Top Banner
1 gkm eqwF B"thA Ù/qDh ;?ÙB 2019-20
75

gkm eqwF BthA Ù/qDh ;?ÙB 2019-20

Apr 05, 2022

Download

Documents

dariahiddleston
Welcome message from author
This document is posted to help you gain knowledge. Please leave a comment to let me know what you think about it! Share it to your friends and learn new things together.
Transcript
Syllabus for Class 9th from Academic Year 2019-20 of pseb2
Every candidate shall have to appear in total eight
subjects out of which it is mandatory to pass all the
subjects from Group-A and it is compulsory to appear in
both the subjects from Group-B.
GROUP-A
1. Punjabi Punjabi-A Punjabi-B
Or Punjab History and Culture Part-A Part-B 2. English 3. Hindi/ Urdu (in lieu of Hindi) 4. Mathematics 5. Science 6. Social Science
Note:- It is Compulsory to pass all Subjects of Group-A GROUP-B 7. Computer Science
8. Each candidate shall offer any one of the following Elective
subjects or any one Trade of NSQF. ELECTIVE SUBJECTS:
i. Sanskrit ii. Agriculture iii. Home Science iv. Cutting and Tailoring v. Mech. Drawing & Painting vi. Music (Vocal) vii. Music (Tabla) viii. Music (Instrumental) ix. Health and Phy. Education
3
Pre Vocational Subjects: x. Computer Science (Pre Vocational) xi. Rep & Maint of HHEA xii. Electronic & Technology xiii. Rep & Maint of Farm Machinery xiv. Knitting (Hand & Machine) xv. Engg. Drafting & Duplicating xvi. Food Preservation xvii. Manufacturing of Leather Goods
OR
xviii. Retail xix. Automobile xx. Health Care xxi. Information Technology/Information technology enable
Services xxii. Security xxiii. Beauty and Wellness xxiv. Travel and Tourisim xxv. Physical Education and Sports xxvi. Constrarction xxvii. Agriculture xxviii. Apparel
B'NLB'NLB'NLB'NL---- (1) T[go'es ;ehw ;ko/ ;e{bK dh 9thA ns/ 10thA Ù/qDh bJh bkr{ ehsh (1) T[go'es ;ehw ;ko/ ;e{bK dh 9thA ns/ 10thA Ù/qDh bJh bkr{ ehsh (1) T[go'es ;ehw ;ko/ ;e{bK dh 9thA ns/ 10thA Ù/qDh bJh bkr{ ehsh (1) T[go'es ;ehw ;ko/ ;e{bK dh 9thA ns/ 10thA Ù/qDh bJh bkr{ ehsh
ikt/. 780 ikt/. 780 ikt/. 780 ikt/. 780 NSQF ;e{bK ftZu'A th fiBQK ftfdnkoEhnK B/ ;e{bK ftZu'A th fiBQK ftfdnkoEhnK B/ ;e{bK ftZu'A th fiBQK ftfdnkoEhnK B/ ;e{bK ftZu'A th fiBQK ftfdnkoEhnK B/ NSQF
BjhA fbnk j? T[BQK bJh th T[es ;ehw bkr{ j't/rh. BjhA fbnk j? T[BQK bJh th T[es ;ehw bkr{ j't/rh. BjhA fbnk j? T[BQK bJh th T[es ;ehw bkr{ j't/rh. BjhA fbnk j? T[BQK bJh th T[es ;ehw bkr{ j't/rh.
4
FOR (9TH CLASS) EXAMINATION
(a) COMPULSORY SUBJECTS: EVERY CANDIDATE SHALL OFFER THE FOLLOWING SUBJECTS:
Sr. No.
1. Punjabi
gzikp dk fJfsjk; ns/ ;ZfGnkuko
Punjabi-A
Punjabi-B
01
72
3. Hindi
4. Mathematics
5. Science
6. Social Science
7. Computer Science
ez;
5
8. ELECTIVE SUBJECT:
Each candidate shall offer any one of the following elective subjects or any one Trade of NSQF.
Sr. No.
i. Urdu Elective
ii. Sanskrit
iii. French
iv. German
v. Urdu (In Lieu of Hindi)
T[od{ 71 UR
vi. Agriculture
vii. Home Science
viii. Cutting and Tailoring
eN
ix. Mech. Drawing & Painting
wu
x. Music (Vocal)
6
xii. Music (Instrumental)
xiii. Health and Phy. Education
f;js s/ ;ohfoe f;Zfynk 08 HE
;;;
Pre Vocational Subject:
ezfgT{No ;kfJz;
xvii. Rep & Maint of HHEA
fog/no n?Av w?BNhB?AB; nk¯ jkT{;j'bv fJb?eNoheb n?gbkJhf;z˜
38 RM
xviii. Electronic & Technology
xix. Rep & Maint of Farm Machinery
y/sh wÙhBK dh d/yGkb ns/ w[ozws
40 RF
xx. Knitting (Hand & Machine)
fBfNzr (j?Av n?Av wÙhB)
xxi. Engg. Drafting & Duplicating
48 ED
xxii. Food Preservation
cg
xxiii. Manufacturing of Leather Goods
w?B{c?eufozr nk¯ b?do r[Zvi
54 ML
7
Sr.
No.
Training (HOT)
ii. Automobile
iii. Health Care
iv. InformationTechnology/Information Technology Enabled Services
;{uBk seBkb'ih$;{uBk seBkb'ih nXkfos
;/tktK
v. Security
vi. Beauty and Wellness
yps
vii. Travel and Tourisim
:ksok ns/ ;?o-;gkNk 86 30 10 50 17 10 10 100 33
viii. Physical Education and Sports
;ohfoe f;Zfynk ns/ y/vK 87 30 10 50 17 10 10 100 33
Important Note: It is mendatory to get minimum 33% marks in theory and practical separately. No minimum marks are required in CCE but it is mendatory to get 33% marks in theory, practical and CCE in aggregate.
- 8 -
- 8 -
gVQkJhgVQkJhgVQkJhgVQkJh ;ehw (;ehw (;ehw (;ehw (B"thA B"thA B"thA B"thA Ùq/Dh)Ùq/Dh)Ùq/Dh)Ùq/Dh)
ftÙk ;{uhftÙk ;{uhftÙk ;{uhftÙk ;{uh I. bk˜wh ftÙ/bk˜wh ftÙ/bk˜wh ftÙ/bk˜wh ftÙ/
1. gzikphgzikphgzikphgzikphFJ/FJ/FJ/FJ/ 2. gzikphgzikphgzikphgzikphFphFphFphFph 3. gzikp fj;Noh n?Av ebuoFJ/gzikp fj;Noh n?Av ebuoFJ/gzikp fj;Noh n?Av ebuoFJ/gzikp fj;Noh n?Av ebuoFJ/ 4. gzikp fj;Noh n?Av ebuoFgzikp fj;Noh n?Av ebuoFgzikp fj;Noh n?Av ebuoFgzikp fj;Noh n?Av ebuoFphphphph 5. nzro/˜hnzro/˜hnzro/˜hnzro/˜h 6. fjzdhfjzdhfjzdhfjzdh 7. T[od{T[od{T[od{T[od{ 8. rfDsrfDsrfDsrfDs
9. ftfrnkBftfrnkBftfrnkBftfrnkB
II. fJb?efNt ftÙ/fJb?efNt ftÙ/fJb?efNt ftÙ/fJb?efNt ftÙ/ 1. ;z;feqs;z;feqs;z;feqs;z;feqs 2. y/shFpkVhy/shFpkVhy/shFpkVhy/shFpkVh 3. rqfj ftfrnkBrqfj ftfrnkBrqfj ftfrnkBrqfj ftfrnkB
4. eNkJh s/ f;beNkJh s/ f;beNkJh s/ f;beNkJh s/ f;bkJhkJhkJhkJh 5. we?Bheb vokfJzr ns/ fuZsoebkwe?Bheb vokfJzr ns/ fuZsoebkwe?Bheb vokfJzr ns/ fuZsoebkwe?Bheb vokfJzr ns/ fuZsoebk 6. ;zrhs;zrhs;zrhs;zrhs (rkfJB(rkfJB(rkfJB(rkfJB)
7. ;zrhs;zrhs;zrhs;zrhs (tkdB)tkdB)tkdB)tkdB) 8. ;zrhs (spbk;zrhs (spbk;zrhs (spbk;zrhs (spbk)))) 9. ;fjs s/ ;ohoe f;Zfynk;fjs s/ ;ohoe f;Zfynk;fjs s/ ;ohoe f;Zfynk;fjs s/ ;ohoe f;Zfynk
- 9 -
- 9 -
––
– B"t]B"t]B"t]B"t]
;wKL 3 xzN/ ;wKL 3 xzN/ ;wKL 3 xzN/ ;wKL 3 xzN/ g/gog/gog/gog/go----J/ J/ J/ J/ fbyshL 7fbyshL 7fbyshL 7fbyshL 70 nze0 nze0 nze0 nze ;ha;haJhaL 0;ha;haJhaL 0;ha;haJhaL 0;ha;haJhaL 05555 nzenzenzenze e[ZbL 75e[ZbL 75e[ZbL 75e[ZbL 75 nze nze nze nze
gkmgkmgkmgkm----eqweqweqweqw 1a gkm1a gkm1a gkm1a gkm----g[;seL ;kfjsg[;seL ;kfjsg[;seL ;kfjsg[;seL ;kfjs----wkbkL 9 (gzikph eftsk s/ tkose)wkbkL 9 (gzikph eftsk s/ tkose)wkbkL 9 (gzikph eftsk s/ tkose)wkbkL 9 (gzikph eftsk s/ tkose) eftsk Gkr
(1) GkJh tho f;zx (2) XBh okw ukfsqe (3) gq'a g{oB f;zx
(4) ;a; uoB f;zx Ùjhd (5) vka dhtkB f;zx ekb/gkDh (6) ¯ho'˜dhB Ùo¯
(7) r[ow[y f;zx w[;kfco (8) ftXksk f;zx sho (9) gq'a w'jB f;zx
(10) Bzd f;zx B{og[oh (11) pktk pbtzs (12) gqhsw f;zx ;¯ho
(13) nfwqsk gqhsw (14) fÙt e[wko pNkbth (15) ;[oihs gkso
tkose Gkrtkose Gkrtkose Gkrtkose Gkr
1a g[oksB iBw ;kyh 2a gzvs ÙoXk okw fcb'oh 3a fpjkoh bkb g[oh
4a bkb f;zx ewbk g[oh 5a ;{pk f;zx 6a pboki ;kjBh
7a vka NhankoaÙowk 8a vka jogkb f;zx gzB{
2a gkm2a gkm2a gkm2a gkm----g[;seL tzBrhL 9 (gzikph ejkDhnK g[;seL tzBrhL 9 (gzikph ejkDhnK g[;seL tzBrhL 9 (gzikph ejkDhnK g[;seL tzBrhL 9 (gzikph ejkDhnK s/ fJeKrh)s/ fJeKrh)s/ fJeKrh)s/ fJeKrh)
ejkDh GkrL ejkDh GkrL ejkDh GkrL ejkDh GkrL
(1) eZb' L BkBe f;zx (2) iBw fdB L ;ftzdo f;zx T[Zgb (3) pÙhok L Bts/i f;zx
(4) w[oehnK L B"ozr f;zx (5) ;KMh ezX L ;zs'y f;zx Xho (6) pZ; ezveNo L vka dbhg e"o fNtkDk
(7) pkeh ;G ;[Zy ;kd j? L w'jB Gzvkoh
fJeKrh GkrLfJeKrh GkrLfJeKrh GkrLfJeKrh GkrL
(1) rT{w[yk Ù/ow[yk L r[ouoB f;zx i;{ik
(2) gos nkT[D sZe L ;shÙ e[wko towk
(3) w"BXkoh L JhÙto uzdo Bzdk
(4) r[pko/ L vka nkswihs
(5) f;oiDk L gkbh G[fgzdo f;zx
3a BktbL fJZe j'o BtK ;kb 3a BktbL fJZe j'o BtK ;kb 3a BktbL fJZe j'o BtK ;kb 3a BktbL fJZe j'o BtK ;kb
fBoXkfos gkmfBoXkfos gkmfBoXkfos gkmfBoXkfos gkm----g[;seKg[;seKg[;seKg[;seK
1a ;kfjs wkbk L9 (gzikph eftsk s/ tkose)
2a tzBrh L9 (gzikph ejkDhnK s/ fJeKrh)
3a fJZe j'o BtK ;kb
(gzikp ;e{b f;Zfynk p'ov d[nkok gqekfÙs)
- 10 -
- 10 -
g/go ;?ZNo bJh ftÙ/Ù jdkfJsK g/go ;?ZNo bJh ftÙ/Ù jdkfJsK g/go ;?ZNo bJh ftÙ/Ù jdkfJsK g/go ;?ZNo bJh ftÙ/Ù jdkfJsK
gqÙB 1a fJj gqÙB t;s{fBÙm fe;w dk j't/rk.
(T) ;kfjs-wkbk L9 g[;se ftZu Ùkwb ekft-XkoktK ftZu'A 2 gqÙB ns/ tkose Gkr ftZu'A 2 gqÙB
g[ZS/ ikDr/.
(n) tzBrhL9 g[;se d/ ejkDh Gkr ftZu'A 2 gqÙB ns/ fJeKrh Gkr ftZu'A 2 gqÙB g[ZS/ ikDr/.
(J) Bktb ftZu'A 2 gqÙB g[ZS/ ikDr/. (fJj ;ko/ gqÙB (1-1) Bzpo d/ j'Dr/. 10
gqÙB 2a gkm-g[;se d/ eftsk Gkr ftZu'A e'Jh uko ekft-N'N/ d/ e/ d' dh gq;zr ;fjs ftnkfynk eoB
bJh fejk ikt/rk. 5+5&10
gqÙB 3a eftsk Gkr ftZu'A d' ekft-;soK d/ e/ fJZe dh ftnkfynk eoB pko/ fejk ikt/rk. 4
gqÙB 4a eftsk Gkr ftZu'A d' eftsktK d/ e/ fe;/ fJZe dk e/Adoh Gkt fbyD bJh fejk ikt/rk 4
gqÙB 5a tkose Gkr ftZu'A fdZs/ b/yK ftZu'A gzi gqÙB d/ e/ fe;/ fszB dk T[Zso d/D bJh fejk ikt/rk.
3+3&6
gqÙB 6a tzBrhL9 g[;se ftZu'A d' ejkDhnK d/ e/ fJZe dk ;ko fbyD fejk ikt/rk. 7
gqÙB 7a ejkDhnK d/ gkm-nfGnk;K ftZu'A uko gqÙB d/ e/ d' dk T[Zso d/D bJh fejk ikt/rk. 3+3=6
gqÙB 8a fJeKrhnK ftZu'A d' gkso d/ e/ fe;/ fJZe dk gkso fuZsoB fbyD bJh fejk ikt/rk. 6
gqÙB 9a fJeKrhnK ftZu' e'Jh fszB tkoskbkg d/ e/, j/mK fdZs/ 4 gqÙB eoB bJh fejk ikt/rk.
1+1+1+1=4
gqÙB 10a Bktb ftZu'A S/ gqÙB d/ e/ uko d/ T[Zso fbyD bJh fejk ikt/rk.
2+2+2+2=8
gqÙB 11a Bktb ftZu'A d' tkoskbkg d/ e/ fe;/ fJZe dh gq;zr ;fjs ftnkfynk eoB bJh fejk
ikt/rk. 2+3=5
ftÙkftÙkftÙkftÙk----gzikphgzikphgzikphgzikph ;wKL 3 xzN/ ;wKL 3 xzN/ ;wKL 3 xzN/ ;wKL 3 xzN/ g/gog/gog/gog/go----phphphph fbyshL 65fbyshL 65fbyshL 65fbyshL 65 nzenzenzenze
;ha;haJhaL 10;ha;haJhaL 10;ha;haJhaL 10;ha;haJhaL 10 nzenzenzenze e[ZbL 75 nze e[ZbL 75 nze e[ZbL 75 nze e[ZbL 75 nze
gkmgkmgkmgkm----eqweqweqweqw 1a b/yL(T) ihtBhnK (n) ;wkfie ihtB dhnK ;wZf;nktK (J) ftfrnkB ;zpzXh (;) fsT[jko ns/
w/b/.
2a fuZmhnK$no˜hnK-fBZih dcsoh ns/ c[Neb.
3a ejkDh ouBkL ;ze/sK s'A iK f;ZN/ s'A ejkDh fbyDk, nX{oh ejkDh g{ok eoBk.
4a g?ok ouBk.
5a GkÙk ns/ gzikph GkÙkL gfoGkÙk, gzikp dhnK T[Zg-GkÙktK, Ne;kbh iK fwnkoh GkÙk.
6a ftnkeoBL gfoGkÙk, wzst, nzr.
7a w[jkto/dko tkezÙ$nykTsK.
9a tke p'X d/ fjZ;/, tke dhnK fe;wK $tke-tNKdok, gd-tzv
10a Ùpd ouBk$;wk;h Ùpd
11a Ùpd i'VK dh nwbh tos'A Ùpd i'VK ftZu fpzdh fNZgh nZXe dh tos'A Bkb g?Ad/ coe pko/
ikDekoh
fBoXkfos gkm-g[;seL ni'eh gzikph dk ftnkeoB s/ b/y ouBk
(gzikp ;e{b f;Zfynk p'ov d[nkok gqekfÙs)
g/go ;?ZNo bg/go ;?ZNo bg/go ;?ZNo bg/go ;?ZNo bJh ftÙ/Ù jdkfJsK Jh ftÙ/Ù jdkfJsK Jh ftÙ/Ù jdkfJsK Jh ftÙ/Ù jdkfJsK
gqÙB 1a ftnkeoB Gkr ftZu'A gzi t;s{ fBÙm-gqÙB g[ZS/
(fJj gqÙB f;b/p; d/ bVh BzL 5 s'A 12 sZe tkb/ Gkr ftZu'A j'Dr/ 5 nze
gqÙB 2a e'Jh gzi ftÙ/ d/ e/, fe;/ fJZe T[Zs/ br-gr 400 ÙpdK dk b/y fbyD bJh fejk ikt/rk.
12 nze
gqÙB 3a e'Jh d' ftÙ/ d/ e/, fe;/ fJZe T[Zs/ gZso$no˜h fbyD bJh fejk ikt/rk. 10 nze
gqÙB 4a ;ze/sK, f;ZN/ iK nX{oh ejkDh d/ nkXko s/ ejkDh fbyD bJh fejk ikt/rk. 7 nze
- 12 -
- 12 -
gqÙB 5a g?ok ouBkL fe;/ ftuko dk ft;Eko, fe;/ s[Ze dh ftnkfynk iK fe;/ ;fEsh nB[;ko g?ok
ouBk eoBk. 6 nze
gqÙB 6a w[jkto/dko tkezÙ$ nykT[sK e'Jh 7 w[jkto/ tkezÙ$ nykTsK d/ e/ fe;/ gzi tkeK ftZu
tosD bJh fejk ikt/rk. 10 nze
gqÙB 7a ekoe iK T[;dhnK fe;wK dh gfoGkÙk pko/ d' gqÙB g[ZS e/ fJZe eoB bJh fejk ikt/rk.
2 nze
gqÙB 8a tke p'X Gkr ftZu'A tke dhnK fe;wK iK tke-tNKdo/ pko/ d' ;tkb g[ZS e/ fJZe eoB bJh
fejk ikt/rk. 4 nze
gqÙB 9a Ùpd ouBk$;wk;h Ùpd ;zpzzXh d' gqÙB g[ZS e/ fJZe eoB bJh fejk ikt/rk. 3 nze
gqÙB 10a Ùpd i'VK ;zpzXh d' tke d/ e/ T[jBK ftub/ Ùpd i'V mhe eoB bJh fejk ikt/rk e[Zb ;'XK
uko eoBhnK j'DrhnK 4 nze
gqÙB 11a nr/so-fgS/so brk e/ ;koEe Ùpd pDkT[D bJh fejk ikt/rk 2 nze
- 13 -
- 13 -
Class - IX Paper – A
Time: 3 Hours Theory: 70 Marks CCE: 05 Marks Total: 75 Marks
STRUCTURE OF QUESTION PAPER
1. There will be 28 questions in all. All questions will be compulsory.
2. Question No. 1 to 12 will carry 1 mark each. Answer to each question
should be in about 1 - 15 words. 1×12=12
3. Question No. 13 to 19 will carry 2 marks each. Answer to each question
should be in about 22 - 25 words. 2×7=14
4. Question No. 20 and 24 will carry 4 marks each. Answer to each question
should be in about 40-45 words. 4×5=20
5. Question No. 25 and 28 will carry 6 marks each. Answer to each question
should be in about 80-100 words. 6×4=24
TOPIC-WISE WEIGHTAGE TO CONTENT
1. Physical features of Punjab and its impact on history.
2. Guru Nanak Dev Ji and his teachings.
3. Development of Sikhism under Guru Angad Dev Ji, Guru Amardas
Ji, Guru Ram Das Ji and Arjun Dev Ji.
4. Transformation of Sikhism under Guru Hargobind Ji.
Topic Sr. No. Questions Carrying 1 Mark
Questions Carrying 2 Marks
Questions Carrying 4 Marks
Questions Carrying 6 Marks
Total Questions 12 7 5 4
Total Marks 12 14 20 24
- 14 -
- 14 -
4. PUNJAB HISTORY AND CULTURE Class - IX Paper - B
Time: 3 Hours Theory: 65 Marks CCE: 10 Marks Total: 75 Marks
STRUCTURE OF QUESTION PAPER
1. There will be 26 questions in all. All questions will be compulsory.
2. Question No. 1 to 11 will carry 1 mark each. Answer to each question
should be in about 1 - 15 words. 11×1=11
3. Question No. 12 to 18 will carry 2 marks each. Answer to each question
should be in about 22 - 25 words. 2×7=14
4. Question No. 19 and 22 will carry 4 marks each. Answer to each question
should be in about 40-45 words. 4×4=16
5. Question No. 23 and 26 will carry 6 marks each. Answer to each question
should be in about 80-100 words. 6×4=24
TOPIC-WISE WEIGHTAGE TO CONTENT
1. Martyrdom of Guru Teg Bahadur Ji and its significance.
2. Creation of Khalsa by Guru Gobind Singh Ji and its significance
3. Some Important historical monuments of Punjab:
a. Harmander Sahib
c. Bhathinda Fort
d. Bahadurgarh Fort.
Topic Sr. No. Questions Carrying 1 Mark
Questions Carrying 2 Marks
Questions Carrying 4 Marks
Questions Carrying 6 Marks
Total Questions 11 7 4 4
Total Marks 11 14 16 24
- 15 -
- 15 -
5. ENGLISH Class IX
Theory: 90 marks Time: 3 hrs. CCE: 10 marks Total: 100 marks
SYLLABUS AND THE STRUCTURE OF QUESTION PAPER
Sr Contents
1 Part-1 (Objective type questions) It will consist of 10 objective type questions carrying one mark each. Objective type questions may include questions with One word to one sentence answer or Fill in the blanks or True/ False or Multiple choice type questions.
a. Main Course Book b. Supplementary Reader
10 marks 5×1=5 5×1=5
2 Unseen Paragraph (Comprehension) 5q×2m=10 marks
3 English Main Course Book-9 14 marks
a Short Answer Type ( any three out of five questions)
3q×3m=9
1q×5m=5
9 marks
5 Poetry
a Stanza ( 2 out of 3 questions based on the given stanza
2q×2m=4
1q×3m=3
Translation from English toPunjabi/Hindi (any four out of six sentences) Translation from Punjabi/Hindi to English (any four out of six sentences)
4×1=4 4×1=4
8 Grammar ( objective type) 12 marks
9 a Note making/ E-mail messages ( with internal choice)
4 marks
c Letter writing ( with internal choice) 7 marks
Note: abbreviations used : q-questions, m-marks
(1) In Main Course Book (including poetry) and Supplementary Reader
Section, questions will come from the given back exercises of lessons in the
prescribed text books.
(2) There will be four choices in multiple choice questions
(3) For letter writing any two kinds of letters ( Personal, Official and Business) with internal choice will be given.
(4) In Question 3(b), one question will be asked from the first four chapters (The Grooming of a Boy, Plants also Breathea nd Feel, Budgeting your Time , Journey by Night).The other question will be asked from the next three chapters (The Discovery of Moon, Three Great Indians, The Death of Abhimanyu).
SYLLABUS
1. Grooming of a Boy
2. Plants also Breathe and Feel
3. Budgeting Your Time
4. Journey by Night
6. Three Great Indians
Poetry
(i) Open Thy Eyes and See Thy God (Rabindranath Tagore)
(ii) No Men Are Foreign (James Kirkup)
(iii) The Nightingale and the Glow-worm (William Cowper)
English Literature Book (Supplementary Reader)
1. The Magic Violin
2. Wishes Come True
3. In the Flood
5. The Last Leaf
6. The Bewitched Jacket
Unit-3 Vocabulary
2. Words as different Parts of Speech
3. Synonyms
6. Voice
7. Narration
8. Non-Finites
Unit-5 Guided Creative Writing
Translation from English to Punjabi/Hindi
1. GROOMING OF A BOY
1. Steer him away from envy.
2. All men are not true .
3. This is a big order.
4. All men are not just.
5. For every enemy there is a friend.
6. Treat him gently.
8. Teach him always to have sublime faith in himself.
9. He is such a fine little fellow, my son.
10. Teach him to listen to all men.
11. The test of fire makes fine still
12. Teach him how to laugh when he is sad.
2 PLANTS ALSO BREATHE AND FEEL 13. It was an event that surprised the scientific world.
14. Your instrument is a wonderful thing.
15. What do you call this instrument?
16. The reply caused greater surprise.
17. Bose was born in 1858 in a village of Bengal.
18. Bose was by nature a rebel.
19. He refused to touch any part of his salary for three years.
20. In the end victory was his.
- 18 -
- 18 -
21. Bose knew he was right and he proved it.
22. It showed that plants have hearts and are capable of feeling.
3 BUDGETING YOUR TIME
24. Time and tide wait for none.
25. Every second in life is important.
26. Seconds add up to minutes, hours, days and months.
27. One must learn to be punctual in all one's activities.
28. It is no use crying over spilt milk.
29. Art is long and time is fleeting.
30. 'Now or Never' must be our guiding principle in life.
31. One must act in time before it is too late.
32. Never put off till tomorrow.
33. What is the best time for doing a thing?
4 JOURNEY BY NIGHT 34. She did not weep.
35. The steaming clothes did nothing.
36. Sher Singh's father was known far and wide as Sher Singh Bahadur.
37. Sher Singh saw death in his young brother's eyes.
38. There are no men in the village.
39. Kalaghat was 80 km away.
40. Night fell.
43. Sher Singh breathed another prayer of thanks.
44. He looked for the bridge.
45. Sher Singh knew that his brother was dying.
5 THE DISCOVERY OF MOON 46. Armstrong and Edwin became the first men to set foot on the moon.
47. The discovery of moon formed an important part of space programme.
48. We know all the important facts about the moon.
49. We can see the full moon and no moon once in a month.
50. The moon is of the same age as the earth.
51. Some scientists feel that moon can be made inhabitable for men.
52. It is the Earth's only natural satellite.
53. The moon is not a self-luminous body.
54. The moon is lacking water and it has no atmosphere.
55. The moon is an absolutely desolate place where there is no water and air.
56. Its distance from the earth is 384,405 km.
6 THREE GREAT INDIANS 57. Laxmi Bai was born on 16th November, 1834.
58. The Punjabi word ‘Kuka’ stands for a ‘roar’.
59. The followers of this movement were named Namdharis.
60. Rani Laxmi Bai died fighting bravely for the sake of her country.
61. Her childhood name was Manikarnika or Manu.
62. She breathed her last on the battlefield.
63. Thousands of men, women, children and old men died in the massacre.
- 19 -
- 19 -
64. Udham Singh was arrested and sentenced to death on 30 July.
65. In 1937, he reached England after travelling through Europe.
66. He strongly opposed child marriage.
67. Udham Singh's name is linked inseparably with Jallianwala Bagh.
7 THE DEATH OF ABHIMANYU 68. Abhimanyu knew only the art of entering the Chakravyuh.
69. Abhimanyu was fighting alone.
70. At last, the wheel was torn into pieces.
71. All the warriors returned to their camps.
72. Arjuna wept bitterly.
74. Arjuna fiercely attacked the Kauravas that day.
75. Arjuna advanced ahead.
77. Krishna was watching everything carefully.
78. Arjuna shot his arrows with terrific speed.
79. They slashed the head of Jayadratha from his body.
80. Arjuna was aware of the time of truce.
Translation from Punjabi/Hindi to English.
1-10 Modal related
1. 5 D | / vaxzst+h |
2. | / izfrfnu |
3. | / |
4. S U | / |
5. X X X | / ! , # |
6. X [ | / #( |
7. 5 D | / gw¡ |
8. | / 0 |
9. X S | / 2 ! |
10. ! 5 [ | / ! 5 6 |
11-50 Tense based sentences
11. X U | / 7 7 ls 8 |
12. S D | / 9 ! |
13. b ? / : ?
14. S S ? / : dkWQh ! ?
15. X S | / 8 6 ; ! |
16. X S | / < ! |
17. ?/ : ! ?
- 20 -
- 20 -
18. X S ?/ ! ?
19. f | / vatw ; |
20. f S | / ! |
21. X ? / : ?kj pqdk ?
22. X ? / iznhi igq¡p ?
23. U | / 7 ! |
24. U S h | / @A B ! |
25. X 2008 U ?/ : 2008 ?
26. U S ?/ : ! B !
?
27. f | / |
28. S S | / ! |
29. 5 ?/ : D ?
30. 5 X U X ?/ < ?
31. .. | / !. . |
32. S | / ! |
33. h ?/ : E ?
34. U X ?/ D ?
35. X |/ #9 |
36. S m X |/ ;G ! |
37. X ? / : ?
38. S X ? / : ! ?
39. S X 1998 U | / 1998 |
40. X U S | / ! |
41. U ? / : ?
42. S | / a |
43. S | / ! mM+k,¡xs |
44. S U ? / ! a?
45. X X | / 6 ; |
46. S | / ! |
47. ? / : 0 ?
- 21 -
- 21 -
48. 5 U X m X D | / gksmaxk |
49. S U D X ?/ :
gksaxs ?
50. S U |/ mldh izrh{kk B |
51-60 Imperative Sentences
51. X X X | / I |
52. X o | / cM+ksa |
53. | / # |
54. D | / 7 xaokvksa |
55. X | / 99K è;ku |
56. | / B |
57. .. | / !.. |
58. , X | / vkvks] |
59. | / dÙkZO; |
60. | / |
61-70 Helping Verb related Sentences
61. X X | / |
62. X X | / |
63. X X | / |
64. | / |
65. X | / # |
66. X | / # |
67. m | / G B |
68. | / |
69. | / 0 0 |
70. | / euksjatd |
71-80 Proverbs
71. D | / ; uhpk
72. S | / P ! |
73. S | / ! |
74. U X | / ! |
75. m S | / xjtrs , oks ! |
- 22 -
- 22 -
77. | / , Hks"k |
78. , | / -, - |
79. | / , ckts |
80. , X | / , ! |
81-90 Idiomatic Sentences
81. X X | / 0 7 |
82. D S | / S dk ! gksrk |
83. | / |
84. S X b ? / :B ?
85. S X X X | / vkius ! fn;k |
86. X X | / & |
87. X U X X | / 9 B& P ! |
88. X | / |
89. U | / |
90. D | / !B |
91-95 Interrogative Sentences
91. X ? / yM+fd;k¡ ! ?
92. [ X ? / vaxzt+h ij ?
93. X ? / : ?
94. S t ? / # gks ?
95. S U h ? / ?
96-100 Exclamatory
96. D ! / # n`'; !
97. S t ! / # Mjiksd !
98. D X ! / # V !
99. t ! / # !
100. ! S X | / vgk ! fy;k |
- 23 -
- 23 -
FOLLOWING ARE TO BE DELETED (This portion will neither be taught nor
evaluated).
Sr.
No.
1 Main Course
8 & 9 God's sees The Truth But waits I & II
10 The Life Story of a Man Eater
Poem- 4 Excelsior
2 Supplementary
5 I Became a Great Friends of Animals
10 The Diamond Maker
1 198 Letter to accept the Invitation (Unsolved 2)
2 198 Letter to uncle (Unsolved 3)
3 198 Letter to Friend (Unsolved 4)
4 198 Letter to Rajni (Unsolved 7)
5 198 Letter to Amarjit (Unsolved 8)
6 198 Letter to Roshni (Unsolved 9)
Formal Letters
1 208 Letter to The Times of India (Unsolved a)
2 209 Applications in response of two Advertisement,
(Unsolved b)
3 209 Application for the post of a cook (Unsolved c)
4 209 Letter on the behalf of Prabha (Unsolved d)
5 209 Letter to the editor of Danik Bhasker (Unsolved e)
6 210 Letter to Azad Hind Store (Unsolved f)
7 210 Letter of complaint against a nurse (Unsolved h)
8 210 Letter to Principal (Unsolved j )
9 210 Letter to S. D. M, Bhatinda (Unsolved k)
- 24 -
- 24 -
PRESCRIBED BOOKS
1) English Main Course Book for Class-IX (For Intensive Study) Published by Punjab School Education Board.
2) English Literature Book (Supplementary Reader) For Class-IX (for Extensive Study), Published by Punjab School Education Board.
3) A Practice Book of English Grammar & Composition for Class IX,
Published by Punjab School Education Board.
- 25 -
- 25 -
6.Hindi
2019-20
- 26 -
- 26 -
- 27 -
- 27 -
- 28 -
- 28 -
8888a rfDsa rfDsa rfDsa rfDs Ù/qDhFB"thAÙ/qDhFB"thAÙ/qDhFB"thAÙ/qDhFB"thA
e[Zb ;wK e[Zb ;wK e[Zb ;wK e[Zb ;wK ---- 3 xzN/3 xzN/3 xzN/3 xzN/ fbysh nzeL fbysh nzeL fbysh nzeL fbysh nzeL 88880000 gq:'rh nzeL 1gq:'rh nzeL 1gq:'rh nzeL 1gq:'rh nzeL 10000
nKsfnKsfnKsfnKsfoe w[bKeDL 10oe w[bKeDL 10oe w[bKeDL 10oe w[bKeDL 10
gqÙB gZso dh pDso gqÙB gZso dh pDso gqÙB gZso dh pDso gqÙB gZso dh pDso e[Zb nzeL 100e[Zb nzeL 100e[Zb nzeL 100e[Zb nzeL 100 1 ;ko/ gqÙB io{oh jB . 2 Gkr T ftZu gqÙB Bz 1 s'A 8 sZe jo/e gqÙB 1 nze dk j't/rk. 3 Gkr n ftZu gqÙB BzL 9 s'A 16 sZe jo/e gqÙB 2 nzeK dk j't/rk. 4 Gkr J ftZu gqÙB BzL17 s'A 24 sZe jo/e gqÙB 4 nzeK dk j't/rk ns/ fJjBK gqÙBK ftZu fe;/ th
fszB gqÙBK ftZu nzdo{Bh S'N j't/rh.
5 Gkr ; ftZu gqÙB BzL 25 s'A 28 sZe jo/e gqÙB 6 nzeK dk j't/rk ns/ fJjBK ;ko/ gqÙBK ftZu nzdo{Bh S'N j't/rh.
1a ;zfynk gqDkbh;zfynk gqDkbh;zfynk gqDkbh;zfynk gqDkbhL- ;zfynk o/yk ”s/ gqkfeqse ;zfynktK, ;zg{oB ;zfynktK ns/ gfow/: ;zfynktK do;kT[D dh d[jokJh, Ùks$nÙks d[jokT[d/A dÙwbtK brksko tZvdoÙB okj] ;zfynk o/yk ”s/ do;kT[Dk, gfow/: ;zfynktK, d[jokT[dA/$Ùks dÙwbt d/ s"o ”s/.
bVbVbVbVh h h h BzL BzL BzL BzL
nfXnkfJ dk BK ns/ BzLnfXnkfJ dk BK ns/ BzLnfXnkfJ dk BK ns/ BzLnfXnkfJ dk BK ns/ BzL e[Zb e[Zb e[Zb e[Zb nzenzenzenze
1 nze 1 nze 1 nze 1 nze tkb/ tkb/ tkb/ tkb/ gqÙBgqÙBgqÙBgqÙB
2 nzeK 2 nzeK 2 nzeK 2 nzeK tkb/ tkb/ tkb/ tkb/ gqÙBgqÙBgqÙBgqÙB
4 nzeK 4 nzeK 4 nzeK 4 nzeK tkb/ tkb/ tkb/ tkb/ gqÙBgqÙBgqÙBgqÙB
6 nzeK 6 nzeK 6 nzeK 6 nzeK tkb/ tkb/ tkb/ tkb/ gqÙBgqÙBgqÙBgqÙB
1 ;zfynk gqDkbh 5 1 - 1 -
2 pj[gdhnK 6 - 1 1 -
3 fBod/Ù nze finkfwsh 3 1 1 - -
4 d' ubK ftZu o/yh ;wheoD 2 - 1 - -
5 fJ:{efbv finkfwsh dh ikD gSkD 2 - 1 - -
6 o/yktK ns/ e'D 7 1 - - 1
7 fsqG[iK 11 1 - 1 1
8 us[oG[i 5 1 - 1 -
9 ;wKso us[oG[iK ns/ fsqG[iK d/ y/socb 6 - 1 1 -
10 uZeo 5 1 - 1 -
11 ouBktK 4 - - 1 -
13 ;sQJh y/socb ns/ nkfJsB 9 1 1 - 1
14 nzeVk ftfrnkB 8 - 1 - 1
15 ;zGktBk 3 1 1 - -
e[Zb i'Ve[Zb i'Ve[Zb i'Ve[Zb i'V 80 8 8 8 4
- 30 -
- 30 -
Bk d[jokT[dA/$nÙks dÙwbt fit/A fe 2 , 3 , 5 …. nkfd dhnK T[dkjoDK, ngfow/:
;zfynktK dh j'Ad fit/A fe 3,2 ns/ fJjBK dh ;zfynk o/yk ”s/ g/Ùekoh. fJj fdykT[Dk fe jo/e
tk;sfte ;zfynk fJZe ftbZyD fpzd{ okj] ;zfynk o/yk ”s/ do;kJh ik ;edh W ns/ T[bN s"o ”s/
;zfynk o/yk ”s/ jo/e fpzd{ fJZe ftbZyD ;zfynk do;kT[dK W.
fe;/ XBkswe tk;sfte ;zfynk x d/ bJh x dh j'Ad.
fe;/ tk;sfte ;zfynk d/ nt/A w{b dh T[dkjoD.
g{oB ;zfynk nze xksK nB[;ko xks-nzeK d/ fB:wK dh d[jokJh. gfow/: xks nze XBkswe
tk;sfte nkXko d/ Bk, xba +
1 ns/
1 torhnK tk;sfte ;zfynktK dk o/ÙBbeoD.
fiE/ x ns/ y gqkfeqse ;zfynktK ns/ a, b ;zg{oB ;zfynktK jB.
2a pj[gdhnK pj[gdhnK pj[gdhnK pj[gdhnK L- fJZe ub tkbh pj[gd dh gfoGkÙk, fJ;d/ r[DKe, T[dkjoDK Bk ns/ T[bN
T[dkjoDK Bk, fJ;d/ gd, f;¯o pj[gdL pj[gd dh xks. nub, fJZe xksh, d' xksh, fszB xksh
pj[gd, fJZe gd, d' gd, fszB gd. r[DByzv ns/ r[Di, pj[gd$;wheoD d/ f;¯o$w{b. T[dkjoDK
;w/s pkeh fET{ow dk eEB ns/ gq/fos ns/ ;zg{oB ;zfynktK dh nB[o{gsk (Analogy), r[DByzv
fET{ow dk eEB ns/ ;p{s, ,2 cbxax ++ 0≠a ,dk r[DByzv fiE/ a, b, ns/ c tk;sfte ;zfynktK
jB ns/ fszB xksh pj[gd dk r[DByzv, r[DByzv dh tos'A eoe/. nbipoJh ftnzie ns/
;op;wsktK dh d[jokJh. j'o ;op;sktK fit/A feL
2)( zyx ++ = zxyzxyzyx 222222 +++++
3)( yx ± = )(333 yxxyyx ±±±
( )zyxxyzzyx ++=−++ 3333 ( zxyzxyzyx −−−++ 222 ) torhnK ns/ fJjBK dh pj[gdK d/
r[DByzv pDkT[D ftZu tos'A. ;XkoD ss;weK, fJjBK pj[gdK ftZu o[gKsfos j'D :'r.
3a fBod/Ùe nze finkfwshfBod/Ùe nze finkfwshfBod/Ùe nze finkfwshfBod/Ùe nze finkfwshL- ekoNh˜hnB sb, fJZe fpzd{ d/ fBod/Ù nze, Bkw ns/ fBod/Ù nze sb
Bk ;zpzfXs gd, fuzBQ, sb ftZu fpzd{ brkT[D/ T[dkjoD d/ s"o s/ o/yh ;wheoD dk rqkcL ax+by+c =
0 torh o/yh ;wheoD T[Zgo e/Afdqs, fJ; y = mx+c dh soQK fbye/ ns/ d' ubK tkb/ o/yh ;wheoD
tkb/ nfXnkfJ Bk fwbkT[Dk.
- 31 -
- 31 -
4ad' ubK ftZu o/yh ;wheoD d' ubK ftZu o/yh ;wheoD d' ubK ftZu o/yh ;wheoD d' ubK ftZu o/yh ;wheoD L- fJZe ub tkbh o/yh ;wheoD dh d[jokJh. d' ubK ftZu ;wheoD dh
G{fwek f;ZX eoBk fe d' ubK tkbh fJZe o/yh ;wheoD d/ n;hfws jZb j[zd/ jB ns/ fJ; tk;sfte
;zfynktK d/ eqw nB[;ko i'fVnK ftZu fby e/ gqwkfDs eoBk, T[jBK dk rqkc fyZuDk ns/ do;kT[Dk
fe T[j fJZe o/yk T[Zs/ jB, gqshs j[zd/ jB. n;b fizdrh, fi; ftZu nB[gks ns/ ;wkB nB[gks dhnK
;wZf;nktK th Ùkfwb j'D ns/ phi rfDs Bk ns/ nkb/yh jZb Bkb'A Bk ehs/ rJ/ j'D, s'A
;wZf;nktK ns/ T[dkjoDK.
5a fJ:{efbv finkfwsh dh ikD gSkDfJ:{efbv finkfwsh dh ikD gSkDfJ:{efbv finkfwsh dh ikD gSkDfJ:{efbv finkfwsh dh ikD gSkDL- fJfsjk;LfJ:{efbv ns/ Gkos ftZu o/ykFrfDs
fJ:{efbv dhnK gfoGkÙktK, f;XKs ns/ XkoBktK, gzit/A f;XKs dk s[b o[gKsoD,;t?Ff;ZX ns/
fET{owK d/ ;zpzX B{z do;kT[Dk.
(1) d' fdZs/ j'J/ tZy- tZy fpzd{nK s'A fJZe ns/ e/tb fJZe jh o/yk j[zdh j?.
****(2) d' fGzB o/yktK dk fJZe s'A tZX ;kMK fpzd{ Bjh j' ;edk.
6a o/yktK ns/ e'Do/yktK ns/ e'Do/yktK ns/ e'Do/yktK ns/ e'DL-
(1) i/ fJZe feoD fe;/ o/yk s/ yVh j't/ sK fJ; gqeko pD/ d' bkrt/A e'DK dk i'V 1800
j[zdk W ns/ fJ;dk T[bN .
*(2) i/ d' o/yktK nkg; ftZu eZND sK f;yo ;Bw[Zy e'D ;wkB j[zd/ jB.
(3) d' ;wKso o/yktK B{z ekNthA o/yk d/ Bkb eZND Bkb pD/ fJeKso e'DK, ;zrs e'DK ns/
nzdo{Bh e'DK s/ nXkfos Bshi/ .
(4) o/yktK, i' fJZe jh o/yk d/ ;wKso j'D, nkg; ftZu th ;wKso j[zdhnK jB.
****(5) fsqG[i d/ fszB/ e'DK dk i'V 1800 j[zdk W.
(6) i/ fe;/ fsqG[i dh fJZe G[ik tXkJh ikt/ sK fJ; gqeko pfDnk pkjoh e'D nzdob/
;Bw[Zy e'DK d/ i'Vcb d/ pokpo j[zdk W.
7a fsqG[iKfsqG[iKfsqG[iKfsqG[iKL-
(1) d' fsqG[iK ;opzr;w j[zdhnK jB i/ fJZe fsqG[i dhnK e'Jh d' G[iktK ns/ T[jBK
ftuekobk e'D, d{ih fsqG[i dhnK d' ;zrs G[iktK ns/ T[jBK ftub/ e'D d/ pokpo
j't/ _S.A.S.(G[Fe'FG[) ;opzr;wsk=.
- 32 -
- 32 -
****(2) d' fsqG[iK ;opzr;w j[zdhnK jB i/ fJZe fsqG[i d/ e'Jh d' e'D ns/ e'DK ftubh G[ik,
d{ih fsqG[i d/ d' ;zrs e'DK ns/ e'DK ftubh G[ik pokpo j't/
_A.S.A.(e'FG[Fe');opzr;wsk].
(3) d' fsqG[iK ;opzr;w j[zdhnK jB i/ fJZe fsqG[i dhnK fszB/ G[iktK, d{ih fsqG[i dhnK
fszB/ ;zrs G[iktK d/ pokpo j'D [S.S.S(G[-G[-G[) ;opzr;wsk].
(4) d' ;we'D fsqG[iK ;opzr;w j[zdhnK jB i/ fJZe fsqG[i dk eoD ns/ fJZe
G[ik, d{ih fsqGi d/ eoD ns/ fJZe G[ik d/ pokpo j'D.
****(5) fsqG[i dhnK pokpo G[iktK d/ ;Bw[Zy e'D pokpo j[zd/ jB.
(6) i/ fe;/ fsqG[i d/ d' e'D pokpo j'D sK T[jBK dhnK ;Bw[Zy GiktK pokpo j[zdhnK jB.
(7) fsqG[iK ftZu n;wkBsk ns/ fJjBK d/ e'D ns/ ;Bw[Zy ftZub/ ;pzXh.
8a us[oG[i us[oG[i us[oG[i us[oG[i L-
****(1) ;wKso us[oG[i dk fteoD fJ;B{z d' ;opzr;w fsqG[iK ftZu tzvdk W.
(2) ;wKso us[oG[i d/ ;Bw[Zy e'D pokpo j[zd/ jB ns/ fJ; dk T[bN .
(3) ;wKso us[oG[i ftZu ;Bw[Zy G[iktK pokpo j[zdhnK jB ns/ fJ; dk T[bN.
(4) fJZe us[oG[i ;wKso us[oG[i j[zdh W i/ T[; dhnK ;Bw[Zy G[iktK dk fJZe i'Vk
pokpo ns/ ;wKso j't/ .
(5) ;wKso us[oG[i d/ fteoD fJZe d{i/ B{z ;wd[Gkfis eod/ jB ns/ fJ; dk T[bN .
(6) fsqG[i dhnK d' G[iktK d/ wZX fpzd{ B{z fwbkT[D tkbk o/ykFyzv shih G[ik d/ ;wKso
j[zdk W ns/ fJ; dk T[bN .
9a ;wKso us[oG[iK ns/ fsqG[iK d/ y/socb L;wKso us[oG[iK ns/ fsqG[iK d/ y/socb L;wKso us[oG[iK ns/ fsqG[iK d/ y/socb L;wKso us[oG[iK ns/ fsqG[iK d/ y/socb L---- y/socb dh XkoDk dh d[jokJh nkfJs d/ y/socb
dh d[jokJh.
****(1) fJZe jh nXko ns/ fJZe jh ;wKso o/yktK ftueko pDhnK us[oG[iK dk y/socb
pokpo j[zdk W.
(2) fJZe jh nXko ns/ fJZe jh ;wKso o/yktK ftueko pDhnK fsqG[iK dk y/socb pokpo
j[zdk W ns/ fJ;dk T[bN.
- 33 -
- 33 -
10a uZeouZeouZeouZeoL- T[dkjoDK okj] uZeo Bk ;zpzfXs XkoDktK, noX-ftnk;, x/ok, ftnk;, ihtk,ukg
d[nkokd[nkokd[nkokd[nkok pDkfJnk e'D dhnK gfoGkÙktK sZe gj[zuDk.
****(1) uZeo dhnK pokpo ihtktK e/Ado T[Zgo pokpo e'D pDkT[dhnK jB ns/ fJ; dk
T[bN.
(2) uZeo d/ e/Ado s'A fe;/ ihtk s/ fyZfunk frnk bzp T[; ihtk B{z ;wd[Gkfis eodk W
ns/ T[bN s"o s/ uZeo d/ e/Ado s'A fyZuh rJh o/yk i' fe;/ ihtk B{z ;wd[Gkfis eodh
W, T[j ihtk T[Zs/ bzp j[zdh W.
(3) fszB n;wo/yh fpzd{nK ftZu j' e/ fJZe ns/ e/tb fJZe jh uZeo bzxdk W.
(4) fe;/ uZeo dhnK pokpo ihtktK(iK ;opzr;w uZeoK)e/Ado s'A ;wkB d{oh s/ j[zdhnK
jB ns/ fJ;dk T[bN.
*(5) fe;/ ukg d[nkok uZeo d/ e/Ado s/ pDkfJnk e'D T[;/ ukg d[nkok uZeo d/ pkeh Gkr
s/ ;fEs fe;/ fpzd{ s/ pDkJ/ e'D dk d[ZrDk j[zdk W.
(6) fJZe jh uZeok yzv ftZu pD/ e'D pokpo j[zd/ jB.
(7) i/eo d' fpzd{nK B{z fwbkT[D tkbk fJZe o/yk yzv nkgD/ fJZe gk;/ ;fEs d' j'o fpzd{nK
s/ pokpo e'D pDkT[Adk W sK uko/ fpzd{ fJZe uZeo s/ ;fEs j[zd/ jB.
(8) uZeoh us[oG[i d/ ;Bw[Zy e'DK d/ fe;/ th i'V/ dk i'V 1800 j[zdk W ns/ fJ;dk T[bN.
11a ouBktKouBktKouBktKouBktKL-
(1) fdZs/ j'J/ o/yk yzv ns/ e'D 600, 900, 450 nkfd B{z ;wd[Gkfis eoB dh ouBk ns/
;wG[ih fsqG[i dh ouBk eoBh.
(2) fdZs/ j'J/ nkXko, nkXko e'D ns/ d' G[iktK d/ i'V$nzso Bkb fsqG[i dh ouBk eoBh.
(3) fdZs/ j'J/ gfowkg ns/ nkXko e'DK Bkb fsqG[i dh ouBk eoBh .
12H jho' dk ;{sojho' dk ;{sojho' dk ;{sojho' dk ;{so L- jho' d/ ;{so d[nkok fsqG[i dk y/socb fpBk ;p{s d/, us[oG[ik dk y/socb gsk
eoB bJh jho' d/ ;{so dh tos'A.
13a ;sQJh y/socb ns/ nkfJsB ;sQJh y/socb ns/ nkfJsB ;sQJh y/socb ns/ nkfJsB ;sQJh y/socb ns/ nkfJsB L- xD, xDkt, bzp uZeoh f;bzvo, bzp uZeoh Ùze{,r'b/ ns/ noX
r'b/ dh ;sQk dk y/socb ns/ nkfJsB.
14a nzeVk ftfrnkBnzeVk ftfrnkBnzeVk ftfrnkBnzeVk ftfrnkB L- nzefVnK B{z fJZemk eoBk, nzefVnK g/Ù eoBk - ;koDhpZX o{g,
torhfeqs$ ntorhfeqs o{g, SV rqkc, nkfJs fuZso, pkozpkosk pj[G[i, fJZem/ ehs/ nzefVnK B{z
- 34 -
- 34 -
mhe o{g ftZu g/Ù eoBk ns/ nfXn?B eoBk. ntorhfeqs nzefVnK dk wZXwkB, wZfXek ns/
pj[be gsk eoBk .
15a ;zGktBk;zGktBk;zGktBk;zGktBkL- fJ;dk fJfsjk;, d[jokT[d/ gq:'r ns/ nktosh fBohyD d[nkok ;zGktBk sZe gj[zu,
;zGktBkL fJZe gq:'fre fdqÙNhe'D .
B'NB'NB'NB'NL- fizBk fET{owK s/ **** bZr/ jB. T[jBK d/ gqwkD jh gqhfynk ftZu f;ZX eoB/ jB.
gkmeqw gq:'rhgkmeqw gq:'rhgkmeqw gq:'rhgkmeqw gq:'rh
;wKL;wKL;wKL;wKL----2 xzN/2 xzN/2 xzN/2 xzN/ eZ[eZ[eZ[eZ[b nzeLb nzeLb nzeLb nzeL----11110000
gq:'rh gqhfynk bJh nzegq:'rh gqhfynk bJh nzegq:'rh gqhfynk bJh nzegq:'rh gqhfynk bJh nze----tzv j/m fby/ nB[;ko j't/rhLtzv j/m fby/ nB[;ko j't/rhLtzv j/m fby/ nB[;ko j't/rhLtzv j/m fby/ nB[;ko j't/rhL
1H gq:'rh gqhfynk ftZu uko fefonktK fdZshnK ikDrhnK,
fijBK ftZu'A e'Jh d' fefonktK eoBhnK io{oh j'DrhnK. (4%2)L 08 nze
2H ˜pkBh gqÙB$w'fye gqhfynk 02 nze
fefonktKfefonktKfefonktKfefonktK
1. ngfow/: ;zfynktK (√2, √3, √5aaaaaaa nkfd ) ;zfynk o/yk ”s/ do;kT[Dk.
2. rok¯ g/go ”s/ fpzd{ dk rokc fyZuDk id'A fe fJ; d/ fBod/Ù nze fdZs/ j'D.
3. ekNt] o/yk d[nkok ;wKso o/yk Bk pDkJ/ e'DK ftueko ;zpzX gsk eoBk.
4. fJj f;ZX eoBk fe fsqG[i dhnK e'Jh d' G[iktK dk i'V sh;oh G[ik s'A jw/Ùk tZvk j[zdk j?.
5. ihU p'ov dh tos'A Bkb fsqG[i dk y/socb gsk eoBk.
6. ekr˜ eZN e/ ns/ fugkekT[Ad/ j'J/ fsqG[i dh wZX fpzd{ gfow/: B{z f;ZX eoBk.
7. ekr˜ eZN e/ ns/ w'V e/ ;wKso us[oG[i gqkgs eoBk.
8. ekr˜ B{z eZN e/ ns/ fugek e/ fdykT[Dk fe ;wKso us[oG[i dk y/socb fJ;d/ nkXko ns/
T[ukJh dk r[DBcb j[zdk j?.
9. fJj fdykU fe fe;/ us[oG[i dhnK bkrthnK G[iktK d/ wZX fpzd{nK B{z fwbk e/ pfDnk us[oG[i ;wKso us[oG[i jz[dk j?.
10. ekr˜ w'Ve/ tZy-tZy fefonktKL
(T) fe;/ o/yk-yzv dk wZX fpzd{ gsk eoBk. (n) fe;/ o/yk-yzv dk bzp ;w d[Gkie gsk eoBk. (J) fe;/ e'D dk ;wd[Gkie gsk eoBk. (;) fsqG[i dh wZfXek fyuDh.
- 35 -
- 35 -
9999a ftfrnkBa ftfrnkBa ftfrnkBa ftfrnkB Ù/qDh B"t]Ù/qDh B"t]Ù/qDh B"t]Ù/qDh B"t]
;wKL 3 xzN/ ;wKL 3 xzN/ ;wKL 3 xzN/ ;wKL 3 xzN/ fbyshL fbyshL fbyshL fbyshL 77770 nze0 nze0 nze0 nze ;wKL ;wKL ;wKL ;wKL gq:'rhL gq:'rhL gq:'rhL gq:'rhL 22220 nze0 nze0 nze0 nze
;ha;haJhL 1;ha;haJhL 1;ha;haJhL 1;ha;haJhL 10 0 0 0 nzenzenzenze
gqgqgqgqÙB gZso dh pDso ÙB gZso dh pDso ÙB gZso dh pDso ÙB gZso dh pDso e[ZbL 100 nzee[ZbL 100 nzee[ZbL 100 nzee[ZbL 100 nze 1a ;?AeÙB tkJh˜ nfXnkfJ dh tzv ns/ nze-tzv j///m fby/ nB[;ko WL- ;?AeÙB-T nfXnkfJ (1,2,3,4,14) & 23 nze ;?AeÙB-n nfXnkfJ (5, 6, 7, 13, 15) & 23 nze ;?AeÙB-J nfXnkfJ (8, 9, 10, 11, 12) & 24 nze 2a gqÙB gZso ftZu 20 gqÙB j'Dr/. ;ko/ gqÙB jdkfJsk nB[;ko eoB/ ˜o{oh jB. tzv j/m fby/ nB[;ko WL
1a gqÙB BzL 1 s'A 10 sZe fJZe-fJZe nze tkb/ j'Dr/. jo/e gqÙB dk T[Zso brGr 10-15 ÙpdK
dk j't/rk. 2 gqÙB BzL 11 s'A 19 sZe d'-d' nzeK tkb/ j'Dr/. jo/e gqÙB dk T[Zso 30-40 ÙpdK dk j't/rk. 3 gqÙB BzL 20 s'A 28 sZe fszB-fszB nzeK tkb/ j'Dr/. jo/e gqÙB dk T[Zso brGr 50-60 ÙpdK
dk j't/rk. 4 gqÙB BzL 29 s'A 31 sZe gzi-gzi nzeK tkb/ j'Dr/. jo/e gqÙB dk T[Zso brGr 100-120
ÙpdK ftZu j't/rk. fJjBK gqÙBK ftZu nzdo{Bh S'N j't/rh. nzdo{Bh S'N tkbk gqÙB T[;/ fJekJh ftZu'A j't/rk.
gkmgkmgkmgkm----eqw (fbysh)eqw (fbysh)eqw (fbysh)eqw (fbysh) gkm 1Lgkm 1Lgkm 1Lgkm 1L---- ;kv/ nkb/;kv/ nkb/;kv/ nkb/;kv/ nkb/----d[nkb/ d/ gdkoELd[nkb/ d/ gdkoELd[nkb/ d/ gdkoELd[nkb/ d/ gdkoEL---- gdkoEK dk G"fse ;o{g, gdkoEK d/ eD{PnK d/ w[Zy r[D, gdkoE dhnK nt;EktK, eh gdkoE nkgDh nt;E pdbd/ jB<, tkÙgheoB, tkÙgheoB gqGkfts eoB tkb/ ekoe, tkÙgheoB Bkb mzYe fet/A g?dk j[zdh W<, rowhnK ftZu n;] ;{sh egV/ feT[A gfjBDd/ jK.
;?AeÙB ;?AeÙB ;?AeÙB ;?AeÙB
BzLBzLBzLBzL
nfXnkfJ BzLnfXnkfJ BzLnfXnkfJ BzLnfXnkfJ BzL fJZe nze fJZe nze fJZe nze fJZe nze
tkb/ gqÙBtkb/ gqÙBtkb/ gqÙBtkb/ gqÙB
d' nze d' nze d' nze d' nze
tkb/ tkb/ tkb/ tkb/ gqÙBgqÙBgqÙBgqÙB
fszB nze fszB nze fszB nze fszB nze
tkb/ gqÙBtkb/ gqÙBtkb/ gqÙBtkb/ gqÙB
gzi nze gzi nze gzi nze gzi nze
tkb/ gqÙBtkb/ gqÙBtkb/ gqÙBtkb/ gqÙB
eeee[Zb [Zb [Zb [Zb
i'Vi'Vi'Vi'V
T 1,2,3,4,14 3 3 3 1 23
n 5,6,7,13,15 3 3 3 1 23
J 8,9,10,11,12 4 3 3 1 24
e[Zb gqÙB|e[Zb gqÙB|e[Zb gqÙB|e[Zb gqÙB| 10 9 9 3 31
e[Zb nzee[Zb nzee[Zb nzee[Zb nze 10 18 27 15 70
- 36 -
- 36 -
gkm 2Lgkm 2Lgkm 2Lgkm 2L---- ;kv/ nkb/;kv/ nkb/;kv/ nkb/;kv/ nkb/----d[nkb/ d/ gdkoEK dh Ù[XskLd[nkb/ d/ gdkoEK dh Ù[XskLd[nkb/ d/ gdkoEK dh Ù[XskLd[nkb/ d/ gdkoEK dh Ù[XskL---- fwÙoD eh W<, fwÙoD dhnK fe;wK, x'b eh W<, x'b d/ r[D, x'bK dh ;zxsk, fBbzpB eh W<,
fBbzpB d/ r[D, e'bkJhvB x'b eh jB<, e'bkJhvb d/ r[D, fwÙoD d/ xNeK dk fBy/VB, Bhbh$ekbh f;nkjh s'A ozrdko vkJh fet/A gqkgs ehsh iKdh W, eohw d[ZX s'A fet/A tZy eo ;ed/ jK, n;] Bwe ns/ ;'vhnw eb'okJhv d/ fwÙoD fet/A tZy eo ;ed/ jK,n;] d' n:[bBÙhb x'bK fet/ tZy eo
;ed/ jK, n;] tZy-tZy r/A;K jtk s'A fet/A gqkgs eod/ jK, nÙ[ZX ;?wgb s'A Ù[ZX ekgo ;bc/N fet/A gqkgs eod/ jK, G"fse ns/ o;kfJfDe goktosB, Ù[ZX gdkoEK dhnK fe;wK eh jB. gkm 3Lgkm 3Lgkm 3Lgkm 3L---- gowkD{ ns/ nD{LgowkD{ ns/ nD{LgowkD{ ns/ nD{LgowkD{ ns/ nD{L---- o;kfJfDe ;z:'iB d/ fB:w (Laws of Chemical Combination) g[zi ;[ofynD fB:w eh W<, ;fEo nB[gksh fB:w, gowkD{ eh jB, gowkD{ d/ ;ze/s, gowkD{ gz[i, gowkD{nK dh j"Ad, nD{ eh jB<, sZsK s/ :'freK d/ nD{, nkfJB eh jB<, o;kfJfDe ;{soK dk fbyDK, ;ob :'freK d/ ;{so, nDt] g[zi ns/ w'b f;XKs, ;{so fJekJh g[zi.
gkm 4Lgkm 4Lgkm 4Lgkm 4L---- gowkD{ dh pDsoLgowkD{ dh pDsoLgowkD{ dh pDsoLgowkD{ dh pDsoL---- gowkD{ dh pDso, gowkD{ dk Ekw;B wkvb, gowkD{ dk odo c'ov wkvb s/ fJ; dhnK ykwhnK, gowkD{ dk p'jo wkvb, fBT{NqkB, fJb?eNQkBh soshp, fJb?eNqBK dh tZy-tZy T{oik ;?ZbK ftZu soshp, ;z:'iesk, gowkD{ ;zfynk s/ g[zi-;zfynk, ;w;EkBe, ;wGkfoe. gkm 5Lgkm 5Lgkm 5Lgkm 5L---- ihtB dh w[ZYbh fJekJhLihtB dh w[ZYbh fJekJhLihtB dh w[ZYbh fJekJhLihtB dh w[ZYbh fJekJhL---- ;iht fet/A pD/ j[zd/ jB<, ;?ZbFezX (;?Zb fGZsh), e/Adoe ;?ZbFdqt, ;?Zb d/ fBZeV/ nzr, n?Av'gbk˜wh, rkbih ekfJnktK, bkJh;';'w, wkfJN'e'vohnK, gbk;fNv, o;XkBhnK.
gkm 6Lgkm 6Lgkm 6Lgkm 6L---- fNÙ{LfNÙ{LfNÙ{LfNÙ{L---- g"dk fNÙ{ ns/ gqkDh fNÙk, fJBQK dh tzv, ftGkiB:'r fNÙ{ dk torh eoB, gqkDh fNÙ{ dh tzv s/ toBD, g/Ùh fNÙ{ s/ BkVh fNÙ{, nfXSZd fNÙ{, i'Ve fNÙ{.
gkm 7Lgkm 7Lgkm 7Lgkm 7L---- ;iht irs ftZu ftfGzBskL;iht irs ftZu ftfGzBskL;iht irs ftZu ftfGzBskL;iht irs ftZu ftfGzBskL---- ;ihtK dk torheoD, torheoD ns/ iht ftek;, w'Bhok, gqNh;Nk, czikJh, gbKNh, pqkfJTvkJhN, ckJhbw gq'N'˜'nk dhnK e[M T[dkjoDK, czikJh dhnK e[M T[dkjoDK, E?b'ckJhNk, N?fov'ckJhNk, fiwB';gow, n?AihT;gow, n?Bhw/bhnk ns/ n?bhw/bhnk irs dk torheoB, toNhpo/Nk, n?Afcphnk, o?gNhbhnk, J/th˜, n/bhnk, gkfJf;;, fJekJhB'vow/Nk, gq'N'e?ov/Nk. gkm 8Lgkm 8Lgkm 8Lgkm 8L---- rshLrshLrshLrshL---- rsh dh ftnkfynk ns/ torheoB, fJZe;wkB ns/ n;wkB rsh, rsh dh do dk wkgB,
fdÙk tZb ukb, rsh pdbD dh do, d{oh-;wK rokc, t/r-;wK rokc, rsh dhnK ;wheoBK rokfce ftXh nB[;ko, fJZe ;wkB ueokeko rsh. gkm 9Lgkm 9Lgkm 9Lgkm 9L---- pb ns/ rsh d/ fB:wLpb ns/ rsh d/ fB:wLpb ns/ rsh d/ fB:wLpb ns/ rsh d/ fB:wL---- ;zs[fbs ns/ n;zs[fbs pb, rsh dk gfjbk fB:w, iVQsk ns/ g[zi, rsh dk d{ik fB:w, rsh dk shik fB:w, ;zt/r dk ;[oZfynD. gkm 10Lgkm 10Lgkm 10Lgkm 10L---- r[o{skr[o{skr[o{skr[o{sk----nkoÙDLnkoÙDLnkoÙDLnkoÙDL---- r[o{sk-nkeoÙD dk ;ot-ftnkgh fB:w s/ fJ; dh wjZssk, r[o{sk d/ gqGkt nXhB t;s{ dh rsh, g[zi ns/ Gko, Xe/b pb ns/ dpkT[, dqtK ftZu dpkn, T[Skb pb, nokehfwvh˜ dk f;XKs, ;kg/y xDsk. gkm 11Lgkm 11Lgkm 11Lgkm 11L---- eeeezw ns/ T{oikLzw ns/ T{oikLzw ns/ T{oikLzw ns/ T{oikL---- ezw dh gfoGkÙk s/ fJekJh, T{oik dh gfoGkÙk s/ fJekJh, rfsi T{oik, ;fEsi T{oik.
- 37 -
- 37 -
gkm 12Lgkm 12Lgkm 12Lgkm 12L---- X{BhLX{BhLX{BhLX{BhL---- X[Bh dk T[sgkdB, X[Bh dk ;zuko, bZSB, tZyFtZy wkfXnw ftZu X[Bh ukb, ;ob g?Av{bw,
p?biko tkbk gq:'r ns/ fNT{fBzr c'oe okj] gq:'r eoBk, tZy-tZy whvhnK ftZu X[zBh dk t/r, r{zi (Echo) X[Bh dk goktosB s/ T[; d/ T[g:'r, r{zi, gko;qtD sozrK ns/ T[BQK d/ T[g:'r, ;'Bko dh ftnkfynk, ;[DB:'r ;hwk, gok;otD X[Bh d/ T[g:'r, wB[Zyh ezB dh pDso.
gkm 13Lgkm 13Lgkm 13Lgkm 13L---- n;] fpwko feT[A jz[d/ jKLn;] fpwko feT[A jz[d/ jKLn;] fpwko feT[A jz[d/ jKLn;] fpwko feT[A jz[d/ jKL---- f;js ns? fJ; dk ftrkV, f;js dh wjZssk, fpwkohnK ns/ fJ; d/ ekoB, nbgekbhB ns/ dhoxekbhB o'r, dhoxFekbhB o'r ns/ wzdh f;js, S{s ns/ nS{s o'rK d/ ekoB, S{s o'rK d/ ekoe, o'rK d/ fJbki d/ f;XKs, o'rK d{o eoB d/ f;XKs. gkm 14Lgkm 14Lgkm 14Lgkm 14L---- ;kv/ e[dosh ;kXBL;kv/ e[dosh ;kXBL;kv/ e[dosh ;kXBL;kv/ e[dosh ;kXBL---- jtk fi; ftZu n;] ;kj b?Ad/ jK, jtk dk t/r, jtk gqd{ÙD, toyk, gkDh, gkDh dk gqd{ÙD, gkDh dk uZeo, BkJhNo'iB uZeo, ekopB uZeo, rqhB-jkT{; gqGkt, Ti'B gos.
gkm 15Lgkm 15Lgkm 15Lgkm 15L---- G'iBG'iBG'iBG'iB----;kXBK ftZu soZehL;kXBK ftZu soZehL;kXBK ftZu soZehL;kXBK ftZu soZehL---- c;bh-T[sgkdB ftZu tkX/ ;zpzXh s/ soZeh ;zpzXh, c;bK dhnK fe;wK, c;bK d/ tkX/ dh ftT[AspzXh, g'Ùe sZsK dh ftT[AspzXh, ykdK, f;zukJh-gqpzX, gÙ{ gkbD, dkfSnK ;N'o eoB dhnK ftXhnK s/ bZSD, g'bNoh ckofwzr, wZSh gkbD.
SA – 1 (ivigAwn ivSy dIAW ikirAwvW dI sUcI) ikirAw 01: pdwrQ Coty-Coty kxW qoN iml ky bixAw hY[
(ikirAw: 1.2, pwT: 01, pMnw nMbr: 2)
loVINdw smwn: potwSIAm prmNYgnyt dy ikRstl, bIkr, tYst itaUb, pwxI[
ikirAw 02: TosW Aqy dRvW dI qulnw iv`c gYsW dw npIVn izAwdw huMdw hY[
(ikirAw: 1.11, pwT: 01, pMnw: 05)
loVINdw smwn: 100 ml dIAW iqMn sirMjW, rbV kwrk, cwk dy t`ukVy, vYslIn, pwxI[
ikirAw 03: pdwrQ dI AvsQw Aqy qwpmwn pirvrqn dy pRBwv dw AiDAYn krnw[
(ikirAw: 1.12, pwT: 01, pMnw: 7)
loVINdw smwn: bIkr, br&, QrmwmItr, brnr, stYNf, k`c dI CV, trweIpOf stYNf[
ikirAw 04: jOhr aufwaux ikirAw dw AiDAYn krnw[
ikirAw nM: 1.13, pwT nM: 1, pMnw nM: 8
loVINdw smwn: AmonIAm klorweIf, cweInw ifS, k~c dI kIP, tRweIpOf stYNf, jwlI, sipirt
lYNp[
ikirAw 05: rMg vwly Gtk (fweI) nUM nIly jW kwly rMg dI isAwhI qoN v`K krnw[
(ikirAw: 2.4, pwT: 02, pMnw: 20)
loVINdw smwn: bIkr, vw`c glws, isAwhI, trweIpOf stYNf, brnr[
ikirAw 06: do AGulxSIl dRvW nUM aunHW dy imSrn iv~coN v`K krnw[
- 38 -
- 38 -
(ikirAw: 2.6, pwT: 02, pMnw: 21)
loVINdw smwn: inKyVk kI&, im`tI dw qyl, pwxI, bIkr, tRweIpOf stYNf[
ikirAw 07: kromYtogrw&I (Chromatography) duAwrw isAwhI (Ink) iv`c mOjUd
fweI dy rMgW nUM inKyVnw (Separation)[ (ikirAw: 2.7, pwT: 02, pMnw:22)
loVINdw smwn: kwlI isAwhI, i&ltr pypr, zwr/ bIkr/ prKnlI, pwxI, pYnisl[
ikirAw 08: ikRstlIkrn (Crystallisation) rwhIN kwpr slPyt dy ASu`D nmUny ivcoN
Su~D kwpr slPyt pRwpq krnw[ (ikirAw: 2.9, pwT: 02, pMnw: 25)
loVINdw smwn: cInI im`tI dI ipAwlI, 5 gwRm ASuD kwpr slPyt, i&ltr pypr, sipirt lYNp,
tRweIpOf stYNf[
ikirAw 09: sjIv iks dy bxy huMdy hn? (ikirAw nM: 5.1, pwT nM : 5, pMnw nM: 64)
loVINdw smwn: ipAwz (pOdw sY`l leI sYNpl), sUKmdrSI, k`c dI slweIf, kvr sil`p,
sYPrwinn styn, icmtI[
(ikirAw nM: 5.3, pwT: 5, pMnw nM: 67)
loVINdw smwn : do AMfy, hlkw hweIfRokloirk AYisf, Su`D pwxI, nmk dw gwVHw Gol, bIkr[
ikirAw 11: sOgI jW KurmwnI iv~c pRsrn ivDI dw AiDAYn[ (pwT:5,pMnw nM: 68,
ikirAw: 5.4)
loVINdw smwn: sukI sOgI (dwK jW ikSimS/KurmwnI), pwxI, cInI dw GoL[
ikirAw 12 : g`lH dy AYpIQIlIAl sY~lW dw AiDAYn krnw[ (pwT nMbr:5,pMnw nM: 69,
ikirAw:5.7)
: X , ,[ X, ,
X , sUKmdrSI[
ikirAw 13: srl sQweI itSUAW dw AiDAYn[ (pwT nMbr:6,pMnw nMbr: 78, ikirAw: 6.2)
loVINdw smwn: iksy pOdy dw bwrIk qxW, sYPrwinn styn, gilsrIn, k~c dI slweIf, sMXukq
sUKmdrSI, blyf, AwlU, pYtrI-ifS[
ikirAw 14: pOidAW iv`c AYpIfrims Aqy stomYtw dw AiDAYn krnw[
(ikirAw nM:6.3, pwT: 6, pMnw nM: 80)
loVINdw smwn: irau (Rhoeo) dw p`qw, slwief, kvr sil`p, sYPrwinn Gol, pYtrIifS,
sUKmdrSI[
- 39 -
- 39 -
ikirAw 15: ie`k bIj p`qrI Aqy do bIj p`qrI pOidAW dIAW jVHW, p`iqAW, bIjW Aqy
Pu`lW dw AiDAYn krnw[ (ikirAw nM: 7.2, pwT: 7, pMnw: 99)
loVINdw smwn: hry Coly, kxk, m~kI, mtr, iemlI dy pOdy dy p`qy, jVHW Aqy bIj, bIkr, pwxI[
ikirAw 16: dUrI smW grw& bxwauxw[ (ikirAw: 8.10, pwT: 8, pMnw: 118)
loVINdw smwn: grw& pypr, pY~nisl, Putw/skyl[
ikirAw17:ie`k smwn c`krwkwr gqI dw AiDAYn krnw[(ikirAw:8.11,pwT:08,
pMnw:122)
loVINdw smwn: Dwgw, ie`k Cotw p`Qr[
ikirAw 18: ivrwm jVHqw dw AiDAYn krnw[ (pwT: 9, pMnw nMbr: 130, ikirAw: 9.2)
loVINdw smwn: k`c dw glws jW bIkr , qwS dw p`qw jW s^q g`qy dw tukVw, is`kw[
ikirAw 19: sMvyg dy sur`iKAx inXm (Law of conservation of momentum) dw
AiDAYn[
(pwT: 9, pMnw nMbr: 137, ikirAw: 9.5)
loVINdw smwn: r`sI, gubwrw, strwA (nlI), PYvI kiv`k jW hor icpkwaux vwlw pdwrQ[
ikirAw 20: inaUtn dw qIjw inXm Aqy sMvyg dy sur`iKAx inXm dw AiDAYn
krnw[
(pwT : 9, pMnw : 138, ikirAw : 9.6)
loVINdw smwn: k`c dI prKnlI, stwp kwrk, pwxI, brnr, stYNf, A`g roDI Dwgy[
ikirAw 21: T[Skb pb (T[Skb pb (T[Skb pb (T[Skb pb (Buoyancy) B{z ;wMDkB{z ;wMDkB{z ;wMDkB{z ;wMDk[ (pwT 10, pMnw nMbr: 155, ikirAw 10.4)
loVINdw smwn: bwltI, plwsitk dI KwlI boql, kwrk Aqy pwxI
ikirAw 22: pwxI dI sqHw ’qy r~KI vsqU qYrdI jW fu~bdI ikauN hY ?
(pwT : 10, pMnw : 156, ikirAw : 10.5, 10.6)
loVINdw smwn : bIkr, ik`l, l~kV dw kwrk, pwxI, lohy dI ik~l[
ikirAw 23: AwrkIimfIz dy isDWq (Archimedes Principle) nUM smJxw[
(pwT : 10, pMnw : 157, ikirAw: 10.7)
loVINdw smwn: p~Qr dw tukVw, kmwnIdwr qulw, rbV dI forI, pwxI, bIkr, mwpk slMfr,
XUrykw vYsl
SA – 2 (ivigAwn ivSy dIAW ikirAwvW dI sUcI)
ikirAw 1: pdwrQW iv~c cwrijq kxW dy suBwA nUM jwxnw[
(pwT:4, ikirAw: 4.1, pMnw : 52)
- 40 -
- 40 -
loVINdw smwn : kMGI, su`ky vwl, kwZz dy Coty-Coty tukVy, k`c dI CV, islk dw k`pVw, gubwry[
ikirAw 2 : sQweI prmwxU mwfl iqAwr kro Aqy pihly ATwrW q~qW dy ielYktRwnI qrqIb
nMU drswau[
(pwT 4, ikirAw 4.2, pMnw 57)
loVIdw smwn : s&Yd cwk, rMgdwr cwk, fstr, qwrW dy bxy v~K-v~K Akwr dy irMg Aqy moqI [
ikirAw 3: siQiqj aUrjw dw AiDAYn krnw Aqy aUrjw rupWqrx[
(gkm : 11, fefonk : 11H8, 11.11, 11.12, gzBw : 169)
b'VhAdk ;wkBb'VhAdk ;wkBb'VhAdk ;wkBb'VhAdk ;wkB: opV p?Av iK opV dk SZbk, bWs dI sotI, hlkI fMfI, forI, Coty p`Qr dw tukVw[
ikirAw 4: DunI (Sound) ikvyN pYdw huMdI hY[
(pwT : 12, ikirAw: 12.1, 12.2, pMnw : 179-180)
b'VhAdk ;wkBb'VhAdk ;wkBb'VhAdk ;wkBb'VhAdk ;wkB: tybl tYins dI gyNd, pqlw Dwgw, itaUinMg Pork, rbV pYf, glws, pwxI[
ikirAw 5: spirMg dI mdd nwl lMby dwA (lWgIicaUfnl) qrMgW nUM smJxw[
(pwT : 12, ikirAw : 12.4, pMnw : 182)
b'VhAdk ;wkBb'VhAdk ;wkBb'VhAdk ;wkBb'VhAdk ;wkB: spirMg (silMkI)[
ikirAw 6: DunI dy prwvrqn dw AiDAYn krnw[
(pwT-12 , ikirAw 12.5 , pMnw 188)
loVINdw smwn: do pwiepW jW cwrt nwl bxIAW pweIpW, myz, GVI jW Alwrm[
ikirAw 7: hvw dI gqI (pOx) nUM jwnxw[
(pwT : 14, ikirAw : 14.2, pMnw : 215)
b'VhAdk ;wkBb'VhAdk ;wkBb'VhAdk ;wkBb'VhAdk ;wkB: cOVy mUMh vwlI boql jW bIkr, momb~qI, Agrb~qI, mwics[
ikirAw 8: b`dl bxn Aqy vrKw hox dy kwrnW dw AiDAYn krnw[
(pwT : 14, ikirAw : 14.3, pMnw : 215)
loVINdw smwn: pqly plwsitk dI boql, Agrb~qI, bIkr, pwxI[
ikirAw 9: im`tI dIAW prqW dw AiDAYn[ (pwT : 14, ikirAw : 14.10, pMnw : 220)
loVINdw smwn: do bIkr, pwxI, im`tI ,k`c dI CV [
B'N LB'N LB'N LB'N L---- ;w{j ;kfJz; nfXnkgeK B{z jdkfJs ehsh iKdh j? fe ftfdnkoEhnK bJh n;w{j ;kfJz; nfXnkgeK B{z jdkfJs ehsh iKdh j? fe ftfdnkoEhnK bJh n;w{j ;kfJz; nfXnkgeK B{z jdkfJs ehsh iKdh j? fe ftfdnkoEhnK bJh n;w{j ;kfJz; nfXnkgeK B{z jdkfJs ehsh iKdh j? fe ftfdnkoEhnK bJh nbZr s'A e'Jh bZr s'A e'Jh bZr s'A e'Jh bZr s'A e'Jh
th gq?eNheb B'N p[Ze nkfd Bk brkJh ikt/ ns/ gq?eNheb$fefonktK B{z gkmFeth gq?eNheb B'N p[Ze nkfd Bk brkJh ikt/ ns/ gq?eNheb$fefonktK B{z gkmFeth gq?eNheb B'N p[Ze nkfd Bk brkJh ikt/ ns/ gq?eNheb$fefonktK B{z gkmFeth gq?eNheb B'N p[Ze nkfd Bk brkJh ikt/ ns/ gq?eNheb$fefonktK B{z gkmFeqw d/ Bkb Bkb qw d/ Bkb Bkb qw d/ Bkb Bkb qw d/ Bkb Bkb
eotkJhnK ikD ns/ ftfdnkoEhnK d[nkok fJjBK fefonktK B{z ;XkoB B'N p[Ze ftZu jh fby eotkJhnK ikD ns/ ftfdnkoEhnK d[nkok fJjBK fefonktK B{z ;XkoB B'N p[Ze ftZu jh fby eotkJhnK ikD ns/ ftfdnkoEhnK d[nkok fJjBK fefonktK B{z ;XkoB B'N p[Ze ftZu jh fby eotkJhnK ikD ns/ ftfdnkoEhnK d[nkok fJjBK fefonktK B{z ;XkoB B'N p[Ze ftZu jh fby
fbnk ikt/.fbnk ikt/.fbnk ikt/.fbnk ikt/.
- 41 -
- 41 -
B"thA Ù/qDhB"thA Ù/qDhB"thA Ù/qDhB"thA Ù/qDh 10101010H H H H ;wkfie f;Zfynk ;wkfie f;Zfynk ;wkfie f;Zfynk ;wkfie f;Zfynk
;wKL 3 xzN/ ;wKL 3 xzN/ ;wKL 3 xzN/ ;wKL 3 xzN/ fbyshL 90 nzefbyshL 90 nzefbyshL 90 nzefbyshL 90 nze ;ha;haJhaL 10 nze;ha;haJhaL 10 nze;ha;haJhaL 10 nze;ha;haJhaL 10 nze
gqÙB gZsogqÙB gZsogqÙB gZsogqÙB gZso dh o{gdh o{gdh o{gdh o{g----o/yko/yko/yko/yk e[ZbL 100 nzee[ZbL 100 nzee[ZbL 100 nzee[ZbL 100 nze 1. gqÙB gZso ftZu e[Zb 14 gqÙB j'Dr/ i' fe j/m fby/ nB[;ko 4 GkrK ftZu tzv/ rJ/ jB.
2. gqÙB gZso ftZu j/m fby/ nB[;ko uko Gkr j'Dr/L-
Gkr T - G{r'b gqÙB BzL 1 s'A 4 nzeL 25
Gkr n - noE Ùk;so gqÙB BzL 5 s'A 07 nzeL 20
Gkr J - fJfsjk; gqÙB BzL 8 s'A 11 nzeL 25
Gkr ; - Bkrfoe Ùk;so gqÙB BzL 12 s'A 14 nzeL 20
3. gqÙB Bzpo 1,5,8 ns/ 12 t;s{fBÙm j'Dr/ fi; ftZu fJZe Ùpd s'A fJZe tke sZe d/
T[ZsoK tkb/$ykbh EktK GoB tkb/$ fwbkB eoB tkb/$pj[FGKsh T[ZsoK tkb/ S/FS/ gqÙB
g[ZS/ ikDr/ i' fJZeF fJZe nze d/ j'Dr/ s/ ;ko/ gqÙB bk˜wh j'Dr/ Gkt e'Jh S'N
(Choice) BjhA j'trh.
4. gqÙB Bzpo 2,6,9 s/13 S'N/ T[ZsoK tkb/ j'Dr/ fiBQK d/ T[Zso 30 s'A 50 ÙpdK ftZu d/D/
j'Dr/. jo/e gqÙB d/ 5 Gkr j'Dr/ fi; ftZu'A 3 Gkr jZb eoB/ j'Dr/ s/ jo gqÙB 3 nze dk
j't/rk.
5. gqÙB Bzpo 3,7,10 s/ 14 tZv/ T[ZsoK tkb/ j'Dr/ fiBQK d/ T[Zso 100 s'A 120 ÙpdK ftZu
d/D/ j'Dr/. jo gqÙB 5 nze dk j't/rk s/ fJ; ftZu 100 ch;dh nzdo{Bh S'N (Internal
choice) fdZsh ikt/rh. nzdo{Bh S'N tkb/ gqÙB fJZe jh gkm ftZu'A BjhA j'Dr/.
6. gqÙB Bzpo 4 s/ 11 BeÙk ekoi (Map work) Bkb ;pzXs gqÙB j'Dr/. fJj gqÙB 5
nzeK dk j't/rk s/ fJ; ftZu e'Jh S'N (choice) BjhA j't/rh. B/sojhD ftfdnkoEh G{r'b
ns/ fJfsjk; d/ BeÙ/ dh EK ;EkBK ns/ t;s{nK d/ BK ns/ ;fEsh ;gZÙN o{g ftZu
fbyDr/.
- 42 -
- 42 -
gqÙB gZso dh pDso LgqÙB gZso dh pDso LgqÙB gZso dh pDso LgqÙB gZso dh pDso L----
GkrGkrGkrGkr 1 nze 1 nze 1 nze 1 nze
tkb/ gqÙBtkb/ gqÙBtkb/ gqÙBtkb/ gqÙB
3 nzeK tkb/ 3 nzeK tkb/ 3 nzeK tkb/ 3 nzeK tkb/
gqÙBgqÙBgqÙBgqÙB
5 nzeK tkb/ gqÙB 5 nzeK tkb/ gqÙB 5 nzeK tkb/ gqÙB 5 nzeK tkb/ gqÙB BeÙkBeÙkBeÙkBeÙk eZb eZb eZb eZb
nzenzenzenze
1×6 (;ko/ gkm)
(;ko/ gkm) e[Zb 6 gqÙBK ftZu'A 3 gqÙB eoB/ jB.
(1 gqÙB) (;ko/ gkm, nzdo{Bh S'N)
8 sZEK ftZu'A 5 sZE GoB/ j'Dr/.
25
1×6(;ko/ gkm)
3×3 (;ko/ gkm) e[Zb 5 gqÙBK ftZu'A 3 gqÙB eoB/ jB
(1 gqÙB) (;ko/ gkm, nzdo{Bh S'N)
- 20
(J)fJfsjk; 1,2,3,4,5,6,7,8 ns/ 9
1×6) (;ko/ gkm)
(;ko/ gkm) e[Zb 6 gqÙBK ftZu'A 3 gqÙB eoB/ jB
(1 gqÙB) (;ko/ gkm, nzdo{Bh S'N)
8 sZEK ftZu'A 5 sZE GoB/ j'Dr/.
25
1×6(;ko/ gkm)
3×3 (;ko/ gkm) e[Zb 5 gqÙBK ftZu'A 3 gqÙB eoB/ jB
(1 gqÙB) (;ko/ gkm, nzdo{Bh S'N)
- 20
nzeK dh tzv 27% 40% 23% 10% 100%
GkrGkrGkrGkr----T T T T ((((G{r'bG{r'bG{r'bG{r'b)))) nzeL25nzeL25nzeL25nzeL25 ::::{fBNF1{fBNF1{fBNF1{fBNF1
(T) Gkos dk Xoksb; B[jko s/ gqw[Zy Xoksbh Gkr
(n) Gkos d/ Xoksbh GkrK d/ nkeko s/ ;fEshnK
(J) gzikp d/ Xoksbh GkrK d/ nkeko s/ ;fEshnK
:{fBN:{fBN:{fBN:{fBN----2222 (T) Gkos d/ ibgqtkj d/ nzr, gqw[Zy dfonk s/ ;jkfJe BdhnK, MhbK s/ ;kro, Gkosh nkofEesk
ftZu dfonktK dh G{fwek
(n) dfonkJh ib gqd{ÙD ns/ gqd{ÙD o'eEkw bJh u[Ze/ ikD tkb/ edw
(J) gzikp dk dfonkJh s/ Bfjoh f;;Nw
:{fBN:{fBN:{fBN:{fBN----3333
(T) Gkos dh ibtk:{ ns/ wB[Zyh ihtB T[Zs/ n;ogkT{ sZs (e[dosh nkcs Bkb j'J/ B[e;kB ;pzXh fJZe e/; ;NZvh ;w/s)
(n) toyk s/ T[;dhnK fe;wK, w"B;{B s/ T[;dhnK ftÙ/ÙsktK (J) ibtk:{ d/ tZy'FtZy sZsK B{z BkgD tkb/ :zsoK pko/ ikDekoh
- 43 -
- 43 -
:{fBN:{fBN:{fBN:{fBN----4444
(T) Gkos dh e[dosh pB;gsh dhnK fe;wK, tzv, ;KGF;zGkb dh s¯;hb
(n) izrbh ihtB dhnK fe;wK, tzv, ;KGF;zGkb dh s¯;hb
(J) gzikp ftZu e[dosh pB;gsh dh tzv s/ izrbks j/m oep/ dh s¯;hb
:{fBNF5:{fBNF5:{fBNF5:{fBNF5 (T) Gkosh t;'A dk nkeko, ;{pktko tzv, T[wo s/ fbzr nB[;ko pDso, t;'A spkdb/l fjiosl
iB;zfynk spkdb/ d/ sZs ti'A
(n) ;kyosk, f;js, tkXk do, eko'pkoh pDso s/ e"wh t;'A Bhsh
(J) gzikp dh t;'A tzv, ÙfjohFg/Av{, fbzr nXkos s/ eko'pkoh pDso
GkrGkrGkrGkrFFFFn (n (n (n (noE Ùk;sonoE Ùk;sonoE Ùk;sonoE Ùk;so)))) nzeL 20nzeL 20nzeL 20nzeL 20
fJekJhfJekJhfJekJhfJekJh ----1 fgzv dh ejkDh1 fgzv dh ejkDh1 fgzv dh ejkDh1 fgzv dh ejkDh a) noE Ùk;soF noE b) noE Ùk;so dhnK w[ZYbhnK XkoBktKFt;sK, ;/tktK, T[g:'rsk, ehws, XB, w[dok,
wzr, g{osh,pk˜ko, bkrs, nkwdB. c) nkofEe ns/ nDnkofEe feqnktK d) fJZe fgzv dk nkofEe b?D d/D ns/ T[sgkdB d/ w[Zy ;kXBK (G{wh, feos ns/ g{zih)
okjhA fJ; dk pkeh ;z;ko Bkb skbw/b
e) r?o y/sh fefonktKFv/noh, bx{ T[d:'r, d[ekBdkoh ns/ nktkikJh (gfotfjD$Y'jFY[nkJh)
fJekJhfJekJhfJekJhfJekJh----2 wB[Zyh 2 wB[Zyh 2 wB[Zyh 2 wB[Zyh ;z;kXB;z;kXB;z;kXB;z;kXB a) wB[Zyh ;kXBF noE, wB[Zyh ;z;XkB okjhA fszBK y/soK (w[ZYbk,r"D ns/ ;/tktK y/so) ftZu
ehshnK nkofEe fefonktK, n"osK d[nkok ehshnK iKdhnK nkofEe ns/ nD nkofEe fefonktK.
b) wB[Zyh ;kXBK dk r[Dksfwe gZy, f;Zfynk ns/ f;js dh G{fwek.
c) wB[Zyh ;kXBK dk nD T[g:'rh o{gFp/o[irkoh.
fJekJhfJekJhfJekJhfJekJh----3 rohphFGkos d/ ;Bw[Zy fJZe u[D"sh 3 rohphFGkos d/ ;Bw[Zy fJZe u[D"sh 3 rohphFGkos d/ ;Bw[Zy fJZe u[D"sh 3 rohphFGkos d/ ;Bw[Zy fJZe u[D"sh a) rohph - noE, g/Av{ ns/ Ùfjoh rohph (T[dkjoDk Bkb)l rohph o/ykL rohph d/ ;{ue,
g{oB rohph. b) rohph d/ ekoD.
c) ftÙtftnkgh rohph.
- 44 -
- 44 -
fJekJhfJekJhfJekJhfJekJh----4 Gkos ftu nzB ;[oZfyn4 Gkos ftu nzB ;[oZfyn4 Gkos ftu nzB ;[oZfyn4 Gkos ftu nzB ;[oZfynkkkk
a) nzB ;[oZfynk - noE ns/ b'V
b) nzB n;[oZfyns b'e.
c) Gkos ftZu nzB ;[oZfynk d/ ;q's ns/ fe;wK.
d) nzB ftZu ;t? gfog{oDsk$;zgzBsk dh b'V ns/ ;oeko dh G[fwek.
e) nBki dh yohdFnzB GzvkoK ftu nBki dh pj[sks ns/ nzB fpBk b'e.
f) nzB ;[oZfynk ns/ ;otifBe tzv gqDkbhFnBki ;[oZfynk ftu ;fjekoh ;fwshnK dh
G{fewk (nBki, d[ZX, ;pihnK) okÙB dhnK d[ekBK, ;fjekoh d[ekBK nkfd ;pzXh fe;/
d' dk ftÙk nfXn?B.
GkrFGkrFGkrFGkrFJ J J J ((((fJfsjk;fJfsjk;fJfsjk;fJfsjk;)))) nzeL nzeL nzeL nzeL 25252525 fJekJhfJekJhfJekJhfJekJh----1111 xNBktK ns/ gqxNBktK ns/ gqxNBktK ns/ gqxNBktK ns/ gqfeqnktK L f;Zy Xow dfeqnktK L f;Zy Xow dfeqnktK L f;Zy Xow dfeqnktK L f;Zy Xow dh ;EkgBk ns/ ftek; (h ;EkgBk ns/ ftek; (h ;EkgBk ns/ ftek; (h ;EkgBk ns/ ftek; (1450 1450 1450 1450 JhH1606 JhH1606 JhH1606 JhH1606 JhH)JhH)JhH)JhH)
1a1a1a1a gzikpL G{r'fbe ftÙ/;sktK ns/ gqGktgzikpL G{r'fbe ftÙ/;sktK ns/ gqGktgzikpL G{r'fbe ftÙ/;sktK ns/ gqGktgzikpL G{r'fbe ftÙ/;sktK ns/ gqGkt
---- tZyFtZy fJfsjk;e Bkw - pdbdk okiBhse ;o{g - G{r'fbe ftÙ/;sktK - fJfsjk; ”s/ gqGkt 2a 2a 2a 2a Ùqh r[o{ BkBe d/t ih ns/ ;wekbhÙqh r[o{ BkBe d/t ih ns/ ;wekbhÙqh r[o{ BkBe d/t ih ns/ ;wekbhÙqh r[o{ BkBe d/t ih ns/ ;wekbh ;wki;wki;wki;wki
- ;wekbh okiBhse ns/ ;wkfie nt;Ek - Ùqh r[o{ BkBe d/t ih dk ihtB
- T[dk;hnK ns/ wjZstg{oB xNBktK 3a 3a 3a 3a f;Zy Xow dk ftek; ( 15f;Zy Xow dk ftek; ( 15f;Zy Xow dk ftek; ( 15f;Zy Xow dk ftek; ( 1533339999 JhHJhHJhHJhH----1581JhH)1581JhH)1581JhH)1581JhH)
- Ùqh r[o{ nzrd d/t ih ( 1539JhH-1552JhH) - f;Zy Xow d/ ftek; ftZu :'rdkB
- Ùqh r[o{ nwodk; ih ( 1552 JhH- 1547 JhH)- f;Zy Xow d/ ftek; ftZu :'rdkB - ;wki ;[Xkoe - Ùqh r[o{ okwdk; ih (1574JhH- 1581JhH) - f;Zy Xow d/ ftek; ftZu :'rdkB
4a 4a 4a 4a Ùqh r[o{ noiB dÙqh r[o{ noiB dÙqh r[o{ noiB dÙqh r[o{ noiB d/t ihL f;Zy Xow d/ ftek; ftZu :'rdkB ns/ T[jBk dh /t ihL f;Zy Xow d/ ftek; ftZu :'rdkB ns/ T[jBk dh /t ihL f;Zy Xow d/ ftek; ftZu :'rdkB ns/ T[jBk dh /t ihL f;Zy Xow d/ ftek; ftZu :'rdkB ns/ T[jBk dh ÙjhdhÙjhdhÙjhdhÙjhdh ----w[ZYbk ihtB - f;Zy Xow d/ ftek; ftZu :'rdkB
-ÙjhdhL ekoB ns/ gqGkt
5a 5a 5a 5a coK;h;h eqKshLcoK;h;h eqKshLcoK;h;h eqKshLcoK;h;h eqKshL
- fJfsjk;e fgZmG{wh (gqkuhB Ùk;B ns/ fJ;d/ ;zeN)
- 45 -
- 45 -
- coK;h;h eqksh (ekoB ns/ xNBktK) - coK; ftZu okiszso dk ykswk
- coK;h;h eqKsh ftZu n"osK dk :'rdkB 6a 6a 6a 6a o{;h eqKshLo{;h eqKshLo{;h eqKshLo{;h eqKshL
- o{; dh eqKsh s'a gfjbk d/ jkbks - 1905 Jh s'A 1917 JhH sZe uZbD tkb/ nzd'bB - gfjbk ;z;ko :[ZX (ftÙt :[ZX) ns/ o{;h eqKsh - o{;h eqKsh d/ gqGkt ffffJekJhJekJhJekJhJekJh----3 3 3 3 ;ZfGnkuko;ZfGnkuko;ZfGnkuko;ZfGnkukoeeee gfjukB ns/ ;wkigfjukB ns/ ;wkigfjukB ns/ ;wkigfjukB ns/ ;wki
7a 7a 7a 7a tD ;wki s/ p;shtkdLtD ;wki s/ p;shtkdLtD ;wki s/ p;shtkdLtD ;wki s/ p;shtkdL
- tD - tD eB{zB
-p;shtkd nXhB nkJ/ eB{zBK dk tD ;wki s/ gqGkt ;wekbh Gkos ftZu tD tk;hnK dh ;fEsh.
-w[zvk nzd'bB. 8a 8a 8a 8a gfjokt/ dk fJfsjk;Lgfjokt/ dk fJfsjk;Lgfjokt/ dk fJfsjk;Lgfjokt/ dk fJfsjk;L
- gfjoktkL ;wkfie fJfsjk; - T[d:'fre eqKsh ns/ gfjoktk
- Gkosh p;shtkdh ;w/ d/ gfjokt/ s/ uouk - fpqfNÙ Ùk;B ns/ g[ÙkeFfB:wktbh -;td/Ùh bfjo s/ ykdh -gzikph ;fGnkuko ftZu gfjoktK
Gkr (;)Gkr (;)Gkr (;)Gkr (;) ((((Bkrfoe Bkrfoe Bkrfoe Bkrfoe Ùk;so)Ùk;so)Ùk;so)Ùk;so) nzeL 20nzeL 20nzeL 20nzeL 20 fJekJhfJekJhfJekJhfJekJh----1111 toswkB toswkB toswkB toswkB b'eszso dk fJfsjk;,b'eszso dk fJfsjk;,b'eszso dk fJfsjk;,b'eszso dk fJfsjk;, ftek;ftek;ftek;ftek;,,,, noE ns/ wjZstnoE ns/ wjZstnoE ns/ wjZstnoE ns/ wjZst
1a 1a 1a 1a toswkB b'ezsso dk fJfsjk;, ftek; ns/ ft;EkotoswkB b'ezsso dk fJfsjk;, ftek; ns/ ft;EkotoswkB b'ezsso dk fJfsjk;, ftek; ns/ ft;EkotoswkB b'ezsso dk fJfsjk;, ftek; ns/ ft;Eko - b'eszso dk fJfsjk; - b'eszso dk ftek; ns/ ft;Eko - nzsookÙNoh gZXo s/ b'eszso dh ;EkgBk 2a b'e2a b'e2a b'e2a b'esssszzzzso dk noE ns/ wjZstso dk noE ns/ wjZstso dk noE ns/ wjZstso dk noE ns/ wjZst - b'eszso dk noE ns/ ;o{g - b'eszso dk w{b f;XKs
- b'eszso dk wjZst -b'eszso d/ okj ftZu nkT[D tkbhnK o[ektNk ns/ b'eszso dh ;cbsk
bJh ˜o{oh ÙosK
- 46 -
- 46 -
fJekJhfJekJhfJekJhfJekJh----2222 Gkosh b'eszso dh ;EkgBk ns/ Gkos dk ;z;dh b'eszsoGkosh b'eszso dh ;EkgBk ns/ Gkos dk ;z;dh b'eszsoGkosh b'eszso dh ;EkgBk ns/ Gkos dk ;z;dh b'eszsoGkosh b'eszso dh ;EkgBk ns/ Gkos dk ;z;dh b'eszso 3a Gkos dh b'eszso dh ;EkgBk ns/ ;o{gL3a Gkos dh b'eszso dh ;EkgBk ns/ ;o{gL3a Gkos dh b'eszso dh ;EkgBk ns/ ;o{gL3a Gkos dh b'eszso dh ;EkgBk ns/ ;o{gL
---- Gkosh ;zftXkB dk fBowkD -Gkosh ;zftXkB dhnK w[Zy ftÙ/ÙsktK -;zftXkfBe ;'X ftXh
4a Gkos dk ;z;dh b'eszsoL4a Gkos dk ;z;dh b'eszsoL4a Gkos dk ;z;dh b'eszsoL4a Gkos dk ;z;dh b'eszsoL -;z;dh gqDkbh dhnK w[Zy ftÙ/ÙsktK -Gkosh ;z;d (e/Adoh ftXkBgkfbek) -(T) oki ;Gk (n) b'e ;Gk (J) okÙNogsh
fJekJhfJekJhfJekJhfJekJh----3333 Gkos u'D okiBhsh ns/ w"fbe nfXekoGkos u'D okiBhsh ns/ w"fbe nfXekoGkos u'D okiBhsh ns/ w"fbe nfXekoGkos u'D okiBhsh ns/ w"fbe nfXeko 5a5a5a5a b'eszso ns/b'eszso ns/b'eszso ns/b'eszso ns/ u'D okiBhshLu'D okiBhshLu'D okiBhshLu'D okiBhshL
- u"DK dk wjZst
-Gkosh u'D gqDkbh dhnK ftÙ/ÙsktK -u'D efwÙB ns/ Gkosh u'D gqfeqnk -gzikph ;fGnkuko ftZu gfjoktk
6a ;zftXkB d/ nXhB Bkrf6a ;zftXkB d/ nXhB Bkrf6a ;zftXkB d/ nXhB Bkrf6a ;zftXkB d/ nXhB BkrfoeK d/ w"fbe nfXekoLoeK d/ w"fbe nfXekoLoeK d/ w"fbe nfXekoLoeK d/ w"fbe nfXekoL -w"fbe nfXekoK dk ;o{g -w"fbe nfXekoK dk torheoB -Gkosh ;zftXkB ftZu fBnK gkfbek dh ;[szsosk
-gzikph ;fGnkuko ftZu gfjoktk B'NLB'NLB'NLB'NL B/sojhB ftfdnkoEh G[r'b ns/ fJfsjk; d/ BeÙ/ dh EK ;EkBK ns/ t;s{nK d/ BK ns/ B/sojhB ftfdnkoEh G[r'b ns/ fJfsjk; d/ BeÙ/ dh EK ;EkBK ns/ t;s{nK d/ BK ns/ B/sojhB ftfdnkoEh G[r'b ns/ fJfsjk; d/ BeÙ/ dh EK ;EkBK ns/ t;s{nK d/ BK ns/ B/sojhB ftfdnkoEh G[r'b ns/ fJfsjk; d/ BeÙ/ dh EK ;EkBK ns/ t;s{nK d/ BK ns/
;fEsh ;gZÙN o{g ftZu fbyDr/. ;fEsh ;gZÙN o{g ftZu fbyDr/. ;fEsh ;gZÙN o{g ftZu fbyDr/. ;fEsh ;gZÙN o{g ftZu fbyDr/.
- 47 -
- 47 -
;wkfie f;Zfynk B"thA Ù/qDh bJh fBoXkfos gkmK d/ nzs ftZu fdZs/ nfGnk;K ftZu'A j/m fby/ ;wkfie f;Zfynk B"thA Ù/qDh bJh fBoXkfos gkmK d/ nzs ftZu fdZs/ nfGnk;K ftZu'A j/m fby/ ;wkfie f;Zfynk B"thA Ù/qDh bJh fBoXkfos gkmK d/ nzs ftZu fdZs/ nfGnk;K ftZu'A j/m fby/ ;wkfie f;Zfynk B"thA Ù/qDh bJh fBoXkfos gkmK d/ nzs ftZu fdZs/ nfGnk;K ftZu'A j/m fby/ gqÙgqÙgqÙgqÙB B B B Delete ehs/ iKd/ jBLehs/ iKd/ jBLehs/ iKd/ jBLehs/ iKd/ jBL----
- 48 -
- 48 -
- 49 -
- 49 -
iwksiwksiwksiwks----B"thAB"thAB"thAB"thA 11111111a a a a ezfgT{No ;kfJz;ezfgT{No ;kfJz;ezfgT{No ;kfJz;ezfgT{No ;kfJz;
;;;;wKwKwKwK: 3 xzN/xzN/xzN/xzN/ fbysh L fbysh L fbysh L fbysh L 50 nzenzenzenze ;;;;hahahaha;;;;haJha L 10 nzehaJha L 10 nzehaJha L 10 nzehaJha L 10 nze gq:'rh L 40 nzegq:'rh L 40 nzegq:'rh L 40 nzegq:'rh L 40 nze
e[Zbe[Zbe[Zbe[Zb: 100 nze100 nze100 nze100 nze
gqÙBgZso dh pDsogqÙBgZso dh pDsogqÙBgZso dh pDsogqÙBgZso dh pDso 1a gqÙB gZso fszB GkrK (Gkr T, Gkr n, Gkr J) ftZu tzfvnk j't/rk.
2a Gkr T nkpi?efNt NkfJg j't/rk fi; ftZu 1 s'A 5 sZe 1-1 nze d/ 5 gqÙB j'Dr/.
3a Gkr n ftZu gqÙB Bz 6 s'A 15 sZe 3-3 nze d/ 10 gqÙB j'Dr/. fiBQK ftZu'A 3 gqÙBK d/ ftZu
nzdo{Bh S'N j't/rh/.
4a Gkr J ftZu gqÙB Bzz 16 s'A18 sZe 5-5 nze d/ 3 gqÙB j'Dr/.
5a Gkr T d/ ;ko/ gqÙB io{oh j'Dr/. Gkr n ns/ J ftZu jo/e gqÙB d/ d' iK d' s'A tZX Gkr th
j' ;ed/ jB. Gkr J ftZu nzdo{Bh S'N j't/rh.
bVhBz nfXnkfJ dk BK e[Zb nze 1 nzeK tkb/ gqÙB
3 nzeK tkb/ gqÙB
5 nzeK tkb/ gqÙB
2a n?wH n?; n?e;b Gkr ^2 7 1 2
3a B?Ntofezr 9 1 1+ C 1
4a fI.bI.AYm.AYsnwl jwx pCwx 7 1 2
5a AYm.AYs.AYksYs nwl jwx pihcwx
6 2
7a Jh-rtoB?A; 6 1 C 1
e[Zbi'V 50 5× 1 =5 10 ×3 =30 3 ×5 =15
fbyshgkmeqwfbyshgkmeqwfbyshgkmeqwfbyshgkmeqw
gkm1 L gkm1 L gkm1 L gkm1 L AYm.AYs.AYksl (Bwg-1) sYlW nMU PwrmYtkrnw, sY`l, AYfIitMg
gkm2 L gkm2 L gkm2 L gkm2 L n?wH n?; n?e;b?wH n?; n?e;b?wH n?; n?e;b?wH n?; n?e;b Gkr ^2Gkr ^2Gkr ^2Gkr ^2 ukoN, ;koDhnk ns/ f;zpbI, gkfJtN N/pb, gq'N?ePB, ftT{ N?p
gkm 3 L B?Ntofezrgkm 3 L B?Ntofezrgkm 3 L B?Ntofezrgkm 3 L B?Ntofezr
B?Ntofezr, B?Ntofezr dh b'V, ezfgT{No B?Ntofezr d/ Gkr, B?Ntoe d/ bkG$jkBhnK, B?Ntoe
N'g'b'ih, vkNk efwT{Bhe/ÙB, B?Ntoe dhnK fe;wK
- 50 -
- 50 -
gkm4 L gkm4 L gkm4 L gkm4 L fI.bI.AYm.AYsnwljwxpCwx
fwtwbys ivc vrqI jwx vwlI SbdwvlI , fwtw Aqy sUcnw,fwtwbys kI huMdw hY?,fwtwbys
AYplIkySn dI vrqoN, PweIl pROsYisMg isstm, fwtwbys Aqy kMipautr, fI.bI.AYm. AYs.
Aqy fI.bI.AYm.AYs dy lwB Aqy hwnIAW, fI.bI.ey dy kMm Aqy ijMmyvwrIAW, fwtw
Redundancy Aqy AYNtItI, fwtwbys ivc kIz, nwrmlweIjySn, sbMD,ORACLE,
SQL,DB2, fwtw mwfl
gkm5 Lgkm5 Lgkm5 Lgkm5 LAYm.AYs.AYksYs nwl jwx pihcwx
AYksYs nwl jwx pCwx, irlySnl fwtwbys nwl jwx pCwx, fwtwbys ifzwien leI hdwieqwN,
AYksYs dy kuJ qknIkI Sbd, AYm.AYs.AYksYs dy kMponYNt, Aw~bjYkt kI hn?, fwtw tweIps,
AYm.AYs.AYksYs dIAW ivSysqwvW, AYksYs nUM SurU krnw, tybl nwl kMm krnw, tybl bxwauxw Aqy
bdlxw, Pwrm bxwauxw Aqy bdlxw, fwtwsoritMg, fwtwiPltr, irport bxwauxw
gkm6 Lgkm6 Lgkm6 Lgkm6 LfJzNoB?NfJzNoB?NfJzNoB?NfJzNoB?N n?gbhe/ÙBn?gbhe/ÙBn?gbhe/ÙBn?gbhe/ÙB
Jh-w/b, r{rb n?g;, ;kcNt/no B{z fet/A vkT{Bb'v eoBk W<,fJzNoB?ZN ftZu whvhnK, ebkT{v
B?ZNtofezr, fJzNoB?ZN ;[oZfynk
gkm 7 L gkm 7 L gkm 7 L gkm 7 L JhJhJhJh----rtoB?A;rtoB?A;rtoB?A;rtoB?A;
jwx-pCwx, uzr/ ;kÙB (rtoB?A;) d/ w[Zy r[D, Jh-rtoB?A; dk fJfsjk; ns/ ftek;, Jh-rtoB?A;,
Jh-rtoB?A; d/ T[d/Ù, Jh-rtoB?A; d/ wkvb, Jh-rtoB?A; d/ y/so
gq:'rhgq:'rhgq:'rhgq:'rh gkmeqwgkmeqwgkmeqwgkmeqw
Name R.No. Marks
Ram 23 83
Sham 37 50
Sita 38 81
Geeta 40 65
Rani 49 78
1a ckJhb Bz{ ;/t eo'. 2a o'nBz 2 d/ T[ukJh 3 ;?ZN eo'. 3a ekbw B dh u"VkJh 10a5 ;?ZN eo'. 4a ;?Zb BzL B2 s'A B6 sZe ckow{bk dh tos'A eoe/ B7 ftZu i'V gsk eo'.
5a SUM czeÙB dh tos'A B9 ftZu i'V gsk eo'.
- 51 -
- 51 -
6a toeÙhN ftZu vkNk ftZu'A eqwtko ;G s'A tZvk (MAX) ;G s'A S'Nk (MIN), frDsh (COUNT) ns/ AVERAGE (n';s) gsk eo'.
gq:'r 2a nkgDh BthtoeÙhN ftZu j/mk fby/ nB[;ko vkNk dkyb eo'.
Name Marks
Sandeep 45
Ram 70
Sham 33
Gita 92
gq:'r 3a ekbw˜ ukoN pDkT[D bJh T[fus edw T[mkU. gq:'r 4a j/mk fdZsh toeÙhN fsnko eo'.
Name Marks Grade
Ram 45 C
Sham 70 B
Sita 33 D
Geeta 92 A
Rani 61 B
joti 70 B
1a ezvhÙBb ckow?fNzr okjh B rq/v tkb/ ;?b˜ Bz{ bkb ozr Bkb jkJhbkJhN eo'. 2a Marks ekbw Bz{ xZNd/ eqw ftZu ;?ZN eo'.
3a toeÙhN d/ vkNk dh tos'A eoe/ ckow fsnko eo'. 4a fcbNo nkgÙB okjh A rq/v tkb/ ;?Zb˜ Bz{ u[D'.
gq:'r 5a Create table in Design View okjh fJZe N/pb fsnko eo', fi; ftZu Name,
F_Name, R_No, Marks Bkw d/ chbv j'D ns/ fJjBK chbv; dh vkNk NkJhg text,
text, number, number eqwtko u[D'. (i) T[go'es pDkJ/ N/pb ftZu vkNk dkyb eo' ns/ Table ;/t eo'.
gq:'r 6a th˜kov ftT{ okjhA fJZe N/pb fsnko eo' fi; d/ chbv˜ First Name, Address,
City and Mobile Phone j'D.
(i) N/pb pDkT[D s'A pknd vkNk dkyb eo'. (ii) th˜kov ftT{ okjh N/pb s'A ckow fsnko eo'.
gq:'r 7a fJzNoB?ZN n?e;gb'oo ftZu ckotov pNB dh tos'A fe; ezw bJh ehsh iKdh j?. gq:'r 8a fJzNoB?ZN n?e;gb'oo ftZu n?vo?; pko dh tos' fet/ ehsh iKdh j?. gq:'r 9a e'Jh 4 ;oufJziBK d/ Bkw dZ;'. gq:'r 10a gzikp ;e{b f;Zfynk p'ov(PSEB) dh t?Zp ;kJhN www.pseb.ac.in y'b' ns/ nkgDh
Ù/qDh dk f;b/p; vkT{Bb'v eo'.
- 52 -
- 52 -
pwT@XpwT@XpwT@XpwT@XØØØØm m m m 2019-20 kul AMk : 90
sI .sI .eé : 10 •••• pR¤npZ pR¤npZ pR¤npZ pR¤npZ myM kulmyM kulmyM kulmyM kul 12 pR¤n hoNgy[pR¤n hoNgy[pR¤n hoNgy[pR¤n hoNgy[ •••• pR¤n pZ myM qIn Bwg ( k sy g qk) hoNgy [pR¤n pZ myM qIn Bwg ( k sy g qk) hoNgy [pR¤n pZ myM qIn Bwg ( k sy g qk) hoNgy [pR¤n pZ myM qIn Bwg ( k sy g qk) hoNgy [
Bwg Bwg Bwg Bwg ---- kkkk Aiq lGUÄr pR¤n ( vÆquinÃT pR¤n )Aiq lGUÄr pR¤n ( vÆquinÃT pR¤n )Aiq lGUÄr pR¤n ( vÆquinÃT pR¤n )Aiq lGUÄr pR¤n ( vÆquinÃT pR¤n )
pR¤npR¤npR¤npR¤n----1 myM ((((i) ) ) ) sy y y y (x) ) ) ) qk vÆquinÃT pR¤n pUCy jwXyNgy[ pRœXyk pR¤n Ek AMk kw hogw [ Xy pR¤n Ek S‹d sy
Ek vw#X qk ky aÄroM vwly AQvw hW/nhIM AQvw shI/glq AQvw bhuvYki¬pk aÄroM vwly, iksI BI pRkwr
ky ho skqy hYM Xh pR¤n pwT@XØm sy hI pUCy jwXyM[
((((i) ) ) ) sy y y y (ii) ) ) ) qk S‹d }p ( pui¬Mlg ,ÆZI ilMg qQw npuMskilMg ) sy sµbiñDq do vÆquinÃT pR¤n pUCy jwXyMgy [
((((iii) ) ) ) sy (y (y (y (iv) ) ) ) qk Dwqu}p (lt`lkwr, l|@lkwr ,lƒt@lkwr) sy sµbiñDq do vÆquinÃT pR¤n pUCy jwXyMgy[
(v) syyyy( vi) ) ) ) qk smws sy sµbiñDq do vÆquinÃT pR¤n pUCy jwXyMgy
(vii) sy ( viii) qk siñD sy sµbiñDq do vÆquinÃT pR¤n pUCy jwXyMgy
(ix) syyyy ( x) qk açcwrx ÆQwn sy sµbiñDq do vÆquinÃT pR¤n pUCy jwXyMgy
Bwg K (pwT`X puÆqk ky 1 sy 15 qk pwT ) 2 gÖwNSoM kw ihñdI Xw pMjwbI Xw AMgyRjæI myM Anuvwd [
3 pÖoM kw ihñdI Xw pMjwbI Xw AMgyRjæI myM pRsMg sihq AQ í [
4 pwToM ky A™XwsoM myM sy ihñdI myM pR¤n [
5 pwToM ky A™XwsoM myM sy sMÆkƒq lGu pR¤n [
6 pwToM ky A™XwsoM myM sy sMÆkƒq S‹doN ky ihñdI myM AQ í [
7 piTq gÖWS mMy sy sMÆkƒq myN srl pR¤n [
Bwg-g ( ±Xwkrx Bwg )
8 (k) S‹d }pS‹d }pS‹d }pS‹d }p : (puM) Kg , CwZ , kiv, riv [
(ÆZI.) gMgw, Swlw, pRBw, ndI , nwrI [
(npuM.) imZ, zwn, gƒh[
svénwm -qd @ ,AÆmd @, XuÃmd @ (kyvl puM. myN )
(K) Dwqu }pDwqu }pDwqu }pDwqu }p : (lt` lkwr, l|@ lkwr, lƒt@ lkwr) ™vwidgx : ( prÆmYpd @) Acé@, pw, BU , pT @,
ÆQw, kUj @,gm @, dw, sƒ, nI, dƒS @,Æmƒ ,}h@[
9 (k) smwssmwssmwssmws : qœpu{À, iùgu, kmíDwrX, ùñù, A±XXIBwv AOr bhubRIih[
- 54 -
- 54 -
AQvwAQvwAQvwAQvw
ir#q ÆQwnoN kI pUiqé ( apXu#q S‹d }p qQw Dwqu }p pr AwDwirq )
(K) siñDsiñDsiñDsiñD : Ævr siñD :-dIGé, gux, Xx @, vƒid@D, AXwid siñD [ ±XMjn siñD:- Kr iviD, jS@
iviD, fm@ iviD, ¤cuœv iviD, lœv iviD, xœv iviD
(g) Ævr AOr ±XNjn kw zwn [
10
11
ApiTq sMÆkƒq AnuçCyd pr sMÆkƒq myN pR¤n[
ihñdI vw#XoM kw sMÆkƒq myM Anuvwd [(1 sy 15 A™Xws )
12 inµniliKq ivÀXoN pr sMÆkƒq myN swDwrx pZ Xw pRwQénw pZ [ 1 AnupiÆQiq ivÀXkm @ Awvydn pZm @ [ 2 {©x- AvkwSwX Awvydn pZm @[ 3 imZwX BRmx ivÀXkM pZm @[ 4 Su¬k –mwQém@ Awvydn pZm@ [
inDwíirq pwT@X puÆqk :sMÆkƒq BwrqI inDwíirq pwT@X puÆqk :sMÆkƒq BwrqI inDwíirq pwT@X puÆqk :sMÆkƒq BwrqI inDwíirq pwT@X puÆqk :sMÆkƒq BwrqI 9 ((((1 sy sy sy sy 15 pwT )pwT )pwT )pwT )pMjwb ÆkUl iSpMjwb ÆkUl iSpMjwb ÆkUl iSpMjwb ÆkUl iS––––w bofé ùwrw pRkwiSqw bofé ùwrw pRkwiSqw bofé ùwrw pRkwiSqw bofé ùwrw pRkwiSq
- 55 -
- 55 -
ivÀX : sMÆkƒqivÀX : sMÆkƒqivÀX : sMÆkƒqivÀX : sMÆkƒq k–w : nvm@
pR¤npR¤npR¤npR¤n---- pZ kI }pryKwpZ kI }pryKwpZ kI }pryKwpZ kI }pryKw smX : 3 G&ty kul AMk : 90
sI .sI .eé : 10 Bwg kBwg kBwg kBwg k
1 Aiq lGUÄr pR¤n ( vÆquinÃT pR¤n ) 1x10=10 Bwg K Bwg K Bwg K Bwg K ( pwT@X puÆqk 1 sy 15 pwT )
2 qIn gÖwMS idE jwEM ijnmyM sy do kw Anuvwd ihñdI Xw pMjwbI Xw AMgRyjæI myM krny ko khw jwE [
2x5====10
3 qIn pÖ idE jwEM ijnmyM sy do kw pRsMg sihq AQé íihñdI Xw pMjwbI Xw AMgRyjæI myM ilKny ko khw jwE[
2x5=10
4 pwToM ky A™XwsoM myM sy pWc pR¤n ihñdI myM pUCy jwEM , ijnmyM sy qIn kw aÄr ihñdI myM ilKny ko khw jwE[
3x2=6
5 sMÆkƒq myM pWc pR¤n idE jwEM [ijnmyM sy qIn kw aÄr sMÆkƒq myM ilKny ko khw jwE[
3x2=6
6 pwToM ky A™XwsoM myM sy swq sMÆkƒq S‹d idE jwEM ijnmyM sy cwr S‹doM ky ihñdI myN AQé ilKny ko khw jwE [
4x1=4
7 pwT@X puÆqk myN sy koeí Ek gÖWS dykr asI my sy sMÆkƒq myN do srl pR¤n pUCy jwEN[
2x2=4
Bwg=gBwg=gBwg=gBwg=g ( ±Xwkrx Bwg )
8 (k) pwT@XØØØØm myM idE gXy S‹d }poM myM sy C: S‹doM ky }p iksI Ek ivBi#q ky qInoM vcnoM myM pUCy jwXyM ijnmyM sy kyvl cwr S‹doM ky }p ilKny hoM [
4x1½=6
(K) pwT@XØØØØm myM idE gXy Dwqu }poM myM sy C: DwquAoM ky }p iksI Ek lkwr ky Ek pu{À ky qInoM vcnoM myM pUCy jwXyM ijnmyM sy kyvl cwr DwquAoM ky }p ilKny hoM[
4x1½=6
9 (k) pwT@XØØØØm myM idE gE smwsoM sy sMbMiDq swq smÆq pd idE jwEM ijnmyM sy pWc kw ivgRh krny ko khw jwE [ AQvw AQvw AQvw AQvw S‹d }p qQw Dwqu }p pr AwDwirq ir#q ÆQwnoN kI pUiqí puÆqk ky A™XwsoN myN sy swq vw#X idE jwEM ijnmyN sy pWc krny ko khw jwE
5x1=5
(K) pwT@XØØØØm myM dI geé siñDXoN myN sy swq S±d siñD/siñD ivçCyd ky ilE idXy jwEN ijnmyN sy ikñhIN pWc S±doN ky aÄr ilKny ky ilE khw jwE[
5x1=5
(g) Ævr AOr ±XMjn ky zwn sy sµbiñDq qIn pR¤n pUCy jwEM , ijnmyN sy do kw aÄr ilKny ky ilE khw jwE [
2x1=2
10
11
Ek ApiTq sMÆkƒq AnuçCyd idXw jwE, ijsmyN sy sMÆkƒq myN cwr pR¤n pUCy jwEM, ijnkw aÄr sMÆkƒq myN idXw jwE [ ihñdI ky ds vw#X idE jwEM ijnmyM sy swq vw#XoM kw sMÆkƒq myM Anuvwd krny kyy ilE khw jwE[
4×1=4
7×1=7
12 pwT@XØØØØm myN inDwiírq ivÀXoN myN sy Ek swDwrx pZ qQw Ek pRwQénw pZ pUCw jwE [ ijnmyN sy Ek pZ/pRwQénw pZ sMÆkƒq myN ilKny ko khw jwE [
5
- 56 -
- 56 -
:
;wK L ;wK L ;wK L ;wK L 2222 xµN/xµN/xµN/xµN/ fbysh gqhfynkfbysh gqhfynkfbysh gqhfynkfbysh gqhfynkL 50 nzeL 50 nzeL 50 nzeL 50 nze ;wKL;wKL;wKL;wKL 2 x2 x2 x2 xzN/zN/zN/zN/ gq:'rh gqhfynkgq:'rh gqhfynkgq:'rh gqhfynkgq:'rh gqhfynk L40 nzeL40 nzeL40 nzeL40 nze nKsfoe w[bKeD L10 nzenKsfoe w[bKeD L10 nzenKsfoe w[bKeD L10 nzenKsfoe w[bKeD L10 nze
fbysh gqhfynk bJh gqPB g¤so dh pDsofbysh gqhfynk bJh gqPB g¤so dh pDsofbysh gqhfynk bJh gqPB g¤so dh pDsofbysh gqhfynk bJh gqPB g¤so dh pDso
gqPB g¤so ft¤u e[¤b 19 gqPB j'Dr/ . nµeK dh tµv j/m fby/ nB[;ko j? LgqPB g¤so ft¤u e[¤b 19 gqPB j'Dr/ . nµeK dh tµv j/m fby/ nB[;ko j? LgqPB g¤so ft¤u e[¤b 19 gqPB j'Dr/ . nµeK dh tµv j/m fby/ nB[;ko j? LgqPB g¤so ft¤u e[¤b 19 gqPB j'Dr/ . nµeK dh tµv j/m fby/ nB[;ko j? L
;?ePB;?ePB;?ePB;?ePB gkm Bzpogkm Bzpogkm Bzpogkm Bzpo 1 nze tkb/ 1 nze tkb/ 1 nze tkb/ 1 nze tkb/ nkpi?efNt nkpi?efNt nkpi?efNt nkpi?efNt NkJhg gqPBNkJhg gqPBNkJhg gqPBNkJhg gqPB
2 nz2 nz2 nz2 nzeK tkb/ eK tkb/ eK tkb/ eK tkb/ pj[s S'N/ pj[s S'N/ pj[s S'N/ pj[s S'N/ T[ZsoK tkb/ T[ZsoK tkb/ T[ZsoK tkb/ T[ZsoK tkb/
gqPBgqPBgqPBgqPB
4 nzeK 4 nzeK 4 nzeK 4 nzeK tkb/ gqPBtkb/ gqPBtkb/ gqPBtkb/ gqPB
6 nzeK 6 nzeK 6 nzeK 6 nzeK tkb/ gqPBtkb/ gqPBtkb/ gqPBtkb/ gqPB
!
TTTT 1, 2, 3, 4, 5 3 3 2 1 23 nze
nnnn 6,7, 8, 9, 10, 11 3 3 3 1 27 nze
e[Zb gqPBe[Zb gqPBe[Zb gqPBe[Zb gqPB 6666 6666 5555 2222 19191919
e[Zb nzee[Zb nzee[Zb nzee[Zb nze 6666 12121212 20202020 12121212 50505050
gqPB g¤so ƒ uko GkrK ft¤u tµfvnk frnk j? L gqPB g¤so ƒ uko GkrK ft¤u tµfvnk frnk j? L gqPB g¤so ƒ uko GkrK ft¤u tµfvnk frnk j? L gqPB g¤so ƒ uko GkrK ft¤u tµfvnk frnk j? L Gkr BµH Gkr BµH Gkr BµH Gkr BµH I gqPB BµH 1111 s'A 6666 s¤e fJ¤e^fJ¤e nµefJ¤e^fJ¤e nµefJ¤e^fJ&c