eser tsz., 55 Abdülkâdir Arslan, Mevlid-i Nebî, Bas"lmam"$ eser tsz. 56 Hayat" ve eserleri için bkz. Cengiz Kallek, �!bn Hacer el-Heytemî�, Türkiye Diyânet Vakf!

%slam Ansiklopedisi, XIX, 531-534.



meydana gelen do#aüstü olaylar, sütannesi Halîme'nin yan"na verilmesi, Halîme'nin $ahit oldu#u ola#an üstü olaylar, $emaili, ahlâk", nübüvveti ve bunun alâmetleri, mucizeleri, isrâ ve mi'rac, tebli#i ve gazveleri, ev-lenmesi, çocuklar", vefat" gibi hadiseleri kapsar. Bunlarda da di#er mev-lidlerde oldu#u gibi bol miktarda hadis kaynak edilmektedir.57 Bu konu-lar bize ayr"ca göstermektedir ki; mevlidler içerik olarak birbirine çok benzerler.

!bn Hacer�in mevlidinin yazma nüshas" !stanbul Süleymaniye Kü-tüphanesi�nde Esad Efendi No: 448/1�de bulunmaktad"r. Bu mevlid, di-#erleri ile kar$"la$t"r"ld"#"nda kaynaklara dayanan, abart"s"z, gerçekçi, duygusall"#a yer vermeyen, didaktik metinlerden olu$maktad"r.58 Mev-lid, manzum ve mensur olarak yaz"lm"$t"r ve oldukça uzun üç fas"ldan olu$ur. Bunlar genel olarak $u konular" içerir: Hamdele ve salvele, Hz. Peygamberin mucizeleri, Âmine annemizin hamileli#i, velâdet ve dua.

E. Güneydo�u ve Do�u Anadolu Çevresinde Mevlid Merasimle-

ri

Mevlidler ba$lang"çta Hz. Peygamberin do#umunu kutlamak maksad" ile yap"lan merasimlerde okunmak üzere yaz"lm"$t"r. Günü-müzde ise, kandil gecelerinde, sünnet ve dü#ün merasimlerinde, cenaze s"ras"nda ve ölümlerin sene-i devriyesinde, kutlamalarda, önemli gün ve gecelerde ve daha birçok amaçla okunmaktad"r. Bu nedenle günümüzde mevlid denince mevlid merasimi akla gelmektedir.59

Ülkemizde okunan Kürtçe, Zazaca ve Arapça mevlidlerin mera-simlerindeki tarz"n" ve müzikal olarak icra $eklini a$a#"da verirken, ör-nekleri ile Türkçe okunan mevlid merasiminin kar$"la$t"rmas"n" da yap-mak istiyoruz.

Mevlid merasimlerinin yap"lma zamanlar" her yerde ayn"d"r. Yu-kar"da bahsetti#imiz mevlid merasimi zamanlar", ülkemizin do#usunda da ayn" $ekildedir. Bu merasimler oldukça yayg"nd"r ve genelde cami imamlar" ve dinî bilgiye sahip ki$iler taraf"ndan okunmaktad"r. Mevlidi okutan bir $ah"s ise mevlid önceden haber verilir ve halk davet edilir. Mevlid ikram" da#"t"l"r.

57 !smail Durmu$, �Mevlid- Arap Edebiyat"�, Türkiye Diyânet Vakf! %slam Ansiklopedisi, Anka-

ra 2004, XXIX, 480. 58 Durmu$, ayn" yer. 59 Ahmet Çak"r, Müzi"e Giri#, Dem Yay"nlar", !stanbul 2009, s. 91.



!"rnak, Hakkâri, Mardin ve Siirt çevresinde Kürtçe mevlid icra edi-lirken, ortaya bir tepsi üzerine biraz tuz, bu#day, $erbet($ekerli su) vs. konulur. Mevlid bitti#inde o tepsi cemaate da#"t"l"r. Oradakiler bir tutam tuz, bir bardak $erbet ve yedi tane bu#day al"r ve bunlar" çi#nemeden yutar. Artan tuz ve bu#day mevlid sahibinin erzaklar"na eklenir ve bu-nun bereket getirece#ine inan"l"r.

Ad"yaman çevresinde ise mercimek gibi bakliyatlar da konur ve mevlid sonunda onlardan yemek yap"larak da#"t"l"r. Bunun bereket geti-rece#ine inan"l"r. Eski bir âdete göre ise Diyarbak"r çevresinde mevlid s"ras"nda ba$ka bir hadise dikkat çekiyor. Mevlid s"ras"nda bir tepsiye cüzdanlar koyuluyor ve mevlidten sonra herkes kendi cüzdan"n" al"yor. Okunan mevlidin bereketinin maddi anlamda o cüzdana intikal edece#i dü$ünülüyor.

F. Güneydo�u ve Do�u Anadolu Çevresinde Mevlid �cras�n�n

Makamlar Aç�s�ndan �ncelenmesi Günümüzde serbest olarak okunan mevlidlerin, eskiden bestelen-

di#i ve bu beste ile okundu#u da olmu$tur. Örne#in; ülkemizde en fazla icra edilen mevlid olan Vesîletü�n-Necât�"n bestelendi#i ve bununla icra edildi#i bilinmektedir. Bu mevlidin yaz"ld"#" as"r olan XV. yy�da bizzat Süleyman Çelebi taraf"ndan bestelenmi$ oldu#unu dü$ünenler bulun-maktad"r.60 Bunun gibi Sinâneddin Yûsuf Çelebi (ö. 1565) taraf"ndan bes-telenmi$ olabilece#i de bize olu$an bilgiler aras"ndad"r. Fakat daha kesim bir bilgiye göre XVII. yy�da Bursal" Sekban61 adl" bir mûsikî$inas taraf"n-dan bestelenmi$ ve bu beste ile XIX. yy'a kadar okunmu$tur.62

Türkçe mevlide ba$lamazdan evvel bir a$"r okunur. Hâlbuki Kürt-çe, Zazaca ve Arapça mevlid okumaya ba$lamadan evvel, Ahzab sûresi 56. âyet okunur. Bu âyeti okumak adet haline gelmi$tir. Türkçe mevlidde bölümleri olu$turan her bahirden önce bir a$"r okunur. Bu mevlidlerde

60 Ergun, a.g.e., s. 12. 61 Bursal" Sekban, II. Mahmud zaman"nda ba$hânendedir. Mevlidin her sat"r"n" ayr" ayr"

sanatl" bestelemi$, bu beste Mevlidçiba$" Osman Efendi ile kendi talebelerinden birine ö#retilmi$ ve bu yolla yay"lm"$t"r. Notas" yaz"lmam"$ olan bu beste ba$kalar"ndan giz-lenmi$ ve zamanla unutulmu$tur. En son Hüdâî dergâh" $eyhi Rû$en Efendi�den sonra da bu besteyi bilene rastlanmam"$t"r. Ayr"nt"l" bilgi için bkz. Ekrem Karadeniz, Türk Mûsikîsi

Nazariye ve Esaslar!, Türkiye %$ Bankas" Kültür Yay"nlar", Ankara 1981. 62 Özcan, a.g.e., s. 37.



ise, ba!"nda okunan zikretti#imiz âyetten ba!ka Kur�an okunmaz. Fakat sonunda a!"r okunabilir.

Türkçe mevlidlerde her bahirden önce, okunacak o bahrin maka-m"nda bir tev!ih63 okunur. Di#erlerinde ise böyle bir gelenek yoktur. Biraz daha açarsak; Do#u Anadolu ve Güneydo#u Anadolu�da böyle bir gelenek yoktur ve gördü#ümüz kadar"yla ya!l"lar ilâhî okumay" tercih etmiyorlar. Yeni nesil ise mûsikîye daha yak"nlar ve makamlar" uygula-maya çal"!"yorlar. Bu sebeple de bu çevrede bestelenmi! farkl" dillerde ilâhîleri okuyorlar. Ayr"ca burada eski nesil aras"nda özellikle kaside ve na�t okuma gelene#i vard"r. Bu kaside ve na�tlar mevlid aralar"nda ve sonlar"nda okunuyor.

Â!ikârd"r ki; bir bölgede icra edilen dinî mûsikî ile yerel mûsikî birbirinden z"t olamaz. Bu çerçevede ülkemizin do#usunda mevlidler icra edilirken, bizim tespit etti#imiz kadar"yla buran"n halk mûsikîsine benzerlik arz ediyor. Burada yayg"n olan U!!ak makam", mevlidlerde de en fazla kullan"lan makamd"r. Bunu Hüseynî ve Hicâz makam" takip eder. Fakat !unu da belirtmek isteriz ki; makamlar bölgeden bölgeye de#i!mektedir.

Daha önce de belirtti#imiz kadar"yla bu bölgede en çok Ertû!î ve Haydârî�nin mevlidi tercih edilmektedir. Bu mevlidlerde ba!lang"ç bö-lümünden merhaba bölümüne kadarki k"s"m U!!ak makam"nda okun-maktad"r. Fakat icralar gayet basit ve az sanatl" olarak icra edilmekte, ço#u zaman U!!ak dörtlüsü etraf"nda gezinmeler yap"lmaktad"r. Merha-ba bölümüne gelindi#inde ise Hüseynî makam"na geçilir ve bu makamda gayet güzel na#meler te#annî edildikten sonra bölüm bitirilir. Burada bütün cemaat aya#a kalkar ve bölüm bitene kadar ayakta durur. Hâlbuki Türkçe mevlid okurken yaln"zca Veladet Bahri�nin sonunda aya#a kalk"l"r ve k"sa bir dua ile bahir bitirilir.

Mevlid s"ras"nda Hz. Peygamberin do#umuna s"ra gelince aya#a kalk"lmas" $mâm-" Sebkî (ö. 1355)�den kalma bir adettir.64 Bir çe!it sayg" ve ho! geldin ifadesi olan bu kalk"! salâvatlarla sona erer. Bu ülkemizde okunan tüm mevlidler için geçerlidir. Fakat özellikle Kürtçe mevlidlerde her bölümden sonra nakarata benzer bir ifadeyle cemaate salâvat getirti-lir. Eserden esere de#i!en bu nakarat bölümünde gelende Türkçe olarak

63 Bu tev!ihler hakk"nda örnek eserler için bkz. Rauf Yekta, Ahmed Irsoy, Ali R"fat Ça#atay,

Türk Mûsikîsi Klasiklerinden !lâhîler, $stanbul Konservatuar" Yay"nlar", $stanbul 1931, c. 1. 64 Pakal"n, a.g.e., s. 524.



�Ate"ten, Allah�#n azab#n kurtulmak istiyorsan#z, Allah rasûlü (a.s.)�#n ismi an#ld#$#nda salavât getiriniz.� gibi sözler bulunur.

Kürtçe mevlidlerin sonunda bir münâcât okunur. Bu münâcât tes-pit etti#imiz kadar"yla Hicâz makam"nda okunuyor. Bundan sonra bir dua yap"l"yor ve mevlid merasimi bitip, yeme içme ikram k"sm"na geçili-yor.

Mardin ve çevresinde okunan Arapça mevlidlerde ise müzikal bir icra görmedik. Düz yaz" okur gibi okunan mevlidlerde yaln"zca salavat ça#r"s" için okunan nakarat benzeri bölümler na#meli okunur ve arkas"n-dan na#meli olarak birlikte salavat getirilir. Bu bölgede mevlid s"ras"nda a!"r, ilâhî ve kasîde gibi bir icra da söz konusu de#ildir.

Zazaca mevlidler ise icrâ olarak, Türkçe ve Kürtçe mevlidlerin icrâs"na benzemektedir. Yer yer bölgesel farkl"l"klar içermekle birlikte özellikle Bingöl ve çevresinde mevlid okumaya geçmezden evvel, okuna-cak bahrin konusuna da uygunluk arz edecek bir a!"r65 okunur. Bununla beraber nadir de olsa Zazaca mevlidlerde bölüm aralar"nda da iste#e ba#l" olarak a!"r okunabilmektedir. Mevlid icras"n"n evvelinde baz" böl-geler de ise Kürtçe mevlidlerin icrâs"nda âdet olan, Ahzab sûresi 56. âyet okunur.

Sonuç $nsanlar, geçmi!ten günümüze birçok alanda mûsikî ile i!tigal et-

mi! olsa da, onun en büyük inki!af yeri dînî mûsikî olmu!tur. Birçok dinde mûsikî çe!itli !ekillerde kullan"lm"!t"r. $slam Tarihi�nde ise mûsikî; dînî maksat ile çe!itli formlara ayr"lm"! ve büyük bir geli!me göstermi!-tir. Bu formlardan biri de günümüzde icra edilen mevlidlerdir.

Gördü#ümüz kadar" ile ülkemizin do#usunda daha el de#memi!, incelemeye muhtaç meseleler bulunmaktad"r. Bunlardan biri de mevlid-lerdir. Son y"llarda benzer çal"!malar yap"lmaya ba!lanm"!t"r. Bu makale de bu eksikli#i gidermek gayesi ile yaz"lm"!t"r. Kanaatimizce bu mevlid-lerden her biri o dili iyi bilen ki!ilerce incelenmelidir. Bu konuyu ara!-t"rmac"lar"n dikkatine sunuyoruz.

Tespitlerimize göre en yayg"n Kürtçe mevlidler Ertû!î ve Haydârî'ye ait olanlard"r. Di#er mevlidler yazarlar" veya müderris olan

65 Eskiden on âyetlik bir bölümü içerdi#i için Kur�ân�"n okunan bir bölümüne denirdi.

Günümüzde âyet say"s"na dikkat edilmeksizin icrâ edilen Kur�ân�a da bu tabir kullan"la-gelmektedir.



bu yazarlar"n talebeleri taraf"ndan okunmaktad"r. Okuma s"ras"nda icra edilen mûsikî daha geri plandad"r. Hemen hemen ayn" na#melerden olu!ur. Bu tarz Zazaca mevlidler için de geçerlidir. Arapça mevlidlerde ise mûsikî yok denecek kadar azd"r. Fakat özellikle gençlerin mûsikîye olan ilgileri Do#u ve Güneydo#u Anadolu'da mevlid okuma gelene#ini de#i!tirecek gibi görünmektedir.

Kaynakça

Abdurrahman Becirmenî, Mevlid-i Muhammed Mustafa, Bas"lmam"! eser, tsz.

Abdurrahman Harhûrî, Mevlüde Siyer, Bas"lmam"! eser, 2010. Abdülbas"t Muhammed Abdüssamed, Mevlüdü�n-Nebî (Bas"lmam"! eser),

$stanbul 2003. Ahmed Hâsî, Mevlid (Editör: Huseyn Sîyabend), Hivda $leti!im Yay"nlar",

$stanbul 2012. Ahmed bin Osman, Mevlidi�n-Nebî Aleyhi�s-Salâti ve�s-Selâm, Dâru's-

Saadet, tsz. Aksoy, Hasan, �Mevlid; Türk Edebiyat"�, Türkiye Diyânet Vakf# !slam

Ansiklopedisi, Ankara 2004, XXIX, 482-484. Ali bin Seyyid Abdurrahmân el-Mardînî, Hâzâ Kitâb Âvâ Hayât, Bas"lma-

m"! eser, tsz. Alt"nku!lar, Ayhan, Kalender, Ruhi, Özcan, Nuri, Dinî Mûsikî 1, Kalem

Yay"nlar", Ankara 1996. Arslan, Abdülkâdir, Mevlid-i Nebî, Bas"lmam"! eser tsz. Can, Halil, �Dinî Mûsikî Ders Notlar" - Mevlid�, Mûsikî Mecmuas#, $stan-

bul 1974, Y"l; 26, Nu. 292, s. 19-24. Can!ad, Murad, �Kirmanca( Zazaca) Mevlidler�, Günlük Gazetesi, Tsz.

(http://www.cizrelim.com/Yazilar.asp?goster=dos&id=880) Çak"r, Ahmet, Müzi$e Giri", Dem Yay"nlar", $stanbul 2009. Durmu!, $smail, �Mevlid- Arap Edebiyat"�, Türkiye Diyânet Vakf# !slam

Ansiklopedisi, Ankara 2004, XXIX, 480-482. Ekinci, Muhammed, Nazm-# %îrîn, Bas"lmam"! eser, 2008. Ergun, S. Nüzhet, Türk Mûsikîsi Antolojisi, $stanbul Üniversitesi Edebiyat

Fakültesi Yay"nlar", $stanbul 1942. Ero#lu, Süleyman, �Edebi Bir Tür Olarak Mevlidler, %ekil Özelliklerine

Dair Baz" De#erlendirmeler.� Yaz#l#"#n#n 600. Y#l#nda Bir Kutlu Do-

Güneydoğu Ve Doğu Anadolu Çevresinde Arapça, Kürtçe, Zazaca Mevlidler… | 235


ğum Şaheseri, Uluslararası Mevlid Sempozyumu, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Bursa 2009, s. 109-125.

Erzen, Feyzullah, Gule Narencî Mevlide Kurmancî, Basılmamış eser, Trs. ______________Hate Safa Di Mewlîda Mustafa, Basılmamış eser, Trs. Feyzullah Haznevî, Rasûli bî Hember, Basılmamış eser 2007. İbn-i Hacer, Mevlîd-i Nebî, Ayfa Basın Yayın, İstanbul, tsz. Kallek, Cengiz, “İbn Hacer el-Heytemî”, Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansik-

lopedisi, XIX, 531-534. Karadeniz, Ekrem, Türk Mûsikîsi Nazariye ve Esasları, Türkiye İş Bankası

Kültür Yayınları, Ankara 1981. Kızıl, Hayreddin, "Diyarbakır ve Çevresinde Yazılmış Mevlidlerin Konu-

larına Göre Tasnifi Denemesi", Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, sa. VII, s. 116-150.

Kurşun, Süleyman, Mewlida Pêxember, Ravza Yayıncılık ve Matbaacılık, İstanbul 2010.

________________, Rébaz Diwana Yekem, Mizgin Yayıncılık, İstanbul 2002. Mazıoğlu, Hasibe, “Türk Edebiyatında Mevlid Yazan Şairler”, Türkoloji

Dergisi, 1974, c. VI, sa. I, s. 31-62. Muhammed Emin el-Hayderî, Mevlîd-i Nebî, Ayfa Basın Yayın, İstanbul

tsz. Muhammed el-Murâdânî, el-Gencî, Mevlid-i Zazakî, Basılmamış tsz eser. Muhammed Sirâcüddîn, Dürra Birinci Mewluda Kirmancî, Dua Yayınları,

İstanbul 2009. Muhammed Şerif el-Batırgizî, Risâletü’l-Usûl fî Mevlîdi’r-Rasûl, Basılma-

mış tsz eser. Mustafa Ezdârî, Mevlîdi Şerîf, Dârû'd-Duâ, İstanbul 2011. Nas, Ahmed, Fekîye Nârincî Mewlûda Kürmancî, 1990. Nas, Taha, “İdilli Bir Âlim: Molla Ahmed Nas ve Eserleri”, Uluslararası

Geçmişten Günümüze İdil Sempozyumu, Şırnak Üniversitesi Yayınla-rı, İstanbul 2011, s. 363-371.

Okiç, M. Tayyib, “Çeşitli Dillerdeki Mevlidler ve Süleyman Çelebi Mev-lidinin Tercemeleri”, Atatürk Üniversitesi İslâmî İlimler Fakültesi Dergisi, 1975, sa. 1, s. 17-78.

Oktay, Adnan, “Klasik Edebiyat Teknikleri ile Bir değerlendirme: Melaye Ehmedê Xasî’nin Kırmancca (Zazaca) Mevlidi”, Zaza Halkı; Tarih, Dil, Kültür ve Kimlik Sempozyumu Tebliğ Notu, Erivan 2011.

Özcan, Nuri, Türk Din Mûsikîsi Ders Notları, İstanbul 2001.

236 | Mehmet TIRAŞCI


Özdirek, Recep, “Cumhuriyet Döneminde Şırnak Bölgesinde Yaşayan Âlimlerin Fıkıhla İlgili Eserlerinin Değerlendirilmesi”, Uluslararası Şırnak ve Çevresi Sempozyumu Bildirileri, ŞırnakÜniversitesi Yayınla-rı, Şırnak 2010, s. 707-722.

Özel, Ahmet, “Mevlid”, Türkiye Diyânet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara 2004, XXIX, 475.

Pakalın, Mehmet Zeki, Osmanlı Tarihi Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1951.

Pekolcay, Necla, İslamî Türk Edebiyatı, İstanbul 1981. Selcan, Zülfü, “Zaza Dilinin Tarihi Gelişimi”, I. Uluslararası Zaza Dili

Sempozyumu tebliğ notu, Bingöl 2011. Seyyid Bedreddîn, Mevlûdâ Kürdî Bizmani Gundî, Basılmamış tsz eser. Şemseddin Sami, Kâmus-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul 2010. Şevki el-Haznevî, Mevlidi’n-Nebî Aleyhi’s-Salâti ve’s-Selâm, Daru's-Saâdet,

1994. Tatcı, Mustafa, “Mevlid Türüne Dair Bazı Değerlendirmeler”, 600. Yılında

Bir Kutlu Doğum Şaheseri, Uluslar Arası Mevlid Sempozyumu, Türki-ye Diyanet Vakfı Yayınları, Bursa 2009, s. 131-136.

Yekta, Rauf, Irsoy, Ahmed, Çağatay, Ali Rıfat, Türk Mûsikîsi Klasiklerinden İlâhîler, İstanbul Konservatuarı Yayınları, İstanbul 1931, c. 1.

Zâhid el-Âmidî, Mevlidi Şerif Herdû Bâtî, Basılmamış eser, 1989.

Güneydoğu Ve Doğu Anadolu Çevresinde Arapça, Kürtçe, Zazaca Mevlidler Ve Müzikal Olarak İcra Ediliş Tarzları - Around The Southeast and Eastern Arabic, Kurdish, Zaza Mawlid

Documents