Fazy w życiu człowieka –V: Starość Marek Kośmicki Warszawa Warszawskie Spotkania Bioetyczne – Część czwarta XVII Spotkanie – 2 lutego 2012 r.
Fazy w życiu człowieka –V:
Starość
Marek Kośmicki
Warszawa
Warszawskie Spotkania Bioetyczne – Część czwarta
XVII Spotkanie – 2 lutego 2012 r.
Życie człowieka na ziemi (…) składa
się z różnych etapów:
człowiek rodzi się, rośnie, dochodzi
do pełni, starzeje się i umiera
Trzeba się nauczyć przechodzić od jednego do drugiego etapu łagodnie, bez wstrząsów i znajdować sens każdego z nich,
akceptując nieunikniony fakt stopniowej utraty sił fizycznych i psychicznych.
„Człowiek poddany jest czasowi: rodzi się i przemija w czasie. Dzień narodzin staje się pierwszą datą jego życia, a dzień śmierci
ostatnią: alfa i omega, początek i koniec jego ziemskiego bytowania, jak podkreśla chrześcijańska tradycja, umieszczając te litery
greckiego alfabetu na kamieniach nagrobnych”.
Jan Paweł II: Do moich braci i sióstr – ludzi w podeszłym wieku, 1 października 1999, 2.
PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA
ZAJMUJE SIĘ ANALIZĄ ROZWOJU PSYCHICZNEGO
CZŁOWIEKA (WYSTĘPUJĄCYMI ZJAWISKAMI I ICH PODSTAWAMI)
OD MOMENTU POCZĘCIA AŻ DO WIEKU DOROSŁEGO
Skupia się na badaniu trzech najważniejszych sfer rozwoju:
1. Rozwój fizyczny (zmiany w ciele, rozwój mózgu, nabywanie
zdolności motorycznych),
2. Rozwój poznawczy (zmiany w procesach myślenia, mające
wpływ na uczenie się, umiejętności językowe i pamięć),
3. Rozwój psychospołeczny (zmiany emocjonalne i społeczne
osobowości).
Wszystkie są ze sobą ściśle powiązane i każda z nich wywiera
wpływ na dwie pozostałe
CYKL ŻYCIOWY*
Idea „cyklu życiowego” zakłada istnienie pewnego porządku w ciągu życia ludzkiego od poczęcia do starości.
Rozwój fizyczny i psychiczny ma formę stopni lub faz.
Każda faza opiera się na poprzedniej i nie jest możliwe osiągnięcie wyższego stopnia rozwoju bez przekroczenia zachowań
właściwych dla stopnia poprzedniego. Jest to stały proces, zachodzący w ciągu całego życia człowieka, dotykający wszystkich wymiarów życia człowieka, związany ze
zmianami o charakterze postępującym i nieodwracalnym. Osiągnąwszy pewien stopień rozwoju, poza przypadkami
patologicznymi, nie wraca się już do poprzedniego.
Wszyscy ludzie przechodzą przez kolejne fazy w tej samej kolejności, choć niekoniecznie w tym samym wieku.
*Oprac. wg Zapata R, Lahortiga F, Monge MÁ. Rozdz. X: Psychologia rozwojowa (I). Fazy rozwojowe.
W: Monge MÁ. (red.): ETYKA W MEDYCYNIE Ujęcie interdyscyplinarne, MediPage, Warszawa 2012 – w przygotowaniu do druku
ZEGAR SPOŁECZNY
kulturowa recepta wskazująca
„właściwy czas”, aby: opuścić dom, zacząć pracę,
ożenić się, mieć dzieci i
iść na emeryturę
Różni się - w zależności od kultury i epoki.
Stąd wielu badaczy okazuje sceptycyzm wobec prób zdefiniowania życia dorosłego
jako serii jasno określonych etapów.
1. Wiek laktacyjny (pierwszy rok)
2. Pierwsze dzieciństwo (1-5,5)
3. Drugie dzieciństwo (5,5-10,5 lat u kobiet / 12 u
mężczyzn)
4. Młodość (10,5 / 12 – 20 / 21 lat)
5. Wiek dorosły (20 / 21 – 56 / 58 lat)
6. Starość (56 / 58 lat i więcej)
FAZY ROZWOJU WG REMPLEINA
Podeszły wiek - DEFINICJE
Wiek Podeszły - Starość – Definicje - Klasyfikacje
- Dolna granica 70. rż., (65-75 lat)
- Względność definicji starości (wiek metrykalny - biologiczny)
- Rożnorodność klasyfikacji wieku człowieka
Tradycyjna klasyfikacja WHO [1]
• Podeszły (60-75 rż.)
• Starczy (75-90 lat)
• Sędziwy (powyżej 90 rż.)
• Klasyfikacja w USA [1,2]
- młodzi starzy (oldest young), w wieku 65-75 lat
- starsi starzy (oldest old), powyżej 75 rż.
Klasyfikacja w Polsce (zwyczajowa) [2]
* starszy wiek: 65-75 lat
* wiek podeszły: 76 - 85 rż.
* wiek sędziwy (osoby długowieczne): > 85 rż. _________________________________
[1]. The Merck Manual of Geriatrics, New York 1995, [2] Świątecka G. Kardiologia starszego wieku. Gdańsk 1997/1998.
Przykłady działania komputerowego postarzania twarzy
Ze względu na trudność w ustaleniu uniwersalnych cech początku starości,
wymiernych i porównywalnych na
płaszczyźnie biologicznej, psychologicznej i
społecznej, zwykło używać się czysto
chronologicznego kryterium przyjętego
przez Światową Organizację Geriatrii, które przyjmuje jako początek tego procesu
wiek 65 lat.
Przykłady działania komputerowego postarzania rąk
Podeszły wiek - DEMOGRAFIA – POLSKA
Postępujące starzenie się
ludności Polski
Liczebność osób starszych
stale rośnie
1995 r. - 16% ogółu ludności
2020 r. - 24%
Najsilniejszy przyrost - od 2005 r.
roczniki powojennego
wyżu urodzeń wkraczają
do grupy wieku osób starszych
W kolejnych pięcioletnich
okresach przyrost ten
ma oscylować wokół 1 mln osób
_____________________
[1] Kotowska I. Wybrane wyniki prognozy stanu i struktury ludności Polski. W: Wóycicka I. (red.). Strategia polityki społecznej 1999-2020. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa 1999. [2] Kattainen A, et al., Eur Heart J 2006; 27: 296-301. [3] The Economist. Pocket Świat w liczbach 2005., Warszawa 2005. [4] World Population Prospects: The 1998 Revision UN. New York 1999. [5] Rządowa Rada Ludnościowa, Biuletyn 46, Warszawa 2001.
Podeszły wiek – DEMOGRAFIA - ŚWIAT
2000 2050
600 mln 2 mld
Pomyśl, ja w twoim wieku
już pracowałem.
Pomyśl, a ja w twoim będę
jeszcze pracował.
Wiek 40–50 lat, to zwykle osiągnięcie pełni życia.
Odtąd człowiek ma przed sobą mniej lub bardziej obszerną równinę życia zrównoważonego i pogodnego. Na ogół to czas maksymalnej
kreatywności intelektualnej, duchowej i innej.
O ile linia dzieląca wiek dojrzewania i dojrzałości jest trudna do nakreślenia, tym trudniej określić granicę pomiędzy
dojrzałością a starością.
Momentem krytycznym dla młodego człowieka jest małżeństwo, na tym etapie życia zaś jest przejście na emeryturę.
Istnieją jednak znaczne różnice: są osoby, które można by pod względem psychologicznym nazwać „starymi” w wieku 50 lat, podczas gdy inne
mając 70 lat różnią się bardzo mało od okresu kiedy miały 40.
Faktem jednak jest, że około 60–70 lat zaczyna się schyłek fizyczno-intelektualny, czyli starość.
STAROŚĆ wg Miguel Ángel Monge Sánchez
Komputerowy program
do symulacji starzenia się twarzy.
Twoja twarz za 20, 30 lat
SCHYŁEK OSOBY: „TRZECI” I „CZWARTY” WIEK
Francuski antropolog G. Minois* podkreśla, że w całej
historii ludzkości można dostrzec ciągłą dwuznaczność
pojęcia starości. Człowiek stary jest jednocześnie
podmiotem pochwał za swoje doświadczenie i unika
się go z powodu jego słabości. Jest to trudne do
wytłumaczenia zjawisko wahadłowe (gerontofobia,
gerontofilia) obserwowane we wszystkich kulturach.
*G. Minois, Historia de la vejez. De la Antiguedad al Renacimiento, Paryż 1988.
W obrębie osób starych (geros dla
Greków, senectus dla Rzymian)
rozróżnia się dwie grupy: a) „trzeci
wiek” czyli „oficjalną” starość, która
w świetle prawa rozpoczyna się w
wieku 65 lat przejściem na emeryturę
i to właśnie stanowi jego centralny
aspekt; to etap, kiedy nie zmieniają się
zdolności kształcenia ani relacje, b) tak
zwany „czwarty wiek”,
rozpoczynający się w wieku 75–80 lat,
kiedy zaczynają się problemy
psychiczne oraz funkcyjne organizmu i
kiedy człowiek traci swoją osobistą
samodzielność.
Jednak osoby tak trzeciego, jak i czwartego wieku
mają dużo do zaoferowania: czas,
doświadczenie, umiejętności, przykład.
ZMIANY ZWIĄZANE ZE STAROŚCIĄ
Z biegiem lat mogą pojawić się u osób
zmiany fizyczne i psychospołeczne,
mające swoje źródło — tylko częściowo —
w zmianach biologicznych organizmu
(zmiany zwyrodnieniowe i zanikowe układu nerwowego).*
Niektóre zmiany fizyczne ujawniają się w postaci pogorszenia funkcji
sensorycznych (szczególnie wzroku i słuchu), osłabienia pamięci,
płytkiego snu. Zmysły stopniowo tracą swoją żywotność, zaczyna
brakować sił, częściej i łatwiej pojawiają się choroby, które
powoli stają się chroniczne i nieodwracalne.**
*Obecnie spośród innych chorób wyróżniają się choroba Parkinsona i choroba Alzheimera **D. Katz,
Manual de Psicología, Madryt 1970, s. 305–310.
ZMIANY ZWIĄZANE ZE STAROŚCIĄ -2
Stopniowo słabną zdolności poznawcze, ponieważ
odmawiają posłuszeństwa władze umysłowe. Pojawia
się dziwne zapominanie. Inteligencja traci swoją
błyskotliwość, nie można znaleźć właściwych słów.
W najbardziej niewłaściwych momentach pojawia się
senność, i tak dalej.
ZMIANY ZWIĄZANE ZE STAROŚCIĄ - 3 Pojawiają się też zmiany motywacyjne lub psychospołeczne: spada zainteresowanie
zajęciami, obniża się poziom aktywności i różne bodźce nie poruszają już tak bardzo. W reakcji na zauważone procesy starzenia i dystansowania się od świata zewnętrznego
zmienia się pojęcie o sobie samym. Człowiek stary powoli zaczyna czuć się
nieużyteczny, zaczyna myśleć, że przeszkadza i jest uzależniony od innych. Jego wola staje się słaba,
podległa, podatna na sugestie.
Osoba, która dotąd była samowystarczalna, przedsiębiorcza, która swoim wysiłkiem
przyczyniała się do dobra innych, staje teraz w nowej sytuacji.
ZMIANY ZWIĄZANE ZE STAROŚCIĄ - 4
Typową cechą starości jest „kruchość” osób, która objawia się tym, że
organizm traci zdolność adaptacyjną (homeostaza) wobec takich
sytuacji, jak choroba, wypadki, i tak dalej. Najbardziej
charakterystyczną dla tego okresu cechą jest niewątpliwie
niepewność. Bierze się ona nie tyle z powodu samych chorób, bólu,
co z poczucia zależności od innych.
ZMIANY ZWIĄZANE ZE STAROŚCIĄ - 5
Definicja zależności mówi, że jest to
konieczność korzystania z pomocy innych
osób przy spełnianiu czynności
codziennych (karmienie, higiena,
chodzenie, nietrzymanie moczu). Jeżeli
aktualnie po skończeniu 65 roku czeka nas
jeszcze 15 lat życia, przez 40% z nich
będziemy w wykonywaniu podstawowych
czynności uzależnieni od innej osoby.
Wysiłek wszystkich osób związanych
zawodowo z opieką nad osobami na tym
etapie życia powinien zmierzać w kierunku
ulżenia ich sytuacji.
ZMIANY ZWIĄZANE ZE STAROŚCIĄ - 6
Trzeba też podkreślić lęk osób w podeszłym wieku przed
„straceniem głowy” (choroba Alzheimera i inne formy
otępienia). Chodzi tu o sytuację depersonalizacji, która jest
rzeczywiście trudna dla osób opiekujących się, szczególnie
w zaawansowanej fazie choroby. W celu zwiększenia
motywacji do opieki warto sięgnąć po treści transcendentne
i zachęcać do głębszej
serdeczności oraz komunikacji
niewerbalnej pomiędzy chorym
a jego rodziną.
RADY, JAK OPIEKOWAĆ SIĘ OSOBĄ W
PODESZŁYM WIEKU
1. Nie ingerować za bardzo w jej sposób życia.
2. Starać się nie zmieniać zwyczajów osoby, do których jest już
przyzwyczajona.
3. Starać się, aby osoba czuła się użyteczna, bo może pomóc w
małych pracach: nakryć do stołu, pozamiatać, przypilnować
wnuków...
4. Jeśli ma kłopoty ze słuchem, nie należy do niej krzyczeć, ale
mówić, patrząc w twarz i wyraźnie wymawiając słowa.
5. Nie dyskutować z nią, nie besztać, kiedy zachowuje się
jak dziecko.
RADY, JAK OPIEKOWAĆ SIĘ OSOBĄ W PODESZŁYM
WIEKU - 2
6. Należy usunąć przeszkody na jej drodze, po jakiej porusza się
po domu.
7. Dom uporządkowany jest dla takiej osoby bardziej bezpieczny.
8. Unikać nagłych zmian w planie dnia, posiłkach bez uprzedniej
rozmowy z nią na ten temat.
9. Traktować ją serdecznie. Trzeba mieć cierpliwość, nawet jeśli
czasem osoba w podeszłym wieku wydaje się egoistą.
10. Jeśli opieka wyczerpała lub zanadto zmęczyła osobę
opiekującą się, poprosić o pomoc kogoś z rodziny lub lekarza.
EMERYTURA
Momentem kluczowym ostatniego etapu życia jest
przejście na emeryturę, zaprzestanie działalności
zawodowej, które w zależności od ustawodawstwa
przypada około 65 roku życia.
Emerytura (hiszp. jubilación) pochodzi od słowa júbilo:
„żywa radość, a szczególnie taka, która objawia się
zewnętrznie”*
*Diccionario de la Real Academia Espanola – Słownik Królewskiej Akademii Języka Hiszpańskiego — hiszpański słownik normatywny.
EMERYTURA - 2 Często tak właśnie się dzieje i wielu emerytów wykorzystuje te lata na podróże, rozrywkę, pomoc dzieciom i wnukom i w inny sposób. Jednak dla wielu osób nowa sytuacja nie niesie ze sobą żywej radości; przeciwnie – czując schyłek życia, pogrążają się w poczuciu
upokorzenia, czują się postawieni na marginesie pracy, społeczeństwa i rodziny. W obawie przed własnymi
ograniczeniami i słabością fizyczną czują się bezsilni i pogrążają się w rozpaczy.*
*„Wielu mężczyzn nie jest przygotowanych, aby przejść na emeryturę, stąd ich osobowość ciężko znosi, kiedy nadchodzi jej moment. W nowej sytuacji wykazują wtedy rozdrażnienie, kłopoty ze snem, znudzenie, smutek
i całą serię uczuć charakterystycznych dla okresu inwolucyjnego u kogoś, kto na płaszczyźnie społecznej przestał być dla innych użyteczny”: A. Polaino-Lorente
EMERYTURA - 3 W poczuciu osamotnienia może zacząć
się droga, która prowadzi osobę do niepewności i frustracji. Rozczarowanie
powoduje zły humor, smutek, uczucie goryczy. Osobowość opanowuje
zniechęcenie i w konsekwencji strach: przed bólem, przed śmiercią, przed
biedą, przed samotnością, przed niedołęstwem.
Pomimo utraty części władz wyobraźnia pozostaje dość rozbudzona w postaci
nadwrażliwości. Człowiek w podeszłym wieku, pogrążony we własnych myślach i
zmartwieniach, łatwo odcina się od otaczającego go świata, do którego nie
ma zaufania, a który wydaje mu się nawet wrogi.
Nie należy jednak myśleć, że wszystko jest negatywne.
Podeszły wiek – LECZENIE - WSPÓŁPRACA Z CHORYM
Skutki problemów psychologicznych
- przygnębienie,
- ograniczone kontakty z ludźmi,
- pogłębienie poczucia osamotnienia
Dlaczego osoby starsze nie biorą regularnie leków?
- kłopoty z pamięcią,
- depresja,
- ograniczenie ogólnej sprawności ruchowej
Izolacja społeczna
i Rodzina wielopokoleniowa
Podeszły wiek – LECZENIE - WSPÓŁPRACA Z CHORYM
Kilka różnych schorzeń u 1 pacjenta Polipragmazja
Upadanie starszych pacjentów
- Jednoczesne stosowanie 4 i więcej leków
- Zaburzenia rytmu
- Hipotonia ortostatyczna
- Zaburzenia:
neurologiczne, wzroku, słuchu, narządu ruchu
Podeszły wiek – LECZENIE - WSPÓŁPRACA Z
CHORYM-4
Współpraca chorego - problemy [1,2]
- Chory odmawia zgłaszania się do lekarza - niechęć pacjenta do leczenia
- Przychodzi jedynie na pierwszą lub pierwsze wizyty - rezygnuje z kolejnych:
- zbyt uciążliwy dojazd
- brak czasu lub należytej motywacji
- Nie realizuje wszystkich lub tylko niektórych zaleceń lekarskich
- Pobiera tylko niektóre z zaleconych leków
- Zażywa preparaty z mniejszą częstotliwością: 1-2 x dz zamiast 3 x dz
- Zażywa nieregularnie - tylko wtedy, gdy się źle czuje
- Zaczyna stosować leki, gdy zbliża się wyznaczona wizyta lekarska
- Wykazano mniejszą współpracę chorych pozbawionych wsparcia
socjalnego
_______________
[1] Campion EW. NEJM 2002; 346: 874. [2] Cohen HJ, et al. NEJM 2002; 346: 905-912.
Podeszły wiek – LECZENIE - WSPÓŁPRACA Z CHORYM-5
Współpraca chorego - jak ją poprawić?
- Przekazywanie swoich zaleceń w sposób zrozumiały i przejrzysty
- Informacja dla chorego o lekach na kartce, pisana dużymi literami i z
podziałem na poszczególne pory dnia
- Ograniczyć do minimum liczbę przyjmowanych przez chorego tabletek -
- szczególnie przy współistnieniu innych chorób
- Wyjaśnienie pacjentowi działania poszczególnych leków i możliwości
wystąpienia działań niepożądanych może zapobiec odstawieniu
leku na własną rękę
Wizja starości jawi się czasem w czarnych kolorach.
Jednak, wg Jana Pawła II, nie zawsze musi tak być:
„Ludzie starzy pomagają nam mądrzej
patrzeć na ziemskie wydarzenia, ponieważ
dzięki życiowym doświadczeniom zyskali
wiedzę i dojrzałość. Są strażnikami pamięci
zbiorowej, a więc mają szczególny tytuł,
aby być wyrazicielami wspólnych ideałów
i wartości, które są podstawą i regułą życia
społecznego”*.
*Jan Paweł II, List do moich braci i sióstr — ludzi w podeszłym wieku, 1.10.1999, 10.
Można patrzeć na starość w perspektywie pozytywnej.
Św. Josemaría uczy:
„chrześcijanin, chociaż będzie
starcem liczącym osiemdziesiąt
lat, gdy żyje w łączności
z Chrystusem, może zakosztować
w pełni prawdy słów odmawianych u stóp
ołtarza: Przystąpię do ołtarza Bożego. Boga,
który uwesela młodość moją (Ps 42,4)”*.
*Św. Josemaría Escrivá, Rozmowy z Prałatem Escrivá, Katowice-Ząbki 2006, 102.
Przede wszystkim starszy człowiek powinien nauczyć cieszyć swoją
nową sytuacją. W tym celu trzeba akceptować rzeczywistość taką jaka jest, wiedząc, że nie wszystko jest
negatywne - istnieje w niej dużo aspektów pozytywnych.
„Wejście w tak zwany „trzeci wiek” należy uznać za
przywilej nie tylko dlatego, że nie wszyscy mają
szczęście przekroczyć ten próg, ale także i przede
wszystkim dlatego, że jest to okres, w którym można
lepiej przemyśleć i ocenić przeszłość, głębiej poznać
i przeżyć tajemnicę paschalną,
stać się w Kościele wzorem dla
całego Ludu Bożego”*.
*Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Christifideles laici, 30.12.1988, 48.
Miguel Ángel Monge PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA ORAZ PSYCHOLOGIA RÓŻNIC
PŁCIOWYCH (II). ASPEKTY DUSZPASTERSKIE*
Ze świadomością, że starość stanowi nowy etap życia
i jak każdy inny etap ma swoje cienie i blaski,
należy pomóc ludziom stawić czoła niepewności,
jaką niesie przyszłość.
Osobiste zadowolenie zależy przede wszystkim od
poczucia „użyteczności” dla społeczeństwa, dla
rodziny, dla instytucji.
Trzeba wypełnić sensem czas, podejmując zajęcia
z dziedziny nauczania, opieki nad innymi, hobby. *Rozdz. XI, W: Monge MÁ. (red.): ETYKA W MEDYCYNIE Ujęcie interdyscyplinarne, MediPage, Warszawa 2012 – w przygot. do druku
Rola osób w podeszłym wieku
Życie osoby w podeszłym wieku
ma wiele celów, które powinny
uniemożliwić pozostanie na marginesie
życia.
Jeśli Kościół pierwszych wieków angażował starców do szerzenia
Królestwa Bożego*, tym bardziej dzisiaj różne instytucje (parafie,
stowarzyszenia) mogłyby otrzymać wspaniałą pomoc od osób
„trzeciego wieku” w realizacji tylu zadań apostolskich,
katechetycznych, szeroko rozumianej służby.
*Osoby starsze były aktywną częścią dzieła ewangelizacji i stały na czele lokalnych
wspólnot w Antiochii, Listrze, Efezie i Jerozolimie, stanowiąc presbyterion lub
kolegium prezbiterów (por. Dz 11, 30; 14, 23; 16, 4; 20, 17; 22, 5).
Osoba w podeszłym wieku może
wykonywać różne prace, na które
wcześniej nie miała czasu.
Wolontariusze w podeszłym wieku mogą poświęcać swój wolny czas
na opiekę i spędzanie czasu z chorymi w szpitalach.
Można brać pod uwagę zajęcia związane ze sztuką, kulturą, w różnego
rodzaju stowarzyszeniach. Ich praca przyczynia się wtedy do
spełnienia słów psalmu:
„Wydadzą owoc nawet i w starości, pełni soków i zawsze żywotni, aby
świadczyć, że Pan jest sprawiedliwy” (Ps 92,15). Dlatego „osoby w
podeszłym wieku są bardzo wartościowe i powiedziałbym niezbędne
w rodzinie i w społeczeństwie. Jakąż są pomocą dla młodych
rodziców i dla dzieci dzięki swojej wiedzy i doświadczeniu! Służą
wielu grupom, do których należą, i wielu inicjatywom kościelnym i
cywilnym, swoją radą i swoim działaniem. Wszyscy powinniśmy być
im wdzięczni!”*. *Jan Paweł II, Przemówienie, 3 stycznia 1982 r.
Aby osoba w podeszłym wieku znalazła swoje miejsce i swoją misję,
„konieczne jest, aby w Kościele rozwijało się duszpasterstwo
dla osób trzeciego wieku, które będzie uświadamiało ich
twórczą rolę, sens choroby i częściowych ograniczeń, które
będzie głosiło zgodę między pokoleniami, wartość każdego
życia, która nie ogranicza się do życia ziemskiego, ale otwiera
się na zmartwychwstanie i życie wieczne. Będzie to praca dla
Kościoła i służba społeczeństwu, porządkująca hierarchię wielu
ludzkich wartości”*.
*Jan Paweł II, Homilia na spotkaniu z Osobami Trzeciego Wieku, Walencja, 8.10.1982r.
Rola młodych dziadków
Działanie osoby w podeszłym wieku przynosi swoje owoce w jej naturalnym
siedlisku, w jej „gnieździe”, w rodzinie, w której zawsze żył. „Osoby starsze
ponadto mają charyzmat przekraczania barier między pokoleniami, zanim one
zaistnieją. Ileż dzieci znalazło zrozumienie i miłość w oczach, słowach i
pieszczotach osób starszych! Ileż osób starszych chętnie podpisuje się pod
natchnionymi słowami biblijnymi, że „koroną starców — synowie synów” (Prz
17,6)”*. Dziadkowie przekazują tradycje. Rodzina bez tradycji to rodzina, która
jest na łasce wiatru. Jeśli nie otrzymała tradycji od przeszłych pokoleń, ojciec i
matka muszą je stopniowo stworzyć i zakorzenić w dobrze dobranych zwyczajach.
Osoby starsze są pomostem pomiędzy przeszłością a teraźniejszością.
Przekazują nabytą przez lata mądrość nowym pokoleniom. O ile dziadkowie
potrafią przezwyciężyć chęć opowiedzenia swoich dokonań i umieją słuchać, mogą
być prawdziwymi przyjaciółmi. Mogą prowadzić rozmowy, w których wnuki
wyrzucają z siebie wszystko lepiej niż w obecności rodziców. Przy czym rada
dziadka trafia bardziej do przekonania, ponieważ jest bardziej bezinteresowna.
Dziadkowie mogą także być mediatorami między rodzicami a dziećmi. Stają się
w końcu przedstawicielami wartości i pogodnej atmosfery, których być może
dzieci nie widzą u rodziców. *Jan Paweł II, Adhortacja apostolska Familiaris consortio, 27.
Domy opieki dla osób starszych
Obserwuje się, że prawie we wszystkich krajach gospodarczo
rozwiniętych jest coraz więcej osób starszych, które mieszkają same.
Znaleziono na to rozwiązanie w postaci domów opieki dla osób
starszych. Należałoby jednak zrewidować koncepcję niektórych z
nich. Wobec wydłużania się życia można byłoby przyjąć nowe formy,
aby najstarsze osoby nie musiały rezygnować ze swojej autonomii.
Na przykład w Danii, Szwecji i innych krajach ośrodki takie
funkcjonują na zasadzie mieszkań, które mieszkańcy urządzają,
jak chcą, swoimi meblami i innymi przedmiotami, które do nich
należą. Mogą dzięki temu zapraszać rodzinę na obiad lub na inne
zajęcia, tak jak w „normalnym” mieszkaniu.
Domy opieki dla osób starszych - 2
Największy problem polega jednak na tym, jak pokonać psychiczne osamotnienie i
odsunięcie ze strony rodziny. Jan Paweł II mówi: „Aktualne odrzucenie
patriarchalnego modelu rodziny, szczególnie w krajach bogatych,
spowodowało narastające zjawisko zostawiania osoby starszej strukturom
publicznym lub prywatnym, które na ogół, pomimo dobrych chęci, nie mogą
jej pomóc w przezwyciężeniu bariery osamotnienia psychologicznego, a
przede wszystkim odsunięcia się rodziny. Pozbawiają ją ciepła rodzinnego,
zainteresowania społeczeństwem i miłości do życia. Trzeba więc tworzyć
struktury opieki, które coraz bardziej będą uwzględniały potrzeby
psychologiczne człowieka, od których w determinującym stopniu zależy
„jakość życia” osoby, która doszła do tego etapu. Mogłoby to oferować
„ludzkie” rozwiązanie osobie starszej, niemającej rodziny, która nie może już
sama się sobą zajmować lub która dobrowolnie chce się powierzyć takim
instytucjom, uważając je za odpowiednie dla swojej sytuacji”*.
*Zob. Jan Paweł II, Dolentium Hominum, 10 (1989), 7.
Domy opieki dla osób starszych - 3
Sukces zamieszkania w ośrodku opieki zależy od tego, czy
zainteresowany rzeczywiście chce tam zamieszkać. Narzucenie
mu tego jest zwykle źródłem konfliktów i potęguje wyżej
omawianą niepewność. Z tego powodu zrozumiałe są opory, aby
uznać dom opieki za „sytuację idealną”. Jan Paweł II mówił:
„Trzeba jednak mocno stwierdzić, że nie jest to sytuacja idealna.
Cel, ku któremu należy zmierzać polega na tym, żeby osoba w
podeszłym wieku mogła zostać w swoim domu, korzystając
ewentualnie z właściwych form opieki zdrowotnej w domu. W
wysiłek publiczny w tym zakresie mogą się włączyć różne formy wolontariatu
oraz różne inicjatywy inspirowane nauczaniem Kościoła katolickiego, jak
również różne ruchy religijne i humanitarne zasługujące na szacunek i
wdzięczność”*. *Zob. Jan Paweł II, Dolentium Hominum, 10 (1989), 7.
Umieć się zestarzeć
Starość jest problemem naturalnym
i nie podlega „leczeniu”. Medycyna nie jest po to, aby zmieniać
naturalny porządek, lecz aby zapewnić osobom starszym pełne,
zdrowe i godne przeżywanie swojej starości.
Wody „wiecznej młodości” nie zabliźniają ran czasu, nie przywracają
skórze gładkości ani mięśniom młodzieńczej giętkości. „Wieczna
młodość” jest postawą psychiczną i duchową. Człowiek nigdy nie
jest stary, jeśli bierze pod uwagę, ile życia jest jeszcze przed nim: cała
wieczność. W społeczeństwie materialistycznym starość jawi się
jako okrutne przeznaczenie, powolne przygotowanie do
definitywnego końca. Jeśli jednak człowiek albo społeczeństwo
kieruje się wartościami zawartymi w Ewangelii, dochodzi
wówczas do głosu wartość nadziei, która obiecuje wieczną
przyszłość, a zarazem służy osobie w podeszłym wieku za wyzwanie, aby dalej
trudzić się tu na ziemi na rzecz bardziej solidarnego społeczeństwa.
Umieć się zestarzeć -2 Pewien przechodzący na emeryturę profesor, przy okazji zakończenia
swojej pracy akademickiej, przedstawił taką refleksję:
„Gerontolodzy i inni eksperci od „trzeciego wieku” radzą emerytom: patrzeć
w przyszłość zamiast w przeszłość, angażować się w wartościowe projekty,
poświęcać czas na przyjaźnie, nadal się uczyć, pisać lub malować,
podróżować, spacerować...
Postaram się mieć to na uwadze. Jednak bardziej niż na tamtym, skupię się na
wypełnieniu trzech następujących zaleceń Guardiniego:
a) w sportowym duchu akceptować pojawiające się ograniczenia
i niedomagania;
b) zostawić otwartą drogę młodym, nie zatruwać im życia tym, co było;
c) udostępnić im hojnie swoje doświadczenie i wiedzę, które mogą im służyć,
aby iść szybciej i lepiej.
Oczywiście działa to jednak tylko pod warunkiem, że człowiek zaakceptuje
a priori i z dobrym humorem ewentualność, że być może wcale nie zwrócą
nawet na niego uwagi”. F. Gómez Antón, Desmemorias, Pampeluna 2002, s. 248.
Kiedy pociąg ruszył widać było,
że młody człowiek jest urado-
wany i wykazuje niezwykłe zainteresowanie całą sytuacją. Siedział
przy otwartym oknie. Wyciągnął jedną rękę za szybę i z przyjem-
nością odczuwał przepływające pomiędzy palcami powietrze.
Nagle krzyknął: „Tato, zobacz - wszystkie drzewa przesuwają się do
tyłu". Stary człowiek uśmiechnął się i podziwiał odczucia syna.
Obok młodego mężczyzny siedziała jakaś para i mimowolnie
przysłuchiwała się całej rozmowie ojca z synem. Czuli się trochę
nieswojo obserwując dziwne zachowanie 25-letniego mężczyzny,
który reagował jak małe dziecko.
Wzruszająca historia o pewnym
starym człowieku - 1
Pewien stary człowiek siedział ze swoim
25 letnim synem w pociągu. Właśnie
pociąg miał opuścić stację. Wszyscy
pasażerowie zajęli już swoje miejsca.
Nagle młody człowiek krzyknął ponownie: „Tato, popatrz – staw i zwierzęta.
Chmury idą razem z pociągiem". Para patrzyła na młodego człowieka
z zażenowaniem.
W pewnym momencie zaczęło padać i kilka kropli deszczu spadło na rękę
młodego mężczyzny. Wtedy on przepełniony radością zamknął oczy i krzyknął
ponownie: „Tato, pada deszcz, woda mnie dotyka, popatrz Tato".
Tego para nie była w stanie już wytrzymać i zwróciła się do starca: „A dlaczego
nie chce pan odwiedzić lekarza i poddać syna leczeniu, może da się jeszcze coś
zrobić?”
Na to stary człowiek powiedział:
"Tak, my właśnie wracamy
ze szpitala, dzisiaj mój syn
odzyskał wzrok
i po raz pierwszy w życiu
może wszystko widzieć".
Morał: "Nie wyciągaj wniosków, zanim dopóki
nie poznasz wszystkich faktów." Tekst wysłany 1 maja 2011 przez Pavana Mickey’a
Wzruszająca historia o pewnym starym człowieku - 2
„Kiedy społeczeństwo,
powodowane jedynie
konsumizmem
i efektywnością,
dzieli ludzi
na aktywnych i nieaktywnych i uważa tych drugich
za obywateli drugiej kategorii, porzucając ich w
samotności, takie społeczeństwo nie może nazywać
się chrześcijańskim. Kiedy rodzina nie chce mieć w
domu osób tej samej krwi pierwszego i trzeciego
wieku, czyli dzieci i osób w podeszłym wieku,
i zapomina o jednych i drugich na różne sposoby,
nie zasługuje z pewnością
na tytuł wspólnoty miłości” Jan Paweł II, Przemówienie, 29.04.1982.
Nie można zapominać o wartości i korzeniach duchowych miłości
chrześcijańskiej i że wszystkiemu trzeba nadać motyw ludzki i
nadprzyrodzony, kiedy trudności skłaniają ku postawie
egoistycznej. Trzeba szukać siły w Słowie Bożym:
„Synu, wspomagaj swego ojca
w starości, nie zasmucaj go w jego
życiu. A jeśliby nawet rozum stracił, miej
wyrozumiałość, nie pogardzaj nim, choć jesteś w
pełni sił. Miłosierdzie względem ojca nie pójdzie
w zapomnienie” (Syr 3,12-14).
Chrześcijanin powinien widzieć w nieuleczalnie chorej osobie w podeszłym wieku
obywatela nieba, którego zniszczone ciało zostanie przemienione w ciało
chwalebne, na wzór zmartwychwstałego ciała Chrystusa*.
*Zob. Jan Paweł II, Dolentium Hominum, 29 (1995), 21.
We właściwej optyce
starość nie jest żadnym
„trzecim wiekiem” ani
„ostatnim etapem”, a jeśli
już to „przedostatnim”.
W relacji z Bogiem jest
młodością (*).
I kiedy patrzy się oczyma
wiary, bliska śmierć jest
żniwem
przygotowującym do
wiecznotrwałego życia.
(*) Zob. J. L. Redrado, La juventud de la vejez,
Labor Hospitalaria, 243 (1997), 48-52.
Frans Francken II - Śmierć zaprasza starca do ostatniego tańca, malarstwo olejne na miedzi, 1635 NBB (Muzeum Narodowego Banku Belgii).
Podeszły wiek i Starość - PODSUMOWANIE
1. Względność pojęcia starości
2. Zdeformowana struktura wieku, z wysokim odsetkiem
ludzi starszych - dominuje w wielu krajach
3. Współpraca z chorym w starszym wieku - z lekarzami
innych specjalności - z rehabilitantem / fizjoterapeutą –
z pielęgniarką - z rodziną i opiekunami pacjenta –
rodzina wielopokoleniowa.
4. Momentem krytycznym dla młodego człowieka jest
małżeństwo, natomiast w starszym wieku - przejście na
emeryturę.
5. RADY, JAK OPIEKOWAĆ SIĘ OSOBĄ W
PODESZŁYM WIEKU - 1) Nie ingerować za bardzo w
jej sposób życia … i inne.
6. Wejście w tak zwany
„trzeci wiek” należy uznać
za przywilej nie tylko dlatego,
że nie wszyscy mają szczęście
przekroczyć ten próg, ale także
(…) dlatego, że jest to okres, w którym można lepiej przemyśleć i ocenić przeszłość, głębiej poznać i przeżyć tajemnicę paschalną (Jan Paweł II).
7. Rola osób w podeszłym wieku – rola dziadków w rodzinie
8. Domy opieki dla osób starszych
9. Umieć się zestarzeć
PODSUMOWANIE -2
Spotkanie XVIII (1 marca 2012): Zespół wypalenia zawodowego
i inne problemy etyczne związane z pracą.
Spotkanie XIX (12 kwietnia 2012): Niektóre aspekty ludzkiej
płciowości. [uwaga, II czwartek miesiąca, ponieważ I czwartek = W. Czwartek]
Spotkanie XX (10 maja 2012): Radość życia i przeszkody w jej
odczuwaniu. [uwaga, II czwartek miesiąca, ponieważ I czwartek = 3 Maja]
Następne spotkania
w 2012 r.
PREZENTACJE Z BIOETYKI SĄ DOSTĘPNE NA STRONIE
INTERNETOWEJ
www.bioetyka.pl
1. Strona startowa
2. Zagadnienia ogólne
3. Prezentacje