-
FONTES
IURIS R0IIANI ANTIQUI
EDIDIT
CAROLUS GEORGIUS BRUNS.
POST CURAS THEODORI MOMMSENI
EDITIONIBUS QUINTAS ET SEΧTAE ADRIBITAS
SΕΡΤΙλ'IUM EDIDIT
OTTO GRADENWITZ
PARS POSTERIORSCRIPTORES.
TUBINGAEIN L I B R A R I A I. C. B. M O H R I I(Ρ. SIEBECK)
MCMIg.
fi ι
ωi
^
-
FONTES
ΠJRΙS ROMAM ANTIQJJIEDIDIT
CAROIJTTS GEORGIUS ERlJNSI
SCRIPTORES
-
rosT cuius τιοιοrn ΜΟΜΜSΕΝΙΕDΙΤΙΘΗΙΒΰS QUINTAE ΕΤ SEXTAE
ΑJJΗΙΙ3ΙΤΑ S
SEFTIMTJM E]MIJIT
ΟΤΤΟ ιιtΑιΕιqwΙτΖ,
ΙJ
Ι
TUBINGAE
Ι Ν L Ι Β R Α R Ι Α I. C. Β. Μ Ο Η R Ι Ι (P. SIEBECK)ΜΟΜΙΧ.
.ή 02 .ef?0
-
Eis quae ex Festo et ex Varrone deprompta sunt nonnullos
locos addere placuit. Subsidia quae nova accesserint, singulis
auc-
toribus praemonitum est, Varroni quae Gootzio Schoellio que
de-
beantur.
Etiam ίη hac parte operis instauranda Ciirtii Witte operausus
sum.
Heidelbergae, m. Aprili 1909.Ο. GRADENwITZ.
PRAEFATIO ΕDIΤIΟΝΙS SEXTAS.
Ad fontium iuris Romani antiqui partem posteriorem in hac
eorum editione sexta a priore separatam pariter perveniunt
prae-
monita partis prioris adeunda ei qui de consilio et ratione
operis
universi certior fieri volet.
Berolini m. Ιυ1ίο a. 1893.ΤΗ. MOMMSEN. 0. GRADENWITZ.
-
CONSPECTUS OPERIS.
(II accessit in editione sexta.) Pag.
I. S. Pompeius Festus 1
Γ librís de verborum significatu.Η. M. Porcius Cato.
Ε libro de agri cultura 41
ΙΙΙ. M. Terentius Varro.1. Γ libris de lingua Latina 51
2. Ε libris rerum rusticarum 61
IV. Nonius Marcellus.
Ε libris de compendiosa doctrina 64
V. Ascon ίus in Ciceronis orationes.Α. In Pisonianam 67Β. In
Scaurianam 68C. Ιη Cornelianam 68D. In orationem in toga candida
69
VI. Scholia Asconio errore tributa in Ciceronis Verrínas.Α. Ιn
divinationem 70B. In act. II lib. Ι ϊ 1
VH. Boéthius in Ciceronis topica 73VIII. Servius in
Vergilium.
Α. k Aenidem 75B. In Georgica 78C. In Bucolica 79D. Ιn Eclogas
79
ΙΧ. Isidorus Hispalensis.Ε libris originum s. etymologiarum ϊ
9
X. Agrimensores.
1 De agrorum qualitate et condicionibus . . . . 85Frontinus
liber Ι 85Frontinus liber ΙΙ 86ftyginus 86
2. De controversüs agrorum 88Frontjnus liber Ι 88Frontmus líber
II 91
ERRATA ET ADDENDA.p. 61 n. 2 adde post tom. I pag. 25: et
Pflüger, Nexum und mancipium
1908. Kretschmar ZSSt. 23, 227.p. 64 in fine praemonitorum 1.
paginis Lindsayanis adnotatis.
-
EXPLICATIO
SIGNORUM ΕΤ NOTAROM.
Litterae cursivae in textu inscríptionum dístinguunt quae a
traditisauf differunt auf absunt, item Latina versa e Graecis ; in
adnotationeea quae surrt editoris.
[Uncis quadratis] in scriptorum locis distinguuntur a traditis
quasdifferunt auf desiderantur scilicet potiora; in texto
ínscriptionum, ubihaec expressa sunt litteris cursivis, untos eos
supplementis Omnibus,emendationibus paucis apposuimus.
(IJiicis rotundis) in textu comprehensa sunt compendia ita
soluta, inadnotatione Latina versa e Graecis.
((Angulis duplicibus)) lineolísve subductis signavimus quae in
traditisdelenda, (angulis simplicibus) quae traditis addenda
videntur.
Puncta ... . significant verba vel litteras in traditis auf
deesse aufIegi ηoη Posse peque satis certo Posse suppleri.
Lineola — significat quaedam ex traditis omissa esse.Signum .r
in textu inscriρtionum indícat in archetypo partem versus
vacuam esse.Signum ° (in medio vocabulo °) finem versus
inscriptionis indicat;
quod sgnum, ubi lineae nostrae singulae binos inscriptionis
versuscontinent, in finibus linearum omisimus, in margine numeris
imparibus(1, 3, 5, 7, 9) notatis (e. g. n. 157,1 p 355). Ceterum
numeris in marginepositis Primus eorum versuum indicatur, quorum
principia linea nostracontinentur (e. g. u. 153, p. 352).
Ak. Abh. = akademische Abhandlungen:Berl. ak. Abh. = Abh. d.
Berliner Akad. d. Wissensch., phil.-hist. Classe.Mönch. ak. Abh. =
Abh. d. Mönch. Ak. d. W., philos.-philol. Cl.
Annαlí = annali dell' instituto di corrispondenza
αrcheologícα.Ber. = Berichte:
Berl. Ber. = Monatsber. d. Berl. Akad. d. Wissensch.Leipz. Ber.
= Ber. üb. d. Verhdl. d. Sächs. Ges. d. W., phil.-hist. Cl.Wien.
Ser. = Sitzungsber. d. Wiener Ak. d. W.
C. J. = Codex Justinianus.C. Th. _ Codex Theodosianus.
= Corpus tnscriptionum Latinarum consilio acad. litter. Boruss.
ed.D. = D ίgestα.
-
VIII
Dess. = Dessau, Inscriptiones latinae selectae; νο1. I 1892,
νο1. II pars. I
1902, Aars. II 1906.Grut. = Gruteri thesaurus inscr. ed. 1.
1602, ed. II. 1707.Haenel, Corpus legum ab imp. Rom. ante Iustin.
latarum. 1857.Haub. = Haubold, antiquitatis Rom. monumenta legalia,
ed. Spangen-
berg. 1830.Hermes, Zeitschr. f. klass. Philologie, mode ab a.
1866.
Hu. = Huschke.J. = Ιnstítutíones Justiniani.Jahrb. = Jahrbuch d.
gem. deut. R. ed. Bekker et Muther. 1857-1863.
Kr. Z. = Tübinger krit. Zeitschr. f. Rechtsw. 1826-29.Mo. —
Mommsen (Ges. Schr. = Gesammelte Schriften).Or. = Orellii inscript.
Latín. collectio. 1828. Vol. ΙΙΙ. ed. Henzen. 1856.Pap. Arch. =
Arch. f. Papyruskunde ed. Wilcken et alü, índe ab a. 1900.
Singulae papyrorum editiones:Amh. = Amtierst II (edd. Grenfell
et Hunt) 1899.Argent. = Gr. Pap. der Kais. U. u. L. Bibl. zu
Straßburg i. E. (ed.
Preisigke) 1906.B. (G.) U. = Berliner (Museum), Griechische
Urkunden 1.2.3. 1891 squ.C. P. R. = Corp. Pap. Reineri I. cd
Wessely 1896.Fayfim = Fαy ιm Towns (edd. Grenfell et Hunt)
1900.Flor. = Papiri Fiorentini I. ed. Vitelli 1905/6.Lips. =
Griech. Urk. der Pap. S αmml. zu Leipzig (ed. Mitteis) 1906.Oxy. =
Oxyrhynchos I—V. (edd. Grenfell et Hunt) 1898 squ.
Phil. = Philologus, Zeitschr. f. d. klass. Altertum, índe ab a.
1846.Rh. Iur. = Rheinisches Museum f. Iurisprud. 1827-1835.
Rh. Ph. = Rhein Mus. f. Philologie, inde ab a. 1827.Ri. =
Ritschl, priscae latinitatis monumenta epigraphica, ad
archetypon
repraesentata. 1862. (tab. lithogr. ad Ces)
Rud. R. G. — Rudorff, röm. Rechtsgeschichte. 1857.
Spang. = Spangenberg, iur. Rom. tabulae negotiorum sollemnium.
1822.Wi. = Wilmanns, exempla inscrípt. latin., 2 νο1. 1873.ZGR. =
Zeitschr. f. geschichtl. Rechtsw., edd. Savigny aliique.
1815-1848.ZRG. = Z. f. Rechtsgeschichte, edd. Rudorff, irυns
aliique inde ab a. 1862.ZSSt. = Zeitschrift der Savigny-Stiftung
für Rechtsgeschichte, edd. Bruns
aliique inde ab a. 1880.
-
g^υ•
Festus. 1
I. SEXTUS P4MPEIUS FESTUS.
V M. Verrius Flaccus quos imperante Augusto ex. Varronianis
potissi-mum composuit libros de verborum significatu cid ordinem
litterarur ιz (seclprimarum tantummodo) digestos, eos Pompeius
Festus (nobis Σ) secundo ter-tiove nostrae aerae saeculo in
compendium redegit, cuius compendii partemservavit unicus codex
olim Pomponii Laeti, hodie Neapolitanae bibliothecae,scriptus saec.
Χ (nobis eod., quatenus hodie superest, L in parte adservataolirn
apud Laeturn hodie deperdita). .De/kit eius libri pars prior tota
sivequaterniones septem primi et pars octavi ad mediam litteram M;
partisposterioris quaterniónunz novem quae supersunt folia práeter
minores hiatusambusta sunt omnia, ut singulorum rectorum pagina
posterior, versorumpaqina prior aut tota aut maiore ex parte
perierit. Praeterea ex quaternio-nibus his novem, qui etsi mutili
superfuerunt tamen saeculo XV, cum hodiedesiderentur tres Vili. Χ.
XVI, eorum vices facit aliquatenus exempla ι•descriptum inde ea
aetate parum curiose neque servatum ipsum, cuius nosadhibuimus
apographα tria, scilicet libros Vaticanos 1549 (nobis R),
2731(nobis S), 3369 (nobis Q). Ad quaternionem decimum sextum (p.
359-376ed. Mue.) accedit exernplar alterum idque longe maiore cura
exceptum, utvel hiatus diligenter repraesentet in altero exemplari
plerumque obcaecatos,Angeli Politicini ab Huelseno investigatum in
cod. Vaticano 3368 (nobis A),quo facturn est, ut carere possimus
adnotationibus eiusdem Folitictni adser-vαtis in bibliotheca
Monacensi adlzibitisque a me in quaternionis eius recogni-tione
edita in actis acciderniae Berolinensis maioribus cinni 1864. —
Festiepitomen etiamtum intefjrarn denuo abbreviavit aetate Caroli
Magni Faulus(nobis P) diaconus is ipse qui scripsit de rebus gestis
Lonqobardorum, cuiusepitomae inter multa quae supersunt exemplaria
adlzibui ηιzzιs tria primariaGuel ferbytanum (nobis G) saec. X,
Trecense (nobis T) saec. xl, Monacense(nobis M) saeculi XI/XII.
Factum autem est sinyulccri beneficio ChristicmiHuelseni, ut in
hcic editione quae ex Festo Paulove deprompsimus cligestaad ordinem
alphabeticum hodie usitatum, omnia proponantur recognita
adexemplaria supra citata ab eo aut denuo aut primum diligenter
collata. Ρα -ginαe quae F(esti) vel Ρ(αuli) nomen sequuntur, vel,
ubi Fest i quae super-sunt ex epitome Pauli supplentur, utriusque
coniuncti, editionis sunt curataeα.1839 ab Odofredo Mueller (nobis
Mue.).
Ε libris de verborum significatu.
® b a c t í magistratus Ι dicebantur, qui coacti deposuerant
irnperiiim. Ρ. 23A b e m i t o significat `demito' vel auferto ;
`emere' enim antiqui dice- ρ. 4bant pro `accipere'.
Ι ) [ser. gmaistratu. Tn. 14Ι.]BRUNS, Fontes iuris. Ed. VΙΙ.
Ι
-
^
Festus.2
p.23Abgregare —, adgregar e —, segregare —. Quorum ver-
borum frequens usus non mirum, si ex pecoribus pendet, cum
apud
antiquos opes et patrimonia ex his praecipue constiterint, nt
adhuc
etiam `pecunias' et `peculia' dicimuS ι.
Ρ. 19 A b o r i g ί n e s appellati siint, quod `errantes'
convenerint 2 in agrurn,
qui rninc est popiili Romani; fuit enim gens antiquissima
Italiae.
Ρ. 18 Α c c e n s i dicebantnr, qiii in locum mortuorum militum
subito sub-
rogabantur, dicti ita, quia `ad censum' adiciebantur.
Ρ. 71 A c t u s modo significant — iter inter vicinos quattuor
pednm 1 α-
tum ; modo in geornetrica minorem partem iugeri, id est
centum
viginti pedum cett.
Ρ. 7 A dl e c t i dicebantnr apiid R omanos, qui propter ίηοριαm
ex equestri
ordine in senatoriirn sunt rnimero adsumpti. Nam patres
dicrnitiir.
qlú sunt 'p αtriCii' generis; conscripti, qui in senatu 'ι sunt
'SCriptίS'adnotati.
Ρ. 1s A d o r a r e apud antiquos significabat 'αgere', unde et
legati `oratores'diciintur, quia mandata populi ` αgιιηt'.
Ρ. ι5 A d p r o m i s s o r est, qui, quod suo nomine promisit,
idem proaltero quoque promittit.
Ρ. 14 A d s c r i p t ί dicebantur, qui in colonias nomina
dedisseiit, ut essentcoloni.
Ρ. 14 A d s c r i p t i ci i veluti quidam scripti ; dicebantur,
qui supple ήdislegionibus 'adscribebantur' ; hos et a c e e n s o s
dicebant, quod ` αd legio-ηιιm `censuro' essent adscripti ; gnidam
v e 1 a t o s, quia 'vestίtΐ inermesseqiierentur exercitum
cett.
Ρ. 9 A d s i d u u s dicitur, qui in ea re, quam frequenter
agit, quasi 'con -sedisse' videatur; alii assiduum locupletem,
quasi 'multorum assiurn',dictum putarunt; alii eum, qui sumptu
proprio militabat, ab assedando' 6 vocatum existirnarunt ^.
Ρ. 13 Α e d ί l i s initio dictus est magistratus , quia s
`aediιιm' ηση tantumsacrarum, sed etiam privatarum euram gerebat;
postea hoc nomen
1) Plin. )α. η. 18,3,11: Pecunia ipsa a pecore appellabatur; et
etiamnunc in tabulis censorüs pascua dicuntur omnía, ex quibus
populus re-ditus habet, quia din hoc solum vectigal fuerat. — 2)
convenerunt G. —3) senatus G. — 4) [Caze inseras quis; adpromittit
is qui suo nomine itapromittit, ut ea summa pro altero quoque
promittatur eumque soluta liberet.Τχ• m•] — 5) vel, uti quidam,
adscriptivi Walch, ad Tac. Agric. 265;cf. Varro, 1. 1. 7, 56. — 6)
assedendo Τ. — 7) aestimarunt libri. —8) «magistratus» qui Mue.
Ι ^ Ε
-
Festus. 3
et ad magistratus translatum est. Dictus Ι est autem `aedilis',
quodfacilis ad eum plebi aditus esset.A e r a r i í tr i b u n i a
`tribuendo aere' sunt appellati. Aerarium sane Ρ. 2populus Romanus
in sede Saturni habuit.A e s t i m at a poena ab antiquis ab `aere'
dicta est, qui eam aesti- Ρ. 24maverunt aere, ovem decussis, bovem
centussis, hoc est decem velcentum assibus. ( (If. Μ a x i m a.)A 1
i u t a antiqui dicebant pro `aliter' ex Graeco id άλλο ίως trans-
Ρ. σferentes; hin° est illud in legibus Numae Pompilii : "Si
quisquamaliuta faxit, ipsos Iovi sacer esto".θ m b i t u s proprie
dicitur `circuitus' 2 aedificiorum patens in latí- P. 5tudinem
pedes duos et semissem, in longitudinem idem quod aedi-ficium
cett.
A m b i t u s proprie dicitur inter vicinorum αedificia locus
duorum P. 16pedum et semipedis ad `circumeundi' facultatem
relictus. Ex quo etiamhonoris ambitus dici coeptus est a
`circumeundo' supplicandoque.A m s e g e t e s dicuntur, quorum
ager viam tangit . Ρ. 21A n n a r ί a lex dicebatur ab antiquis ea,
qua finiuntur anni magi- Ρ. 27stratus capiendi.A n t e u r b a η a
praedia urbi propinqua. P.8A q u a e t i g n í tam interdicl solet
damnatis, quarn accipiuntur Ρ. 2nuptae, videlicet quia hae duae res
humanam vitam maxime con-tinent. Itaque funus prosecuti redeuntes
ignem supergrediebanturaqua aspersi; quod purgationis genus
vocabant suffitionem .Α r b i t e r dicitur iudex, quod totius rei
habeat arbitrium et facul- Ρ. 15tatem. — A r b i t r í u m dicitur
sententia, quae ab arbitro statuitur.
— A r b í t r a r í u rn, cum adhuc res apud arbitrum :,
geritur.Α r mi t a dicebatur virgo sacrificans, cui lacinia togae
in humerum Ρ. 4erat reiecta . Legibus etiam Laurentum sanctum est,
ne pomnm
ex alieno legatur in armum, id est quod umeri onus sit ^.Α s t
significat `at', `sed', `autem' s. P. σA u r i c 1ι á l c u m vel
`orichalcum' güidam putant compositum ex aere Ρ. 9
1) dictum Μ. — 2) circumitus G. — 3) Bergk (ZRG. 14,143) :
amse-getes, quia veteres an pro círcum ponere consuerunt, teste
Macr. sat. 1,14. —
4) Cf. D. 24,1,66,1. — 5) arbitrium Μ. — 6) relecta Μ. — 7) Cf.
Grimm,deutsche 1R.-9.lterth. 554. — 8) Sic cod., vel ante gutem
male ins. Mue.
cum vulg. — Charis. gramm. 229,30: `ast' apud veteres variam vim
con
-tulit vocibus pro `atque', pro `ac', pro `ergo, sed, tamen,
tum, cum', ut
in glossis antíquitatum legimus scriptum. Cf. Schnell, XII
tab.110.1*
-
Festus.4
et auro, siue quod colorem habeat aureum ; `orichalcum' 1 sane
di-
citur, quia in montuosis locis invenitur; mons etenim Gra,ece
Úρος
appellatur (c f. C a d m e α).
P. .32 Β u s t u m proprie dicitur locus, in quo rnortuuS est
combustus etsepnitus, diciturque bustum quasi `bene ustum' 2 , ubi
vero combustus
quis tantummodo. alibi vero est sepultns, is locus ab 'nrendo'
`ustrin α 3
vocatur; sed modo busta `sepulcra' appella ιnus.
Ρ. 47 (Υ a d m e a terra quae in aes coicitur ut fiat
orichalcnm.
R 47 C a d u c e a t o r e s legati pacem petentes. Cato
'`cadnceatori" 3 , in-
„_quit, "nemo homo ^> nocet ^.
Ρ. 62 Ca e 1 ί b a τ i hasta capiit nnbentis comebatur, quae in
corpore gla-diatoris stetisset abiecti occisique, ut quemadrnodum
ilia coniuncta
fnerit cum corpore gladiatoris, sic ipsa cum viro sit; vel
quia
matronae Iunonis s Curitis in t ιιtela sint, quae ita
appellabatur aferenda hasta, quae lingua Sabinorum `curis' dicitur:
vel quod forte
viros genitiiros ominetllr — vel quod nuptiali iure imperio viri
subici-tur s nubens, quia hasta summa armornm et imperii est: quam
ob
causam — captivi sub eadem veneunt, qnos Graeci Sορναλώτουc
et&ρυχτrτους vocant.
Ρ. 65 C a p t ii s locus dicitui' ad sacriilcandum legitime
constitutus. ε rΡ. ss C e l e r e s antiqui dixernnt gnos nunc
equites dicimus, a `Celere',
interfectore Remi, qui initio a Romulo iis 1° praepositus fuit;
qiii _ έ í1primitos electi fuerunt ex singulis curüs deni, ideoque
omnino tre- :centi fuere.
fihΡ. 54 C e n α c u 1 a dicuntur, ad quae 11 scalis ascenditur
ι 2.Ρ. 54 C e n s i o h a s t α r i a dicebatur, cum militi miiltae
nomine ob delictum
militare indicebatur 13, quod hastas daret. ι? íi
Π. 54 C e n s ί o n e m facere dicebatnr censor, cum multam
equiti inro-gabat 14. ;ύ Γ ^
Ρ. 58 C e n s o r e s dicti, quod rem snam quisque tanti
aestimare solitus sit, '}quanti illi censuerint
Π. s8 C e n s u i c e n s e n do l e agri proprie appellantur,
qui et emi et ve- tt εnire iure civili possunt.
1) aurichalcu ιn Μ. — 2) bene iustum Μ. — 3) ostrina Μ. — 4)
modo obustaΤ. — 5) caduciatorí GM. — 6) homo om. Τ. — 7) nosset G.
— 8) iunínis Μ.— 9) sobücitur. G. — 10 his M — 1ι) /// 11) quas
libri. — 12) Cf. D. 43,17,3,7: sed sí supra aedes, quas possideo,
cenaculum sit cett. — 13) indiceban-tur G. — 14) inrogabant Μ. —
1δ) censuerunt Τ. — 16) censedo Μ Τ. ̀"]!
-
Festus. 5
C e n t e n a r í a e cenae dicebantur in quas lege Licinia ηση
plus ρ. 54`centussi' 1 praeter terra enata Ζ inpendebatur 3 , Id
est centum assi-bus qui erant breves nummi ex aere.C e n t u m v i
r a l i a iudicia a centumviris sunt dicta. Nam cum Ρ. 54essent
Romae triginta et quinque tribus, quae et curiae sunt dictae,terni
ex singulis tribubiis sunt electi ad iudicandum, qui
centumviriappellati sunt; et licet quinque amplius quam centum
fuerint, ta-ιηeη, quo facilius nominarentur, centumviri sunt
dicti.C e n t u r ί α in agris significat ducenta iugera, in re
militari centum ρ. 53homines. C e n t u r í a t a cornitia item
curiata comítia dicebantur, Π. 54quia populus Romanos per centenas
tnrmas divisus erat. — C e n- Ρ. 53t n r ί a t u s a g e r in
ducena 4 iugera definitus, quia Romulus centeniscivibus ducena τ
iugera tribuit.C i r c u m l u v i u m ius praediorum 5 . Π. 64Cl a
s s ί c i testes dicebantur qui signandis testamentis adhibebantur.
ρ. 56C o g ni t o r est, qui litem alterius suscipit coram ab eo,
cui c datus ρ. 57est; procurator autem absentis nomine actor
fit.
C o mi t ί α 1 e s dies appellabant, cum in comitio
conveniebant; qui Ρ. 38locus a `coeundo', id est ins ίmul
veniendo', est dictus.C o m pa s c u u s ager relictus ad
pascendurn communiter vicinls. ρ. 40C o m p r a e d e s eiusdem rei
populo sponsores . ρ. 39
C o n c ί l ί a b u l u m locus, ubi (in) concilium convenitur.
Ρ. 38C o n c i 1 i u m dicitur a populi `consensu' : sive concilium
dicitur a Ρ. 38
`concalando' s, Id est vocando.C o n di c e r e est dicendo
denuntiare. Π. 64
C o n di c t i o 9 in diem certum eius rei, quae agitur,
denuntiatio. ρ. 66
C o n d i c t u m est, quod in commune 10 est dictum. ρ. 39
C o n s c r ί p t ί dicebantur, qui ex equestri ordine patribus
adscribe- ρ. 4ιbantnr 11 , ut numerus senatorum expleretur.C o n s
p o n s o r `COniUrator'. Ρ. 59
C o n s p o s o s antiqui dicebant fide mutua conligatos. Ρ.
41
C o n t e s t a r ί litem dicuntur duo aut pinres adversarii,
quod ordi- p. 57nato iudicio utraque pars dicere solet: "Testes
estate".
1) centussi G', centussibus G"MT. — 2) terrae nata (natabus
G)
libri. — 3) impendebantur G. — 4) ducenta Μ. — 5) cf. Isidor.
XIV, 8,42.— 6) ab eo eui libri, eo cui vulg. [malim eo a quo. Tii.
Μ.] — 7) spon-
sore Μ. — 8) concalendo T, conconcalendo Μ. — 9) condicio G,
con-ditio Μ. — 10) communi libri. — 11) adscríbantur Μ.
-
Festus.6
Ρ. 38 C o n t e s t a r i est, cum uterque reus dicit: "Testes
estote ".
Ρ. 38 C o n t ί o significat 'conventum', ηση tamen alium, quam
eum, qui (α)
magistratu vel a sacerdote publico ι per praeconem
convocatur.
Ρ.64 Contrarium aes, grave aes.
Ρ. 62 C o ll v e n t a e C o n d 1 C i 0 d ίcebatur, cum primns
sermo de nuptiis et
earum condicione habebatur.
Ρ. 41 C o n v e n t u s g ιιattuor modis intellegitur: — tertio
cum a magi-
stratibus iudicü causa populus congregatur.
Ρ. 50 C u m i m p e r i o e s t dicebatur apud ant ίquos, cui
nominatim 2 α ρο -ρυlο dabatur impermum. Cum p o t e s t α t e 3 e
s t dicebatur de eo,qui a populo alicui negotio praeficieb αtur
ι.
Ρ. 50 Cum p o p ιι 1 ο a g e r e Iioc est 5 populnm ad concilium
aut comitiavocare.
Ρ. 48 C u τ a t o r e s d ίcuntur, qui pupillis loco tutorum
dantur; sive illiqiii rei frnimentariae agrisve s dividendis
praepositi sunt.
Ρ. 49 C u r ί a locus est, iibi publicas 'curas' gerebant. C al
ab r a % curiadicebatur, ubi tantum ratio sacrorum gerebatur. C u r
ί a e etiamnorninantur. in quibus uniuscuiusque partis populi
Romani quid.geritur, quales siint hae, in quas Romulus populum
distribuit, nu-mero triginta, quibus postea additae sunt quinque,
ita ut in suaquisque curia sacra publica faceret feriasque
observaret, iisquecui'iis sing·ulis nomina Curiarum virginum
inposita esse dicuntur,quas virg'ines quondam Romani de Sabinis
rapuerttnt.
Ρ. 49 Curiales, eiusdern curiae, ut tribules et munίcipes 9.Ρ.
64 Curiales f l a m i n e s Curiarum sacerdotes.Ρ. 62 C U r i o n i
a sacra, quae in curiis fiebant.Ρ. 49 C u r i o n ί u rn aes
dicebatur, quod dabatur curioni 10 ob sacerdotium
curionatus.Π. 49 C u r i s est Sabine 'hasta', unde Romulus
'Quirinus', quia eam fere-
bat, est dictus; et Romani a Quirino 'Quirites' dicuntiir.
Quidameum dictum putant a 'Curibus', gnae fuit urbs opulentissima
Sa-binorum ι ι,
Ρ. 49 C υ ι' r u 1 e s 1 2 magistratus appellati sunt, quia
'curru' vehebantur.Ρ. 51 C ii s t o d e l a m dicebant antiqui,
quam nunc dicimus 'custodiam'.
1) buplico Μ. — 2) nommnaturn Τ. — 3) sic T; cum potesta M,
com-potesta G. — 4) praeferebatur libri. — 5) est hoc est libri. —
6) vel G.— ϊ ) culabra libri. — 8) hisque libri. — 9) municeps Μ. —
10) ευ-ι•ου ί G. — 11) Cf. Caelibari hasta su}ιrα ρ. 4. — 12) sic
libri.
-
Festus. 7
D e c ί m a qiiaeque veteres dis suis offerebant. Π. 71D e c i m
a n u s appellatur limes, qui fit ab ortu solis ad occasum ; Ρ.
71alter ex transverso currens appellatur cardo Ι.D e m ί n u t u s
c a p i t e appellatur 2, qui civitate mutatus est ; et Ρ. 7οex
alia familia in aliam adoptatus 3 ; et qui liber alteri
mancipiodatus est; et qui in hostium potestatem venit; et eni aqua
igniqueinterdictum est.Ι) e p e c u l a t u s a`pecore' · dicitur;
qui enim populum fraudat, pe- Ρ. 75c:.ulatus poena tenetur.Ι) e p o
n t a n ί senes appellabantur, qui sexagenarii `de ponte' de- ρ.
75iciebantur.D e r o g a r e proprie est, cum quid ex lege vetere,
quo minus fiat Ρ. σ9sancitur lege nova; derogare ergo detrahere'
est.D i f f a r r e a t i o genus erat sacrificii, quo inter virum
et mu- Ρ. 74lierem fiebat dissolutio ; dicta 'diffarreatio', quia
fiebat `farreo' liboadhibito.D ί r u t u m a e r e militem dicebant
antiqui, cui stipendium ignomi- Ρ. σ9niae causa ηση erat datum ,
quod aes d ίrueb αtur' in fiscnm, ηση inmilitis sacculum.D í s e r
t ί o n e s divisiones patrimoniorum inter consortes. Ρ. 72D í s p
e n s a t o r e s dicti, qui ` aes 'pensantes' `expendebant', non
Ρ. 7Ζ
'adnumerabant'.D o 1 i vocabuliim nunc tantum in malis utimur,
apud antiquos Ρ. σ9
autem etiam in bonis rebus utebatur; unde adhuc dicimus
`sinedolo malo', nirnirum quia solebat dici et `bonus'.D υ ί c e τι
s u s dicebatur 'cum altero', id est cum filio, 'census'. Ρ. σ6D υ
p l i o n e m antigti dicebant, quod nos 'dυρ lυιη' . Ρ. 66
Ε ί u r a t ί o sígniticat id, quod desideretur, non posse
praestari. Ρ. 77Plautiis: "Eiuravit militiarn".Ε rn, `tum'. Ε m 10
pro 'eum', ab eo', gnod est 'is'. Ρ. 76. 77
L rn a n c ί p a t ί duobus modis intelleguntur : aut íi 11 ,
qui ex patris ρ 77i ιlre exierunt, aut ü 1ι , qui aliorum fiunt
dominii; quorum utrumquefit mancipatione.
Ε m e r e, quod nunc est mercari', antiqui accipiebant pro
'sumere' Ρ. 76
(cf: Ab emito).
1) Cf. Isid. 15,14, 4. — 2) appellabatur Τ. — 3) est ins. Μ. —
4) pe-eure GM. — 5) est ins. G. — 6) dictum G. — 7) desertiones
libri. —
8) quia Μ. — 9) v. tom. I p. 39, tab. XII, 3. — 10) en G. — 11)
hi libri.
-
II9
Ά ?^
Festus.8
ρ. n E n d o p l o r a t o, `inplorato', quod est cum `questione
1 inclamare'.
Inplorare n amque est `cum fletu rogare', quod est proprie
vapTi
lantis.
Ρ. īī E η d o p r o c i n c t u, `in ρ rocίnctu' : significat
autem, cum ex castris
in proelium exitum est, procinctos, quasi 2 `praecinctos' atque
expe-
ditos; nam apiid antiquos togis incincti pugnitasse 3
dicuntur.
P. 8ν E q u e s t r e a e s, quod equiti dabatur.
Ρ. 82 E r c t u m c í t n m q u e -λ fit inter consortes, iit in
libris legum Ro-
manorum 5 legitur. E r c t ιι m a `coercendo' dictum, unde et
`erciscen-
dae et `ercisci'. C i t u m autem est vocatum a `ciendo'.
P. 7ī (^ E s c i t `erit'.
Ρ. īi E v e r r ί a t o r vocatnr, qui ii.ire accepta hereditate
iusta faceredefuncto debet qui si non fecerit seιι quid in ea re
turbaverit,sιιο capite luat. Id nomen ductum ; a `verrendo'; nam
exverrae' 8
s ιιηt purgatio quaedarn domus, ex qua mortuus ad sepulturam
fe-rendus est, quae fit per everriatorem certo genere scoparum
adhi-
bito ab `extra verrendo' dictarum.
Ρ. 82 Ε x r o g a r e est ex lege vetere aliquid eximere per
novam legem.^. 78 E x t r a r i u s est, qui extra foculn
sacramentum iusque 9 sit.
Ρ. 86 F a m 1 1 i a antea ίιι liberis hominibus dicebatur,
quorum dux etprinceps generis vocabatur pater et mater familiae;
unde familianobilium Pompiliorum, Valeriorum, Corneliorum. Et f a m
ί l i a r e sex eadem familia. Postea hoc nomine etiam `famuli'
appellari coe-perιιnt cett.
Ρ. sī F a m u 1 i origo ab Oscis dependet 1 0 , apud quos servus
`famel' no-minabatur 1 1 , unde et `familia' vocata. —
Ρ. 87 F a m u l e t ί u m 12 dicebatur, quod nune `servitium'.Π.
88 F a r r e u m, genus libi ex farre factum ι3Ρ. 93 F a s t ί s
diebus iucunda 14 `fari' licebat, `nefastis' quaedam non li-
cebat fαri' 15
1) conquestione G. — 2) qua ítii. — 3) punitasse Τ. — 4) que
delScaliger. — 5) aromanorum Μ. — 6) v. tom. Ι ρ. 23, tab. V, 4. 5.
7Schoell 98. — 7) dictum Τ. — 8) exvernae libri. — 9) usque M. —
10) de-μ endit libri. — 11) Lex Osca tab. Bant. (tom. Ι ρ. 52) ν.
22. — 12) [ser.famulícium. ΤΗ. Μ.] — 13) Plin. h. n. 18,3,10.· in
sacris ηihil religiosiusconfarreationis vinculo erat, novaeque
nuptae farreum praeferebant. Cf.Gai. 1,112. — 14) iocunda libri,
iuridica Aug., ius Scal. [malim iure di-cunda. ΤΣτ. Μ.] — 15) Cf.
Varro, Ι. Ι. 6,29.30.
:]
ι
-
Festus. 9
F a s t o r u m libri appellantur, in quibus totius anni fit
descriptio ι . Ρ. 81F a s t i enim dies `festi' sunt.F e n u s et f
e n e r a t o r e s et le g de credita pecunia f e n e b r i s α ρ.
86`fetu' dicta, quod crediti nummi alios pariant, ut apud Graecos
ea-dem res τόκος dicitur. `F e n u m' quoque pratorum ab hac causa
estappellatum, quando id ipsum manens quotannis novum parit,
undeetiam et `festuca' vocata est.F e r e t r i u s Iuppiter dictus
a `ferendo', quod pacem ferre putare- Ρ. 92tur; ex cuius templo
sumebant sceptrum, per quod iurarent, et 1 α -pidem silicern, quo
foedus ferirent. (Cf. L a p i d e m.)F e r ί a s antiqui `fesias' 2
vocabant; et aliae erant sine die festo, ut Ρ. 86nundinae, aliae
cum festo, ut Saturnalia cett.F e t ί α 1 e s a`ferendo' 3 dicti:
apud hos enim belli pacisque faciendae Ρ. 9τius est ^.F l a m i n i
u s c a m ί l l u s puer dicebatur ingenuus patrimes et Ρ.
93matrimes, qui flamini Diali ad sacrificia praeministrabat:
antiquienim ministros `camillos' dicebant. Alii dicunt omnes pueros
abantiquis `camillos' appellatos cett.F 1 a m m e o amicitur nubens
ominis .-, boni s causa, quod eo ad- Ρ. 89sidue utebatur
`flaminica', Id est flaminis uxor, cui nori licebat faceredivor tiu
ιn.F 1 a m m e o vestimento `flaminica' utebatur, id est Dialis
uxor et Ρ. 92
Iovis sacerdos, cui telum fulminis eodem erat colore.F o e d u s
appellatum ab eo quod in paciscendo foedere 8 hostia ne- Ρ. 84
caretur. Virgilius: "et caesa iungebant foedera porca"; vel quia
in`foedere' interponatur `fides'.F o r c t e s, frυgί et bonus',
sive `validus'. (0/. S α η a t e s.) Ρ. 84Σ o r u m sex modis
intellegitur : primo negotiationis locus —; Ρ. 84
alio, in quo iudicia fieri, cum populo agi, contiones haberi
solent;
1) [immo discriptio. TH. iM.] Macr. sat. 1,15, 9: Príscis —
temporibus,
antequam fasti a Cn. Fl αvίο scriba invitis patribus in οmnium
notitiamproderentur, poiitifici minori haec provincia delegabatur,
ut novae lunaeprimurn observaret adspectum visamque regi
sacrificulo nuntiaret, itaque,
sacrificio — celebrato, idem pontifex `calata', id est `vocata',
in Capitolium
plebe, — quot numero dies a kalendis ad nonas superessent,
pronuntia-
bat. — Verbum autem κaλc graecum est, id est `voco', et hunc
diem, qui
ex his diebus, qui `calarentur', primus esset, placuit
`kalendas' vocarí. —
2) festas libri, emend. Mue. — 3) sic libri. — 4) Nonius v.
FetiaHs. Varro,
Ι. Ι. 5, 86. — 5) hominis MT. — 6) om. Τ. — 7) flaminis G. — 8)
foede
GM, fide Τ.
-
10
tertio, cum is ι , qui provinciae praeest, forum agere' dicitur,
cum
civitates vocat et de controversüs eorum cognoscit; quarto, cum
id
`forum antiqui appellabant, quod nunc vestibiili-im sepuleri
dicari
solet cett.
Ρ. 91 F r a u s u s erit, `fraudem comrniserit'.
Ρ. 92 F ii 1 g u r i t u m Id quod est `fulmine ictuni', qui
locus statim fieri
putabatur reHgiosTis, qnod eum deus sibi dicasse videretur.
Ρ. 89 F ii n d u s dicitur ager quod planus sit ad
sirnilitudinem fundi να-
sornm. 'Fnndus' quoque dicitur populus esse rei, quam 2
alienat,
hoc est `auctor'.Π. 89 F n t a r e 'argnere' est, uiide et
`confutare'. Sed Cato lioe pro `saepius
f ιιisse' ponit.
Festus.. Rί
ε^ίίί°
liσ U°π e
α
;Π11 ^
r`^π6°ut°r
ii
;.Jipl,^ C
ι'l
11 ΐ
; °μ U ιιι ID
•.^ ι ^, ιιιι'e;
.;^1D11t'lίζ
ίιι comitiu
ί υ cαιυι ί iεs
e1'1 λ e sλ
;íf ι llil'1,
1) 1 1 C
uuucupat
· is, eTtr
:ε gui pel]
:.,π1α e dici
cum ricú
^liludine r
'^σίυt suιι tg^
.aé1'llecir
:irs est' 9,
:i ι ε flamiι
; ιι°λ t1C, já`lam
vad
δ ά ςι ί 'deciρiε
ια c ε et 1Ι
t i υ.ι ??1,
1111υ)11l
^ ιroe
cοναα^
,;,lc• ά)
JO) faa
ρ. 9 ι G e n s Α e 1 i a appellatur, quae ex multis familiis
conficitur.Ρ. 94 G e n t i 1 ί s dicitnr et ex eodem `genere'
ortus, et is, qui simili no
-miiie appellatur, iit ait Cincius : "Gentiles mihi sunt, qui
meo nomine
appellantur ".Ρ. 98 G r a v e a e s dictum α pondere, quia deni
asses, singuli pondo
libras. efficiebant denarium, ab hoc ipso numero dictum. Sed.
bello
Punico populus Romanus, pressus aere alieno, ex singulis
assibuslibrariis senos fecit, qui tantundem ut illi valerent. Item
nummiquadrigati et bigati a figura caelaturae dicti. ( Cf : S e x t
a n t a r ί .)
Ρ. 1ο1 }{ a s t a e snbiciebant 3 ea, quae publice venundabant,
quia signumpraecipuum 4 est hasta. Nam et Carthaginieiises, quum
bellum vel-lent, Romam hastam rniseriint, et Rornani fortes viros
saepe hastadonarunt.
Ρ. 99 Η e r e d ί u m `praedium parvulum' .Ρ. 99 Η e r e s apud
antiquos pro 'dornino' ponebatur.
Ρ. 102 Η o r c t η ιιι et f o r c t u m pro `bono' dicebant e.μ.
102 H o r d i a r ί u τη a e s, quod pro hordeo equiti Romano
dabatur.Ρ. 1ο2 Η ο r t u s % apud antiquos omn ίs villa dicebatur,
quod ibi, qui arma
capeie possint, orirentur'.μ. 102 Η o s t i a dicta est ab eo,
quod est `hostire' ferire.
1) his libri. — 2) quem libri. [Vide num agatur non de re, sed
dereo. Tu. Μ.] — 3) sic libri. — 4) belli ins. Mue. [Malim dominii
a populoquaesiti. ΤΗ. 1Ι.] — 5) Plin. h. n. 19,4,50: in ΥΙΙ tabulis
— nusquam rio-minatui· villa, semper in significatione ea hortus,
in horti vero herediurn.Cf. Varro, r. r. 1,10. — 6) v. tom. 1 ρ. 19
tab. 1, 5. — 7) hostus G Μ.
-
ιι ^
Festus. 11
Η o s t i s apud antiquos `peregrinus' dicebatur, et qui nunc
hostis, ρ.102'perdnell ίo'. (Χ P e r d u e 11 ί ο, qui
`per'tinaciter retinet bellum'. χ Ρ. 66ν. Duellum.)
Ι g ί t u r nunc quidem pro conpletionis signiiicatione valet,
quae est Ρ.106'ergo'; sed apud antiquos ponebatur pro 'inde' et
`postea' et `tum' 1.Ι g n ί s Vestae si quando interstinctus esset,
virgines verberibus Ρ. 106aftieiebantur 2 a pontifice ,3 cett.Ι 11
1 ί c i u m dicitur, Cum populus ad contionem 'elicitur', id est Ρ.
114evocatur cett. r n 1 ί c i n m v o c a r e antiqui dicebant ad
eontio- Ρ. 113nein vocare.
Ι η p e n s a m stipem, aes sacrum, quod 'nondum erat pensum'.
Ρ. 108I n p 1 o r a r e, 'inclamare', ad auxilium 'invocare'. (Cf.
E n d o p l o r a t ο). Ρ. 109I n p r o l u s vel i n p r o l i s,
qui iiondum esset adscriptus in civitate. Ρ. 108I η c o m ί t i a r
e significat tale convicium facere, pro quo necesse Ρ. 107sit 'in
comitium', hoc est 'in coriveiitum', venire. Plautus 'quaeso nexiie
incomities ".I n f e r ί a e sacrificia, quae dis 14lanibus
`inferebant'. Ρ. τ12I τι f i t i a r i, crediturn fraudare. Ρ. 112Ι
η p r o c i n c t u factum testamentum dicitur, quod miles pugnatu-
Ρ. 109rus nuncup αt praesentibus cornrnilitonibus.Ι n s o n s,
extra culpam, a quo dici morbus quoque existimatur ·son- ρ. 1ι
ticus', qui perpetuo noceat.I 11 S u l a e dictae proprie, quae
non iunguntur ή cornrnuiiibus parieti- Ρ. 111
bus cum vicinis circurnituqiie publico aut privato cinguntur,
asirnilitudine videlicet earum terrarum quae in fluminibus ac
mari
emineiit suntque ' ίη salo'.I n t e r n e c i v u m ς
testamentum est, propter quod d.orninus eius Ρ. ιι4·necatus est'
9.Ι υ r a r e flamini ι0 Diali fas non erat. Ρ. 104I u r g a t i o,
'iuris actio'. Ρ. 103Ι u s t u m v a d e τη, idoneum sponsorem.
L a c ί t `decipiendo inducit'. L a x etenim fraus est. Ρ.
116
L a n c e e t l i c ί o dicebatnr apiid antiquos, quia, qui
furtum ibat Ρ. 117
1) v. tom. Ι ρ. 17 tab. Ι, 1. — 2) affaciebantur G. — 3)
Exempluna
refert Liv. 28,11, 6. 7. — 4) illicibum libri. — 5) sic GM,
vocatur Τ. —6) quae coniunguntur Τ. — 7) círcum ita qui G,
circuimtu qui M, eir-
cumitu Τ. — 8) internae cibum Μ T, internecidum G. — 9) Cf.
Isid. 5,
26,18. — 10) famini M, flammini Τ.
-
Festus.12
quaerere in domo aliena, licio cinctus intrabat, laneemque ante
ocu-
los tenebat propter matrnm farniliae aut virginum praesentiam
1.
π. iis L a p ί d e m silicem tenebant juraturi per Iovem, haec
verba di-
centes : "Si sciens fallo, tiirn me Dispiter salva urbe arceque
bonis
eicia±, ut ego liunc lapidem "2,
Ρ. 116 L i b e r a 1 ί a tiberi' festa, quae apud Graecos
dicuntur Διονιιη 3.
Naevius: "Liberalingua loqueniur. ludis Liberalibus".
Π. 116 L ί c i t a t i in mercando sive pugnando
'contendentes'.
π. 116 L i m i s obliquiis, id est transversus, unde et `hmina'.
— L í m ί t e s
ίτι agris nune tei ·mifli, nunc viae transversae. — L i τττ i t
a t π s ager
est in centurias dimensus.
π. ιιδ L ί t ί s s cecidisse dicitur, qui eius rei, de qua
agebat, causam amisit.
π. 116 L ί t u u s appellatus, quod 'litís' Ε; sit testis; est
enim genus buciiiae
incurvae, quo qui cecinerit, dicitur 'l ίticen' . Ennius: "Inde
loci 1 ί-
tυιιs sonítus effudit acutos".
Ρ. 119 L o c u p l e t e s. 'locoru τn multorum' domjni s,
Ρ. ι26 Ή a g ί s t e r a r e moderari; υnde m a g í s t r i ηση
solum doctoresartíum, sed etiam pagoriirn , societatum, vicorum,
collegiorum,
equitum dicuntiir, quia omnes hi 'magis ceteris' possunt : unde
etrn a g i s t r a t u s, qui per irnperia potentior es sunt, gttam
privati ;quae vox duabus significationibus notatur. Nam aut
personam
ipsam demonstrat, ut gnum dicimus: magistratus iussit, aut
honorem,
Ρ. 152 ut quum dicimus: "T i t i o magistratus datus est". — M a
g i s t e r ί a(Cf. F. 154)
dicuntur in oinnibus rebus 10, qui 'magis ceteris' possunt, ut
magiste-rium equitum.
F. 161 11Ι α 1 o r e rn c o n s u l e m L. Caesar putat dici vel
eum, penes quem(π. 160)fasces sint, vel eurn, qni prior factus sit;
p r a e to r e m autem rn a i ο -r e m urb αnum, minores ceteros (c
f. M a x im u s).
1) Gai. 3,192: nudus quaerat linteo cinctus lanceni habens.
Inst. gl.Taur. (ZRG. 7,44) 466: nudus ingrediebatur d ίscum
fictiic[m] in capiteportans utrisqiie manibus detentus (detentum?).
Gen. 11,18, 9: furta, quaeper lancem liciumque concepta essent;
16,10, 8: furtorumque quaestiocum lance et ljcjo. Cf. tom. Ι ρ. 32
tab. VIII; 15. Rud. RG. 2,352 n. 21.— 2) Ct: Polyb. 3, 25. Gell. 1,
21, 4. — 3) dίonisίa libri. — 4) sic libri. —5) scr. lite. — 6)
liti Μ. — ϊ ) laticen G. — S) Plin. h. η. 18,8,11: 'locu-pletes'
dicebant ']oci', hoc est agri, plenos'. Cic. de r. p. 2,9,16:
Romulus— multae dictíone ovium et boum (quod tum erat res iii
pecore et loco-rum possessίonibus, ex quo pecuniosi et locupletes
vocabantur), ηση vi etsuppliciis coercebat. — 9) paganoi·unj M T. —
10) rebus om. Τ.
-
Festus. 13
1VI a ί o r e s f l a m i n e s appellab antur patricii generis,
minores Ρ. 151plebeii. (ο: Minora.)Μ a n c e p s dictus, quod 'manu
capiatur'. — M a n c e p s dicitur, qui Ρ. 128. 151quid ι a populo
emit conducitve '2, quia manu sublata significat seaiictorem 3
emptionis esse; qui "idem praes" dicitur, qui 4 tam
debet`praestare' populo, quod promisit, quam is, qui pro eo praes
factusest. (Cf. P r a e s.)[1l^lancipatione adoptatur,] ut patri sυ
ί 5 heres e[sse de- F 153sinat : sed eius qui adop]tet tam heres
est quam [si ex eo natusesset. Ad r o g α t i o n e, qui] in
potestate αlie[ηα nοn est, adrogatorisfit /llius] et suus heres, ut
ρ[atet] cett.Μ α n 1 i a e gentis patriciae decreto nemo ex ea
Marcus appellatur, Ρ. 151quod M. Manlius, qui Capitolium a Gallis
defenderat, cum regnumadfectasset, damnatus necatusque est.[Μ α η υ
m i t t i d i c i t u r] ser(vus) sacrorum [ Causa, cum dominus Ρ.
158€ius tenens m]odo caput [modo membrum aliud eiusdem servi ita]
(ρ' 159)
dicit 6: "Hune [hominem liberum esse volo, ac] pro eo auri Χ[
puri, probi, pro fani, mei solvam, si] usquam digre[ssus erit
αsacris, f ctctus iuris] sui ". Tum ? (h)is ser[vum circumagit et e
manuhomi]nem liberum mit[tit]. (Cf. P u r i.)M a t e r f a m ί l i
a e non ante dicebatur, quam vir eius paterfamiliae Ρ. ι25dictus
esset; nec possunt hoc nomine plures in una familia praeterunarn
appellari. Sed nec vidua hoc nomine, nec quae sine filiίsest,
appellari potest.M a t r i m e s ac p a t r i m e s dicuntur,
qiiibus matres et patres adhuc Ρ. 126vivunt.[Μ a t r o n a e a
magistra]tib(us) ηση summove[bantur, ne pulsari F.
ι54contre]ctarive viderentur, neve gra[vidae concuterentur s . Ob]
quam[etiam ca]nsam ait Verrius, [neque earum viros] sedentes cum
ugori-bus de essedo descen[dere 9 coac]tos 10 a magistratibus, quod
com-mυηί vehiculo vehitur vir et uxor 1 ^.Μ α x i rn a m multam
dixerunt trium milium et viginti assium, Ρ. 144
1) quicquid libri. — 2) conductiue libri. — 3) uictorem G 1 . —
4) scr.
quia. — 5 λ patris sui Urs.; patri suus Oldenberg. — 6) sic
hodie certe, nonedicite, coil. — 7) dum cod., corr. Ursinus. — 8)
rectis intra uncos quadra-tos expressa servavit Paulus. — 9)
essequo escendere cod. secundum Ur
-sinum (hodie haec non dispiciuntur). — 10) sed nec virí earum
sedentes
cum uxoríbus in vehiculo descendere cogebantur Paulus. — 11)
[quod . . .
uxor delendum. ΤΗ. Μ.]
-
14Festus.
qiiia non licebat quondam pluribus triginta bobus ι et duabus
ovi
-bus quemquam multari, aestimabaturque bos centussibus 2, ovis
de-
cussibus 3.F. 16ι M a x im u m p r a e t o r e m dici putant ali
eum, qui maximi impei'i
sit, ali, qui 4 aetatis maximae; pro collegio quidem augurum
decretum
est quod iii Salutis augurio praetores maiores et minores
appellan-
tur non ad aetatem sed ad vim imperii pertínere.
Ρ. Ι26 M α x i m u s curio, cuius auctoritate curiae omnesque
curiones re -guntur.
Ρ. 126 M a x i m u s p o n t ί f e x dicitur, quod maximus
rerum, quae adsacra et religiones pertinent, iudex sit vindexque
contumaciae príva-
torum magistratuumque.Ρ. 123 Μ e d d ί x ; apud Oscos nomen
magistratus est. Ennius :"Su ιnmus
ibi captus meddix, occiditur alter".Ρ. 124 M e ι c e d o n i o s
dixerunt a 'mercedem solvendo' '^.F. 157 [11Ι i, n o r a itenaque
ma] ίοι•α auspicia quae d[icantur, docet Messalla ;
nam] maiora consulum, pr[aetorum, cen.sorufn dici a.it,
re]liquorumminora, cum illi [maiores, hi autem mino]res
rnagistratus dic[i con-sueveriηt].
Ρ. 123 M ί s c e 11 i o n e s appellantur, qui non certae sunt
sententiae, sedvariorum 'mixtorumque' iudici orurn sunt ^.
F. Ι61 Μ ο ι t i s c a u s a stípulatio existimatur fieri, ut
ait Antistius Labeo,quae ita fit, ut morte promissoris confirmetur,
aut, ut quidam dixe-runt, cuius stipulationis mors fuit causa.
157 Μ o s est [institutum pα] trium y, id est memoria veterum
pertinensF 156)maxime ad religiones c[αerim]oniasque α
antiquorum.
F. 142 Μ u] t a m Osce dici putant 'poenam' quidam ; M. Varro
ait poenam(Ρ. 143) esse, sed pecuniariam, de qua subtiliteι• in 1.
Ι quaestionum Epist. refert.
F. 154 Μ u n d u s, ut ait Capito Ateius in 1. VI pontificali,
ter in ann&(Ρ.156) atere soletρ , — quos dies etiam religiosos
iudicaverunt ea de causa
quod quo tempore ea, quae occultae et abditae 9 relígionis
deorumManium essent, veluti in lucem quandam adducerentur et
patefierent,nihil eo tempore in re p(ublica) geri voluerunt; itaque
per eos diesnon cum huste manus conserebant, non exercitus
scríbebatur, non
1) bobus G-, bubus ΜΤ. — 2) centibus 11'1. — 3) decusibus 112.
—4) quia cod., corr. Aug. — 5) Cf. tom. Ι ρ. 51 n. 4. — 6) mereedem
(mer-cede Μ T) solvendo libri. — 7) sunt om. G. — 8) inclusa uncis
quadratíshabet Paulus. — 9) abdita ea cod. secundum Urs. (hodie
haec εναnuerunt).
-
Festus. 1 5
comitia habeba[ntur, ηση 1] aliud quicquam in re p(nblica), nisi
qiiodultima necessitas admonebat, administrabatur `'.M u n e m
significare certum est `officiosum', unde e contrario i n m u- R
143n ί s dicitur, qui nullo fungitur officio.Μ u n e r a 1 ί s lex
v0cata est, qua(m) Cincius cavit, ne cui liceret `mu- Ρ. 143niis'
accipere. Plautus : "neque muneralem legem neque lenoniam,rogata
fuerit nec ne, flocci 3 aestimo ".Μ u n ί c e p s est, ut ait
Aelius Gallus, qui in municipio liber ' natus L. 142est; item qui
ex alio genere hominum munus functus est; item qui1η muncipio ex
servitute se liberavit a mluicipe 6. - At Serviusaiebat initio
fuisse, qui ea condicione cives Romani fuissent, ut semperrem
publicam separatim 9 α populo Romano haberent 10, Cumanos
Acer-rαηοs Atellanos 11 . Μ u n ί c e p s gυ ί in municipio liber
natus est, item ρ. 131qui ex alio genere hominum munere functus
est, item qui in munici-ρίο a servitute se liberavit a mnnicipe.
Item municipes erant qui exaliis civitatibus Romam venissent, qu ί
bus ηση licebat magistratum capere,sed tantum muneris partem, ut
fuerunt Cumani Acerrani Atellani, qui etcives Romani erant et in
legione merebant, sed dignitates ηση capiebant.1'Ι u n i c i p a 1
ί a sacra vocantur, quae ab initio habuerunt ante civi- F. 157tatem
Romanam acceptam, quae observare eos voluerunt pontificeset eo more
facere, quo adsuessent 12 antiquitus ι3.
117 υ n i c i p ί u m id genus hominum dicitur, qui cum Rornam
venis- Ρ. 127sent, neque cives R οm αn ί essent, participes tamen
fiierunt omniumrerum ad munus fungendum una cum Romanis civibus
praeterquamde suffragio ferendo aut magistratu 14 capiendo; sicut
fuerunt Fun-dani, Formiani, Cumani, Acerrani 15, Lanuvini,
Tusculani, qui post
aliquot annos cives Romani effecti sunt. AIio modo, cum id
genus
horninum definitur, quorum c ίvitas universa in civitatem
Romanam 16
venit, ut Aricini 17, Caerites, Anagnini 18. Tertio, curn id
geniis ho-
1) haec ex Paulo. — 2) Varro apud 1Vlacr. sat. 1,16,18: mundus
eumpatet, deorum tristium atque inferum quasi ianua patet.
Propterea —proelium committi, — uxorem liberum quaerendorum causa
ducere, religio-sum est. — 3) floci G, floccio Μ. — 4)
municipaliber Q. — 5) municio R. —6) inserunt laoc loco verbci item
municipes — muneris partem, ex Paulo scili-cet, S et edd. — 7)
servilius SQ, ser. filius R. — θ) Ro. 0m. QR. — 9) se-paratum Q. —
10) habebant R. — 11) inserunt hoc loco qui aeque cives
ηση capiebant, ex Paulo scilicet, Q et edcl. — 12) adfuissent
cod., corr. Augusti-nus. — 13) Ρ. 156 hunc locum ita habet:
munieipalia sacra vocabantur, quaeante urbem conditam ( Ι)
colebantur. — 14) magistratus MT. — 15) aceran Μ.— 16) civitate
Romana Τ. — 17) arícina M, atacini Τ. — 18 agnagnini Τ.
-
Festus.16
minum definitur, qui ad civitatem Romanam ita venerunt, ut
muni-
eipia essent sua cuiusque civitatis et colonice 1, ut Tiburtes,
Prae-
ncstini, Pisani l, Urvinates 3, Nolani, Bononienses, Placentini,
Nepe-
sini , Sutrini, Locrenses .
Ρ. Ϊ40 Μ u n u s significat (officium), ctim dicitur quis munere
fungi item
F. 157 donum, quod officii causa datur. Μ u [n u s — dicitur
administratio]
rei publicae' [?nagistratus alicuius aut cu]rae imperi[ee, quae
multi-
tudinis univer]sae consensu [atque legitimis in unum
convenientis]
populi comit[iis alicui manclatur per su f'fragia,] ut capere
eam
[eum opοrteat et statimj certove ex [tempore . . certum usque]
adtempus admi[nistrare.]
Γ. Μ u ι r a t a potione usos antiquos indicio est, quod
etiamnunc aedilesper supplicationes dis addunt ad ριι l νίυαι•ία,
et quod XΙΙ tabulis ca-vetnr, ne mortuo indatiir, ut alt Varro in
antignitatum L. 1 .
Γ. 166 Ν α n c i t o r 3 in XII `nactus erit', prenderit 9 .
Item in foedere La-tino : "Pecuniam quis nancitor, Iiabeto", et:
"si quid pignoris nascis-cit ιιr 10 , sibi habeto ".
F. 162 Ν e c coniunctionem — positam esse ab antiquis pi'o nori,
ut et inXII 11 est: "Ast ei eustos nec escit". Item: "Si adorat
furto, quod necmanifestum erit" cett.
F. Iσ5 Ν e c t e r e Ή gαre' significat, et est apud plurumos
anctores frequens;quin etiam in commentario sacrorum usurpatur hoc
modo: "Pontifexminor ex stramentis 12 napuras 13 nectito ", id est
funiculos faeito,quibus sues adnectantur.
F. 165 [Ne f α s] t i dies ηση 14 [ fasti et notati l'ittera Ν ü
sun t, quibus ei,]aput quem 1[ege agitur, f'ari non licet tria
verba `do dico] addieo'.Ν e p 15 [notcc distincti eorum hila]riores
sunt, g[uoniam α malo omine]
1) colonicae G. — 2) pissani Μ. — 3) urbinates GM, urbanites Τ.—
4) nepessimi Μ. — 5) [sic scribendum, non Lucenses. TH. M,]
lucren-ses GM, lutrenses Τ. — 6) reip publi cod. — ϊ) Ρ. 159 hunc
locumita habet: Diurrata potione usi sunt antiqui; sed postea
adsuerunt (adfue-runt Τ) murram (sic libri, om. Mue.) düs (dis G)
suis libare, ideoque XΙΙtabulis est cautum, ne mortuo inderetur.
Cf. tom. I p. 37 tab. X, 6b.8) Sic cod.; Mue.: nanxitor s.
nanxsitor; ful. II pass. a verbo naneio. Cf.Sch. XII tab. p. 88;
tom. I p. 39,1. — 9) praenoerit cod. — 10) sic cod. —11) Cf. tom. Ι
ρ. 24 tab. V, 7 b ; ρ. 33 tab. Vili, 16. — 12) extramentiscod. —
13) naturas cod. — 14) ηση cod., teste Huelseno, nom vel ηση
secun-dum Keilium, not secundurii priores. [Ad lectionem iam
stabilitam supple-menta proposita C 1,367 mutavi. ΤΗ. Μ.] — 15) Cf.
tom. Ι ρ. 41.
-
Festus. 17
liber-ati sunt ; [his duces ex urbe exe]unt et in provin[ciam
pro-ficiscuntur, sacra quoque] instituta fiunt, [et vota nuncupata
solvi]et aedes sacrari so[lent].Ν e g o t i Ιι m, quod n{on sit
otium] 1.N e r v n m appellamus etiam ferreum vinculum, quo pedes
inpediun- F. 1σ5tur, quamquam Plautus eo etiam cervices vinciri
alt. —Ν e χ u m est, ut alt Gallus Aelius, quodcunque per aes et
libram F. 165geritur, id quod 2 `necti' dicitnr; quo in genere sunt
haec: testamentifactio, nexi datio, nexi liberatio 3.Ν e x u m a e
s apud antiquos dicebatur pecunia, quae per nexum F. 1σ5obligatur.N
i q u i s s c i v í t (e) centuria est, quae dicitur a Ser. Tullio
rege F. 177constituta, in qua liceret ei(us) suffragium ferre, qui
ηση tulissetin sua, ne quis civis suffragii iure privaretur. — Sed
in ea centurianeque censetur quisquam 4 , neque centurio
praeficitur, neque centu-rialis potest esse, quia nemo certus est
eius centuriae.Ν ο ν a e curiae proximae compitum Fabricium
aedificatae sunt, quod F. 174parum amplae erant veteres a Romulo
factae, ubi 5 is populum etsacra in partís triginta distribuerat,
ut in is ea sacra curarent;quae cum ex veteribus in novas
evocarentur, septem 6 curiarum perreligiones evocari non potuerunt;
itaque Foriensis, Raptae, Velien-sis 7 , Velitiae res divinae fiunt
in veteribus curis.[Ν ο x i a,] ut Ser. Sulpicius Ru[ fus ait,
`damnum' significat,] s apud F 174poetas autem et oratores ponitur
pro `culpa'. At noxa `peccatum'aut `pro peccato poenam', ut Accius
in Melanippo : "Tete esse huicnoxae obnoxium ". Item, cum lex iubet
noxae dedere, `pro peccatodedi' iubet." Ν u m e r a s e n a t u m"
1Π ait quivis senator consuli, cum inpedi- F. 170mento vult esse,
quominus faciat SC., postulatque, ut aut res, quaereferuntur 11 ,
dividantur, aut singuli c οnsulantur, aut si tot ηση sintsenatores,
quo numero liceat perscribi 1 2 SC.
1) [ ] haec ex Paulo. — 2) sic, non idque cod. — 3) nexi dando
nexi
liberanto cod. — 4) quicquam cod. -- 5) ube cod. — 6) sic cod.;
quattuor
Aug. — 7) vellensis cod. — 8) Suppletum e P. 175: noxia apud
antiquosdamnum significabat, sed a poetis ponitur pro culpa: noxa
ponitur propeccato auf pro peccati poena, cum lex iubet noxae
dedere pro peccato.
— 9) ad cod. — 10) [requiruntur talia: `divide' auf `consule'
auf `numera
senatum'. TH. M.] — 11) acferuntur cod. — 12) praescribi
cod.
BRuNs, Fontes iuris. Pars II. Ed. VII.
-
Festus. ,ι ^1 ιο co
;'}i
ood
íd
t8111
ιμ
erί d
it t ^ a St
ή 10}^σ
ί ς1σ
FηΡflιs
αb
^;ι sΡ°liα
^^ tqofλ Γα
J^ο^ασσ
;; ςι,ΓDeliOs
^,;^^ ς ίιήdο
i ι11]
(1
; h^deσι Ι
sίt,''F
ti αgυα
, ιρ imοrπυ
., sρ υlία c ι
qai cε:: olitaarί
'! j, tο»εΙ ibns co
:_i ί autem
10 1)01
0)1
rirtιιte,
^ loro r
πrιυρο
)
iQ, ί`^^m ι Q}^^ tf' flatτ Ί
4ά
18
F. Ι73 [Ν u m m u m ex Graeco nomismate ex]istimant di[ctum ι ,
idemque
,wbi- quid νov" μμ.ον illis] valere, quia [pecuniae nomina α
Siculis
accepimus, quorum] hoc proprium est.
F. 173 Ν υ ζ η) c u p a t a pecunia est, ut ait Cincius in 1. Il
de officio iuris-
consulti, `ηοmίηα(1α), cert•α ', `nominibus propriis
pronuntiata'. "Cumnexum faciet mancipiumque, uti lingua nuncupassit
2, ita ius esto"
id est λ 'uti nominarit locutusve erit, ita ius esto'. Vota
nuncupatadicuntur, quae consules praetores, cum in provinciam
proficiscun-
tur, faciunt; ea in tabulas praesentibus multis referuntur.
At
Santra 1. II de verborum antiquitate satis multis `nuncupata',
con-
ligit rion `decreto s nominata' significare, sed `promissa et
quasi testi-ficata', `circumscripta', `recepta', quod etiam in
votis nuncupandis esse
convenientius.F Ι73 Ν u n d í n a s % feriatum β diem esse
voluerunt antiqui, ut rustici
convenirent mercandi vendendique causa, eumque nefastum, ne,
(si)liceret cum populo agi, interpellarentur nundinatores 1ο.
F. 17ο Ν u p t ί a s dictas esse — Aelius et Cincius, quia
flammeo caput mi-bentis `obvolvatur', quod antiqui `obnubere'
vocarint; ob quam causamlegem quoque Praenestinam 11 iubere caput
eius `obnubere', qui paren
-tem necavisset, quod est `obvolvere'.
F. 189 0 b ί ii r a r e [`iureiurando obstringere'j ι2L. 190 0 b
n e c t e r e, 'obligare', maxime in nuptiis frequens est.Ρ. ι87 0
b r o g a r e est legis prioris infirmandae causa legem aliam
ferre.
1) Ρ. 172: Nummus ex Graeco nomismate dicitur. — 2)
nuncupassetcod.; em. Urs. — 3) Cf. tom. Ι ρ. 25 tab. VI, 1. — 4)
ita cod.; em. Urs.— 5) ad co ιl. — 6) de recto cod. — 7) Macr.
Saturn. 1,16,32-35: Harumoriginein — Romulo adsignant, — sicut
Tuditanus adfirmat; sed CassiusServium — fecisse nundinas dicit, ut
in urbem ex agrís convenirent urba-nas rusticasque res ordinaturi.
— Rutilius scribit Romanos instituissenundinas, ut ncto quidem
diebus in agris rustici opus facerent, nono autemdie — ad mercatum
legesque accipiendas Romam venirent, — unde etiammos, ut leges
trinundino die promulgarentur. — 8) feriarum cod. — 9) siadd. Mue.
— 10) Macr. 1. Ι. 28-30: Trebatius — alt nundinis magistra-tum
posse manumittere iudiciaque addicere; sed contra Iulius Caesar
—negat nundinis contionem advocari posse; id est cum populo agi,
ideo-que nundinis — Iiaberj comitia ηση posse; sed lege Hortensia
effectumest, ut fastae essent, uti rustici, qui nundinandi causa in
urbem veniebant,lites componerent; nefasto enim die praetori fari
non licebat. — 1]) pareiistam cod., emend. Ber9k. — 1 2 ) [ ] ex Ρ.
188.
-
ι
Κ'
Festas. 19
O b t e s t a t i o est, cum deus testis in meliorem partem
vocatur; ρ 1^d e t e s t a t í o, cum in deteriorem.O c c e n t a s
s i (n) t antiqui dicebant, quod nunc `convicium fecerit' F.
18τdicimus, quod id elare et cum quodam canore fit, ut procul
exaudiripossit; quod turpe habetur, quia ηση sine causa fieri
putatur cett.iO c c ί s u m a necato distingui quidam, quod alterum
a `caedendo' F. 178atque ictu fieri dicunt, alterum sίné ictu.
Itaque in Numae Pompiliregis legίbus 2; scriptum esse: "Si hominem
fulmen (?) 3 occisit, nesupra genua tollίto ".0 c c u p a t i c i u
s ager dicitur qui desertus 5 a cultoribus 6 frequen- Ρ. 180tari 7
propriis ab alíis occupatur. (Cf.F 181)
0 ρ ί m a spolia dicuntur —, quae dux p. R. duci hostium
detraxit, L. 18σ. τ89quorum tanta raritas est, ut intra annos paulo
. . trina contigerintnomirii Romano: una quae Romulus de Acrone,
altera quae consulCossus Cornelius de Tolumnio 8, tertia quae M.
Marcellus Iovi Fere-trio de Viridomaro fixerunt. M. Varro ait opima
spolia esseetiam 1Π si manipularis miles detraxerit, dummodo duci
hostium, [sedprima esse, quae dux duci : neque enim, quae a duce
capta 11 ] ησηsint, ad aedem Iovis 12 Feretri poni, testimonio esse
libros pontificum,in quibus sit : "Pro primis spoliis bove((m)),
pro secundis solitaurilibus,pro tertiis agno publice 13 fieri
debere"; esse etiam Pompili regis ι4
legem opimorum spoliorum talem: "Cuius 15 auspicio classe
procinetaopima spolia capiuntur, lovi Feretrio darier oporteat, et
16 bovem'caedito, qui cepit aeris CC 17 ; secunda spolia, in Martis
aram incampo solitaurilia utra voluerit, caedito 18 ; tertia
spolia, Ιαηυ ί Quirino
1) Cf. tom. I ρ. 28 tab. Vill, la. — 2) Cf : tona. I p. 8,3 n.
4. —3) fulminibus cod.; fulmen Jovis Mue. — 4) Grorra. et Lachm.
138,3: Oc-
cupatorii autem dicuntur agri, quos quidam arcifinales vocant —;
quibus
agris victor populus occupándo nomen dedit. Bellis enim gestis
victorespopuli terras omnes, ex quibus victos eiecerunt,
publicavere; — deinde utquisque virtute colendi quid occupavit ,
arcendo vicinum arcifinalem dixit.Quo ex loco recte collegit Rudor
f fius , rö yrι. Feldm. 2,252, occupaticiosagros ab occupatoriis
differre. — 5) desitus ernendcirunt edd. — 6) occul-
toribus Μ. — 7) frequentari additum Paulo ex F.: Occupaticius ..
[ . . ] a cul-toribus fre . . . [ ] ri coeptus. quod in . . — 8)
columnin Q. — 9) Iovi Fere-
trio de orn. Q hiatu significato. — 10) etíam esse R. — 11)
hiatum signañt
QB. Cf. Hertzberg, Philol. 1846, 331-339. — 12) ius Q. — 13)
sacra ins.
R. — 14) compelli reges traditur. — 15) Cuius — dato. Sic libri:
locwm
ad emendationem Muelleri potissimum dant etiam tom. Ι ρ. 8,4 n.
6 et n.
16-18. — 16) darier oporteat et hic del. — 17) aeris CCC darier
oporteat
ser. — 18) qui cepit, aeris CC dato ins.2*
-
Festus.20
agnum marem caedito ; C qui ceperit ex aere dato. Cuius
auspicio
capta, dis piaculum dato".
L. 198 0 p t i m a 1 1 e x . . in magistro populi faciendo, qui
vulgo `díctator'
appellatur, quam plenissimum posset ius eius esse,
significabatur 2 ut
fuit Mani Valerii M. F. Volusi nepotis 3 qui ρrimus magister
ρορυlí 4
creatus est; postquam s vero provocatio ab eo magistratu ad
popu-
mm data ι; est, quae ante non erat, desitum est adici "ut optima
1
L. 189 lege", utpote imminuto iure priorum magistrorum. — "Ut
qui optima
1 e g e fuerint" adici solet, cum quidam magistratus creantur .
. .
Ρ 199 O r a r e antiqui dixerunt pro `agere' ; unde et o r a t o
r e s causarum(cf L 198)
actores, et o r a t o r e s, qui nunc `legati', quod rei
publicae mandata
`peragerent' 7.
Ϊ 182 O r d ί n a r ί u m hominem Oppius alt dici solitum
scurram et im-(cf. ι. 18s) probum, qui adsidue in litibus
moraretur, ob eamque causam jn
`ordine' staret adeuntium praetorem cett. —
L185 0 r d o sacerdotiim aestimatur deorum [ordine, ut deus]
maximus quis-que. Maximus videtur rex, dein Dialis 8, post hunc
Martialis, quarto
loco Quirinalis, quinto pontifex maximus; — pontifex maximus y,
quodiudex atque arbiter habetur rerum divinarum humanarumque.
L. 197 0 s c u 1 α n α p u g n a in proverbio, quo
significabatur victos vincere, —.Significatur 10 etiam o s c ιι 1 o
savium 11, — quod inter cognatos propin-quosque institntum ab
antiquis est, maximeque feminas 12
L. 2σ2 0 vi b u s duabus 13 multabantur apud antiquos in 14
minoribus delictis,ut in maioribus XXX bobus 15, nec hunc ultra
numerum excedebat
1) Opima R. — 2) sign. esse R. — 3) Volusuinae gentís traditur.—
4) magister a populo traditur. — 5) propter quam traditur; emend.
Aug.— 6) dicta traditur. — 7) Festi locum descriptores
perturbarunt. Cf. Orato-res F. 182. — 8) deinde alus Q. — 9)
maximoque Q. — 10) significatet R. — 11) osculum suauium R. — 12)
Plin. hist. nat. 14,13: Cato,ideo propínquos feminis osculum dare,
ut scirent, an temetum (i. e. vinum)olerent. Non licebat id feminis
Romae bibere. Invenimus — Egnati Me-cení uxorem, quod vinum
bibisset —, interfectam fustí a maríto, eumquecaedís a Romulo
absolutum. Val. Μαχ. 6, 3, 9: non accusatore tantum sedetiam
reprehensore caruit id factum. Dior&. 2,25: ώ συγγενε ̂ ς v.ετά
ΤΟάνδρός έδiχαζον, — εi τ tς ocvov εύρε&ε Eη rto ι̂ aa γυνή.
(Cf. tom. Ι ρ. 6, 8.) Gell.10,23,4. Don. Ter. Eun. 3,2,3. — 13) sic
traditur; duobus Scalig. —14) in om. QR. — 15) maioríbus ambobus
(ambubus R) traditur. Plin.h. n. 18,3,11: Multatio quoque ηση Ilisi
oviiim boumque impendio díce-batur, non omittenda priscarum legum
benivolentia. Cautum quippe est,ne bovem príus quam ovem nominaret,
qui indiceret multam. Cf. Cic.sυpra ρ. 12 n. 8 ad v. locupletes
cit.
r%^811
;-! ί ις ` ^{ e ι
C ÚλαΡ
Ι
c( ltί
ςρJ ςij0.
1ςρ D11 DΡ
ta
;8 ς'^I` σ ` 1 1
;,,, ^f?m traυ
,!íDá }^iϊrC ρλ
,.,^τúá ατία5 ^
::t qaod e
:^riαri Ρt 11811
Uf 'COIll;
τ ici;^íí^ ι
ίäpítaliam
:ςarentΡm 8
1l1 Ita
11j 11S 118'.
111 C αΥ Ί Ι
tεπlΊα
^ ^ uc,,^ ^αmg ι
ι̂ ^ g
-
Festus. 21
multatio; sed 1 posteaquam aere signato uti civitas coepit 2
pecoraque
multaticia incuria 3 corrumpebantur, unde etiam peculatus
crimen
usurpari coeptum est, facta aestimatio pecoralis multae, et
boyes
centenis assibus, oyes denis aestimatae 4. Inde suprema multa,
id
est maxima, appellatur tris milis aeris; item vicessis 5
minoribusdelictis. (Cf. M axima.)
P a c i o n e m antiqui dicebant, quam nunc 'pactionem' dicimus;
unde F. 250et `pacisci' 6 adhuc et `paco' ? in usu remanet.P a e l
i c e s 8. 9 nun cquidem appellantur alienis succumbentes non so-
Ρ. 222lum feminae sed etiam mares. Antiqui proprie eam 1°
paelícemnominabant, quae uxorem habenti nubebat. Cui generi
mulierumetiam poena constitutá est a Numa Pompilio hac 11 lege:
"Paelex 9aram Junonis ne tangito; si tanget, Iunoni crinibus
demissis agnumfeminam caedito".P a r í b u s e q n i s, id est
`duobus', Romani utebantur in proelio, ut Ρ. 22Ιsudante altero
transirent in siccum. P a r a r í u m aes appellabaturid, quod
equitibus duplex pro binis equis dabatur.Ρ a r e n s vulgo pater
aut mater appellatur; sediuris prudentes avos Ρ. 22ιet proavos,
avias et proavias parentum nomine appellari dicunt12.Ρ a r r e t,
quod est in formulis, debuit et producta priore syllaba F.
233pronuntiari et non gemino `r' 13 scribi, ut fieret `paret', quod
est 'in
-veniatur' ut `comparet', `apparet'. Ρ α r et 14 significat
`apparebit'. Ρ. 221P a r r í c Ι ζ d i i > quaestores
appellabantur, qui solebant creari causa Ρ. 221rerum capitalium
quaerendarum. Nam p a r r i c i d a ηση utique is,qui `parentem
occidisset', dicebatur, sed qualemcunque hominem in-demnatum. Ita
fuisse indicat lex Numae Pompilii regis 15 his com-posita verbis:
"Si qui hominem liberum dolo sciens morti duit,paricidas esto"."P a
r u m c a v i s s e vid e r i ", pronuntiat magistratus, cum de
con- F. 23ssili((s) sententia capitis quem condempnaturus est..
1) sed Mue., quae QR. — 2) coepit civitas R. Flin. 1. c.:
Servius
rex ovium boumque effigie prímus aes signavit. Id. 33,3,43:
Servius rexprimus signavit aes; antea rudi usos Romae Timaeus
tradit. Signatυraest nota pecudum , unde et pecunia appellata. — 3)
mulctitia (om. incu-
ria) .R, multitia aut incuria Q. [Fortasse malitia aut incuria.
Τ$. Μ.] --
4) exstimatae R. — 5) uicesis Q, uicies R. — 6) pacisce cod. —
7) paceo
cod. — 8) Cf. tom. Ι ρ. 8,2 n. 3. — 9) pelices — pelicem — pelex
libri. —10) eam proprie Τ. — 11) ac G. — 12) dicuntur G. — 13)
geminorumcod. — 14) parret MT. — 15) Cf. tom. Ι ρ. 10,12 n. 1.
-
s^°at^^
1 r' τ ^ ι rAePιt
ι
i:ρt
s
λt
, jρ
i1+DQJ^11
i5
;ιι οορ^
ι+Jj Ρ Ρ eι
σ aυrR^Φ
ι
εs^í o σ
es d ^
ν ορς+
θ ^^1ρ Ρ
+ {ιύsse,
;! ^btι ^τια
f1l1!
φ foraa [
^ fscí εudas
'
,;,^;ιισ g ístraf ι
,'¡^sίιιεμσ fτ°ib ι
1 ί εf συt t
'irib ιιιíis plel
ι, rí i aεd íles ι
^; ε íum magfs
ίι re4'θere' ι
τe, ί st l
.>is Romu li et
7 iD Servi
1&sit αι
± iι
:^a s i e iid
Ι1 quia
t, Gel ίius:
hiafum
r! lia, 26,2η,
^ g
ι? ήjι
1 ί (íd
Festus.
Fig 234 P a t e r p a t r i m u s dícebatur apud antiquos, qui
cum iam ipse
`pater esset', `habebat' etiam tum `patrem'.
F. 246 [Ρα tr es appe]llantur, ex quibus senatus [primum
compositus; nam
initio urbis] conditae Romulus C [viros elegit
praestantissimos,] quo-
mm consilio atque [prudentia res publica ad]ministraretur :
atque
[ii patres dicti sunt, quia] agrorum partes ad[tribuerant
tenuioribus 1]
Ρ. 247 perinde ac liberis. P a t r e s senatores ideo appellati
sunt, quia
agrorum partes adtribuerant tenuioribus ac sí liberis
propriis.
Ρ. 24ι P a t r i c i o s Cincius ait in libro de comitiis eos
appellari solitos,
qui nunc ingenui `vocentur'.Ρ. 22ι P a t r i c i u s vicus Romae
dictus eo, quod ibi patricii habitaverunt,
iubente Servio 2 Tullio, ut, sí quid molirentur adversus ipsum,
ex
locis superioribus obprimerentur.F. 245 P a t r í m i et matrimi
pueri 3 praetextati tres nubente(m) deducunt,
unus qui facem praefert ex spina alba, quia noctu nubebant,
duoqni tenent nubentem.
F. 233 P a t r o c i n í a appellari coepta sunt, cum plebs
distributa est inter( Ρ 232) patres, ut eorum opibus tuta
esset.
F. 253 Ρ a t r {o n u s a patre cur ab antiquis dictus] sit,
manifestum : quia[ut liberi, sic etiam ιaientes] numerari inter
do[mesticos quodammodopossunt].
L. 2ι3 P e c u l a t u s est nunc quidem qualecumque 4 publicum
furtum, sed(ρ. 2ι2)
inductum est a `pecore', ut `pecunia' quoque ipsa. Iam etiam
noxiipecore multabantur, quia neque aeris adhuc neque argenti erat
copia.Itaque suprema multa etiam nunc appellatur e.
F. 237 P e C ü l a t u S furtum publicum dici coeptus est a
`pecore', quia ab eoinitium eius fraudis esse coepit, siquidem ante
aes aut argentumsignatum ob delicta poena gravissima erat duarum
ovinm et XXXbovum ; ea(m) lege(m) sanxerunt T. Menenius' 1 Lanatus
et P. SestiusCapitolínus cos.; quae pecudes, postquam aere signato
uti coepitp(opulus) R(omanus), Tarpeia lege cautum est, ut bos
centus(s)ibus,ovis decus(s)íbus aestimaretur. ( Cf. O v i b u
s.)
F. 249 Ρ e c u 1 1 u m servorum ( α) `pecore' item dictum est,
ut est 8 έρecυηiαpatrum familiae.
1 ) [ ] ex Paulo. — 2) seruítío GM, seruio Τ. — 3) puero cod.
—4) qualemcunque Q. -- 5) itam Ursinus. — 6) qua ágX boves et
Iloves aestímabantur simíliave excíderunt; cf. Ρ. 144 Maximam
multam. --7) menonius cod. --- 8) ex cod. [Em. ego. Τα. Μ.]
22
-
Festus. 23
P e d a r i u m 1 senatorem 2 significat Lucilius quom ait 3 :
"Agipes L. 210vocem mittere coepit" ; qui ita appellatur, quia
tacitus transeundo 4ad eum, cuius sententiam probat, quid sentiat,
indicat."P e d e m struit ", in XIΙ significat `fugit', ut ait Ser.
Sulpicius. L. 210(Cf. Struere.) 5Ρ e n d e r e poenas `solvere'
significat, ab eo, quod aere graví cum Ρ. 208uterentur Romani,
penso eo, ηση numerato, debitum solvebant: undeetiam pensiones
dictae.P e r c u n c t a t u m patris familiae nomen ne quis servum
mitteret, F. 242lege sanctum fuisse, alt Cato in ea qua(m) legem
Orciam dis-suadet.[Ρ 1 e b e i a s tabernas q]uas vocant, nos[tra
aetate V tabern].as esse F. 230et septem ferunt [ fuisse b .
Plebeias äppella]mus a genere magistratus;eas enim faciendas
curaverunt M. Iunius Brutus- Q. Oppius aedilespl(ebei) .[Ρ1 e b e i
magistratus dicuntur], qui plebei scito, [postquam plebs F.
230tributim sine patribus] suffragium tu[lit, rogante tribuno
plebei] suntconstitu[ti, et aut tribuni plebei aut plebeii aediles
s]unt, qui unacum [tribunis plebei creati sunt dissi]dente plebe a
pa[tri bus] s.P l e b e i i aediles dissidente plebe a patribus
sunt creati. Ρ. 231P l e b e i u m magistratum neminem capere licet
nisi qui ex plebe est.
(/ 230)Ρ 1 o r a r e s 'ere' 1 ° `inclamare' nunc significat et
cum praepositione F. 230`inplorare', id est 11 `invocare'; at 12
apud antiquos plane `inclamare';in regís Romuli et Tatii 13
legibus: "Si nurus sacra divis parentumestod" in Servi Tulli haec
est: "Si parentem puer verberit, astolle plorassit, paren, puer
divis parentum sacer esto." id est 'cia-marit', dix . . .P o e n a
s p e n d e r e in eo proprie dicitur, qui ob delictum pecu- ρ.
243; εf.niam solvit, quia penso' aere utebantur.
F α42
1) Cf. Gellius 3,18. — 2) post senatorem hiatum indicat R. — 3)
quom
ait om. R. hiatum imdicans. — 4) traheseundo QR. — 5) Cf. tom. I
ρ.18,2.— 6) Liv. 26,27,2: eodem tempore (a. 544) VII tabernae, quae
postea V,
et ar{;entariae, quae nunc novae adpellantur, arsere. — 7} Sic
restituit
Mo., Forschungen 1,193; aliter Mue. — 8) [Suppleηnenta mutavi.
Ts. M.]— 9) Cf. tom. Ι ρ. 7,13 n. 6, ubi locurn Mo. sic restituit:
in regis Romuliet Tatii legibus haec est: "si parentem puer
verberit, `ast olle plorassit'
pareas, puer divis parentum sacer estod, id est clamarít.
adicitur: ώ
nurus, sacra divis parentum estod" in Servi Tulil. — 1 Ο)
inclamare delet
Mue. — 11) [id est del. Τα. Μ.] — 12) sic cod. — 13) latii
cod.^
-
Festus.
s ί
,υ υε
fίρ°'^^^Ps
f
f
t,lid
°ΙΙΙ
ta
,,φ is>sd ¡ρ
ε
qV '' ^ü
^ ι ςλV`^f
,f εsfdf
ε,>0
, {^^
liι lu
, sf
t,,;fibUS ac
Vυ bís ρd 1ιρ
^
ε1 1' 1
,, VUfίVV εs l
p ι,st lr
^^6,ε εst fεra
' η s
εεrl]tυ[ff
; :ες f ρ1'ae'
GUlld1ΠaE
: αm^υ ιuagii
mfm' gaodaι
ιεrα» iii g
:::um 1ID100Ρ0
Cumas, C
sm, Atll»
ίιί qu0daιl>1ί
?η, hίs1, ιιή.1
d0
ςπη cmρς ιωι
gd
ηνυα b0
` 'ν? 1d,13 3
t ιld ^`^υπ ι
24
F 253 Ρ ο 1 Ι u c e τ• e merces [quas cuivis deo 2] liceat, sunt
far, polenta,
Yinüm, — pisces, quibus est squama, praeter scarum 3 cett.
F. 253 Ρ ο ρ υ 1 α r ί α sacra sunt, ut ait Labeo, quae omnes
cives faciunt,nec certis familiis adtributa 4 sunt: Fornacalia,
Parilia, cett.
F. 233 Ρ ο ρ u 1 i com[itia dicuntur, cum Patres] cum plebe
suffragium [ ferunt;
populus enim] ex patribus et plebe [constat. . Ε contrario] cum
plebes
sine patri[bus α suo magistratu rogatur,] quod plebes scivit,
pleb-[iscitum est: plebs enim cum] appellatur, patrum commu[nio 5
exclu-
ditur] 6.F. 233 Ρ o r t u ni in XII pro `domo' positum omnes
fere consentiunt : "Cui
testimonium defuerit, ιΓh))is tertiis diebus ob portum
obvagulatumito". (Cf. Vagulatio.)7
F 2ι9 [Ρο s i m e] r i u m esse ait Antistius [—] fical ίs
`pomerium', id est1[ocum pro muro, ut ait] Cato. Olim quidem omn[em
urbem com-prehendebat praeter Aven]tinum, nunc etiam intra
ae[dificia com-prehenditur, etest muro proximum] quasi `promoerium'
8. Solet αυ[temiis solis dari] ius 9 pomerii proferendi, [qui
populum Romanum agro
Ρ. 248 de hostibus capto auxerunt. cett.] P o s i m e r i u m 1°
pontmcale po-moerium, ubi"pontifices auspicabantur; dictum autem
`pomoerium' quasi`promurium' 11 id est 'proximnm muro'.
F. 233 Ρ ο s s e s s i o 12 est, ut definit Gallus Aelius, usus
qnidam agri autaedifici, ηση ipse fundus aut ager; non enim
possessio est [e] 15 rebusquae tangi possunt [nec suum] 14, qui
dicit se possidere, (h)is verepotest dicere. Itaque in legitimis
actionibus nemo ex his qui ί5 posses-sionem suam vocare audet, sed
ad interdictum venit, ut praetorhis verbis utatur: "Uti nunc
possidetis eum fundum 16, q(uo) d(e)a(gitur), quod nec vi nec clam
nec precario alter ab altero possi-detis, ita possideatis; adversus
ea vim fieri veto" 17.
1) Cf. lex Numae 5 (tom. I ρ. 9). — 2) hiat codex; explevit
hiatumΜue. — 3) squatum cod. — 4) abtributa cod. — 5) como ....
cod. —6) Sic restituit Mo., Forschungen 1,170 n. 7; aliter Mue. —
7) Cf. tom. Ip. 20 tab. ΙΙ, 3. — 8) sic cod. — 9) rus cod. — 10)
posimiríum GM. —11) promurium M. — 12) De hoc et sequenti loco
scripsit Ruschke, lib. d.Stelle d. Varro v. d. Lic. ρ. 75-116. —
13) Deficiunt in hiatu cod. litteraeduce pluresve. — 1.4) [.Ηiatum
codicis explevi ego verbis nec suum; pequeproposuit Cuiacius, quo
retento mox pro his uere Ruschkius scribi iussit issuam rem. ΤΕ.
M.] — 15) ex his qui] ex iure Quiritium compendiis malesolutis
scribendum esse existimat .Huschkius. — 16) In D. 43,17,1: Utíeas
sedes. — 17) quo minus ita possideatis vim fieri veto D. l. C.
etGaius 4,160.
-
Festus. 25
P o s s e s s i o n e s appellantur agri late patentes 1 publici
privatique, F. 241quia 2 non mancipatione sed usu tenebantur et ut
quisque 3 occu-paverat, colidebat 4.
Post l i m i n i u m r e c e p t u m Gallus Aelius in libro
primo signi- F. 218ficationum, quae ad ius pertinent, ait esse eum,
qui liber, ex quacivitate in aliam civitatem abierat, in eandem
civitatem redit eoiure, quod constitutum est de postliminis; item
qui 5 servos a nobisin hostium potestatem pervenit, postea ad nos
redit in eius potesta-tem, cuius antea fuit, iure postlimini; equi
et muli et navis eademratio est post liminium receptionis quae ς
servi. Quae generarerum ab hostibus ad nos post liminium redeunt,
eadem generarerum a nobis ad hostis redire possunt. Cum populis
liberis et cumfoederatis et cum regibus postliminium nobis est ita
uti cum hosti-bus; quae nationes in dielone nostra sunt, cum his 8
[postliminiumnon est]. P o s t 1 i m i n i u m 9 r e c e p t u s
dicitur jg 10 , qui extra Ρ. 219limina, hoc est terminos
provinciae, captus fuerat, rursus ad propriarevertitur.
Ρ o t i t u s servitu[te ] qui, ut ait Labeo, servitu[tem
servit. —] F. 250P r a e f e c t u r a e eae appellabantur in
Ιtαlίa, in quibus et ius dice- F. 23,3b,atur et nundinae agebantur;
et erat quaedam earum r(es) p(ubliea),neque tamen magistratus suos
habebant; in quas 11 legibus praefectimittebantur quodannis, qui
ius dicerent. Quarum 12 genera fueruntduo; alterum, in quas
solebant ire praefecti quattuor, (qui 13) vigintisex virum numero
14 populi suffragio creati erant, in haec oppida:Capuam, Cumas,
Casilinum, Volturnum, Liternum, Puteolos, Acerras,Suessulam,
Atellam, Calatiam 15 ; alterum ; in quas ibant, quos praetorurbanus
quodannis in quaeque loca miserat legibus, ut Fundos,
1) Flin. hist. nat. 18, 6,35: Latifundiá perdidere Italiam, iam
yero et,províncίas. Sex domini semissem Africae possidebant, cum
interfecit eosNero princeps. (ίic. de off. 2,21,73: Philippus —,
cum legem agrariamferret, — in agendo multa populariter, tum illud
male: non esse in civi-
tate duo milis hominum, qui rem haberent. — 2) sic cod. — 3)
sic,
quisquam cod. — 4) colebat Nieóuhr, possidebat Ursinus. Cf.
Isid.
non Orig. 15,13, 3. — 5) itemque — 6) reciptum isquae cod. — 7)
opí-
nione cod. dicione arbitratu ospiciove nostro Base, postliminium
p. 39. —
8) Post cum his hiatum non indicant codices. — 9) postliminum T.
—
10) [pro is malim sí. Τ. Μ.] — 11) in qua his cod. — 12) sic,
non quo-rum, cod. — 13) [qui om. cod., addidi ego. ΤΗ. Μ.] — 14)
num pro cod. —
15) calatium cod.
-
η'i;D [
:.;, οgli ^ ιΙ VV Ι
^^^` ^ οmαι
,}r ιςλ qπε
3 λicatur;
.-aiσ: rsg1ιυ ^ r
ιr
4 rerberibu
legibus
.;, quue de αυ
^ eeusu clas
1'ΩΙ, accipi
ιι pl, SleUίl
:cta clas
4 λοιιι.iπ eιι ί
ϊ.cμεdί^tα s
-
Festur. 27
oriente auspicis operam dare solitos. Ubi aves addixissent,
militemillum, qui a communi Latio missus esset, illum, quem aves
addixerant,praetorem salutare solitum, qui eam provinciam
optinerent praetorisnomine.
P r i s c a e Latinae coloniae appellatae sunt, ut
distinguerent(ur) F. 241a novis 1 , quae postea a populo dabantur.Ρ
r i s c i Latini proprie appellati 2 sunt hi, qui `priusquam'
conderetur Ρ. 226Roma fuerunt 3.[Ρ r i v a t o sumptu] se alebant
mili[tes Romani, crntequam stipendia] F. 234mererentur, quod in
[consuetudine mansit paene ad id] tempus, quodfuit pau{lo ante quam
Roma urbs] capta est a Gallis; [postea enimnisi publico stipendio
m]ilites non fiebant. Ρ r ί ν a t ο sumptu se P. 235alebant milites
Romani paene ad id tempus, quo Roma capta esta Gallis.Ρ r ί v o s p
r i v a s que antiqui dicebant pro 'singuhs'; ob quam causam Ρ.
226et `privata' dicnntur, quae uniuscuiusque sint; hinc et
`privi'legίumet `priv'atus cett."P r o b r u m virginis Vestalis ut
capite puníretur, vir, qui eam in- F. 24Ιcestavisset, verberibus
necaretur" 4, lex, fixa in atrio Libertatis, cummultis alis legibus
incendio consumpta est, ut alt M. Cato in eaoratίone, quae de
auguribus inscribitur. cett."P r o" c e n s u classis iuniorum Ser.
Tullius cum dixit in discriptione F. 246centuriarum, accipi debet
'in' censu, ut ait M. Varro iii 1. VI rerumhumanarum, sicuti `pro'
aede Castoris, `pro' tribunali, `pro' testimonio.P r o c i n c t a
elas[sis dicebatur exercitus αd] proelium instructus Γ. 249et
pa[ratus, quem Diali flamini vi]dere ηση licet: ant[iqui
enimprocinctum hominem] dixerunt, ut nunc quoque [dicitur, qui
adágendum expedi]tus est. Procincta autem [toga Romani olim]
adpugnam ire solit[i sunt; unde et testamen]ta in procinctu fieri
[dicun-tur, quia ante puguam fiunt]. P r o c ί n c t a m classem,
id est para- Ρ. 248tam ad bellum militum multitudinem, Diali
flamini vídere non licuit.P r o c i n c t a classis dicebatur, cum
exercitus cinctus erat Gabino Ρ. 22δ
1) nobis cod. — 2) dictí Τ. — 3) [VIIcf: ρ. 15 n. 13.] — 4) Liv.
22,57,2: duae Vestales eo anno (u. c. 538), Opimia et Fioronia,
stuprí com-pertae, altera sub terra, ut mos est, ad portam Collinam
necata, _ alterasibimet ipsa mortem consciverat. L. Cantílius
scriba pontificius, qui cum
Floronia stuprum fecerat, a pontifice maximo eo usque virgis iii
comitíocaesus est, ut inter verbera expiraret. Cf. Suet. Dom. 8 et
infra v. Scele-
ratus. — 5) Cf. supra v. Opima et tom. Ι ρ. 8,4 et n. 6.
-
Festus.
ησ
1 ^,fιy ησσ
;^Jos. °Ppe
1Ίτ°' °^¢
jef
°ot,^ ησ
Ϊ 1
s
^ ςΊt,σέ
φ,
1 λ ro°#,ι
, ί ,r ιιeel ςΙ1 '
11r
ι7 ^
^i!(< ι'S'l0
Ce
,j¡pres α1
qu
; ύί Ι¿ι Γ ej
cof
. , 1e°Ίηc°re, qu
:i1m ιzuίt, "G
St1S uotatur
Ceυ,εtis,
rerbis prae
::l^ ίιπ l έs ότ
η ι̂ ιιη^ ι ίg (ί1ί
:1Τ q ιι ί ι
.ί° υrbe(»t
.:^ eτ plebe
εspleret 111111
íMt ι3, (C1
(ι1; rebί ι
í;ςει ιiι^. i ^ ^purc
' }(υΙυ^, _ ά'Ί ι
h^r
^e.
Ga,; , 9υαιl;r¡,
·i' ι ^PeΙΙ e^l
ι ^
^ tÍ ίίε, 2)a
28
cinctu confestím pugnatllrus; vetustius 1 enim fuit multitudinem
ho-
minum, quam navíum, classem appellari.
Ρ. 22s P r o c i t u m testamentum dicebatur velut `procitum' 2,
`provocatum',
id est 'irritum ac ruptum'. (Cf. Ρ. 225 ν. Ρ r o c ί t a n
t.)
F. 249 Ρ r o c u m patricium in discriptione classium 3, quam
fecit Ser. Tullius,
signmcat `procerum'; i 4 enim sunt principes. Nam `proci'
dicuntur,
qui poscunt aliquam in matrimonium, Gr(a)ece ( μ.)νr)στr,ρες.
Estenim `procare' poscere, ut cum dicitur in iudice conlacando `si
alium
procas', `nive eum procas', hoc est `poscis'; unde etiam
meretrices,
`procaces'.F. 229 Ρ r o d u ί t, `porro dederit', ut est in lege
censoria: "Porticum sartam
tectamque habeto, prodito". Alias `prodiderit'. (Cf: S a r t
e.)
F. 234 P r o h i b e r e c o m i t i a dicitur `vitiare diem
morbo', qui vulgo qui
-dem maior((e)), ceterum ob id ipsum 'comitialis' appellatur.
Cato in
ea oratione quam scribsit de sacrilegίo 5 commisso: "Domi cum
auspica-m ιιs, honorem mc dium s immortalium velim habuisse. Servi,
ancillae,si quis eorum sub ceτιtone crepuit, quod ego ηση sensi,
nullum mihivitium facit. Si cui ibidem servo aut ancillae dormienti
evenit, quodcomitia prohibere solet, ne is quidem mihi vitium
facit".
Ρ. 226 P r o 1 e t a r ί u m `capite censum' dictum, quod ex his
civitas constet,quasi `prolis' progenie; iidem et p r o 1 e t a n e
ί .
t. 234 " Ρ r o s c a p u 1 i s" eum dicit Cato, significat `pro
iniuria verbe-rum'; nam conplures leges erant in cives rogatae,
quibus sanciebaturpoena verberum. His significat prohibuisse se 8
multos suos civisin ea oratione, quae est contra M. Caelium : "si
em percussi, saepe 9incolumis abii; praeterea pro re p(ublica), pro
scapulis atque aerariomultum r(ei) p(ubHcae) profui((t))".
Ρ. 224 P r o m u l g a r ί leges dicuntur, cum primum in vulgus
eduntur,quasi `provulgari'.
Ρ. 226 P r o v i n c i a e appellantur, quod populus Romanus eas
`provicit', idest `ante vicit'.
F. 246 P u b 1 ί c a p o n d e r a [ad legitimam normam exacta
fuisse] ex eacausa Iunius in [. . . colligi]t, quod duo Silii 10,
Ρ. et M., trib(uni)pleb(is), rogarint his verbis: "Ex ponderibus
publicis cet." ιι
1) vetustíus G, uetustus Μ. — 2) sic libri. — 3) eeassium cod.
—4) • i • cod. — 5) sacrjfjcjo Mue. — 6) deum Mue. — 7) proles;
emend.Ru., Ser. Tull. p. 187. — 8) hic significat prohibusse cod.
tEmend. ego.Τα. Μ.] — 9) [Scr, hostem percussj saepe, saepe. ΤΗ.
Μ.] — 10) silli cod.— 11) Legem Siliam damus tom. Ι ρ. 46.
-
Festus. 29
P u b l i c a s a c r a, quae publico sumptu pro populo fiunt,
quaeque F. 245pro montibus pagis curis sacellis ; at 1 privata,
quae pro singulishominibus familiis gentibus fiunt.P u b 1 i c i u
s clivus appellatur, quem duo fratres L. M. Publici F. 238Malleoli
2, aediles cur(ules), pecuaris 3 condemnatis ex pecunia,
quamceperant #, munierunt, ut in Aventinum vehiculi hel (?) venire
possit.P u r ί , probi , profani, sui auri dicitur in manumissione
sacrorum F. 250causa: ex quibus puri significat, quod in usu spurco
s ηση fuerit; (ρ' 251)probi, quod 5 recte excoctum purgatumque 8
sit; profani, quod sacrumηση sit et quod omni religione solutum
sit; sui, quod alienum ηση sit.
Q u a e s t o r e s [dicebantur, qui quaererent de rebus]
capitalibus, unde F. 258[iidem etiarn . . quaestores parri]cidi
appellantur.Q ii a d r i p l a t o r e s dicebantur, qui eo quaestu
se tuebantur, ut eas Ρ. 259res persequerentur, quarum ex legibus
quadrupli erat actio.[ Q u a n d o] - in XII quidem cum c littera
ultima scribitur . F. 258
υ α n d o c 10 re x comitía v it fas" in fastis notarí solet, et
hoc P_ 259videtur significare, quando rex saerificulus divinis
rebus perfectis ( Cf F. 258)
in comitium venit. "Quandoc 10 s t e r c u s delatum fas",
eodemmodo in fastis notatur dies, gito stercus purgatur ab aede
Vestae 11."Q u i hoc censetis, illuc transite, qui alia omnia, in
hanc par- F: 261tem"; his verbis praeit 12 ominis videlicet causa,
ne dicat `qui noncensetis'.Q u i n [q u e η η. a 1, e s in colonis
aρ^ella]bantur, qui lustrum con[de- F. 261rent quinto quoque anno,
a quo nomin]ari coeptos." Q u í p a t r e s, q u i c o n s c r i p
t i" vocati sunt in curiam, quo tem- F. 254pore regibus urbe(m)
expulsis P. Valerius cos. pr opter inopiampatriciorum ex plebe
adlegit in numerum senatorum C et LX etΙΙΙ1, ut expleret numerum
senatorum trecentorum, et duo generaappellata sunt 13. (Cf.
Allecti. Conscripti14.)
1) ad cod. — 2) malteoli cod. — 3) pe. . . uaris cod. — 4)
coeperatcod. — 5) sic cocl.; vehiculis Vel(ia) emend. Urs., veniri
Scal., possint Aug.
— 6) porco cod.; spurco (sporco G) Paulus. — ϊ) sic, ηση
probique,cod.; cf. Paulus. — 8) sic, ηση pugnatumque, cod. — 9)
[Intellegi quan-doc hodie constat. Mo. tom. Ι ρ. 40, 2.] — 10)
quandoc utroque loco GM.— 11) Cf. Festus v. quando ; tom. Ι ρ.
40,2; Varro 1. 1. 6, 31. De resti-tuendis huius loci reliquiis v.
Mue. et Mo. C 1,367. — 12) sic, nm perít,cod. — 13) appellaret esse
cod. [Requiritur appellare ita eoepit similiave.
ΤΗ. Μ.] — 14) Liv. 2,1,11. Dion. 5,13. Sehwegler, röm. Gesch.
2,144.
-
30 Festur.
r^ ςι ^C DΓη°
:`,ς sb
ι^ fσ
λ ,,ιfQ ^°.
^,;s° ` s9dι^
% σ
εΩ^ζ
^
^
C,
- ιρ^, ιι εssε
d , iDCi α ttsι ί
σει
.,ιres^tlι
;C σrΦ ad ' Ρ
^trsac^^ αα
;8; sacr°m
:ύι°m ρΡρίdαι
;i hα^atns si
πh°s eadem'
¡p^έituto m1
1 possit, 1,
qood ibi ho
l°otatem Υ i
rfaιή^ at ι
quod) sn}
. έ:^sum αc υ
ι1έαe dieaυt
t sepτι lr
1, peáolPere
^ qυod >αα^;
Ι1
^ IDαρυιυ ς41
Ι
mq° ε^sttn^,^
fi^ε ;^ sυpe
1 ui Ροτ
^t ^1,1βι ^
^, .
u í r i s v o ca bu l u m] uli singulare usur[pabatur olim,
F. 25'4 [ Qid indicio] est preeo, qui in funeris
[indictione ita pronuntiare
solet:] "011ΑS 1 Quirls leto datus ".
F. 261 "Q u o t s e r σ i tot 2 hostes " in proverbio est, de
quo SinniusCapito existimat, — esse dictum initio `quot 3 hostis,
tot servi',
(quod) α tot captivi fere ad servitutem adducebantur, cett.
F 274 R d u o b u s in conpluribus orationibus, cum de actis
disseritur 6
cuius s, etiam perscribi solet, id est `rationum relatarum',
quod histabulis docentur iudices, quae publice data atque accepta
sint 7.
F. 273 R a d e r e g[enas vetitum est in] lege χ11 8, id est
`unguibus [ laceraremalasj'.
F 289 R a p i simulatur virgo ex gremio matris, aut, si ea ηση
est, ex(— Ρ. 288) proxima necessitudine, cum ad νίrυτη traditur y,
guod videlieet ea
res feliciter Romulo cessit.F. 282 R e c e p t i c í u m servum
Cato in S11aSione legis Voconiae cum ait,
significat, 'quí ob vitium redhibitus sit': "ubi irata facta
est, servumrecepticium sectari atque flagitare virum iubet".
F. 274 R e c i n i u m omne vestimentum quadratum 1 ί 10, qui
XII 11 interprae-tati sunt, esse dixerunt: Verrius togam , qua
mulieres 12 utebantur,praetextam 13 clavo purpureo.^
F. 274 R e c i p e r a t i o est, ut alt Gallus Aelius, cmii
inter populum etreges nationesque et civitates peregrinas lex
convenit, quomodo perreciperatores reddantur res reciperenturque,
resque privatas interse persequantur.
Ρ. 274 R e c i p r o c a r e pro 'ultro citroque poscere' usi
sunt antiqui, quia`procare' est `poscere' cett. (Cf. Ρ r o c u
m.)
F. 27ο R cd e m p to r e s proprie atque antiqua consuetudine,
dicebantur,qui, cum quid publice faciendum (a)ut praebendum
conduxerant 14effecerantque, tum demum pecunias accipiebant; nam
antiquitus
1) illius cod. — 2) quod servitute cod. — 3) quod cod. — 4)
quodinseruit Mue. [Potius ser. quod captivi pro tot eaptivi. Τα.
Μ.] — 5) dis-serti cod. — 6) [Excidisse vi cl talia: adnotari vel.
TH. Μ.] — 7) Publi-carum rationum tabulae in iudiciis publicis
circum ferebantur iudicibus in-spiciendae. Cic. p. Balbo 5,11. ad
Att. 1,16, 4. — 8) V. tom. Ι Ρ. 36tab. g, 4. — 9) sic et cod. et
Paulus; trahitur Mue. — 10) hi cod. —11) v. tom. Ι ρ. 36 tab. Χ, 3.
-- 12) vir toga mulieres cod.; emend. Liρ-sius. — 13) praetextum
cod. — 14) condixerant cod.
-
Festus. 31
`emere' pro `accipere' ponebatur. At hi nunc dicuntur
redemptores,qui((c)) quid conduxerunt praebendum utendumque. (cf. A
b e m i t o.)R e l e g a t i dicuntur proprie, quibus ignominíae
aiit poenae caiisa F. 278necesse est ab urbe Roma aliove quo loco
abesse `lege((s))' se-nat((π))i((q))ve consulto aut edicto
magistratu((u))s, ut etiam AeliusGallus indicat.R e l i g i o s u s
est ηση modo deorum sanctitatem magni aestimans t F. 278sed etiam
officiosus adversus homines ; dies autem religiosi, quibus nisiquod
necesse est nefas habetur facere, quales sunt sex et trigintaatri
qui appellantur, et Alliensis l, atque ii 3 , quibus mundus
patet.(Religiosum ait 4) esse G-allus Aelius, quod homini ita
facere ησηliceat, ut, si id 5 faciat, contra d