Finansiële Rekeningkunde Skrywer: Suzeth Kotze
Finansiële Rekeningkunde
Skrywer: Suzeth Kotze
Elke gebruiker van finansiële inligting hoef nie ʼn opge-leide rekenmeester te wees nie. Elkeen wat oor finan-siële sake besluite wil neem wat gebaseer is op inligting
wat uit die rekeningkundige proses voortvloei, behoort ten minste ʼn oorsigtelike kennis van rekeningkunde te hê. Die doel van hierdie vak is om die student toe te rus met kennis oor die basiese rekeningkundige beginsels wat gebruik kan word om sy of haar persoonlike finansies doeltreffend te bestuur en om ʼn goeie grondslag te skep vir studente wat hul studies verder wil neem in die rekeningkundige veld.
Hierdie vak bestaan uit vier afdelings, opgedeel in vyf stu- die-eenhede. In die eerste studie-eenheid word ʼn kort inleidende oorsig van die geskiedenis van die rekeningkunde gegee, asook ʼn oorsig oor die rekeningkundige siklus – die eerste ses stappe word in diepte ondersoek: transaksies wat plaasvind, aantekening op brondokumente, teboekstelling in hulpjoernale, oorboeking na die algemene grootboek en die opstel van die proefbalans.
Die tweede afdeling, wat in Studie-eenheid 2 behandel word, behels die aansuiwerings en die afsluiting van die rekeningkun-dige siklus. Daar word ook geraak aan die implikasies van BTW op ondernemings en die ontwerp van rekeningkundige stelsels.
Die derde afdeling, wat in Studie-eenheid 3 behandel word, bespreek die verskillende items van die staat van finansiële posisie in diepte. In hierdie afdeling kyk ons na die volgende items: kontant en kontantekwivalente, handels- en ander debiteure, voorraad, tasbare en ontasbare bates en laste.
Die vierde afdeling, wat in Studie-eenheid 4 behandel word, behels die aanbieding van die finansiële state van verskil-lende entiteite, naamlik niewinsgewende entiteite, vennoot- skappe, beslote korporasies en maatskappye.
Die laaste afdeling, wat Studie-Eenheid 5 is, kyk na die ont-leding en vertolking van finansiële state, die opstel van die staat van kontantvloei en vervaardigingsentiteite.
Handboek
• Myburgh, J.E., Fouche, J.P. & Cloete, M. 2012. Rekeningkunde –
‘n Inleiding. 11de Uitgawe. Lexis Nexis.
www.akademia.ac.za
Finansiële Rekeningkunde
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
INHOUDSOPGAWE
INLEIDING .......................................................................................................................................................... 8
VAKLEERUITKOMSTE ................................................................................................................................... 9
WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING ............................................................................................ 10
STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT REKENINGKUNDE – BASIESE BEGRIPPE, RAAMWERK
EN REKENINGKUNDIGE SIKLUS ............................................................................................................... 11
1.1 Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 11
1.2 Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 12
1.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter? ....................................................................................... 12
1.4 Inleiding ................................................................................................................................ 13
1.5 Die wêreld van rekeningkunde ......................................................................................... 14
1.6 Die aard van ʼn konseptuele raamwerk ........................................................................... 14
1.7 Die doelwitte van finansiële state .................................................................................... 14
1.8 Toevallingsrekeningkunde en lopende saak-begrip ..................................................... 15
1.9 Die elemente van finansiële state .................................................................................... 15
1.9.1 Bates ................................................................................................................................ 15
1.9.2 Laste ................................................................................................................................. 16
1.9.3 Ekwiteit ............................................................................................................................. 16
1.9.4 Inkomste .......................................................................................................................... 17
1.9.5 Uitgawes .......................................................................................................................... 17
1.10 Die meting van elemente .................................................................................................. 18
1.11 Kwalitatiewe eienskappe van bruikbare finansiële inligting ......................................... 18
1.12 Versterkende kwalitatiewe eienskappe en die oorweging van die kostebeperkings 18
1.13 Die verband tussen die elemente .................................................................................... 18
1.13.1 Die finansiële tydperk .................................................................................................... 19
1.14 Die rekeningkundige vergelyking ..................................................................................... 19
Inhoudsopgawe Bladsy 1
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
1.14.1 Die dualiteitsbegrip ......................................................................................................... 19
1.14.2 Die rekening .................................................................................................................... 20
1.15 Die rekeningkundige siklus ............................................................................................... 23
1.16 Transaksies en ander rekeningkundige gebeurtenisse ................................................ 23
1.17 Die kontantontvangstejoernaal (KOJ) en oorboeking daarvan ................................... 25
1.18 Die kontantbetalingsjoernaal (KBJ) en die oorboeking daarvan ................................. 25
1.19 Die kleinkasjoernaal (KKJ) en die oorboeking daarvan ............................................... 26
1.21 Krediteure- en krediteure-afslagjoernaal en oorboeking daarvan .............................. 28
1.22 Die algemene joernaal ....................................................................................................... 29
1.23 Balansering van ʼn rekening .............................................................................................. 30
1.23.1 Waar meer as een bedrag aan EEN kant van ʼn rekening voorkom ....................... 30
1.23.2 Waar slegs een inskrywing in die rekening gemaak is ............................................. 30
1.23.3 Waar daar aan beide kante van ʼn rekening bedrae voorkom ................................. 31
1.24 Die proefbalans ................................................................................................................... 31
1.25 Samevatting ........................................................................................................................ 32
1.26 Selfevaluering ..................................................................................................................... 32
STUDIE-EENHEID 2: VOLTOOIING VAN REKENINGKUNDIGE SIKLUS, BTW EN
REKENINGKUNDIGE STELSELS. ................................................................................................................ 39
2.1 Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 39
2.2 Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 40
2.3 Inleiding ................................................................................................................................ 40
2.4 Vooraansuiweringsproefbalans en aansuiwerings ........................................................ 40
2.4.1 Inkomste ontvangbaar ................................................................................................... 41
2.4.2 Uitgawes betaalbaar ...................................................................................................... 41
2.4.3 Verbruikersvoorraad voorhande .................................................................................. 42
2.5 Afhandeling van die rekeningkundige siklus .................................................................. 46
Inhoudsopgawe Bladsy 2
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
2.5.1 Winsbepaling ................................................................................................................... 46
2.5.2 Aflsuitingsproses ............................................................................................................ 46
2.5.3 Die opstel van die finansiële state vanaf af ʼn na-aansuiweringsproefbalans ....... 50
2.6 Verskil tussen deurlopende en periodieke voorraadstelsel ......................................... 50
2.6.1 Deurlopende voorraadstelsel ........................................................................................ 50
2.6.2 Periodieke voorraadstelsel............................................................................................ 51
2.7 BTW en die implikasie daarvan ........................................................................................ 52
2.7.1 BTW-berekeninge .......................................................................................................... 52
2.7.2 BTW-aantekeninge ........................................................................................................ 53
2.8 Rekeningkundige stelsels ................................................................................................. 54
2.9 Samevatting ........................................................................................................................ 54
2.10 Selfevaluering ..................................................................................................................... 55
STUDIE-EENHEID 3: BELANGRIKE ITEMS IN DIE STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE ............ 57
3.1 Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 57
3.2 Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 58
3.3 Inleiding ................................................................................................................................ 58
3.4 Handels- en ander debiteure ............................................................................................ 58
3.4.1 Erkenning as ʼn bedryfsbate .......................................................................................... 58
3.4.2 Krediettransaksies en -terme ........................................................................................ 58
3.4.3 Interne beheermaatreëls ten opsigte van handelsdebiteure ................................... 59
3.4.4 Die openbaarmaking van handelsdebiteure in die finansiële state ........................ 60
3.5 Voorraad .............................................................................................................................. 60
3.5.1 Die belangrikheid en aard van voorraad ..................................................................... 60
3.5.2 Die meting van voorraad ............................................................................................... 61
3.5.3 Openbaarmaking ............................................................................................................ 63
3.5.4 Die belangrikheid van korrekte waardasie van voorraad ......................................... 63
Inhoudsopgawe Bladsy 3
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
3.5.5 Raming van voorraadwaarde ....................................................................................... 63
3.6 Niebedryfsbates: Tasbare bates ...................................................................................... 64
3.6.1 Klassifikasie van niebedryfsbates ................................................................................ 64
3.6.2 Die aard van eiendom, aanleg en toerusting ............................................................. 64
3.6.3 Die historiese kosprys van eiendom, aanleg en toerusting ..................................... 64
3.6.4 Die hantering van koste wat na die aanvanklike verkryging van bates aangegaan
word .......................................................................................................................................... 65
3.6.5 Die boekstawing van die aankoop van ʼn niebedryfsbate ......................................... 65
3.6.6 Waardevermindering en waardedaling van eiendom, aanleg en toerusting ......... 65
3.6.7 Onterkenning van bates ................................................................................................ 68
3.6.8 Bestuurs- en ander oorwegings met betrekking tot waardevermindering ............. 69
3.6.9 Interne beheer oor niebedryfsbates ............................................................................ 69
3.6.10 Die openbaarmaking van eiendom, aanleg en toerusting in die finansiële state . 69
3.7 Niebedryfsbates: Ontasbare bates .................................................................................. 71
3.7.1 Aangekoopte ontasbare bates ..................................................................................... 71
3.7.2 Intern-gegenereerde ontasbare bates ........................................................................ 72
3.7.3 Verdere meting van ontasbare bates .......................................................................... 72
3.7.4 Openbaarmaking ............................................................................................................ 72
3.8 Niebedryfslaste en bedryfslaste ....................................................................................... 73
3.8.1 Die aard, erkenning en meting van laste .................................................................... 73
3.8.2 Soorte niebedryfslaste ................................................................................................... 73
3.8.3 Soorte bedryfslaste – Handelskrediteure en ander bedryfslaste ............................ 73
3.9 Samevatting ........................................................................................................................ 73
3.10 Selfevaluering ..................................................................................................................... 74
Inhoudsopgawe Bladsy 4
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
STUDIE-EENHEID 4: DIE OPSTEL VAN FINANSIËLE STATE VIR VERSKILLENDE ENTITEITE
............................................................................................................................................................................. 77
4.1 Studie-eenheid leeruitkomste ........................................................................................... 77
4.2 Voorgeskrewe handboek .................................................................................................. 78
4.3 Inleiding ................................................................................................................................ 78
4.4 Aanbieding van finansiële state ....................................................................................... 78
4.4.1 Die doel en inhoud van finansiële state ...................................................................... 78
4.4.2 Algemene eienskappe ................................................................................................... 79
4.4.3 Struktuur en inhoud ........................................................................................................ 79
4.5 Niewinsgewende entiteite ................................................................................................. 85
4.5.1 Rekeningkundige kenmerke ......................................................................................... 85
4.5.2 Teboekstelling van verskillende bronne van inkomste ............................................. 87
4.5.3 Finansiële verslagdoening deur klubs en verenigings .............................................. 87
4.5.4 Belastingpligtheid van niewinsgewende entiteite ...................................................... 88
4.6 Vennootskappe ................................................................................................................... 88
4.6.1 Boekstawing van die belegging van vennote in permanente vennootskappe ...... 88
4.6.2 Bepaling en verdeling van vennootskapwins – permanente vennootskappe ....... 89
4.6.3 Finansiële state van permanente vennootskappe ..................................................... 90
4.6.4 Veranderings in die samestelling van permanente vennootskappe ....................... 90
4.6.5 Likwidasie/ontbinding van permanente vennootskap ............................................... 92
4.7 Beslote korporasies ........................................................................................................... 92
4.8 Maatskappye ....................................................................................................................... 92
4.8.1 Tipes maatskappye ........................................................................................................ 92
4.8.2 Inkorporasies van maatskappye .................................................................................. 92
4.8.3 Aandeelhouers ................................................................................................................ 92
4.8.4 Direkteure ........................................................................................................................ 92
4.8.5 Aandelekapitaal .............................................................................................................. 93
Inhoudsopgawe Bladsy 5
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
4.8.6 Klasse aandele ............................................................................................................... 93
4.8.7 Uitgifte vir aandele ......................................................................................................... 93
4.8.8 Aflossing van aandele.................................................................................................... 93
4.8.9 Dividende ......................................................................................................................... 93
4.8.10 Behoue verdienste en ander komponente van ekwiteit ........................................... 93
4.8.11 Aanwending van maatskappywinste ........................................................................... 93
4.8.12 Jaarlikse finansiële state ............................................................................................... 93
4.9 Samevatting ........................................................................................................................ 93
4.10 Selfevaluering ..................................................................................................................... 94
STUDIE-EENHEID 5: KONSTANTVLOEISTAAT, DIE ONTLEDING EN VERTOLKING VAN
FINANSIËLE STATE EN VERVAARDIGINGSENTITEITE .................................................................. 101
5.1 Studie-eenheid leeruitkomste ......................................................................................... 101
5.2 Voorgeskrewe handboek ................................................................................................ 102
5.3 Inleiding .............................................................................................................................. 102
5.4 State van kontantvloei ..................................................................................................... 102
5.4.1 Die belangrikheid van kontantvloei-inligting ............................................................. 102
5.4.2 State van kontantvloei en Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde
en die doelwitte van state van kontantvloei .............................................................................. 102
5.4.3 Die verhouding tussen state van kontantvloei en die primêre finansiële state ... 103
5.4.4 Klassifikasie van kontanttransaksies ......................................................................... 103
5.4.5 Die opstel van ʼn staat van kontantvloei .................................................................... 103
5.4.6 Ontleding en vertolking van die staat van kontantvloei .......................................... 108
5.5 Ontleding en vertolking van finansiële state................................................................. 109
5.6 Vervaardigingsentiteite .................................................................................................... 109
5.6.1 Vervaardigings- en handelsrekening ......................................................................... 109
5.6.2 Finansiële state ............................................................................................................. 110
Inhoudsopgawe Bladsy 6
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
5.6.3 Ongerealiseerde winste ............................................................................................... 111
5.7 Samevatting ...................................................................................................................... 111
5.8 Selfevaluering ................................................................................................................... 112
BRONNE ......................................................................................................................................................... 114
SELFEVALUERINGSRIGLYNE .................................................................................................................. 115
Inhoudsopgawe Bladsy 7
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
INLEIDING
Elke gebruiker van finansiële inligting hoef nie ʼn opgeleide rekenmeester te wees nie.
Elkeen wat oor finansiële sake besluite wil neem wat gebaseer is op inligting wat uit die
rekeningkundige proses voortvloei, behoort ten minste ʼn oorsigtelike kennis van
rekeningkunde te hê. Die doel van hierdie vak is om die student toe te rus met kennis oor die
basiese rekeningkundige beginsels wat gebruik kan word om sy of haar persoonlike
finansies doeltreffend te bestuur en om ʼn goeie grondslag te skep vir studente wat hul
studies verder wil neem in die rekeningkundige veld.
Hierdie vak bestaan uit vier afdelings, opgedeel in vyf studie-eenhede. In die eerste studie-
eenheid word ʼn kort inleidende oorsig van die geskiedenis van die rekeningkunde gegee,
asook ʼn oorsig oor die rekeningkundige siklus – die eerste ses stappe word in diepte
ondersoek: transaksies wat plaasvind, aantekening op brondokumente, teboekstelling in
hulpjoernale, oorboeking na die algemene grootboek en die opstel van die proefbalans.
Die tweede afdeling, wat in Studie-eenheid 2 behandel word, behels die aansuiwerings en
die afsluiting van die rekeningkundige siklus. Daar word ook geraak aan die implikasies van
BTW op ondernemings en die ontwerp van rekeningkundige stelsels.
Die derde afdeling, wat in Studie-eenheid 3 behandel word, bespreek die verskillende items
van die staat van finansiële posisie in diepte. In hierdie afdeling kyk ons na die volgende
items: kontant en kontantekwivalente, handels- en ander debiteure, voorraad, tasbare en
ontasbare bates en laste.
Die vierde afdeling, wat in Studie-eenheid 4 behandel word, behels die aanbieding van die
finansiële state van verskillende entiteite, naamlik niewinsgewende entiteite, vennootskappe,
beslote korporasies en maatskappye.
Die laaste afdeling, wat Studie-Eenheid 5 is, kyk na die ontleding en vertolking van finansiële
state, die opstel van die staat van kontantvloei en vervaardigingsentiteite.
Vir hierdie vak is die volgende handboek voorgeskryf:
Myburgh, J.E., Fouche, J.P. & Cloete, M. 2012. Rekeningkunde – ʼn Inleiding. 11de Uitgawe. Kaapstad: Lexis Nexis (Edms.) Bpk.
Die gedeeltes wat betrekking het op die inhoud van die studie-eenhede sal telkens aangedui
word. Die gids sal jou dan deur die handboek begelei en poog om moeilike gedeeltes toe te
lig; om aan te vul waar nodig en om die belangrike gedeeltes uit te wys. Alle afdelings sal dus nie noodwendig in die gids bespreek word nie. Dit is egter belangrik om telkens noukeurig op te let na die paragrawe in die handboek wat aangedui word vir studie.
Inleiding Bladsy 8
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes in die handboek, asook
hierdie begeleidingsgids bestudeer.
VAKLEERUITKOMSTE
Kennis en begrip
Na voltooiing van die vak FINANSIËLE REKENINGKUNDE sal jy in staat wees om jou
kennis en begrip te demonstreer van:
• Inleiding tot Rekeningkunde – basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige
siklus
• Voltooiing van rekeningkudige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels.
• Belangrike items in die staat van finansiële posisie
• Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite
• Kontantvloeistaat, die ontleding en vertolking van finansiële state en die finansiële
state van ʼn vervaardigingsentiteit
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• die wêreld van Rekeningkunde, die konseptuele raamwerk, doelwitte van finansiële
state, toevallingsrekeningkunde, die elemente van finansiële state, die finansiële
tydperk, rekeningkundige vergelyking en die rekeningkundige siklus te beskryf;
• tussen verskillende transaksies te onderskei, transaksies in hulpjoernale te ontleed,
vanaf hulpjoernale na grootboek oor te boek, die proefbalans op te stel en foute op
die proefbalans op te spoor en reg te stel en die rekeningkundige siklus af te
handel;
• inkomste- en uitgawesaansuiwerings te bepaal en te boekstaaf, aansuiwerings aan
die hand van IFRS te bespreek, afsluitingsinskrywings te boekstaaf, winste te
bepaal, brondokumente, joernale, hulpgrootboek en kontrolerekeninge te ontwerp;
die finansiële state van ʼn diensentiteit en handelsentiteit op te stel en
rekeningkundige verslae te ontwerp;
• belangrike items in die staat van finansiële posisie te verduidelik, rekeningkundig te
verantwoord en finansiële state ooreenkomstig IFRS op te stel;
Vakleeruitkomste Bladsy 9
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
• te onderskei tussen verskillende entiteite en die jaarlikse finansiële state vir elk van
hierdie entiteite op te stel; en om
• ʼn vervaardigingsentiteit se transaksies te boekstaaf en ‘n eenvoudige stel finansiële
state van ʼn vervaardigingsentiteit op te stel.
WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING
In die paragraaf oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word
om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die
woordelys hieronder sal jou hiermee help.
Werkwoord Omskrywing
Lys Lys die name/items wat bymekaar hoort
Identifiseer Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde
Verduidelik Ondersoek die moontlikhede, oorweeg en skryf dan jou
antwoord (verklaring/verduideliking) neer
Beskryf Omskryf die konsep of woorde duidelik
Kategoriseer/
klassifiseer
Bepaal tot watter klas, groep, afdeling bepaalde
items/voorwerpe behoort
Analiseer Om iets te ontleed
Evalueer Bepaal die waarde van ʼn stelling/stelsel/beleid/ens.
Toepas Pas die teoretiese beginsels toe in ʼn praktiese probleem
Hersien Evalueer, verbeter en/of wysig ʼn beleid/dokument/stelsel
Bladsy 10
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
STUDIE-EENHEID 1: INLEIDING TOT REKENINGKUNDE – BASIESE
BEGRIPPE, RAAMWERK EN REKENINGKUNDIGE SIKLUS
1.1 Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip
Na voltooiing van Studie-eenheid 1 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te
demonstreer van die volgende:
• Die wêreld van rekeningkunde
• Die konseptuele raamwerk vir finansiële verslagdoening
• Rekeningkundige vergelyking
• Rekeningkunde siklus: Boekhou tot by die proefbalans
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• te verduidelik hoe rekeningkunde ontwikkel het en wat die funksie van
rekeningkunde is, die finansiële posisie en die finansiële prestasie van ʼn
onderneming en die dualiteitsbegrip te verduidelik en toe te pas;
• transaksies deur middel van die rekeningkundige vergelyking te boekstaaf en die
uitwerking daarvan op die rekeningkundige vergelyking te beskryf;
• die rekeningkundige siklus te bespreek:
o transaksies in hulpjoernale te ontleed;
o vanaf hulpjoernale na grootboek oor te boek;
o proefbalans op te stel; en
o foute op die proefbalans op te spoor en reg te stel.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 11
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
1.2 Voorgeskrewe handboek
Myburgh, J.E., Fouche, J.P. & Cloete, M. 2012. Rekeningkunde – ʼn Inleiding. 11de Uitgawe. Kaapstad: Lexis Nexis (Edms.) Bpk.
Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer:
• Hoofstuk 1, paragrawe 1.1-1.6
• Hoofstuk 2, paragrawe 2.1-2.11
• Hoofstuk 3, paragrawe 3.2-3.8
• Hoofstuk 4, paragrawe 4.1-4.6
• Hoofstuk 5, paragrawe 5.1-5.7
1.3 Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan:
Sleutelwoord Omskrywing
Alleeneienaarsaak (eenmansaak)
Entiteit as ʼn entiteit afsonderlik van die eienaar, dit wil sê net
een eienaar wat die kapitaal bydra en ook geregtig is op al die
wins.
Bates Hulpbronne wat deur die entiteit beheer word as gevolg van
gebeurtenisse in die verlede en waaruit die entiteit na
verwagting toekomstige ekonomiese voordeel sal ontvang.
Brondokument Dokument waarin transaksiedata aangeteken word wanneer ʼn
transaksie plaasvind.
Ekwiteit Verskil tussen entiteit se bates en laste.
Entiteitsbeginsel Bepaal dat die eienaar en die onderneming twee afsonderlike
“persone” of “entiteite” is met elkeen ʼn afsonderlike stel
finansiële rekords, bates en laste.
Finansiële posisie In terme van bates, laste en ekwiteit word dit aan die einde van
die tydperk in ʼn staat van finansiële posisie bepaal.
Finansiële prestasie Wins of verlies vir die tydperk en word bepaal in ʼn staat van
wins en verlies en ander omvattende inkomste.
Finansiële tydperk Tydperk wat verloop vanaf ʼn datum waarop die finansiële
toestand gemeet is tot die eersvolgende datum waarop dit
weer gemeet word.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 12
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Inkomstes Toevloei van ekonomiese voordeel gedurende die
rekenpligtige tydperk wat ʼn toename in ekwiteit meebring.
Kapitaal Hulpbronne wat deur die eienaar aan die onderneming
bygedra is.
Laste Huidige verpligtinge van ʼn entiteit wat uit vorige gebeurtenisse
ontstaan het en waarvan die vereffening na verwagting tot die
uitvloei van hulpbronne uit die entiteit sal lei.
Maatskappye Vereniging van persone, wat saamwerk met die oog op
winsbejag. Dit is ʼn regspersoon, met ander woorde ʼn entiteit
afsonderlik van die eienaars.
Onttrekkings Enige hulpbronne wat die eienaar uit die onderneming ontrek
vir eie gebruik.
Oorboeking Oordrag van inligting in elke joernaalinskrywing na die
grootboek.
Proefbalans Is ʼn twee-kolom (debiet en krediet) lys van saldo’s van al die
rekeninge in die algemene grootboek wat op ʼn bepaalde datum
ʼn saldo het.
Rekeningkundige beginsels
Algemene reëls wat op fundamentele ekonomiese waarhede
berus en wat as riglyne vir rekeningkundige praktyk dien.
Transaksie Besigheidshandeling tussen die entiteit en ʼn ander entiteit of
persoon.
Uitgawes Uitvloei van ekonomiese voordele gedurende die rekenpligtige
tydperk wat ʼn afname in ekwiteit meebring.
Vennootskap Dit is ʼn regsverhouding wat ontstaan as gevolg van ʼn
ooreenkoms tussen twee of meer, maar gewoonlik hoogstens
20 persone, waarkragtens elkeen bydra tot ʼn entiteit met die
doel om wins te maak en te verdeel.
1.4 Inleiding
Finansiële rekeningkunde behels die aantekening, kommunikasie en vertolking van
finansiële-verwante inligting wat deur die gebruikers van finansiële inligting, gebruik word.
Die rekeningkundige stelsel bestaan uit die invoer van inligting en data van verskeie
transaksies, die aantekening en verwerking van die transaksies, en die gebruik van
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 13
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
verwerkte inligting om finansiële state voor te berei. Die rekeningkundige vergelyking is
verwant aan die verwerkingskomponent van die rekeningkundige siklus. Die eerste stap in
die rekeningkundige siklus is dat ʼn transaksie in die entiteit plaasvind. Waar enige transaksie
plaasvind, word ʼn brondokument voltooi. Die brondokument word dan in die nodige
hulpjoernaal opgesom en oorgeboek na die algemene grootboek, waarna die algemene
grootboek gebruik word om die proefbalans op te stel, sodat daar vasgestel kan word of die
dubbelinskrywingstelsel korrek toegepas word.
1.5 Die wêreld van rekeningkunde
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 1.1-1.6. Lees hierdie paragrawe
deur en maak seker jy verstaan die agtergrond rondom die geskiedenis van rekeningkunde
en sal daaroor vrae kan beantwoord.
1.6 Die konseptuele raamwerk vir finansiële verslagdoening
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.1
Om betekenisvolle, betroubare inligting te verskaf wat konsekwent en verstaanbaar is vir alle
gebruikers, is dit noodsaaklik dat rekeningkunde binne ʼn algemene aanvaarde raamwerk
beoefen word.
In die rekenmeestersberoep is daar ʼn stel riglyne vir die meting en openbaarmaking van die
resultate van saketransaksies. Die riglyne is belangrik sodat daar gemeenskaplike
standaarde vir finansiële verslagdoening gestel word, inligting daarin betroubaar kan wees
en state met mekaar vergelyk kan word. Hierdie riglyne staan bekend as Algemeen
Aanvaarde Rekeningkunde Praktyk (AARP). Finansiële state en verslae word volgens die
Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS) opgestel. Hierdie standaarde is
internasionaal deur die rekenmeerstersberoep ontwikkel. Die hantering van rekeningkunde
in hierdie handboek en gids is op die IFRS gebaseer.
1.6.1 Die doelwitte van finansiële state
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.2 en 2.3
Die primêre doel van finansiële verslagdoening is om finansiële inligting oor die
verslagdoeningsentiteit te lewer wat bruikbaar is vir huidige en toekomstige
belanghebbendes in die entiteit. Beleggers, werknemers, vakbonde, staatsliggame,
verskaffers en die publiek is almal voorbeelde van belanghebbendes in die finansiële state
van ʼn bepaalde entiteit. Die rede waarom finansiële state voorberei word, is om in die
behoeftes van die belanghebbendes te voorsien.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 14
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
1.6.2 Toevallingsrekeningkunde en lopende saak-begrip
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.4 en 2.5
Toevallingsrekeningkunde bepaal dat die effek van transaksies getoon word in die periode
wat dit plaasvind en nie wanneer fisiese kontant ontvang of betaal word nie. Die lopende
saak-beginsel aanvaar dat die onderneming in die afsienbare toekoms ʼn bedryfsbestaan sal
voer, en dat besluite versigtig geneem sal word om nie die bedryfsbestaan te bedreig nie.
Kyk ook na Voorbeeld 2.1 op bladsy 20 in die handboek.
1.6.3 Die elemente van finansiële state
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf Par 2.6
Daar is vyf elemente van finansiële state wat geïdentifiseer kan word, naamlik: bates, laste,
ekwiteit, inkomste en uitgawes. Elkeen van hierdie elemente word afsonderlik hieronder en
ook meer volledig in die handboek bespreek. Die elemente van bates, laste en ekwiteit gee
die finansiële posisie van die entiteit en die elemente van inkomste en uitgawes gee die
finansiële prestasie van die entiteit weer.
Bates
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.6.1 en 2.7.1
Bates is hulpbronne wat deur die entiteit beheer word of aan die entiteit verskuldig is.
Hierdie hulpbronne het die vermoë om toekomstige ekonomiese voordele vir die entiteit te
genereer en waarde te verhoog. Hierdie voordeel wat uit die bate voortspruit moet deur die
entiteit beheer word. Slegs bates wat reeds aangeskaf of reeds verkry is as gevolg van
gebeurtenisse in die verlede kan as bates van die entiteit beskou word. Grond en geboue,
masjienere en toerusting, voertuie, voorraad, kontant, beleggings en debiteure is voorbeelde
van tipes bates wat in ʼn entiteit se staat van finansiële posisie sal verskyn. Indien die bate
aan die bogenoemde omskrywing voldoen, moet dit ook aan die volgende twee kriteria
voldoen:
• Daar moet ʼn waarskynlikheid wees dat toekomstige ekonomiese voordele vir die
entiteit sal voortspruit. As daar geen toekomstige of huidige ekonomiese voordeel vir
die onderneming is nie, kan die aanskaf van die bate nie as bate erken word nie,
maar eerder as ʼn uitgawe. Voorbeeld: ʼn Entiteit wat aansienlike bedrae aan
navorsing bestee, maar onseker is of die navorsingresultate enige toekomstige
ekonomiese voordeel vir die entiteit sal inhou, sal die navorsingskoste nie as ʼn bate
kan erken nie, maar eerder ʼn uitgawe.
• ʼn Bate moet ʼn waarde hê wat betroubaar gemeet kan word.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 15
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Laste
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.6.2 en 2.7.2
Laste verwys na die verpligtings wat onstaan het as gevolg van transaksies wat voorheen
aangegaan is en wat die entiteit deur die opoffering van ekonomiese hulpbronne moet
betaal. Laste het drie kenmerke:
• Daar is reeds ʼn bestaande verpligting teen ʼn ander party. Die verpligting se presiese
bedrag en tydstip van vereffening hoef nie bekend te wees om as ʼn las erken te word
nie. Indien die presiese bedrag of tydstip nie bekend is nie, word die verpligting as ʼn
voorsiening erken.
• Slegs verpligtinge wat voortspruit uit gebeurtenisse wat reeds plaasgevind het, kan
as laste beskou word.
• Verpligtinge word meestal in kontant vereffen, alhoewel dit nie beperk is tot kontant
nie en kan enige prestasie vereis wat tot die aanwending van hulpbronne sal lei.
Indien ʼn las aan bogenoemde kenmerke, asook die volgende kriteria voldoen, kan dit as ʼn
las erken word;
• Daar is ʼn waarskynlikheid dat die vereffening van die verpligting tot ʼn uitvloei van
ekonomiese voordele sal lei. Wanneer goedere op skuld gekoop word, en die
transaksie plaasvind, word laste erken.
• Die bedrag van vereffening kan betroubaar gemeet word.
Kyk ook na Voorbeeld 2.3 op bladsy 23 in die handboek.
Ekwiteit
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.6.3
Dit is die verskil tussen die bates en laste van ʼn entiteit. ʼn Entiteit word uit twee bronne
geskep, naamlik:
• Fondse wat die eienaar in die entiteit stort. Dit geskied gewoonlik, maar nie
noodwendig nie, in kontant. In ʼn eenmansaak of vennootskap word die ekwiteit wat
die eienaar tot die entiteit bydra, inbetaalde kapitaal genoem. In maatskappye word
die bydrae wat die eienaarsgroep inbetaal, aandelekapitaal genoem.
• Wins vir die tydperk wat die entiteit toeval. Oorskot inkomstes, bo uitgawes is wins.
Ekwiteit wat uit wins of winste ontstaan word behoue verdienste genoem.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 16
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Inkomste
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.6.4 en 2.7.3. Neem kennis van
die erkenning van inkomste en die kriteria waaraan inkomste moet voldoen om erken te
word. Maak seker dat jy vrae daaroor kan beantwoord.
Inkomste behels die toevloei van ekonomiese voordele gedurende die rekenpligte tydperk
wat ʼn toename in ekwiteit meebring deur ʼn toename in bates en/of ʼn afname in laste,
uitgesonder bydraes deur eienaar. Voorbeelde van inkomste uit normale bedrywighede
sal wees verkope, huurinkomste, lewering van dienste, rente op beleggings, ensovoorts.
Winste uit die verkoop van vaste eiendom of fluktuasies in wisselkoerse beantwoord aan die
omskrywing van inkomste, maar is items anders as inkomste uit bedrywighede soos reeds
bespreek. Dit is nodig om tussen inkomste en winste te onderskei.
Die erkenning van inkomste word deur die realisasiebegrip gereël. Inkomste moet verdien
wees voordat dit erken kan word. Die inkomste moet betroubaar gemeet kan word. Kyk ook
na Voorbeeld 2.4 op bladsy 26 in die handboek.
Uitgawes
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.6.5 en 2.7.4. Neem kennis van
die erkenning van uitgawes en die kriteria waaraan uitgawes moet voldoen om erken te
word.
Uitgawes word omskryf as die uitvloei van ekonomiese voordele gedurende die rekenpligtige
tydperk wat ʼn afname in ekwiteit meebring deur ʼn afname in bates en/of ʼn toename in laste,
uitgesonder uitkerings aan eienaars. Daar moet onderskei word tussen besteding, uitgawes,
koste en verliese:
• Besteding: Die onderneming gaan ʼn besteding aan wanneer dit waarde afgee in ruil
vir ander waarde. Byvoorbeeld, die entiteit koop ʼn masjien vir R10 000 kontant aan.
Die waarde wat verwissel is, is die R10 000 kontant vir die masjien.
• Bedryfsuitgawe: Besteding het betrekking op waarde wat verbruik is deur die
onderneming. Gewoonlik kan die onderneming nie handeldryf sonder om hierdie
uitgawes aan te gaan nie. Byvoorbeeld, water en elektrisiteit, telefoon, salarisse, lone
en huuruitgawe.
• Koste: Koste wat die onderneming moet aangaan om die produk te vervaardig.
• Verliese: Waarde wat verlore gaan. Byvoorbeeld, bate waarvan die waarde daal of
as uitgawes meer is as inkomstes.
Voorbeeld 2.5 op bladsy 28 bied goeie voorbeelde van hierdie konsepte.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 17
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
1.6.4 Die meting van elemente
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.8. Neem kennis van die
verskillende metingsgrondslae wat algemeen aanvaar word.
1.6.5 Kwalitatiewe eienskappe van bruikbare finansiële inligting
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.9. Neem kennis van hierdie
paragraaf en maak seker dat jy die begrippe onder die knie het.
Die primêre doel van rekeningkunde is om inligting oor die finansiële toestand en finansiële
resultaat van ʼn entiteit aan sy gebruiker te kommunikeer. Om hierdie doel te bereik moet die
finansiële state nuttig wees. Die kwalitatiewe eienskappe is die eienskappe wat die
finansiële state nuttig maak vir die gebruiker, naamlik toepaslikheid en getroue weergawe.
1.6.6 Versterkende kwalitatiewe eienskappe en die oorweging van die kostebeperkings
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.10. Bestudeer die versterkende
kwalitatiewe eienskappe en maak seker dat jy die begrippe onder die knie het en vrae
daaroor sal kan beantwoord. Daar word deurlopend van voorbeelde gebruik gemaak om die
eienskappe prakties toe te pas.
1.6.7 Die verband tussen die elemente
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.11.
Die finansiële resultate word in ʼn stel van vyf verslae weergegee:
• Staat van finansiële posisie toon die finansiële toestand op ʼn bepaalde tydstip in
terme van die bates, laste en ekwiteit van die entiteit.
• Staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste toon die finansiële
prestasie in terme van inkomste en uitgawe en gevolglik die wins of verlies oor ʼn
bepaalde tydperk.
• Staat van verandering in ekwiteit vergelyk die ekwiteit in die begin van die jaar met
die ekwiteit aan die einde van die jaar.
• Staat van kontantvloei toon die invloei en uitvloei van kontant gedurende die
finansiële tydperk.
• Verklaring van die rekeningkundige beleid wat met die opstelling van die state
gevolg is en verduidelikende aantekeninge.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 18
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Die finansiële tydperk
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 2.11.1. Dit is belangrik om
hierdie begrip te verstaan.
ʼn Finansiële tydperk is die tydperk ten opsigte waarvan die finansiële prestasie bepaal word
en aan die einde waarvan die finansiële toestand van die entiteit bepaal word.
Die finansiële prestasie word in terme van wins en verlies vir die tydperk oor die tydperk in
ʼn staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste bepaal. Die finansiële toestand in
terme van bates, laste en ekwiteit word aan die einde van die tydperk in ʼn staat van
finansiële posisie bepaal.
Die finansiële prestasie en posisie word later in diepte bespreek met die opstel van
finansiële state.
1.7 Die rekeningkundige vergelyking
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 3.2. Neem kennis van hierdie
inligting en maak seker dat jy die begrippe onder die knie het.
1.7.1 Die dualiteitsbegrip
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 3.3
Die basiese rekeningkundige vergelyking is:
BATES = EKWITEIT + LASTE
Die dualiteitsbegrip bepaal dus dat die finansiële posisie twee aspekte het, naamlik:
• die aanwending van fondse op verkryging van bates, wat gelyk is aan
• die bronne waaruit die fondse beskikbaar gestel is:
o ekwiteit (deur eienaars voorsien)
o skuld of laste
LW: Baie belangrik om te onthou dat die rekeningkundige vergelyking altyd moet balanseer.
Die linkerkant moet altyd gelyk wees aan die regterkant.
Voorbeeld 1.1
Die volgende transaksies met betrekking tot Games Galore het gedurende Augustus 2014,
voorgekom:
1. Mnr. Galore, die eienaar van die entiteit, deponeer R10 000 in die bankrekening van die
entiteit. Die vergelyking sal soos volg daar uitsien:
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 19
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
BATES = EKWITEIT + LASTE
R R R
Kontant + 10 000 Kapitaal + 10 000 0
Vra jouself die volgende vraag: Balanseer die vergelyking? Ja, 10 000 = 10 000
2. ʼn Besigheidsperseel is kontant teen R60 000 aangekoop. Die vergelyking sal soos volg
daar uitsien:
BATES = EKWITEIT + LASTE
R R R
Grond en
geboue
Kontant
+ 60 000
- 60 000
0 0
Vra jouself die volgende vraag: Balanseer die vergelyking? Ja, + R60 000 – R60 00 = 0
3. ʼn Langtermynlening van R100 000 is van ʼn plaaslike finansiële instelling ontvang. Die
vergelyking sal soos volg daar uitsien:
BATES = EKWITEIT + LASTE
R R R
Kontant + 100 000 Lening + 100 000
Vra jouself die volgende vraag: Balanseer die vergelyking? Ja, + R100 000 = +R100 000
Kyk ook na Voorbeeld 3.1 in die handboek op bladsy 56. Werk die voorbeeld noukeurig
deur.
1.7.2 Die rekening
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 3.4, 3.6 en 3.7
Elke finansiële transaksie veroorsaak ʼn verandering in een of meer van die elemente van die
vergelyking, maar die dubbelinskrywingsbegrip vereis dat die rekeningkundige vergelyking
steeds moet balanseer. Dit is onprakties om na elke transaksie ʼn nuwe vergelyking op te
stel. Die hulpmiddel wat gebruik word om die uitwerking van transaksies op individuele items
aan te teken, is die rekening.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 20
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Om ʼn rekening te debiteer beteken dat die rekening wat geaffekteer is, word aan die
linkerkant van die joernaal aangeteken. As ʼn rekening gekrediteer word sal die rekening aan
die regterkant aangeteken word.
Formaat van ʼn rekening:
DT Naam van die rekening KT
Datum Besonderhede Folio Bedrag Datum Besonderhede Folio Bedrag
Om die rekeningkundige vergelyking altyd te laat balanseer en die
dubbelinskrywingsbeginsel toe te pas, geld die volgende drie reëls:
• Bates: Vermeerder aan die debietkant en verminder aan die kredietkant.
• Ekwiteit: Vermeerder aan die kredietkant en verminder aan die debietkant.
• Laste: Vermeerder aan die kredietkant en verminder aan die debietkant.
WERKWYSE:
By elke transaksie word twee rekeninge geraak waarvan een gedebiteer word en die ander
een gekrediteer word. Vra jouself die volgende vraag wanneer jy die rekeningkundige
vergelyking moet voltooi:
(1) Watter twee rekeninge word deur die transaksie geraak?
(2) Watter tipe rekeninge is dit? Bates, ekwiteit of laste?
(3) Word bates/ekwiteit/laste meer of minder?
(4) Watter rekening word gedebiteer en watter rekening gekrediteer?
Voorbeeld 1.2
Ontvang R5 600 vir huur van ʼn gedeelte van ons gebou wat as kantore gebruik word.
Stappe:
(1) Watter twee rekeninge word deur die transaksie geraak?
Bank (ons ontvang kontant wat in die bankrekening geplaas word)
Huurinkomste (die rede vir die ontvangste vir die geld)
(2) Watter tipe rekeninge is dit?
Bank: Bate
Huurinkomste: Ekwiteit (inkomste)
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 21
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
(3) Word die bates/ekwiteit/laste vermeerder of verminder?
Bank: Bate - + (geld ontvang maak jou geld in die bank meer)
Huurinkomste: Ekwiteit - + (inkomste vermeerder jou ekwiteit)
(4) Word die rekening gedebiteer of gekrediteer?
Bank word gedebiteer (bates vermeerder aan die debietkant)
Huurinkomste word gekrediteer (ekwiteit vermeerder aan die kredietkant)
Rekening gedebiteer
Rekening gekrediteer
Bates Ekwiteit Laste
BANK HUURINKOMSTE + R5 600 + R5 600
Voorbeeld 1.3
Koop skryfbehoeftes op skuld aan ten bedrae van R1 000.
Stappe:
(1) Watter twee rekeninge word deur die transaksie geraak?
Krediteurekontrole (geen kontant betaal nie, dit is op krediet gekoop)
Skryfbehoeftes (die rede vir die betaling van die geld)
(2) Watter tipe rekeninge is dit?
Krediteurekontrole: Las
Skryfbehoeftes: Ekwiteit (uitgawe)
(3) Word die bates/ekwiteit/laste vermeerder of verminder?
Krediteurekontrole: Las - + (las vermeerder omdat meer skuld aangegaan word)
Skryfbehoeftes: Ekwiteit (uitgawes verminder ekwiteit)
(4) Word die rekening gedebiteer of gekrediteer?
Krediteurekontrole word gekrediteer (laste vermeerder aan die kredietkant)
Skryfbehoeftes word gedebiteer (ekwiteit verminder aan die debietkant)
Rekening gedebiteer
Rekening gekrediteer Bates Ekwiteit Laste
SKRYFBEHOEFTES KREDITEUREKONTROLE - R1 000 + R1 000
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 22
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Tabel 1.1 Klassifikasie van rekeninge (voltooi self gedurende die jaar)
BATES EKWITEIT
Direkte ekwiteit
Kapitaal
Onttrekkings
Indirekte ekwiteit
LASTE
Niebedryfslaste
• Lening: Bank
Bedryfslaste
• Krediteurekontrole
• Oortrokke bank
• SAID (LBS)
Niebedryfsbate
• Grond en geboue
• Voertuie
• Toerusting
Finansiële bates
• Vaste deposito:
Bank
Inkomstes Uitgawes
• Lopende inkomste
• Verkope
• Huurinkomste
• Rente op lopende rekening
• Kommissie-inkomste
• Koste van verkope
• Debiteure-afslag
• Telefoon
• Skryfbehoeftes
• Lone en salarisse
• Versekering
• Huuruitgawe
• Advertensies
• Oninbare skulde
• Waarde-vermindering
• Rente op lening
• Water en elektrisiteit
• Bankkoste
Bedryfsbate
• Handelsvoorraad
• Debiteurekontrole
• Spaarrekening
• Bank
• Kleinkas
• Wisselgeld
1.8 Die rekeningkundige siklus: Transaksies, brondokumente en joernale
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 4.1. Neem kennis van die
verskillende stappe in die rekeningkundige siklus.
1.8.1 Transaksies en ander rekeningkundige gebeurtenisse
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 4.2 en 4.3
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 23
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
• Wat is ʼn transaksie? Dit verwys na ʼn besigheidshandeling tussen die entiteit en ʼn
ander entiteit of persoon.
• Wat is ʼn brondokument? Dit is ʼn skriftelike bewys wat deur ʼn entiteit voltooi word,
wat toon dat ʼn transaksie wel plaasgevind het.
• Wat is ʼn hulpjoernaal? Waar die transaksies ontleed en opgesom word voordat dit na
die grootboek oorgeboek word.
Werk deur die verskillende voorbeelde wat gegee word in Diagram 4.1-4.7 en maak seker
dat jy dit deeglik onder die knie het.
Tabel 1.2 Brondokumente en hulpjoernale
No. Tipe transaksie Brondokument Hulpjoernaal
1. Kredietaankope Oorspronklike faktuur Krediteurejoernaal (KJ)
2. Kontantaankope Tjekteenblad Kontantbetalingsjoernaal
(KBJ)
3. Kleinkasaankope of
betalings
Kleinkasbewys Kleinkasjoernaal (KKJ)
4. Kredietverkope Duplikaatfaktuur Debiteurejoernaal (DJ)
5. Kontantverkope Kasregisterrol (KRR) of
Duplikaatkwitansie
Kontantontvangstejoernaal
(KOJ)
6. Enige kontant
ontvang
Duplikaatkwitansie of
bankstaat
Kontantontvangstejoernaal
(KOJ)
7. Enige kontant
betalings
Tjekteenblad Kontantbetalingsjoernaal
(KBJ)
8. Terugsendings van
debiteure
Duplikaatkredietnota Debiteure-afslagjoernaal
(DAJ)
9. Terugsendings aan
krediteure
Duplikaatdebietnota Krediteure-afslagjoernaal
(KAJ)
10. Rente op agterstallige
debiteure
Joernaalbewys Algemene joernaal (AJ)
11. Rente op agterstallige Joernaalbewys Algemene joernaal (AJ)
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 24
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
rekening
12. Enige ander geen
kontanttransaksie
Joernaalbewys Algemene joernaal (AJ)
1.8.2 Die kontantontvangstejoernaal (KOJ) en oorboeking daarvan
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 4.4 tot 4.4.3 en 5.2.2. Paragraaf
4.4.2 word later bespreek.
Al die geld wat die onderneming ontvang moet eers in die kontantontvangstejoernaal
aangeteken word voordat dit na die algemene grootboek oorgeboek word. Die
kontantontvangstejoernaal is niks anders as die debietkant van die bankrekening nie.
Aan die einde van die maand word die kolomtotale in die KOJ soos volg na die algemene
grootboek oorgeboek:
Kolom Oorboeking
Bank DEBITEER Bank (geld word ontvang en bates word meer aan die
debietkant)
Verkope KREDITEER Verkope (verkope is ʼn inkomste en ekwiteit vermeerder
aan die kredietkant)
Koste van
Verkope
DEBITEER Koste van Verkope (uitgawes verminder ekwiteit) EN KREDITEER Handelsvoorraad (voorraad word minder, bates verminder
aan die kredietkant)
Diverse
rekeninge
KREDITEER al die ander rekeninge op die spesifieke dag waarop dit
plaasgevind het. Dit sal inkomsterekeninge wees wat ekwiteit
vermeerder.
Werk Voorbeeld 4.2 in jou handboek noukeurig deur. Maak seker jy verstaan hoe om die
transaksies aan te teken in die hulpjoernaal.
1.8.3 Die kontantbetalingsjoernaal (KBJ) en die oorboeking daarvan
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 4.4.4 en 5.2.2
Al die geld wat die onderneming betaal moet eers in die kontantbetalingsjoernaal
aangeteken word voordat dit na die algemene grootboek oorgeboek word. Die KBJ is niks
anders as die kredietkant van die bankrekening nie.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 25
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Aan die einde van die maand word die kolomtotale in die KBJ na die algemene grootboek
oorgeboek. Werk Voorbeeld 4.3 in jou handboek noukeurig deur. Maak seker jy verstaan
hoe om die transaksies aan te teken in die hulpjoernaal.
1.8.4 Die kleinkasjoernaal (KKJ) en die oorboeking daarvan
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 4.4.6 en 5.2.2
(Paragraaf 4.4.5, die kasboek, hoef nie bestudeer te word nie.)
Kleinkasjoernaal word uitsluitlik gebruik om transaksies aan te teken, waar enige item
kontant uit die kleinkas aangekoop is.
Kolom Oorboeking
Kleinkas KREDITEER Kleinkas (betaal met kontant uit kleinkas uit, dus
verminder jou kontant in die kleinkas. Kleinkas is ʼn bate en bates
verminder aan die kredietkant.)
Aankoop van bates
uit kleinkas
DEBITEER die spesifieke baterekening, byvoorbeeld
Handelsvoorraad, Toerusting, ens. (die bate word meer)
Betalings van
uitgawes uit
DEBITEER die spesifieke uitgawerekening, byvoorbeeld
Skryfbehoeftes, Lone, ens. (uitgawes verminder ekwiteit)
Kolom Oorboeking
Bank KREDITEER Bank (bates verminder aan die kredietkant)
Enige ander
kolom
byvoorbeeld
Handelsvoorraad
DEBITEER Handelsvoorraad (dit is ʼn bate, as jy ʼn bate koop,
vermeerder jou bates. Bates vermeerder aan die debietkant)
Enige ander
kolom
byvoorbeeld
Skryfbehoeftes
DEBITEER Skryfbehoeftes (dit is ʼn uitgawe, en verminder ekwiteit.
Ekwiteit verminder aan die debietkant)
Diverse
rekeninge
DEBITEER elke rekening apart op die datum wat die transaksie
plaasgevind het. Dit sal uitgawerekeninge wees.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 26
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
kleinkas (KKJ)
Wanneer die kleinkasvoorskot herstel word, sal dit aan die debietkant van die
kleinkasrekening verskyn aangesien die bate (kleinkas) vermeerder.
Herstel van die
kleinkasvoorskot
(KBJ)
DEBITEER Kleinkas (bate word meer, geld word meer in die
kleinkas), en KREDITEER Bank (geld word minder in die bank)
Werk telkens deur al die voorbeelde wat in die handboek gegee word.
1.8.5 Debiteure- en debiteure-afslagjoernaal en oorboeking daarvan
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 4.4.7 en 5.2.2
ʼn Debiteur kan omskryf word as enige persoon of instansie wat aan die entiteit geld skuld. ʼn
Debiteur is vir die onderneming ʼn bate aangesien dit geld is wat hulle aan die entiteit skuld.
ʼn Kredietverkooptransaksie word soos volg geboekstaaf:
Kolom Oorboeking
Debiteurekontrole
(DJ)
(Verkoopsprys)
DEBITEER Debiteurekontrole met die VERKOOPSPRYS
(debiteurekontrole is ʼn bate wat vermeerder) en KREDITEER
Verkope met die verkoopsrys (inkomste wat ekwiteit vermeerder)
Koste van
Verkope (DJ)
(Kosprys)
DEBITEER Koste van Verkope met die KOSPRYS en KREDITEER
Handelsvoorraad met die KOSPRYS (Koste van verkope is ʼn
uitgawe wat ekwiteit verminder en handelsvoorraad is ʼn bate wat
verminder.)
Wanneer ʼn debiteur sy skuld kom betaal, word die transaksie soos volg geboekstaaf:
Kolom Oorboeking
Bank (KOJ) DEBITEER Bank (kontant word ontvang en bates word vermeerder
in die debietkant)
Debiteurekontrole
(KOJ)
KREDITEER Debiteurekontrole (die debiteur se skuld word minder,
dus word ons bate minder)
Terugsending van goedere deur debiteure word soos volg geboekstaaf:
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 27
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Kolom Oorboeking
Debiteure-afslag
(DAJ)
(Verkoopsprys)
DEBITEER Debiteure-afslag met die verkoopsprys (dit is ʼn uitgawe
wat ekwiteit verminder) en KREDITEER Debiteurekontrole met die
verkoopsprys (bate verminder as gevolg van debiteur wat ons minder
skuld)
Koste van
Verkope (DAJ)
(Kosprys)
KREDITEER Koste van Verkope (uitgawe wat gekanselleer moet
word) en DEBITEER Handelsvoorraad (bate wat vermeerder want
debiteur bring voorraad terug)
Werk telkens deur al die voorbeelde wat in die handboek gegee word.
1.8.6 Krediteure- en krediteure-afslagjoernaal en oorboeking daarvan
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 4.4.8 en 5.2.2
ʼn Krediteur kan omskryf word as enige persoon of instansie aan wie die entiteit geld skuld. ʼn
Krediteur is vir ʼn entiteit ʼn las aangesien dit geld is wat geskuld word.
ʼn Kredietaankooptransaksie word soos volg geboekstaaf:
Kolom Oorboeking
Krediteurekontrole
(KJ)
KREDITEER Krediteurekontrole (die las word meer)
Aankoop van
enige bate op
skuld
DEBITEER die betrokke bate, byvoorbeeld Handelsvoorraad,
Toerusting, Voertuie, ens. (Bates word meer aan die debietkant)
Aangaan van
uitgawe op skuld
DEBITEER die betrokke uitgawe rekening, byvoorbeeld
Skryfbehoeftes, Brandstof, Herstelwerk, ensovoorts. (uitgawes
verminder ekwiteit)
Wanneer ons ʼn krediteur betaal, word die transaksie soos volg geboekstaaf:
Kolom Oorboeking
Bank (KBJ) KREDITEER Bank (bate word minder)
Krediteurekontrole DEBITEER Krediteurekontrole (las word minder as gevolg van die
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 28
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
(KBJ) skuld wat vereffen word)
Terugsendings van items aan krediteure word soos volg geboekstaaf:
Kolom Oorboeking
Krediteurekontrole DEBITEER Krediteurekontrole (las word minder as ons goedere
terugstuur)
Terugsending van
bate op skuld
gekoop
KREDITEER die betrokke bate, byvoorbeeld Handelsvoorraad,
Toerusting, Voertuie, ens. (bate word verminder met terugsending)
Terugsending van
uitgawe op skuld
gekoop
KREDITEER die betrokke uitgawe, byvoorbeeld Skryfbehoeftes,
Herstelwerk, Brandstof, ens. (die uitgawe moet gekanselleer word
as gevolg van terugsending)
Werk telkens deur al die voorbeelde wat in die handboek gegee word.
1.8.7 Die algemene joernaal
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 4.4.2 en 5.2.2
Die algemene joernaal is ʼn interne hulpjoernaal waarin hoofsaaklik nie-kontanttransaksies,
asook regstellings van enige oorboekingsfoute wat dalk plaasgevind het, aangeteken word.
Voorbeeld 1.4
Onttrekking van niekontant-items deur die eienaar. Soms gebeur dit dat die eienaar iets
anders as kontant, byvoorbeeld Handelsvoorraad uit die onderneming vir sy eie gebruik
neem.
Die algemene grootboek sal soos volg lyk:
Algemene grootboek van Menli Handelaars vir Februarie 2015
Dag Besonderhede Fol Debiet Krediet
1 Onttrekkings (verminder ekwiteit) B ###
Handelsvoorraad B ###
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 29
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
1.9 Die rekeningkundige siklus: Grootboeke en proefbalans
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 5.1-5.2
1.9.1 Balansering van ʼn rekening
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 5.3
Aan die einde van elke maand word alle rekeninge in die algemene grootboek afgesluit ten
einde ʼn proefbalans te kan opstel om te toets of die dubbelinskrywingsbeginsel wel
toegepas is.
In die balansstaatrekeninge-afdeling word die totaal aan die einde van die maand ʼn saldo
genoem en in die geval van die nominale rekeninge-afdeling word dit ʼn totaal genoem.
Waar meer as een bedrag aan EEN kant van ʼn rekening voorkom
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 5.3
Die bedrae word eenvoudig opgetel en die totaal onderaan geskryf.
Voorbeeld 1.5
DT Lopende inkomste KT
Datum Besonderhede Folio Bedrag Datum Besonderhede Folio Bedrag
Mei 16
21
Bank
Bank
KOJ
KOJ
100
250
350
Waar slegs een inskrywing in die rekening gemaak is
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 5.3
Die bedrag word net so gelaat aangesien ons dadelik kan sien wat die bedrag is wat in die
proefbalans geskryf moet word.
Voorbeeld 1.6
DT Lopende inkomste KT
Datum Besonderhede Folio Bedrag Datum Besonderhede Folio Bedrag
Mei 16 Bank
KOJ 100
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 30
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Waar daar aan beide kante van ʼn rekening bedrae voorkom
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 5.3
Indien daar bedrae aan beide kante van ʼn rekening voorkom, moet die saldo bepaal word,
dit wil sê, “wat oor is in die rekening”.
Vra jouself af: “Wat kom tekort om die twee kante dieselfde te maak?” Dit wat “kortkom”,
word dan aan die kant geskryf wat die minste is, ten einde die twee kante gelyk aan mekaar
te maak. Aan die einde van die maand word die saldo bereken en oorgedra (o/d – kyk
hieronder in Voorbeeld 7) na die volgende maand. As die twee kante gelyk is, sê ons die
rekening is gebalanseer, en trek ons dubbellyntjies aan albei kante, wat aandui dat die
rekening afgesluit is vir die maand.
Op die eerste dag van ʼn nuwe maand word die saldo afgebring (a/b – kyk hieronder in
Voorbeeld 7), en dit is waarmee daar met die nuwe maand begin word.
Voorbeeld 1.7
DT Handelsvoorraad KT
Datum Besonderhede Fol Bedrag Datum Besonderhede Fol Bedrag
Mei 1
20
Saldo
Bank
a/b
KBJ
300
200
Mei 16
Mei 31
Koste
v Verkope
saldo
KBJ
o/d
100
400
500 500
Jun 1 Saldo a/b 400
(Paragraaf 5.5 hoef nie bestudeer te word nie.)
1.9.2 Die proefbalans
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 5.6.
ʼn Proefbalans is ʼn tweekolom (debiet en krediet) lys van saldo’s van al die rekeninge in die
algemene grootboek wat op ʼn bepaalde datum ʼn saldo het. Indien die proefbalans klop
(debietkant = kredietkant), beteken dit nie noodwendig dat daar geen foute in die boeke van
die entiteit is nie omdat beginselfoute dalk gemaak is. Indien die proefbalans nie klop nie,
moet pogings aangewend word om die fout dadelik opgespoor te word.
Werk Voorbeeld 5.10 in die handboek noukeurig deur.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 31
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
1.10 Samevatting
Daar is begin om na die doel van rekeningkunde as kommunikasie tussen entiteit en sy
belanghebbendes te kyk. Hierdie kommunikasie gebeur deur die finansiële state.
In die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste word die volgende elemente
aangetref:
• Inkomstes
• Uitgawes
In die staat van finansiële posisie word die volgende elemente aangetref:
• Bates
• Laste
• Ekwiteit
Om die finansiële state te kan opstel, is die eerste stappe in die rekeningkundige siklus
uiteengesit. In hierdie studie-eenheid is daar verwys na transaksies wat op brondokumente
aangeteken word, vanwaar dit in hulpjoernale aangeteken word en dan na die grootboek
oorgeboek word en van die grootboek na die proefbalans.
1.11 Selfevaluering
Dit is belangrik om die handboek se oefeninge wat betrekking het op die onderwerpe wat in
hierdie studie-eenheid bespreek is, deur te werk.
AKTIWITEIT 1
Die volgende inligting het betrekking op die bedryfsaktiwiteite van Prinses Handelaars. Toon
die uitwerking van die volgende transaksies op die rekeningkundige vergelyking.
Let wel:
Waar van toepassing, is ʼn winsopslag van 35% op kosprys gemaak.
1. Die eienaar T. Pelser besluit om ʼn onderneming te begin met ʼn kapitaalbydrae van
R500 000 wat hy in die bankrekening van die onderneming deponeer.
2. Die aanvanklike kapitaalbydrae blyk nie voldoende te wees nie, en ʼn verdere
R150 000 word by Nedbank teen die onderneming se naam geleen.
3. ʼn Afleweringsvoertuig word kontant gekoop by BB Motors, R 210 000.
4. Goedere vir kontant verkoop, R13 230.
5. Die handelslisensie word per tjek betaal, R1 800.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 32
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
6. Skryfbehoeftes ter waarde van R2 700 word op krediet aan CC Behoeftes gekoop.
7. Handelsvoorraad word per tjek by Groot Verskaffers gekoop, R65 000.
8. Goedere op krediet verkoop aan ʼn debiteur, K. Viljoen. Die kosprys van goedere
was R2 800.
9. Posgeld word uit die kleinkas uit betaal, R10.
10. Ontvang R500 van ʼn debiteur, K. Viljoen, om ʼn gedeelte van sy skuld te betaal.
11. Betaal R5 000 per tjek terug op die lening by Nedbank.
12. ʼn Nuwe kasregister word op krediet by Jakfm gekoop, R2 000
13. Die bank stuur ʼn bankstaat wat aantoon die diensgeld vir die maand beloop R450.
14. Betaal lone uit die kleinkas, R100.
15. Reik ʼn tjek vir R1 800 uit aan Jakfm, ʼn krediteur, ter vereffening van ons skuld van
R2 000.
16. Reik ʼn kwitansie uit aan K. Viljoen, ʼn debiteur, vir R3 000 as afbetaling van haar
skuld van R3 280.
17. Koop handelsware ter waarde van R5 000 by FF Winkels en betaal per tjek.
Aangesien ons die goedere koop om weer te verkoop word 5% handelskorting aan
ons toegestaan.
18. Die eienaar neem R40 uit die kleinkas om vir sy dogter se sakrekenaar te koop.
19. ʼn Tjek van R200 word aan die kleinkassier as kleinkasvoorskot gegee.
20. Daar is ʼn bedrag van R1 450 ontvang vir dienste gelewer.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 33
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
AKTIWITEIT 2
Voltooi die volgende transaksies net in die algemene joernaal. Let wel! Volledige
joernaalomskrywings moet getoon word.
Mei 2015:
5. Die eienaar, J. Potgieter neem goedere met ʼn kosprys van R250 vir eie gebruik –
Joernaalbewys 100.
8. Belas die rekening van ʼn debiteur G. Alfred wat ons R2 000 skuld met 20% rente
vir 3 maande.
12. G. Botha wat R150 skuld het verdwyn en daar is besluit om sy rekening as
oninbaar af te skryf.
16. Skryfbehoeftes van R100, op skuld aangekoop, is per abuis oorgeboek na die
Lonerekening. Stel die fout reg.
17. ABC Handelaar, ʼn krediteur, het ons agterstallige rekening met R200 belas.
22. Handelsvoorraad ter waarde van R529 is aan ʼn plaaslike kinderhuis geskenk.
24. ʼn Bedrag van R300 wat op C. Els se rekening ontvang is, is per abuis oorgeboek
na die rekening van E. Els.
27. Rente vir R430 is op die spaarrekening bygevoeg.
29. Daar is penne en papier ter waarde van R1 000 by die skou, wat gehou is vir
bemarkingsdoeleindes, gebruik.
AKTIWITEIT 3
Op 1 Mei 2008 verskyn die volgende saldo’s en totale onder andere in die algemene
grootboek van Kloof Handelaars.
Handelsvoorraad R15 600; Debiteurekontrole R6 700; Bank R2 300(kt); Krediteurekontrole
R13 560; Verkope R86 500; Debiteure-afslag R4 000; Koste van Verkope R55 000.
OPDRAG: Voltooi die volgende grootboekrekeninge volledig:
Handelsvoorraad, Debiteurekontrole, Bank, Krediteurekontrole, Verkope, Debiteure-afslag
en Koste van Verkope.
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 34
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Op 31 Mei 2008 het die volgende kolomtotale in die hulpjoernale voorgekom:
Kontantontvangstejoernaal R
Bank ?
Debiteure bedrae werklik ontvang 12 367
Korting toegestaan 1 234
Verkope 39 000
Koste van verkope ?
Diverse rekening 28 633
Kontantbetalingsjoernaal
Bank ?
Krediteurekontrole 14 500
Korting ontvang 2 390
Debiteurekontrole 1 788
Handelsvoorraad 24 378
Skryfbehoeftes 45 890
Diverse rekeninge 35 834
Krediteurejoernaal
Krediteurekontrole 14 563
Handelsvoorraad 8 790
Skryfbehoeftes 2 678
Diverse rekeninge ?
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 35
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Debiteurejoernaal
Verkope 9 750
Koste van verkope ?
Krediteure-afslagjoernaal
Krediteurekontrole 3 590
Handelsvoorraad 1 256
Skryfbehoeftes 1 098
Diverse rekeninge ?
Debiteure-afslagjoernaal
Debiteure-afslag 850
Koste van Verkope 460
Kleinkasjoernaal
Kleinkas 267
Handelsvoorraad 156
Skryfbehoeftes 34
Posgeld 13
Diverse rekeninge 25 (hierdie is vraggeld
namens ʼn debiteur, K.
Du Plessis op 31 Mei
betaal)
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 36
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Algemene joernaal
Debiteurekontrole – debiete 120
Debiteurekontrole – krediete 347
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 37
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Notas
Studie-eenheid 1: Inleiding tot Rekeningkunde – Basiese begrippe, raamwerk en rekeningkundige siklus Bladsy 38
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
STUDIE-EENHEID 2: VOLTOOIING VAN REKENINGKUNDIGE SIKLUS,
BTW EN REKENINGKUNDIGE STELSELS
2.1 Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip
Na voltooiing van Studie-eenheid 2 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te
demonstreer van die volgende:
• Die rekeningkundige siklus: Aansuiwerigs
• Voltooiing van die rekeningkundige siklus: Afsluitingsproses en finansiële state
• BTW en implikasies daarvan
• Rekeningkundige stelsels
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• inkomste- en uitgawesaansuiwerings te bepaal en te boekstaaf;
• aansuiwerings aan die hand van IFRS te bespreek;
• afsluitingsinskrywings te boekstaaf;
• winste te bepaal;
• finansiële state van ʼn diensentiteit en handelsentiteit op te stel;
• brondokumente, joernale, hulpgrootboek en kontrolerekeninge te ontwerp; en
• rekeningkundige verslae te ontwerp.
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 39
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
2.2 Voorgeskrewe handboek
Myburgh, J.E., Fouche, J.P. & Cloete, M. 2012. Rekeningkunde – ʼn Inleiding. 11de Uitgawe. Kaapstad: Lexis Nexis (Edms.) Bpk.
Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer:
• Hoofstuk 6, paragrawe 6.1-6.7
• Hoofstuk 7, paragrawe 7.1-7.4
• Hoofstuk 8, paragrawe 8.1-8.6
• Hoofstuk 9, paragrawe 9.1-9.6
2.3 Inleiding
In Studie-eenheid 1 het ons stappe een tot ses in die rekeningkundige siklus bespreek. In
hierdie eenheid gaan ons kyk na die noodsaaklikheid van aansuiwerings om die na-
aansuiweringsproefbalans korrek op te stel. Die afsluitingsproses bevat al die gegewens wat
nodig is om die primêre finansiële state voor te berei/op te stel.
Belasting op toegevoegde waarde (BTW) is ʼn belangrike bron van inkomste vir die
staatsbegroting van Suid-Afrika. Daar word beraam dat ± 27% van die totale inkomste op die
begrotings uit BTW verdien word. Dit is dus belagrik om kennis te neem oor die uitwerking
van BTW op die teboekstelling van transaksies in die rekeningkundige siklus indien ʼn entiteit
vir BTW geregistreer is.
2.4 Die rekeningkundige siklus: Vooraansuiweringsproefbalans en aansuiwerings
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 6.2-6.4
Aansuiwerings of regstellings moet aan die syfers wat in die Vooraansuiweringsproefbalans
verskyn, gedoen word ten einde die korrekte netto wins, vir die spesifieke finansiële tydperk,
te bereken. Die volgende beginsels geld ten alle tye tydens finansiële verslagdoening:
• Paringsbeginsel: Wanneer wins aan die einde van die finansiële tydperk bereken
word, moet die presiese inkomstes en uitgawes wat vir ʼn spesifieke tydperk ontvang
of betaal moes word, in berekening gebring word.
• Omsigtigheidsbeginsel: Bepaal dat bates so getoon moet word dat dit die mees
realistiese beeld en waarde van ʼn bate sal weergee.
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 40
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
2.4.1 Inkomste ontvangbaar
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 6.3
Indien ʼn inkomste vir die finansiële jaar verdien is, maar nog nie ten volle ontvang is nie,
beteken dit dat die bedrag nog ontvangbaar is.
ʼn Bedryfsbate, naamlik opgelope inkomste word geskep en word aangeteken in die nota van
handels- en ander debiteure in die staat van finansiële posisie.
DEBITEER ʼn bedryfsbate, naamlik inkomste ontvangbaar, en KREDITEER die betrokke
inkomsterekening met wat te min ontvang is.
Kyk ook na Voorbeeld 6.3 in die handboek op bladsy 165. Werk die voorbeeld noukeurig
deur.
Vooruitontvange inkomste
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 6.3.1en 6.6.
Indien ʼn inkomste wat vir die volgende finansiële jaar verdien is, reeds gedurende die
huidige jaar ontvang is, beteken dit die bedrag is vooruit ontvang en die inkomste verminder
moet word.
ʼn Bedryfslas, naamlik inkomste vooruitontvang word geskep en word aangeteken in die nota
van handels- en ander krediteure in die staat van finansiële posisie.
DEBITEER die betrokke inkomsterekening en KREDITEER ʼn bedryfslas, naamlik inkomste
vooruitontvang.
Kyk ook na Voorbeeld 6.2 in die handboek op bladsy 163. Werk die voorbeeld noukeurig
deur.
Onthou dat dit noodsaaklik is om die aansuiwering in die nuwe finansiële jaar om te swaai,
deur slegs die fisiese algemene joernaalinskrywing terug te skryf.
2.4.2 Uitgawes betaalbaar
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 6.4.2.
Indien ʼn uitgawe aangegaan is in die huidige finansiële jaar, maar die uitgawes is nog nie
betaal nie, beteken dit daardie bedrag is nog betaalbaar.
Uitgawes betaalbaar is ʼn bedryfslas en word in die nota van handels- en ander krediteure in
die balansstaat getoon.
DEBITEER die betrokke uitgawerekening en KREDITEER ʼn bedryfslas, naamlik uitgawes
betaalbaar.
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 41
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Kyk ook na Voorbeeld 6.8 in die handboek op bladsy 173. Werk die voorbeeld noukeurig
deur.
Vooruitbetaalde uitgawes
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 6.4.1 en 6.6.
Indien ʼn uitgawe ten opsigte van die volgende finansiële jaar reeds gedurende die huidige
finansiële jaar betaal is, beteken dit die uitgawe is vooruitbetaal.
Vooruitbetaalde uitgawe is ʼn bedryfsbate en word in die nota van handels- en ander
debiteure in die balansstaat getoon.
DEBITEER ʼn bedryfsbate, naamlik vooruitbetaalde uitgawe en KREDITEER die betrokke
uitgawerekening.
Kyk ook na Voorbeeld 6.5 in die handboek op bladsy 168. Werk die voorbeeld noukeurig
deur
Onthou dat dit noodsaaklik is om die aansuiwering in die nuwe finansiële jaar om te swaai,
deur slegs die fisiese algemene joernaalinskrywing terug te skryf.
2.4.3 Verbruikersvoorraad voorhande
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 6.4
Nie alle voorraad word opgebruik gedurende die jaar wat dit aangekoop is nie. Aan die einde
van die finansiële jaar word ʼn fisiese voorraadopname gehou om aan te toon hoeveel
verbruikersvoorraad oor is.
Verbruikersvoorraad is ʼn bedryfsbate en word in die nota van handels- en ander debiteure in
die balansstaat getoon.
DEBITEER ʼn baterekening, naamlik verbruikersvoorraad en KREDITEER die betrokke
uitgawerekening, naamlik skryfbehoeftes of verpakkingsmateriaal met die bedrag van
voorraad wat oorgebly het.
Kyk ook na Voorbeeld 6.6 in die handboek op bladsy 169. Werk die voorbeeld noukeurig
deur.
Waardevermindering
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 6.4.1.3.
Bates in die balansstaat moet volgens die omsigtigheidsbeginsel teen die mees realistiese
bedrag getoon word. Waardevermindering word aan die einde van elke finansiële jaar op
niebedryfsbates afgeskryf om die mees realistiese bedrag weer te gee.
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 42
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Daar bestaan twee metodes om waardevermindering te bereken:
1) Kosprys-/vastepaaiement-/reguitlynmetode
Gebruik dadelik die kosprys om die waardevermindering te bereken.
2) Boekwaarde-/verminderde saldo-/drawaarde metode
Gebruik die drawaarde bedrag (kosprys – opgelope waardevermindering) om die
waardevermindering te bereken.
DEBITEER ʼn uitgawerekening, naamlik waardevermindering en KREDITEER ʼn negatiewe
bate, naamlik opgelope waardevermindering op voertuie/toerusting.
LET WEL! Daar is nie waardevermindering op grond en geboue nie.
Kyk ook na Voorbeeld 6.7 in die handboek op bladsy 171. Werk die voorbeeld noukeurig
deur.
Kredietverliese en afskrywing van werklike kredietverliese
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 6.4.3 en 6.4.3.3.
Wanneer goedere en dienste op skuld gelewer word, bestaan die moontlikheid dat sommige
kliënte nie hulle rekening sal betaal nie. Volgens die omsigtigheidsbeginsel moet debiteure
so realisties as moontlik getoon word in die balansstaat.
Vir die rede word ʼn uitgawerekening geskep, naamlik kredietverliese. Hierdie
uitgawerekening word getoon in die staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste
en verminder die winste vir die jaar.
DEBITEER die uitgawerekening, naamlik kredietverliese en KREDITEER die
debiteurekontrolerekening en debiteur se persoonlike rekening.
Kyk ook na Voorbeeld 6.15 in die handboek op bladsy 184. Werk die voorbeeld noukeurig
deur.
Toelaag vir kredietverliese
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 6.4.3.1.
• Die skepping van die toelaag vir kredietverliese
Bepaal die bedrag van die moontlike kredietverliese, en boekstaaf dan die
aansuiwering in die algemene joernaal.
DEBITEER uitgawerekening, naamlik kredietverliese en KREDITEER ʼn negatiewe
bate, naamlik toelaag vir kredietverliese.
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 43
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
VOORBEELD 2.1
Debiteurekontrole toon ʼn saldo van R6 060 op 30 November 2015. Skryf ʼn verdere
R60 as kredietverliese af. Skep ʼn toelaag vir kredietverliese van 5% van uitstaande
debiteure.
R6 060 – R60 = R6 000 X 5% = R300 (toelaag vir kredietverlies)
Kredietverliese R300
Toelaag vir kredietverlies R300
Skepping vir toelaag vir kredietverliese
Kyk ook na Voorbeeld 6.12 in die handboek op bladsy 178. Werk die voorbeeld
noukeurig deur.
• Vermeerdering van toelaag vir kredietverliese
VOORBEELD:
Die volgende saldo’s verskyn in die boeke van DP Handelaars:
Debiteurekontrole R8 500
Toelaag vir kredietverliese R500
Suiwer die toelaag vir kredietverliese aan tot 10% van uitstaande debiteure.
R8 500 x 10% = R850 (nuwe toelaagbedrag)
Huidige toelaag (R500)
Vermeerdering van R350 (R850 – R500). Gebruik R350 vir die aansuiwering.
DEBITEER die uitgawerekening, naamlik Kredietverliese en KREDITEER die
negatiewe bate, naamlik Toelaag vir Kredietverliese met die bedrag waarmee die
toelaag vermeerder het.
Kredietverliese R350
Toelaag vir kredietverliese R350
Aansuiwering op toelaag vir kredietverliese
Kyk ook na Voorbeeld 6.13 in die handboek op bladsy 179. Werk die voorbeeld
noukeurig deur.
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 44
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
• Vermindering van die toelaag vir kredietverliese
VOORBEELD 2.2
Die volgende saldo’s verskyn in die boeke van DP Handelaars:
Debiteurekontrole R4 500
Toelaag vir kredietverliese R500
Suiwer die toelaag vir kredietverliese aan tot 10% van uitstaande debiteure.
R4 500 x 10% = R 450 (nuwe toelaag vir kredietverliese)
Huidige toelaag (R500)
Vermindering van R50 (R500 – R450)
DEBITEER die negatiewe bate, naamlik Toelaag vir Kredietverliese en KREDITEER
die inkomsterekening, naamlik Kredietverliese
LET WEL! Die vermindering van ʼn toelaag beteken die uitgawerekening, naamlik
Kredietverliese word verminder met ʼn inkomsterekening van Kredietverliese (die
rekeninge kanselleer mekaar uit).
Toelaag vir kredietverliese R50
Kredietverliese R50
Aansuiwering op toelaag vir kredietverliese
Kyk ook na Voorbeeld 6.14 in die handboek op bladsy 181. Werk die voorbeeld
noukeurig deur.
• Toelaag vir vereffeningskorting toegestaan
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 6.4.3.4.
Soms word afslag gegee aan debiteure indien hulle, hulle rekening betyds vereffen.
Hierdie afslag word ʼn vereffeningskorting genoem. Wanneer ʼn toelaag vir
vereffeningskorting geskep word, word dit soos volg aangesuiwer:
DEBITEER ʼn uitgawerekening, naamlik Vereffeningskorting toegestaan en
KREDITEER ʼn negatiewe bate, naamlik Toelaag vir Vereffeningskorting toegestaan.
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 45
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
2.5 Afhandeling van die rekeningkundige siklus
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 7.1
ʼn Na-aansuiweringsproefbalans word opgestel sodra al die aansuiwerings en regstellings in
berekening gebring is. Die na-aansuiweringsproefbalans bevat al die gegewens wat nodig is
om die primêre finansiële state op te stel.
2.5.1 Winsbepaling
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 7.1.2 en 7.1.2.2.
Bruto wins = Verkope – Koste van Verkope
Bruto wins persentasie: (Verkope – Koste van Verkope)/Koste van Verkope x 100
Om kosprys te bereken: Verkoopprys x 100/(100+wins)
Om verkoopprys te bereken: Kosprys x (100+wins)/100
Dit is belangrik om te verstaan wat die verskil tussen ʼn diensentiteit en ʼn handelsentiteit is,
soos bespreek in die handboek in paragraaf 7.1.2.2.
2.5.2 Aflsuitingsproses
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 7.1.3.
Die volgorde van die jaareindprosedures:
1) Die vooraansuiweringsproefbalans word op gestel soos bespreek in Studie-
eenheid 1.
2) Aansuiwerings word gedoen aan die einde van die finansiële tydperk.
3) Nadat die aansuiwerings gedoen is, word daar weer ʼn proefbalans opgestel om te
verseker dat die oorboeking van alle aansuiwerings korrek gedoen is. Hierdie
proefbalans word die na-aansuiweringsproefbalans genoem.
4) Sluitingsoordragte word gedoen om die wins vir daardie spesifieke finansiële jaar te
bereken. Dit behels dat alle inkomste en uitgawes in die na-
aansuiweringsproefbalans afgesluit word teen twee rekeninge, naamlik die
Handelsrekening (bereken die bruto wins) en wins-en-verlies-rekening (bereken die
netto wins). Gebruik die volgende stappe om die sluitingsoordragte te voltooi:
a) Sluit debiteure-afslag af teen verkope
(DT Verkope en KT Debiteure-afslag)
b) Sluit verkope af na die handelsrekening
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 46
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
(DT Verkope en KT Handelsrekening)
c) Sluit koste van verkope af na die handelsrekening
(DT Handelsrekening en KT Koste van Verkope)
d) Dra die bruto wins oor vanaf die handelsrekening na die wins-en-verlies-rekening
(DT Handelsrekening en KT Wins-en-verlies-rekening)
e) Sluit alle ander inkomstes af na die wins-en-verlies-rekening
(DT Inkomsterekeninge en KT Wins-en-verlies-rekening )
f) Sluit alle uitgawes af na die wins-en-verlies-rekening
(DT Wins-en-verlies-rekening en KT uitgawerekeninge)
g) Dra die netto wins oor vanaf die wins-en-verlies-rekening na kapitaal
(DT Wins-en-verlies-rekening en KT Kapitaal)
h) Sluit ontrekkings af na kapitaal
(DT Kapitaal en KT Ontrekkings)
VOORBEELD 2.3
Die volgende uittreksel uit die na-aansuiweringsproefbalans van Botma Winkels op
30 November 2014, die einde van die finansiële jaar word gegee.
Balansstaatrekeninge-afdeling Debiet Krediet
Kapitaal 432 785
Onttrekkings 18 085
Vaste deposito: Absa (12%) 55 000
Lening: FNB (15%) 65 500
Nominale rekeninge-afdeling
Verkope 410 100
Koste van verkope 298 000
Debiteure-afslag 7 800
Huurinkomste 67 200
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 47
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Korting ontvang 1 600
Rente op vaste deposito 2 200
Versekering 14 600
Rente op lening 6 550
Oninbare skulde 1 900
Advertensies 3 333
Korting toegestaan 609
Telefoon 10 200
Skryfbehoeftes 3 901
Waardevermindering 8 907
GEVRA:
Toon die joernaalinskrywings vir alle sluitingsoordragte.
Algemene Joernaal van Botma Winkels vir November 2014
Dag Besonderhede Debiet Krediet
Stap 1: Sluit debiteure-afslag af na verkope
30 Verkope 7 800
Debiteure-afslag 7 800
Sluitingsoordrag - JB
Stap 2: Sluit verkope af na handelsrekening
Verkope (410 000 – 7 800) 402 300
Handelsrekening 402 300
Sluitingsoordrag - JB
Stap 3: Sluit koste van verkope af na handelsrekening
Handelsrekening 298 000
Koste van verkope 298 000
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 48
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Sluitingsoordrag - JB
Stap 4: Dra bruto wins oor vanaf die Handelsrekening na die Wins-en-verlies-rekening
Handelsrekening 104 300
Wins en verlies 104 300
Oordrag van bruto wins - JB
Stap 5: Sluit alle ander inkomstes af na die wins-en-verlies-rekening
Huurinkomste 67 200
Korting ontvang 1 600
Rente op vaste deposito 2 200
Wins en verlies 71 000
Sluitingsoordrag - JB
Stap 6: Sluit alle uitgawes af na die wins-en-verlies-rekening
Wins en verlies 50 000
Versekering 14 600
Rente op lening 6 550
Oninbare skulde 1 900
Advertensies 3 333
Korting toegestaan 609
Telefoon 10 200
Skryfbehoeftes 3 901
Waardevermindering 8 907
Sluitingsoordrag - JB
Stap 7: Dra die netto wins oor vanaf die wins-en-verlies-rekening na kapitaal
Wins en verlies 125 300
Kapitaal 125 300
Oordrag van netto wins - JB
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 49
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Stap 8: Sluit onttrekkings af na kapitaal
Kapitaal 18 085
Onttrekkings 18 085
Sluitingsoordrag - JB
2.5.3 Die opstel van die finansiële state vanaf af ʼn na-aansuiweringsproefbalans
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 7.1.4 en 7.1.5. Gaan self deur
paragraaf 7.1.5 en maak seker dat jy die werkstaat verstaan.
Aan die einde van ʼn finansiële jaar word die finansiële resultate van die ondernemig op ʼn
verstaanbare wyse aan die hand van die twee finansiële state, naamlik staat van wins of
verlies en ander omvattende inkomste en die staat van finansiële posisie, weergegee.
Dit is belangrik om die formaat van die staat van wins of verlies en ander omvattende
inkomste en die staat van finansiële posisie onder die knie te kry. Indien jy die formaat ken
sal dit maklik wees om die nodige state op te stel. Die finansiële state word in diepte
bespreek in Hoofstuk 16 in die handboek.
Soos voorheen bespreek, word daar gewerk met twee tipes entiteite, naamlik diensentiteit
en handelsentiteit. Die twee entiteite se staat van wins of verlies en omvattende inkomste se
formaat lyk dieselfde met uitsondering van die hoofafdeling.
Kyk ook na Voorbeeld 7.7 in die handboek op bladsy 210. Werk die voorbeeld noukeurig
deur.
2.5.4 Verskil tussen deurlopende en periodieke voorraadstelsel
Deurlopende voorraadstelsel
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 7.3.3.1.
Indien die deurlopende voorraadstelsel gebruik word, beteken dit dat die voorraadrekords
inligting verskaf oor die hoeveelheid en waarde van voorraad wat teen enige tyd gedurende
die finansiële jaar voorhande is. Met elke transaksie kan die voorraadhoeveelhede
beskikbaar vir verkoop, met werklike hoeveelhede verkoop vergelyk word.
Aankoopkoste, soos doeane belasting, moet in aanmerking geneem word sodat die werklike
kosprys van goedere bepaal kan word.
Voorraad aangekoop word soos volg te boek gestel:
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 50
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Voorraadrekening R xxx
Bank (kontant)- /Krediteurekontrolerekening (krediet) R xxx
Aangeteken teen die KOSPRYS VAN GOEDERE
Verkope van voorraad word soos volg te boek gestel:
Bank(kontant)- /Debiteurekontrolerekening (krediet) R xx
Verkope R xx
Aangeteken teen die VERKOOPSPRYS
Koste van verkope Rx
Voorraadrekening Rx
Aangeteken teen die KOSPRYS
Kyk ook na Voorbeeld 7.10 in die handboek op bladsy 222. Werk die voorbeeld noukeurig
deur.
Periodieke voorraadstelsel
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 7.3.3.2.
Met die periodieke voorraadstelsel kan die waarde van voorraad voorhande slegs deur die
uitvoering van ʼn fisiese voorraadtelling en waardasie van getelde eenhede bepaal word.
Voorraad aangekoop word soos volg aangeteken:
Aankooprekening R xxx
Bank- (kontant)/Krediteurekontrole rekening (krediet) R xxx
Aangeteken teen die KOSPRYS
Verkoop van voorraad word soos volg aangeteken:
Bank-(kontant)/Debiteurekontrole rekening (krediet) R xxx
Verkooprekening R xxx
Aangeteken teen die VERKOOPSPRYS
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 51
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Koste van verkope kan slegs periodiek bereken word deur:
Begin voorraad volgens fisiese voorraadtelling aan die einde van die vorige
finansiële jaar;
+ netto verkope totale aankoopsyfer, minus enige terugsendings en afslag wat
toegestaan is;
+ aankoopskoste byvoorbeeld doeaneregte en vraggeld op aankope;
– eindvoorraad volgens fisiese voorraadtelling aan die einde van die huidige
finansiële jaar.
Kyk ook na Voorbeeld 7.11 in die handboek op bladsy 225. Werk die voorbeeld noukeurig
deur.
2.6 BTW en die implikasie daarvan
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 8.1 en 8.2
Belasting op toegevoegde waarde is ʼn belasting wat deur die staat gehef word op die
lewering van goedere en dienste.
BTW word in twee groepe verdeel, naamlik BTW-inset en BTW-uitset.
BTW-inset (baterekening) is die BTW wat die onderneming aan die verskaffer betaal met
die aankoop van goedere en dienste. Hierdie BTW kan teruggeëis word van die SAID indien
die onderneming vir BTW geregistreer is.
BTW-uitset (lasterekening) is die BTW wat die onderneming hef op die lewering van goedere
en dienste aan ander kliënte. Hierdie BTW moet aan die SAID oorbetaal word.
Die bedrag van BTW wat dan aan die SAID oorbetaal moet word, kan soos volg bereken
word: BTW betaalbaar = BTW-uitset minus BTW-inset.
Daar is sekere produkte en dienste wat volgens die wet vrygestel is van BTW, asook
goedere en dienste wat nie vrygestel is nie. Dit is belangrik om te onderskei tussen watter
produkte is vrygestel en watter produkte nie. Die algemene reël is alle goedere en dienste
word teen 14% belas behalwe as dit spesifiek vrygestel is (geen BTW word gehef op die
goedere en dienste nie), of nulkoers (goedere word belas, maar teen 0%, byvoorbeeld
bruinbrood, groente, melk en brandstof).
2.6.1 BTW-berekeninge
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 8.3.
Indien die bedrag sonder BTW bereken moet word: Bedrag met BTW x 100/114
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 52
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Indien die bedrag BTW moet insluit: Bedrag sonder BTW x 114/100
Om die BTW-bedrag te kry: Bedrag met BTW x 14/114
2.6.2 BTW-aantekeninge
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Par 8.4 en 8.5.
Die aantekening van BTW sal deur algemene joernaal voorbeelde verduidelik word:
VOORBEELD 2.4: TRANSAKSIES:
1) Kontantverkope volgens die kasregisterrol, R280 (kosprys R200), BTW ingesluit.
Bank 280
BTW-uitset (280 x 14/114) 34
Verkope (280 x 100/114) 246
Koste van verkope 200
Handelsvoorraad 200
2) Betaal die huur vir die kantoorgebou, R5 000, BTW ingesluit.
Huuruitgawe (5 000 x 100/114) 4 386
BTW-inset (5 000 x 14/114) 614
Bank 5000
3) Verkoop goedere op krediet, R 3 000 (kosprys R 2500). BTW ingesluit
Debiteurekontrole 3 000
BTW-uitset (3 000 x 14/114) 368
Verkope 2 632
4) Koop handelsvoorraad op krediet, R 114, BTW ingesluit.
Handelsvoorraad (114 x 100/114) 100
BTW-inset (114 x 14/114) 14
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 53
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
krediteurekontrole 114
2.7 Rekeningkundige stelsels
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 9.1 tot 9.6. Hierdie afdeling is selfstudie.
Maak seker dat jy dit onder die knie kry.
2.8 Samevatting
Uit die voorgaande studie-eenheid blyk dit dat nadat die transaksies gejoernaliseer en na die
algemene grootboek oorgeboek en ʼn vooraansuiweringsproefbalans opgestel is, daar nog ʼn
rekeningkundige stap noodsaaklik is voor die finansiële state opgestel kan word: elke
algemene grootboekrekening moet ontleed word om te verseker dat inkomste-, uitgawe-;
bate-; laste-; en ekwiteitsrekeninge korrek weergegee word. Dit word deur ʼn
aansuiweringsjoernaalinskrywings gedoen. Na dié stap word die na-
aansuiweringsproefbalans opgestel en die aflsuitingsproses in die voltooiing van die
rekeningkundige siklus. Die finansiële inligting is dan reg verwerk vir die opstel van die
finansiële state.
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 54
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
2.9 Selfevaluering
Dit is belangrik om die handboek se oefeninge wat betrekking het op die onderwerpe wat in
hierdie studie-eenheid bespreek is, deur te werk.
ATIWITEIT 4:
Die volgende saldo’s en totale verskyn in die vooraansuiweringsproefbalans van Akademia
Winkels op 28 Februarie 2014, die einde van die finansiële jaar.
UITTREKSEL UIT VOORAANSUIWERINGSPROEFBALANS
Balansstaatrekeninge-afdeling Debiet Krediet
Voertuie B4 423 000
Toerusting B5 670 000
Opgelope waardevermindering op voertuie B6 84 570
Opgelope waardevermindering op toerusting B7 46 300
Vaste deposito: Absa Bank B8 180 000
Handelsvoorraad B9 34 670
Debiteurekontrole B10 7 540
Toelaag vir kredietverliese B11 567
Lening: Investec Bank B12 810 000
Nominale rekeninge-afdeling
Verkope N1 960 000
Koste van verkope N2 766 000
Verkoopterugsendings N3 2 500
Huurinkomste N4 8 190
Rente op vaste deposito N5 20 000
Versekering N6 9 295
Rente op lening N7 68 450
Skryfbehoeftes N8 13 865
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 55
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
AANSUIWERINGS
1. Waardevermindering moet soos volg afgeskryf word:
Voertuie: 12% per jaar op die vaste paaiement-metode. Let daarop dat ʼn nuwe
afleweringsvoertuig op 1 Augustus 2013 vir R75 000 aangekoop is.
Toerusting: 20% per jaar op die boekwaarde. Let daarop dat ʼn nuwe lessenaar op
1 Februarie 2014 by Solly Meubels op skuld aangekoop is vir R3 900. Nog geen
inskrywing is vir hierdie transaksie gemaak nie.
2. Die vaste deposito by Absa Bank is op 1 Maart 2010 gemaak teen ʼn vasgestelde
rentekoers van 11% per jaar vir 5 jaar. Elke jaar op 1 Desember word R10 000 uit
die deposito onttrek.
3. ʼn Gedeelte van die gebou word sedert 1 Julie 2008 verhuur. Die huurder het reeds
Maart en April se huur vooruitbetaal.
4. Die versekeringspremie is betaal tot 31 Januarie 2008.
5. Die lening by Investec bank is aangegaan op 1 September 2013 teen ʼn rentekoers
van 17% per jaar. Die rentekoers is egter op 1 November verlaag na 15%.
6. Op 25 Februarie 2014 is voorraad met ʼn verkoopprys van R725 aan die plaaslike
laerskool geskenk. Geen inskrywing ten opsigte van die transaksie is al gemaak
nie.
7. Die bankstaat toon dat die tjek ontvang van ʼn debiteur, B Botha ter vereffening van
sy rekening geweier is weens onvoldoende fondse. Die bedrag van die tjek was
R900 en sy rekening R960.
8. Fisiese voorraadopname toon handelsvoorraad voorhande as R31 280 en
skryfbehoeftes as R250.
9. Die toelaag vir kredietverliese moet aangesuiwer word tot 7% van uitstaande
debiteure.
GEVRA: Toon die joernaalinskrywings vir al die aansuiwerings. Joernaalomskrywings kan
weggelaat word.
Studie-eenheid 2: Voltooiing van rekeningkundige siklus, BTW en rekeningkundige stelsels Bladsy 56
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
STUDIE-EENHEID 3: BELANGRIKE ITEMS IN DIE STAAT VAN
FINANSIËLE POSISIE
3.1 Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip
Na voltooiing van Studie-eenheid 3 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te
demonstreer van die volgende:
• Kontant en kontantekwivalente
• Handels- en ander debiteure
• Voorraad
• Niebedryfsbates: Tasbare bates
• Niebedryfsbates: Ontasbare bates
• Niebedryfslaste en bedryfslaste
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• die begrippe “kontant” en “kontantekwivalente”, asook die behandeling van kontant
in ʼn rekeningkundige stelsel en in finansiële state te verduidelik;
• die begrippe “handels- en ander debiteure” te verduidelik en in finansiële state te
openbaar;
• die begrip “voorraad” te verduidelik en in die finansiële state te openbaar;
• die begrippe “eiendom”, “aanleg” en “toerusting”, asook die behandeling van
tasbare bates in ʼn rekeningkundige stelsel en in finansiële state te verduidelik;
• die begrip “ontasbare bates” te verduidelik en in die finansiële state te openbaar; en
• niebedryfslaste en bedryfslaste te boek te stel, rekeningkundig te verantwoord en in
die finansiële state te openbaar.
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie Bladsy 57
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
3.2 Voorgeskrewe handboek
Myburgh, J.E., Fouche, J.P. & Cloete, M. 2012. Rekeningkunde – ʼn Inleiding. 11de Uitgawe. Kaapstad: Lexis Nexis (Edms.) Bpk.
Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer:
• Hoofstuk 11, paragrawe 11.1-11.6
• Hoofstuk 12, paragrawe 12.1-12.7
• Hoofstuk 13, paragrawe 13.1-13.11
• Hoofstuk 14, paragrawe 14.1-14.8
• Hoofstuk 15, paragrawe 15.1-15.6
3.3 Inleiding
In hierdie studie-eenheid gaan ons die volgende aspekte bespreek:
• Handels- en ander debiteure
• Voorraad
• Niebedryfsbates: Tasbare bates
• Niebedryfsbates: Ontasbare bates
• Niebedryfslaste en niebedryfsbates
Maak seker dat jy elkeen van hierdie aspekte verstaan en die beginsels kan toepas op ʼn
feitestel.
3.4 Handels- en ander debiteure
3.4.1 Erkenning as ʼn bedryfsbate
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 11.2. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak
seker dat jy dit onder die knie kry.
3.4.2 Krediettransaksies en -terme
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 11.3-11.3.1. Hierdie afdeling is selfstudie.
Maak seker dat jy dit onder die knie kry.
Kredietkaartverkope en -heffings
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 11.3.2
Indien ʼn verbruiker per kredietkaart betaal, word die transaksie presies dieselfde hanteer as
by kontantverkope.
Die transaksie word soos volg geboekstaaf:
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie Bladsy 58
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Hulpjoernaal Kontantontvangstejoernaal (KOJ)
Brondokument Kasregisterrol (KRR)/Bankstaat (B/S)
Oorboeking DEBITEER Bank en KREDITEER Verkope met die
verkoopprys. DEBITEER Koste van Verkope, en KREDITEER
Handelsvoorraad
Die kredietkaartheffing is ʼn uitgawerekening en word soos volg geboekstaaf:
Hulpjoernaal Kontantbetalingsjoernaal (KBJ)
Brondokument Bankstaat (B/S)
Oorboeking DEBITEER Kredietkaartheffing en KREDITEER Bank
Wanneer kredietkaarte gebruik word van ander finansiële instellings (nie banke nie) word
daardie instellings soos ʼn debiteur hanteer. Die transaksie word soos volg geboekstaaf:
Hulpjoernaal Debiteurejoernaal (DJ)
Brondokument Debietnota
Oorboeking DEBITEER Kredietkaartmaatskappy (byvoorbeeld American
Express) en KREDITEER Verkope met die verkoopprys.
DEBITEER Koste van Verkope en KREDITEER
Handelsvoorraad
As die betrokke kredietkaartmaatskappy die betaling doen, beteken dit die debiteur se skuld
moet verminder. Die transaksie word soos volg geboekstaaf:
Hulpjoernaal Kontantontvangstejoernaal (KOJ)
Brondokument Bankstaat (B/S)
Oorboeking DEBITEER Bank en Kredietkaartheffing en KREDITEER
Kredietkaartmaatskappy (American Express)
3.4.3 Interne beheermaatreëls ten opsigte van handelsdebiteure
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 11.4. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak
seker dat jy dit onder die knie kry.
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie Bladsy 59
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
3.4.4 Die openbaarmaking van handelsdebiteure in die finansiële state
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 11.5.
Handels- en ander debiteure word onder bedryfsbates in die staat van finansiële posisie
ingedeel. Aanbieding van finansiële state word volledig in Studie-eenheid 4 bespreek. Vir die
doeleindes van hierdie studie-eenheid gaan ons slegs die nota/aantekening van handels- en
ander debiteure bespreek.
Die notas se formaat lyk soos volg:
Handels- en ander debiteure
Handelsdebiteure
Minus: Toelaag vir kredietverliese
= netto handelsdebiteure
Plus: Vooruitbetaalde uitgawes
Plus: Opgelope inkomste
Plus: Deposito gegee aan ander instansies
= bedrag wat verskyn in die staat van finansiële posisie
Al die bostaande bedrae word in die na-aansuiweringsproefbalans gevind.
Debiteure met kredietsaldo’s
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 11.5
Sodra ʼn debiteur ʼn kredietsaldo toon, word dit saam met handelskrediteure gelys, aangesien
dit ʼn bedryfslas is.
3.5 Voorraad
3.5.1 Die belangrikheid en aard van voorraad
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.1-12.2.
Voorraad van ʼn klein- en groothandelaar bestaan uit handelsware. ʼn Vervaardiger het
4 soorte voorraad naamlik: voltooide goedere wat gereed is vir verkoop; halfklaarprodukte in
die vervaardigingsproses; grondstowwe en materiale vir vervaardiging van produkte en
verbruiksvoorraad wat in die vervaardigingsproses verbruik word.
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie Bladsy 60
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
3.5.2 Die meting van voorraad
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.3.
Die meting van voorraad behels die volgende prosedures:
Die fisiese voorraadopname
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.3.1-12.3.2.
Voorraad moet ten minste een keer per jaar getel word – gewoonlik aan die einde van die
finansiële jaar.
Die waarde van die fisiese voorraad, soos opgeneem, is nie noodwendig die bedrag wat in
die staat van finansiële posisie opgeneem moet word nie. Slegs die waarde van die
voorraad wat aan die entiteit behoort, moet op die staat van finansiële posisie verskyn.
Indien die aankooptransaksie geboekstaaf is, moet die voorraad by eindvoorraad ingesluit
word ongeag of dit fisies op die perseel is, of nie. Net so, as die verkooptransaksie
geboekstaaf is, moet die betrokke voorraad nie by eindvoorraad ingesluit word nie, ongeag
of dit fisies op die perseel is, of nie.
Kosprys van voorraad
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.3.2.
Kosprys van vooraad sluit die volgende in:
• Aankoopkoste (DEBITEER Handelsvoorraad en KREDITEER Bank/
Krediteurekontrole)
• Verwerkingskoste of omskeppingskoste; en
• ander koste om vooraad na huidige ligging en toestand te bring.
Werk Voorbeeld 12.1 in jou handboek noukeurig deur. Maak seker dat jy die verskillende
tipes kostes kan onderskei.
Tegnieke vir die meting van koste
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.3.3.
• Die standaardkostemetode
Die standaardkoste word vooraf bepaal en dien as standaard vir die prys waarteen
voorraad aangekoop behoort te word.
In die standaardkostestelsel word alle aankope teen die standaardprys aangeteken
en die verskil tussen die standaardprys en werklike prys word as ʼn afwyking
gejoernaliseer.
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie Bladsy 61
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Werk Voorbeeld 12.2 in jou handboek noukeurig deur.
ʼn Afwyking kan gunstig (krediet/inkomste) of ongunstig (debiet/uitgawe) wees.
• Die kleinhandelmetode
ʼn Eenvoudige winsopslag word gebruik om die verkoopprys van items te bepaal.
Werk voorbeeld 12.3, 12.4 en 12.5 noukeurig deur.
Kosteformules
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.3.4.
Koste van voorraad kan op drie maniere toegedeel word:
• Geweegde gemiddeldemetode
Met die metode bereken jy die gemiddelde kosprys per eenheid. Elke keer wanneer
nuwe voorraad aangekoop word, word ʼn nuwe gemiddelde kosprys bereken deur die
totale koste van eenhede aangekoop te deel deur die totale eenhede beskikbaar vir
verkoop.
In Voorbeeld 12.6 kry jy die geweegde gemiddelde eenheidprys soos volg:
100 eenhede/R100 = R1 per eenheidsprys
R430 (R330 + R100) koste vir totale aankope/400 (300 + 100) eenhede = R1.075 p/e
R670 (R240 + R330 + R100)/600 (200 + 300 + 100) eenhede = R1.1167 p/e
• Die eerste-in-eerste-uit-metode (EIEU)
Die beginsel is ideaal waar groot hoeveelhede produkte wat presies dieselfde is,
aangekoop word. Dit werk presies soos wat die naam se: die voorraad wat eerste
gekoop is, is die voorraad wat eerste verkoop sal word.
Werk deur voorbeeld 12.6(2) noukeurig. Dit is duidelik uit die voorbeeld dat die
voorraad wat eerste gekoop is (1/3: 100 eenhede), die voorraad is wat eerste
verkoop is.
• Spesifieke identifikasiemetode
Die metode word gebruik vir voorraad met hoë eenheidskoste en waar daar relatief
min van die voorraad gehou word.
Konsekwentheid
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.3.5. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak
seker dat jy dit onder die knie kry.
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie Bladsy 62
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Netto realiseerbare waarde (NRW)
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.3.6.
Alle bedryfsbates, voorraad ingesluit, moet teen die laagste van kosprys en netto
realiseerbare waarde waardeer word. Die afskrywing van voorraad van onder historiese
koste na NRW, stem ooreen met die billike waarde begrip. Dit beteken dat as jy onseker is
oor die waarde/bedrag wat ingesluit moet word in die staat van finansiële posisie, word die
bedrag gebruik wat die mees ongunstige uitwerking het op die entiteit se ekwiteit. Die netto
realiseerbare waarde verwys na die beraamde markprys waarteen voorraad verkoop kan
word, minus alle koste wat die entiteit aangaan met verkope van voorraad. Werk
Voorbeeld 12.7 in die handboek noukeurig deur.
3.5.3 Openbaarmaking
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.4.
Die openbaarmaking van voorraad in die finansiële state moet op so ʼn wyse gedoen word
dat dit gerieflik is vir die betrokke entiteit. Volgens die IAS 2 Inventories en die
Maatskappywet is daar sekere vereistes vir die openbaarmaking van voorraad in die
finansiële state waaraan voldoen moet word. Vir doeleindes van hierdie vak is die volgende
nota/aantekening belangrik om te ken:
Voorraad
Handelsvoorraad
Plus: verbruikersvoorraad voorhande
= totaal van voorraad
Werk Voorbeeld 12.9 in die handboek noukeurig deur.
3.5.4 Die belangrikheid van korrekte waardasie van voorraad
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.5. Hierdie afdeling is selfstudie. Werk
Voorbeeld 12.10 in jou handboek noukeurig deur.
3.5.5 Raming van voorraadwaarde
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 12.6.
Daar is twee metodes om die waarde van voorraad te beraam, naamlik kleinhandelmetode
(reeds hierbo bespreek) en bruto winsmetode. Met dié metode word die gemiddelde bruto
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie Bladsy 63
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
winspersentasie van die voorafgaande drie jaar gebruik. Werk Voorbeeld 12.11 in die
handboek noukeurig deur.
3.6 Niebedryfsbates: Tasbare bates
3.6.1 Klassifikasie van niebedryfsbates
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.1.
Niebedryfsbates het drie afdelings:
Tasbare bates
Die volgende is voorbeelde van tasbare bates:
• Eiendom wat nie normaalweg onderhewig is aan waardevermindering nie, tensy dit
onderhewig is aan uitputting soos in die geval van myne is tasbare bates. As die
waarde daal en die daling is permanent, sal dit nodig wees om die waarde van die
grond af te skryf.
• Aanleg, masjienerie, toerusting, voertuie en meubels wat met verloop van tyd in
waarde verminder.
• Natuurlike bates wat as gevolg van ontginning mettertyd uitgeput raak en die bate
verminder in waarde.
Ontasbare bates
Klandisiewaarde, patente, handelsmerke en kopiereg.
Dit word later in diepte in hierdie studie-eenheid bespreek.
Beleggings en beleggingseiendom
Hierdie is niebedryfsbates waarvan die waarde nie noodwendig sal daal nie, maar eerder
toeneem.
3.6.2 Die aard van eiendom, aanleg en toerusting
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.2. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak
seker dat jy dit onder die knie kry.
3.6.3 Die historiese kosprys van eiendom, aanleg en toerusting
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.3.
Normaalweg word hierdie bates teen die historiese kosprys daarvan geboekstaaf. Hierdie
kosprys sluit in: die prys wat aanvanklik betaal is om die bate te verkry, alle kostes wat
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie Bladsy 64
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
aangegaan is om die bates te verkry en in ʼn bruikbare toestand na die plek vir beplande
gebruik te bring.
Grond
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.3.1
By die aankoop van grond en geboue moet alle koste wat aangegaan word om eiendomsreg
te verkry, asook om die bate in ʼn bruikbare toestand te kry, in aanmerking geneem word.
Werk Voorbeeld 13.1 in die handboek noukeurig deur.
Vervaardigde bates
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.3.2. Hierdie afdeling is selfstudie. Maak
seker dat jy dit onder die knie kry. Werk Voorbeeld 13.2 in die handboek noukeurig deur.
3.6.4 Die hantering van koste wat na die aanvanklike verkryging van bates aangegaan word
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.4
Elke entiteit het sy eie beleid ten opsigte van die onderskeid tussen kapitaaluitgawes en
bedryfsuitgawes. Dit is belangrik dat jy kan onderskei tussen bedryfsuitgawes en
kapitaaluitgawes. Die algemene reël is: As die uitgawe die nutsduur van die bate verleng,
behoort dit gekapitaliseer te word.
3.6.5 Die boekstawing van die aankoop van ʼn niebedryfsbate
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.5.
Wanneer ʼn bate aangekoop word, word die baterekening gedebiteer en die manier hoe die
bate aangekoop is gekrediteer.
3.6.6 Waardevermindering en waardedaling van eiendom, aanleg en toerusting
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.6-13.6.4. Hierdie is ʼn teoretiese
afdelings en is selfstudie. Maak asseblief seker dat jy die verskillende begrippe verstaan en
kan beskryf.
Waardeverminderingsmetodes
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.6.5.
Dit is belangrik om die metode waarop besluit is om waardevermindering te bereken,
konsekwent toegepas word.
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie Bladsy 65
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
• Reguitlynmetode
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.6.5.1.
Met hierdie metode word waardevermindering bereken deur die kosprys deur die
totale nutsduur te deel. Werk Voorbeeld 13.3 in die handboek noukeurig deur.
• Versnelde saldometodes
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.6.5.2.
Hier word tussen twee metodes onderskei:
o Verminderdesaldo-metode
Waardevermindering word soos volg bereken:
Kosprys minus opgelope waardevermindering (drabedrag) x ʼn vaste persentasie.
Werk Voorbeeld 13.4 in die handboek noukeurig deur. Die waardevermindering
word soos volg geboekstaaf:
Waardevermindering xxxx
Opgelope waardevermindering op bate xxxx
Voorsiening vir waardevermindering
Elke jaar word waardevermindering afgesluit teen die wins-of-verlies-rekening.
Die transaksie sal soos volg geboekstaaf word:
Wins-of-verlies-rekening xxxx
Waardevermindering xxxx
Sluitingsoordrag
o Som van syfermetode
Met hierdie metode moet die waardevermindering bereken word deur die kosprys
minus inruilwaarde met ʼn breuk-bedrag te vermenigvuldig. Werk Voorbeeld 13.5
in die handboek noukeurig deur.
o Produksie-eenheidmetode
In hierdie metode word waardevermindering in eenhede uitgedruk en nie jare nie.
Werk Voorbeeld 13.6 in die handboek noukeurig deur.
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie Bladsy 66
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Hersiening van waardeverminderingskoerse
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.6.6. Hierdie afdeling is selfstudie. Werk
Voorbeeld 13.7 in die handboek noukeurig deur.
Waardevermindering op bates gedurende die loop van die finansiële tydperk aangekoop
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.6.7.
Werk Voorbeeld 13.8 in die handboek noukeurig deur.
Die hantering van grond en geboue en waardedaling van bates
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.6.8 en 13.6.9.
Daar word gewoonlik geen waardevermindering op grond voorsien nie, behalwe as dit aan
uitputting onderhewig is. Aan die einde van elke finansiële jaareinde moet die drawaardes
van bates hersien word, om te bepaal of daar einge waardedaling plaas gevind het. Indien
waardedaling plaasgevind het, moet die verhaalbare bedrag van die bate bereken word.
Verhaalbare bedrag: hoogste bedrag van die bate se billike waarde, minus koste om te
verkoop (bedrag wat verkry sal word uit die verkoop van die bate) en die gebruikswaarde
(toekomstige kontantvloei wat uit die bate verwag word, verdiskonteer na huidige waarde).
Indien die drabedrag van die bate groter is as die verhaalbare bedrag, word
waardedalingsverlies erken.
Die waardedalingverlies word soos volg geboekstaaf:
Waardedalingsverlies (uitgawerekening) xxxx
Opgelope waardevermindering op bate xxxx
Waardedalingverlies erken
Indien die verhaalbare bedrag verhoog, sal die waardedalingverlies teruggeskryf moet word.
Die terugskrywing word soos volg geboekstaaf:
Opgelope waardevermindering op bate xxxx
Terugskrywing van waardedalingverlies xxxx
Waardedalingverlies erken
Werk Voorbeeld 13.9 in die handboek noukeurig deur.
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie Bladsy 67
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
3.6.7 Onterkenning van bates
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.7.
Indien bate ten volle/nie ten volle afgeskryf is/nie
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.7.2.
Werk Voorbeeld 13.10 en 13.11 in die handboek noukeurig deur.
Verkoop van ʼn bate
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.7.3.
Die verkoop van ʼn bate kan teen ʼn wins of verlies gebeur. Indien die verkoopprys meer is as
die drabedrag word die bate teen ʼn wins verkoop. As die drabedrag van die bate minder is
as die verkoopprys word die bate teen ʼn verlies verkoop.
Daar is 4 stappe in die proses om die verkoop van ʼn bate te boekstaaf. Hierdie stappe gaan
deur middel van die volgende voorbeeld verduidelik word:
VOORBEELD 3.1
Op 1 Januarie 2014 koop Tellmar Handelaars kantoormeubels vir R25 000 aan. ʼn Jaar later
verkoop die onderneming die kantoormeubels vir R18 750 in kontant. Die entiteit se
finansiële jaar eindig op 31 Desember van elke jaar.
Die totale opgelope waardevermindering vir die kantoormeubels vir die jaar beloop R7 500.
Stap 1: Haal die oorspronklike kosprys van die bate uit die entiteit se boeke
Baterealisasie 25 000
Toerusting 25 000
Neem kosprys na baterealisasie toe
Stap 2: Haal die opgelope waardevermindering uit die entiteit se boeke
Baterealisasie 7 500
Opgelope waardevermindering 7 500
Neem opgelope waardevermindering na baterealisasie toe
Stap 3: Boekstaaf die verkoopprys
Bank 18 750
Baterealisasie 18 750
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie Bladsy 68
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Ontvang die verkoopprys
Stap 4: Bereken die wins/verlies met verkoop van bate
Baterealisasie (wins) 1 250
Wins met verkoop van bates 1 250
Oordrag van wins op toerusting verkoop
Werk Voorbeeld 13.12 en 13.13 in die handboek noukeurig deur.
Inruil van bates
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.7.4
ʼn Verouderde bate kan ook vir ʼn nuwe bate ingeruil word. Die inruilwaarde word van die
verkoopprys van die nuwe bate afgetrek en die bedrag wat oorbly is nog verskuldig of moet
betaal word. Dieselfde vier stappe soos hierbo bespreek word gevolg.
Werk Voorbeeld 13.14 in die handboek noukeurig deur.
3.6.8 Bestuurs- en ander oorwegings met betrekking tot waardevermindering
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.8. Hierdie afdeling is selfstudie.
3.6.9 Interne beheer oor niebedryfsbates
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.9. Hierdie afdeling is selfstudie.
3.6.10 Die openbaarmaking van eiendom, aanleg en toerusting in die finansiële state
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 13.10.
Die tasbare bate-nota kan ingewikkeld wees om te doen, maar dit is ʼn belangrike nota.
Hierdie nota gaan aan die hand van ʼn voorbeeld verduidelik word.
VOORBEELD 3.2
VOORAANSUIWERINGSPROEFBALANS OP 29 FEBRUARIE 2012
Grond en geboue R565 000
Voertuie R335 000
Toerusting R82 000
Opgelope waardevermindering op voertuie R120 000
Opgelope waardevermindering op toerusting R19 250
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie Bladsy 69
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
AANSUIWERINGS EN ADDISIONELE INLIGTING:
1. Op 1 September 2012 het die onderneming ʼn voertuig gekoop wat R185 000 gekos
het en op 1 Januarie 2013 is toerusting wat R12 000 gekos het aangekoop.
2. Waardevermindering is soos volg afgeskryf:
Voertuie R29 999; toerusting R12 425
3 Tasbare bates Grond en Geboue
Voertuie Toerusting Totaal
i Drawaarde aan die BEGIN van
die jaar
565 000 30 000 50 250 645 250
ii Kosprys 565 000 150 000 69 500 784 500
iii Opgelope waardevermindering (120 0000 (19 250) (139 250)
iv Bewegings gedurende die jaar
v Byvoegings teen kosprys 185 000 12 500 197 500
vi Waardevermindering (29 999) (12 425) (42 424)
vii Drawaarde EINDE van die jaar 565 000 185 001 50 325 800 326
viii Kosprys 565 000 335 000 82 000 982 000
ix Opgelope waardevermindering (149 999) (31 675) (181 674)
Die kosprys wat gegee word in die vooraansuiweringsproefbalans is vir die EINDE van die
huidige finansiële jaar. Vul dit op lyn viii in.
Die opgelope waardeverminderingsaldo wat in die vooraansuiweringsproefbalans gegee
word, is vir die BEGIN van die huidige finansiële jaar, omdat waardevermindering nog nie in
bereken gebring is nie. Onthou waardevermindering is ʼn jaareind aansuiwering. Hierdie
bedrae word in hakies geplaas, omdat dit ʼn negatiewe syfer is. Vul dit op iii in.
Kyk na die aansuiwerings wat gegee is in verband met tasbare bates. Die eerste
aansuiwering gee inligting oor byvoegings teen kosprys gedurende die jaar. Daar is voertuie
en toerusting aangekoop. Vul die bedrae op lyn v in.
Die tweede aansuiwering gee inligting oor die waardevermindering vir die jaar. Hierdie
bedrag kan gegee word of dit moet bereken word. Waardevermindering is ʼn uitgawe en
moet in hakies geplaas word. Vul dit op lyn vi in.
Nou moet daar terugwaarts gewerk word:
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie Bladsy 70
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
As voertuie aan die einde van die jaar R335 000 kos en die onderneming het gedurende die
jaar R185 000 se voertuie gekoop, wat het die ou voertuie gekos?
R335 000 – R185 000 = R150 000. Vul dit op lyn ii in. Doen dieselfde met toerusting.
As opgehoopte waardevermindering aan die begin van die jaar R120 000 was en
waardevermindering op voertuie vir die jaar R29 999, hoeveel is die opgehoopte
waardevermindering aan die einde van die jaar?
R120 000 + R29 999 = R149 999. Vul dit op lyn ix in. Doen dieselfde met toerusting.
Nou kan ons afsluit deur al die totale van die selle in die tabel op te tel:
Kosprys minus opgehoopte waardevermindering = Drawaarde.
Gronde en geboue + voertuie + toerusting = totaal.
Die totale bedrag drawaarde aan die einde van die jaar (R800 326) is die bedrag wat in die
staat van finansiële posisie geskryf word.
3.7 Niebedryfsbates: Ontasbare bates
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 14.1-14.3. Hierdie afdeling is selfstudie.
Maak seker dat jy dit onder die knie kry.
3.7.1 Aangekoopte ontasbare bates
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 14.4.
Klandisiewaarde
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 14.4.1 -14.4.2.
ʼn Ontasbare bate word erken as ʼn bate indien dit aan die woordomskrywing van ʼn
ontasbare bate voldoen. Ontasbare bates word teen koste erken. Die koste word omskryf
as die kontant betaal vir die billike waarde van dit wat in ruil ten tye van verkryging ontvang
is. Klandisiewaarde is die verskil tussen die waarde van ʼn entiteit en die som van sy
afsonderlike netto bates minus die laste van die entiteit.
Werk Voorbeeld 14.1 in die handboek noukeurig deur.
Wanneer ʼn entiteit betaal om ʼn ontasbare bate te verkry, beteken dit dat die entiteit verwag
om ekonomiese voordeel uit die bate te ontvang. Dit kan dan ook aanvaar word dat die
waarde van die ontasbare bate betroubaar gemeet kan word.
Werk Voorbeeld 14.2 in die handboek noukeurig deur.
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie Bladsy 71
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
3.7.2 Intern-gegenereerde ontasbare bates
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 14.5
Intern-gegenereerde klandisiewaarde
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 14.5.1. Hierdie afdeling is selfstudie.
Ander intern-gegenereerde ontasbare bates
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 14.5.2.1-14.5.2.2
Daar is twee fases van intern-gegenereerde ontasbare bates:
• Navorsingsfase
Weens die aard van navorsing kan daar nooit met sekerheid gedurende die
navorsing gesê word dat die resultate van die navorsing tot ekonomiese voordele vir
die onderneming sal lei nie. Daarom word alle koste wat verband hou met die
navorsingsaktiwiteite as uitgawes erken in die staat van wins of verlies en
omvattende inkomste.
Werk Voorbeeld 14.3 in die handboek noukeurig deur.
• Ontwikkelingskoste
Ontwikkelingskoste en navorsingskoste is verwant. As navorsing suksesvol was dan
volg ontwikkelingskoste. Alle koste wat tydens die ontwikkelingsfase aangegaan
word, word ontwikkelingskoste genoem. As die ontwikkelingskoste toekomstige tot
die invloei van ekonomiese voordele sal lei, mag die koste as ʼn bate erken word. Die
IFRS het maatstawwe waaraan voldoen moet word om as ʼn bate te kwalifiseer.
Vergewis jouself met die vereistes.
Werk Voorbeeld 14.4 in die handboek noukeurig deur.
3.7.3 Verdere meting van ontasbare bates
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 14.6. Hierdie afdeling is selfstudie.
3.7.4 Openbaarmaking
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 14.7.
Die inligting vir die openbaarmaking van ontasbare bates moet geopenbaar word in die staat
van finansiële posisie, asook verdere openbaring in die aantekeninge van die finansiële
state. Werk die voorbeeld van openbaarmaking in die handboek noukeurig deur.
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie Bladsy 72
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
3.8 Niebedryfslaste en bedryfslaste
3.8.1 Die aard, erkenning en meting van laste
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 15.1-15.3. Hierdie afdeling is selfstudie.
3.8.2 Soorte niebedryfslaste
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 15.4.
Langtermynlenings en verbande
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 15.4.1. Hierdie afdeling is selfstudie. Werk
Voorbeeld 15.1 in die handboek noukeurig deur.
Rente- en kapitaaldelging
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 15.4.2. Hierdie afdeling is selfstudie. Werk
Voorbeeld 15.2, 15.3 en 15.4 in die handboek noukeurig deur.
Skuldbriewe
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 15.4. Hierdie afdeling is selfstudie. Werk
Voorbeeld 15.5 in die handboek noukeurig deur.
3.8.3 Soorte bedryfslaste – Handelskrediteure en ander bedryfslaste
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: 15.5.1-15.5.3. Hierdie afdeling is selfstudie.
Werk die Voorbeeld in die handboek noukeurig deur.
Openbaarmaking van bedryfslaste
Die nota vir handelskrediteure lyk soos volg:
HANDELS- EN ANDER BETAALBARE BEDRAE
Handelskrediteure
Plus: Opgelope uitgawe
Plus: Inkomste vooruitontvang
Verdere openbaarmaking in die finansiële state word in Studie-eenheid 4 bespreek.
3.9 Samevatting
Daar is ʼn verskeidenheid van items in die staat van finansiële posisie. Elkeen van hierdie
items word in die handboek volledig bespreek en in hierdie studie-eenheid aangevul waar
nodig. Kontant en kontantekwivalente is enige wettige ruilmiddel wat onmiddellik vry van
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie Bladsy 73
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
enige beperkings verhandelbaar is, asook hoogs likiede beleggings wat redelik in ʼn
bepaalbare bedrag kontant omskep kan word. Handelsdebiteure, ontvangwissels en
voorraad is ʼn bate wat aan die woordomskrywing en erkenningsmaatstawwe van bates moet
voldoen. Dit word in die staat van finansiële posisie teen die laagste van kosprys of netto
realiseerbare waarde gewaardeer. Hierdie reël is uit die billike-waarde-begrip afgelei en is
op alle bedryfsbates van toepassing. Niebedryfsbates word in terme van die kontantbedrag
gemeet of die billike waarde van die oorweging gemaak ten einde die bate aan te koop, plus
alle bykomende uitgawes wat noodsaaklik mag wees om die bate in ‘n geskikte toestand en
plek te plaas sodat dit gereed is vir die gebruik waarvoor dit bestem is. Eiendom, aanleg en
toerusting is ʼn niebedryfsbate. ʼn Item moet aan die woordomskrywing van ʼn las voldoen,
maar ook aan die erkenningsmaatstawwe daarvan voordat dit as ʼn bedryfslas of ʼn
niebedryfslas in die staat van finansiële posisie opgeneem kan word. Langtermynlenings is ʼn
niebedryfslas en handelskrediteure is ʼn bedryfslas.
3.10 Selfevaluering
Dit is belangrik om die handboek se oefeninge wat betrekking het op die onderwerpe wat in
hierdie studie-eenheid bespreek is, deur te werk.
AKTIWITEIT 5
Op 1 Julie 2011 koop Don Handelaars toerusting ter waarde van R28 000 aan vanaf
Electronics. Die installeringskoste van R1 500 is op 2 Julie 2011 kontant betaal. Geen
kontrolerekeninge word gehou nie.
Die nuttige lewensduur van toerusting word op 4 jaar beraam met ʼn sloopwaarde van
R4 500 aan die einde van die 4 jaar.
Die entiteit se finansiële jaar eindig 31 Desember van elke jaar.
VAN JOU WORD DIE VOLGENDE VERWAG
Indien waardevermindering op toerusting jaarliks teen ʼn konstante bedrag afgeskryf word,
toon die relevante inligting in die algemene grootboek van die entiteit vir die jaar geëndig op
31 Desember 2013.
AKTIWITEIT 6
Jogi Handelaars leen op 1 Januarie 2011 ʼn bedrag van R100 000 van SALOAN Bank. Rente
is betaalbaar teen ʼn koers van 16% per jaar op die uitstaande kapitaalbedrag.
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie Bladsy 74
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Terugbetalingsvoorwaardes:
1. Kapitaal:
Die lening is betaalbaar in vyf gelyke jaarlikse paaiemente, beginnende
31 Desember 2012.
2. Rente word halfjaaliks vooruitbetaal op 30 Junie en 31 Desember.
GEVRA:
Teken bostaande inligting in die algemene joernaal van Jogi Handelaars vir die jaar geëindig
28 Januarie 2014 aan. Rond af tot die naaste Rand.
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie Bladsy 75
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Notas
Studie-eenheid 3: Belangrike items in die staat van finansiële posisie Bladsy 76
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
STUDIE-EENHEID 4: DIE OPSTEL VAN FINANSIËLE STATE VIR
VERSKILLENDE ENTITEITE
4.1 Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip
Na voltooiing van Studie-eenheid 4 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te
demonstreer van die volgende:
• Aanbieding van finansiële state in ooreenstemming met IFRS
• Niewinsgewende entiteite
• Vennootskappe
• Beslote korporasies
• Maatskappye
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• finansiële state ooreenkomstig IFRS op te stel;
• besondere begrippe, veral fondsrekeningkundige prosedures in niewinsgewende
entiteite te verduidelik en state vir ʼn niewinsgewende entiteit op te stel;
• die finansiële state van ʼn vennootskap op te stel; transaksies betreffende die
bepaling en toedeling van die wins van ʼn tydelike en permanente vennootskap te
verduidelik en die winsbepaling en -toedeling by vennootskappe te doen;
• die finansiële state van ʼn beslote korporasie op te stel en die belangrikste
rekeningkundige bepalings in die wet op beslote korporasies, asook die nuwe
maatskappywet van 2008 in die finansiële state te illustreer;
• te onderskei tussen die verskillende tipe maatskappye; aandeelhouding, dividende
en die rol en plek van direkteure te bespreek en jaarlikse finansiële state op te stel.
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite Bladsy 77
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
4.2 Voorgeskrewe handboek
Myburgh, J.E., Fouche, J.P. & Cloete, M. 2012. Rekeningkunde – ʼn Inleiding. 11de Uitgawe. Kaapstad: Lexis Nexis (Edms.) Bpk.
Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer:
• Hoofstuk 16, paragrawe 16.1-16.5
• Hoofstuk 17, paragrawe 17.1-17.6
• Hoofstuk 18, paragrawe 18.1-18.12
• Hoofstuk 19, paragrawe 19.1-19.9
• Hoofstuk 20, paragrawe 20.1-20.15
4.3 Inleiding
Nadat ʼn na-aansuiweringsproefbalans aan die einde van die finansiële jaar opgestel is, kan
die finansiële state voorberei word ten einde die finansiële resultaat van die jaar se
aktiwiteite en die finansiële toestand van die onderneming op die jaareind-datum te bepaal.
Die doel van hierdie studie-eenheid is om die aanbieding van finansiële state in
ooreenstemming met die Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde (IFRS) van
niewinsgewende entiteite, vennootskappe, beslote korporasies en maatskappye te
behandel, asook die opstel van die finansiële state volgens die IFRS.
4.4 Aanbieding van finansiële state
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 16.1
Die finale rekeninge (jaareindaansuiwerings) wat in Studie-eenheid 2 opgestel is, het
aangedui of die onderneming ʼn wins of verlies gemaak het en is net vir interne gebruik.
Hierdie rekeninge is nodig om die dubbelinskrywingsproses te voltooi.
4.4.1 Die doel en inhoud van finansiële state
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 16.2
ʼn Stel finansiële state bestaan uit:
(a) Staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste;
(b) Staat van verandering in ekwiteit;
(c) Staat van finansiële posisie;
(d) Rekeningkundige beleid en aantekeninge; en
(e) Staat van kontantvloei (Studie-eenheid 5)
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite Bladsy 78
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
4.4.2 Algemene eienskappe
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 16.3
Die volgende algemene eienskappe moet by die aanbieding van finansiële state in gedagte
gehou word:
Redelike weergawe
Redelike weergawe is altyd ʼn kwessie van gesonde oordeel en word bereik wanneer die
finansiële state voldoen aan die IFRS.
Lopende saak
Wanneer besluit word hoe om die waarde van items op die staat van finansiële posisie te
bepaal, word daar veronderstel dat die onderneming voortaan sy werksaamhede sal voortsit.
Toevallingsbasis van rekeningkunde (paringsbeginsel)
Dit impliseer dat transaksies aangeteken word wanneer dit voorkom en nie wanneer kontant
ontvang of betaal word nie (reeds bespreek in Studie-eenheid 2).
Omsigtigheid
ʼn Rekenmeester is konserwatief, versigtig en nougeset wanneer wins bereken word. Hy sal
altyd moontlike verliese in berekening bring, selfs al het dit nog nie gebeur nie, maar sal
nooit inkomste in berekening bring voordat dit verdien is nie.
Gereelde verslagdoening
Finansiële state word gewoonlik jaarliks voorberei. Indien daar veranderings is, kan dit wees
dat die finansiële tydperk langer of korter mag wees. In sulke omstandighede moet die rede
vir die verander en die feit dat dit nie met vorige jare vergelyk kan word nie, in die finansiële
state geopenbaar word.
Konsekwentheid
Dieselfde metode van berekening van bepaalde syfers moet elke jaar gebruik word sodat die
resultate vergelykbaar is.
4.4.3 Struktuur en inhoud
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 16.4.
Identifikasie
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 16.4.1.
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite Bladsy 79
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Maak seker dat jy weet watter inligting duidelik aangetoon moet word op elke bladsy van die
finansiële sate.
Staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 16.4.3
Die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste bevat dieselfde inligting as die
handelsrekening (Studie-eenheid 2) en die wins-en-verlies-rekening gesamentlik. Die doel
hiervan is om die winsgewendheid van die onderneming, dit wil sê die brutowins, die
bedryfswins en die netto wins vir die rekeningkundige periode te toon.
Bestudeer die formaat van die staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste
goed. Die bewoording wat onveranderd bly, is in vetdruk.
VOORBEELD 4.1
HENDA HANDELAARS
STAAT VAN WINS EN VERLIES EN ANDER OMVATTENDE INKOMSTES
Nota R
Verkope ↓
Koste van verkope ( ↓ - )
Bruto wins → = [1]
Ander bedryfsinkomste (tel die onderstaande inkomstes
by) → = [2]
Kommisie-inkomste (toon aansuiwerings tussen hakkies) ↑ + ↓
Huurinkomste (enige ander inkomste behalwe rente-
inkomste)
↑ + ↓
Bruto bedryfsinkomste (bruto wins plus ander
bedryfsinkomste)
[1] + [2] [3]
Bedryfsuitgawes (tel alle uitgawes saam en plaas totaal
hier)
( = ) [4]
Oninbare skulde ↑ ↓
Waardevermindering ↑ ↓
Eiendombelasting ↑ ↓
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite Bladsy 80
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Water en elektrisiteit ↑ ↓
Versekering, ensovoorts. ↑ ↓
Bedryfwins (bruto inkomste minus bedryfsuitgawes) ↓ [3] – [4] [5]
Rente-inkomste [A] 1 ↓ + [6]
Wins voor rente-uitgawe (bedryfswins plus rente) → [5] + [6] [7]
Rente-uitgawe 2 (↓ - ) [8]
Netto wins vir die jaar (wins voor rente-uitgawe minus
rente)
→ [7] – [8]
Staat van finansiële posisie
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 16.4.2
Nadat die staat van wins en verlies en ander omvattende inkomstes opgestel is om die netto
vir die jaar te toon, word die staat van finansiële posisie opgestel. Dit is ʼn lys van die
ondernemings se bates en laste op ʼn bepaalde datum. Dit beteken dat die syfers net waar is
met sluitingstyd op die laaste dag van die finansiële periode. Bestudeer die formaat van die
staat van finansiële posisie.
VOORBEELD 4.2
HENDA HANDELAARS
STAAT VAN FINANSIËLE POSISIE
Nota R
BATES
Nie-bedryfsbates → = [1]
Tasbare bates (eiendom, aanleg en toerusting) 3 ↑ +
Finansiële bates ↑ +
Ander ontasbare bates ↑ +
Bedryfsbates → = [2]
Voorraad 4 ↑ +
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite Bladsy 81
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Handels- en ander debiteure 5 ↑ +
Kontant en kontantekwivalente 6 ↑ +
TOTALE BATES [1] + [2]
EKWITEIT EN LASTE
Ekwiteit 7 [3]
Niebedryfslaste → [4]
Langtermynlenings 8 ↑
Bedryfslas → = [5]
Handels- en ander krediteure 9 ↑ +
Korttermynlenings 10 ↑ +
Korttermynlening van langtermynlenings 11 ↑ +
Oortokke bank 12 ↑ +
TOTALE EKWITEIT EN LASTE [3] + [4] + [5]
Die staat van finansiële posisie MOET in hierdie volgorde wees: BATES = EKWITEIT + LASTE.
Aantekeninge
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 16.4.5.
Die formaat van die verskillende aantekeninge/notas tot die finansiële state is belangrik. Die
aantekeninge tot die finansiële state word in twee dele verdeel, naamlik die rekeningkundige
beleid en die aanvullende inligting. Werk Voorbeeld 16.6 in die handboek noukeurig deur.
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite Bladsy 82
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
VOORBEELD 4.3
HENDA HANDELAARS
AANTEKENINGE VIR DIE JAAR GEËINDIG
1. Rekeningkundige beleid
ʼn Entiteit se rekeningkundige beleid word gewoonlik in die aantekeninge voorsien en
behoort ten minste aan te dui watter metingsbasisse in die samestelling van die finansiële
state gebruik is.
2. RENTE-INKOMSTE
Rente op lopende rekening X
Rente op vaste deposito X
Enige ander rente-inkomste X
XXX
3. RENTE-UITGAWE
Rente op lening X
Rente op oortrekking X
Enige ander rente-uitgawe X
XXX
4. TASBARE BATES Grond en Geboue
Voertuie Toerusting Totaal
Drawaarde begin van jaar
Kosprys
Opgelope waardevermindering ( ) ( ) ( ) ( )
Bewegings
Toevoegings teen kosprys
Waardevermindering vir die jaar ( ) ( ) ( )
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite Bladsy 83
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Drawaarde einde van die jaar XXX
Kosprys
Opgelope waardevermindering ( ) ( ) ( )
5. VOORRAAD
Handelsvoorraad X
Verbruikersvoorhande X
XX
6. HANDELS- EN ANDER DEBITEURE
Handelsdebiteure X
Vooruitbetaalde uitgawes X
Opgelope uitgawes X
XXX
7. KONTANT EN KONTANTEKWIVALENTE
Bank/Lopende rekening X
Kleinkas X
Wisselgeld X
XXX
8. EKWITEIT
Saldo begin van die jaar XX
Plus: Netto wins (kry uit staat van wins en verlies) X
Plus: Addisionele kapitaal bygedra X
XXXX
Minus: Ontrekkings ( X )
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite Bladsy 84
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
= Saldo einde van die jaar XXX
9. HANDELS- EN ANDER KREDITEURE
Handelskrediteure X
Uitgawes betaalbaar X
Inkomste vooruitontvang X
Oortrokke bank X
XXXX
4.5 Niewinsgewende entiteite
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 17.1.1 en 17.1.2
Kleiner verenigings, klubs en ondernemings wat bedryf word sonder winsoogmerke vind dit
nie belangrik of van enige voordeel om formele finansiële jaarstate op te stel nie. In baie
gevalle het hierdie klein ondernemings ook nie enige bates en laste, behalwe ʼn
bankrekening nie. Lede verwag egter dat daar ten minste aan die einde van die finansiële
jaar aan hulle verslag gelewer sal word oor die kontant wat gedurende die periode ontvang
is, asook ook hoe die fondse aangewend is.
4.5.1 Rekeningkundige kenmerke
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 17.2
Die verskillende finansiële verantwoordingsprosesse in niewinsgewende entiteite:
Fondsrekeningkundige begrip
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 17.2.1 en 17.2.2
Niewinsgewende entiteite kan ʼn skenking ontvang of bronne opsy sit vir ʼn spesifieke doel. ʼn
Fonds kan beskryf word as ʼn bedrag geld wat afgesonder word met die doel dat die fonds,
of die inkomste wat op die belegging van die fonds verdien is, gebruik mag word om
spesifieke aktiwiteit te finansier of om ʼn bepaalde doelwit te bereik. Die fonds mag vir geen
ander doel as waarvoor dit voorgeskryf is, gebruik word nie. Die bron waaruit finansiering vir
die fonds ontvang is en die wyse waarop die fondse aangewend word, moet in die finansiële
state van die onderneming vir die betrokke jaar openbaar word.
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite Bladsy 85
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Die entiteit sal altyd oor ʼn algemene of opgelope fonds beskik. Dit is ʼn bron en
beskikkingsfonds waardeur alle fondse vloei wat in die algemene bedryf van die entiteit
gebruik word.
VOORBEELD 4.4
Inkomste van fonds kan gebruik word om algemene klubuitgawes te bestry.
Fondse ontvang word volgens die fondsooreenkoms op beleggigngs geplaas. Aan die einde
van die finansiële jaar word die inkomste wat daarop verdien en ontvang is teen die lopende
bankrekening van die onderneming gedebiteer en teen die fondsrekening gekrediteer.
Aangesien ooreengekom is dat die inkomste van die beleggingsfonds vir algemene
klubuitgawes aangewend kan word, sal die beleggingsinkomste waarmee die fondsrekening
aanvanklik gekrediteer is teen die fondsrekening gedebiteer word, terwyl die inkomste- en
uitgawerekening gekrediteer word. Uit die fondsrekening word die bedrag, soos bepaal, dan
oorgedra na die inkomste- en uitgawerekening.
Werk Voorbeeld 17.3 in die handboek noukeurig deur.
VOORBEELD 4.5
Inkomste van fondse kan aangewend word om pryse, beurse of ander toekennings te finansier.
Fondse ontvang word volgens die fondsooreenkoms op beleggings geplaas. Aan die einde
van die finansiële jaar word die inkomste wat daarop verdien en ontvang is teen die lopende
bankrekening van die onderneming gedebiteer en teen die fondsrekening gekrediteer.
Prys, beurse of ander toekennings wat goedgekeur is en betaal is sal teen die fondsrekening
gedebiteer en teen die lopende bankrekening gekrediteer word. As die beurs ʼn kleiner
bedrag is as die inkomste wat verdien is, sal die surplus inkomste ook by die
beleggingsfonds geplaas word.
Indien die beurs se bedrag groter is as die inkomste wat verdien is, sal die tekort uit normale
bedryfsinkomste van die onderneming voorsien word. Die fondsrekening sal gekrediteer en
die inkomste- en uitgawerekeninge sal gedebiteer word.
Werk Voorbeeld 17.1 in die handboek noukeurig deur.
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite Bladsy 86
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
VOORBEELD 4.6
Inkomste van fondse kan aangewend word om die aankoop van bates te finansier.
Fondse ontvang word volgens die fondsooreenkoms op beleggings geplaas. Aan die einde
van die finansiële jaar word die inkomste wat daarop verdien en ontvang is teen die lopende
bankrekening van die onderneming gedebiteer en teen die fondsrekening gekrediteer.
In hierdie geval sal die inkomste wat op die fondsbelegging verdien is, gebruik word om ʼn
bedryfsuitgawe te bestry. Die toegelate bedrag sal dan uit die fondsrekening na die
inkomste- en uitgawerekening oorgedra word.
Werk Voorbeeld 17.2 in die handboek noukeurig deur.
4.5.2 Teboekstelling van verskillende bronne van inkomste
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 17.3
Ledegeld
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 17.3.1
Inkomstes van ʼn onderneming sonder winsoogmerke bestaan hoofsaaklik uit ledegeld wat
jaarliks, deur die lede van die klub betaalbaar is. Indien ledegeld nie vanaf lede ontvang kan
word nie, kan daar aan die einde van die jaar besluit word om agterstallige ledegeld af te
skryf.
Aan die einde van die finansiële jaar moet die ledegeld wat betrekking het op die bepaalde
boekjaar en deur die lede betaal moes word, bereken word en na die inkomste- en
uitgawerekening oorgedra word. Ledegeld wat werklik ontvang is, word in die ontvangste- en
betalingsstaat aangeteken. Aan die einde van die finansiële jaar sal ledegeld vooruitontvang
as bedryfslaste (handels- en ander krediteure) en ledegeld betaalbaar as bedryfsbates
(handels- en ander debiteure) in die staat van finansiële posisie geopenbaar word.
Handelsrekeninge vir winsgewende projekte
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 17.3.2. Hierdie afdeling is
selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese
voorbeelde.
4.5.3 Finansiële verslagdoening deur klubs en verenigings
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 17.4
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite Bladsy 87
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Die staat van ontvangste en betalings
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 17.4.1. Hierdie afdeling is
selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese
voorbeelde. Werk Voorbeeld 17.4 in die handboek noukeurig deur.
Finansiële verslagdoening deur groter klubs en verenigings
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 17.4.2. Hierdie afdeling is
selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese
voorbeelde. Werk Voorbeeld 17.5 in die handboek noukeurig deur.
4.5.4 Belastingpligtheid van niewinsgewende entiteite
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 17.5. Hierdie afdeling is
selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese
voorbeelde.
4.6 Vennootskappe
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 18.1-18.7. Hierdie afdelings is
selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese
voorbeelde.
4.6.1 Boekstawing van die belegging van vennote in permanente vennootskappe
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 18.8.1, 18.8.2 en 18.8.3
Belangrike ekwiteitrekeninge wat spesifiek gebruik word in die boekstawing van
vennootskappe:
Kapitaalrekeninge: Elke vennoot het sy eie kapitaalrekening in die boeke van die
vennootskap. Wanneer die eienaar ʼn bydrae maak tot die vennootskap sal die
kapitaalrekening gekrediteer word.
Lopenderekening: Elke vennoot het sy eie lopenderekening. Voorbeelde van lopende
transaksies wat deel vorm van die vennoot se belegging is die wins of verlies, rente op
kapitaal, onttrekkings, rente op onttrekkings en rente op sy lopende rekening.
Daar word van ʼn vennoot verwag om met sy toetrede tot die vennootskap ʼn bydrae te maak.
Hierdie bydraes kan bestaan uit kontant, bates, kennis of vaardigheid. Daar kan selfs ʼn
nuwe vennootskap ontstaan.
Werk Voorbeeld 18.1 in die handboek noukeurig deur.
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite Bladsy 88
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Die vennoot kan ook ʼn lening aan die vennootskap voorsien. Die vennoot sal dan as ʼn
krediteur gesien word en die lening vorm nie deel van sy kapitaal in die vennootskap nie.
4.6.2 Bepaling en verdeling van vennootskapwins – permanente vennootskappe
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 18.9.1 en 18.9.2
Vennootskapwins of -verlies kan verdeel word op enige wyse waarop die vennote besluit.
Alhoewel wins en kapitaal verbind kan word, is winsdeling nie noodwendig aan die
kapitaalbydrae van elke vennoot gebonde nie, aangesien ʼn vennoot waarde tot die
onderneming kan toevoeg deur sakevernuf, deskundigheid en tyd.
Metodes waarvolgens wins verdeel word:
• Vaste verhoudings in die vennootskapsooreenkoms
Werk Voorbeeld 18.2 in die handboek noukeurig deur.
• Relatiewe kapitaalverhouding van vennote
Werk Voorbeeld 18.3, 18.4 en 18.5 in die handboek noukeurig deur.
• Diensbydraes deur vennote
Salarisse van vennote
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 18.9.3.
Salarisse van vennote word as salarisuitgawes aangedui, met ander woorde voor
winsdeling. Daar moet ʼn duidelike onderskeid getref word tussen salarisse en ontrekkings
deur vennote. Die begrip “salaris” in ʼn vennootskap is nie noodwendig ʼn maandelikse
bedrag nie, maar kan ʼn jaarlikse toekenning ook wees. Onttrekkings het slegs een
betekenis, naamlik dit verminder die belange van die vennoot in die vennootskap.
Werk Voorbeeld 18.6 en 18.7 in die handboek noukeurig deur.
Bonus aan besturende vennoot
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 18.9.4. Hierdie afdeling is
selfstudie. Werk Voorbeeld 18.8 in die handboek noukeurig deur.
Rente op kapitaal
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 18.9.5.
Rente op kapitaal is vergoeding vir vennote wat kapitaal (kontant) in die vennootskap belê
het. Hierdie rente word van die wins voor rente op kapitaal afgetrek en dan vind die
winsdeling plaas. Let wel, hierdie rente op kapitaal vorm nie deel van bedryfsuitgawes nie.
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite Bladsy 89
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Indien ʼn vennoot geld aan die vennootskap leen, sal die rente op die lening wel as ʼn
bedryfsuitgawe beskou word.
Werk Voorbeeld 18.9 en 18.10 in die handboek noukeurig deur.
Teboekstelling van transaksies met vennote en die verdeling van vennootskapswinste/ -verliese
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 18.9.6. Hierdie afdeling is
selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese
voorbeelde. Werk Voorbeelde 18.11, 18.12 en 18.13 in die handboek noukeurig deur.
4.6.3 Finansiële state van permanente vennootskappe
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 18.10.
Die formaat van die finansiële state vir vennootskappe is dieselfde, soos vroeër in die studie-
eenheid bespreek. Daar is sleg een nuwe staat wat bykom. Hierdie staat word die staat van
netto beleggings van vennote genoem en bevat die besonderhede van die verdeling van
wins tussen vennote.
4.6.4 Veranderings in die samestelling van permanente vennootskappe
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 18.11.
Die beëindiging van ʼn vennootskap hou ʼn groot hoeveelheid bestuurs- en rekeningkundige
oorwegings in. In hierdie vak verwys ons na die volgende twee aspekte:
• Toelating van ʼn nuwe vennoot, en
• die uittrede of dood van ʼn vennoot
Toelating van ʼn nuwe vennoot
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 18.11.1
Met die goedkeuring van bestaande vennote kan ʼn nuwe vennoot die vennootskap op die
volgende maniere toetree:
• Direkte koop van ʼn belang
Geen bate- of lasterekeninginskrywings is nodig vir die manier van toetrede nie,
slegs in die kapitaalrekeninge sal daar aansuiwerings gemaak word.
Die vennoot wat sy belang aan die nuwe vennoot verkoop se kapitaalrekening word
gedebiteer en die nuwe vennoot se kapitaalrekening word gekrediteer.
Werk Voorbeeld 18.15 in die handboek noukeurig deur.
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite Bladsy 90
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
• Bydraes tot die bates van die vennootskap
Indien ʼn nuwe vennoot kontant en/of ander bates in die vennootskap inbring, word
die betrokke bate gedebiteer en die nuwe venoot se kapitaalrekening gekrediteer.
Gebruik die volgende stappe:
a) Bepaal die kapitaal wat teen nuwe vennoot gekrediteer moet word.
b) Bepaal totale kapitaal van vennootskap.
c) Bepaal of klandisiewaarde betrokke is.
d) Bepaal of ou vennote enige kapitaal moet inbring of onttrek.
e) Joernaliseer klandisiewaarde-aansuiwering (indien enige).
f) Joernaliseer nuwe vennoot se kapitaal.
g) Joernaliseer ou vennote se kapitaal (indien enige).
Werk Voorbeeld 18.6 in die handboek noukeurig deur.
• Die herwaardasie van bates met toetrede
Met die toetrede van ʼn nuwe vennoot word ʼn “nuwe” vennootskap gevorm; daarom is
dit belangrik dat die bates van die ou vennootskap eers herwaardeer word. Die ou
vennote sal dus met die surplus op herwaardasie in hulle ou
winsverdelingsverhouding gekrediteer word. Dus begin die nuwe vennootskap met
die herwaardeerde bates. Indien die nuwe herwaardeerde bates slegs gebruik was
vir ʼn basis vir die toetrede van die nuwe vennoot en nie in die boeke moet verskyn
teen herwaardeerde bedrag nie, moet die herwaardasie teruggeskryf word.
Werk Voorbeeld 18.17 in die handboek noukeurig deur.
Uittrede of afsterwe van ʼn vennoot
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 18.11.2
ʼn Vennoot mag, met toestemming van ander vennote, sy belange verkoop aan ʼn ander
vennoot met uittrede. Dit kan ʼn persoonlike transaksie wees. Dit kan ook gebeur dat die
vennote wat agterbly die uittredende vennoot se belange oorneem. Die herwaardasiesurplus
of -tekort word in die winsverdelingsverhouding tussen die ou vennote soos op datum van
uittrede verdeel.
Werk Voorbeeld 18.18 in die handboek noukeurig deur.
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite Bladsy 91
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
4.6.5 Likwidasie/ontbinding van permanente vennootskap
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 18.12. Hierdie afdeling is
selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese
voorbeelde. Werk vir Voorbeelde 18.19, 18.20, 18.21, 18.22 en 18.23 in die handboek
noukeurig deur.
4.7 Beslote korporasies
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 19.1-19.19. Hierdie afdelings is
selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese
voorbeelde. Werk Voorbeeld 19.1 in die handboek noukeurig deur.
4.8 Maatskappye
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 20.1
ʼn Maatskappy is ʼn entiteit wat in sy eie reg eiendom kan besit, skuld aangaan en kontrakte
aangaan asof dit ʼn persoon is. Dit is belangrik om te verstaan dat die maatskappy
onafhanklik van sy lede kan bestaan.
4.8.1 Tipes maatskappye
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 20.2.
Daar is twee tipes maatskappye, naamlik maatskappy met winsoogmerk en maatskappye
sonder winsoogmerk. Die doel van maatskappye met winsoogmerk is om finansiële
voordeel vir sy aandeelhouers te genereer, terwyl die maatskappy sonder winsoogmerk
gewoonlik vir openbare voordeel is.
4.8.2 Inkorporasies van maatskappye
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 20.3.1 en 20.3.2. Hierdie
afdelings is selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op
praktiese voorbeelde.
4.8.3 Aandeelhouers
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 20.4. Hierdie afdeling is
selfstudie.
4.8.4 Direkteure
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 20.5. Hierdie afdeling is
selfstudie.
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite Bladsy 92
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
4.8.5 Aandelekapitaal
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 20.6. Hierdie afdeling is
selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese
voorbeelde.
4.8.6 Klasse aandele
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 20.7. Hierdie afdeling is
selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese
voorbeelde.
4.8.7 Uitgifte vir aandele
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 20.8. Hierdie afdeling is
selfstudie. Werk Voorbeelde 20.1, 20.2, 20.3, 20.4 en 20.5 in die handboek noukeurig deur.
4.8.8 Aflossing van aandele
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 20.9. Hierdie afdeling is
selfstudie. Werk Voorbeeld 20.6 in die handboek noukeurig deur.
4.8.9 Dividende
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 20.10. Hierdie afdeling is
selfstudie vir die student. Werk Voorbeeld 20.7 in die handboek noukeurig deur.
4.8.10 Behoue verdienste en ander komponente van ekwiteit
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 20.11. Hierdie afdeling is
selfstudie. Werk Voorbeeld 20.8 in die handboek noukeurig deur.
4.8.11 Aanwending van maatskappywinste
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 20.12. Hierdie afdeling is
selfstudie. Werk Voorbeelde 20.9 en 20.10 in die handboek noukeurig deur.
4.8.12 Jaarlikse finansiële state
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 20.13. Hierdie afdeling is
selfstudie. Werk Voorbeeld 20.11 in die handboek noukeurig deur.
4.9 Samevatting
In hierdie studie-eenheid is die finansiële state van verskillende entiteite in diepte bespreek.
Die opstel van finansiële state moet gedoen word volgens die openbaarmakingsvereistes
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite Bladsy 93
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
van IAS 1 Presentation of financial statements. In hierdie studie-eenheid is daar gekyk na
niewinsgewende entiteite soos klubs, welsynsentiteite, kerke, ensovoorts. Niewinsgewende
entiteite lewer ʼn diens aan die gemeenskap sonder die doel om wins te maak.
Vennootskappe, beslote korporasie en maatskappye het persone wat saamwerk met die oog
op winsbejag. Elke entiteit het sy eie vereistes waaraan voldoen moet word met die opstel
van finansiële state. Die volgende finansiële state is bespreek:
• Staat van finansiële posisie
• Staat van wins of verlies en ander omvattende inkomstes
• Staat van verandering in ekwiteit
• Die aantekeninge en notas tot die finansiële state
4.10 Selfevaluering
Dit is belangrik om die handboek se oefeninge wat betrekking het op die onderwerpe wat in
hierdie studie-eenheid bespreek is, deur te werk.
AKTIWITEIT 7
Twee prokureurs, Bob en Marli, praktiseer as vennote.
Die volgende inligting is beskikbaar om die boeke op jaareinde te finaliseer.
Proefbalans op 31 Desember 2015
Debiet Krediet
Kapitaal: Bob 30 000
Kapitaal: Marli 35 000
Lopende rekening: Bob 3 000
Lopende rekening: Marli 2 500
Onttrekkings: Bob 45 000
Onttrekkings: Marli 38 000
Toerusting 75 000
Opgelope waardevermindering op toerusting 15 400
Debiteure 18 200
Krediteure 2 600
Bank 16 300
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite Bladsy 94
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Fooie verdien 175 000
Kredietverliese 2 000
Salarisse en lone 30 000
Huur van kantore 18 000
Water en elektrisiteit 6 000
Telefoon 5 800
Diverse uitgawes 4 200
261 000 261 000
Bykomende inligting:
1. Die vennootskapooreenkoms sluit die volgende bepalings in:
• Vennote is geregtig op rente teen 8% per jaar op kapitaalrekeninge, asook op
kredietsaldo’s van lopende rekeninge. Rente word bereken teen 8% per jaar op
debietsaldo’s van lopende rekening gehef. Openingsaldo’s word gebruik vir die
berekeninge.
• Oorblywende wins word gelykop tussen vennote verdeel.
2. Die bedrag van R10 000 van die wins vir die tydperk moet na algemene reserwes
oorgedra word.
3. Waardevermindering moet op toerusting teen 10% per jaar volgens die
reguitlynmetode voorsien word.
4. ʼn Voorsiening vir kredietverliese moet geskep word teen 2% van uitstaande
debiteure.
GEVRA:
a. Teken die aansuiwerings en die bepalings van die vennootskapooreenkoms in die
algemene joernaal van Bob en Marli aan.
b. Stel die volgende rekeninge in die algemene grootboek van Bob en Marli vir die jaar
geëindig 31 Desember 2015 op:
• Wins-en-verlies-rekening
• Verdelingsrekening
• Lopende rekeninge
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite Bladsy 95
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
AKTIWITEIT 8
Die volgende inligting is geneem uit die boeke van J & W Handelaars. Die saldo’s verskyn in
die boeke van J & W Handelaars op die finansiële jaareinde – 28 Februarie 2014.
Debiet Krediet
Kapitaal: Jake (1 Maart 2013) 80 000
Kapitaal: White (1 Maart 2013) 50 000
Lopende rekening: Jake 16 000
Lopende rekening: White 10 000
Onttrekkings: Jake 8 000
Onttrekkings: White 5 000
Algemene reserwe 78 000
Wins vir die tydperk 390 000
Eiendom, aanleg en toerusting 579 000
Bykomende inligting:
1. Winsverdelingsooreenkoms soos bepaal in die vennootskapooreenkoms:
• Rente op kapitaal teen 4% per jaar.
• Rente op onttrekkings teen 13% per jaar. Rente word bereken asof die
onttrekkings 4 maande voor jaareinde gebeur het.
• Rente op lopende rekening word bereken teen 8% per jaar (op openingsaldo’s).
2. Beide vennote ontvang ʼn jaarlikse salaris aan die einde van die finansiële jaar:
• Jake, R19 500
• White R 54 600
3. Jake moet ʼn jaarlikse bonus ontvang aan die einde van die finansiële jaar, R11 700.
4. Die bedrag van R23 400 moet na die algemene reserwefonds oorgedra word.
5. Winste en verliese word tussen Jake en White in die verhouding 5:3 onderskeidelik,
verdeel.
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite Bladsy 96
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
GEVRA:
a. Stel die verdelingsrekening in die algemene grootboek van J & W Handelaars op vir
die jaar geëindig 28 Februarie 2014.
b. Stel die staat van finansiële posisie vir die jaar geëindig 28 Februarie 2014 van J & W
Handelaars op. Dit is nie nodig vir die notas nie.
AKTIWITEIT 9
Frank en Steyn, twee prokureurs wat elk hul afsonderlike onderneming het, het besluit om
op 1 April 2007 saam te smelt en ʼn beslote korporasie, FraSteyn BK, te vorm. Hul
afsonderlike balansstate op 1 April 2007 sluit die volgende items in:
Staat van finansiële posisie van Frank Staat van finansiële posisie van Steyn
Toerusting 21 000 Toerusting 13 000
Opgelope
waardevermindering op
toerusting
7 000 Opgelope
waardevermindering op
toerusting
3 500
Debiteure 45 000 Voertuie
Bank 12 000 Opgelope
waardevermindering op
voertuie
8 800
Toelaag vir kredietverliese 1 500 Debiteure 61 000
Krediteure 6 000 Krediteure 9 000
Kapitaal 63 500 Kapitaal ?
Oortrokke bank 4 600
Hulle kom ooreen op die volgende reëlings vir die samesmelting:
1. Al die bates en laste van Frank en Steyn sal teen drabedrae na die beslote
korporasie oorgedra word, behalwe vir Steyn se debiteure.’n Bedrag van R1 000 van
Steyn se debiteure moet afgeskryf word en ʼn toelaag vir kredietverliese moet teen 3%
geskep word.
2. Geen klandisiewaarde word in ag geneem nie.
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite Bladsy 97
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
3. Frank sal ʼn verdere R5 000 in die vorm van dienste gelewer ten opsigte van die
registrasie van die beslote korporasie, bydra.
4. Elke lid verkry 50% belang in die nuwe onderneming.
GEVRA:
a. Teken die inligting van die samesmelting in die algemene joernaal van FraSteyn Bpk.
aan.
b. Stel die balansstaat van FraSteyn Bpk na die samesmelting op.
AKTIWITEIT 10
Maan Beperk is op 10 Februarie 2014 geïnkorporeer met ʼn gemagtigde kapitaal bestaande
uit 100 000 gewone aandele met pariwaarde van R2 elk.
Op 15 Februarie 2014 het die stigterslede van die maatskappy 5000 gewone aandele
opgeneem en per tjek daarvoor betaal. ʼn Prospektus is uitgereik om 60 000 gewone aandele
teen pariwaarde aan die publiek aan te bied. Die sluitingsdatum vir die aansoeke was
15 Maart 2014. Die maksimum aantal aandele is op 20 Maart 2014 toegeken en die oorskot
aansoekgelde terugbetaal.
GEVRA
Teken die aandeeluitgifte-transaksies in die algemene joernaal van Maan Beperk aan en
boek na die algemene grootboek oor, vir elk van die volgende gevalle:
a. Aansoeke ontvang vir 55 000 gewone aandele (onder-aanbod)
b. Aansoeke ontvang vir 80 000 gewone aandele (oor-aanbod)
AKTIWITEIT 11
Die registreerde kapitaal van Son Beperk bestaan uit:
• 100 000 Gewone aandelekapitaal
• 25 000 10% Voorkeuraandele van R2 elk
Onmiddellik na registrasie is ʼn prospektus uitgereik om die publiek uit te nooi om vir 80 000
gewone aandele teen R1,20 per aandeel en vir al die 10% voorkeuraandele teen ʼn premie
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite Bladsy 98
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
van 20% aansoek te doen.
Op 28 Februarie 2014, die sluitingsdatum vir aansoeke, is aansoeke vir 95 000 gewone
aandele en 20 000 10% voorkeuraandele ontvang. Die maksimum aantal aandele is
toegeken en die onsuksesvolle aansoekers is terugbetaal.
GEVRA
Teken die bostaande transaksies in die algemene joernaal van Maan Beperk aan.
AKTIWITEIT 12
Op 1 April 2014 koop Mars Beperk masjinerie ter waarde van R60 000 van Metro
Handelaars aan. Die aankoopprys word vereffen deur 20 000 gewone aandele in Mars
Beperk aan Metro Handelaars uit te reik.
GEVRA
Joernaliseer die transaksie indien:
• Die aandele se pariwaarde R2 per aandeel is.
• Die aandele sonder pariwaarde is.
AKTIWITEIT 13
Mooirivier Beperk het op 1 Maart 2010 met ʼn gemagtigde kapitaal van begin sake doen:
• 500 000 Gewone aandele sonder pariwaarde
• 150 000 15% aflosbare voorkeuraandele van R1 elk
Op 28 Februarie 2015 het die volgende inligting in die staat van finansiële posisie van
Mooirivier Beperk verskyn:
Gewone aandele: Verklaarde kapitaal (uitgereik teen R2.50 elk) R 750 000
15% Aflosbare voorkeuraandelekapitaal R 100 000
Aandelepremie R 20 000
Behoue verdienste R 210 000
Herwaardasiereserwe R40 000
Aandeeluitgiftekoste R 4 000
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite Bladsy 99
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Die volgende het betrekking op die jaar geëindig 28 Februarie 2014:
1. Op 31 Augustus 2013 is die eerste voorlopige belastingbetaling gemaak en op
28 Februarie 2015 is die tweede gemaak. Beide betalings is op die belasbare wins
van R500 000 vir die vorige finansiële jaar gebaseer.
2. Die belasbare wins vir die jaar geëindig 28 Februarie 2014, waarop
inkomstebelasting voorsien moet word, is R600 000.
3. Die helfte van die 15% aflosbare voorkeuraandele moet op 1 September 2013 teen
pariwaarde afgelos word. Die aflossing is gedeeltelik gefinansier deur die opbrengs
van die uitgif van 10 000 gewone aandele teen R3 elk op 20 Augustus 2013 en die
res uit winste, wat andersins vir verdeling beskikbaar sou wees.
4. Die direksie van Mooirivier Beperk het ʼn dividend van 15c per gewone aandeel
verklaar aan alle aandeelhouers wat aandele op 15 Februarie 2014 besit het.
5. Die aandeeluitgiftekoste moet teen die aandelepremierekening afgeskryf word.
6. Aanvaar ʼn belastingkoers van 30% vir die finansiële jaar.
GEVRA
a. Teken transaksie nr. 3 hierbo in die algemene joernaal van Mooirivier Beperk aan.
b. Stel die staat van verandering in ekwiteit vir Mooirivier Beperk vir die jaar geëindig op
28 Februarie 2014 op.
c. Toon die aantekening vir kapitaal van Mooirivier Beperk vir die jaar geëindig
28 Februarie 2014.
Studie-eenheid 4: Die opstel van finansiële state vir verskillende entiteite Bladsy 100
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
STUDIE-EENHEID 5: KONSTANTVLOEISTAAT, DIE ONTLEDING EN
VERTOLKING VAN FINANSIËLE STATE EN
VERVAARDIGINGSENTITEITE
5.1 Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip
Na voltooiing van Studie-eenheid 5 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip te
demonstreer van die volgende:
• Die staat van kontantvloei
• Die opstel en ontleding van finansiële state
• Die opstel van ʼn eenvoudige stel finansiële state vir ʼn vervaardigingentiteit
Vaardighede
Jy sal ook in staat wees om:
• ʼn staat van kontantvloei volgens die direkte en indirekte metode op te stel, te
interpreteer en te vertolk en die nodige vergelykingsontleding te bespreek;
• die tegnieke vir finansiële state ontleding te identifiseer en in gegewe situasies toe
te pas; en
• ʼn vervaardigingsentiteit se transaksies te boekstaaf en ‘n eenvoudige stel finansiële
state van ʼn vervaardigingsentiteit op te stel.
Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiële state en vervaardigingsentiteite Bladsy 101
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
5.2 Voorgeskrewe handboek
Myburgh, J.E., Fouche, J.P. & Cloete, M. 2012. Rekeningkunde – ʼn Inleiding. 11de Uitgawe. Kaapstad: Lexis Nexis (Edms.) Bpk.
Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdelings bestudeer:
• Hoofstuk 21, paragrawe 21.1- 21.9
• Hoofstuk 22, paragrawe 22.1-22.10
• Hoofstuk 23, paragrawe 23.1-23.5
5.3 Inleiding
Het jy al ooit gehoor van die slagspreuk: “kontant is koning”? Daar is baie waarheid in
hierdie stelling. ʼn Onderneming kan ʼn wins maak, maar op die rand van bankrotskap wees
as gevolg van ʼn likiditeitsprobleem. Ondernemings het kontant nodig en kan nie aanhou
funksioneer met beloftes vir betaling van debiteure af nie. Daarom word daar gekyk na die
laaste finansiële staat, naamlik die staat van kontantvloei. Die doel van die staat van
kontantvloei is om die belangrikheid van kontant in die entiteit te beklemtoon. Ons sluit dan
die rekeningkundige proses af met die laaste stap, ontleding en vertolking van finansiële
state en kyk ook na die teboekstelling van die finansiële state van vervaardigingsentiteite.
5.4 State van kontantvloei
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Hoofstuk 21. Hierdie hoofstuk is baie
belangrik en vir selfstudie. Die inligting in die hoofstuk is ook baie volledig en as jy dit deeglik
bestudeer sal jy die toepassings kan maak.
5.4.1 Die belangrikheid van kontantvloei-inligting
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 21.1. Hierdie afdeling is baie
belangrik en vir selfstudie. Die handboek is baie volledig. Maak seker dat jy die begrippe
onder die knie kry en kan toepas op praktiese voorbeelde.
5.4.2 State van kontantvloei en Internasionale Finansiële Verslagdoeningstandaarde en die doelwitte van state van kontantvloei
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 21.2 en 21.3. Hierdie afdelings
is selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese
voorbeelde.
Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiële state en vervaardigingsentiteite Bladsy 102
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
5.4.3 Die verhouding tussen state van kontantvloei en die primêre finansiële state
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 21.4. Hierdie afdeling is
selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en kan toepas op praktiese
voorbeelde.
5.4.4 Klassifikasie van kontanttransaksies
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 21.5
Die staat van kontantvloei word verdeel in drie areas:
• Bedryfsaktiwiteite, byvoorbeeld Kontantontvangste uit die verkoop van goedere
• Beleggingsaktiwiteite, byvoorbeeld Verkoop van masjinerie of toerusting
• Finansieringsaktiwiteite, byvoorbeeld Afbetaling van lening
5.4.5 Die opstel van ʼn staat van kontantvloei
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 21.6
IAS 7 beveel een van twee metodes aan met die opstel van ʼn staat van kontantvloei,
naamlik die direkte of indirekte metode. Die grootste verskil tussen die twee metodes kan
gesien word in die deel wat oor kontant uit bedrywighede handel, andersins lyk die formaat
presies dieselfde.
Werk Voorbeeld 21.1 in die handboek noukeurig deur.
Die bepaling van kontantvloei deur bedrywighede voortgebring – indirekte metode
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 21.6.1.1. Hierdie afdeling is
selfstudie. Werk Voorbeelde 21.1, 21.2 en 21.3 in die handboek noukeurig deur.
Die bepaling van kontantvloei deur bedrywighede voortgebring – direkte metode
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 21.6.1.2.-21.7.
By die direkte metode word kontant deur bedrywighede voortgebring as die verskil tussen
kontant ontvangstes van kliënte en kontant betaal aan verskaffers en werknemers. Die
toepassing van die direkte metode word deur die IAS7 aanbeveel.
Die direkte metode word hier verduidelik deur ʼn voorbeeld:
Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiële state en vervaardigingsentiteite Bladsy 103
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
VOORBEELD 5.1
Die volgende inligting is uit die finansiële state van Mandarin Beperk vir die jaar geëindig
31 Desember 2014 onttrek.
Berekening van behoue verdienste vir die jaar geëindig 31 Desember 2014
Verkope 1 404 000
Koste van verkope (780 000)
Bruto wins 624 000
Ander bedryfsinkomstes 4 500
Bedryfsuitgawes (328 500)
Bedryfswins 300 000
Dividende ontvang 37 500
Wins voor belasting 337 500
Belasting (105 000)
Dividende (60 000)
Behoue verdienste vir die jaar 172 500
Behoue verdienste aan die begin van die jaar 96 300
Behoue verdienste aan die einde van die jaar 268 800
Die staat van finansiële posisie van Mandarin Beperk op 31 Desember 2014
2014 2013
Bates
Niebedryfsbates
Grond en geboue 357 000 255 000
Aanleg en toerusting 153 000 39 000
Kosprys 217 500 82 500
Opgelope waardevermindering (64 500) (43 500)
Belegging 171 000 162 000
Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiële state en vervaardigingsentiteite Bladsy 104
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Bedryfsbates 363 300 259 500
Voorraad 132 300 82 500
Handels- en ander debiteure 220 500 157 500
Kontant en kontantekwivalente (nota 3) 10 500 19 500
Totale bates 1 044 300 715 500
Ekwiteit en laste
Kapitaal en reserwes 637 800 375 300
Gewone aandele van R1 elk 307 500 217 500
Vervangingsreserwes 61 500 61 500
Behoue verdienste 268 800 96 300
Niebedryfslaste
Langtermynlening 315 000 275 700
Bedryfslaste 91 500 64 500
Handels- en ander krediteure 75 000 42 000
SARS 9 000 7 500
Aandeelhouers vir dividende 7 500 15 000
Totale ekwiteit en laste 1 044 300 715 500
Addisionele inligting
1. Bedryfswins is soos volg bereken:
Wins met verkoop van toerusting R4 500
Rente-uitgawe R25 500
Waardevermindering R33 000
2. Gedurende die jaar is toerusting met ʼn drawaarde van R85 500 (kosprys R97 500)
verkoop vir R90 000. Die toerusting is vervang teen ʼn koste van R82 500. Al die
ander bates (grond en geboue, R102 000, aanleg en toerusting, R150 000) is
aangekoop vir uitbreidingsdoeleindes.
3. Kontant en kontantekwivalente op 31 Desember 2014 bestaan uit:
Kontant in die bank R6 000
Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiële state en vervaardigingsentiteite Bladsy 105
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Wisselgeld R1 800
Kleinkas R2 700
Kontant en kontantekwivalente op 31 Desember 2013 bestaan uit:
Kontant in die bank R15 600
Kleinkas R3 900
Ons sal nou met behulp van ses stappe illustreer hoe om die staat van kontantvloei op te
stel.
STAP 1: BATEREALISASIE
Aanleg en toerusting verkoop gedurende die jaar:
Drawaarde R85 500 (Kosprys R97 500 minus opgelope waardevermindering R12 000)
Minus verkoopprys (R90 000)
= wins met verkoop van bate R 4 500 (bedrag word gebruik in nota 1)
Grond en geboue aangekoop gedurende die jaar:
Saldo op 31 Desember 2013: R255 000
Saldo op 31 Desemer 2014: R357 000
Dus is R102 000 aangekoop gedurende die jaar (kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite)
Belegging:
Saldo op 31 Desember 2013: R162 000
Saldo op 31 Desember 2014: R171 000
Dus R9 000 is in die belegging inbetaal (kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite)
STAP 2: BEREKENING VIR KONTANT ONTVANG VAN KLIËNTE Kontant ontvangstes van kliënte kan soos volg bereken word:
Verkope (kontant en krediet) 1 404 000
Plus: enige ander bedryfsinkomste (byvoorbeeld rente-inkomste)
Aansuiwering:
• Verandering in debiteure 2013 (toename is negatief en afname is positief):
157 500 minus 2014: 220 500 (minder debiteure het betaal)
• Verandering in opgelope inkomste (toename is negatief en afname positief)
(63 000)
Kontant ontvang van kliënte 1 341 000
Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiële state en vervaardigingsentiteite Bladsy 106
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
STAP 3: KONTANT BETAAL AAN VERSKAFFERS EN WERKNEMERS Skep ʼn inkomsterekening slegs vir berekeningsdoeleindes.
Inkomsterekening
Waardevermindering 33 000 Verkope 1 404 000
Rente-uitgawe 25 500 Dividende ontvang 37 500
Wins voor belasting 337 500 Wins met verkoop van bates 4 500
Uitgawes** (balanseer) 1 050 000
1 446 000 1 446 000
** Is die balanserende bedrag. Hierdie rekening word geskep om die kontantuitgawes vir die
jaar te bereken. Waardevermindering is ʼn niekontant item nie.
Kontant betaal aan verskaffers en werknemers moet soos volg bereken word:
Uitgawes volgens die staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste (1 050 000)
Aansuiwerings:
• (Afname)/toename in krediteure 2013: 42 000 minus 2014: 75 000
• Afname/(toename) in handelsvoorraad 2013: 82 500 minus 2014 132 300)
33 000
(49 800)
Kontant betaal aan verskaffers en werknemers (1 066 800)
STAP 4: BEREKEN DIVIDENDE EN BELASTING BETAAL VIR DIE JAAR
Aandeelhouers vir dividende
BANK** 67 500 Saldo op 31 Des 2013 15 000
Saldo op 31 Des 2014 7 500 Dividende betaal/uitgawe 60 000
75 000 75 000
SARS
BANK** 103 500 Saldo op 31 Des 2013 7 500
Saldo op 31 Des 2014 9 000 Belasting betaal/uitgawe 105 000
112 500 112 500
Die bank** bedrag word in die staat van kontantvloei gebruik!
Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiële state en vervaardigingsentiteite Bladsy 107
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
STAP 5: BEREI DIE STAAT VAN KONTANTVLOEI VOOR
Staat van kontantvloei vir Mandarin Beperk vir die jaar geëindig 31 Desember 2014
Kontantvloei uit bedryfsuitgawes
Kontantontvangste van kliënte (stap 2) 1 341 000
Kontant betaal aan verskaffers en werknemers (1 066 800)
Kontant deur bedrywighede voortgebring 274 200
Rente-uitgawe (25 500)
Beleggingsinkomste 37 500
Dividende betaal (stap 4) (67 500)
Belasting betaal (stap 4) (103 500)
Netto kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite 115 200
Kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite (253 500)
Aankoop van niebedryfsbates (102 000 + 82 500 + 150 000) (334 500)
Opbrengs met die verkoop van eiendom 90 000
Toename in belegging ( 171 000 – 162 000) (9 000)
Kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite 129 300
Opbrengs uit aandele-uitgifte (307 500 – 217 500) 90 000
Toename in langtermynlening (315 000 – 275 700) 39 300
Toename/(Afname) in kontant en kontantekwivalente (9 000)
Kontant en kontantekwivalente aan die begin van die jaar (15 600 + 3 900) 19 500
Kontant en kontantekwivalente aan die einde van die jaar
(6 000 + 1 800 + 2 700)
10 500
5.4.6 Ontleding en vertolking van die staat van kontantvloei
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 21.8. Hierdie afdeling is
selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en op praktiese voorbeelde kan
toepas.
Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiële state en vervaardigingsentiteite Bladsy 108
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
5.5 Ontleding en vertolking van finansiële state
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 22.1-22.9. Hierdie afdelings is
selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en op praktiese voorbeelde kan
toepas. Werk Voorbeeld 22.1 en al die ander voorbeelde in die handboek noukeurig deur.
5.6 Vervaardigingsentiteite
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 23.1.
ʼn Vervaardigingsentiteit koop grondstowwe, verwerk dit en verkoop die vervaardigde
produkte. Die grootste verskil tussen handels- en vervaardigingsentiteite bestaan in hulle
metodes van kosteversameling en kostebepaling vir die waardasie van voorraad en die
berekening van die koste van goedere verkoop.
ʼn Vervaardigingsentiteit het drie soorte voorraadrekeninge:
• Materiaal (grondstowwe)
• Onvoltooide werk – nog nie voltooide voorraad nie (work in progress)
• Voltooide goedere gereed vir verkoop
5.6.1 Vervaardigings- en handelsrekening
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 23.1.
Die volgende kosteterminologie is belangrik:
Primêre koste: Direkte materiaal + direkte arbeid. Hierdie is die hoofkoste van produksie.
Omskeppingskoste: Direkte arbeidskoste + vervaardigingsbokoste. Hierdie kostes
omskep grondstowwe na klaar vervaardigde produkte.
Materiaal bestaan uit direkte of indirekte materiaal. Direkte materiaal is materiaal wat direk
in die vervaardigingsproses gebruik word en vorm deel van die primêre koste. Byvoorbeeld,
hout is direkte materiaal in die vervaardiging van meubels. Direkte materiaal is die kosprys
van materiaal plus afleweringskoste. Indirekte materiaal groepeer onder
vervaardigingsbokoste. Hierdie materiaal word gewoonlik in baie klein hoeveelhede in die
vervaardigingsproses gebruik.
Arbeid bestaan uit direkte of indirekte arbeid. Direkte arbeid behels die arbeidskoste van
personeel wat direk by die vervaardigingsproses betrokke is. Indirekte arbeid is lone en
salarisse van personeel wat nie direk by die vervaardigingsproses betrokke is nie,
byvoorbeeld fabriekskoonmakers, ensovoorts. Nog ʼn belangrikke aspek is dat ʼn toename of
afname in eenhede vervaardig nie ʼn impak op indirekte arbeid sal hê nie.
Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiële state en vervaardigingsentiteite Bladsy 109
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Vervaardigingsbokoste is koste wat met die vervaardigingsproses verband hou, maar nie
direk deel is van die koste van die voltooide produk nie. Indirekte materiaal en indirekte
arbeid vorm deel van vervaardigingsbokoste. Ander voorbeelde is vervaardigingsgeriewe,
versekering, instandhouding, ensovoorts.
Dit is belangrik om te weet dat administrasiepersoneel en verkoopsuitgawes nie deel vorm
van die vervaardigingsbokoste nie, dit vorm deel van die bemarkings- en administratiewe
funksies van die entiteit.
5.6.2 Finansiële state
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 23.3
Die volgende kan as riglyne gebruik word in die boekstawing van vervaardigingskoste:
1) Die aankoop van materiaal
Materiaal (bate) word gedebiteer en die manier hoe dit aangekoop is, word
gekrediteer, byvoorbeeld Bank (kontant) of Krediteurekontrole (krediet). Dit sluit
direkte en indirekte materiaal in.
2) Boekstawing van lone betaalbaar
Lone (uitgawe) word gedebiteer en lone betaalbaar (las) word gekrediteer. Dit sluit
direkte en indirekte arbeid in.
3) Boekstawing van ander fabrieksbokoste as vervaardigingsbokoste
Vervaardigingsbokoste (uitgawe) word gedebiteer en die verskillende
bokostes/uitgawes word gekrediteer. Die verskillende uitgawes word byeengebring in
die vervaardigingsbokosterekening.
4) Boekstawing van uitreiking van materiaal
Werk-in-proses word gedebiteer met die DIREKTE materiaal en
vervaardigingsbokoste word gedebiteer met die INDIREKTE materiaal, die
materiaalvoorraadrekening word gekrediteer met die totaal van indirekte en direkte
materiaal.
5) Boekstawing van toewysing van arbeidskoste
Onvoltooide werk word gedebiteer met die DIREKTE arbeid en
vervaardigingsbokoste word gedebiteer met die INDIREKTE arbeid, die lonerekening
word gekrediteer met beide indirekte en direkte arbeid.
Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiële state en vervaardigingsentiteite Bladsy 110
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
6) Boekstawing van toewysing van vervaardigingsbokoste
Onvoltooide werk word gedebiteer en vervaardigingsbokoste word gekrediteer. Dit is
die laaste deel van vervaardigingsproses wat oorgedra word na die werk-in-proses-
rekening.
7) Boekstawing van voltooide produksie
Debiteer voltooide goedere (baterekening) en krediteer werk-in-proses. Sodra die
produk voltooi is, moet dit uit die werk-in-proses-rekening gehaal word en oorgedra
word na die voltooide goedere rekening.
8) Boekstawing van koste van verkope
Debiteer koste van verkope (uitgawe) en krediteer voltooide goedere. Sodra die
voltooide goedere verkoop word, word koste van verkope erken. Die saldo wat oorbly
in die voltooide goedere rekening verteenwoordig die eindvoorraad van voltooide
goedere.
Werk Voorbeeld 23.1 in die handboek noukeurig deur.
Staat van wins en verlies en ander omvattende inkomste
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 23.3.2. Hierdie afdeling is
selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en op praktiese voorbeelde kan
toepas. Werk Voorbeeld 23.2 in die handboek noukeurig deur.
Staat van finansiële posisie
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragrawe 23.3.3. en 23.3.4. Hierdie
afdelings is selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en op praktiese
voorbeelde kan toepas. Werk Voorbeeld 23.2 in die handboek noukeurig deur.
5.6.3 Ongerealiseerde winste
Bestudeer die handboek: Myburgh et al. 2014: Paragraaf 23.4. Hierdie afdeling is
selfstudie. Maak seker dat jy die begrippe onder die knie kry en op praktiese voorbeelde kan
toepas. Werk Voorbeeld 23.3 in die handboek noukeurig deur.
5.7 Samevatting
In hierdie studie-eenheid is gekyk na die finale staat in die finansiële state. Die staat van
kontantvloei bevat nuttige inligting vir interne en eksterne verbruikers van die entiteit wat nie
deur die staat van wins of verlies en ander omvattende inkomste wat volgens die
toevallingsgrondslag gereflekteer word nie. Ons het die rekeningkundige proses afgesluit
Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiële state en vervaardigingsentiteite Bladsy 111
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
met die ontleding en vertolking van finansiële state. Dit behels die verdere ondersoek en
verwerking van finansiële inligting, asook die bepaling van die oorsake van die toestande
wat uit die inligting blyk, sodat beter besluitneming gemaak kan word. Laastens is gekyk na
die rekeningkundige proses van ʼn vervaardigingsentiteit en hoe hulle transaksies
geboekstaaf word.
5.8 Selfevaluering
Dit is belangrik om die handboek se oefeninge wat betrekking het op die onderwerpe wat in
hierdie studie-eenheid bespreek is, deur te werk.
AKTIWITEIT 14
Gebruik die onderstaande inligting en beantwoord die vrae tot twee desimale plekke.
Metro Handelaars
Na-afsluitingsproefbalans op 30 Junie
2014 2013
Tasbare bates 222 664 203 804
Vaste deposito: Absa Bank (10% p.j) 45 000 45 000
Voorraad 54 070 42 120
Handels- en ander debiteure 34 700 25 328
Kontant en kontantekwivalente 1 650 6 200
Ekwiteit 271 430 180 000
Lening: First Bank 60 000 120 000
Handels- en ander krediteure 26 654 22 452
Addisionele inligting
Koste van verkope: R600 000 Bedryfsuitgawes: R158 000
VRAE
1. Bereken die verkope indien die onderneming ʼn winsopslag van 50% op kosprys
gebruik.
2. Bereken die persentasie bedryfswins op verkope. Daar was geen bedryfsinkomste
nie.
3. Bereken die netto wins vir die jaar. Die rentekoers op die vaste deposito het nie
Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiële state en vervaardigingsentiteite Bladsy 112
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
gedurende die jaar verander nie en die rente op verbandlening het R16 500 beloop.
4. Bereken die opbrengs op gemiddelde ekwiteit.
5. Bereken die bedryfsverhouding vir 2014. Is dit bevredigend?
6. Bereken die vuurproefverhouding vir 2014. Is dit bevredigend?
7. As onttrekkings R58 570 was, hoeveel ekstra kapitaal het die eienaar gedurende
2014 belê?
8. Bereken die solvensieverhouding op 30 Junie 2014.
Studie-eenheid 5: Konstantvloeistaat, die Ontleding en vertolking van finansiële state en vervaardigingsentiteite Bladsy 113
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
BRONNE
Roode, M. & Leith, K.B. 2005. Enkele rekeningkundige onderwerpe. Faerie Glen: Die
skrywers
Van Schalkwyk, W. 2013. Gevorderde Rekeningkunde. Die Wilgers: Lucem Uitgewers
Berry, P.R. 2007. About Financial Accounting. Durban: LexisNexis
Bronne Bladsy 114
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
SELFEVALUERINGSRIGLYNE
AKTIWITEIT 1
No Bron-dok
Hulp-joernaal
Rekening gedebiteer
Rekening gekrediteer
Bates Ekwiteit Laste
1. B/S KOJ Bank Kapitaal +500 000 +500 000
2. DKW KOJ Bank Lening:
Nedbank
+150 000 +150 000
3. TT KBJ Voertuie Bank +210 000
–210 000
4.* KRR KOJ Bank Verkope +13 230 +13230
Koste van
Verkope
Handels-
voorraad
– 9 800 – 9 800
5. TT KBJ Handels-
lisensie
Bank – 1 800 – 1800
6. OKAF KJ Skryf-
behoeftes
Krediteure-
kontrole
– 2 700 +2 700
7. TT KBJ Handels-
voorraad
Bank – 65 000
+65 000
8.* DKVF DJ Debiteure-
kontrole
Verkope +3 780 +3 780
Koste van
Verkope
Handels-
voorraad
– 2 800 – 2 800
9. KKB KKJ Posgeld Kleinkas – 10 – 10
10. DKW KOJ Bank Debiteure-
kontrole
– 500
+500
11. TT KBJ Lening:
Nedbank
Bank – 5 000 – 5 000
12. OKAF KJ Toerusting Krediteure-
kontrole
+2 000 +2 000
13. B/S KBJ Bankkoste Bank – 450 – 450
Selfevalueringsriglyne Bladsy 115
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
14. KKB KKJ Lone Kleinkas – 100 – 100
15. TT KBJ Krediteure-
kontrole
Bank – 1 800 – 1 800
Krediteure-
kontrole
Korting
ontvang
+200 – 200
16. DKW KOJ Bank Debiteure-
kontrole
– 3 000
+3 000
Korting
Toegestaan
Debiteure-
kontrole
– 280 – 280
17.
*
TT KBJ Handels-
voorraad
Bank +4 750
– 4 750
18. KKB KKJ Onttrekkings Kleinkas – 40 – 40
19. TT KBJ Kleinkas Bank +200 – 200
20. DKW KOJ Lopende
inkomste
Bank + 1450 +1 450
* Wanneer verkope plaasvind, of dit op krediet of kontant is, is daar altyd twee inskrywings
betrokke. Die eerste inskrywing gaan oor die fisiese geld wat ontvang is, of die debiteur wie
se skuld by ons vermeerder. By die eerste inskrywing gebruik jy altyd die
VERKOOPSPRYS. Die tweede inskrywing gaan oor die fisiese vermindering van voorraad.
By hierdie inskrywing gebruik jy die KOSPRYS.
Kosprys word soos volg bereken: Verkoopsprys x 100/(100+wins)
Verkoopsprys word soos volg bereken: Kosprys x (100+wins)/100
Handelskorting word nie in ons boeke in berekening nie.
Selfevalueringsriglyne Bladsy 116
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
AKTIWITEIT 2
Algemene Joernaal vir Mei 2015
Dag Besonderhede Fol Debiet Krediet
5. Onttrekkings B 250
Handelsvoorraad B 250
Eienaar neem handelsvoorraad vir eie gebruik teen kosprys – JB 100
8. Debiteurekontrole: G. Alfred B/D 100
Rente op agterstallige rekeninge van
debiteure (2 000 x 20% x 3/12)
N 100
Belas G. Alfred se rekening met 20% per jaar vir 3 maande – JB101
12. Oninbare skulde N 150
Debiteurekontrole: G. Botha B/D 150
Skryf G. Botha se rekening as oninbaar af – JB102
16. Skryfbehoeftes N 100
Lone N 100
Foutiewe oorboeking reggestel – JB 103
17. Rente op agterstallige rekeninge van
krediteure
N 200
Krediteurekontrole: ABC Handelaars B/K 200
Ons rekening belas met R200 rente – JB104
22. Donasies N 529
Handelsvoorraad B 529
Handelsvoorraad teen kosprys geskenk – JB105
24. Debiteurekontrole: E. Els B/D 300
Debiteurekontrole: C. Els B/D 300
Foutiewe oorboeking reggestel – JB106
27. Spaarrekening B 430
Selfevalueringsriglyne Bladsy 117
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Rente op spaarrekening N 430
Rente op spaarrekening bygevoeg – JB107
29 Advertensies N 1 000
Skryfbehoeftes N 1 000
Penne en potlode vir bemarking gebruik – JB108
*B – Balansstaatrekening, N – Nominale rekening, D – Debiteuregrootboek, K –
Krediteuregrootboek.
AKTIWITEIT 3
Handelsvoorraad
Mei 1 Saldo a/b 15 600 Mei 31 Koste van Verkope KOJ 26 000
31 Bank KBJ 24 378 Koste van Verkope DJ 6 500
Krediteurekontrole KJ 8 790 Krediteurekontrole KAJ 1 256
Kleinkas KKJ 156 Saldo o/d 15 628
Koste van
Verkope
DAJ 460
49 384 49 384
Jun 1 Saldo a/b 15 628
Debiteurekontrole
Mei 1 Saldo a/b 6 700 Mei 31 Bank en korting
toegestaan
KOJ 13 610
31 Verkope DJ 9 750 Debiteure-afslag DAJ 850
Kleinkas KKJ 25 Joernaal krediete AJ 347
Kleinkas KKJ 1 788 Saldo o/d 3 576
Joernaal debiete AJ 120
18 383 18 383
Jun 1 Saldo a/b 3576
Selfevalueringsriglyne Bladsy 118
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Bank
Mei 31 Totale ontvangste KOJ 80 000 Mei 1 Saldo a/b 2 300
saldo o/d 42 300 Totale betalings KBJ 120 000
122 300 122 300
Jun 1 Saldo a/b 42 300
Krediteurekontrole
Mei 31 Bank en korting
ontvang
KBJ 14 500 Mei 1 Saldo a/b 13 560
Diverse
rekeninge
KAJ 3 590 31 Diverse
aankope
KJ 14 563
saldo o/d 10 033
28 123 28 123
Jun 1 Saldo a/b 10 033
Verkope
Mei 1 Totaal a/b 86 500
Bank KO
J
39 000
Debiteurekontrole DJ 9 750
135 250
Selfevalueringsriglyne Bladsy 119
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Debiteure-afslag
Mei 1 Totaal a/b 4 000
31 Debiteurekontrole DAJ 850
4 850
Koste van Verkope
Mei 1 Totaal a/b 55 000 Mei31 Handelsvoorraad DAJ 460
31 Handelsvoorraad KOJ 26 000 Totaal o/d 87 040
Handelsvoorraad DJ 6 500
87 500 87 500
Jun 1 Totaal a/b 87 040
Hoe om die winspersentasie te bereken:
{(Verkope – debiteure-afslag) – Koste van Verkope}/Koste van Verkope x 100
{(86 500 – 4 000) – 55 000} / 55 000 x 100 = 50%
Koste van Verkope: R 39 000 x 100/150 = R26 000
Bankberekening vir KOJ: R12 367 + R 39 000 + R28 633 = R 80 000 (moenie korting
toegestaan bybereken nie)
Bankberekening vir KBJ: (R14 500 + R1 788 + R24 378 + R 45 890 + R35 834) – R 2390 =
R120 000
Dit is belangrik om deur die handboek se oefeninge ook te werk.
Selfevalueringsriglyne Bladsy 120
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
AKTIWITEIT 4
ALGEMENE JOERNAAL VAN AKADEMIA WINKELS VIR FEBRUARIE 2014
DAG BESONDERHEDE FOL DEBIET KREDIET
28 Waardevermindering N9 171 815
Opgelope waardevermindering op voertuie B6 47 010
Opgelope waardevermindering op toerusting B7 124 805
R348 000 x 12% = R41 760 (ou) R670 000 x 20% = R124 740
R75 000 x 12% x 7/12 = R5 250 (nuwe) R3 900 x 20% x 1/12 = R65
Toerusting B5 3 900
Krediteurekontrole: Solly Meubels B16 3 900
Rente ontvangbaar B17 625
Rente op vaste deposito N5 625
R190 000 x 11% x 9/12 = R15 675 (voor R10 000 onttrek is)
180 000 x 11% x 3/12 = 4 950 (na R10 000 onttrek is)
R 15675 + R4 950 = R20 626 (moes dit ontvang), maar het slegs R20 000 ontvang, dus is
R625 nog ontvangbaar.
Huurinkomste N4 1 170
Huur vooruitontvang B18 1 170
R8190 / 14 (12 maande + 2 vooruitontvang) = R585 per maand x2 (vooruitontvang)
Versekering N6 845
Versekering betaalbaar B19 845
R9 295/11 = R845, een maand wat nog betaal moet word
Vooruitbetaalde uitgawes B20 5 000
Rente op lening 5 000
1 Sept-1 Nov: R810 000 x 2/12 x 17% = R 22 950
1 Nov-28 Feb: R810 000 x 4/12 x 15% = R40 400
Totaal wat ons moes betaal het: R63 450. Ons het R68 450 = R5 000 vooruitbetaal
Selfevalueringsriglyne Bladsy 121
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Donasies/Skenkings N12 580
Handelsvoorraad B9 580
Skenkings word altyd gedoen teen kosprys
Bereken eers winspersentasie: bruto wins/verkope x 100
[(960 000 – 2 500) – 766 000]/766 000 x 100 = 25%
R725 x 100/125
Debiteurekontrole: B. Botha B10 960
Bank B21 900
Korting toegestaan N11 60
Handelsvoorraadtekort N12 2 810
Handelsvoorraad (34 670 – 580 – 31 280) B9 2 810
Verbruikersvoorraad voorhande B22 250
Skryfbehoeftes N8 250
Kredietverliese N13 28
Toelaag vir kredietverliese B11 28
R7 540 + R960 (aansuiwering 7) = R8 500 x 7% = R595 (nuwe toelaag) – R567 (huidige)
AKTIWITEIT 5
Waardevermindering berekening:
Kosprys van toerusting: R28 000 (aankoopprys) + R1 500 (installeringskoste) = R29 500
R29 500 – R4 500 (reswaarde) = R25 000
𝑅𝑅25 0004
= R6 250 waardevermindering per jaar
Tydperk Berekening Waardevermindering Opgelope waardevermindering
1 Jul-31 Des 2011 R6 250 x 6/12 R3 125 R3 125
1 Jan-31 Des 2012 R25 000/4 R6 250 R9 375
1 Jan-31 Des 2013 R25 000/4 R6 250 R15 625
Selfevalueringsriglyne Bladsy 122
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
ALGEMENE GROOTBOEK
Masjinerie
Jul 1
Bank KBJ 28 000
Bank KBJ 1 500
29 500
Opgelope waardevermindering: Masjinerie
2013
Jan 1
Saldo a/b
9 375
Des 31
Waardevermindering AJ
6 250
15 625
Waardevermindering
Des 31
Opgelope waardevermindering
AJ 6 250 Des 31
Wins of verlies AJ 6 250
AKTIWITEIT 6
Algemene joernaal van Jogi Handelaars
Dat Besonderhede Debiet Krediet
2013
Mrt 1
Rente-uitgawe 4 267
Vooruitbetaalde rente 4 267
(80 000 x 16% x 4/12)
Jun 30 Rente-uitgawe 6 400
Bank 6 400
(80 000 x 16% x 6/12)
Des 31 Rente-uitgawe (60 000 x 16% x 6/12) 4 800
Langtermynlening 20 000
Selfevalueringsriglyne Bladsy 123
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Bank 24 800
2014
Feb 28
Vooruitbetaalde uitgawes/rente 3 200
Rente-uitgawe 3 200
(60 000 x 16% x 4/12) of (4 800 x 4/6)
Wins of verlies 12 267
Rente-uitgawe 12 267
AKTIWITEIT 7
a. ALGEMENE JOERNAAL VAN BOB EN MARLI
Dat Besonderhede Debiet Krediet
2015
Des 31
Rente op kapitaal 4 400
Lopende rekening: Bob (30 000 x 8%) 2 400
Lopende rekening: Marli (35 000 x 8%) 2 000
Rente op kapitaal teen 8%
Rente op lopende rekening 240
Lopende rekening: Bob ( 3 000 x 8%) 240
Rente op lopende rekening teen 8%
Lopende rekening: Marli (2 500 x 8%) 200
Rente op lopende rekening 200
Rente op lopende rekening teen 8%
Waardevermindering ( 75 000 x 10%) 7 500
Opgelope waardevermindering op toerusting 7 500
Waardevermindering voorsien teen 10% p.j.
Kredietverliese (18 200 x 2%) 364
Toelaag vir kredietverliese 364
Skep toelaag vir kredietverliese
Verdelingsrekening 10 000
Selfevalueringsriglyne Bladsy 124
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Algemene reserwes 10 000
Oordrag na algemene reserwes
b. ALGEMENE GROOTBOEK VAN BOB EN MARLI
Wins-en-verlies-rekening
2015
Des
31
Kredietverliese (2000 + 364) 2364 2015
Des
31
Fooie verdien 175 000
Salarisse en lone 30 000
Huur van kantore 18 000
Water en elektrisiteit 6 000
Telefoon 5 800
Diverse uitgawes 4 200
Waardevermindering 7 500
Wins vir die tydperk 101 136
175 000 175 000
Verdelingsrekening
2015
Des
31
Rente op kapitaal
Bob
Marli
Rente op lopende rekening
Bob
Algemene reserwes
Lopende rekening
Bob (50% x 86 696)
Marli (50% x 86 696)
2 400
2 000
240
10 000
43 348
43 348
Wins en verlies
Rente op lopende rekening
Marli
101 136
200
101 336 101 336
Selfevalueringsriglyne Bladsy 125
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Lopende rekening: Bob
2015
Des
31
Onttrekkings 45 000 Jan
1
2016
Jan
1
Saldo a/b 3 000
Saldo o/d 3 988 Rente op kapitaal 2 400
Rente op lopende rekening 240
Verdelingsrekening 43 348
48 988 48 988
Saldo a/b 3 988
Lopende rekening: Marli
Jan 1
Des
31
Saldo a/b 2 500 Des
31
Jan
1
Rente op kapitaal 2 000
Rente op lopende rekening 200 Verdelingsrekening 43 348
Onttrekkings 38 000
Saldo o/d 4 648
45 348 45 348
Saldo a/b 4 648
AKTIWITEIT 8
Verdelingsrekening
2014
Feb
28
Rente op kapitaal 5 200 2014
Feb
28
Wins en verlies 390 000
Salaris: Jake 19 500 Rente op onttrekkings 563.34
Salaris: White 54 600 Rente op lopende rek 480
Bonus aan vennoot 11 700
Algemene reserwe 23 400
Lopende rekening: Jake 172 902.09*
Selfevalueringsriglyne Bladsy 126
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Lopende rekening:
White
103 741.25*
391 043.34 391 043.34
Berekeninge:
Rente op kapitaal: R3200 (R80 000 x 4%) + R2 000 (R50 000 x 4%) = R5 200
Rente op onttrekkings: R346.67 (R8 000 x 13% x 4/12) + R216.67 (R5 000 x 13% x 4/12) =
R563.24
Rente op lopende rekening: Jake R16 000 x 8% = R1 280, White: R10 000 x 8% = R800
R1 280 (positiewe lopende rekening) – R800 (negatiewe lopende rekening) = R480
**( R390 000 + R563.34 + R480) – R5 200 – R19 500 – R54 600 – R11 700 – R23 400 =
R276 643.34 dus ontvang: Jake R276 643.34 x 5/8 = R172 902.09 en White R276 643.34 x
3/8 = R103 741.25
b. Staat van finansiële posisie vir J & W Handelaars op 28 Februarie 2014
Notas R R
Bates
Niebedryfsbates 579 000
Eiendom, aanleg en toerusting 579 000
Totale bates 579 000
Ekwiteit en aanspreeklikhede
Ekwiteit 579 000
Kapitaal: Jake 80 000
Kapitaal: White 50 000
Lopende rekening: Jake 169 975.42*
Lopende rekening: White 177 624.58*
Algemene reserwe 101 400
Totale ekwiteit en aanspreeklikede 579 000
Selfevalueringsriglyne Bladsy 127
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
*Lopende rekening: Jake (– 16 000 + 3 200 – 346.67 – 1 280 + 19 500 + 172 902.09 – 8000)
*Lopende rekening: White (10 000 + 2 000 – 216.67 + 800 + 54 600 + 11 700 + 103 741.25
– 5 000)
AKTIWITEIT 9
a. ALGEMENE JOERNAAL VAN FRASTEYN BPK.
Dat Besonderhede Debiet Krediet
2015
Apr
1
Toerusting (21 000 – 7 000) 14 000
Debiteure 45 000
Bank 12 000
Toelaag vir kredietverliese 1 500
Krediteure 6 000
Ledebydraes 63 500
Bates en laste bygedra deur Frank
Toerusting (13 000 – 3 500) 9 500
Voertuie (35 000 – 8 800) 26 200
Debiteure (61 000 – 1 000) 60 000
Toelaag vir kredietverliese (60 000 x 3%) 1 800
Bank 4 600
Krediteure 9 000
Ledebydraes 80 300
Bates en laste bygedra deur Steyn
Stigtingskoste 5 000
Ledebydraes 5 000
Bydrae deur Frank in die vorm van dienste
gelewer.
Selfevalueringsriglyne Bladsy 128
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
b. FraSteyn Bpk
Staat van finansiële posisie op 1 April 2015
Bates
Niebedryfsbates 54 700
Eiendom, aanleg en toerusting 49 700
Stigtingskoste 5 000
Bedryfsbates 109 100
Debiteure (105 000 – 3 300) 101 700
Bank 7 400
Totale bates 163 800
Ekwiteit en aanspreeklikhede
Ledebelang 148 800
Ledebydraes (63 500 + 80 300) 148 800
Bedryfslaste 15 000
Krediteure 15 000
Totale ekwiteit en laste 163 800
AKTIWITEIT 10
a. ALGEMENE JOERNAAL VAN MAAN BEPERK
Datum Besonderhede Debiet Krediet
2014
Feb 15
Bank (5 000 x 2) 10 000
Gewone aandelekapitaal 10 000
Aandele aan stigterslede uitgereik
Mrt 15 Bank 110 000
Aansoek- en toekenningsrekening: gewone 110 000
Aansoeke ontvang vir 55 000 gewone
Selfevalueringsriglyne Bladsy 129
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Mrt 20 Aansoek- en toekenningsrekening: gewone 110 000
Gewone aandelekapitaal 110 000
Toekenning van 55 000 gewone aandele
ALGEMENE GROOTBOEK VAN MAAN BEPERK
Aansoek- en toekenningsrekening
Mrt 20 Gewone aandelekapitaal 110 000 Mrt 15 Bank 110 000
110 000 110 000
Gewone aandelekapitaal
Feb 15 Bank 10 000
Aansoek- en
toekenningsrekening
110 000
120
b. ALGEMENE JOERNAAL VAN MAAN BEPERK
Datum Besonderhede Debiet Krediet
2014
Feb 15
Bank 10 000
Gewone aandelekapitaal 10 000
Aandele aan stigterslede uitgereik
Mrt 15 Bank (80 000 x 2) 160 000
Aansoek- en toekenningsrek: gewone 160 000
Aansoeke ontvang vir 80 000 gewone aandele
Mrt 20 Aansoek- en toekenningsrekening: gewone 120 000
Gewone aandelekapitaal 120 000
Toekenning van 60 000 gewone aandele
Aansoek- en toekeningsrekening: gewone 40 000
Selfevalueringsriglyne Bladsy 130
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Bank 40 000
Terugbetaling van onsuksesvolle aansoekers
ALGEMENE GROOTBOEK VAN MAAN BEPERK
Aansoek- en toekenningsrekening
Mrt 20 Gewone aandelekapitaal 120 000 Mrt 15 Bank 160 000
Bank 40 000
160 000 160 000
Gewone aandelekapitaal
Feb 15 Bank 10 000
Aansoek- en
toekenningsrekening
120 000
130 000
AKTIWITEIT 11
ALGEMENE JOERNAAL VAN SON BEPERK
Datum Besonderhede Debiet Krediet
2014
Feb 28
Bank 162 000
Aansoek- en toekenningsrekening: gewone
(95 000 x R1,20)
114 000
Aansoek- en toekenningsrekening:
Voorkeur (20 000 x R2,40) (R2 x 1.20)
48 000
Aansoeke vir 95 000 gewone aandele en 20 000 aandele ontvang
Feb 2 Aansoek- en toekenningsrekening: Gewone 96 000
Gewone aandelekapitaal (80 000 x R1) 80 000
Aandelepremie (80 000 x R0.20) 16 000
Toekenning van 80 000 gewone aandele
Aansoek- en toekenningsrekening: Voorkeur 48 000
Selfevalueringsriglyne Bladsy 131
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
10% Voorkeuraandelekapitaal 40 000
Aandelepremie 8 000
Toekenning van 20 000 voorkeuraandele
Aansoek en toekenningsrekening: Gewone 18 000
Bank (15 000 x R1.20) 18 000
Terugbetaling aan onsuksesvolle aansoekers
AKTIWITEIT 12
ALGEMENE JOERNAAL VAN MARS BEPERK
Datum Besonderhede Debiet Krediet
a.
2014
Apr 1
Masjinerie 60 000
Gewone aandelekapitaal (20 000 x R2) 40 000
Aandelepremie 20 000
Reik 20 000 aandele uit as betaling vir masjien
b.
Apr 1
Masjinerie 60 000
Gewone aandele: Verklaarde kapitaal 60 000
Reik 20 000 aandele uit as betaling vir masjien
AKTIWITEIT 13
a. ALGEMENE JOERNAAL VIR MOOIRIVIER BEPERK
Datum Besonderhede Debiet Krediet
2015
Aug 20
Bank (10 000 x R3) 30 000
Gewone aandele: Verklaarde kapitaal 30 000
Uitreiking van 10 000 gewone aandele
Sep 1 Behoue verdienste (50 000 – 30 000) 20 000
Kapitaalaflossingreserwefonds (KARF) 20 000
Oordrag soos vereis deur maatskappywet
Selfevalueringsriglyne Bladsy 132
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
15% Aflosbare voorkeuraandelekapitaal 50 000
Bank (R100 000 x 50%) 50 000
Aflossing van aandele
b. Mooirivier Beperk
Staat van verandering in ekwiteit vir die jaar geëindig 28 Februarie 2016
Gewone aandele-kapitaal
15% Voor-keuraandele-
kapitaal
Aandele-premie
Behoue verdienste
Ander reserwes
Totaal
Saldo
01/02/2015
750 000 100 000 20 000 210 000 40 000 1 120 000
Wins vir die
tydperk
420 000* 420 000
Dividende (57 750)** (57 750)
Aandele
uitgereik
30 000 30 000
Aandele
afgelos
(50 000) (50 000)
Oordrag na
KARF
(20 000) 20 000 –
Aandeeluitgifte-
koste afgeskryf
(4 000) (4 000)
Saldo
28/0/2016
780 000 50 000 16 000 552 250 60 000 1 458 250
* R600 000 (wins) – R180 000 (R600 000 x 30%) = R420 000
** R750 000/R2,50 = 300 000 gewone aandele + 10 000 gewone aandele = 310 000
gewone aandele. Dus 310 000 x 15% = R46 500 dividende op gewone aandele.
15% Voorkeuraandele: Die helfte word afgelos op 1 September:
100 000 voorkeuraandele / 2 = 50 000 voorkeuraandele x 6/12 (28 Feb 2015-1 Sep 2015) x
15% = R3 750, asook die 50 000 voorkeuraandele wat oorbly x 15% = R7 500
Totaal dividende = R46 500 + R3 750 + R7 500 = R57 750
Selfevalueringsriglyne Bladsy 133
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
MOOIRIVIER BEPERK
AANTEKENINGE VIR DIE JAAR GEËINDIG 28 FEBRUARIE 2016
Kapitaal
Gemagtigde kapitaal
500 000 Gewone aandele sonder pariwaarde
150 000 15% Aflosbare voorkeuraandele van R1 elk
Uitgereikte kapitaal
310 000 Gewone aandele sonder pariwaarde R780 000
50 000 15% Aflosbare voorkeuraandele van R1 elk R50 000
R830 000
Aandelepremie (soos in staat van verandering in ekwiteit) R16 000
R846 000
AKTIWITEIT 14
1. Verkope = koste van verkope + winsopslag = 100% + 50% = 150%
R600 000 x 150/100 = R900 000
2. Bedryfwins = bruto wins – bedryfsuitgawes
R 300 000 (R900 000 – R600 000) – R158 000 = R142 000
Bedryfswins/verkope x 100
R142 000/R900 000 x 100 = 15.78%
3. Netto wins = bedryfswins + rente-inkomste – rente-uitgawe
R142 000 + R4 500 (R45 000 x 10%) – R16 500 = R 130 000
4. Netto wins/gemiddelde ekwiteit x 100
R130 000/[(R271 430 + R180 000)/2] x 100 = 57.59%
5. Bedryfsbates : Bedryfslaste
(R54 070 + R34 700 + R1 650) : R26 654
3.39 : 1
Selfevalueringsriglyne Bladsy 134
GAC206 Finansiële Rekeningkunde
Ideale verhouding is 2:1. Dit is bevredigend, alhoewel dit neig om bietjie hoog te
wees.
6. Bedryfsbates – voorraad: Bedryfslaste
R90 420 – R54 070: R26 654
R36 350 : R26 654
1.36 : 1
Die ideale verhouding is 1:1. Dit is bevredigend.
7. Ekwiteit van 2013 + addisionele kapitaal + netto wins – onttrekkings = Ekwiteit 2014
R180 000 + x + R130 000 – R58 570 = R271 430
Dus is addisionele kapitaal R20 000
8. Totale bates: Totale laste
Tasbare bates + beleggings + bedryfsbates : bedryfslaste + niebedryfslaste
(R222 664 + R45 000 + R90 420) : (R60 000 + R26 654)
R358 084 : R86 654
4.13 : 1
Selfevalueringsriglyne Bladsy 135
www.akademia.ac.za
c Kopiereg 2015
Onder redaksie van: Paul JN Steyn, BA (PU vir CHO), THOC (POK), DEd (Unisa)Skrywer: Suzeth Kotze
Onderwysontwerp, bladuitleg en taalversorging: Dr. Daleen van Niekerk
’n Publikasie van Akademia.
Alle regte voorbehou.
Adres: H.v. D.F. Malanrylaan & Eendrachtstraat, Kloofsig, PretoriaPosadres: Posbus 11760, Centurion, 0046
Tel: 0861 222 888E-pos: [email protected]
Webtuiste: www.akademia.ac.za
Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike toestemming van die uitgewers gereproduseer of in enige vorm of deur enige middel weergegee word
nie, hetsy elektronies of deur fotokopiëring, plaat- of bandopnames, vermikrofilming of enige ander stelsel van inligtingsbewaring nie. Enige ongemagtigde weergawe van hierdie werk sal as ’n skending van kopiereg beskou word en die dader sal
aanspreeklik gehou word onder siviele asook strafreg.