TOPLUMSAL STATÜ FARKLILIKLARININ VE EŞİTSİZLİKLERİN MÜZİKAL ANLAM FARKLILIKLARININ OLUŞUMUNA ETKİLERİ

TOPLUMSAL STATÜ FAKLILIKLARININ VE EŞİTSİZLİKLERİN MÜZİKALANLAM FAKLILIKLARININ OLUŞUMUNA ETKİLERİ

Mümtaz Levent AKKOL*Özet

Toplumsal ve bireysel davranışların şekillenmesinde, toplumsalstatü farklılıklarının ve eşitsizliklerin belirleyiciliğivardır. Sanat dallarına yönelik davranışların da diğertoplumsal ve bireysel davranışlar gibi belirlenmiş olduğu ilerisürülebilir. Sanata ilişkin beğenilerin, kabul etme ya daetmeme davranışlarının özel olarak müzik üzerinden ele alınmasımümkündür. Belli bir müzik parçasının kişi ya da kişilercebeğenilmesinde, benimsenmesinde ya da dışlanmasında belirleyiciolan bir takım faktörlerin bulunabileceği bu çalışmanın elealdığı konulardan biridir. Müzikal anlamın farklılıklargöstermesi; bir müzik parçasının bazı kişilerce beğenilirken,bazı kişilerce kötü ve değersiz olarak tanımlanması toplumsalstatüye dayalı bir tercih olabilmektedir. Kişinin yaşadağı,yetiştiği çevrenin, müzik beğenisinde ve tercihlerindebelirleyici olduğu gözlenebilmektedir. Yine, kişinin inancı vebenimsediği ideoloji ve yaşam biçimi de müzikal beğenisindebelirleyici olmaktadır. Bu çalışmada ele alınan “müzikal anlam”kavramı; belirli müzikal motiflere, müzik eserlerinine yönelikanlama, kabul etme ya da etmeme davranışına yön veren birbelirlenmişiliği tanımlamaktadır. Müzikal anlam “edinilmişmüzikal anlam” ve “temsil edici müzikal anlam” olarak iki altbaşlıkta ele alınmıştır. Müzikal anlam farklılılarınınoluşumunda toplumsal statü ve eşitsizlikler başta olmak üzeretoplumsal belirleyicilerin etkisi bulunmaktadır. Anahtar Sözcükler: Müzik Sosyolojisi, Müzikal Anlam, Toplumsal Belirlenmişlik,Toplumsal Statü, Toplumsal Adalet

1.GİRİŞBilim yaparken amaçlanan bir açıklamaya ulaşmaktır. Biraçıklamaya ulaşmak ise, ele alınan konunun nesnesini inşa edenbelirleyicilikleri (determinizmleri) ortaya çıkartmaklamümkündür. Sosyoloji, toplum bilimi olduğuna göre, nesnesitoplumdur. O halde, toplumsal olanın bilimini yapan, nesnesitoplum olan bir bilim ile uğraşan sosyoloğun amacı, toplumsal

gerçekliğin belirleyiciliklerini ortaya koymaktır. (Cangızbay,1999:9) Sosyolojinin tek nesnesinin “anlam” olduğunu söyleyen bazıdüşünce okulları vardır. (Marshall,2009:28) Sosyolojininnesnesinin anlam olduğunu kabul edersek, sosyoloğun amacı,anlamı nesnelleştiren, inşa eden belirleyicilikleri ortayakoymaktır. Sanata ve müziğe sosyolojik bir gözle bakarken “toplum” ve“anlam” kavamlarını ve toplumsal gerçekliğinbelirleyiciliklerini dışarıda tutmak mümkün değildir. Müziğeilişkin kanaatler bir anlam çerçevesi içinde oluşmaktadır. Bukannatlerde toplumdan bağımsız şekillenmemektedir. O halde,kişinin müziğe ilişkin tercih ve beğenilerine yol açan anlamçerçevesinin nasıl kurulduğu, toplum tarafından ne şekildebelirlendiği sosyolojik bir bakış açısı ile değerlendirilebilirve açıklanabilir. Kişinin anlam dünyası düşünme kalıpları ile kurulmaktadır.Kullanılan düşünme kalıplarına göre anlam dünyası dadeğişmektedir. Müzikal düşünme kalıpları, bazı müzikalmotifleri anlamlı, bazılarını ise anlamsız olaraksınıflandırır. Müziği anlama biçimi, müzikal düşünme kalıplarıile şekillenir. Müzikal anlam farklılıkları, müziği anlamabiçimlerindeki ve müzikal düşünme kalıplarındaki“belirlenmişlikle” oluşmaktadır. *Yrd. Doç.Dr. , Bozok Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, SosyolojiBölümü, [email protected]

Sanat sosyolojisi aracılığıyla sanatsal etkinliğin belirlenmişbir etkinlik olduğunu görmemiz mümkündür. Bir sanat eserininbarındırdığı estetik şifreler ve ideoloji, bu sanat eserininbelirlenmişliğini fark edebileceğimiz noktalardır. O halde;sanat eseri yalnızca sanatçı tarafından yaratılmıştır demekdoğru olmayacaktır. Sanat eserinin varoluş sürecinin başkaögeler barındırdığını görmek, kültürel ve ideolojik boyutunuhesaba katmak gerekmektedir. Geçmişi ve içinde bulunduğu anıbelirleyen yapısal koşullar sanatı da belirlemektedir. Sanatıve sanatçıyı bu belirlenmişlikten ve belirleyicilerden ayrıdüşünemeyiz. (Wolf, 2000, sf.132-133)Bir sanat dalı olan müzik de tarihsel ve güncel olarakkültürel, dinsel, coğrafik ve ideoojik tüm belirleyicilerin

etkisi altındadır. Bu belirleyici faktör ve koşullar, kişininmüziği algılayışını de belirlemektedir. Bu çalışma müzikalalgıyı belirleyen koşullar üzerinden toplumsal statüfarklılıları ve eşitsizlikleri ele almaktadır. Toplumsal statüfarklılıkları ve eşitsizliklerin müzikal algının oluşumundaetkili olduğu düşünülmektedir.Bilinçli olarak yada kendi tercihi olmadığı haldedinlenilen/işitilen müziğin; kabul edilmesinde, beğenilmesinde,takip edilmesinde ve desteklenmesinde müziği anlama biçimininetkisi olduğu düşünülmektedir. Bir müzik parçasınınbeğenilmeyip red edilmesinde etkili olan yine müziği anlamabiçimidir. Kişinin kendi özel alanında bilinçli olarak dinlemeyi seçtiğimüzik türü bilinçli dinlenen müziği tanımlamaktadır. Kişininkamusal alanda kendi tercihi olmayan bir müzik parçasınıişitmesi ise kendi tercihi dışında dinlediği/işittiği müziğitanımlamaktadır. Bilinçli yada tercih dışı dinlenilen müziğeilişkin kişinin bir fikri vardır. Müziğe ve müzik eğitimine yöneltilen sosyolojik bakışı içerenbazı çalışmalarda müziği anlamaya yönelik kurulmuş anlamçerçeveleri ele alınmıştır. Bu çalışmalara iyi bir örnek olanLucy Green’in müzikal anlam üzerine yaptığı çalışmalarda ikitemel müzikal anlamdan bahsedilmiştir. (Green, 1999; Green,2005) Bunlardan ilki “miras edinilmiş müzikal anlam”, diğeri “tasvir edilmiş müzikal anlam”dır. Reimer de müzikal anlamüzerine fikirlerinin barındıran çalışmalar yapmıştır. Müzikalanlamın doğasını dil üzerinden aydınlığa kavuşturmaya çalışanRaimer’in çalışması Maattanen tarafından başarısız ve yanıltıcıolarak yorumlansa da bu çalışmadaki; kişinin müzikal anlamısahip olduğu müzikal nesneler üzerine kurduğuna ilişkingörüşler “miras edinilmiş müzikal anlam” çerçevesinde, kişininaşina olduğu müzikal motifler ve ritmik yapılar temelindemüziği algıladığı yorumu ile uyuşmaktadır (Maattanen, 2003: 2-3)Kişi, miras edindiği müzikal anlam doğrultusunda bazı müzikalmotifleri, ritmik yapıları kendine daha yakın, tanıdık olarakseçmektedir. Kişinin tanıdık bulduğu müzikal motifleri ilketepta beğeneceği ve tercih edeceği söylenebilir. (Green,2005;Green, 1999) Ancak bir müzik parçasını beğenmede ve tercihetmede edinilmiş olan müzikal miras tek belirleyici değildir.Raimer’in müzikal anlam tanımlamasında yetersiz kalan kısmı

Green’in “tasvir edilmiş müzikal anlamı” ile güçlendirmeşansımız vardır. Bir müzik parçasının temsil ettiği yaşambiçimi ve hitap ettiği sosyal statü da kişinin bu müzikparçasını kabul etmesinde, takip etmesinde belirleyici birniteliktir. Bir müzik parçasının taşıdığı bu anlam da Green’intanımlarından yola çıkarak “temsili müzikal anlam” olaraktanımlanmıştır.İnsan davranışlarının tümünün, toplum tarafındanbiçimlenmişliği müzikal davranışları da kapsamaktadır. Toplumtarafından biçimlendirilen müzikal davranışlar, özellikletoplumsal statü farklılıkları ve toplumsal eşitsizliklerinetkisi altındadır. Müzikal davranışları; müzik dinleyicisi olmak, bir müzik aletiçalmak, konserlere gitmek, amatör ya da profesyonel olarakmüzik yapmak olarak belirleyebiliriz. Özellikle yetişilen çevreve coğrafya kişinin miras edindiği müzikal anlamışekillendirmektedir. Kişinin yetiştiği ailenin toplumsalstatüsü, ekonomik düzeyi, kültürel yapısı bu şekillenmedeönemli faktörlerdir. Miras edinilmiş müzikal anlam üzerinde kişinin kontrolübulunmamaktadır. Tamamen dış faktörlerce oluşturulmuştur.Örneğin çocukluğunda evde halk müziği ile tanışmış biri ileklasik müzikle tanışmış birinin, yetişkinliklerinde her ikimüzik türüne yaklaşımları aynı olmayacaktır. Yakın çevresindeklasik müziği duyarak yetişmiş biri ile, halk müziği dinleyerekyetişmiş birinin müzikal davranışlarında yapacağı tercihler defarklı olacaktır. Bir kişi çello eğitimi almayı talep ederken,başka biri bağlama çalmak için çaba sarfetmektedir. Bir kişiklasik müzik konserlerini takip ederken, başka biri halk müziğikorosunda yer almaktadır. Bu örneklerde kişinin tercihinibelirleyen önemli etkenlerden biri miras edindiği müzikalanlamdır. Tasvir edilmiş müzikal anlamda ise bugün içinde bulunulantoplumsal statünün belirleyiciliği daha yüksektir. Kişi kenditoplumsal statüsü doğrultusunda müzikal beğenisine ve müzikaltercihlerine yön verebilmektedir. Bazı durumlarda kişininbulunduğu ya da bulunmak istediği toplumsal statüye uyguntemsili anlamlar, miras edinilmiş müzikal anlamın önünegeçebilmektedir. Hatta kişi edinmiş olduğu müzikal anlam nedeniile tercih etmediği/etmeyeceği bir müzik parçasını, bu parçanıntemsil ettiği anlam nedeni ile tercih edebilmektedir. Miras

edinilmiş müzikal anlam ile temsili müzikal anlamın örtüştüğüdurumlar söz konusu olabileceği gibi bir birine tersolabileceği durumlar da söz konusu olabilir. Örneğin halkmüziği motifleri kişinin edindiği müzikal anlama hitap ederken,klasik müziğin temsili anlamı, bulunduğu/bulunmak istediğitoplumsal statüye hitap etmektedir. Bu durumda kişi kendisinetanıdık olmayan, dinleme alışkanlığı bulunmayan bir müzikparçasını kendi yoplumsal statüsüne yakıştırdığı için tercihedebilmektedir. Klasik müziği beğenmediği halde klasik müzikkonserlerine gitmektedir. Müzikal davranışlarda halk müziği yada geleneksel müziğin egemen olduğu ortamda yetişmiş birininhalk müziğini değil de klasik müziği tercih etmesinde yakınçevresine uyum sağlama çabasının olduğu düşünülebilir. Bir kişisadece ideolojik içeriği nedeniyle bir müzik türünü takipedebilmekte, müzikal yapısını ve içeriğini ikinci plandatutabilmektedir.Miras edinilmiş müzikal anlam ile temsili müzikal anlamınörtüştüğü durumlar söz konusu olabileceği gibi bir birine tersolabileceği durumlar da söz konusu olabilir. Örneğin halkmüziği motifleri kişinin edindiği müzikal anlama hitap ederken,klasik müziğin temsili anlamı, bulunduğu/bulunmak istediğitoplumsal statüye hitap etmektedir. Bu durumda kişi kendisinetanıdık olmayan, dinleme alışkanlığı bulunmayan bir müzikparçasını kendi yoplumsal statüsüne yakıştırdığı için tercihedebilmektedir. Klasik müziği beğenmediği halde klasik müzikkonserlerine gitmektedir. Ya da tam tersi bir davranış olarakbeğendiği, edindiği müzikal anlama hitap eden bir müzikparçasını beğenmediğini söylemektedir.Miras edinilmiş müzikal anlam ile temsil edilen müzikal anlamınörtüştüğü durumlar tam bir kabul etmeyle sonuçlanırken, bu ikianlamın uyuşmadığı durumlarda karmaşa yaşanmaktadır. Müzikalanlamın tam uyum gösterdiği ve karmaşaya sebep olduğu durumlarpiyasa tarafından müziğin pazarlanmasına yönelik stratejilereyön verebileceği gibi bir ideolojik araç olarak kullanılmasındada etkili olabilmektedir.Kitleleri miras edinilmiş müzikal anlam temelinde etkileyerektasvir edilmiş müzikal anlamla yönlendirmek mümkündür. Halkmüziği motiflerinin popüler müzik türlerinde ve ideolojikiçerikli marşlarda kullanılması bu tür kullanımlara örnekolarak gösterilebilir.

2.KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Çalışmanın kavramsal çerçeve bölümünde önce müzikal anlamfarklılıları ele alınacaktır. Müzikal anlam farklılıklarıaçıklanırken, müzikal anlamın nasıl oluştuğu ve müzikalbeğeninin, bir müzik parçasını kabul etmenin ya da red etmeninnasıl gerçekleştiği sorularına yanıt aranacaktır. Ardındantoplumsal statü kavramı, toplumsal eşitsizlikler ve toplumsaladalet üzerinde durulacaktır. Müzikal anlam farklıkları iletoplumsal statü ve eşitsizlikler arasındaki ilişki “tartışma”bölümünde ele alınacaktır.Sosyolojik bakış açısıyla, kavramsal çerçeve oluşturulurken,toplumsal statünün ve eşitsizliklerin belirleyiciliği vemüzikal anlamın belirlenmişiliğinin vurgulanmaya çalışılmasıönem taşımaktadır.2.1. Müzikal Anlam FarklılıklarıBu çalışmada, müzikal anlam farklılıkları; “kişi tarafındanmiras edinilmiş müzikal anlam” ve “tasvir edilmiş müzikalanlam” olmak üzere iki farklı anlam tanımlaması üzerinden elealınmıştır. Bu iki farklı müzikal anlam tanımlaması, LucyGreen’in çalışmalarında geliştirdiği - inherent meaning,delineated meaning - müzikal anlam yaklaşımlarıdır.(Green,2005; Green,1999)Green, müzikal anlam farklılıkları üzerine fikirlerini inşaederken “aşina olma seviyesi” tanımını kullanmış ve bu tanımın,kişinin işitilen müzik parçasını kabul edip etmemesinde etkiliolduğunu söylemiştir. (Green, 2005, sf. 79) Kişinin müzikalbeğenisinde öncelik, kişinin aşina olduğu müzikal motifler veritmik yapılara aittir. Müzikal motiflerin ve ritmik yapılarınaşinalık düzeyleri de kişinin anne karnında duyduğu seslerekadar uzanabilir. Anne karnından başlayarak, yetişilen/yaşananortamda tanışılan müzik kişiye içinde yaşadığı kültürün birmirasıdır. Aşinalık düzeyinin yüksek olduğu müzikal duyumlarda,kişinin müzikal belleğinde yer etmiş müzikal kalıpılara uyanmüzikal motifler ve ritmik kalıplardan söz edebiliriz. Müzikal anlam; doğal, kendiliğinden ve tarihten bağımsızdeğildir. Tam tersine yapaydır, tarihle ilişkilidir veöğrenilmiştir. (Green, 1999, sf. 162) Miras edinilmiş müzikalanlamı, kişinin belleğinde yer etmiş müzikal motiflerde veritmik yapılarda buluruz. Başka bir deyişle, kişinin aşinaolduğu müzikal motifler ve ritmik yapılar kişide “mirasedinilmiş müzikal anlamı” oluşturmaktadır. Kişinin

yetiştiği/yaşadığı çevre ve içinde bulunduğu kültür, kişininaşina olduğu müzikal motifleri ve ritim kalıplarını,dolayısıyla da “miras edinilmiş müzikal anlamı”belirlemektedir.Bir müzik parçasında müzikal motifler ve ritmik yapının dışındaanlam taşıyan başka ögeler de bulunmaktadır. Bu ögeleri müzikleberaber düşünmek mümkün olmakla beraber (örneğin şarkı sözü)müziğin türü ve müzisyenlerin imajları gibi müzikle taşınan,müziğin kendisi ile doğrudan ilgili olmayan ögeler de vardır.(Siyah takım elbiseli birinin piyano önünde çekilmişfotografının yer aldığı bir albüm kapağı, bu albümüdinlemediğimiz halde bu albümün klasik müzik tarzında olduğunudüşünmemizi sağlayabilir.) Bu ögeler genellikle bir yaşambiçimini, dünya görüşünü tasvir etmektedir. Bazı müzik türleribir toplumsal statüye ya da ideolojiye daha yakındurabilmektedir (protest müzik, dini müzik gibi). Müziğe dairbu ögelerin taşıdığı anlam “tasvir edilmiş müzikal anlam”olarak tanımlanmıştır. (Green, 2005, sf. 80-83)Müziği anlama biçiminin oluşumunda rol oynayan “tasvir edilmişmüzikal anlam” işitilen müzik parçasının aşinalık düzeyi ileilgili değildir. Müzikal motifler ve ritmik yapı tanıdık olmasada müzikal motifler ve ritmik yapının dışında anlam taşıyanögeler kişinin bu müzik parçasını kabul etmesinde ya da redetmesinde etkili olabilmektedir. Tasvir edilmiş müzikal anlamın belirlenmişliğinden çokbelirleyiciliği daha ön plandadır. Kişi aşina olmadığı haldebir müzik parçasının temsil ettiği anlamı kendisi ileözdeşleştirerek bu müzik parçasını kabul edebilmekte ya da rededebilmektedir. Miras edinilmiş müzikal anlam ile tasvir edilmiş müzikal anlam,müzikal deneyimde bir arada bulunmaktadır. Müzikal deneyimdemiras edinilmiş müzikal anlam ve tasvir edilmiş müzikal anlambir arada beğeniyi ve tercihi etkilemektedir. (Green, 2005, sf.83) Kişinin dinlediği müzikten, çalmaya ilgi duyduğu entrümanakadar müzikal davranışlar ve tercihler müzikal anlamdoğrultusunda belirlenmektedir. Müzikal anlam kavramına diyalektik bir yaklaşımla baktığımızda;her iki müzikal anlamın bir arada etkili oldukları kadar birbirinden ayrı etkilerinin de olduğunu görebiliriz. Mirasedinilmiş müzikal anlam ile tasvir edilmiş müzikal anlam hem

bir aradadır hem de bir birinden ayrıdır. Her bir müzikalanlamın müzikal deneyim üzerinde farklı etkileri bulunmaktadır.(Green, 2005, sf. 83) Bununla beraber bir müzik parçasını tamkabul etme ya da tam red etme durumunda miras edinilmiş müzikalanlam ile tasvir edilmiş müzikal anlam bir arada etkiliolmaktadır. Kişi bir müzikal motif karşısındaki tercihini ve beğenisinihangi anlam biçiminin etkilediğini fark edebilir, bu iki anlambiçimini bir birinden ayırabilir. Miras edinilmiş müzikal anlamtanıdığımız ve anladığımız bir müzik parçasını kabul etmemizderol oynarken, tasvir edilmiş müzikal anlam daha çok işitilenmüzik parçasının icra edildiği ortama, müzisyenlerin giyimtarzıyla, şarkı sözlerinin ideolojik ya da statüsel içeriğiyleilişkilidir. Bu bilgiler ışığında, kişi kendisine tanıdıkgelen, aşina olduğu müzikal motifleri beğenisinde “mirasedinilmiş müzikal anlamın” etkili olduğunu, kendisi ileideolojik ya da toplumsal statü açısından bağ kurabildiğimüzikal motifleri beğenisinde “tasvir edilmiş müzikal anlamın”etkili olduğunu fark edebilecektir. Bir müzik parçasının sıkıcı bulunması ve kabul edilmemesidurumunda öncelikle “miras edinilmiş müzikal anlam” roloynamaktadır. İşitilen müzikal motifler ve ritim kalıplarıkişinin müzikal hafızasında bulunmuyorsa, kişiye aşinagelmiyorsa, bu motif ve kalıpların ilk etapta kabul edilmesimümkün değildir. (Green, 2005, sf. 84-87) Müzikal kabul edişteaşinalık düzeyinin etkisi müzikal red edişte de aynı oranda vebiçimde etkilidir. İlk etepta kişi edinilmiş müzikal anlam doğrultusunda bir müzikparçasını tanıdık bulabilir, aşinalık düzeyinin yüksek olduğumüzikal motif ve anlamları kolayca anladığından kabul edebilir,beğenebilir. Ancak müziğin yapıldığı ortam, müzisyenlerinimajları ve tasvir ettikleri toplumasal statü ve/veya ideolojikişinin toplumsal statüsüne uymayabilir. Bu durumda kişi ilketepta beğendiği bir müzik parçasını red edebilmektedir.(Green, 2005, sf. 84-87)Bir müzik parçasının ilk etapta kabul edilmesi, sonra rededilmesi mümkün olduğu gibi bu durumun tersi de geçerlidir. Budurum miras edinilmiş müzikal anlam doğrultusunda aşinalıkdüzeyi yüksek ya da düşük bir müzikal motif ve ritmik yapı ilekarşılaşıldığında gerçekleşir.

Miras edinilmiş müzikal anlam, duyulduğu anda müzik parçasınaverilen ilk tepkiyi oluşturmaktadır. Müzik parçası bir süredaha dinlendiğinde bu müzik parçasının taşıdığı tasvir edilmişmüzikal anlam devreye girmektedir. Bazı durumlarda, ilk etaptakişinin ilgisini çeken, beğenisini kazanmış bir müzik parçasıkişinin kendini tasvir ettiği/görmek istediği imgeyleuyuşmadığından red edilmektedir. Ya da ilk etapta kişininilgisini çekmeyen, beğenmediği bir parça, taşıdığı tasviredilmiş anlam doğrultusunda kabul edilebilmektedir. Lucy Green bu durumun bir karmaşaya yol açacağını söylemiştir.(Green, 1999, sf.263) Kişinin beğendiği bir müzik parçasınıbeğenmediğini söylemesi, beğenmeyişini müzikal davranışınayansıtması, ya da tam tersi, düşünce ve davranış birlikteliğiniyok edecektir. Bu da bir komplekse , karmaşaya yol açacaktır.Miras edinilmiş müzikal anlam ve tasvir edilmiş müzikal anlam,bir arada, kişide dinlediği müzik parçasına yönelik ilgi vebeğeni doğurabilir. Kişi kendisine aşina gelen bir müzikparçasının tasvir ettiği imajla da kendini özdeşleştirebilir.Bu durumda da “tam kabul edişten” söz edilebiliriz. Böylelikledüşünce ve davranış birlikteliği oluşacağından her hangi birkarmaşa söz konusu olmamaktadır. Her iki müzikal anlam, bir müzik parçasına yönelik ilgisizliğive beğenmeme durumunu da oluşturabilir. Kişi müzik parçasınıhem aşina bulmamakta, hem de taşıdığı imajla kendiniözdeşleştirmemektedir. Bu durumda da “soğuma/yabancılaşma” sözkonusudur. (Green, 2005, sf. 84) Soğuma/yabancılaşma ise “tamred etme” olarak açıklanabilir. Tam red etmede de düşünce vedavranış uyumu vardır. Bu durum da karmaşaya yol açmayacaktır.Sosyolojik bakış açısıyla müzikal anlamı yorumlamayaçalıştığımızda; müzikal anlamın, anlam farklılıklarının toplumtarafından belirlenmiş bir olgu olduğu görülmektedir. Aşinalıkdüzeyinin müzikal beğeniyi belirlediği görüşünden yola çıkarakmüzikal beğeninin de toplum tarafındanbelirlenmiş/şekillendirilmiş olduğu söylenebilir. Kişi kendikültürel dünyasında yeri olan motifleri “aşina” bulmaktadır. Benzer müzikal motif ve ritmik yapıların yeniden üretilmesi demiras edinilmiş müzikal anlam çerçevesinde geçerlidir. Toplumunbelirlediği müzikal kalıpları yeniden üretiyor oluşu, bukalıpların nesilden nesile taşınmasında görülmektedir. Toplum

tarafından yeniden üretilen imajlar ve ideolojiler de müzikalanlam aracılığı ile taşınabilmektedir.2.2. Toplumsal Statü Farklılıkları ve EşitsizliklerStatü, toplumsal yapının en küçük birimi olarak elealınabileceği gibi, aynı zamanda kişilerin kategorilerini debelirlemektedir. Bu kategoriler, önemli- az önmeli, değerli- azdeğerli gibi bir hiyerarşi barındırmaktadır. O halde, statülerüzerinde; “iyi, önemli, işlevsel, kötü, düşük, yüksek, değerli,değersiz” gibi nitelemelerde bulunmak mümkündür.(Doğan, 2012.sf. 120) Toplumu oluşturan kişiler “statü” aracılığıylakategorilere ayrılmakta, ardından bu kategorilere bir önem vedeğer sıralaması yapılmaktadır. Toplum tarafından önemli vedeğerli görülen bir kategoride konumlandırılmış kişinintoplumsal statüsü yüksek olmakta, toplumun değerli görmediğikategorilere yerleşmiş/yerleştirilmiş kişiler ise düşüktoplumsal statü taşımaktadırlar.Weber’in görüşlerinden yola çıkarak statü; “insanların yaşamtarzları” üzerinden ele alınabilir. Yaşam tarzına ilişkinişaret ve simgeleri düşündüğümüzde; kişinin giyim tarzı,konuşma tarzı, yaşadığı muhit ve mesleğinin toplumsal statününşekillenmesinde etkili olduğunu söyleyebiliriz. (Giddens, sf.347) Yaşam tarzına ilişkin işaret ve simgeler de toplumsalstatünün, toplumsal hiyerarşideki yerine göre değişmektedir.Şehirli konuşma tarzı ile kırsal konuşma tarzı, pahalı giyinmekile derbeder bir görünüş, pahalı lüks bir arabaya sahip olmaklaaraba sahibi olmamak ya da ucuz, eski bir araba kullanmak,müstakil bir evde yaşamakla kentin varoşlarında bir gecekondudayaşamak, işsiz olmakla, iş veren olmak, işçi olmak, memur olmakyaşam tarzına ilişkin birer işaret ve simgeyken aynı zamandatoplumsal statüyü ve bu statünün toplumsal hiyerarşideki yerinigöstermektedir.Weber, “Econamy and Society” adlı eserinde statünün, “etkilibir toplumsal itibar” olarak tanımlanabileceğini söylemiştir.(Marshall, sf.697-698) Toplumsal itibara sahip olmakta ekonomikdüzeyin önemli bir etkisi vardır. Ancak toplumsal itibar sahibiolmak için zenginlik tek belirleyici değildir. (Giddens, sf.347) Toplumsal itibar, zenginliğin yanı sıra yüksek eğitimdüzeyiyle, toplumsal geçerliliği olan bir mesleğe sahipolmakla, içinde yetişilen/ yaşanan aile yapısı ile dekazanılabilir. Çoğu zaman bu niteliklerin bir arada bulunması

toplumsal hiyerarşi basamaklarında kişiyi daha yukarılarataşır.Ekonomik prestij, işlev ve etkinlik boyutlarıyla toplumsalstatüleri benzer olan kişiler statü topluluklarınıoluşturmaktadırlar. (Doğan, 2012, sf. 120) Meslek birlikleri,dernek ve sendikalar benzer statüdeki kişileri bir arayagetirerek statü toplulukları da yaratmış olurlar. Weber statütopluluklarını tartışırken “toplumsal onur ölçüsü” tarafındanbelirlenen tipik ögelerden söz etmiştir. (Doğan, 2012, sf.121)Bu tipik ögeler meslek, gelir düzeyi, eğitim düzeyi olarakdüşünülebilir. Bu tipik ögelerin de ötesinde kişileri bir arayagetiren bir çok ortak standart söz konusudur. Toplumsal statütoplulukları; ekonomik, kültürel, siyasal, eğitimsel ve hattainanç standartları ile belirlenebildiğinden kapsamlı birolgudur. (Doğan, 2012, sf.121) Statünün, kişinin mesleği, mesleki sıfatı gibi toplumda işgalettiği konum olduğu tanımı, toplumsal rol tanımı ile birlikteele alınabilir. Toplumsal rol tanımı ile birlikte ele alınmışstatü, sosyolojinin incelediği iki farklı statü yaklaşımındanbiridir. (Marshall, sf. 697) Yukarıda sözü edilen statü vetoplumsal statü grupları tanımlamaları, toplumda işgal edilenkonumla, toplumsal rol ile ilişkilidir. Toplumda işgal edilenkonum ve toplumsal rol, toplumsal statü faklılıklarınıaçıklamada tamamen yeterli değildir. Statü kavramına yönelik,daha güçlü bir anlam, statünün toplumsal tabakalaşma biçiminiifade ettiğidir. (Marshall, sf. 697) Bu anlam üzerinden statükavramını toplumsal tabakalaşma kavramına taşımak mümkündür.Toplumsal tabakalaşmanın ortaya çıkışında; toplumsal cinsiyet,yaş, dinsel bağ ve askeri rütbe gibi nitelikler bulunmaktadır.Bu ögeler daha önce toplumsal statü gruplarında ele alınanögelerin sayısını arttırmaktadır. Bununla beraber toplusalstatüye dayalı hiyerarşinin eşitsizlikler yarattığı dahabelirgin olarak görülebilmektedir. İnsan toplulukları içindeki,bireyler ve gruplar arasında varolan eşitsizlikleri açıklamakamacı ile de toplumsal tabakalaşmadan söz edilebilir.(Giddens,sf. 340) Bu tanımlamalardan yola çıkarak toplumsaltabakalaşmanın toplumsal eşitsizliklere yol açtığınısöyleyebiliriz. Bir kişinin diğer bir kişiden mesleği,cinsiyeti ya da inancı nedeniyle daha değerli ve daha önemliolabildiği toplumlarda eşitsizlik söz konusudur.

Toplumsal sınıf, toplumsal cinsiyet, yerellik, gelir düzeyigibi değişkenler üzerinden toplumsal eşitsizliği görmekmümkündür. Eşitsiz ödüller ve eşitsiz fırsatlar toplumsaleşitsizliği oluşturmaktadır. (Marshall, sf.210-211) Toplumsaltabakalaşma tanımında ele alınan niteliklerin önem ve değersıralamasına göre kişilerin gelir düzeyleri, fırsatlara ulaşmaşansları değişmektedir. Bu durum da toplumsal eşitsizliğin birsebebidir.Toplumsal statü farklılıklarının ve toplumsal eşitsizliklerinanlaşılması adına statü, toplumsal statü, tabakalaşma veeşitsizlikleri ele aldığımızda; kişilerin gördükleri değer veönemin bazı kriterlere bağlı olduğunu, bu kriterlerin toplumtarafından belirlendiğini ve yeniden üretildiğinisöyleyebiliriz. İtibarın dağıtımı gibi kaynakların dağıtımı dabu kriterler çerçevesinde yapılabilmektedir. Kişinin itibarıtoplumsal statüsü ile belirlenebildiği gibi kaynaklarındağıtımında alacağı pay da bu kriterlerle belirlenmektedir. Budurum da eşitsizliği arttırmaktadır.Toplumsal statü farklılıkları ve toplumsal eşitsizliklerinkonuşulması, toplumsal adalet kavramının ele alınmasını gereklikılmaktadır. Toplumsal adaleti; hukuksal adalet, kaynaklarındağıtımında adalet (ekonomik adalet) ve kültürel adalet olarakdaha derinlemesine düşünmek mümkündür (Elliot, 2007: 63). Kültürel ve toplumsal adaletsizlikten; hoş görüşüzlük,suistimal, mahrum bırakma ve ayrımcılık olduğu durumlarda sözedebiliriz. Toplumsal statü farklılıkları ve bu farklara dayalıeşitsizliklerin; hoş görüsüzlik, suistimal, mahrum bırakma veayrımcılık gibi davranışları da bünyesinde barındırdığıgörülmektedir. O halde toplumsal adaletin toplumsal statüfarklılıkları ve toplumsal eşitsizliklerce geriletildiğisöylenebilir (Elliot, 2007: 63-64-65). Dışlanan, değersizleştirilen topluluklar ve yaşam biçimlerikültürel adaletsizliğe, kaynakların dağıtımındaki haksızlıklarekonomik adaletsizliğe, kanunların uygulanmasında görülenhaksızlıklar ise hukuksal adaletsizliğe örnek teşkil edebilir.Toplumsal adaleti gerileten uygulamalar toplumsal her olgununincelenmesinde ele alınmalıdır. Toplumsal adalet üzerineçalışan bazı akademisyenler bu olgulara “baskıları” daeklemişlerdir. Toplumsal ve kültürel baskı; istismar,değersizleştirme, güçsüzleştirme, kültür emperyalizmi ve şiddetile açıklanabilir (Elliot,2007:66). Toplumsal ve kültürel baskı

toplumsal statü farklılıklarının oluşturduğu eşitsizlikdurumlarında görülmektedir.Toplumsal statü farklılıkları ve eşitsizliklerin hiyerarşikyapısı değerli/değersiz, güçlü/güçsüz ayrımlarını içerdiğindentoplumsal ve kültürel baskının oluşumunda ve yenidenüretilmesinde etkili oldukları görülmektedir. Kişinin ya dabelli grupların, bir takım olanaklara ulaşabilmede avantajlıkonumda olmaları, yine bazı kişi ve grupların bir takımolanaklardan mahrum bırakılması toplumsal adalete zararvermektedir.Müzikal davranışlar; toplumsal statü farklılıkları,eşitsizlikler ve toplumsal adaletin olmamasının bir sonucuolarak, farklı kişi ve gruplarda farklı gelişebilmektedir.Müzikal olanaklara ulaşabilmede toplumsal statü farklılıkları,eşitsizlikler ve adaletsizlikler bazı kişi ve grupları dezavantajlı kılmaktadır. Tüm toplumsal olgular gibi sanat, müzikve müzikal davranışlar da bu dez avantajlı durumda eşitliksizbir biçimde şekillenmektedir.

3. TARTIŞMAMüzikal anlam farklılıklarının oluşumunda toplumsal statünün veeşitsizliklerin etkisinin olduğu düşünülmektedir. Kişinindüşünce ve inanç dünyasının oluşumunda etkili olan tümfaktörler müzikal algının oluşmasında da etkilidir. Müziğianlamada ve anlamlandırmada kullanılan kalıplar kişiden kişiyefarklılık ve benzerlik göstermektedir. Benzer toplumsalstatüye sahip kişiler müziği anlamada benzer kalıplarkullanırken, farklı toplumsal statüye sahip kişilerinkullandıkları müzikal kalıplar da farklı olmaktadır. Toplumsalsınıflar, etnik ve ideolojik gruplar kendilerine has müzikalkalıplar oluşturabilmektedir. Bu kalıplar miras edinilmişmüzikal anlamdan gelebildiği gibi, tasvir edilmiş müzikalanlamda da kullanılmaktadır.Kişinin yetiştiği ortam, yetiştiği ailenin sosyo- kültürel veekonomik durumu ailesinde ve yakın çevresinde tanıştığı müziktürünü önemli ölçüde belirlemektedir. Sosyo kültürel veekonomik düzey kavramları, toplumsal statü ve eşitsizliklerledoğrudan ilişkilidir. O halde toplumsal statü farklılıkları veeşitsizliklerin kişinin aşina olduğu müzikal motifler ve ritmikyapılarda belirleyici rolünden söz edebiliriz. Miras edinilmişmüzikal anlam da aşina olunan müzikal motifler ve ritmik

yapılar ile kurulduğundan toplumsal statü farklılıkları veeşitsizliklerin miras edinilmiş müzikal anlamın oluşmasındaetkili olduğunu söyleyebiliriz.Toplumsal statünün aşina olunan müzik türünü belirlemedekietkisi bu örnekle daha iyi anlaşılabilecektir. Bir köyde;çiftçi ve dar gelirli bir ailenin çocuğu olarak yetişmiş kişimuhtemelen klasik müzikten habersiz büyüyecektir. Böyleliklemiras edinilmiş müzikal anlam çerçevesinde klasik müzikmotifleri olmayacaktır. Orta-üst gelir düzeyinde, ailefertlerinin üniversite mezunu olduğu bir ailede yetişen birkişinin ise müzikal anlam çerçevesinde klasik müzik motifleriolma ihtimali daha yüksektir. Bazı durumlarda kişi miras edinilmiş müzikal anlamı dışlamakta,müzikal davranışlarına yalnız tasvir edilmiş müzikal anlamçerçevesinde yön vermektedir Kişinin mesleği ve eğitimdurumunun tasvir edilmiş müzikal anlam ile ilişkili olduğunusöyleyebiliriz. Toplumsal statüyü işaret eden bu değişkenlerinmüzikal beğeniyle birlikte, tercih edilen müzik türünü deetkilediği düşünülmektedir. Bir müzikal davranışın taşıdığı,temsil ettiği imaj o kişinin bulunduğu ya da bulunak istediğitoplumsal statü ile uyuşuyarsa bir tercih sebebiolabilmektedir. Miras edinilmiş müzikal anlam çerçevesinde,klasik müzik motiflerini müzikal anlam dünyasında barındırmayanbir kişi, klasik müziğe aşina olmadığından, klasik müzikdinlemeyi tercih etmeyecektir. Ancak bu kişi, toplumsal statüsügereği klasik müzik konserlerini takip edebilmektedir. Toplumsal statünün, tercih edilen müzik türü üzerinde etkisiolduğu gibi müzikal beğeni üzerinde de etkisi vardır. İşitilenmüzik parçası ilk etapta red edilse bile, müziğin yapıldığıortam ve müzisyenlerin imajı, toplumsal statüleri, taşıdıklarıideolojik mesajlar, kişinin beklentilerini karşılıyorsaişitilen müzik parçası kabul edilebilmektedir. Kişi bir partirozeti taşırmışçasına odasından ya da otomobilinden yayılanmüziği temsil ettiği ideolojinin bir göstergesi olarakkullanabilmektedir. Bir ergenin odasında, yüksek sesle rockmüzik dinleyişinde müzikal beğenisinden çok çevresine vermekistediği mesaj ve taşımak istediği imaj etkili olabilmektedir.Toplumsal statü farklılıklarının müzikal davranışlara da yönverebildiği görülmektedir. Bir aile, klasik müziğin tasvirettiği anlam doğrultusunda çocuklarını piyano ve klasik müziköğrenmeye yönlendirirken, başka bir aile çocuklarını bağlama

öğrenmeye yönlendirebilmektedir. Bu tercihte de miras edinilmişmüzikal anlam etkili olmaktadır. Ancak bu tercihte tek başınamiras edinilmiş müzikal anlamın etkili olduğunu düşünmek doğrubir yaklaşım olmayacaktır. Bu tercihte ailenin toplumsalstatüsü de etkilidir. Çocuğuna piyano eğitimi aldırmak isteyenbir ailenin aynı zamanda belli bir ekonomik düzeyde olmasıgerekmektedir.Bir kişi aşina bulduğu, miras edinilmiş müzikal anlamçerçevesinde kabul edebileceği bir müzikal davranışı, tasviredilmiş müzikal anlam çerçevesinde red edebilmektedir. Budurumda da toplumsal statü etkili rol oynamaktadır. Örneğinkişi bağlama öğrenmeyi istediği halde bağlamanın taşıdığıimajdan kaçınma çabasına girebilmektedir. Kişi bulunduğu ya dabulunmak istediği toplumsal statü ile bağlama çalmanın taşıdığıimajı uyumsuz görebilmekte, yalnızca piyanonun taşıdığı imajıkendisi ile özdeşleştirdiğinden klasik müziğe geçmişten gelenbir ilgisi ve aşinalığı olmadığı halde evine piyanoalabilmekte, piyano öğrenmeye çabalayabilmektedir. Toplumsal eşitsizliklerin, kişilerin müzikal davranışlarındaseçim yapma şanslarını kısıtladığı ya da kolaylaştırdığıdüşünülmektedir. Üst gelir düzeyinde bir aile, çocuklarınadiledikleri müzik aletini satın alabileceği gibi bu müzikaletini çalmayı öğrenmesi için çocuğuna özel müzik dersialdırabilir. Bu fırsatı dar gelirli bir ailede yetişen çocuğunbulma şansı düşüktür. Bir müzik aleti çalan kişi ile çalmayankişinin müzikal donanımı aynı olamayacağı gibi estetik bakışaçıları da farklı olacaktır. Müzikal davranışların şekillenmesinde özel müzik eğitimininönemli ölçüde etkisi vardır. Ancak özel müzik eğitimi almakbelli bir ekonomik düzey gerektirmektedir. O halde özel müzikeğitiminin müzikal davranışları şekillendirmesinde ekonomikeşitsizliklerin ekisinden söz edebiliriz. Müzik eğitimi almışolmak kişide estetik bakış açısının oluşumuna katkısağlayabileceği gibi dağarcığındaki müzikal motifleri dahaçeşitli kılacaktır. Kişinin müzikal, estetik dağarcığı, bakışaçısı ve yaşayışı bu eşitliksiz ortamda şekillenmektedir. Budurum da miras edinilmiş müzikal anlam ve tasvir edilmişmüzikal anlam açısından farklılıklar doğurmaktadır.Miras edinilmiş müzikal anlamın belirlenmesinde toplumsaleşitsizliklerin rolü eğitim eşitsizliği ile daha belirgin halegelmekte, bu eşitsizliklerin yeniden üretilmesine katkı

sağlamaktadır. Klasik müzik motiflerinin kişinin müzikal anlamçerçevesinde bulunmamaması/bulunamaması genel müzik eğitimindeklasik müzik motiflerinin ağırlıklı olarak kullanılmasıdurumunda toplumsal eşitsizliği derinleştirmektedir. Klasikmüzik motiflerine yönelik aşinalık düzeyi yüksek olanlar klasikmüzik ağırlıklı müzik eğitiminin kazanımlarından daha çokyararlanma şansına sahip olurken, klasik müzik motiflerine veyapısına aşina olmayanların aynı kazanımlara ulaşma şansı düşükkalmaktadır.Eğitim programlarının ağırlıklı olarak “orta sınıf” kültürüneyönelik hazırlanması “işçi sınıfı” alt yapısına ve geçmişinesahip öğrencilerin bir kültür karmaşasına düşmelerine sebepolmaktadır. Bu durum “işçi sınıfından” çocukların eğitimhedeflerine uyumunu “orta sınıf” değerlerine yatkın yetişmişçocuklara göre zorlaştırmaktadır. (Vulliamy, Shepherd, 1984:248).Bir müzikal motif etnik bir renk barındırabilir, bir marşınsözleri ideolojik bir içerik taşıyabilir. Örneğin klasik müzikkonseri aristokrat sınıfa hitap edebilir. Ya da bir marşsözleri aracılığıyla bir ideolojinin simgelerinden biri halinegelebilir. Bu durumlarda miras edinilmiş müzikal anlamdan çoktasvir edilmiş müzikal anlam öne çıkmaktadır. O halde toplumsalstatü farklılıklarının tasvir edilmiş müzikal anlamınbelirlenmişliğine etkisinin daha çok olduğu söylenebilir.Bununla beraber miras edinilmiş müzikal anlamınbelirlenmişliğinde toplumsal eşitsizlikler daha etkiliolmaktadır.Bir müzik parçasının tam olarak kabul edilmiş olması müzikalanlam farklılıklarının kişiye aynı mesajı göndermesi ilemümkündür. Miras edinilmiş müzikal anlam çerçevesinde kişi birmüzik parçasını aşina bulmuşsa ve tasvir edilmiş müzikal anlamçerçevesinde müzik aracılığı ile taşınan imaj kişi tarafındanuygun bulunmuşsa “tam kabul etme “ gerçekleşmektedir. Ancak heriki müzikal anlamın aynı mesajı taşıdığı durumlar oldukçaazdır. Buradan yola çıkarak kişilerin genellikle müzikal beğenialanında karmaşa yaşadıklarını söyleyebiliriz.Müzikal beğeni alanında karmaşa yaşayan kişinin olduğundanfarklı davranıyor olması mümkündür. Kişi, “miras edinilmişmüzikal anlam” çerçevesinde beğendiği bir müzikal parçayı“tasvir edilmiş müzikal anlam” çerçevesinde beğenmediğinisöyleyebilmektedir. Bu durumun tersi de geçerlidir. Kişi

beğenmediği bir parçayı beğendiğini de söyleyebilmektedir. Budurum toplumsal psikoloji açısından ele alınabilir.Olduğundan farklı davranmaya zorlanan bireyin tümdavranışlarında yaşadığı karmaşa müzikal davranışlarında dakendini göstermektedir. Kişi, bir müzikal parçayı beğenmediğihalde beğeniyormuş gibi davranırken bir süre sonra kenditercihini haklılıştırmaya çalışabilir. Beğenilmesi için yenigerekçeler arayıp bulabilir. Yapılan seçimin hoşa gidecekyanları aranıp bulunabilir ve bunlar yüceltilir, olumsuz yönlerise küçümsenerek etkileri azaltılır.(Aransao, Wilson ve Akert,2012, sf. 308) Miras edinilmiş müzikal anlamın yüceltilmesi ya daküçültülmesi, tasvir edilmiş müzikal anlamın yüceltilmesi ya daküçültülmesi mümkündür. Miras edinilmiş müzikal anlamçerçevesinde kişi, beğendiği bir müzik parçasını tasvir edilmişmüzikal anlam çerçevesinde küçümseyebilir ya da miras edinilmişmüzikal anlam çerçevesinde beğenmediği bir müzik parçasınıtasvir edilmiş müzikal anlam çerçevesinde yüceltilebilir. Müzikal anlam farklılıklarının uyuşmaması sonucunda ortayaçıkan “karmaşa” müziğin piyasa tarafından ve/veya ideolojilertarafından kullanılmasına, araçsallaştırılmasına uygun birzemin hazırlamaktadır. Adorno kişinin yaşayacağı karmaşahissini kültür endüstisine bağlamıştır. Kültür endüstrisininçatışmalar sunarak bilinçli olarak karmaşa yarattığıdüşünülebilir. İçine düşülen karmaşayla birlikte yaşananritmik sorunların sonucunda basit bir temponun zaferi bir çözümgibi algılanabilir. Bu basit tempo da hafif müziğin, popmüziğin temelini oluşturacaktır (Adorno, 2003, sf.82). Piyasaya yönelik bazı müzik parçalarında, kişiye aşina gelmeihtimali yüksek olan yerel motiflerin farklı imajlar ilesunulduğunu görmekteyiz. (Rock tarzında arabesk, hip –hop,arabesk söyleyerek meşhur olmuş birine rock söyletmek, bir rockgrubuna arabesk söyletmek, vb.) Bunun dışında müziğe ideolojikyaklaşımlar da aynı yolu izlemişlerdir. Yerel müzikal motiflerive ritmik yapıları kendi istedikleri, oluşturdukları bir imajlasunmuşlardır.Çok sayıda popüler müzik örneğinde miras edinilmiş müzikalanlam ile tasvir edilmiş müzikal anlamın bir aradalığını görmekmümkündür. Bir fantazi, arabesk ezgi bir rock grubuncaseslendirildiğinde gençlere daha kolay pazarlanabilmektedir.

Fantazi, arabesk müzik motiflerini ilk etapta red edecek olangenç tasvir edilmiş müzikal anlam çerçevesindeki rock müziktürü ve rockçı imajlarını kabul edecektir. Böylelikle müzikalderinlikten yoksun sığ ve basit yapıtlar daha geniş kitlelerepazarlanabilecektir. Bu pazarlama stratejisinin miras edinilmişmüzikal anlam ile tasvir edilmiş müzikal anlamınuyuşmazlığından kaynaklanan karmaşadan yararlandığıdüşünülebilir.Kişilerin, müzikal belleklerinde aşinalık düzeyinin yüksekolduğu halk ezgilerinin ideolojik içerikli marşlarda sıkçakullanıldıkları görülmektedir. Aşinalık düzeyi yüksek müzikalmotiflerin marş temposu ve ideolojik sözlerle söylenmesikitleleri daha çok etkilediği söylenebilir.Miras edinilmiş müzikal anlam çerçevesinde kişi halk müziğimotiflerine aşina olduğundan hail müziğine yakınlık duyacaktır.Ancak halk müziğinin tasvir edilmiş anlamını kabul etmeyebilir.Bu durumda bir halk müziği motifinin “şehirli” müzisyenlerceklasik müzik formunda ya da pop müzik tarzında sunulması tasviredilmiş müzikal anlam çerçevesinde daha kolay pazarlanmasını vekabul edilmesini sağlayacaktır. Miras edinilmiş müzikal anlamile tasvir edilmiş müzikal anlamın uyuşması da “tam kabuledişle” sonuçlanacağından piyasa başarısı adına doğru bir projeoluşturulmuş olur. Bu projelerin benzerleri popüler müzikalanında sıkça görülmektedirTasvir edilmiş müzikal anlam tarafından kurulan ve/veya taşınanideolojik, statüsel, tüketime yönelik imaj ve içerikler piyasaekonomisi tarafından kullanılan birer pazarlama biçimiolabileceği gibi birer ideolojik aygıt gibi dedüşünülebilirler. Adorno’nun kültür endüstrisi tanımında yeralan verili ve değişmez sayılan bir zihniyeti güçlendirmek veçoğaltmak çabası (Adorno, 2003, sf. 77) tasvir edilmiş müzikalanlamın taşıyıcılığında sezilmektedir.

4. SONUÇ Miras edinilmiş müzikal anlam çerçevesinin oluşumundabelirleyici olan faktörler toplumsal statü farklılıkları veeşitsizliklerce etkilenmektedir. İçine doğulan, yetişilen veyaşanan kültür miras edinilmiş müzikal anlamın kurulmasında ilkkaynaktır. Kişinin ana dilini belirleyen faktörler (içinedoğulan, yetişilen aile) miras edinilmiş müzikal anlamın da

kurucularıdır. O halde etnik kökenin müzikal anlamfarklılıkların oluşumuna etkisi vardır. Kültür taşıyıcılığında ailenin rolü yadsınamaz. Bununlabirlikte ailenin dışında da kültür taşıyıcığı yapan kurumlarvardır. Eğitim kurumlarının işlevlerinden birinin de kültürtaşıyıcılığı olduğuna göre, kişinin miras edinilmiş müzikalanlam çerçevesinin oluşumunda eğitimin etkisi olduğunusöyleyebiliriz. Özellikle eğitimin ilk yıllarında okuldatanışılan okul şarkılarının meledik ve ritmik yapıları mirasedinilmiş müzikal anlamı şekillendirmektedir.Eğitimin kültür aktarmakta ve inşa etmekteki rolüne benzerbiçimde ideoloji inşa edilmesi ve yeniden üretilmesi rolüvardır. İstendik davranışlar kazandıran eğitim, istenen birideolojinin taşıyıcılığını da yapmaktadır. Eğitimin bu rolüoynamasında okulda öğretilen, dinlenen ve söylenen marşlar biraraçtır. Bu marşlardaki sözler ve yaşatılan/yaratılan çoşkunun,ideolojik boyutu olduğu hallerde, tasvir edilmiş müzikal anlamçerçevesinin oluşumunda etkisi olduğunu söyleyebiliriz.Eğitimin ideoloji taşıma rolü olduğu gibi ailenin de ideolojive belli bir yaşam görüşü taşıyıcılığı söz kusudur. İçinedoğulan, yetişilen, yaşanan ailenin taşıdığı ideoloji ve yaşamgörüşü kişide tasvir edilmiş müzikal anlam çerçevesininoluşumunda etkilidir. Kişinin ideolojik mesajlar taşıyan birmüzik türü ya da müzik grubunun takipçisi olmasında ailesindetanıştığı ideolojik rengi buluyor olması kuvvetle muhtemeldir.Tasvir edilmiş müzikal anlam doğrultusunda kişinin beğeni vetercihlerine yön vermesinde içine doğduğu, yetiştiği veyaşadığı ailenin dışında arkadaş çevresinin, meslek grubunun,ekonomik düzeyinin de etkisi vardır. Kişi, arkadaş çevresindendışlanma kaygıları taşıdığında beğeni ve tercihlerinde arkadaşçevresinde egemen olan beğeni ve tercihlere öncelikverebilmektedir. Mesleğinin aynı zamanda bir toplumsal statübelirleyicisi olduğu durumlarda bu toplumsal statünün temsilettiği (bu statüye yakışan) beğeni ve tercihlerdebulunabilmektedir. Örneğin bir iş toplantısı öncesinde klasikmüzik dinletisine yer verilmesi bu meslek grubunun toplumsalstatüsü gereği “elit” bir imaj çizme çabasından kaynaklanıyorolabilir. Benzer kaygılar ekonomik düzey farklılıklarında dayaşanabilir. Belli müzik türleri ya da sanatçılar ucuzbulunarak dışlanabilir.

Miras edinilmiş müzikal anlam ve tasvir edilmiş müzikal anlamaynı müzik parçası hakkında kişiye farklı mesajlar veriyorsakişi bir karmaşaya düşmektedir. Kişinin “olduğu” ile “olmakistediği” her iki müzikal anlam açısından farklıdeğerlendirilmektedir. Böylelikle kişi beğenisini gizlerken,beğenmediğine razı gelebilmektedir. Böylesi anlamkarmaşalarından öncelikle yararlanan piyasa ekonomisininaktörleri olmaktadır. Miras edinilmiş müzikal anlam ve tasviredilmiş müzikal anlamın örtüşmesinin kişiye hissettireceği “tamkabul” ü kurabilmek adına halk müziği/etnik müzik motiflerininfarklı müzik tarzlarında sunulduğu çok sayıda örnek vardır.Miras edinilmiş müzikal anlam ile tasvir edilmiş müzikalanlamın örtüşmesi/örtüştürülmesi amacıyla ideolojik içeriklimüzik parçalarında halk müziği/etnik müzik motiflerininkullanılması yine sık rastlanır bir durumdur.Müziğin piyasa ekonomisince bir metaya, çeşitli ideolojikgruplar ve kurumlarca ideolojik bir araca dönüştürülmesindemüzikal anlam faklılıklarının örtüşmemesinin yarattığı karmaşahissinden ve müzikal anlam farklılıklarının örtüşmesininyarattığı “tam kabul” hissinden yararlanıldığı söylenebilir.Kişinin, müzikal beğenisi ve tercihlerinde bilinçli olabilmesiiçin dağarcığındaki miras edinilmiş müzikal anlam çerçevesininfarkında olması önemlidir. Müzikal beğeni de tasvir edilmişmüzikal anlamın yapay bir olgu olduğunun farkına varılması;tasvir edilmiş müzikal anlamın, müziğin metalaşması vearaçsallaşmasından doğduğunun ve aynı zamanda müziğinmetalaşması ve araçsallaşmasını doğurdunun bilincine varılmasıkişinin derçekçi müzikal tercihlerde bulunmasını sağlayacaktır.Müziğin doğal hali müzikten başka bir şey değildir. Müziğemüzik dışında tasvir edici ögeler eklendiğinde müzik doğalhalinden uzaklaşarak yabancılaşmaktadır. O halde müzikal anlamfarklılıkları arasında doğal olan miras edinilmiş müzikalanlam, yapay olan tasvir edilmiş müzikal anlamdır.Müzikal anlam ve toplumsal statü farklılıkları birliktedüşünüldüğünde, kişinin müzikal anlam çerçevesinin oluşumundatoplumsal statü farklılıklarının etkili olduğu anlaşılmaktadır.Toplumsal statü farklılıkları etnik, ekonomik, meslek gruplarıve ideolojik temelli olarak ele alındığında; toplumsal statüfarklılıklarını oluşturan tüm ögelerin müzikal anlamınoluşumunu belirledikleri görülmektedir.

Ailenin, eğitimin ve yaşanılan çevrenin her iki müzikal anlambiçimine etkileri olmakla beraber doğal müzikal anlam olarak taadlandırabileceğimiz miras edinilmiş müzikal anlam öncelikleiçine doğulan kültürden şekillenirken, tasvir edilmiş müzikalanlamdan kaynaklı beğeni ve tercihler daha çok mesleki ve/ve yaekonomik statü aidiyetlerinin gerektirdiği imaj çizmeçabasından kaynaklanmaktadır.Kültürel ve müzikal olarak mahrum bırakılmışlık bazı toplımsalsınıftan gelen öğrencilerin müzikal olarak eğitilmesinizorlaştırmaktadır. O halde okul sisteminin “orta sınıfın”egemenliğinden kurtarılması, kültürel ve toplumsal çoksesliliğe elverişli hale getirmek adına tekrar ele alınmalıdır(Vulliamy, Shepherd, 1984: 248). Toplumsal statü farklılıklarının müzikal anlam farklılıklarıüzerindeki etkisini geriletmek adına öncelikle müzik eğitiminele alınması, okul şarklılarının müzikal anlamlarınınincelenmesi gereklidir. Eşitlikçi bir eğitim ortamınınsağlanması ve kültürel farklılıkların dışlanmaması; müzikeğitiminin, öğrencilerin gelecekte taşıyacakları müzikal anlammiraslarının temellerinin sağlıklı atılması adına önemlidir.Müziğin tasvir edilmiş anlamına ağırlık vermek müzik eğitimininaraçsallaşmasına ve yabancılaşmasına sebep olacaktır. O haldemüzik eğitimcilerinin, müzik eğitiminde kullandıkları müzikleriseçerken önceliği miras edinilmiş/edinilecek olan müzikalanlama vermelerinin doğru olacağı düşünülmektedir.

KaynakçaAranson, Wilson ve Akert (2012) Sosyal Psikoloji. İstanbul:Kaknüs Yayınları Cangızbay, K. (1999) Sosyolojiler değil “Sosyoloji”. Ankara:

Ütopya Yayınevi Elliott (2007) “Socializing” Music Education. Action, Criticism

and Theory for Music Education. 6/4, p. 60-95. Mayday.orgErinç, S. M. (2008) Sanat Sosyolojisine Giriş. Ankara: Ütopya

YayıneviGreen, L. (1999) Research in Sociology of Music Education: some

introductory concepts, Music Education Research, Vol.1,No.2, pp.159-170

Green, L. (2005) Musical Meaning and Social Reproduction: ACase for Retrieving Autonomy, Educational Philosophy and Theory,Vol.37, No.1, pp.77-92

Maattanen, P. (2003) Reimer on Musical Meaning, Action, Critism andTheory for Music Education, Vol.2, No.1 8, Electronic Article,pp. 1- 11

Marshall, G. (2009) Sosyoloji Sözlüğü. Ankara: Bilim ve SanatYayınları

Vulliamy, G., Shepherd, J. (1984) The application of a CriticalSociology to Music Education. British Journal of Music Education,Vol.1/3, pp.247-266

Wolff, J. (2000) Sanatın Toplumsal Üretimi, Çev. Demir, A. ,İstanbul: Özne Yayınları