f ZESZYTY NAUKOWE DOKTORANTÓW

f

Nr 1

2015

AKADEMIA MARYNARKI WOJENNEJ W GDYNI

ZESZYTY NAUKOWE

DOKTORANTÓW WYDZIAŁU DOWODZENIA

I OPERACJI MORSKICH

2015 1(1)

1 ZESZYTY NAUKOWE DOKTORANTÓW

SKŁAD RADY NAUKOWEJ ZESZYTÓW NAUKOWYCH DOKTORANTÓW

1. prof. dr hab. Tomasz SZUBRYCHT 2. prof. dr hab. Leopold CIBOROWSKI 3. prof. dr hab. Krzysztof FICOŃ 4. prof. dr hab. Andrzej MAKOWSKI 5. prof. dr hab. Piotr MICKIEWICZ

RECENZENCI WYDANIA

1. dr hab. Dariusz BUGAJSKI 2. dr hab. Andrzej BURSZTYŃSKI 3. dr hab. Grzegorz KRASNODĘBSKI 4. dr hab. Krzysztof LIGĘZA 5. dr hab. Jarosław TESKA

REDAKCJA NAUKOWA

1. dr Jarosław MICHALAK

KOMITET REDAKCYJNY 1. mgr Mirosława PONCZEK 2. dr Jarosław MICHALAK

OPRACOWANIE GRAFICZNE

mgr Mirosława PONCZEK SKŁAD I PROJEKT

mgr Mirosława PONCZEK dr Bartłomiej PĄCZEK

Wydawnictwo BP

ul. Modrzewiowa 2c/22 Gdynia

bart [email protected] tel . 887-021-030

ISBN: 978-83-943934-5-8

2015 1(1)


SPIS TREŚCI Tytułem wstępu…………………………………………………….. 3 mgr Karolina Anzulewicz……………………………………….. 4 ASPEKTY BEZPIECZEŃSTWA MILITARNEGO POLSKI W UJĘCIU STRATEGICZNEGO PRZEGLĄDU BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO

podinsp. mgr Maciej Januszkiewicz ………………………….. 18 NOWE TRENDY UZYSKIWANIA DOCHODÓW PRZEZ GRUPY PRZESTĘPCZE

mgr Dorota Lewicka……………………………………………… 28

CZYNNIKI WARUNKUJĄCE KSZTAŁT I CHARAKTER SIŁ ZBROJNYCH

mgr Michalina Palczewska – Socha……………………………. 37 WOJSKO POLSKIE W SYSTEMIE BEZPIECZEŃSTWA PAŃSTWA 1989 – 2010

mgr Mirosława Ponczek…………………………………………. 47 ROLA ARMII W PAŃSTWACH NIEDEMOKRATYCZNYCH

mgr Artur Sankowski…………………………………………….. 56 DOWÓDZTWO OPERACYJNO-STRATEGICZNE „PÓŁNOC” JAKO GŁÓWNY FILAR OCHRONY I OBRONY INTERESÓW ROSJI W ARKTYCE

mgr Michalina Treder……………………………………………. 67 WSPÓŁCZESNE UWARUNKOWANIA FUNKCJONOWANIA I ROZWOJU SIŁ ZBROJNYCH

mgr Michalina Treder……………………………………………. 93 ZAGROŻENIA EPIDEMICZNE A BEZPIECZEŃSTWO GLOBALNE

2015 1(1)


Tytułem wstępu

Drogi czytelniku, oddajemy w Twoje ręce pierwszy egzemplarz Zeszytów

Naukowych Doktorantów Wydziału Dowodzenia i Operacji Morskich (WDiOM). Zeszyty Naukowe Doktorantów WDiOM Akademii Marynarki Wojennej (Zeszyty Naukowe) są czasopismem naukowym recenzowanym, którego głównym zadaniem jest upowszechnianie i popularyzowanie dorobku naukowo-badawczego z obszaru nauk o bezpieczeństwie i obronności doktorantów Wydziału Dowodzenia i Operacji Morskich Akademii Marynarki Wojennej oraz doktorantów innych środowisk akademickich. Zeszyty Naukowe są wydawane przez Wydział Dowodzenia i Operacji Morskich (WDiOM) jako Zeszyty Naukowe Doktorantów (Scientific Journal of Postgraduate Studies). Zgodnie z decyzją Rady Wydziału Zeszyty Naukowe wydawane będą tylko w formie elektronicznej i umieszczane w odpowiedniej zakładce na stronie internetowej Wydziału dwa razy w roku.

W poniższym egzemplarzu znajdziecie Państwo artykuły, których autorzy skupili swoją uwagę na problemach związanych z rolą Sił Zbrojnych w skomplikowanym procesie tworzenia systemu bezpieczeństwa, możliwościach i kierunkach ich rozwoju, czynnikach warunkujących struktury i zadania Sił Zbrojnych. W publikacji znajdują się również artykuły, których tematyka ściśle powiązana jest z bezpieczeństwem militarnym, ochroną epidemiologiczną oraz przestępczością.

W imieniu Komitetu Redakcyjnego Zeszytów naukowych dziękujemy autorom za odwagę i przygotowanie artykułów do pierwszego numeru Zeszytów. Jednocześnie zachęcamy wszystkich doktorantów WDiOM oraz doktorantów innych środowisk akademickich zajmujących się naukami o bezpieczeństwie i obronności do przesyłania swoich artykułów do następnych numerów. KOMITET REDAKCYJNY

2015 1(1)


Karolina Anzulewicz Akademia Marynarki Wojennej

ASPEKTY BEZPIECZEŃSTWA MILITARNEGO POLSKI W UJĘCIU STRATEGICZNEGO PRZEGLĄDU BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO

STRESZCZENIE

W artykule dokonano analizy stworzenia Strategicznego Przeglądu Bezpieczeństwa Narodowego. Autor przedstawia kontekst tworzenia, cel i zakres prac związanych z pierwszym tego typu dokumentem odnoszącym się całościowo do kwestii bezpieczeństwa narodowego. W dalszej części omówiono wyniki analiz dotyczących aspektów bezpieczeństwa militarnego w ujęciu Strategicznego Przeglądu Bezpieczeństwa Narodowego, na podstawie dostępnych, jawnych źródeł. Słowa kluczowe: bezpieczeństwo narodowe, bezpieczeństwo militarne, Strategiczny Przegląd Bezpieczeństwa Narodowego, Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego RP.

WSTĘP

W listopadzie 2010 roku na wniosek prezydenta RP Bronisława

Komorowskiego rozpoczął się proces tworzenia pierwszego w historii Polski Strategicznego Przeglądu Bezpieczeństwa Narodowego 1 . Prace nad nim trwały prawie dwa lata – do września 2012 roku. Jego rezultaty zawarto w niejawnym raporcie przyjętym przez prezydenta oraz Radę Bezpieczeństwa Narodowego w 2012 roku. Treści jawne opublikowane zostały zaś w pierwszej Białej Księdze Bezpieczeństwa Narodowego RP w 2013 roku2.

W prace nad badaniami odnoszącymi się do wielowymiarowego bezpieczeństwa Polski zaangażowanych było ponad 200 ekspertów m. in. z uczelni, niezależnych ośrodków analitycznych oraz struktur rządowych. Przewodniczącym Komisji3 był szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego Stanisław Koziej. Rezultaty prac przedstawiają analizę interesów narodowych i celów strategicznych w dziedzinie bezpieczeństwa, a także prognozy, w dwudziestoletniej perspektywie, kształtowania się środowiska bezpieczeństwa Polski w wymiarze globalnym, regionalnym i krajowym. Dokonano także opracowania wariantów działań Polski

1 Na mocy zarządzenia w tej sprawie z 24 listopada 2010 r. 2 Stanisław Koziej, Musimy mieć strategię na trudne czasy,http://www.polskatimes.pl/arty

kul/3639026,stanislaw-koziej-musimy-miec-strategie-na-trudne-czasy,id,t.html?cookie=1,data logowania: 03.02.2015 r.

3 Komisja Strategicznego Przeglądu Bezpieczeństwa Narodowego (SPBN)

2015 1(1)


i przygotowań systemu bezpieczeństwa narodowego 4 . Przegląd przeprowadzony został w czterech etapach: „samoidentyfikacji strategicznej, obejmującej diagnozę państwa jako podmiotu bezpieczeństwa; oceny strategicznego środowiska bezpieczeństwa; formułowania koncepcji działań strategicznych, określającej sposób osiągania celów strategicznych w danych warunkach (środowisku) bezpieczeństwa oraz formułowania koncepcji przygotowań strategicznych, określającej sposób utrzymywania i transformacji systemu bezpieczeństwa narodowego”5.

Rezultatem prac Komisji jest Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego RP, która w zamyśle ma przyczynić się do pogłębienia wiedzy oraz świadomości społecznej o bezpieczeństwie Polski i Polaków we wszystkich dziedzinach: obronnej, ochronnej, społecznej i gospodarczej.

Potencjał obronny ma istotny wpływ na interesy narodowe i cele strategiczne w dziedzinie bezpieczeństwa. Głównym jego elementem, obok służby zagranicznej (dyplomacji) i przemysłu obronnego stanowią Siły Zbrojne RP. To One utrzymują gotowość do realizacji głównych misji tj. „zagwarantowania obrony państwa i przeciwstawienia się agresji w ramach zobowiązań sojuszniczych; udziału w stabilizacji sytuacji międzynarodowej, w operacjach reagowania kryzysowego i pomocy humanitarnej; wspierania bezpieczeństwa wewnętrznego i udzielania pomocy społeczeństwu”6.

Systematycznie wzmacniany jest potencjał strategiczny Sił Zbrojnych RP, a co za tym idzie również Ich możliwości bojowe. Trwająca profesjonalizacja oraz transformacja zwiększają zdolności operacyjne o charakterze obronnym, oraz zapewniają możliwość uczestniczenia w działaniach sojuszniczych poza terytorium kraju. W ostatnich latach zdolności operacyjne Sił Zbrojnych RP uległy znaczącej poprawie, co pozytywnie wpłynęło na poziom polskich ambicji strategicznych oraz na skalę i charakter interesów narodowych oraz celów strategicznych w dziedzinie bezpieczeństwa7.

SYSTEM BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO System bezpieczeństwa narodowego (państwa) rozumie się jako całość sił

(podmiotów), środków i zasobów przeznaczonych przez państwo do realizacji zadań w dziedzinie bezpieczeństwa. Składa się on z podsystemu (systemu) kierowania oraz podsystemów wykonawczych, w tym podsystemów operacyjnych (obronny

4 Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej – Przewodnik,

Grunt to bezpieczeństwo, http://www.spbn.gov.pl/sbn/przewodnik/4625,Grunt-to-bezpieczenstwo.html, data logowania: 04.02.2015 r.

5 Strategiczny Przegląd Bezpieczeństwa Narodowego, Główne wnioski i rekomendacje dla Polski, Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Warszawa 2012 r., ISBN 978-83-60846-15-5, s. 3.

6 Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Warszawa 2013 r., s.10.

7 Tamże.

2015 1(1)


i ochronne) oraz podsystemów wsparcia (społeczne i gospodarcze) 8 . Graficzne ujęcie przedstawione zostało w rys. 1.

Rysunek 1. Model systemu bezpieczeństwa narodowego

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Warszawa 2013, s. 36.

Podsystem obronny państwa (obronności, obrony narodowej, bezpieczeństwa militarnego) przeznaczony jest do podejmowania wyzwań, wykorzystywania szans, redukowania ryzyk oraz przeciwdziałania zagrożeniom zewnętrznym o charakterze polityczno – militarnym9. Na potencjał obronny państwa składa się: służba zagraniczna (dyplomacja), Siły Zbrojne RP, wojskowe służby specjalne oraz przemysł obronny. Służba zagraniczna funkcjonuje i przekształca się zgodnie ze zmieniającą się sytuacją geopolityczną i ekonomiczną. Polska posiada ambasady w 89 krajach oraz przedstawicielstwa przy 9 organizacjach międzynarodowych. Funkcjonuje 36 konsulatów generalnych w 19 państwach, a także wydziały konsularne polskich

8 Tamże, s. 36. 9 Tamże, s. 37.

DECYDENT

PODSYSTEMY OPERACYJNE

obronny

ochronne

PODSYSTEMY WSPARCIA

społeczne

gospodarcze

2015 1(1)


ambasad. Prowadzone są również 23 Instytuty Polskie poza granicami kraju (stan na 2012 r.). Ponadto, służbę zagraniczną wspiera działalność 55 ataszatów obrony (AO) funkcjonujących przy przedstawicielstwach dyplomatycznych RP10. Głównym zadaniem polityki zagranicznej i dyplomacji jest utrzymanie korzystnych warunków międzynarodowych, które to najpełniej zagwarantują bezpieczeństwo Rzeczypospolitej Polskiej. Szczególnie istotną rolę na rzecz bezpieczeństwa pełni Stałe Przedstawicielstwo RP przy NATO, które na bieżąco uczestniczy w procesach decyzyjnych Sojuszu Północnoatlantyckiego. Kolejnym ważnym elementem polityki zagranicznej jest Stałe Przedstawicielstwo RP przy Unii Europejskiej, dzięki czemu Polska ma możliwość zabiegania o uwzględnienie w ich pracach polskich interesów narodowych i celów strategicznych. Polskie Przedstawicielstwo Wojskowe (PPW) przy Komitecie Wojskowym NATO i Komitecie Wojskowym UE, a także przedstawicielstwa przy dowództwach strategicznych NATO są komórkami łącznikowymi pomiędzy narodowymi a sojuszniczymi władzami wojskowymi. Polskie Przedstawicielstwo Wojskowe zasadniczo zajmuje się bezpieczeństwem militarnym obszaru euroatlantyckiego oraz współpracą wojskową między sojusznikami, a partnerami z NATO i UE. O sile PPW decyduje ich zdolność do wpływania na bieżące funkcjonowanie NATO i UE, głównie dzięki uczestnictwu w procesach planowania obronnego, zarządzania kryzysowego, transformacji struktur dowodzenia, wymiany informacji oraz danych rozpoznawczych i wywiadowczych, a także zdolność rozwijania współpracy cywilno– wojskowej z instytucjami zajmującymi się bezpieczeństwem międzynarodowym11. Siły Zbrojne RP to nadal najważniejszy instrument polskiej polityki bezpieczeństwa. Zgodnie z Konstytucją ich zadaniem jest ochrona niepodległości Polski i niepodzielności jej terytorium, a także zapewnienie bezpieczeństwa i nienaruszalności granic państwowych. Siły Zbrojne RP przeznaczone są do realizacji następujących misji: • Zagwarantowanie obrony państwa i przeciwstawienie się agresji; • Udział w procesie stabilizacji sytuacji międzynarodowej oraz w operacjach

reagowania kryzysowego i humanitarnych; • Wspieranie bezpieczeństwa wewnętrznego i pomocy społeczeństwu12.

Na Siły Zbrojne RP składają się następujące elementy: Wojska Lądowe, Siły Powietrzne, Marynarka Wojenna RP i Wojska Specjalne. Stan etatowy SZ RP obejmuje 120 tys. stanowisk wojskowych oraz 20 tys. żołnierzy Narodowych Sił Rezerwowych (NSR). Stan etatowy przedstawia rys. 2.

10 Tamże, s. 42. 11 Tamże, s. 42-43. 12 Tamże, s. 43.

2015 1(1)


Rysunek 2. Stan etatowy Sił Zbrojnych RP (2012)

Źródło: opracowanie własne na podstawie danych MON.

W rozdziale pt. „Diagnoza stanu bezpieczeństwa narodowego” Białej Księgi Bezpieczeństwa Narodowego RP autorzy w dość szczegółowy sposób opisują etapy transformacji polskich Sił Zbrojnych. Poczynając od lat 1989 – 1993 i pierwszych reform organizacyjno – strukturalnych, przez przyjęcie ustawy o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych RP, aż do „Programu profesjonalizacji Sił Zbrojnych 2008 – 2010. W wyniku podpisania ww. ustawy wdrożono „Program przebudowy i modernizacji technicznej Sił Zbrojnych RP w latach 2001 – 2006”. Program ten umożliwił wdrożenie do służby samolotów wielozadaniowych F – 16, samolotów transportowych CASA, przeciwpancernych pocisków kierowanych Spike, kołowych transporterów opancerzonych (KTO) Rosomak13. Dzięki stałym i przewidywalnym nakładom na obronność14 od 2001 roku przyspieszony został proces modernizacji technicznej SZ RP. Poprzez planowe zakupy i wdrażanie nowoczesnego sprzętu niektóre segmenty Sił Zbrojnych zostały już odpowiednio zmodernizowane, inne zaś nadal wymagają kosztownych inwestycji15. Pomimo wspomnianych reform i transformacji systemu, autorzy Białej Księgi wskazują wiele mankamentów, które w istotny sposób mają wpływ na skuteczność zdolności obronnych RP. Redukcje osobowe przyczyniły się do utraty 13 Tamże, s. 45 – 46. 14 Art. 7 ust 1. Ustawy z dnia 22 lutego 2013 r. o zmianie ustawy o przebudowie i

modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, „Na finansowanie potrzeb obronnych Rzeczypospolitej Polskiej przeznacza się corocznie wydatki z budżetu państwa w wysokości nie niższej niż 1,95% Produktu Krajowego Brutto z roku poprzedniego.”,http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20130000496, data logowania: 25.02.2015r.

15 Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Warszawa 2013, s. 46.

42%

38%

20%

Stan etatowy SZ RP

szeregowi

podoficerowie

oficerowie

2015 1(1)


wielu wartościowych żołnierzy, którzy przede wszystkim posiadali umiejętności i doświadczenie nie do zastąpienia. Ponadto starzenie się sprzętu i uzbrojenia, głównie systemów rakietowych i artyleryjskich, spowodowało znaczne organicznie zdolności rażenia (szczególnie istotne w obszarze obrony powietrznej). System kierowania i dowodzenia szczebla strategicznego jest mało efektywny. Rozbudowane struktury dowodzenia nie są spójne z potrzebami sojuszniczego współdziałania, ani tym bardziej ze stale redukowaną armią. Największą słabością obecnego systemu kierowania i dowodzenia siłami zbrojnymi jest „niewydolność nadzoru nad wykonawstwem decyzji i rozluźniona dyscyplina realizacyjna”16. Jest to wynikiem złej organizacji tego systemu, gdzie minister obrony narodowej ma ograniczone możliwości pełnego kontrolowania sił zbrojnych17. Wojskowe szkolnictwo, pomimo reform nadal pozostaje rozproszone i nadmiernie rozbudowane, przy jednoczesnej koncentracji na potrzeby rynku cywilnego, aniżeli wojska. Pojawiły się problemy w obszarze opieki medycznej. Służba zdrowia posiada braki kadrowe i trudności w zabezpieczeniu działań polskich kontyngentów wojskowych (PKW) poza granicami kraju. Zarówno poziom polowej techniki medycznej jak i system szkoleń oraz podnoszenia kwalifikacji personelu medycznego jest niezadowalający. Systemy informatyczne wykorzystywane w wojsku zarówno z obszaru wsparcia i logistyki jak i zautomatyzowanych systemów dowodzenia są niekompatybilne, co prowadzi do nieefektywnego korzystania z danych w czasie rzeczywistym, utrudnia działania połączone oraz komplikuje procesy decyzyjne18. Pozytywnym aspektem transformacji jest fakt, iż Polska stała się „producentem” bezpieczeństwa. Potwierdzeniem tego jest udział polskich kontyngentów wojskowych w misjach poza granicami kraju. Szczególnie istotny był udział PKW w misji stabilizacyjnej w Iraku oraz w sojuszniczej operacji ISAF w Afganistanie. Na bazie tych doświadczeń transformacyjnych, autorzy dokumentu zauważają, iż profesjonalne siły zbrojne, mobilne i dyspozycyjne oraz odpowiednio uzbrojone i wyszkolone są znacznie skuteczniejsze i sprawniejsze. Dlatego pomimo braków w poszczególnych segmentach, ważnym osiągnięciem dotychczasowej transformacji Sił Zbrojnych RP było przeprowadzenie ich uzawodowienia w ramach programu profesjonalizacji19. Kolejnym elementem systemu obronnego państwa jest Służba Wywiadu Wojskowego (SWW). Jest to służba specjalna ochrony przed zagrożeniami zewnętrznymi dla obronności państwa, bezpieczeństwa i zdolności bojowej SZ RP oraz innych jednostek organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez ministra obrony narodowej. Natomiast w zakresie kontrwywiadowczym zadania na rzecz SZ RP wykonuje Służba Kontrwywiadu Wojskowego (SKW). Jest to także służba specjalna właściwa w sprawach ochrony przed zagrożeniami wewnętrznymi dla obronności państwa, bezpieczeństwa i zdolności bojowej Sił Zbrojnych RP oraz

16 Tamże, s. 47 – 48. 17 Tamże, s. 48. 18 Tamże, s. 48 – 49. 19 Tamże, s. 49.

2015 1(1)


innych jednostek organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez ministra obrony narodowej20. Ostatnim elementem systemu obronnego jest przemysł obronny. Tworzą go zasoby materialne i niematerialne polskiego przemysłu, które zaspokajają potrzeby obronne kraju, głównie wyposażenia w uzbrojenie i sprzęt wojskowy. Aktualnie na przemysłowy potencjał obronny (PPO) składają się: spółki, które prowadzą działalność gospodarczą na potrzeby bezpieczeństwa i obronności, w których właścicielem większości akcji jest Skarb Państwa; przedsiębiorstwa, gdzie organem założycielskim jest minister obrony narodowej; jednostki badawczo – rozwojowe i spółki realizujące obrót z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa.

PROGNOZA ROZWOJU ŚRODOWISKA BEZPIECZEŃSTWA

MILITARNEGO Wymiar globalny Oprócz zagrożeń pozamilitarnych, autorzy Przeglądu zwracają uwagę również na tradycyjne zagrożenia w postaci zewnętrznych i wewnętrznych kryzysów i konfliktów militarnych. Ewentualność wybuchu konwencjonalnego konfliktu o zasięgu światowym, na arenie europejskiej jest jednak mało prawdopodobna. Skutki globalizacji powodują jednak, iż potencjał zagrożeń dla bezpieczeństwa Polski jest determinowany nie tylko przez napięcia na kontynencie europejskim, ale również ogniska konfliktów powstające poza Europą21. Wymienić tu należy przede wszystkim zmiany polityczno – społeczne w świecie arabskim, określane inaczej jako „arabska wiosna”. Przeobrażenia w tym regionie z jednej strony przybierały formę przemian pokojowych (Tunezja, Egipt), z drugiej – otwartych konfliktów, jak miało to miejsce w Syrii lub Libii, w której na rzecz ochrony ludności cywilnej zaangażowało się NATO w ramach operacji UnifiedProtector. Sytuacja w świecie, od kilku dekad koncentruje się także na konflikcie izraelsko – palestyńskim, okresowo powraca kryzys w Libanie, podsycany przez Syrię i Iran, nie słabną napięcia religijne pomiędzy chrześcijanami a muzułmanami, a także między muzułmanami, a wyznawcami judaizmu. Ponadto, niezmiennie dochodzi do starć w łonie islamu – między sunnitami i szyitami. Co więcej, Bliski Wschód jest stale destabilizowany poprzez ambicje mocarstwowe i nuklearne Iranu, proliferację broni masowego rażenia oraz ataki terrorystyczne22. Niestabilny nadal pozostaje Afganistan, gdzie osiągnięcia międzynarodowe na rzecz bezpieczeństwa są kruche nie jest pewne ich utrzymanie bez odpowiedniego wsparcia międzynarodowego.Problem nuklearny między Indiami a Pakistanem ogranicza wprawdzie ryzyko wojny, jednak konflikt w Kaszmirze może przerodzić się w starcie o globalnych skutkach. Na światowej scenie politycznej zachodzą gwałtowne zmiany. W wyniku globalizacji nastąpiło

20 Tamże, s. 49 – 51. 21 Tamże, s. 120. 22 Tamże, 120 – 121.

2015 1(1)


osłabienie funkcji państw na rzecz aktorów pozapaństwowych. Poziom bezpieczeństwa na świecie znacząco obniża się wraz ze słabnięciem pozycji najważniejszych organizacji międzynarodowych oraz reżimów rozbrojeniowych. Aktualna sytuację na świecie można zatem określić jako „współzależną niestabilność”, co oznacza przenoszenie zjawisk kryzysowych z jednych regionów do innych, a co niestety w warunkach postępującej globalizacji będzie coraz bardziej wyraźną tendencją23. Wymiar regionalny Obecnie, niewątpliwie najpotężniejszym i najskuteczniejszym gwarantem bezpieczeństwa w Europie jest Sojusz Północnoatlantycki, zdolny do użycia „twardej” siły w obronie swoich członków. Sojusz polityczno – militarny NATO poza podstawową misją obrony kolektywnej24 posiada dwie nowe: opanowywanie kryzysów25 oraz zapewnienie bezpieczeństwa poprzez współpracę (bezpieczeństwo kooperatywne)26. Pomimo iż NATO pozostaje najważniejszą organizacją polityczno – wojskową to w ostatnich latach ujawniły się pewne jego słabości. Pojawiły się różnice dotyczące oceny zagrożeń, potrzebnych zdolności wojskowych, zaangażowania w operacjach aut of area oraz tempa i skali rozwoju stosunków z dawnym przeciwnikiem – Rosją. Osłabia także tendencja do przekształcania Sojuszu w organizację bezpieczeństwa zbiorowego ze słabnącą rolą funkcji sojuszu obronnego27. Kolejnym elementem bezpieczeństwa europejskiego jest Unia Europejska i Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony28. Z punktu widzenia Polski niezwykle 23 Tamże, s. 121 – 122. 24 Na mocy Art. 5. Traktatu Północnoatlantyckiegosporządzonego w Waszyngtonie dnia 4 kwietnia 1949 r., który

mówi: „Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub więcej z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uznana za napaść przeciwko nim wszystkim i dlatego zgadzają się, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, to każda z nich, w ramach wykonywania prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, uznanego na mocy artykułu 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom napadniętym, podejmując niezwłocznie, samodzielnie jak i w porozumieniu z innymi Stronami, działania, jakie uzna za konieczne, łącznie z użyciem siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego. O każdej takiej zbrojnej napaści i o wszystkich podjętych w jej wyniku środkach zostanie bezzwłocznie powiadomiona Rada Bezpieczeństwa. Środki takie zostaną zaniechane, gdy tylko Rada Bezpieczeństwa podejmie działania konieczne do przywrócenia i utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa”, http://www.bbn.gov.pl/ftp/dok/ 01/traktat_polnocnoatlantycki_ustawa_o_ratyfikacji.pdf, data logowania 25.02.2015r.

25 W polskiej nomenklaturze nazywane też zarządzaniem lub reagowaniem kryzysowym. 26 Poprawki zostały zapisane w koncepcji strategicznej NATO, przyjętej na szczycie Sojuszu w

Lizbonie w listopadzie 2010 r. 27 Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Biuro Bezpieczeństwa

Narodowego, Warszawa 2013 r., s. 123. 28 Na mocy Art. 42 ust. 7. Traktatu o Unii Europejskiej, który mówi: „ W przypadku gdy jakiekolwiek Państwo

Członkowskie stanie się ofiarą napaści zbrojnej na jego terytorium, pozostałe Państwa Członkowskie mają w stosunku do niego obowiązek udzielenia pomocy i wsparcia przy zastosowaniu wszelkich dostępnych im środków, zgodnie z artykułem 51 Karty Narodów Zjednoczonych. Nie ma to wpływu na szczególny charakter polityki bezpieczeństwa i obrony niektórych Państw Członkowskich. Zobowiązania i współpraca w tej dziedzinie pozostają zgodne ze zobowiązaniami zaciągniętymi w ramach Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego, która dla państw będących jej członkami pozostaje podstawą ich zbiorowej obrony i forum dla jej wykonywania”,http://oide.sejm.gov.pl/oide/index.php?option=com_content&view=article&id=14803&Itemid=945,data logowania: 26.02.2015 r.

2015 1(1)


istotne jest wzmocnienie roli WPBiO do działania w sytuacjach kryzysowych. Uzależnione jest to od woli państw członkowskich oraz rozwoju instytucji, budowania zdolności i aktywnego zaangażowania operacyjnego UE w swoim sąsiedztwie. Ważne przy rozwijaniu zdolności wojskowych są: inicjatywa pooling and sparing, adaptacja koncepcji Grup Bojowych UE do realnych potrzeb operacyjnych poprzez zwiększenie możliwości ich użycia, utworzenie stałej struktury planistyczno – dowódczej UE na szczeblu operacyjnym, pogłębiane relacji z państwami Partnerstwa Wschodniego w obszarze polityki bezpieczeństwa, a także rozwijanie praktycznego wymiaru współpracy pomiędzy UE a NATO29. Ważna jest także, z punktu widzenia bezpieczeństwa europejskiego strategiczna obecność USA na kontynencie europejskim zarówno polityczno – wojskowa, jak i gospodarcza. Polska posiada gwarancję w postaci Deklaracji w sprawie współpracy strategicznej między Rzecząpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi z dnia 20 sierpnia 2008 r. 30 . Bezpieczeństwo militarne Polski w dużym stopniu zależy również od stosunków z Rosją. Trudno jest jednoznacznie określić czy Rosja nadal będzie utrzymywać swój kurs na budowę mocarstwowości nie licząc się z innymi, zwłaszcza sąsiadami. W systemie bezpieczeństwa europejskiego należy także zaznaczyć obecność Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE). Potencjał tej organizacji jest od kilku lat bardzo ograniczony. Jest to głównie efekt polityki Rosji, która utrudnia działalność OBWE w przestrzeni poradzieckiej, szczególnie w odniesieniu do konfliktów zamrożonych31. Ze względu na całokształt strategicznych warunków bezpieczeństwa, Polska musi uwzględniać także konieczność przeciwstawienia się zagrożeniom militarnym. I tak autorzy dokumentu stwierdzają, iż strategiczna presja militarna może przyjąć takie formy jak: • Skokowa rozbudowa potencjału militarnego, naruszająca istniejący stosunek sił; • Demonstracja siły w postaci ćwiczeń wojskowych; • Szantaż jako groźba konfliktu zbrojnego.

Realny konflikt zbrojny może być następstwem niekontrolowanej eskalacji sytuacji kryzysowej i przyjąć jeden z dwóch rodzajów: • aterytorialny (przeciwnik nie chce opanować atakowanego terytorium) –

uderzenia punktowe, selektywne o świadomie ograniczonej skali i zasięgu; • wojna na dużą skalę – tego rodzaju wojna mogłaby mieć miejsce po

wcześniejszej radykalnej zmianie obecnego kursu polityki międzynarodowej32.

Wymiar krajowy

Nie ma prawdopodobieństwa zaistnienia kryzysu o charakterze militarnym wewnątrz kraju (bunt, pucz). Istnieje jednak ryzyko zwiększania działalności związanej ze zorganizowaną przestępczością zbrojną czy też pojawienia się

29 Tamże, s. 124 – 125. 30 Tamże, s. 125. 31 Tamże, s. 126 – 127. 32 Tamże, s. 128.

2015 1(1)


ugrupowań paramilitarnych lub wewnętrznych grup terrorystycznych, wobec których niezbędne byłoby podjęcie działań o charakterze militarnym.

ASPEKTY BEZPIECZEŃSTWA MILITARNEGO W KONTEKŚCIE

STRATEGII OPERACYJNEJ

Podstawowym kierunkiem działania podsystemu obronnego jest utrzymywanie polityczno – decyzyjnej, planistycznej i szkoleniowej gotowości do skutecznego reagowania na zagrożenia dla niepodległości i nienaruszalności terytorialnej Polski. Na podstawie wniosków ze Strategicznego Przeglądu Bezpieczeństwa Narodowego można określić trzy kluczowe misje Sił Zbrojnych RP33.

Pierwsza z nich czyli obrona własnego terytorium jest podstawowym zadaniem Sił Zbrojnych RP. W tym zakresie powinny być one gotowe, aby: prowadzić samodzielne działania na wypadek konfliktu lokalnego o małej skali; przyjąć siły sojuszniczego wsparcia i utrzymania określonych punktów obrony do czasu ich przybycia w razie konfliktu o duże skali; wziąć udział w sojuszniczej operacji obronnej na wypadek ataku na inne państwo, na zasadach obrony kolektywnej. Ponadto, SZ RP powinny wypełniać funkcję militarnego odstraszania, poprzez demonstrowanie gotowości do obrony siłami utrzymywanymi w czasie pokoju, a także gotowości do ich mobilizacyjnego rozwinięcia w razie wojny na dużą skalę. Siły Zbrojne RP muszą być również gotowe do prowadzenia operacji przeciwzaskoczeniowych oraz do samodzielnego operowania w sytuacjach trudnokonsensusowych, a także na wypadek zagrożeń terytorialnych, selektywnych, niespodziewanych, o ograniczonej skali34.

Zadaniem drugiej misji, którą jest zaangażowanie międzynarodowe jest szczególne utrzymywanie gotowości do aktywnego udziału w różnego rodzaju międzynarodowych operacjach bezpieczeństwa, tak w skali regionalnej jak i globalnej35.

W ramach trzeciej misji – wsparcie bezpieczeństwa wewnętrznego (społeczeństwa i instytucji cywilnych państwa), Siły Zbrojne RP powinny monitorować i ochraniać przestrzeń powietrzną; wspierać ochronę wód terytorialnych i granic lądowych; prowadzić działalność rozpoznawczą i wywiadowczą; monitorować skażenia promieniotwórcze, biologiczne i chemiczne na terytorium kraju oraz pomagać władzom państwowym i administracji publicznej w sytuacjach kryzysowych i na wypadek zaistnienia katastrof naturalnych36.

ASPEKTY BEZPIECZEŃSTWA MILITARNEGO W KONTEKŚCIE

STRATEGII PREPARACYJNEJ

33 Tamże, s. 167. 34 Tamże. 35 Tamże. 36 Tamże, s. 167 – 168.

2015 1(1)


Niezależnie od kształtowania się warunków bezpieczeństwa Polski jedynym gwarantem bezpieczeństwa państwa jest własny potencjał obronny zapewniający skuteczne reagowanie na wszelkie formy aktualnych zagrożeń polityczno – militarnych. Jednym z głównych priorytetów, które wskazują autorzy Białej Księgi jest zdecydowane przyspieszenie procesu transformacji Sił Zbrojnych RP, zgodnie z postanowieniem z dnia 8 listopada 2011 r. w sprawie określenia Głównych kierunków rozwoju SZ RP oraz ich przygotowań do obrony państwa na lata 2013 – 2022. Dokument ten wskazuje trzy priorytetowe kierunki zmian organizacyjnych i trzy najważniejsze kierunki modernizacji technicznej Sił Zbrojnych RP. Konsolidacja organizacyjna i dyslokacyjna – ma za zadanie ograniczenie rozproszenia wojska w niewielkich garnizonach. Powinno nastąpić zredukowanie organów dowodzenia strategicznego oraz ich konsolidacja wokół trzech podstawowych funkcji dowodzenia: planowania strategicznego (Sztab Generalny WP), bieżącego dowodzenia ogólnego (Dowództwo Generalne) oraz dowodzenia operacyjnego (Dowództwo Operacyjne). Organy za to odpowiedzialne powinny bezpośrednio podlegać ministrowi obrony narodowej. Ma to za zadanie zwiększyć potencjał i jakość długofalowego prognozowania, planowania i programowania przyszłości sił zbrojnych. Ważnym aspektem jest uzyskanie jak najwyższej jakości systemu szkoleń, wyposażenia, logistyki oraz wsparcia, które to, są niezbędne do skutecznej reakcji na nowe wyzwania operacyjne. Wymienione powyżej priorytetowe kierunki zmian organizacyjnych ujęte zostały w Strategii rozwoju systemu bezpieczeństwa narodowego RP 202237. Ważne jest również wyposażenie Sił Zbrojnych RP w najnowocześniejsze zinformatyzowane technologie systemów walki i wsparcia, stosowane w rozpoznaniu, walce w cyberprzestrzeni, dowodzeniu, kierowaniu systemami uzbrojenia, środkach precyzyjnego rażenia, zdalnego kierowania systemami bezzałogowymi oraz robotach. Istotne jest także uzyskanie zdolności obserwacji powietrznej obiektów naziemnych i stworzenie efektywnego systemu rozpoznania, sprzężonego z systemem dowodzenia i wyboru obiektów uderzenia. Wdrożenie takich rozwiązań pozwoli uzyskać kluczowa z punktu widzenia obrony państwa zdolność przeciwzaskoczeniową. Poza tym należy zapewnić jak najlepszą mobilność wojsk lądowych, aby w krótkim czasie mogły być przerzucone na terytorium Polski, adekwatnie do miejsca zagrożenia. Kolejnym elementem jest zmodernizowany system obrony powietrznej w tym obrony przeciwrakietowej, dzięki któremu w znacznie lepszym stopniu będzie można zapewnić bezpieczeństwo państwu. To właśnie z przestrzeni powietrznej mogą najszybciej i najłatwiej dotrzeć zagrożenia. Wskazane jest także zwiększenie potencjału i wyposażenia w nowoczesne uzbrojenie jednostek Marynarki Wojennej RP, której zadaniem jest obrona wód terytorialnych RP38.

37 Tamże, s. 204. 38 Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Biuro

Bezpieczeństwa Narodowego, Warszawa 2013 r., s. 204 – 205.

2015 1(1)


Rysunek 3. Priorytety modernizacji technicznej SZ RP

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego

Rzeczypospolitej Polskiej, Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Warszawa 2013, s. 205.

Głównym zadaniem przygotowawczym podsystemu obronnego jest utrzymanie i jakościowa transformacja potencjału obronnego, z uwzględnieniem priorytetu dla zdolności niezbędnych do zapewnienia bezpośredniego bezpieczeństwa państwa. Rozwój potencjału obronnego powinien przekładać się na wzmocnienie zdolności obronnych NATO oraz budowę takich zdolności Unii Europejskiej39.

PODSUMOWANIE

Wciąż istotne pozostają zagrożenia militarne. Mogą one przyjąć formę skokowej rozbudowy potencjału militarnego w pobliżu polskich granic, praktycznej demonstracji siły, czy szantażu militarnego. Nie można jednak wykluczyć również bezpośrednich zagrożeń zbrojnych. Wśród nich należy wyróżnić dwa rodzaje: zagrożenia aterytorialne (w których przeciwnik nie ma zamiaru opanować atakowanego terytorium), czyli uderzenia punktowe, selektywne, o świadomie ograniczonej skali i zasięgu, obliczone na szantażowanie państwa, bądź też zmuszenie do odpowiedniego kroku politycznego w warunkach izolacji od szerszego systemu bezpieczeństwa międzynarodowego (np. bez uruchamiania NATO, w wyniku tworzenia tzw. „sytuacji trudnokonsensusowych”, w których ciężko byłoby o uzyskanie zgody wśród sojuszników co do sposobu i zakresu reakcji); zagrożenia związane z sytuacją dzisiaj zdecydowanie mniej prawdopodobną, ale jednocześnie najbardziej niebezpieczną, a więc wojną na dużą skalę. Tego rodzaju wojna mogłaby nastąpić w warunkach radykalnej zmiany obecnego kursu polityki międzynarodowej, a więc musiałaby zostać poprzedzona raczej długotrwałą zmianą sytuacji politycznej i strategicznej na świecie. W związku z tym byłby czas na przygotowanie reakcji, w tym także tej kolektywnej, czyli całego Sojuszu, którego członkiem jest Polska.

39 Tamże, s. 209.

Obrona powietrzna, w tym przeciwrakietowa

Mobilność Wojsk Lądowych, zwłaszcza śmigłowcowa

Zinformatyzowane systemy walki i wsparcia

2015 1(1)


W przedstawionym dokumencie odnosząc się do Sił Zbrojnych proponowane rozwiązania są relatywnie ogólne. Sugeruje się reformę systemu dowodzenia i kierowania, w kształcie znanym już ze wcześniejszych projektów. Postuluje się dalszą modernizację techniczną, zwłaszcza sił konwencjonalnych i „ciężkich” w tym Wojsk Lądowych oraz obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej. Pojawia się pytanie, jakie właściwie zdolności powinna posiadać polska armia, w sensie ilości i parametrów nowych systemów uzbrojenia. Przegląd wybranych aspektów bezpieczeństwa militarnego pozwala wnioskować, że obecnie brakuje istotnych powodów, aby sądzić, że istniejący lub prognozowany poziom zagrożeń militarnych miał prowadzić do utraty uznawanych przez państwo narodowych wartości, zagrozić realizacji fundamentalnych interesów czy też w znaczny sposób ograniczyć osiągnięcie strategicznych celów. Realizowane i planowane działania własne oraz działania podejmowane w kooperacji z sojusznikami oraz innymi podmiotami międzynarodowymi w wymiarze bezpieczeństwa i polityki obronnej, a także posiadane i aktualnie rozwijane zdolności ochronno-obronne powodują, że Polska jest i czuje się bezpieczna w prognozowanych warunkach układu sił w Europie i na świecie. BIBLIOGRAFIA [1] Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Biuro

Bezpieczeństwa Narodowego, Warszawa 2013 [2] Strategiczny Przegląd Bezpieczeństwa Narodowego, Główne wnioski

i rekomendacje dla Polski, Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Warszawa 2012

[3] Traktat o Unii Europejskiej,Dz. Urz. UE 2012 C 326, s. 1 [4] Traktat Północnoatlantyckiz 4 kwietnia 1949 r. [5] Ustawa o zmianie ustawy o przebudowie i modernizacji technicznej oraz

finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiejz dnia 22 lutego 2013 r.,Dz.U. 2013 poz. 496

Źródła elektroniczne

[1] Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej – Przewodnik, Grunt to bezpieczeństwo,http://www.spbn.gov.pl/sbn/przewodnik/4625,Grunt-to-bezpieczenstwo.html

[2] Koziej S., Musimy mieć strategię na trudne czasy,http://www.polskatimes.pl/artyul/3639026,stanislaw-koziej-musimy-miec-strategie

[3] www.bbn.gov.pl [4] www.polskatimes.pl [5] isap.sejm.gov.pl [6] www.spbn.gov.pl

2015 1(1)


ABSTRACT

The article analyzes the creation of the National Security Strategic Review. The author presents the context of the creation, purpose and scope of work connected with the first such document with respect to the whole issue of national security. In the following section it present the results of analyzes concerning aspects of military security in terms of National Security Strategic Review, on the basis of available non-confidential sources.

podinsp. mgr Maciej Januszkiewicz Akademia Marynarki Wojennej

NOWE TRENDY UZYSKIWANIA DOCHODÓW PRZEZ GRUPY PRZESTĘPCZE

STRESZCZENIE

W ostatniej dekadzie zintensyfikowała się działalność grup przestępczych a szczególnie zorganizowanych, które wykorzystując wolność jaka została wypracowana w Unii Europejskiej mowa tu o swobodnym przemieszczaniu się osób i towarów w „eurolandzie” i strefie Schengen. Dało to niesamowite możliwości do działania grup przestępczych. Działalność grup przestępczych cechuje wysoka dynamika zmiany przedmiotu ich zainteresowań, która uzależniona jest od możliwości osiągnięcia maksymalnego zysku. Uwzględniając wyżej wymienione kryterium, przestępczość zorganizowana wykazuje trzy główne kierunki aktywności w obszarach: przestępczości kryminalnej, przestępczości narkotykowej oraz przestępczości ekonomicznej. Taki podział należy traktować jako paradygmat, ponieważ zorganizowane grupy przestępcze przystosowane są do realizacji przedsięwzięć we wszystkich wskazanych kierunkach jednocześnie. Ponadto nowoczesne technologie, błyskawiczny przepływ danych informacji i transfer środków finansowych na odległość są znakomitymi narzędziami w rękach zorganizowanej przestępczości, która potrafi je wykorzystywać do osiągnięcia zamierzonych celów.

Słowa kluczowe: bezpieczeństwo wewnętrzne, przestępczość, przestępczość zorganizowana

WSTĘP

”Rozpoznawać przestępczość zorganizowaną i przemysł przestępczy,

To jak błąkać się po tajemnym labiryncie.” Jerzy Wojciech Wójcik

Przeciwdziałaniem, czyli zapobieganiem i ściganiem, przestępczości zorganizowanej w Polsce i na świecie zajmuje się wiele wyspecjalizowanych służb, wielu analityków i ekspertów. Po spektakularnych realizacjach służb policyjnych następują jeszcze bardziej spektakularne i atrakcyjne sukcesy, a także kolejne rozważania nad tym, jak skutecznie działać przeciwko temu niezwykle złożonymi zjawisku społecznemu.

Przestępczość zorganizowana jest odmienna od pospolitej, ponieważ jest ona centralistycznym, tajnym i monolitycznym systemem społecznym, żywym społecznym organizmem o mocnej strukturze. Przestępczość ta obejmujące różne dziedziny życia społeczno-gospodarczego, tworzą swoistą „misterną pajęczynę” instytucjonalnych powiązań niejednokrotnie wykorzystując zjawisko korupcji dla

2015 1(1)


osiągnięcia swoich celów. Z tego względu taka przestępczość powinna być badana w ramach trzech kryteriów przestępczości zorganizowanej: • socjologicznego, • ekonomicznego, • kryminologiczno-kryminalistycznego.

Innym zagadnieniem natomiast jest przemysł przestępczy (crime industry),

który tkwi w strukturze potrzeb każdego społeczeństwa. Zatem z socjokrymino-logicznego punktu widzenia to właśnie przestępcy zorganizowani tworzą niezależną klasę społeczną, która zaspokaja zapotrzebowanie pewnej części społeczeństwa na nielegalne usługi, zabronione przez ustawodawstwo.1

Współczesne grupy przestępcze posiadają sieciowy charakter i nie ograniczają się do aktywności mierzonej skalą mikro, Obszar ich działania zwiększa się sukcesywnie z powodu wzrostu ich mobilności oraz działalności transgranicznej. Należy w tym miejscu zaznaczyć, iż największą sferą działalności wymienionych grup stanowi przestępczość ekonomiczna.

Warto postawić uzasadnioną i mało ryzykowną tezę, że nowe wyzwania, nowe zagrożenia występujące z początkiem XXI wieku wymagają istotnego zaangażowania od europejskich służb policyjnych i specjalnych w celu przeciwdziałania zagrożeniom powodowanym przez zorganizowane grupy przestępcze.

Praktykę policyjną i śledczą intensywnie wspomaga kryminalistyczna teoria wykrywania, która określa logiczne powiązane działania prowadzące od ofiary czy wydarzenia do sprawcy.

Celem niniejszego opracowania jest próba przedstawienia głównych kierunków uzyskiwania środków finansowych potrzebnych do zabezpieczenia prowadzonych interesów przez grupy przestępcze.

PRZESTĘPCZOŚĆ

Na początku należy wyjść od tego czym w ogóle jest przestępstwo. Otóż jest to czyn człowieka zabroniony pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, przez ustawę karną obowiązującą w czasie jego popełniania, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy2. Prostymi słowami można powiedzieć, że aby zaistniało przestępstwo musi istnieć jakaś norma prawna, która zostanie złamana. Istnieje wiele norm więc siłą rzeczy jest również wiele przestępstw a ludzie popełniają je z wielu przyczyn. W swojej pracy postarałem się przytoczyć kilka najważniejszych powodów dlaczego tak się dzieje i jakie przestępstwa najczęściej występują.

Przestępstwo jako czyn bezprawny. Wyróżniamy dwa rodzaje bezprawności. Bezprawność ogólna, jest to sprzeczność zachowania z przepisami jakiejkolwiek gałęzi prawa. Bezprawność kryminalna, to sprzeczność zachowania

1 J.W Wójcik, Przeciwdziałanie przestępczości zorganizowanej W-wa 2011 2 http://pl.wikibooks.org/wiki/Prawo_karne/Definicja_przest%C4%99pstwa_i_

jej_elementy

2015 1(1)


z przepisami prawa karnego, a mówiąc dokładniej, z zakazami karnymi. Czyn bezprawny, to czyn sprzeczny z określoną normą prawną. W. Wolter tak określa bezprawność czynu: ,,Czyn, aby był przestępstwem, musi być przedmiotowo bezprawny, czyli sprzeczny z obiektywnym porządkiem prawnym. Ta sprzeczność musi być wynikiem tego, że urzeczywistnienie czynu musi być w niezgodzie z wyrażonym w ustawie karnej zakazem czy nakazem, przy braku okoliczności która wyjątkowo odbiera danemu czynowi charakter czynu niedozwolonego”.3

Czynom brak cechy bezprawności, gdy odpowiadają kontratypom określonym przez prawo (ustawodawca ustala je dlatego, że jego zdaniem brak w nich społecznego niebezpieczeństwa, np. w czynach obrony koniecznej). Z chwilą wprowadzenia kontratypu (np. obrony koniecznej) do kodeksu, wszystkie czyny jemu odpowiadające tracą cechę bezprawności karnej i przestają być czynami karanymi. Brak im cechy społecznego niebezpieczeństwa na skutek indywidualnych okoliczności danego przypadku.

Pojęcie przestępczości zorganizowanej

Problem definicji przestępczości zorganizowanej jest bardzo kontrowersyjny i skomplikowany z uwagi na różnorodność form jej występowania i dużą zmienność. Na forum międzynarodowym próby zdefiniowania przestępczości zorganizowanej zmierzają w dwóch kierunkach. Pierwszym z nich, popieranym przez przedstawicieli Interpolu, jest określanie przestępczości zorganizowanej poprzez wskazanie trzech elementów: struktury korporacyjnej, działalności w celu osiągnięcia zysków oraz działania o charakterze bezprawnym, opartym na zastraszaniu i korupcji. Drugi kierunek opiera się o analizę zagrożeń, zagrożeń wynikających z takiej przestępczości, a więc z uwzględnieniem wagi problemu oraz ponadnarodowego charakteru przestępstw popełnianych w ramach przestępczości zorganizowanej a także poprzez wskazanie tych czynów przestępczych – terroryzm, handel narkotykami, handel bronią i ludźmi, przestępstwa przeciwko środowisku i własności kulturalnej, przestępstwa komputerowe, korupcja, legalizowanie dochodów pochodzących z przestępstw. Definicję o charakterze normatywnym znaleźć można w konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej. Wg niej: „zorganizowana grupa przestępcza oznacza posiadającą strukturę grupę składającą się z trzech lub więcej osób, istniejącą przez pewien okres czasu oraz działającą w porozumieniu w celu popełnienia jednego lub więcej poważnych przestępstw określonych na podstawie niniejszej konwencji, dla uzyskania, w sposób bezpośredni lub pośredni, korzyści finansowej lub innej korzyści materialnej”.

W USA najpowszechniej używa się definicji wypracowanej w 1966 roku przez Komisję Specjalną ds. Stosowania Prawa i Wymiaru Sprawiedliwości. Stwierdziła ona, iż „zorganizowane przestępstwo jest rodzajem sprzysiężenia o rozbudowanej, wieloczłonowej strukturze, opartego na wewnętrznej hierarchii, dyscyplinie i „żelaznych regułach postępowania”, które prowadzi planową działalność typu „biznesu”, zmierzającą do opanowania i monopolizacji określonych sfer ekonomii (zwłaszcza w dziedzinie handlu, usług, obrotu kapitałem). Podkreśla

3 W. Wolter, Nauka o przestępstwie, Warszawa 1973

2015 1(1)


się, że działania obejmują zarówno czyny nielegalne, jak też stosowanie nielegalnych środków (szantaż, korupcja) do osiągania legalnych celów.”

Komisja Europejska jak również Grupa Ekspertów ds. Przestępczości Zorganizowanej Rady Europy zaliczają do podstawowych znamion tego rodzaju przestępczości: współpracę co najmniej trzech osób, trwającą przez dłuższy lub nieokreślony czas; sprawcy podejrzani lub skazani za popełnienie poważnych przestępstw kryminalnych; działanie w celu uzyskania korzyści lub władzy. Dodatkowo wymienia się: wykonywanie określonego zadania lub pełnienie określonej funkcji przez każdego z członków grupy, wykorzystanie różnych form wewnętrznej dyscypliny i kontroli, używanie przemocy lub innych środków, w celu zastraszenia, wywieranie wpływu na polityków, administrację wymiaru sprawiedliwości, ekonomię, media poprzez korupcję lub zastosowanie innych środków, wykorzystywanie struktur handlowych, pranie pieniędzy, prowadzenie działalności na międzynarodową skalę.

W Niemczech pod pojęciem przestępczości zorganizowanej (Organisierte Kriminalität) rozumie się „planowane, określone na osiągnięcie zysku lub władzy popełnianie przestępstw, które pojedynczo lub łącznie charakteryzują się znacznym ciężarem gatunkowym, którym – na zasadzie podziału zadań – przez dłuższy lub nieoznaczony czas z wykorzystaniem zawodowych lub zbliżonych do zawodowych struktur, z użyciem przemocy lub innych środków zastraszenia, wywierając wpływ na politykę, media, administrację publiczną, wymiar sprawiedliwości i gospodarkę, zajmują się wspólnie co najmniej dwie osoby.”

W Polsce i krajach bloku wschodniego do 1989 roku w naukach penalnych nie używano oficjalnie terminu „przestępczość zorganizowana”. W prawie karnym w Polsce termin przestępczość zorganizowana po raz pierwszy został użyty w art. 5 ustawy z dnia 12 października 1994 roku o ochronie obrotu gospodarczego i zmianie niektórych przepisów prawa karnego

Obecnie obowiązujący w Polsce Kodeks karny, tak jak ustawodawstwo karne wielu innych krajów, nie zawiera legalnej definicji przestępczości zorganizowanej. Zwrócić jednak należy uwagę, iż art. 258 k.k. dokonuje penalizacji samego udziału w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw. Analogicznie problem traktują także ustawodawstwa wielu innych państw.4

Art. 258 k.k. § 1. Kto bierze udział w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popeł-nienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. § 2. Jeżeli grupa albo związek określone w § 1 mają charakter zbrojny albo mają na celu popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. § 3. Kto grupę albo związek określone w § 1, w tym mające charakter zbrojny, zakła-da lub taką grupą albo związkiem kieruje, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

4 http://www.przestepczosczorganizowana.pl/index.php?go=4

2015 1(1)


§ 4. Kto grupę albo związek mające na celu popełnienie przestępstwa o charakterze terrorystycznym zakłada lub taką grupą lub związkiem kieruje, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.

Zarys ogólny i specyfikacja działań

By zająć się nowymi trendami pozyskiwania dochodów przez grupy przestępcze w Polsce, trzeba zrozumieć najpierw dlaczego tak łatwo powstają tego rodzaju organizacje w naszym kraju.

Polska od zawsze byłą podatna na rozwój zorganizowanej przestępczości głównie z powodu funkcjonowania prawa w naszym kraju. Oraz sankcji, które za poszczególne przestępstwa zagrażają. Według wielu osób z różnych grup społecznych sankcje te niestety są zdecydowanie za małe. Kodeks karny państwa Polskiego jasno określa, iż udział w takiej zorganizowanej grupie przestępczej to przestępstwo objęte zaledwie karą do 5 lat pozbawienia wolności. Dla porównania za tak zwane przestępstwo pospolite to jest czyn z art. 278 kk (kradzież) kodeks karny również przewiduję karę do 5 lat pozbawienia wolności. W związku z czym w Polsce następuję aktualnie odrodzenie. Odrodzenie w negatywnym tego słowa znaczeniu grup zreorganizowanych o charakterze przestępczym.

Na przestrzeni kilku ostatnich lat zorganizowana przestępczość zaczęła poszukiwać nowych metod pozyskiwania funduszy. Dynamiczny rozwój techniki na świecie przyczynił się do powstania ogromnego pola dla nowych dziedzin w których, grupy te mogą czerpać korzyści. Poniżej przedstawię niektóre z nich. Pranie pieniędzy

Jednym z najstarszych sposobów pozyskiwania dochodów, a zarazem ciągle się rozwijających jest tzw. "pranie pieniędzy", w czystej teorii dzieli się ono na 3 fazy: 1. Lokowanie (środki z działań przestępczych - przelanie ich na konto oficjalne, 2. Maskowanie (mnogość transakcji uniemożliwia stwierdzenie skąd pochodzą

środki na koncie) , 3. Integracja (zakup za "maskowane" środki wartościowych przedmiotów takich jak

dzieła sztuki czy drogie samochody). Najciekawszymi metodami tego sposobu są:

• transfery trans graniczne - polegają na przekazaniu funduszy fizycznie lub nie fizycznie poza granice kraju, w którym zostały pozyskane w sposób nielegalny celem wykorzystania ich jako inwestycje lub dalszego wykorzystania. Ze względu na działanie międzynarodowe jest to operacja dość trudna do wykrycia

• alternatywne przekazy pieniężne (Western Union czy Money Gram) - w dobie dzisiejszych czasów jest to jedna z lepszych metod prania pieniędzy z powodu małej identyfikacji beneficjenta przez firmy zajmujące się przekazami. Z tego sposobu korzystają głównie osoby, które chcą przekazać pieniądze z "szarej strefy" do swoich ojczystych krajów poza granicami Polski

• transakcja wymiany walut - przeważnie wykonywana przez kilka/kilkanaście podstawionych osób w małych kantorach (nie podlegających rejestracji), które to

2015 1(1)


wymieniają nielegalne złotówki na "czyste" euro transakcje te są na małe sumy dzięki czemu nie zachodzą podejrzenia co do pochodzenia banknotów. Jest to jedne z najprostszych sposobów prania pieniędzy dlatego też metoda ta wykorzystywana jest najczęściej w połączeniu z innymi

• pożyczki i darowizny - są jednym z najczęstszych sposobów na pranie pieniędzy, oparte na kodeksie cywilno prawnym, polega na tym, iż osobą zarabiająca pieniądze z czynów zabronionych umawia się z inna "czystą" osobą sporządzając fikcyjną umowę odnoście pożyczki lub darowizny. Po czym wraz z umową udaję się do urzędu skarbowego i opłaca podatek od otrzymanej pożyczki lub darowizny.

Handel ludźmi Kolejną metodą, którą przytoczę jest handel ludźmi. Polska jest zarówno

krajem pochodzenia ofiar handlu ludźmi, krajem docelowym dla osób wykorzystywanych, jak i krajem tranzytowym.

Ofiary tej metody często transportowane są z kraju, z którego pochodzą do docelowego miejsca w tym przypadku w Europie, za pośrednictwem grup przestępczych w zamian za tzw. "Dług". Transport ten często odbywa się przy użyciu sfałszowanych dokumentów tożsamości lub przekraczaniu granic w skrytkach znajdujących się przeważnie w pojazdach ciężarowych. Na spłacenie "długu", o którym wcześniej wspomniałem jest kilka metod między innymi • Seksbiznes – przeważnie są to kobiety pochodzenia ukraińskiego, białoruskiego

czy też pochodzące z krajów bałkańskich. Werbowane są najczęściej już w ojczystym kraju. Jednakże sprowadzane kobiety nie zdają sobie sprawy, że będą pracowały w seksbiznesie oferowana jest im praca w charakterze barmanek, sprzątaczek, opiekunek czy też kelnerek. Dopiero po przyjeździe do miejsca docelowego okazuje się czym się będą tak naprawdę zajmować.

• Praca przymusowa – wiąże się ze zmuszaniem cudzoziemców do pracy, która jest nieopłacana, przetrzymywaniu ich w miejscach do tego nieprzystosowanych odbiegających znacząco od norm powszechnie przyjętych, ograniczenia swobody poruszania się oraz możliwości korzystania z telefonów czy nadzorowania rozmów prowadzonych z innymi. Częstym działaniem jest także odbieranie paszportów lub innych dokumentów, zmuszanie do wnoszenia opłat powodujących tzw. spiralę długu. Podkreślić należy, także fakt iż powstanie długu ma miejsce już przed wyjazdem kiedy to ofiary zaciągają kredyt by skorzystać z usług "agencji pracy"

Karty płatnicze

Następną metodą opisaną przeze mnie będą przestępstwa na tle kart płatniczych. W tej tematyce warto przedstawić dwie definicje: • Skimming – to przestępstwo polegające na nielegalnym kopiowaniu paska

magnetycznego karty bankomatowej czy kredytowej w celu wytworzenia duplikatu oryginalnej karty. Kopia działa tak samo jak oryginał, za pomocą którego dokonywane są transakcje płatnicze.

2015 1(1)


Karty mogą zostać skopiowane przez cyberprzestępców wszędzie tam, gdzie można dokonywać nimi płatności – m.in. w sklepach, restauracjach czy na stacjach benzynowych. Karty są kopiowane w Polsce, a pieniądze wypłacane poza granicami kraju. Najczęściej dotyczy to kart, niewymagających autoryzacji przy pomocy kodu PIN. Służy do tego małe urządzenie, zawierające czytnik kart oraz pamięć pozwalającą na zapisywanie zawartości pasków magnetycznych. Oszuści podłączają się następnie do komputera i kopiują zawartość pozyskanych informacji. Znacznie groźniejszą odmianą skimmingu jest skimming bankomatowy. Przestępcy instalują specjalistyczne urządzenia, służące do pozyskiwania zarówno danych paska magnetycznego kart, jak i kodów PIN. Urządzenia mogą być montowane na bankomatach oraz w ich wnętrzu. Zazwyczaj złodzieje instalują specjalne nakładki na bankomat. Jedna część montowana jest w miejscu, gdzie wsuwa się kartę do bankomatu, druga – z zainstalowaną kamerą podwieszana jest w górnej części urządzenia. Tak zamontowane urządzenia rejestrują dane z paska magnetycznego karty, a za pomocą kamery odczytuje wprowadzany kod PIN.

• Phishing - celowo błędny zapis słowa fishing (z ang. łowienie ryb) - polega na pozyskiwaniu poufnych informacji osobistych. Celem tzw. phisherów są banki czy aukcje internetowe. Przestępcy rozsyłają pocztą elektroniczną specjalnie przygotowane wiadomości, które udają oficjalną korespondencję z banku, serwisu aukcyjnego lub innych portali. Zazwyczaj zawierają one informację o rzekomej dezaktywacji konta i konieczności ponownej aktywacji. W e-mailu znajduje się odnośnik do strony, na której można dokonać ponownej aktywacji konta. Witryna z wyglądu przypomina stronę prawdziwą w rzeczywistości jest przygotowaną przez przestępców pułapką. W ten sposób nieostrożni i nieświadomi użytkownicy ujawniają swe dane uwierzytelniające (kody PIN, identyfikatory i hasła).

Zdarza się też, że przestępcy posługują się prostszymi metodami,

polegającymi na wysłaniu maila z prośbą czy żądaniem, podania danych służących do logowania na konto i jego autoryzacji. • Innym sposobem działania cyberprzestępców jest wykorzystywanie

oprogramowania, zwanego w zależności od formy: robakami, końmi trojańskimi lub wirusami. Takiego "robaka" można ściągnąć korzystając z zainfekowanych witryn internetowych.

Niebezpieczną oraz trudną do wykrycia formą phishingu jest pharming. • Pharming – polega na takim zmanipulowaniu „pytań o kierunek” zgłaszanych

przez komputer w celu odnalezienia żądanej strony internetowej, które powoduje dyskretne przekierowanie do fałszywej witryny stworzonej przez sprawcę, co można osiągnąć w dwojaki sposób: przez ingerencję w pamięć podręczną DNS komputera lokalnego lub ingerencję w pamięć adresów DNS na serwerze.

Podatek VAT

Następną metodą jest wyłudzanie podatku VAT z udziałem podmiotów z różnych państw członkowskich Unii Europejskiej, których celem jest uchylanie się

2015 1(1)


od zapłaty należnego podatku VAT, bądź uzyskanie nieuprawnionego zwrotu podatku VAT. Według informacji Prokuratora Generalnego mechanizm takiego oszustwa można określić jako: fikcyjny lub w części rzeczywisty przepływ towarów pomiędzy państwami członkowskimi, organizowany w taki sposób, że towary te „fakturowo” lub w części w rzeczywistości wracają do państw pochodzenia. Podstawową rolę w większości mechanizmów oszustw w podatku VAT, w tym w transakcjach wewnątrzwspólnotowych, odgrywa znikający podatnik – missing trader. Nie wyłudza on bezpośrednio podatku VAT, jest natomiast włączony w proceder, celem „wygenerowania” na fakturach tego podatku (bez jego zapłaty), umożliwiając innemu podmiotowi odliczenie. Oszustwo polega na wyłudzeniu przez ostatnią firmę w łańcuchu dostaw podatku VAT, który nie został zapłacony na początkowym etapie. W celu uniemożliwienia wykrycia przedmiotowego procederu podmioty typu „znikający podatnik” są likwidowane po określonym czasie lub nie dają się skontrolować. W okresie od roku 2007 do roku 2012 wartość przedmiotu postępowań karnych prowadzonych przez prokuratury o oszustwa karuzelowe wyniosła 699 206 491 zł.

Wykres 1. Liczba przestępstw stwierdzonych ogółem w latach 2003–2013

Źródło: KGP

2015 1(1)


Wykres 2. Liczba zorganizowanych grup przestępczych pozostających w zainteresowaniu CBŚ KGP oraz SG w latach 2003–20134.1

Źródło: CBŚ KGP i KG SG

Wykres 3. Liczba zorganizowanych grup przestępczych (według obszaru działalności) pozostających w zainteresowaniu CBŚ KGP, SG i ABW w 2013 roku

Źródło: CBŚ KGP, KG SG, ABW

2015 1(1)


WNIOSKI

W świetle niniejszego artykułu przedstawiłem wybrane sektory działalności zorganizowanych grup przestępczych prosperujących w obszarze Polski jak i Unii Europejskiej. Multiprzestępczość tego rodzaju grup wpływa na trudności w identyfikacji i eliminacji wskazanych zjawisk. Obszar Unii Europejskiej charakteryzuje się dużym przepływem osób i towarów pomiędzy poszczególnymi państwami. Rodzi to znakomite pole dla działalności zorganizowanych grup przestępczych. Nieoceniona w zakresie zwalczania przestępczości jest tu współpraca pomiędzy służbami i agendami powołanymi do zwalczania wskazanej w opracowaniu przestępczości. Połączone w jedność kraje Unii będą zawsze atrakcyjnym obszarem działalności grup przestępczych, które generują nie tylko wymienione zagrożenia. Dlatego też należy podejść do wskazanego zjawiska jak najszerzej angażując do zwalczania przestępczości nie tylko organy i instytucje do tego ustawowo powołane ale też podmioty cywilne.

BIBLIOGRAFIA

[1] Daniel Chodziński, Pranie pieniędzy jako jedna z form działania zorganizowanych grup przestępczych Zakład Służby Kryminalnej Legionowo 2012

[2] J.W Wójcik, Przeciwdziałanie przestępczości zorganizowanej W-wa 201 [3] W. Wolter, Nauka o przestępstwie, Warszawa 1973 [4] Raport o stanie bezpieczeństwa w Polsce w 2013r [5] http://pl.wikibooks.org/wiki/Prawo_karne/Definicja_przest%C4%99pstwa_i_j

ej_elementy [6] http://www.przestepczosczorganizowana.pl/index.php?go=4 [7] http://bip.msw.gov.pl/bip/raport-o-stanie-bezpie/18405,Raport-o-stanie-

bezpieczenstwa.html

Dorota Anna Lewicka Akademia Marynarki Wojennej

CZYNNIKI WARUNKUJĄCE KSZTAŁT I CHARAKTER

SIŁ ZBROJNYCH

STRESZCZENIE

Siły zbrojne nie są jednorodne w każdym państwie, ich charakter i struktura jest zależna od wielu czynników. Katalog czynników, które mają lub mogą mieć wpływ na strukturę sił zbrojnych nie jest zamknięty, wybrane z nich w niniejszym artykule zostaną wymienione i opisane. Autor pracy dokonał analizy literatury w wyniku, której zostały wyszczególnione następujące czynniki: polityczny, geograficzny, ekonomiczny, historyczny i społeczny. W zależności od specyficznych atrybutów państwa, takich jak: położenie geograficzne, klimat, sytuacja finansowa, a nawet doświadczenia historyczne wymienione czynniki oddziałowujące w różnym stopniu na kształt sił zbrojnych danego kraju. Artykuł ma zadanie przybliżyć wpływ tych czynników charakter sił zbrojnych w państwie ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji polskich sił zbrojnych.

Słowa kluczowe: siły zbrojne, bezpieczeństwo

Siły zbrojne jako element polityki państwa są różnorodnie definiowane

w literaturze fachowej w zależności od dziedziny wiedzy jaką zajmuje się badacz, podejmujący się trudu opisu i klasyfikacji tej organizacji. W polskiej literaturze przedmiotu najczęściej przywołuje się definicję zamieszczoną w „Słowniku terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego” Akademii Obrony Narodowej w Warszawie, która wskazuje, iż jest to: „wyspecjalizowany organ państwa podlegający bezpośrednio centralnej władzy wykonawczej, przeznaczony do ochrony i obrony jego interesów przez możliwość zastosowania przemocy zbrojnej”1.

Zgodnie z art. 5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku bezwzględnym zadaniem państwa jest stanie na straży niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnienie wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwa obywateli, a także strzeżenie dziedzictwa narodowego oraz zapewnienie ochrony środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju2. Siły zbrojne nie są jedynym podmiotem, na którym spoczywa odpowiedzialność za realizację tych zadań, jednak wyróżnia je spośród innych możliwość zastosowania przemocy zbrojnej, posiadanie wyspecjalizowanych jednostek i sprzętu oraz wysoki stopień strukturalizacji.

1 B. Balcerowicz, Siły zbrojne w państwie i stosunkach międzynarodowych, Wydawnictwo

Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2006 r., s. 20. 2 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997, nr 78, poz.

483).

2015 1(1)


Podstawowym zadaniem sił zbrojnych jest zapewnienie bezpieczeństwa interesom, terytorium i obywatelom państwa zarówno w jego granicach, jak i poza nimi. Bezpieczeństwo jest uznawane za naczelną potrzebę człowieka, a brak poczucia bezpieczeństwa prowadzi do chaosu społecznego i niemożności zaspokojenia podstawowych potrzeb3. Definicja bezpieczeństwa ma obecnie o wiele szerszy wymiar niż w przeszłości. Współcześnie bezpieczeństwo jest to dynamiczne pojęcie, które nieustannie rozszerza się o nowe kategorie życia społecznego i politycznego. Bezpieczeństwo państwa można określić jako stan, w którym państwo ma pewność istnienia w pożądanej formie oraz możliwość niepohamowanego rozwoju, jest to stan wolności od strachu przed atakami zewnętrznymi i wewnętrznymi4. Ze względu na zmieniające się nieustannie warunki środowiska międzynarodowego, sytuacji gospodarczej i ekonomicznej, kierunki polityki, a nawet postępujący rozwój technologiczny nie jest możliwe zagwarantowanie bezpieczeństwa w długim horyzoncie czasowym. Dynamika otaczającego świata stanowi wyzwanie dla sił zbrojnych, które muszą stawić czoła coraz to nowym zagrożeniom. Przykładem zagrożenia, które stało się znamienne dla XX i XXI wieku, a które nie było znane wcześniej w historii jest m.in. zjawisko cyberterroryzmu czy też stalkingu oraz inne naruszenia bezpieczeństwa informacyjnego, mające związek z gwałtownym rozwojem technologicznym oraz powszechnym procesem informatyzacji niemal każdej dziedziny życia.

Konieczność przystosowania się do panujących warunków w środowisku międzynarodowym, umożliwiających reakcję pozwalającą na wykonanie przypisanych zadań jest nie tylko wyzwaniem dla sił zbrojnych, ale także jednym z głównych motorów rozwoju tego instrumentu polityki państwa. Szef Sztabu Generalnego Wojska Polskiego gen. Mieczysław Gocuł potwierdza tą tezę w wielu swoich publikacjach dowodząc, iż: „..niezaprzeczalną i mierzalną wartością każdej armii, również polskiej, jest umiejętność elastycznego i szybkiego dopasowania struktur, koncepcji i zdolności operacyjnych do bieżących i przewidywanych potrzeb oraz sojuszniczych bądź koalicyjnych zobowiązań.” 5

CZYNNIK POLITYCZNY

Czynnikiem, który ma pierwszoplanowy wpływ na charakter i strukturę sił zbrojnych jest ustrój polityczny państwa, w którym siły zbrojne funkcjonują oraz przyjęty kierunek polityki wewnętrznej i międzynarodowej. Siły zbrojne wraz z dyplomacją oraz środkami ekonomicznymi stanowią narzędzia polityki państwa przeznaczone do osiągania założonych celów. Dyplomacja nie może skutecznie funkcjonować w oderwaniu od sił zbrojnych, wiarygodność działań dyplomatycznych mierzona jest siłami zbrojnymi, na których dyplomacja się opiera.

3 J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, ISP PAN, Warszawa 1996 r., s.

18. 4 W. Jakubczak, Bezpieczeństwo narodowe Rzeczypospolitej Polskiej w warunkach

globalizacji początku XXI wieku, Wydawnictwo Bellona SA, Warszawa 2013 r., s. 19. 5 M. Gocuł, Współczesne uwarunkowania funkcjonowania i rozwoju Sił Zbrojnych RP,

„Bellona”, 2014 r., nr 1, s. 12.

2015 1(1)


Kierunki i cele działalności państwa, w tym także kształt i zadania sił zbrojnych, wyznaczane są w dokumentach strategicznych państwa, w Polsce taką rolę odgrywa m. in. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP czy Strategia obronności RP. Siły zbrojne służą zatem realizacji działań wyznaczonych na poziomie strategicznym, o ich skuteczności i efektywności decyduje poziom sprawowanej władzy. Im decydenci są bardziej świadomi pozycji swojego kraju na arenie międzynarodowej i możliwych zagrożeń bezpieczeństwa narodowego, tym siły zbrojne mogą być lepiej wykorzystywane do wypełniania swoich zadań. Poważnym krokiem dla polskich sił militarnych była decyzja Rady Ministrów z 2008 roku o przyjęciu programu profesjonalizacji sił zbrojnych i tym samym przekształcenie ich w wojska zawodowe. Decyzja ta była ukoronowaniem zmian zachodzących w siłach zbrojnych od momentu wstąpienia Polski w szeregi NATO i Unii Europejskiej. Uzawodowienie sił zbrojnych jest uważane za najważniejszą decyzję transformacyjną w ostatnim dwudziestoleciu6. Profesjonalizacja sił zbrojnych jest początkiem drogi zmiany z podejścia ilościowego na podejście jakościowe w stosunku do zagadnień związanych z bezpieczeństwem.

Wybrany kierunek polityki ma zasadnicze znaczenie dla pozycji i struktury sił zbrojnych. Państwa prowadzące politykę ekspansywną mają lub dążą do posiadania sił zbrojnych o charakterze ofensywnym, które są zdolne do inwazji na terytorium innego państwa czy przerzutu sił w znacznych odległościach. Kraje o charakterze ofensywnym stanowią głównie zagrożenie dla państw sąsiadujących, które celem wzmocnienia poczucia własnego bezpieczeństwa, są niejako zmuszone do ciągłych modernizacji i rywalizacji w wyścigu zbrojeń i wyszkolenia sił zbrojnych. Przykładem takiego kłopotliwego sąsiedztwa jest Federacja Rosyjska, która przykłada wielką wagę do stanu wyszkolenia i liczebności sił zbrojnych przy czym polityka tego państwa charakteryzuje się wysokim stopniem nieprzewidywalności. Przeciwieństwem polityki ekspansywnej jest polityka defensywna państwa. Siły zbrojne w państwie nieofensywnym mają głównie za zadanie zapewnienie suwerenności i integralności terytorialnej państwa, koncentrują się na interesach swojej ojczyzny, nie zagrażając niepodległości innych krajów7. Ten drugi rodzaj polityki jest znamienny dla państw zachodnich, stricte demokratycznych, ceniących wartości uniwersalne w polityce międzynarodowej, takie jak: pokój, tolerancję, wolność, sprawiedliwość. W praktyce trudno jest jednoznacznie zaklasyfikować politykę państwa jako wyłącznie ofensywną, bądź defensywną. W zależności od przyjętego kryterium to samo państwo może być zarówno ofensywne, jak i defensywne. Znamiennym czynnikiem klasyfikującym pozostaje fakt poszanowania przyjętych norm i obyczajów prawa międzynarodowego.

Do czynników politycznych wpływających na kształt i charakter sił zbrojnych niewątpliwie można zaliczyć udział państwa w organizacjach, sojuszach i koalicjach międzynarodowych. Wszelka przynależność do organizacji czy układów skupiających dwa lub więcej państw niesie za sobą zarówno korzyści, jak

6 Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2013,

s. 46. 7 B. Balcerowicz, op. cit., s. 34.

2015 1(1)


i zagrożenia, również dla kształtu sił zbrojnych. Z jednej strony państwo otrzymuje wsparcie, a raczej obietnicę wsparcia sił zbrojnych w razie konfliktu lub agresji, z drugiej jest zobowiązane do udzielenia takiej pomocy państwom sojuszniczym niezależnie od narodowych interesów. Zyskując sojuszników państwo staje się jednocześnie stroną wszelkich konfliktów i nieporozumień tej organizacji, jednak zapewnienie bezpieczeństwa narodowego bez udziału innych krajów w zglobalizowanym świecie nie jest możliwe. Pozytywem takiej sytuacji jest okazja do wzbogacenia sił zbrojnych o doświadczenia militarne, których zdobycie nie byłoby możliwe bez udziału w organizacji międzynarodowej. Innym aspektem przynależności państwa do sojuszy jest często konieczność dostosowania sił zbrojnych do określonych standardów. Stanowi to wyzwanie i mobilizację do modernizacji posiadanych środków materialnych oraz przeprowadzania regularnych szkoleń i kursów dla zasobów osobowych sił militarnych. W Polsce taką inicjację do zmian stanowiło m.in. przystąpienie do struktur NATO, które spowodowało konieczność przystosowania polskich sił zbrojnych do standardów sojuszniczych. Modernizacja ta jest procesem żmudnym, skomplikowanym i niezwykle kosztownym, wymagającym zaangażowania różnorodnych środków, a ze względu na ciągle zmieniające się środowisko i definiowanie zagrożeń na nowo, proces ten nie ma określonych ram czasowych.

Sytuacja polityczna kraju ma wpływ na siły zbrojne także poprzez wzrastającą rolę opinii publicznej w podejmowaniu decyzji o charakterze strategicznym dla państwa. Rewolucja informacyjna umożliwiła rozpowszechnianie wszelkich wiadomości w czasie rzeczywistym, a to z kolei ułatwiło wywieranie nacisku przez grupy społeczne na decydentów państwa8. Decyzje podejmowane pod wpływem presji lub podyktowane chęcią zwiększenia czy utrzymania poparcia politycznego w oderwaniu od rzeczywistej sytuacji kraju stanowią ogromne zagrożenie dla zapewnienia bezpieczeństwa państwa. Sprawa sił zbrojnych, a szczególnie ich udział w misjach zagranicznych oraz kwestia finansowania armii, jest tematem, który jest nośny w sferze medialnej, a przez to kazda decyzja podejmowana w tej kwestii jest rozważana na forum publicznym.

CZYNNIK GEOGRAFICZNY

Czynnikiem rzutującym na kształt i charakter sił zbrojnych, na który państwo nie ma wpływu, jest czynnik geograficzny oraz związany z nim aspekt geopolityczny. Obszar państwa, jego ukształtowanie, klimat, liczba ludności, rozpiętość i charakter granic bezpośrednio wpływa na kształt sił zbrojnych w państwie. Państwa o dużej liczbie ludności w wieku produkcyjnym nie mają zazwyczaj trudności z uzupełnianiem braków kadrowych w siłach zbrojnych, a jest to poważny problem dla wielu państw z niedostatecznym przyrostem naturalnym i starzejącym się społeczeństwem, w tym dla Polski. Kluczową rolę dla kształtu i charakteru sił zbrojnych odgrywa jednak położenie państwa wraz z charakterem 8 S. Koziej, Nowa jakość bezpieczeństwa na progu XXI wieku,

http://www.bbn.gov.pl/pl/wydarzenia/2562,quotNowa-jakosc-bezpieczenstwa-na-progu-XXI-wiekuquot-wystapienie-Szefa-BBN-w-AO.html, stan na dzień 25.04.2015 r.

2015 1(1)


jego granic. Decydujące na skład i rodzaj sił zbrojnych mają takie czynniki geograficzne jak: dostęp do morza, długość linii brzegowej, budowa terenu. Kraje z granicami opartymi o naturalne przeszkody dostosowują swoje siły militarne do ukształtowania terenu, by jak najlepiej być przygotowanym do obrony swojego terytorium i ewentualnej walki na nim. Najbardziej widoczny wpływ czynników geograficznych na kształt sił zbrojnych można zauważyć w krajach posiadających długą linię brzegową oraz w krajach wyspiarskich. Wspomniane kraje, żeby zapewnić poczucie bezpieczeństwa obywatelom, traktują priorytetowo ochronę granic morskich, a ich siły zbrojne muszą być odpowiednio ku temu zaopatrzone i wyszkolone9.

CZYNNIK EKONOMICZNY

Odpowiednie wyposażenie i przeszkolenie sił zbrojnych wymaga olbrzymich nakładów finansowych, dlatego też jednym z ważniejszych czynników warunkujących kształt i charakter sił zbrojnych jest szeroko rozumiany czynnik ekonomiczny. Państwa wysoko rozwinięte dysponują nowoczesnymi technologiami, innowacyjnymi rozwiązaniami technicznymi oraz dobrze wykształconą infrastrukturą obronną, wszystkie te czynniki w znaczący sposób mogą wpływać na unowocześnienie sił zbrojnych i podniesienie ich efektywności. Patenty i potrzeba specjalistycznego sprzętu i wiedzy sprawiają, że nie wszystkie państwa mają równy dostęp do takich modernizacji, a to pogłębia różnice w wyszkoleniu i uzbrojeniu sił zbrojnych poszczególnych krajów.

Państwa o dobrej kondycji finansowej i wysokim PKB mogą przeznaczać więcej środków na rozwój sił zbrojnych niż państwa o złej kondycji finansowej, jednak zależność między finansami państwa, a kształem sił zbrojnych nie jest jednoznaczna. Również istotne jak posiadanie środków finansowych jest sposób ich wydatkowania. Nie każde państwo posiadające wysokie PKB inwestuje w rozwój swoich sił zbrojnych, jest to to w dużej mierze zależne od przyjętej przez państwo polityki i subiektywne postrzeganie źródła zagrożeń. Państwa o polityce ofensywnej lub sąsiadujące z państwem lub państwami o takiej polityce, a także położone w regionie zagrożonym konfliktem są bardziej skłonne wydatkować środki publiczne na siły zbrojne i te działania mają poparcie wśród obywateli ze względu na większe prawdopodobieństwo użycia sił zbrojnych do obrony swojego terytorium. Państwa rozwinięte z utrzymającym się wysokim stopniem nakładów na bezpieczeństwo socjalne obywateli, tzw. państwa opiekuńcze, pomimo dobrej kondycji finansowej nie inwestują w rozwój sił zbrojnych, przeznaczając większość środków budżetowych na zaspokojenie potrzeb bytowych i kulturalnych ludności. W chwili obecnej wg. licznych raportów to Stany Zjednoczone mają największy udział procentowy wydatków na obronność, a państwa należące do NATO regularnie zmniejszają wydatki na cele obronne. Dysproporcja między budżetami

9 R. Kuźniar, B. Balcerowicz, A, Bieńczyk-Missala i inni, Bezpieczeństwo

międzynarodowe, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2012 r., s. 364.

2015 1(1)


obronnymi w Stanach Zjednoczonych 10 , a w państwach europejskich systematycznie się zwiększa, co może prowadzić do konfliktów i osłabienia sojuszu transatlantyckiego. W Stanach Zjednoczonych coraz bardzej powszechne jest przekonanie, że Europa powinna wziąć większą odpowiedzialność za własne bezpieczeństwo. W sytuacji, gdy Stany Zjednoczone są głównym gwarantem bezpieczeństwa europejskiego, trend stałego obniżania poziomu wydatków na cele obronne nie wydaje się być uzasadniony. Taka polityka jest tym bardziej niebezpieczna w połączeniu z faktem, iż Rosja, Chiny czy państwa Bliskiego Wschodu stale inwestują w modernizację swoich sił zbrojnych, a skala wydatków przeznaczanych na cele obronne w tych krajach nie jest przejrzysta, a zatem trudna do oszacowania11. Polska jest krajem, w którym wydatki na siły zbrojne utrzymują się na stałym poziomie, ich wysokość określa Ustawa z dnia 25 maja 2001 r. o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej. Art. 7 ust. 1. ww. ustawy określa, iż na finansowanie potrzeb obronnych Rzeczypospolitej Polskiej przeznacza się corocznie wydatki z budżetu państwa w wysokości nie niższej niż 1,95% PKB z roku poprzedniego. Polska, wbrew powszechnej praktyce europejskiej oraz zgodnie z zaleceniami NATO, od stycznia 2015 roku zwiększyła finansowanie sił zbrojnych z minimum określonego w ustawie do 2 % PKB, co ma szansę wzmocnić pozycję Polski na arenie międzynarodowej.

Decyzje państw o zmniejszaniu wydatków na cele obronne nie tylko wpływają na jakość sił zbrojnych, ale także na sytuację w państwie sektora przemysłu zbrojeniowego. Utrata zamówień krajowych powoduje konieczność poszukiwania przez koncerny zbrojeniowe nowych rynków zbytów, a takimi rynkami zbytu są często państwa, które w przyszłości mogą stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa. Broń znajdująca się w rękach nieprzewidywalnych przeciwników stanowi olbrzymie niebezpieczeństwo we współczesnym świecie.

CZYNNIK HISTORYCZNY I SPOŁECZNY

Czynnikiem niedocenianym i często pomijanym przy omawianiu kształtu i charakteru sił zbrojnych jest czynnik historyczny i społeczny. Czynnik historyczny odnosi się do przeszłości, natomiast społeczny do teraźniejszości i przyszłości. Państwa, które posiadają doświadczenia historyczne związane z utratą suwerenności i terytorium, są bardziej świadome zagrożeń bezpieczeństwa narodowego. Obywatele takich państw z pokolenia na pokolenie tworzą tradycję, budują więzi społeczne i postawy obywatelskie, w których obrona ojczyzny jest najwyższą wartością. Polska niewątpliwie należy do krajów posiadających bogate doświadczenia historyczne z głęboko zakorzenionym poczuciem przynależności do 10 Patrz: http://www.businessinsider.com/map-of-us-military-spending-2015-2,

http://www2.deloitte.com/pl/pl/pages/press-releases/articles/obronnosc-wydatki-ue-usa.html, stan na dzień 20-02-2015 r.

11 P. Pacuła, Nakłady na obronność państw NATO – trendy i perspektywy, http://pulaski.pl/images/Komentarz_Miedzynarodowy_Pulaskiego_nr_8_14_PL.pdf, stan na dzień 20-02-2015 r.

2015 1(1)


społeczności i terytorium12. Siły zbrojne budowane w takich warunkach odznaczają się walecznością, ofiarnością i wysokim stopniem poszanowania struktur państwowych, a w przypadku armii poborowych problem celowego unikania służby wojskowej jest znikomy lub przynajmniej znacznie mniejszy niż w państwach nieposiadających takich tradycji.

Czynnik historyczny budowany jest na wydarzeniach, które miały już miejsce. W większości tak silnie zakorzenione uczucia przywiązania do ojczyzny dotyczą obywateli, którzy doświadczyli naruszenia bezpieczeństwa w swoim kraju. Współcześnie szacuje się, iż wystąpienie otwartego konfliktu zbrojnego jest znacznie mniejsze niż w poprzednim wieku, dlatego osoby urodzone w suwerennym kraju nie znają uczucia zagrożenia wolności państwa. W zglobalizowanym świecie poczucie przynależności do ojczyzny uległo znacznemu osłabieniu, dlatego tak ważne jest budowanie świadomości narodowej oraz szeroko pojęta edukacja obronna, która pozwoli poznać historię swojej ojczyzny i wzbudzi poczucie obowiązku służby dla niej13. Siły zbrojne nie mogą być oparte na ludziach, którzy nie postrzegają niepodległego i wolnego od nacisków zewnętrznych i wewnętrznych państwa jako naczelnej wartości.

Polska może się poszczycić dobrze rozbudowanym i docenianym systemem szkolnictwa wyższego, w tym uczelni wojskowych, których absolwenci są doskonale przygotowani do podjęcia służby w jednostkach wojskowych. Niebezpieczeństwo, podobnie jak w innych krajach zachodnich, stanowi niewystarczająca edukacja obronna na etapie szkolnym, która jest niezbędne do wychowania świadomego obywatela. Edukacja obronna i zarządzanie kryzysowe to podstawa, która pozwala wykształcić społeczeństwo w kwestii obrony i bezpieczeństwa, a także świadome działań, które należy podjąć w razie wystąpienia zagrożeń bezpieczeństwa wszelakiego rodzaju.

PODSUMOWANIE

Konieczność posiadania przez państwo dobrze wyszkolonych

i nowoczesnych sił zbrojnych jest współcześnie deprecjonowana. Członkostwo państwa w militarnych strukturach wielonarodowych czy też pokładanie wiary w przestrzeganie przez wszystkie kraje norm prawa międzynarodowego, traktowane jako jedyny gwarant bezpieczeństwa, może przyczyniać się do hamowania rozwoju sił zbrojnych.

O kształcie sił zbrojnych decyduje wąskie grono, dlatego tak ważne jest, by każdy aspekt funkcjonowania tej organizacji był dobrze poznany i zrozumiany. Tylko dogłębna wiedza na temat uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych bezpieczeństwa państwa pozwala na kształtowanie struktury sił zbrojnych w taki sposób, aby były zdolne skutecznie wypełniać swoją rolę. Państwo nie ma wpływu na wszystkie czynniki, które oddziałują na siły zbrojne. Nie sposób zmienić 12 W. Jakubczak, op. Cit., s. 345-346. 13 Z. Ciekanowski, Wpływ czynników warunkujących poziom bezpieczeństwa,

http://dlibra.bg.ajd.czest.pl:8080/Content/965/ResPoliticae4-25.pdf, stan na dzień 21-02-2015 r.

2015 1(1)


położenia geograficznego lub klimatu, możliwości oddziaływana na kierunek polityki innego państwa są także mocno ograniczone, jednak wszystkie te aspekty powinny być brane pod uwagę przy kreowaniu sił zbrojnych w kraju, a ich wyszkolenie i wyposażenie dostosowane do panujących warunków. Państwo powinno wykorzystać wszystkie czynniki zewnętrzne i wewnętrzny, by budować silne i efektywne siły zbrojne. Każdy z tych czynników, niezależnie od tego czy państwo ma na nie wpływ, czy nie, kształtuje siły zbrojne i samo świadome wykorzystanie tego faktu buduje przewagę państwa.

W Polsce w wydanej przez Ministerstwo Obrony Narodowej „Wizji Sił Zbrojnych RP – 2030” określono, że polskie siły zbrojne będą „..istotnym instrumentem budowania wiarygodności i międzynarodowej pozycji Polski ... będą stanowiły integralną część europejskiego systemu obronnego i będą zdolne do solidarnego działania w sytuacji pojawienia się bezpośredniego zagrożenia” 14 . W dokumencie tym wskazano potrzebę zmian organizacyjnych i strukturalnych sił zbrojnych zgodnie z sojuszniczymi wytycznymi, jak również konieczność modernizacji, która jest niezbędna przy tak dużym tempie postępu technologicznego. Polska systematycznie od lat 90-tych unowocześnia i zmienia oblicze sił zbrojnych. Profesjonalizacja wojska, zwiększanie wydatków budżetowych czy też udział w misjach zagranicznych przyczynia się do budowania pozycji politycznej kraju. Siły zbrojne są podstawą umożliwiającą funkcjonowanie państwa na arenie międzynarodowej. Polskie siły zbrojne cały czas napotykają problemy z niedostatecznym wyposażeniem, ignorancją ze strony obywateli czy brakiem wykształconej młodej kadry, jednak przy zachowaniu obecnego trendu inwestowania w siły zbrojne i kontynowaniu tego w przyszłości mogą stać się jedną z bardziej znaczących sił w Europie.

BIBLIOGRAFIA

[1] Balcerowicz B., Siły zbrojne w państwie i stosunkach międzynarodowych,

Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2006. [2] Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa

2013. [3] Ciekanowski Z., Wpływ czynników warunkujących poziom bezpieczeństwa,

http://dlibra.bg.ajd.czest.pl:8080/Content/965/ResPoliticae4-25.pdf . [4] Gocuł M., Współczesne uwarunkowania funkcjonowania i rozwoju Sił

Zbrojnych RP, „Bellona”, 2014, nr 1. [5] Koziej S., Nowa jakość bezpieczeństwa na progu XXI wieku,

http://www.bbn.gov.pl/pl/wydarzenia/2562,quotNowa-jakosc-bezpieczenstwa-na-progu-XXI-wiekuquot-wystapienie-Szefa-BBN-w-AO.html.

[6] Jakubczak W., Bezpieczeństwo narodowe Rzeczypospolitej Polskiej w warunkach globalizacji początku XXI wieku, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2013.

[7] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. 1997, nr 78, poz. 483.

14 Wizja Sił Zbrojnych- 2030, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 2008, s. 17.

2015 1(1)


[8] Kuźniar R., Balcerowicz B., Bieńczyk-Missala A. i inni, Bezpieczeństwo międzynarodowe, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2012.

[9] Pacuła P., Nakłady na obronność państw NATO – trendy i perspektywy, http://pulaski.pl/images/Komentarz_Miedzynarodowy_Pulaskiego_nr_8_14_PL.pdf.

[10] Stańczyk J., Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, ISP PAN, Warszawa, 1996.

[11] Wizja Sił Zbrojnych- 2030, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 2008.

FACTORS CONDITIONING THE SHAPE AND THE NATURE OF THE ARMED FORCES.

ABSTRACT

Military forces are not identical in each country, their nature and structure is dependent on many factors, which in this Article shall be listed and described. Catalogue of factors that have or may have an impact on the structure of the armed forces is not closed, the author of the work has analyzed the literature in the result of which are listed as follows: political, geopolitical, geographical, economic, historic and social development. Article is intended to bring the impact of these factors on the shape and character of the armed forces in the country with special emphasis on the situation of Polish armed forces.

Michalina Palczewska-Socha Akademia Marynarki Wojennej WOJSKO POLSKIE W SYSTEMIE BEZPIECZEŃSTWA PAŃSTWA

1989 - 2010

STRESZCZENIE W artykule dokonano analizy Wojska Polskiego na przestrzeni dwóch dekad, po upadku komunizmu. Autor przedstawia system bezpieczeństwa Polski, opartego na wprowadzanych dokumentach strategicznych oraz strategiach narodowych na podstawie jawnych źródeł. W dalszej części zostały omówione zadania Wojska Polskiego w sytuacjach zagrożenia militarnego po 1989 roku do 2010 roku oraz obrona terytorialna. Słowa kluczowe: Wojsko Polskie, bezpieczeństwo państwa, strategie bezpieczeństwa, zadania Wojska Polskiego, zagrożenia militarne, Obrona Terytorialna,

WSTĘP Wydarzenia w Europie Wschodniej po 1989 roku miały charakter rewolucyjny. Upadek komunizmu typu radzieckiego okazał się najważniejszym wydarzeniem końca XX wieku, co przyczyniło się do tworzenia nowego porządku w systemie bezpieczeństwa Polski. Czynnikami powodującymi zakończenie funkcjonowania komunizmu, niepodważalnie stały się: niewytrzymywaniem tempa wyścigu zbrojeń i rozszerzanie się różnic między spadającymi dochodami państwa a zgłaszanymi potrzebami lobby wojskowo – przemysłowego, niska innowacyjność technologiczna gospodarki, przewaga politycznej motywacji w podejmowaniu decyzji gospodarczych oraz brak elastycznych mechanizmów politycznej koordynacji życia publicznego w sytuacji niepokojów społecznych. Na początku lat dziewięćdziesiątych przemiany ustrojowe dotknęły w pozytywny sposób Wojsko Polskie. Ówczesne władze publiczne upatrywały nadzieję na uruchomienie w krótkim czasie procesu, który dostosuje siły zbrojne do wzorca armii państwa demokratycznego 1 . Oznaczało to, zmianę całego starego ustroju wojska, zwłaszcza jego modelu instytucjonalnego, związanego z poprzednim układem politycznym państwa. Na siły zbroje zostały nałożone priorytety w celu osiągnięcia zmian związanych z instytucjonalizacją, która potwierdzają zewnętrzny i wewnętrzny kontekst przebiegu reform w państwie 2 . Sytuacja ta cieszyła się dużym zainteresowaniem wśród publikacji naukowych i mediów. W analizowanym

1 J. Zalewski, Wojsko Polskie w przemianach ustrojowych 1989 – 2001, wyd. Elipsa,

Warszawa 2002 r., s. 112 - 113. 2 J. Zalewski, op. cit., s. 114.

2015 1(1)


temacie artykułu najwięcej informacji znajdziemy w samych tekstach źródłowych. Jednak niepodważalną uwagę poświecił prof. B. Balcerowicz w swoich publikacjach, jak i J. Zalewski oraz J. Kajetanowicz, zwracając szczególną uwagę na Wojsko Polskie w systemie bezpieczeństwa państwa w historii pokomunistycznej. Celem pracy będzie przedstawienie działań i zmian Wojska Polskiego dokonujących się w systemie bezpieczeństwa państwa na przestrzeni lat dziewięćdziesiątych XX wieku, aż do końca pierwszej dekady XXI wieku. Siły zbrojne włączono w system całościowych przekształceń związanych z ustrojem państwa, a tym samym poddano fali demokratyzacji, kojarzonej z kierunkiem przemian od niedemokratycznych do demokratycznych systemów politycznych, które przebiegały w określonym czasie i które były zdecydowanie liczniejsze od następujących w tym samym czasie przemian w przeciwnym kierunku3. WOJSKO POLSKIE W DOKUMENTACH STARTEGICZNYCH PAŃSTWA Pierwszym dokumentem strategicznym w III RP była Doktryna obronna Rzeczypospolitej Polskiej przyjęta przez Komitet Obrony Kraju 21 lutego 1990 roku i mimo postępu w zakresie odprężenia w stosunkach międzynarodowych, dokument opierał się o brak całkowitego zaufania między sojuszem NATO, a organizacją Układu Warszawskiego. Doktryna wskazywała na potrzebę utrzymania systemu obronnego, który pozwalałby na przeciwstawienie się ewentualnej napaści zbrojnej4. W związku z upadkiem Układu Warszawskiego powołany przez Prezydenta RP zespół do opracowania nowej strategii obronności przedstawił dwa dokumenty, a mianowicie: Założenia polskiej polityki bezpieczeństwa oraz Polityka bezpieczeństwa i strategia obronna Rzeczypospolitej Polskiej. Obydwie strategie zostały przyjęte w 1992 roku. Pierwsza z nich dotyczyła nowej sytuacji geopolitycznej Polski5, natomiast w Polityce bezpieczeństwa i strategii obronnej Rzeczypospolitej Polskiej podjęto kwestie zagrożeń bezpieczeństwa, aspektów politycznych i gospodarczo-obronnych, założeń strategii obrony oraz związanego z tym systemu obronnego przez Wojsko Polskie. Szczególną uwagę zwrócono na zagrożenia ze wschodniego kierunku, szczególnie ZSRR, rozprzestrzeniania się broni jądrowej oraz rozbudowy potencjałów konwencjonalnych6. W podsystemie militarnym decydującą rolę ogrywały siły zbrojne, a za ich główne zadanie uznano odparcie każdej agresji militarnej przy zastosowaniu wszelkich dostępnych środków. Wojska operacyjne otrzymały szczególną rolę, a przy tym miały być wspierane przez wojska obrony terytorialnej. W przypadku braku możliwości prowadzenia działań regularnych przez Wojsko Polskie miało ono przejść do innych form walki, między innymi do działań partyzanckich na terenach zajętych przez

3 S. P. Huntington, Trzecia fala demokratyzacji, wyd. PWN, Warszawa 2009 r.. 4 J. Kajetanowicz, Wojsko Polskie w systemie bezpieczeństwa państwa 1945-2010, wyd.

Akademii im. Jana Długosza, Częstochowa 2013 r., s. 151-152. 5 Zaznaczono, iż podstawowe znaczenie dla kraju ma integracja z Europą Zachodnią, a

zwłaszcza ze Wspólnotami Europejskimi i sojuszem NATO. Tamże, s. 153. 6 Tamże, s. 154.

2015 1(1)


przeciwnika. Wojsko Polskie miało też służyć do zwalczania klęsk żywiołowych i katastrof7. Wprowadzona do życia Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w kwietniu 1997 roku była wyznacznikiem między innymi zadań poszczególnych elementów systemu bezpieczeństwa państwa. Wyróżniając podsystem militarny, uznano, ze Siły Zbrojne RP służą ochronie niepodległości państwa oraz bezpieczeństwu nienaruszalności jego granic 8 . Następnie w 1998 roku została powołana Rada Bezpieczeństwa Narodowego, a jej podstawowym zadaniem było rozpatrywanie głównych zagadnień bezpieczeństwa państwa, założeń polityki zagranicznej, problemów bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego oraz kierunków rozwoju Sił Zbrojnych RP9.

Pod koniec lat dziewięćdziesiątych system bezpieczeństwa państwa obejmował trzy podsystemy: kierowania obronnością, pozamilitarny i militarny. W tym ostatnim umiejscowione zostały Siły Zbrojne RP złożone z Wojsk Lądowych, Sił Powietrznych i Marynarki Wojennej. Wojska te miały dwa komponenty w postaci wojsk operacyjnych i wojsk obrony terytorialnej10. Na przestrzeni lat starą strategię zastąpiła nowa Strategia bezpieczeństwa Rzeczpospolitej Polskiej, zaakceptowana w 2000 roku na posiedzeniu Rady Ministrów. Nowe uwarunkowania międzynarodowe oraz radykalnie postępujące zmiany w demokratyzacji kraju znacznie szerzej wpływały na rolę Sił Zbrojnych RP, choć jak w poprzednich strategiach główny cel niezaprzeczalnie to zagwarantowanie niepodległości, suwerenności i integralności terytorialnej państwa, natomiast współpracę z sojuszem NATO uważano za kluczową, zważywszy na bezpieczeństwo Polski 11 . Wojsko Polskie miało uczestniczyć w obronie innych państw sojuszu przed agresją, w przedsięwzięciach wynikających z sojuszniczych planów reagowania kryzysowego, w tym operacjach pokojowych organizacji międzynarodowych oraz w zadaniach stabilizacyjnych i prewencyjnych poza obszarem kraju. Dopełnieniem wątku bezpieczeństwa w 2000 roku było wydanie Strategii obronności Rzeczypospolitej Polskiej, wskazując tym razem, że ewentualna wojna może mieć charakter konfliktu na dużą skalę lub konfliktu lokalnego, a Polska musi utrzymać system obronny gwarantujący przeciwstawienie się wszystkim potencjalnym zagrożeniom zewnętrznym oraz zapewniający możliwość aktywnego udziału w międzynarodowych działaniach prewencyjno-stabilizacyjnych 12 . Podobnie jak w Strategii bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej, zwrócono uwagę w podsystemie militarnym na zadania Sił Zbrojnych:

• zadania obronne – odparcie bezpośredniej agresji na terytorium Polski lub inne państwo sojusznicze,

7 Tamże, s. 171. 8 Pozostałe zadania w zakresie obronności miały określić dalsze ustawy. Patrz: Konstytucja

Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., „Dziennik Ustaw” 1997, nr 78, poz. 483.

9 http://www.bbn.gov.pl/, 15.02.2015 r.. 10 K. Malak, Bezpieczeństwo i obronność państwa, Wyd. MON, Warszawa 1998, s. 74-89. 11 S. Koziej, Strategia bezpieczeństwa i obronności Rzeczypospolitej polskiej po wstąpieniu

do NATO, Warszawa-Ursynów 2008 r., www.koziej.pl/. 20.02.2015 r. 12 Tamże.

2015 1(1)


• zadania reagowania kryzysowego – w Polsce lub podczas misji organizacji międzynarodowych,

• zadania stabilizacyjno-prewencyjne – związane sojuszem międzynarodowym 13.

Strategia zawierała informacje dotyczące liczebności Wojska Polskiego, gdzie stwierdzono utrzymanie stanu wojska umożliwiającego skuteczne i elastyczne reagowanie, gwarantując jednocześnie realizację zadań osłonowych, a także podjęcie działań obronnych w razie agresji oraz stały udział w międzynarodowych operacjach pokojowych i reagowania kryzysowego. W składzie Sił Zbrojnych zostały wyróżnione wojska operacyjne przystosowane do działań w ramach struktur sojuszu NATO, a także wojska obrony terytorialnej przewidziane do prowadzenia działań na obszarze kraju14. Rok 2003 przyniósł strategię, która miała zacieśnić współpracę międzynarodową. Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej zawierała treści dotyczące bezpośredniego udziału Wojska Polskiego w operacji stabilizacyjnej w Iraku, jako przykładu działania w międzynarodowej koalicji antyterrorystycznej. Było to następstwem w kontekście zmian międzynarodowych, jakie zaszły po zamachu terrorystycznym związanych z datą 11.09.2001 roku. Zadania systemu obronnego w takich okolicznościach prowadzą do przeciwdziałania polityczno-militarnym zagrożeniom bezpieczeństwa kraju, obrony terytorium Polski przed ewentualną agresją, ochrony organów państwowych i instytucji publicznych. W podsystemie militarnym zaznaczono wzrost znaczenia sił ekspedycyjnych Wojska Polskiego, które miały być przygotowane do uczestnictwa w operacjach reagowania kryzysowego i operacjach pokojowych prowadzonych szczególnie poza granicami kraju. Dokumentem konkretyzującym zadania wynikające ze Strategii… dla Sił Zbrojnych RP była Strategia wojskowa Rzeczypospolitej Polskiej przyjęta w 2004 roku przez Ministra Obrony Narodowej15. Trzy lata później, w 2007 roku, stworzono następną Strategię bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, jej układ odbiegał od poprzednich standardów. Priorytetowo potraktowano bezpieczeństwo zewnętrznie, przede wszystkim współpracę NATO z Rosją uznano za ważny element w celu bezpieczeństwa w regionie. Postulowano ich udział w stabilizowaniu sytuacji międzynarodowej dzięki uczestnictwu w międzynarodowych operacjach stabilizacyjnych, humanitarnych i pokojowych. Podkreślono jako ważne zadanie: udziału Wojska Polskiego w zapewnieniu bezpieczeństwa wewnętrznego, pomagając instytucjom i służbom państwowym w przypadku klęski żywiołowej, katastrofy, aktu terrorystycznego, skażenia promieniotwórczego, chemicznego i biologicznego, w usuwaniu materiałów wybuchowych i innych niechcianych zdarzeń16.

13 J. Kajetanowicz, op. cit., s.155-176. 14 Tamże, s. 174-176. 15 Strategia ta miała jednak charakter niejawny i nie została udostępniona opinii publicznej.

Tamże, s. 159 – 176. 16 Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2007,

http://www.msz.gov.pl/ 22.02.2015 r..

2015 1(1)


Dokument okazał się niedoskonały, dlatego w 2009 roku powrócono do korzeni z 2000 roku i dołożono Strategię obronną Rzeczpospolitej Polskiej. Strategia była dopełnieniem strategii z 2007 roku i tym samym zastępowała strategię z 2004 roku. Dokument zawierał strukturę i zadania systemu obronności państwa, który stanowił integralną część systemu bezpieczeństwa narodowego. Podobnie jak we wcześniejszej strategii wyróżniono trzy podsystemy: podsystem kierowania obronnością państwa oraz dwa podsystemy wykonawcze: podsystem militarny – utworzony z Sił Zbrojnych RP i podsystem niemilitarny – obejmujący administrację rządową i samorządową, podmioty i instytucje państwowe oraz przedsiębiorstw17. Podsystem militarny z obecnością Sił Zbrojnych był przygotowany do realizacji trzech rodzajów misji:

• zagwarantowania obrony państwa przed agresją, • uczestnictwa w operacjach stabilizacyjnych, reagowania kryzysowego,

humanitarnych • wspierania bezpieczeństwa wewnętrznego kraju.

Siły Zbrojne w ramach zapewnienia zdolności do obrony państwa miały utrzymać gotowość do: realizacji zadań w zakresie obrony terytorium Polski i przeciwstawienia się agresji, uczestnictwa w działaniach antyterrorystycznych w kraju i poza jego granicami, udziału w rozwiązywaniu lokalnego konfliktu zbrojnego, prowadzenia strategicznej operacji obronnej na terytorium kraju oraz udziału w operacji obronnej poza jego obszarem 18 . Wojsko Polskie dzięki uczestnictwu w misjach stabilizacyjnych sytuację międzynarodową, były zdolne do udziału w operacjach: pokojowych prowadzonych przez ONZ, UE oraz NATO, w operacjach reagowania kryzysowego i operacjach humanitarnych prowadzonych zarówno przez organizacje międzynarodowe jak i we współpracy wojskowej w zakresie budowy środków zaufania. Wsparcie dla bezpieczeństwa dla wewnętrznego opierało się o utrzymania zdolności wojska do:

• monitorowania i ochrony przestrzeni powietrznej, • wspierania ochrony granic lądowych i morskich, • monitorowania skażeń promieniotwórczych, chemicznych i biologicznych, • oczyszczania terenu z materiałów wybuchowych, • prowadzenia działań rozpoznawczo-wywiadowczych, poszukiwawczo-

ratowniczych, • pomocy władzom państwowym i samorządowym w reagowaniu na

zagrożenia19. Zapewnieniem zdolności Wojska Polskiego do realizacji powyższych zadań miały służyć systemy funkcjonalne: rozpoznania wojskowego, ochrony nad bronią 17 B. Wiśniewski, System bezpieczeństwa państwa. Konteksty teoretyczne i praktyczne, wyd.

WSPol, Szczytno 2013 r., s. 47. 18 Strategia obronna Rzeczpospolitej Polskiej. Strategia sektorowa do Strategii

Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2009, www.umwd.dolnyslask.pl, 22.02.2015 r.

19 J. Kajetanowicz, op. cit., s. 163-181.

2015 1(1)


masowego rażenia, obrony powietrznej, wsparcia dochodzenia i łączności, wsparcia inżynieryjnego, zabezpieczenia logistycznego i uzupełnień20.

ZADANIA WOJSKA POLSKIEGO W SYTUACJACH ZAGROŻENIA BEZPIECZEŃSTWA MILITARNEGO NA PRZESTRZENI LAT 1991-2010

Nawiązując do strategii z 1991 roku Wojsko Polskie miało być podzielone na wojska operacyjne oraz wojska obrony terytorialnej. Wojska te miały charakteryzować się uzbrojeniem składającym się z nowoczesnej broni lekkiej oraz wybitną znajomością terenu działań i umiejętnością wykorzystywania go w sytuacjach kryzysowych. Planowano przygotować stałe ukrycia dla kierowania i dowodzenia wojskami, oraz dla zasadniczych środków walki, takich jak samoloty i wyrzutnie rakiet. Pomyślano również o półstałych schronach w przewidywanych rejonach działań wojennych oraz na miejscu planowanych rubieżach w rejonach obronnych. Nie zapomniano o nowych zaporach inżynieryjnych i niszczeń wzdłuż granic Polski i w głębi kraju. Umocnione miały być również ważne obiekty i punkty strategiczne, takie jak przeprawy graniczne, porty morskie i lotniska , a także miasta i miejscowości położone w rejonach przygranicznych i na zagrożonych kierunkach21. Opracowano plan rubieży, stref i rejonów obrony, co miało stworzyć nowy system obrony infrastruktury obronnej. Pierwsze strategiczne rubieże opierały się na rzekach granicznych oraz miejscowościach i obiektach w pasie przygranicznym, natomiast drugie strategiczne rubieże obrony znajdowały się wzdłuż innych rzek i terenów trudnodostępnych. Druga strategiczna rubież zachodnia miała przebiegać wzdłuż Nysy Kłodzkiej, środkowego odcinku Odry oraz terenów leśnych z jeziorami na linii: Sulechów, Międzyrzecz, Gorzów Wielkopolski, Wałcz, Szczecinek i Słupsk. Natomiast druga strategiczna rubież wschodnia biegła wzdłuż środkowej i dolnej Wisły oraz Dunajca (rys. nr 1.). Istniały też rubieże pośrednie oraz strategiczne strefy obrony. Tereny pomiędzy granicami rubieży było uznane za centralny obszar strategiczny, gdzie przewidywano rozmieścić siły odwodowe Naczelnego Dowództwa, główną część sił powietrznych oraz miejscowe siły Obrony Terytorialnej (OT). Wzdłuż Morza Bałtyckiego utworzono nadmorską rubież obronną z oddziałami OT i marynarki wojennej. przeznaczone do obrony przeciwdesantowej. Natomiast południe Polski miało być zabezpieczane przez wyznaczenie rubieży południowej, opartej na łańcuchach górskich Karpat i Sudetów. Rubież południowa miała być chroniona przez oddziały OT oraz oddziały piechoty górskiej zabezpieczając przełęcze i niedopuszczenie do ich pokonania przez siły przeciwnika22.

Rys. nr 1: Plan rubieży strategicznych OT.

20 Tamże, s. 163-181. 21 Koncepcja strategiczna obrony Polski lat dziewięćdziesiątych, Warszawa 1991 r. 22 J. Kajetanowicz, op. cit., s. 181-185.

2015 1(1)


Źródło: T. Kwasek, Koncepcje obrony Polski, a skład Sił Zbrojnych RP po 1990 roku, dziennikzbrojny.pl Przełom w obronie terytorium Polski nastąpił po wstąpieniu Polski do NATO w 1999 roku. Uwzględniono tu potencjalne możliwości wzmocnienia Sił Zbrojnych RP przez wojska NATO (rys. nr 2.). Ze względu na stosunkowo dużą stabilizację międzynarodową opracowywanie i aktualizacja planów operacyjno-strategicznych NATO nie było realizowane systematycznie. Po wojnie pomiędzy Federacją Rosyjską, a Gruzją, rząd Polski starał się o opracowanie nowego planu udziału sił NATO w bezpośredniej obronie terytorium kraju przed ewentualną agresją ze wschodu. Na podstawie tego w 2010 roku przyjęto tzw. plan ewentualnego wzmocnienia Wojska Polskiego na wypadek zagrożenia terytorium Polski pięcioma dywizjami sojuszu NATO 23 . W sytuacjach kryzysowych, wymagających natychmiastowego reagowania, przewidziano wykorzystanie sił NATO.

Rys. nr 2: Koncepcja operacji obronnych z udziałem sił NATO po 1999 r.

23 B. Balcerowicz, Siły Zbrojne w stanie pokoju, kryzysu, wojny, wyd. Scholar, Warszawa

2010 r., s. 119- 121.

2015 1(1)


Źródło: T. Kwasek, Koncepcje obrony Polski, a skład Sił Zbrojnych RP po 1990 roku, dziennikzbrojny.pl. W 2009 roku rozpoczęto pełną profesjonalizację wojska naszego państwa. W związku z tym dokonano redukcji sporej części wojsk operacyjnych. Najbardziej skupiono się na likwidacji wojsk skadrowanych, pozostawiając jedynie zasadniczy potencjał Sił Zbrojnych. Warto zaznaczyć, że podział armii podczas ewentualnej wojny został zachowany (wojska operacyjne i wojska obrony terytorialnej), mimo rozwiązania w 2010 roku jednostek Obrony Terytorialnej i stworzenia Narodowych Sił Rezerwowych. Strategia z 2009 roku znacząco dzieliła wojska na operacyjne i wojska wsparcia, jednak nadal obowiązywał funkcjonalny system: wojska operacyjne – NSR (wzmocnienie sił operacyjnych w czasie kryzysu i wojny) – mobilizowanie jednostki OT24. Poruszając temat liczebności Wojska Polskiego na przestrzeni lat zmieniającego się systemu kierowania i dowodzenia Siłami Zbrojnymi RP, wprowadzono nową strukturę organizacyjną związków taktycznych i oddziału w latach 90. Wszelkie unowocześnienia w Wojsku Polskim nie wpłynęły pozytywnie na jakość i zdolność bojową, a nawet uległy pogorszeniu. Przyczyną słabego stanu wojska była likwidacja uzbrojenia i sprzętu wojskowego, gdzie nie było miejsca na jego modernizację czy zakup nowoczesnego uzbrojenia. Likwidacja jednostek wojskowych równała się z zmniejszeniem liczby żołnierzy o 40%. Wg

24 T. Kwasek, Koncepcje obrony Polski, a skład Sił Zbrojnych RP po 1990 roku,

dziennikzbrojny.pl.

2015 1(1)


stanu na 1 stycznia 1990 roku służyło 315 tys. żołnierzy, natomiast w1999 roku pozostało ich tylko 194 tys. dalej w związku z programem „Armia 2012” w 2005 roku w służbie czynnej pozostało blisko 151 tys. żołnierzy. Szczególne zmiany przeszły wojska lądowe, gdyż z 11 dywizji ogólnowojskowych pozostały tylko 4. Przeprowadzone w III RP przeprowadzone zmiany w składzie Wojska Polskiego, doprowadziły do znacznej redukcji jego ogólnego stanu do 70% żołnierzy. Wojsko Polskie w 2010 roku liczyło 98 tys. żołnierzy25.

ZAKOŃCZENIE Wojsko Polskie stało się jedną z wielu instytucji odpowiedzialnych za bezpieczeństwo, które rozumiane było w znacznie szerszym zakresie niż to miało miejsce w XX wieku. Nowy ład międzynarodowy i przynależność Polski do UE i NATO przyczyniły się do stopniowego ograniczania wielkości Sił Zbrojnych RP. Coraz większego znaczenia nabierało zapobieganie ewentualnym konfliktom poprzez podejmowanie operacji połączonych w regionach, w których pojawiły się ogniska zapalne. Udział w takich przedsięwzięciach został jednym z podstawowych zadań Wojska Polskiego, zmieniając jego całkowity charakter. Wnioskując, można stwierdzić, iż zmiany w Wojsku Polskim doprowadziły do bardzo nielicznej armii naszego kraju, w pełni uzawodowioną, a dzięki temu lepiej wyszkoloną. Jednak działania w podejmowaniu zadań obrony terytorium państwa przez Wojsko Polskie będą odbywać się w ograniczonym zakresie, ze względu na niewystarczający potencjał Sił Zbrojnych RP.

BIBLIOBRAFIA Pozycje książkowe:

[1] Balcerowicz B., Siły Zbrojne w stanie pokoju, kryzysu, wojny, wyd. Scholar, Warszawa 2010,

[2] Huntington S.P., Trzecia fala demokratyzacji, wyd. PWN, Warszawa 2009. [3] Kajetanowicz J., Wojsko Polskie w systemie bezpieczeństwa państwa 1945-

2010, wyd. Akademii im. Jana Długosza, Częstochowa 2013. [4] Malak K., Bezpieczeństwo i obronność państwa, Wyd. MON, Warszawa

1998. [5] Wiśniewski B., System bezpieczeństwa państwa. Konteksty teoretyczne i

praktyczne, wyd. WSPol, Szczytno 2013. [6] Zalewski J., Wojsko Polskie w przemianach ustrojowych 1989 – 2001, wyd.

Elipsa, Warszawa 2002.

Dokumenty urzędowe i akty prawne: [1] Koncepcja strategiczna obrony Polski lat dziewięćdziesiątych, Warszawa

1991.

25 J. Kajetanowicz, op. cit., s. 193-218.

2015 1(1)


[2] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U. 1997, nr 78, poz. 483.

[3] Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2007.

[4] Strategia obronności Rzeczpospolitej Polskiej. Strategia sektorowa do Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2009.

Źródła internetowe: [1] Koziej S., Strategia bezpieczeństwa i obronności Rzeczypospolitej polskiej

po wstąpieniu do NATO, Warszawa-Ursynów 2008, www.koziej.pl. [2] T. Kwasek, Koncepcje obrony Polski, a skład Sił Zbrojnych RP po 1990

roku, dziennikzbrojny.pl. [3] http://www.bbn.gov.pl/.

ABSTRACT

The article analyzes the Polish Army in the two decades after the fall of communism. The author presents a Polish system of security, based on strategic documents and introduced national strategies based on overt sources. In the following section provides the tasks of the Polish Army in case of military threat after 1989 to 2010, and territorial defense.

M i r o s ł a w a P o n c z e k A k a d e m i a M a r y n a r k i W o j e n n e j

ROLA ARMII W PAŃSTWACH NIEDEMOKRAYCZTNYCH

STRESZCZENIE

W artykule przedstawiono rolę i miejsce sił zbrojnych w systemach politycznych państw niedemokratycznych. Autor definiuje ustrój niedemokratyczny jako wachlarz form, któremu brak jednorodności instytucjonalnej i procesowej. Następnie dokonano próby wskazania roli jaką pełnią, dla przetrwania władzy i istnienia suwerenności, siły zbrojne. Słowa kluczowe: armia, siły zbrojne, demokracja, system polityczny, władza, autorytaryzm, totalitaryzm

WSTĘP

Poziom zróżnicowania ustrojów politycznych sprawia, że we współczesna politologia dokonuje generalizacji, korzystając z pewnej grupy cech wspólnych, wyróżniających dane podmioty spośród pozostałych. Państwa definiujące się, jako demokratyczne, niekoniecznie reprezentują wartości i cechy, które stanowią o demokracji np.: w świecie zachodnim. Podobnie instytucje państwowe, nawet, jeśli wydają się być takimi samymi, będą funkcjonowały w różnych warunkach wynikających z cech społeczno – narodowościowych, tradycji czy kultury. Prowadząc rozważania na temat miejsca sił zbrojnych w systemach politycznych, w szczególności w państwach niedemokratycznych, gdzie pełnią one istotną rolę a nawet niejednokrotnie stają się oficjalną administracją państwa, należy mieć na uwadze to zróżnicowanie.

Zarówno w historii jak i współcześnie nie spotyka się państw nieposiadających własnych sił zbrojnych. Celem pracy jest nakreślenie miejsca armii i jej funkcji dla przetrwania państwa, jako pełnoprawnego uczestnika polityki międzynarodowej i wskazanie najczęściej pojawiających się sposobów kontroli nad nią.

Poniższe opracowanie jest wynikiem analizy literatury z zakresu systemów i organizacji państw XX i XXI wieku oraz roli i umiejscowienia w nich, sił zbrojnych. Parafrazując Niccolo Machiavellego, dobre prawo i dobre wojsko to podstawa dobrze funkcjonujących państw1.

1 www.cytatybaza.pl, stan na dzień 24.02.2015 r.

2015 1(1)


ARMIA W SYSTEMIE POLITYCZNYM PAŃSTWA Układ i struktura w ramach, których przebiega życie polityczne danego

państwa stanowi jego system polityczny. Składają się na niego procedury i instytucje, których współdziałanie ma na celu dążenie do rozwiązywania problemów2. Uszczegółowiając, „system polityczny to ogół organów państwowych oraz organizacji i grup społecznych – formalnych i nieformalnych – uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm, regulujących wzajemne stosunki między nimi” 3 . System polityczny to, pewien układ, który funkcjonuje w określonym typie przestrzeni społecznej o specyficznej strukturze. Władze państwowe w ramach realizowanej polityki, realizują swoją wizję państwa za pomocą różnych narzędzi i środków. Prof. Ryszard Zięba w artykule Uwarunkowania polityki zagranicznej Polski na początku drugiej dekady XXI wieku wskazuje za kluczowe i mające odbicie w obiektywnych uwarunkowaniach prowadzenia polityki zagranicznej4: − ekonomiczne (potencjał gospodarczy, ludnościowy, technologiczny), − polityczne (środowisko międzynarodowe, aktywność służby zagranicznej,

jakość dyplomacji, siła polityczna, położenie geopolityczne), − militarne (technologie, poziom rozwoju sił zbrojnych, procedury, świadomość

społeczna), − kulturowe, ideologiczne (potencjał ludnościowy, ideologie, system społeczny,

otwartość, potencjał naukowy). B. Balcerowicz w Siłach zbrojnych w państwie i stosunkach

międzynarodowych, wyróżnił trzy z nich, uznając je za najważniejsze w procesie prowadzenia polityki wewnętrznej jak i zewnętrznej państwa oraz wprowadzając poniższy układ hierarchiczny5: − jako pierwszy, dyplomatyczne środki prowadzenia polityki, − kolejny, ekonomiczne środki wywierania wpływu, − i jako ostatni, środki militarne.

Wielowymiarowe interakcje, jakie zachodzą w danym systemie politycznym między wszystkimi czynnikami tworzącymi jego całość, mają istotne znaczenie przy określaniu miejsca, jakie zajmuje armia w systemie danego państwa.

Armią, według Słownika języka polskiego nazywamy „siły zbrojne państwa” 6 , według Słownika wyrazów obcych, to: „ogół sił zbrojnych państwa, zorganizowanych pod jednym dowództwem dla wykonania określonych zadań

2 M. Podolak, M. Żmigrodzki, System polityczny i jego klasyfikacje, w: M. Żmigrodzki, B.

Dziemidok-Olszewska (red.), Współczesne systemy polityczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007 r., str. 11.

3 M. Podolak, M. Żmigrodzki, System polityczny…, op. cit., str.12. 4 R. Zięba, Uwarunkowania polityki zagranicznej Polski na początku drugiej dekady XXI

wieku, Stosunki Międzynarodowe – International Relations, nr 1-2 (t. 43) 2011 r., str. 9-37.

5 B. Balcerowicz, Siły zbrojne w państwie i stosunkach międzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2006 r.

6 www.sjp.pwn.pl/szukaj/armia.html, stan na dzień 7.02.2015.

2015 1(1)


strategicznych lub operacyjnych”7. Wymienione definicje są w znacznym stopniu ogólne i wymagają rozszerzenia i uszczegółowienia dla potrzeb niniejszego opracowania. Siły zbrojne, w Słowniku terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego Akademii Obrony Narodowej, to: „(…) wyspecjalizowany organ państwa podlegający bezpośrednio centralnej władzy wykonawczej, przeznaczony do ochrony i obrony jego interesów przez możliwość zastosowania przemocy zbrojnej (…)”8.

Na przestrzeni wieków wartość poszczególnych środków, w systemie politycznym państwa, ulegała przewartościowaniu. Dla przykładu po zakończeniu ziemnej wojny element przewagi militarnej utracił na znaczeniu, na rzecz rozwoju możliwości ekonomicznych danego podmiotów. Jednak z biegiem lat obserwuje się ponowny wzrost znaczenia siły zbrojnych, tak w kontekście kolejnych punktów zapalnych pojawiających się na mapie świata jak i w kontekście prowadzenia efektywnej polityki dyplomatycznej. I po raz kolejny okazuje się, że polityczne i dyplomatyczne działania państw niemających zaplecza w postaci potencjału militarnego giną w chaosie komunikatów międzynarodowych, a trud włożony w działania tych państw okazuje się zbyteczny. Obserwując ostatnie wydarzenia w Syrii czy zaostrzający się każdym dniem kryzys na Ukrainie, można powiedzieć, że: „(…) dyplomacja w przypadku bezsilności militarnej państwa narażona jest na obniżoną, a niekiedy niewielką skuteczność”9.

W czasie, kiedy państwo nie prowadzi działań wojennych, rola środka militarnego wydaje się ograniczona, wręcz zbyt kosztowna do utrzymania przez państwo. W tym momencie cyklu życia sił zbrojnych, najważniejszej wartości nabiera środek, jakim jest świadomość klasy rządzącej jak i samego społeczeństwa jak społeczna jak istotny jest czynnik militarny, spełniający rolę odstraszającą i pośrednio wspierającą działania polityczne i dyplomatyczne na arenie międzynarodowej. Czas ten powinien zostać wykorzystany do odnowienia sił, unowocześnienia, wprowadzenia lepszych procedur i szkolenia. Sposobem na zdobywanie przez żołnierzy nowych kompetencji jest udział w misjach, operacjach i manewrach międzynarodowych.

W czasie kryzysu i wojny rola sił zbrojnych jest nie do przecenienia. Obejmuje szereg działań mających stanowić ochronę i obronę interesów danego podmiotu, poprzez prowadzenie działań pośrednich i bezpośrednich. Ogólnie ujęte zadania przedstawione zostały na rys.1.

7 B. Pakosz, E. Sobol, C. Szikłądż, H. Szikłądż, M. Zagrodzka (red.), Słownik wyrazów

obcych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1991 r., str. 72. 8 B. Balcerowicz (red.), Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego,

Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2002 r., str. 124. 9 B. Balcerowicz, Siły zbrojne w państwie i stosunkach międzynarodowych, Wydawnictwo

Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2006 r., str. 22.

2015 1(1)


Rys.1. Cele sił zbrojnych w zakresie obrony i ochrony państwa

Źródło: Opracowanie własne na podstawie B. Balcerowicz, Siły zbrojne w państwie i stosunkach międzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa

2006

NIEDEMOKRATYCZNE SYSTEMY POLITYCZNE Rozpatrując sposoby czy też systemy kontroli nad armią w państwach

niedemokratycznych, należy w pierwszej kolejności określić, które systemy polityczne definiujemy, jako niedemokratyczne, jakie mają cechy charakterystyczne i co odróżnia je od systemów demokratycznych.

Przykładem systemów niedemokratycznych są systemy totalitarne i autorytarne. Państwo totalitarne charakteryzuje się wszechobecną i organizującą życie społeczne jedna oficjalną terminologią. System władzy oparty jest na nieograniczonych kompetencjach gloryfikowanego i nieomylnego wodza. To on dzierży w swoich rękach pełnię władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Totalitaryzm oznacza ograniczenie swobody wypowiedzi i stosowanie cenzury. Garnitur partyjny państwa stanowi jedna partia, której członkowie zajmują najważniejsze stanowiska. Gospodarka w systemie totalitarnym podlega całkowitej kontroli państwa. Cechami państwa totalitarnego są10:

10 M. Podolak, M. Żmigrodzki, System polityczny i jego klasyfikacje, w: M. Żmigrodzki, B.

Dziemidok-Olszewska (red.), Współczesne systemy polityczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007 r.

CELE

DZI

AŁAN

IA S

IŁ

ZBRO

JNYC

H

BEZPOŚREDNIE

zapobieganie powstawaniu zagrożeń, oraniczanie zagrożeń

zapewnienie nienaruszalności terytoriumpaństwa

zapewnienie suwerenności państwa na jegoterytorium

obrona bytu narodowego i państwowegow warunkach realnych zagrożeń

POŚREDNIE

wspieranie polityki I obrona interesówpaństwa na arenie międzynarodowej

realizacja zobowiązań międzynarodowychi sojuszniczych

udział w obronie porządku publicznegoI trwałości państwa

2015 1(1)


− współistnienie dwóch źródeł władzy, partii i państwa, − brak przejrzystości elementów systemu, − posługiwanie się terrorem, jako metodą rządzenia, utrzymania społeczeństwa

w ryzach, − silne działania ideologiczne, w każdym wymiarze życia obywatela (edukacja,

życie zawodowe, kulturalne), − szczególny sposób funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości.

Według J. Linz’a system „(…) może zostać uznany za totalitarny, kiedy spełnione są następujące warunki. 1. Istnieje centralny ośrodek sprawowania władzy, który ma charakter

monistyczny, choć samo centrum nie jest monolityczne, czyli wszelki istniejący pluralizm istnieje dzięki przyzwoleniu centrum.

2. Istnieje jedna oficjalna autonomiczna i bardziej lub mniej intelektualnie ugruntowana ideologia, z którą identyfikuje się przywódca lub grupa przywódcza, a także partia działająca w ich interesie.

3. Obywatelskie uczestnictwo oraz dynamiczna mobilizacja szerokich grup społeczeństwa do realizacji politycznych i społecznych zadań jest popierana, pożądana i nagradzana, a jednocześnie kanalizowana za pośrednictwem partii i wielu organizacji działających na zasadach monopolistycznych. (…)”11.

Państwo autorytarne cechuje się ideologią opierającą się na potępieniu demokracji, jako formy rządów, liberalizmu i systemu parlamentarnego. Wspiera silną władzę wykonawczą wspieraną autorytetem politycznym jej lidera. Wymaga bezwzględnego podporządkowania się obywateli decyzjom władz państwowych. Autorytaryzm odrzuca takie wartości jak wolność osobista jednostki, pluralizm polityczny i tolerancja. Pojawia się negacja potrzeby legitymizowania władzy konkretnej jednostki czy grupy, na przykład w drodze powszechnych wyborów bezpośrednich. Prawomocność władzy wynika z faktu jej posiadania i umiejętności wymuszania posłuszeństwa. Celem władzy jest zapewnienie porządku społecznego i ograniczenie możliwości jego zakwestionowania przez jakąkolwiek grupę społeczną. Samowola sprawującego władzę i brak rzeczywistej kontroli ze strony innych organów władzy państwowej, sprawia, że mimo współpracy w gronie zaufanych osób to właśnie do niego należy prawo do podejmowania większości państwowych decyzji.

W systemie totalitarnym obsadzanie stanowisk państwowych następuje nie, jako wybór a nominacja. Obywatele są praktycznie pozbawieni możliwości nadzoru nad funkcjonowaniem systemu państwa. Podobnie jak w przypadku systemu totalitarnego, w autorytaryzmie funkcjonuje rozbudowany aparat terroru. Nie jest on jednak tak represyjny wobec obywateli jak w przypadku totalitaryzmu.

Według J. Linz’a systemy autorytarne to „(…) systemy polityczne o ograniczonym, zwolnionym z odpowiedzialności przed społeczeństwem pluralizmie politycznym, pozbawione dopracowanej wiodącej ideologii, ale z wyraźnymi cechami mentalnymi, wolne (z wyjątkiem pewnych okresów rozwoju) 11 J. Linz, Totalitaryzm i autorytaryzm, J. Szczupaczyński, Władza i społeczeństwo, t.1,

Warszawa 1995 r., str. 306.

2015 1(1)


od ekstensywnej i intensywnej mobilizacji politycznej i takie, w których przywódca dysponuje władzą o słabo określonych, formalnych granicach, które jednakże w istocie łatwo przewidzieć.”12.

A. Antoszewski i R. Herbut, jako systemami niedemokratycznymi określają autorytaryzmy skonsolidowane i nieskonsolidowane (ułomne)13. K. A. Wojtaszczyk prezentuje typologię systemów autorytarnych ze względu na specyficzne cechy, powodujące ich silne rozróżnienie14: − posttotalitarne – określenie stosowane w szczególności do państw bloku

wschodniego od lat 50-tych XX wieku, w szczególności państw Europy Środkowo – Wschodniej, związane ze zmianami, jakie zaszły w organizacji tych państw jaki świadomości społeczno – politycznej;

− religijne – reżimy, w których kluczowy wpływ na budowę systemu oraz kształt polityczny państwa mają kręgi religijne, władza polityczna i religijne są sprzężone;

− demokracje rasowe i etniczne – charakterystyczną cecha tego reżimu jest fakt, że w procesie sprawowania władzy uczestniczą jedynie grupy rasowo bądź etnicznie uprzywilejowane, z reguły pozostałe grupy są pozbawione wpływu na polityczną rzeczywistość;

− pokolonialno – mobilizujące – stanowią ciekawy przypadek autorytaryzmu ze względu na niski poziom wykształcenia tradycyjnych struktur państwowych, sztuczny charakter granic, religijne i rasowe podziały, słaby aparat administracyjny, z tego tytułu w dużym stopniu narażone na wstrząsy czy upadek;

− autorytarny korporacjonizm – regulacje administracyjne sposobem na zwalczanie konfliktów, narzucony przez państwo zorganizowany całościowy system regulowania stosunków społecznych;

− biurokratyczno – militarystyczne – brak efektywnego systemu partyjnego, brak świadomych elit, które byłyby w stanie wytworzyć zdrową organizację polityczną, naczelna rolę w polityce i życiu społecznym, pełni armia i wojskowi.

NADZÓR NAD SIŁAMI ZBRONYMI

System i sposoby nadzoru nad siłami zbrojnymi w reżimach autorytarnych

mogą przyjmować różne formy. Wyłączając junty wojskowe nadzór ten może mieć również charakter cywilny. W systemach, które charakteryzują się jednopartyjnością lub znaczącą dominacją jednej partii ma ona duże znaczenie. W zależności od struktury, w organizmach wojskowych stworzone zostają odpowiednie komórki, które odpowiadają za utrzymanie właściwego poziomu

12 J. Linz, Totalitaryzm i autorytaryzm, J. Szczupaczyński, Władza i społeczeństwo, t.1,

Warszwa 1995 r., str. 310. 13 A. Antoszewski, R. Herbut, Systemy polityczne współczesnego świata, Wydawnictwo

ARCHE, Gdańsk 2007 r., str. 34-49. 14 Wojtaszczyk K.A., Współczesne systemy polityczne, Wydawnictwa Szkolne i

Pedagogiczne, Warszawa 1998 r., str. 35-36.

2015 1(1)


kontroli, ze szczególnym uwzględnieniem wiary w ideologię i panującą propagandę. W ustrojach komunistycznych, zwykle występuje funkcja komisarzy na wszystkich szczeblach dowodzenia. Do charakterystycznych cech należy również powszechne upartyjnienie służb. Jest to cecha wyraźnie odróżniająca podejście do tej kwestii w systemach politycznych. W demokracji mamy wyraźne oddzielenie armii od powłoki politycznej 15 . Charakterystycznym przykładem są tu państwa bloku wschodniego, w których wręcz gloryfikowano rolę armii i przypisywano jej fundamentalne dla istnienia społeczności, cele i działania. Dlatego tak istotnym było utrzymanie właściwego stopnia upolitycznienia w jej warstw. Poza tym dla obywatela był to wyznacznik lepszego statusu społecznego, którego wyznacznikiem był szczególny system zabezpieczenia ekonomicznego (dedykowane sklepy, dostęp do niedostępnych powszechnie towarów). Symbioza armii i władzy, spowodowała, że to właśnie siły zbrojne stawały się gwarantem utrzymania władzy a nie nadanie obywatelskie16.

Junty są szczególnym przypadkiem, w którym ujmując to w dużym uproszczeniu armia to państwo. Określane, jako dyktatura wojskowa, w której żołnierze, funkcje wojskowe z prerogatywami władzy państwowej. Siły zbrojne, jako takie posiadają ustalony, stabilny system hierarchii, procedur i zależności. W omawianym przypadku porządek ten jest adoptowany do systemu państwowego. Zatem własny system audytoryjny, jaki panuje w armii zostaje państwowym systemem kontroli. Ważną cechą takiego ustroju, jest podważanie potrzeby istnienia partii politycznych. Efektem, czego jest maksymalne zmniejszenie znaczenia partii w życiu politycznym kraju lub zupełna ich likwidacja. Taki stan ma zazwyczaj charakter przejściowy, do przekazania władzy, wybranemu lub wyznaczonemu rządowi cywilnemu.

Wiele reżimów autorytarnych powstało właśnie w wyniku przewrotu wojskowego. Charakterystyczne jest to, że w momencie niewydolności państwa, armia przejmuje na siebie odpowiedzialność za jego dalszy byt i przejmuje władzę. Związane jest to z misją, która jest na stałe wpisana w cel istnienia sił zbrojnych każdego kraju. Obrona przed zagrożeniem zewnętrznym jak i wewnętrznym.

Rządy Mustafy Kemala Ataturka w Turcji. W prowadził w kraju rządy autorytarne, po przejęciu władzy w 1922 roku i kończąc ty samym z Imperium Osmańskim. Oprócz przeniesienia stolicy Turcji ze Stambułu do Ankary i wprowadzenia kalendarza gregoriańskiego przeprowadził szereg reform, które wprowadziły państwo na drogę nowoczesności i zbliżył je do Europy.

Muammar Al.-Kadafi dokonał przewrotu wojskowego w Libii w 1969 roku. Niewątpliwy reżim, który trwał aż do śmierci przywódcy w 2011 roku, zupełnie zmienił oblicze państwa. Sam fakt zintensyfikowania wydobycia ropy naftowej, spowodował uniezależnienie gospodarcze Libii od państw zachodnich. Pieniądze, które zaczęły płynąć do kasy państwowej w dużej mierze wydawana na edukację, budownictwo, rolnictwo i system zdrowotny. Oba przykłady poniekąd obalają to teorię o tym, iż forma autorytarnego sprawowania władzy wyklucza ożywienie

15 B. Balcerowicz, Siły zbrojne w państwie i stosunkach międzynarodowych, Wydawnictwo

Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2006 r., str. 51. 16 Tamże.

2015 1(1)


i ulepszenie państwa w ocenie obiektywnej. Oczywiście z drugiej strony mamy propagandę, cenzurę, brak przestrzegania praw człowieka, sądownictwo podporządkowane władzy, a władzą w tych przypadkach jest armia.

Organizacja Freedom House, która publikuje corocznie obszerny raport dotyczący poziomu demokracji i sytuacji człowieka w systemie (m.in. przestrzegania praw człowieka, dostępu do Internetu, mas mediów, wolności słowa) w najnowszym opracowaniu wskazuje na Białoruś, jako jedyne państwo europejskie niebędące wolnym. W ocenie poszczególnych czynników, nadaje się od 1 do 7 punków, gdzie 1 oznacza najbardziej wolny, zaś 7 najmniej wolny. W sekcji praw politycznych sąsiad Polski otrzymał ocenę 7, zaś czynnik swobód obywatelskich 617. To partia ze swoim liderem na czele, podejmuje decyzje w imieniu i za każdego obywatela. Armia w systemie jest narzędziem sprawowania władzy, egzekwowania władzy i prewencji. Wewnętrzne systemy kontrolne działają, zgodnie z celami, jakie mają siły zbrojne określane przez jedną prawdę definiowaną przez partię.

PODSUMOWANIE

Nie ma jednego modelu roli jaka armia powinna odgrywać w szczególności

w systemach niedemokratycznych, tak jak nie ma jednej drogi sprawowania nad nią kontroli. Różnice te wynikają z czynników regionalnych, kulturowych, przywiązania do pewnej tradycji. Nie ma również jednolitych rozwiązań w samym systemie autorytarnym. Wspólną zaś cechą są na pewne funkcje. Siły zbrojne służą do realizacji polityki wewnętrznej, poprzez wymuszanie posłuszeństwa, podtrzymywanie reżimów i wygaszanie wszelkich ruchów, które mogłyby zagrozić utrzymaniu się władzy.W sytuacji, gdy system wojskowy staje się systemem państwowym, możliwości kontroli zewnętrznej są właściwie bliskie zeru. Jednak państwa takie istnieją po dzień dzisiejszy. Funkcjonują, prowadzą dynamiczną politykę międzynarodową, wdrażają programy naprawcze, posiadają sojuszników. Nie są tak wyizolowane i zostawione samym sobie jakby się mogło zdawać. W dobie globalizacji dobrobyt zależy od umiejętnie prowadzonej polityki. Jeśli chodzi o profity, światowe interesy i biznes to prowadzi się go niezależnie od ustroju, systemu czy też roli armii w państwie.

BIBLIOGRAFIA

Wydawnictwa [1] Antoszewski A., Herbut R. Systemy polityczne współczesnego świata,

Wydawnictwo ARCHE, Gdańsk 2007. [2] Balcerowicz B., Siły zbrojne w państwie i stosunkach międzynarodowych,

Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2006. [3] Balcerowicz B. (red.), Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego,

Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2002.

17 Freedom in the world 2014, Freedom House, www.freedomhouse.org, str.18, stan na dzień

23.02.2015.

2015 1(1)


[4] Borkowski J. Rozważania o zagrożeniach, Dom Wydawniczy ELIPSA, Warszawa 2014.

[5] Linz J., Totalitaryzm i autorytaryzm, J. Szczupaczyński, Władza i społeczeństwo, t.1, Warszwa 1995Mikołajczyk-Bezak H. Wybrane zagadnienia ustroju Polski, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 2007.

[6] Pakosz B., Sobol E., Szikłądż C., Szikłądż H., Zagrodzka M. (red.), Słownik wyrazów obcych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1991.

[7] Wojtaszczyk K.A., Współczesne systemy polityczne, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1998.

[8] Zięba R., Uwarunkowania polityki zagranicznej Polski na początku drugiej dekady XXI wieku, Stosunki Międzynarodowe – International Relations, nr 1-2 (t. 43) 2011.

[9] Żmigrodzki M., Dziemidok- Olszewska B. (red.), Współczesne systemy polityczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.

Strony internetowe 1. www.cytatybaza.pl 2. www.freedomhouse.org 3. www.sjp.pwn.pl

ROLE OF THE ARMY IN NON DEMOCRATIC STATES

ABSTRACT The article presents the role and place of the armed forces-political systems of non-democratic states. The author defines the undemocratic regime as a variety of polityforms. Then defined role of armed forces for the survive of authority and the existence of sovereignty.

Artur Sankowski

Akademia Marynarki Wojennej

DOWÓDZTWO OPERACYJNO-STRATEGICZNE „PÓŁNOC” JAKO GŁÓWNY FILAR OCHRONY I OBRONY INTERESÓW ROSJI W

ARKTYCE

STRESZCZENIE

Perspektywa uzyskania dostępu do nowych złóż surowców energetycznych znajdujących się po dnem Arktyki, a także możliwość wykorzystania północnych szlaków żeglugowych, spowodowała w ostatniej dekadzie XXI wieku intensywne zainteresowanie się rejonami borealnymi [północnymi – przyp. autora] przez państwa arktyczne. Większość z nich zrewidowała swoją dotychczasową politykę co do tego regionu świata i poprzez wydanie strategii lub doktryn określiła swoje interesy narodowe w Arktyce. W dokumentach tych w celu ochrony i obrony swoich interesów państwa zamierzają wykorzystać specjalne oddziały Sił Zbrojnych zdolne do operowania w Arktyce.

Sztandarowym przykładem takiego państwa jest Federacja Rosyjska, która na dzień dzisiejszy posiada w rejonach borealnych największy potencjał bojowy jednostek wojskowych, zdolnych do operowania w warunkach klimatycznych Dalekiej Północy. W celu ochrony i obrony swoich interesów w Arktyce w Rosja zreformowała pod koniec 2014 roku ich system dowodzenia i utworzyła Dowództwo Operacyjno-Strategiczne „Północ”, którego zadaniem będzie prowadzenie samodzielnych działań na poziomie operacyjnym lub strategicznym, w tym regionie. Słowa kluczowe: Arktyka, interesy Federacji Rosyjskiej, roszczenia terytorialne, surowce energetyczne, wojska arktyczne, infrastruktura wojskowa w Arktyce.

WSTĘP

Rejon Arktyki przez kilkaset lat znajdował się po za sceną polityki międzynarodowej. Zainteresowanie tym regionem przez państwa światowe stopniowo zaczęło wzrastać w drugiej połowie XX wieku wraz z początkiem okresu „zimnej wojny”. Jednakże dopiero w ostatnich kilkunastu latach obserwujemy bezprecedensowy wzrost aktywności zainteresowani problematyką rejonów borealnych na arenie międzynarodowej. Wpływ na tak dynamiczne zainteresowanie tym regionem, spowodowane jest widocznymi zmianami klimatycznymi jakie zachodzą na naszym globie, a zwłaszcza z ociepleniem klimatu, który wpływa na coraz to szybsze topnienie pokrywy lodowej w rejonie Arktyki.

Dzięki zmniejszającemu się zasięgowi występowania stałego lądolodu otwierają się nowe możliwości przed tym regionem: wykorzystanie północnych

2015 1(1)


szlaków żeglugowych (Północna Droga Morska1 i Przejście Północno-Zachodnie2), a także eksploracja surowców mineralnych oraz energetycznych zalegających pod dnem morskim. Według szacunków Agencji Geologicznej Stanów Zjednoczonych (USGS) w rejonie Arktyki znajduje się około 90 mld baryłek ropy naftowej, 1699 mld ft3 (ok. 48 mld m3) gazu ziemnego oraz 44 mld baryłek skroplonego gazu3. Stanowi to około 29 procent nieodkrytych złóż gazu ziemnego i około 10 procent ropy naftowej4.

Dlatego też największą aktywność we wszelkiej problematyce związanej z rejonami borealnymi na arenie międzynarodowej wykazują państwa żywotnie związane z Arktyką – czyli tzw. państwa arktyczne: Kanada, Stany Zjednoczone, Rosja, Norwegia i Dania, które zmieniły w ostatnim dwudziestoleciu swoje podejście co do przyszłości tego regionu. Najlepszym przykładem takich działań są zgłaszane przez te państwa roszczenia terytorialne w tym rejonie.

Inicjatorem tych przedsięwzięć była Rosja, która w 2001 roku jako pierwsza ogłosiła, że zwróciła się do Komisji Granic Szelfu Kontynentalnego o zaaprobowanie wniosku, iż Grzbiet Łomonosowa 5 z punktu widzenia geologii stanowi przedłużenie szelfu euroazjatyckiego. Dzięki czemu państwo to zgodnie z „Konwencją Narodów Zjednoczonych o prawie morza z dnia 10 grudnia 1982 roku”, może rozszerzyć swoją wyłączną strefę ekonomiczną do 350 mil morskich. W odpowiedzi na to w 2006 roku Dania i Kanada wspólnie wystąpił z podobną deklaracją i ogłosiły, że rozpoczęły one działania zmierzające do przeprowadzenia własnych badań geologicznych, których celem jest udowodnienie, iż Grzbiet Łomonosowa jest przedłużeniem Ameryki Północnej6.

Jak do tej pory, żadne z państw nie dostarczyło jednoznacznych dowodów w aspekcie swoich praw do szelfu kontynentalnego pod dnem Arktyki. W związku z powyższym Komisja nie wydała żadnemu z państw zgody na rozszerzenie szelfu do 350 mil morskich. Jednakże Rosja zapowiedziała, że w 2015 roku ponownie złoży wniosek o rozszerzenie swoich granic w Arktyce, w którym przedstawi 1 Północna Droga Morska (Przejście Północno-Wschodnie) – morska droga z Europy do

Azji biegnąca wzdłuż północnych wybrzeży Euroazji. Zobacz http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/ Polnocna-Droga-Morska;3961495.html, stan na dzień 27.04.2015 r.

2 Przejście Północno-Zachodnie – morska droga z Europy do Azji wzdłuż obszaru kanadyjskiego Archipelagu Arktycznego między Grenlandią, a północnym wybrzeżem Kanady oraz Alaski. Zobacz http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Polnocno-Zachodnie-Przejscie;3961513.html, stan na dzień 27.04.2015 r.

3 USGS (United States Geological Survey). Zobacz http://pubs.usgs.gov/fs/2008/3049/fs2008-3049.pdf, stan na dzień 27.04.2015 r.

4 T. Kijewski, Rywalizacja o surowce energetyczne w Arktyce, Bezpieczeństwo Narodowe nr 9-10, Warszawa, 2009, s. 282-283.

5 Grzbiet Łomonosowa – podmorski łańcuch górski o długości około 1800 km, ciągnący się od rosyjskich Wysp Nowosyberyjskich po kanadyjską Wyspę Ellesmere’a przebiegający w pobliżu Bieguna Północnego. Zobacz http://encyklopedia.pwn.pl/haslo/Lomonosowa-Grzbiet; 3935152 .html, stan na dzień 27.04.2015 r.

6 W. Janicki, Rywalizacja w Arktyce: przesłanki polityczne czy gospodarcze?, Arktyka na początku XXI wieku. Miedzy współpracą a rywalizacją, Lublin, 2013, s. 110.

2015 1(1)


dowody na prawo do przejęcia pod swoją jurysdykcję terytorium o powierzchni około 1,2 mln km2 na Oceanie Arktycznym7.

Roszczenia terytorialne państwa arktycznych w rejonach borealnych przedstawia poniższy rysunek nr 1.

Rys. 1 Roszczenia terytorialne państw arktycznych.

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.bbc.com/news/world-europe-30481309, stan na dzień 01.05.2015 r.

Wszystkie państwa arktyczne jasno dają do zrozumienia, że głównym

powodem tych działań jest uzyskanie prawa do eksploracji znajdujących się pod dnem Arktyki złóż surowców energetycznych i mineralnych.

ROSYJSKIE INTERESY W ARKTYCE

Około 1/3 całego obszaru arktycznego oraz 80% ludności żyjącej poza kołem podbiegunowym znajduje się w Rosyjskiej części Arktyki, która rozciąga się od Półwyspu Kolskiego aż do Półwyspu Czukockiego, co zostało zobrazowane na rysunku nr 2. Według danych w rejonie tym znajduje się około 90% rosyjskich zasobów niklu, 95% diamentów, 80% apatytów, 67% drewna, znaczne złoża złota

7 Notatka BBN: Aktywność Rosji w Arktyce http://www.bbn.gov.pl/pl/wydarzenia/6382,

NOTATKA-BBN-Aktywnosc-Rosji-w-Arktyce.html, stan na dzień 01.05.2015 r.

2015 1(1)


i srebra, a także 87% poławianych w Rosji ryb8. Ponadto w Arktyce wytwarzane jest około 11% PKB Rosji i 22% rosyjskiego eksportu9.

Rys. 2 Rosyjska część Arktyki.

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://narfu.ru/aan/news.phpELEMENT_ID=34275, stan na dzień 01.05.2015 r.

Ze względu na kluczowe znaczenie pod względem ekonomicznym tego regionu dla Federacji Rosyjskiej władze w Moskwie przywiązują dużą wagę co do roli jaką ma odegrać w ich przyszłości Arktyka. Wyrazem tego była wypowiedź prezydenta Władimira Putina w 2000 roku podczas wizyty w Murmańsku, w której określił Arktykę strategicznym fundamentem rozwoju całego państwa 10 . Kilka miesięcy później w „Doktrynie morskiej Federacji Rosyjskiej do 2020 roku” (ros. Morskoj doktrina Rossijskoj Fiedieratsii na pieriod do 2020 goda) władze na Kremlu uznały Ocean Arktyczny za jeden z głównych obszarów działalności Sił Morskich Federacji Rosyjskiej, z którego mogą swobodnie operować na otwarte wody oceanów11.

Konkretne rosyjskie interesy w rejonach borealnych natomiast zostały zdefiniowane w podpisanej 18 września 2008 roku przez Prezydenta Rosji Dimitrij Miedwiediewa strategii wobec Arktyki „Podstawy polityki państwowej Federacji 8 M. Rzeszutko-Piotrowska, Aktywność Federacji Rosyjskiej w regionie Arktyki – wybrane

problemy rywalizacji mocarstw, Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego vol. 8 nr 1, 2014 r.s. 52.

9 Notatka BBN: Aktywność Rosji w Arktyce http://www.bbn.gov.pl/pl/wydarzenia/6382, NOTATKA-BBN-Aktywnosc-Rosji-w-Arktyce.html, stan na dzień 01.05.2015 r.

10 M. Rzeszutko-Piotrowska, Aktywność Federacji Rosyjskiej…, wyd. cyt., s. 52 11 K. Kubiak, Arktyka. Między dziedzictwem zimnej wojny a współczesnością, Kwartalnik

Bellona nr 2/2013, MON, 2013 r., s. 64.

2015 1(1)


Rosyjskiej w Arktyce w okresie do roku 2020 i dalszej perspektywie” (ros. Osnowy gosudarstwiennoj polityki Rossijskoj Fiedieratsii w Arktikie pieriod do 2020 goda i dalniejszuju pierspiektiwu).

W dokumencie tym wyróżniono następujące interesy narodowe Federacji Rosyjskiej w Arktyce:

1. Wykorzystanie arktycznej strefy Federacji Rosyjskiej, jako strategicznej bazy zasobów surowców Rosji do zabezpieczenia realizacji rozwoju społecznego i gospodarczego kraju.

2. Utrzymanie dotychczasowego statusu Arktyki jako strefy pokoju i współpracy.

3. Zachowanie unikatowego ekosystemu Arktyki. 4. Wykorzystanie Północnej Drogi Morskiej jako krajowej zintegrowanej

komunikacji Federacji Rosyjskiej w Arktyce12. Interesy te mają być osiągane przez realizowanie głównych celów polityki

Federacji Rosyjskiej w Arktyce, które przewidują, że m. in. rejony północne w latach 2016-2020 staną się główną bazą zasobów strategicznych Federacji Rosyjskiej13.

Ponadto Kreml [Rząd Federacji Rosyjskiej z siedzibą na Kremlu – przyp. autora] w doktrynie tej sprecyzował, że planuje celem ochrony i obrony swoich interesów w arktycznej strefie Federacji Rosyjskiej utworzyć zgrupowanie Sił Zbrojnych lub innych formacji oraz organów zdolnych do zapewnienia bezpieczeństwa militarnego w różnych warunkach sytuacji polityczno-militarnej.

DOWÓDZTWO OPERACYJNO-STRATEGICZNE „PÓŁNOC” W myśl wykonania zapisów doktryny „Podstawy polityki (…) do roku 2020

i dalszej perspektywie”, celem zabezpieczenia swoich interesów w rejonie Arktyki najwyższe władze Federacji Rosyjskiej w dniu 10 grudnia 2013 roku podjęły decyzję o powołaniu Połączonego Dowództwa Operacyjno-Strategicznego Floty Północnej (ros. Sewiernyj Flot-Obiediennoje Strategicziskoje Komandawanije) oraz utworzeniu nowego piątego Okręgu Wojskowego Arktyki14. Rok później, w dniu 1 grudnia 2014 roku, Dowódca Floty Północnej admirał Władimir Korolew ogłosił o rozpoczęciu funkcjonowania nowego dowództwa Sił Zbrojny Federacji Rosyjskiej - Dowództwa Operacyjno-Strategicznego (DOS) w Arktyce – DOS „Północ” (ros. Strategiczieskomu Komandowaniju „Siewer”) zastępującego dotychczasowe Połączone Dowództwo Operacyjno-Strategicznego Floty Północnej15. Oficjalne rozpoczęcie funkcjonowania DOS „Północ” nie kończy jednakże procesu jego formowania, który zgodnie z doktryną arktyczną powinien zostać zakończony do 2020 roku.

12 http://www.scrf.gov.ru/documents/98.html, stan na dzień 02.05.2015 r. 13 Tamże 14 http://en.itar-tass.com/russia/719455, stan na dzień 03.05.2015 r. 15 http://www.janes.com/article/46577/russia-activates-new-arctic-joint-strategic-

command, stan na dzień 03.05.2015 r.

2015 1(1)


Podstawy struktur organizacyjnych nowego Dowództwa Operacyjno-Strategicznego zostały skonstruowane w oparciu o organy dowodzenia i jednostki Floty Północnej, która posiada w swoim składzie m.in. atomowe okręty podwodne jak również wydzielone jednostki sił morskich i lądowych z Wschodniego oraz Centralnego Okręgu Wojskowego. W skład organów dowodzenia wchodzi również 1. Dowództwo Sił Powietrznych i Obrony Powietrznej. Siedzibą dowództwa jest Siewiermorsk16. Strefą odpowiedzialności nowo sformowanego Dowództwa Operacyjno-Strategicznego „Północ” ma być obszar całej Rosyjskiej części Arktyki, w tym ochrona i obrona 22 tys. km morskiej granicy Federacji w tym rejonie. Dodatkowo DOS „Północ” będzie posiadać taki sam status jak cztery pozostałe okręgi wojskowe Sił Zbrojnych Federacji Rosyjskiej (Wschodni, Centralny, Zachodni i Południowy), jednakże bez nazwy Okręg Wojskowy17. Tym samym, w Siłach Zbrojnych Federacji Rosyjskiej od 1 grudnia 2015 roku funkcjonuje pięć Okręgów Wojskowych. Prawdopodobną strefę odpowiedzialności Dowództwa Operacyjno-Strategicznego „Północ” przedstawiono na rysunku nr 3.

W obecnej chwili w skład DOS „Północ” wchodzą siły Floty Północnej oraz jednostki wojskowe, które docelowo wejdą w skład dwóch nowo formowanych arktycznych brygad piechoty zmotoryzowanej. Pierwsza z nich - 80. Samodzielna Brygada Zmotoryzowana - stacjonuje w m. Alakurtii w obwodzie murmańskim i powinna osiągnąć gotowość do działań w 2015 roku, natomiast druga brygada, której zlokalizowanie zaplanowano na obszarze Jamalsko-Nienieckiego Okręgu Autonomicznego powinna osiągnąć gotowość do działań w 2016 roku18. Zanim zostaną utworzone kolejne brygady arktyczne, to obecnie formowane oddziały będą jedynymi jednostkami wojskowymi specjalnie wyszkolonymi i wyposażonymi do prowadzenia całego spektrum działań w Arktyce. Obecnie dowódcza [oficerska – przyp. autora] kadra dla obu nowo formowanych brygad, a także kolejnych powstających w przyszłości jednostek wojskowych, kształci się w Dalekowschodniej Wyższej Szkole Dowodzenia w m. Błagowieszczeńsk w obwodzie amurskim. Na początku 2014 roku na uczelni tej studiowało około 400 podchorążych na pierwszym i drugim roku – przyszłych oficerów-specjalistów przygotowanych do prowadzenia działań bojowych w ekstremalnych warunkach klimatycznych jakie panują w rejonach borealnych Rosji19.

16 Tamże 17 Okręg wojskowy – jest jednostką administracyjno-wojskową służącą do jak

najsprawniejszego zarządzania wojskiem, obejmującą całość obiektów militarnych – w tym jednostki wojskowe wszystkich Rodzajów Sił Zbrojnych (Wojska Lądowe, Siły Powietrzne, Wojska Specjalne, Siły Morskie itd.), zakłady przemysły zbrojeniowego oraz organy administracji wojskowej rozmieszczone na jego terytorium. Zobacz http://pl.wikipedia.org/wiki/Okr%C4%99g_wojskowy, stan na dzień 04.05.2015 r.

18 http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/rosja-militaryzuje-arktyke-dwie-brygady-do-2017-roku,473468.html, stan na dzień 04.05.2015 r.

19 http://arctic.ru/news/2014/01/military-school-train-officers-arctic-garrisons, stan na dzień 04.05.2015 r.

2015 1(1)


Rys. 3 Prawdopodobny rejon odpowiedzialności DOS „Północ”.

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://pl.wikipedia.org/wiki/Si%C5%82y_Zbrojne _Federacji_Rosyjskiej#/media/File:Military_districts _of_Russia_December_1st_2010.svg

oraz zbiór materiałów opracowanych przez N-2 Dowództwa 3. FO, stan na dzień 04.05.2015 r.

Jednocześnie z formowaniem nowych jednostek DOS „Północ” w Rosyjskiej części Arktyki odtwarzane są stare posowieckie bazy wojskowe lub powstaje całkiem nowa infrastruktura wojskowa. Obiekty te rozlokowane są na stałym lądzie, a także na wyspach wchodzących w skład terytorium Dalekiej Północy Rosji m. in. Ziemia Franciszka Józefa, Wyspy Nowosyberyjskie czy też Nowa Ziemia. Na rysunku nr 3 zobrazowano miejsca odtwarzanych posowieckich baz wojskowych20. Infrastruktura wojskowa w Arktyce rozbudowywana jest przez Federalną Agencję Budownictwa Specjalnego SPETSSTROY (ros. Fiedieralnoja Agientswa Spietsialanoga Stroitielstwa). Według źródeł w najbliższym okresie na obszarze Rosyjskiej części Arktyki ma powstać kilka lotnisk, trzynaście poligonów lotniczych, dziesięć stacji naprowadzania lotnictwa oraz sześć osiedli wojskowych (ros. wojennyje gorodki) 21.

Nowo budowane osiedla wojskowe mają zabezpieczyć rotacyjne stacjonowanie wydzielonych oddziałów z brygad arktycznych w północnych rejonach Rosji. Żołnierze podczas pobytu w tych kompleksach będą mieli zapewnione komfortowe warunki socjalno-bytowe, m.in. baza wyposażona jest w centrum medyczne, zaplecze do uprawiania sportów, sauna, a nawet gabinet psychologiczny. Pomimo, że osiedla wojskowe składają się z budynków 20 http://tass.ru/en/russia/752208, stan na dzień 04.05.2015 r. 21 http://warfiles.ru/show-77703-zvezda-na-zemle-aleksandry.html, stan na dzień

04.05.2015 r.

2015 1(1)


o modułowej konstrukcji, to budowa jednego takiego kompleksu zajmuje około 12 miesięcy. Taki długi czas realizacji budowy spowodowany jest tym, iż materiały używane do ich stawiania transportowane są drogą morską, a ze względu na panujące w Arktyce warunki klimatyczne tj. zlodzenie szlaków morskich, mogą być dostarczane tylko w sezonie letnim, który trwa jedynie 4-5 miesięcy w roku22.

Do końca 2014 roku SPETSSTROY oddał do użytku trzy wojskowe osiedla w arktycznej części Federacji Rosyjskiej – na wyspie Ziemia Aleksandry [jedna z wysp archipelagu Ziemi Franciszka Józefa – przyp. autora], na wyspie Wrangla oraz na Przylądku Szmidta. Do końca 2015 roku na jednej z rosyjskich wysp archipelagu arktycznego będzie wybudowany największy jak dotąd kompleks według nowego projektu. Plan nowego osiedla zakłada, że prawie wszystkie budynki wchodzące w jego skład zostaną ze sobą połączone, przybierając kształt gwiazdy – graficzną wizję nowego typu osiedla wojskowego zobrazowano na rysunku nr 4.

Rys. 4 Wizja graficzna osiedla wojskowego według nowego projektu planowanego do oddania do użytku pod konie 2015 roku.

Źródło: http://warfiles.ru/show-77703-zvezda-na-zemle-aleksandry.html, stan na dzień 06.05.2015 r.

Takie rozwiązanie konstrukcyjne nowobudowanych baz będzie zapewniało żołnierzom swobodne poruszanie się wewnątrz osiedla bez konieczności wychodzenia na zewnątrz, dzięki czemu nie będą oni narażeni na oddziaływanie czynników atmosferycznych, zwłaszcza panujących w Arktyce ekstremalnie niskich temperatur23.

22 http://sdelanounas.ru/blogs/55691/, stan na dzień 05.05.2015 r. 23 http://cont.ws/post/67627, stan na dzień 05.05.2015 r.

2015 1(1)


Ze względu na to, iż służba w warunkach arktycznych wymaga od żołnierzy dużego wysiłku fizycznego oraz odporności psychicznej, rekompensowana jest ona nie tylko znacznymi dodatkami do uposażenia zasadniczego, ale także innymi przywilejami. Zgodnie z zapowiedziami Dyrektora Wydziału Mieszkaniowego Ministerstwa Obrony Rosji, jednym z nich jest prawo do ubiegania się o mieszkanie w nowobudowanych budynkach w Moskwie, Petersburgu lub na Krymie w Sewastopolu czy też Soczi24.

* * * Celem sprawdzenia gotowości Dowództwa Operacyjno-Strategicznego

„Północ” do realizacji jego głównego zadania, to jest ochrony i obrony interesów Federacji Rosyjskiej w Arktyce, w marcu 2015 roku w północnych rejonach Rosji odbyły się największe, jak do tej pory, manewry wojskowe. W pięciodniowych ćwiczeniach wzięło udział około 38000 żołnierzy, ponad 50 okrętów nawodnych i podwodnych i około 110 samolotów. W ramach ćwiczenia sprawdzono zdolność przerzutu sił na wyspy archipelagu arktycznego m. in. Nową Ziemię i Ziemię Franciszka Józefa, a także realizowano zadania ochrony lądowej i morskiej granicy państwowej oraz przestrzeni powietrznej Federacji Rosyjskiej25.

Równocześnie z coraz większym zaangażowaniem Sił Zbrojnych Rosji w szkoleniach i ćwiczeniach w rejonie Arktyki, władze na Kremlu ostro sprzeciwiają się angażowaniu przez inne państwa arktyczne w swoich ćwiczeniach sił spoza regionu, nawet jeżeli odbywają się one w ramach sojuszniczych manewrów. Dla przykładu jednym z najbardziej krytykowanych przez Rosjan jest ćwiczenie NATO „Cold Response” odbywające się cyklicznie u wybrzeży północnej Norwegii, szczególnie po 2009 roku, kiedy to główna cześć manewrów zorganizowana został w oparciu o scenariusz „walka o surowce”26.

PODSUMOWANIE Wydarzenia ostatniej dekady jasno wskazują, że Federacja Rosyjska próbuje odbudować swoją pozycję mocarstwa światowego, które posiada własną strefę wpływów. Aby realizować to przedsięwzięcie Rosja posługuje się znanymi już w XVIII wieku Polakom metodami – zastraszaniem państw graniczących oraz całego świata możliwym użyciem wojska. Dlatego zaraz po dojściu Władimira Putina do władzy rozpoczął on żmudną próbę odbudowy potencjału Sił Zbrojnych, co można było zauważyć podczas Parady Zwycięstwa na Placu Czerwonym w dniu 9 maja 2015 r.

Jednakże, aby móc realizować ten cel potrzebne są znaczne nakłady pieniężne. Głównym źródłem finansowania modernizacji armii w Rosji są ruble pochodzące z eksportu surowców energetycznych – ropy i gazu - do krajów Unii Europejskiej i państw azjatyckich. Aby mieć stały dopływ gotówki należy

24 http://lenta.ru/news/2015/03/12/homecrimea/, stan na dzień 06.05.2015 r. 25 http://www.military.com/daily-news/2015/03/16/russia-launches-massive-arctic-military-

drills.html/, stan na dzień 06.05.2015 r. 26 Kubiak K., Interesy i spory państw w Arktyce w pierwszych dekadach XXI wieku,

Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2012 r., s. 223.

2015 1(1)


wydobywać surowce, a jak powszechnie wiadomo, aktualnie eksploatowane złoża wyczerpują się. Szacuje się, że wyeksploatowanie zasobów ropy naftowej przekroczyło już 50%; w części europejskiej aż 65%, a w regionie Ural-Wołga 70%. Co więcej, 77% aktualnie wydobywanej ropy pochodzi z dużych złóż, których zapas ocenia się na 8-10 lat. Jeżeli chodzi o gaz ziemny, to najważniejsze złoża znajdujące się w Syberii Zachodniej zostały wyeksploatowane w 65-75%27.

Z tego powodu władze na Kremlu w swoich dokumentach doktrynalnych skupiają uwagę wokół złóż, które znajdują się pod dnem Arktyki. Strategia energetyczna Rosji do 2030 roku zakłada, że eksploatacja tych złóż powinna w pełni skompensować możliwy spadek wydobycia ropy i gazu w innych częściach kraju28.

Nadrzędnym celem interesów narodowych Rosji w Arktyce jest nie tylko eksploatacja złóż znajdujących się w granicach 200 milowego pasa szelfu kontynentalnego, ale także zdobycie prawa do eksploracji złóż znajdujących się po za nim. Rząd Federacji Rosyjskiej w dalszym ciągu zgłasza roszczenia o rozszerzenie swojej jurysdykcji do 1,2 mln km2 obszaru Oceanu Arktycznego.

Z pewnością nie można wykluczyć, że w przypadku odrzucenia wniosku o rozszerzenie granic szelfu do 350 mil morskich przez Komisję Granic Szelfu Kontynentalnego, Rosja nie wykorzysta Sił Zbrojnych wchodzących w skład Dowództwa Operacyjno-Strategicznego „Północ” do obrony i ochrony swoich interesów w Arktyce. Możliwym scenariuszem w takim przypadku może być ochrona swoich interesów poprzez wykorzystanie arktycznych wojsk do aneksji terytorium, do którego Rosja rości swoje prawa. Wówczas to Kreml znowu postawiłby politykę międzynarodową przed faktami dokonanymi, jak to miało miejsce na Krymie.

BIBLIOGRAFIA Publikacje zwarte:

[1] Janicki W., Rywalizacja w Arktyce: przesłanki polityczne czy gospodarcze?, Arktyka na początku XXI wieku. Miedzy współpracą a rywalizacją, Lublin, 2013

[2] Kubiak K., Interesy i spory państw w Arktyce w pierwszych dekadach XXI wieku, Wydawnictwo TRIO, Warszawa 2012

Artykuły: [1] Kijewski T., Rywalizacja o surowce energetyczne w Arktyce,

Bezpieczeństwo Narodowe nr 9-10, Warszawa, 2009 [2] Kubiak K., Arktyka. Między dziedzictwem zimnej wojny a współczesnością,

Kwartalnik Bellona nr 2/2013, MON, 2013 [3] Rzeszutko-Piotrowska M., Aktywność Federacji Rosyjskiej w regionie

Arktyki – wybrane problemy rywalizacji mocarstw, Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego vol. 8 nr 1, 2014

[4] Zbiór materiałów opracowane przez N-2 Dowództwa 3. FO

27 Strategia energetyczna Rosji do 2030 roku, zatwierdzona 13 listopada 2009 roku,

http://minenergo.gov.ru/activity/energostrategy/ch_6.php#l3, stan na dzień 10.05.2015 r. 28 Tamże

2015 1(1)


Strony internetowe: [1] http://www.bbc.com/news/world-europe-30481309 [2] http://pubs.usgs.gov/fs/2008/3049/fs2008-3049.pdf [3] http://www.bbn.gov.pl/pl/wydarzenia/6382,NOTATKA-BBN-Aktywnosc-

Rosji-w-Arktyce.html [4] http://narfu.ru/aan/news.php?ELEMENT_ID=34275 [5] http://www.scrf.gov.ru/documents/98.html [6] http://en.itar-tass.com/russia/719455 [7] http://www.janes.com/article/46577/russia-activates-new-arctic-joint-

strategic-command [8] http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/rosja-militaryzuje-arktyke-

dwie-brygady-do-2017-roku,473468.html [9] http://arctic.ru/news/2014/01/military-school-train-officers-arctic-garrisons [10] http://tass.ru/en/russia/752208 [11] http://warfiles.ru/show-77703-zvezda-na-zemle-aleksandry.html [12] http://sdelanounas.ru/blogs/55691/ [13] http://cont.ws/post/67627 [14] http://lenta.ru/news/2015/03/12/homecrimea/ [15] http://minenergo.gov.ru/activity/energostrategy/ch_6.php#l3 [16] http://encyklopedia.pwn.pl [17] http://pl.wikipedia.org

THE ARCTIC JOINT STRATEGIC COMMAND „NORTH” AS THE MAIN PILLAR OF SECURITY AND DEFENCE

RUSSIA’S INTERESTS IN THE ARCTIC

ABSTRACT

The perspective of obtainig access to new fossil fuel reserves located on the bottom of the Arctic, as well as the possibility of using northern shipping routes in the last decade XXI century an intense interest in the boreal regions of the Arctic countries. Most of them reconsidered its current policy for this region and defines its national interests in the Arctic by releasing a strategy or doctrine. In these documents their intend to use special units of the Armed Forces capable of operating in the Arctic to protect and defend their interests in the Arctic.

The best example of such a states is the Russian Federation, which not only today has the most numerous military units capable of operating in the specific climatic conditions in the High North, but also reformed their command system. In order to protect and defend their interests in the Arctic, the Russia at the end of 2014 formed the Arctic Joint Strategic Command „North”, whose task will be to conduct independent operations at the operational level or strategic level.

Michalina Treder Akademia Marynarki Wojennej WSPÓŁCZESNE UWARUNKOWANIA FUNKCJONOWANIA I ROZWOJU

SIŁ ZBROJNYCH

STRESZCZENIE

Ewolucja środowiska bezpieczeństwa Polski wymaga ciągłego dostosowywania Sił Zbrojnych, które są podstawowym elementem systemu obronnego państwa do coraz to nowych wyzwań i zagrożeń. Kluczowe znaczenie w zapewnieniu bezpieczeństwa obywateli ma rozwój Sił Zbrojnych determinowany licznymi czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi. Środowisko bezpieczeństwa Polski, członkostwo w NATO i UE, udział w misjach zagranicznych, budżet obronny, procesytransformacji, modernizacji i profesjonalizacji Sił Zbrojnych oraz przemysłowy potencjał obronny to najważniejsze ze współczesnych uwarunkowań kształtujących funkcjonowanie i rozwój Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej. Słowa kluczowe: bezpieczeństwo, Siły Zbrojne, budżet obronny, modernizacja techniczna, transformacja Sił Zbrojnych

WSTĘP

Dynamicznie zmieniające się środowisko bezpieczeństwa międzynarodowego z nowymi rodzajami zagrożeń i wyzwań wymaga dostosowania podstawowego elementu systemu obronnego państwa jakim są Siły Zbrojne do nowych realiów. Nowoczesna armia o najwyższym poziomie zdolności operacyjnych mogąca skutecznie przeciwdziałać wszelkiego rodzaju zagrożeniom ma kluczowe znaczenie w zapewnieniu bezpieczeństwa obywateli i przetrwania każdego narodu. Funkcjonowanie i rozwój Sił Zbrojnych determinuje wiele czynników zewnętrznych i wewnętrznych, w tym uwarunkowań geopolitycznych, prawnych i funkcjonalnych, które w znaczącym stopniu wpływają na stan, funkcje i zadania Sił Zbrojnych. Potencjał gospodarczy, budżet obronny, strategia obronna i polityka zagraniczna RP, system bezpieczeństwa Unii Europejskiej, członkostwo w NATO, a także potencjalne zagrożenia o zasięgu międzynarodowym to czynniki mające bezpośredni wpływ na strukturę i zdolności polskich Sił Zbrojnych 1 . Do najważniejszych czynników kształtujących funkcjonowanie i rozwój Sił Zbrojnych RP należą: aktualne środowisko bezpieczeństwa, członkostwo w NATO i UE, udział

1 M. Ojrzanowski, Siły Zbrojne RP 2020. Rekomendacje Strategicznego przeglądu

Obronnego, Prezentacje eksperckie: przyszłość Sił Zbrojnych RP, ww.bbn.gov.pl/download/1/992/prezentacjeeksperckiecale.pdf, 12.01.2015 r..

2015 1(1)


w misjach zagranicznych, system finansowania2, proces transformacji, modernizacji i profesjonalizacji Sił Zbrojnych oraz przemysłowy potencjał obronny. Procesy profesjonalizacji, modernizacji i transformacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej trwające od 1999 roku, a oparte na narodowych dokumentach strategicznych i planistycznych mają na celu wzmocnienie systemu bezpieczeństwa narodowego Polski poprzez ich dostosowanie do aktualnych potrzeb i uwarunkowań, a także standardów państw sojuszniczych. Ewolucja w wielu obszarach bezpieczeństwa zarówno na poziomie lokalnym, jak i globalnym generuje potrzebę zmian w dziedzinie obronności, a Siły Zbrojne jako istotny element systemu bezpieczeństwa państwa powinny być w pełni efektywne i nowoczesne.

WSPÓŁCZESNE SIŁY ZBROJNE RP

Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej są kluczowym elementem realizującym politykę bezpieczeństwa Polski 3 . Ich podstawowym zadaniem jest ochrona niepodległości państwa i niepodzielności jego terytorium, a także zapewnienie bezpieczeństwa i nienaruszalności jego granic 4 . Siły Zbrojne RP utrzymują gotowość do realizacji trzech rodzajów misji: zagwarantowania obrony państwa i przeciwstawienia się agresji, udziału w procesie stabilizacji międzynarodowej oraz w operacjach reagowania kryzysowego i humanitarnych, a także wspierania bezpieczeństwa wewnętrznego i pomocy społeczeństwu5. Siły Zbrojne RP stoją na straży niepodległości i suwerenności, a także bezpieczeństwa i pokoju6 Polski oraz jej obywateli, a także są elementem służącym do realizacji polityki państwa. Główne zadania Sił Zbrojnych RP w czasie pokoju dotyczą zapewnienia zdolności państwa do obrony i przeciwstawienia się agresji; utrzymywania gotowości do realizacji zadań związanych z obroną i ochroną nienaruszalności granic: prowadzenia strategicznej operacji obronnej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej; udziału w działaniach antyterrorystycznych w kraju i poza granicami; udziału w operacji obronnej poza obszarem państwa odpowiednio do zobowiązań sojuszniczych w ramach artykułu 5 Traktatu Północnoatlantyckiego, a także prowadzenia działalności rozpoznawczej i wywiadowczej7. Zwierzchnikiem Sił Zbrojnych zgodnie z Konstytucją RP jest Prezydent RP, który sprawuje zwierzchnictwo w czasie pokoju za pośrednictwem Ministra Obrony

2 M. Gocuł, Współczesne uwarunkowania funkcjonowania i rozwoju Sił Zbrojnych RP,

Kwartalnik Bellona 2014 r., nr 1, s.12. 3 Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Biuro

Bezpieczeństwa Narodowego, Warszawa 2013, s.43. 4 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., art.26. 5 Biała Księga…, op. cit., s.43. 6 Ustawa z dnia 21 listopada 1967r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej

Polskiej (tekst jednolity: Dz. U. z 2015 r. poz. 144) 7 Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2014 r. s.31.

2015 1(1)


Narodowej. Prezydent RP, jako zwierzchnik Sił Zbrojnych określa główne kierunki rozwoju Sił Zbrojnych oraz ich przygotowań do obrony państwa8. Ustawa z dnia 21 czerwca 2013 r. o zmianie ustawy o urzędzie Ministra Obrony Narodowej oraz niektórych innych ustaw zasadniczo zmieniła system kierowania i dowodzenia Siłami Zbrojnymi RP. Z dniem 1 stycznia 2014 roku w miejsce dotychczasowych czterech odrębnych dowództw rodzajów sił zbrojnych utworzono dwa strategiczne dowództwa połączone: Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych (DG RSZ) i Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych (DO RSZ), a także zmieniono dotychczasową rolę Sztabu Generalnego Wojska Polskiego (SG WP). Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych ma za zadanie pełnić nadzór nad bieżącym funkcjonowaniem wojsk i ich przygotowaniem do działań, a Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych przeznaczone jest do dowodzenia połączonymi siłami wydzielonymi do prowadzenia operacji poza granicami kraju, w warunkach kryzysu lub wojny. Sztab Generalny Wojska Polskiego natomiast został przekształcony został w główny ośródek planowania strategicznego i projektowania rozwoju wojsk9. W skład Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej wchodzą, jako ich rodzaje: Wojska Lądowe, Siły Powietrzne, Marynarka Wojenna i Wojska Specjalne oraz Żandarmeria Wojskowa jako wyodrębniona i wyspecjalizowana służba 10 . Siły Zbrojne składają się z jednostek wojskowych i związków organizacyjnych. W ich strukturach występują wojska operacyjne oraz siły i środki obrony terytorialnej. Trzon Sił Zbrojnych stanowią Wojska Lądowe, które przeznaczone są do zapewnienia obrony przed atakiem lądowo-powietrznym na terytorium państwa w obliczu każdej formy zagrożenia militarnego. Struktura Wojsk Lądowych oparta jest na związkach taktycznych, oddziałach i pododdziałach11. Wojska Lądowe składają się z następujących rodzajów wojsk: wojsk pancernych i zmechanizowanych, wojsk aeromobilnych, wojsk rakietowych i artylerii, wojsk obrony przeciwlotniczej, wojsk inżynieryjnych, wojsk chemicznych, wojsk łączności i informatyki, a także oddziałów i pododdziałów rozpoznania i walki elektronicznej oraz logistycznych12.

Obrona interesów państwa na polskich obszarach morskich, morskiej obrony wybrzeża oraz udziału w lądowej obronie wybrzeża we współdziałaniu z innymi rodzajami sił zbrojnych w ramach strategicznej operacji obronnej należy do Marynarki Wojennej13. Marynarka Wojenna utrzymuje zdolność do realizacji zadań

8 Ustawa z dnia 21 listopada 1967r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej

Polskiej (tekst jednolity: Dz. U. z 2015 r. poz. 144) 9 L. Konopka, M. Fryc, Reforma systemu kierowania i dowodzenia Siłami Zbrojnymi

Rzeczypospolitej Polskiej, Kwartalnik Bellona 2014 r., nr 3, s. 11-12. 10 Ustawa z dnia 21 listopada 1967r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej

Polskiej (tekst jednolity: Dz. U. z 2015 r. poz. 144). 11 R. Jakubczak, A. Skrabacz, K. Gąsiorek (red.), Obrona narodowa w tworzeniu

bezpieczeństwa Polski w XXI wieku, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2003 r., s.219. 12 Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych. Wojska Lądowe,

http://dgrsz.mon.gov.pl/sily-zbrojne/wojsko-polskie/wojska-ladowe-10258, 12.01.2015 r. 13 K. Ligęza, Bezpieczeństwo morskie państwa: zasady wykorzystania marynarki wojennej,

Wydawnictwo Akademickie AMW, Gdynia 2014 r., s.21.

2015 1(1)


związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa zarówno bezpieczeństwa w obszarze Morza Bałtyckiego, jak i poza nim14. Siły Powietrzne w czasie pokoju są przeznaczone do ochrony przestrzeni powietrznej oraz przeciwdziałania zagrożeniom z powietrza w ramach systemu obrony powietrznej w układzie narodowym oraz w układzie sojuszniczym, w ramach Zintegrowanego Systemu Obrony Powietrznej NATO. W czasie kryzysu i wojny uczestniczą w operacjach reagowania kryzysowego lub operacjach wojennych na obszarze własnego kraju lub sojuszu oraz w operacjach koalicyjnych poza granicami kraju15. Wojska Specjalne są przeznaczone do prowadzenia operacji specjalnych zarówno w kraju, jak i poza jego granicami w okresie pokoju, kryzysu i wojny. Prowadzone we współdziałaniu z siłami konwencjonalnymi lub samodzielnie zadania, mogą mieć znaczenie strategiczne lub operacyjne. Struktura Wojsk Specjalnych oparta jest na samodzielnych oddziałach i pododdziałach złożonych ze specjalnie wyselekcjonowanych, wyszkolonych i wyposażonych żołnierzy przygotowanych do działań w środowisku najwyższego ryzyka. Obecnie w strukturze Wojsk Specjalnych funkcjonują: Jednostka Wojskowa GROM (Warszawa), Jednostka Wojskowa Komandosów (Lubliniec), Jednostka Wojskowa Formoza (Gdynia), Jednostka Wojskowa Agat (Gliwice) oraz Jednostka Wojskowa Nil (Kraków). Każda z jednostek Wojsk Specjalnych posiada swoją specyfikę i jest przygotowana do określonych zadań16. Siły Zbrojne RP są podstawowym elementem systemu obronnego państwa, przeznaczonym do skutecznej realizacji polityki bezpieczeństwa i obronnej17, a ich priorytetową misją w wymiarze narodowym jest zapewnienie wiarygodności i skutecznych zdolności do ochrony, odstraszania i obrony terytorium Polski przed agresją18. Siły Zbrojne to podstawa bezpieczeństwa Polski w wielu wymiarach i na wielu płaszczyznach, dlatego konieczne jest ich ciągły rozwój i zwiększanie skuteczności działań.

14 K. Pulkowski, O Marynarce Wojennej RP raz jeszcze, Przegląd Morski 2012, nr 1, s. 12. 15 K. Załęski, Siły Powietrzne w systemie obronnym państwa, Wyższa Szkoła Oficerska Sił

Powietrznych, Dęblin 2012 r., s. 107. 16 Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych. Wojska Specjalne,

http://dgrsz.mon.gov.pl/sily-zbrojne/kadra-dowodcza/wojska-specjalne-102598, 14.01.2015 r.

17 Strategia Obronności Rzeczypospolitej Polskiej. Strategia sektorowa do Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2009 r., s. 16.

18 J. Marczak, R. Jakubczak, Raport strategiczny: Siły Zbrojne RP w drugiej dekadzie XXI wieku. Koncepcja strategiczna Obrony Terytorialnej RP, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2014 r., s. 16.

2015 1(1)


Rys. 1. Stan etatowy i wewnętrzna struktura Sił Zbrojnych RP (2012)

Źródło: Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Warszawa 2013, s.44.

ŚRODOWISKO BEZPIECZEŃSTWA POLSKI

Podstawowym determinantami rozwoju Sił Zbrojnych są zmiany zachodzące w środowisku bezpieczeństwa i charakter aktualnie występujących zagrożeń 19 . Bezpieczeństwo Polski w znacznym stopniu zależy od procesów i zjawisk zachodzących w otoczeniu. Dominacja zagrożeń o charakterze niemilitarnym wymusza konieczność dostosowania armii i jej potencjału do realnie i potencjalnie występujących zagrożeń bezpieczeństwa. Znacznie zmalało obecnie prawdopodobieństwo wybuchu konfliktu zbrojnego na dużą skalę, a współczesne siły zbrojne przede wszystkim są wykorzystywane w operacjach reagowania kryzysowego w celu trzymania pokoju, stabilizacji sytuacji po zakończeniu konfliktów lub pomocy humanitarnej. Członkostwo Polski w NATO i Unii Europejskiej, a także sojusz ze Stanami Zjednoczonymi wzmacnia bezpieczeństwo Polski oraz stanowi fundament rozwoju społecznego i gospodarczego naszego państwa 20 . Rozwijanie współpracy regionalnej w ramach Trójkąta Weimarskiego, Grupy Wyszehradzkiej i Państw Morza Bałtyckiego, a także udział w systemach bezpieczeństwa zbiorowego tj. 19 M. Ojrzanowski, Kierunki rozwoju Sił Zbrojnych – podejście polskie, Współczesne i

przyszłe zagrożenia bezpieczeństwa a rozwój sił zbrojnych – materiały z konferencji naukowej, Zeszyty Naukowe AON, Warszawa 2008 r.,nr 1(70)A, s.228.

20 M. Cieniuch, Wymagania wobec Sił Zbrojnych RP w świetle nowych wyzwań dla bezpieczeństwa, [w:] A. Lis, R. Reczkowski (red.), Innowacja i synergia w Siłach Zbrojnych RP, tom 1, Centrum Doktryn i Szkolenia Sił Zbrojnych, Bydgoszcz 2012 r., s. 16-17.

szeregowi42%

podoficerowie38%

oficerowie20%

2015 1(1)


w Organizacji Narodów Zjednoczonych i Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie pogłębia bezpieczeństwo naszego kraju zarówno na poziomie regionalnym, jak i na arenie międzynarodowej21. Relacje Rosji z Zachodem są ważnym czynnikiem oddziałującym nie tylko na bezpieczeństwo Polski, ale także całego naszego regionu i Europy. Odbudowywanie mocarstwowości Rosji kosztem jej otoczenia oraz nasilanie się jej konfrontacyjnej polityki czego przykładem jest konflikt z Ukrainą, w tym aneksja Krymu, negatywne rzutuje na stan bezpieczeństwa Polski22. Największymi wyzwaniami przed jakimi stoją współczesne Siły Zbrojne są: zagrożenia asymetryczne, działania stabilizacyjne, walka z międzynarodowymi organizacjami terrorystycznymi, nielegalną proliferacją broni i materiałów podwójnego przeznaczenia oraz zapobieganie narastającemu problemowi nielegalnej emigracji 23 . Globalne środowisko bezpieczeństwa o szerokim spektrum nowych i często nieprzewidywalnych zagrożeń wymaga od Sił Zbrojnych posiadania wielu zdolności operacyjnych, które w znacznym stopniu uwarunkowane są zmianami w otaczającym środowisku i możliwością reagowania na nowe zagrożenia, które coraz częściej mają charakter niemilitarny. Uważna obserwacji wyzwań i zagrożeń bezpieczeństwa wyznaczać powinna kierunki w którym powinny zmierzać i przekształcać się Siły Zbrojne w celu osiągnięcia profesjonalizmu w działaniu.

TRANSFORMACJA SZ RP

Kierunki transformacji i rozwoju Sił Zbrojnych kształtowane są nie tylko przez czynniki zewnętrzne związane ze zmieniającym się otoczeniem, ale przede wszystkim przez czynniki wewnętrzne tzn. uwarunkowania narodowe w postacie dokumentów, programów i planów. Trwająca od ponad dwóch dekad transformacja systemowa polskich Sił Zbrojnych oparta jest na pracach koncepcyjnych i planistycznych, które realizowane są w postaci opracowywanych dokumentów, programów i planów wytyczających kierunki ich przemian. Proces transformacji determinowany jest również udziałem polskich kontyngentów w operacjach sojuszniczych i doświadczeniami z nich wyniesionymi, zaangażowaniem w tworzeniu kolejnych zestawów Sił Odpowiedzi NATO oraz Grup Bojowych Unii Europejskiej oraz zmianą podejścia do planowania obronnego z potrzeb ilościowych na jakościowe24. Przystąpienie Polski do NATO wiązało się z koniecznością dostosowania Sił Zbrojnych RP do standardów obowiązujących w NATO. W znacznym stopniu przyśpieszyło to proces ich transformacji, który wiązał się m.in. z wprowadzeniem cywilnej kontroli nad armią, zapoczątkował reformę struktury organizacyjnej, 21 Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2014 r.,s.21-

22. 22 Tamże. 23 M. Ojrzanowski, Kierunki rozwoju…, op. cit., s. 228.

24M. Gocuł, Strategiczne uwarunkowania funkcjonowania i rozwoju Sił Zbrojnych RP [w:] J. Wołejszo, A. Lis, R. Reczkowski (red.), Innowacja i synergia w Siłach Zbrojnych RP, tom 2, Centrum Doktryn i Szkolenia Sił Zbrojnych, Bydgoszcz 2013 r., s.30-31.

2015 1(1)


modernizacje techniczną, a także profesjonalizację 25 . Zobowiązania sojusznicze związane były z koniecznością szybkiego rozwoju zdolności operacyjnych Sił Zbrojnych RP. Główne obszary transformacji obejmują personel, struktury dowodzenia, edukację i szkolenie oraz modernizację, które są ze sobą ściśle współzależne. Obszar transformacji obejmujący personel realizowany był poprzez wdrożenie Programu Profesjonalizacji Sił Zbrojnych. Uzawodowienie armii miało na celu zwiększenie ekonomiczności, mobilności, wyszkolenia i uzbrojenia. Niezbędnym elementem jest wprowadzenie zmian w zakresie szkolenia i edukacji Sił Zbrojnych. Zmiany zaplanowane są również w szkolnictwie wojskowym, gdzie liczba liczbę placówek szkoleniowych ma zostać dostosowana do realnych potrzeb armii26. Przeprowadzana reforma systemu dowodzenia i kierowania Sił Zbrojnych zakłada konsolidację system dowodzenia wokół trzech funkcji: planowania strategicznego, bieżącego dowodzenia ogólnego i dowodzenia operacyjnego – sprzężonych z kierowaniem politycznym. Reforma zakłada również ujednolicenie systemu kierowania i dowodzenia na czas pokoju, kryzysu i wojny 27.

Rys.2. Determinanty budowy zdolności Sił Zbrojnych RP

Źródło: M. Gocuł, Strategiczne uwarunkowania funkcjonowania i rozwoju Sił Zbrojnych RP, [w:] J. Wołejszo, A. Lis, R. Reczkowski (red.), Innowacja i synergia w Siłach Zbrojnych RP, tom 2, Centrum Doktryn i Szkolenia Sił Zbrojnych, Bydgoszcz 2013, s. 28.

25 Polska w sojuszu Północnoatlantycki. Korzyści i inicjatywy, http://mon.gov.pl/sily-

zbrojne/15-lat-polski-w-nato/korzysci-i-inicjatywy-103249, 19.12.2014 r.

26 M. Cieniuch, Wymagania wobec…, op. cit., s. 29-30. 27 M. Gocuł, Strategiczne uwarunkowania…, op. cit., s. 31.

ZDOLNOŚĆ SIŁ

ZBROJNYCH

Inne

Szkolenie

Doktryny i procedury działania

Struktury organizacyjne

Zasoby osobowe

Dyslokacja oraz infrastruktura

wojskowa

Sprzęt wojskowy

Wykorzystanie doświadczeń

2015 1(1)


Podstawą rolę w transformacji i rozwoju Sił Zbrojnych mają fundamentalne działania planistyczne, które są podstawą dostosowywania całej struktury organizacyjnej i funkcjonalnej, a także zdolności operacyjnych do założonych misji i zadań. Obecnie takim dokumentem jest „Program rozwoju Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2013-2022”. Transformacja jest procesem ciągłym prowadzonym w celu rozwoju zdolności Sił Zbrojnych. Ma na celu stworzenie armii o charakterze obronnym, ekspedycyjnym, o długofalowym programie istnienia, której rozwój powinien być oparty na analizie wyzwań i zagrożeń. Transformacja zmierza do osiągnięcia nowej jakości Sił Zbrojnych, które powinny skutecznie funkcjonować w zmiennym środowisku bezpieczeństwa28, dlatego istotne jest trwanie w procesie transformacji.

MODERNIZACJA TECHNICZNA SIŁ ZBROJNYCH

Siły Zbrojne jako najważniejszy instrument państwa kształtujący jego bezpieczeństwo, powinny być w pełni nowoczesne i innowacyjne. W celu sprostaniu wyzwaniom otoczenia wdrażane są programy mające na celu podniesienie jakości Sił Zbrojnych RP. Kluczową rolę w kształtowaniu Sił Zbrojnych mają dokumenty narodowe warunkujące procesy rozwoju i transformacji armii. Dążenie Polski do pełnej integracji i osiągnięcia standardów państw sojuszniczych w zakresie uzbrojenia, modernizacji i mobilności prowadzenia działań wojskowych w każdych warunkach zapoczątkowało proces modernizacji Sił Zbrojnych RP29. Podstawowym miernikiem rozwoju Sił Zbrojnych jest poziom ich zaawansowania technicznego i wyposażenia w najnowsze technologie na polu walki. Modernizacja techniczna Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej jest ciągłym, wieloetapowym procesem, który ma celu wymianę wysłużonego uzbrojenia i sprzętu wojskowego 30 . Unowocześnienie polskiej armii ma celu zwiększenie zdolności do zapewnienia obrony i bezpieczeństwa państwa, a także zdolności do realizacji naszych zobowiązań sojuszniczych, również w sytuacji zagrożeń wewnętrznych np. klęsk żywiołowych31. Przebudowa i modernizacja Sił Zbrojnych ma zwiększyć interoperacyjność w ramach Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego oraz zapewnić warunki do osiągnięcia standardów

28M. Kubia, M. Minkina (red.), Współczesne bezpieczeństwo narodowe i międzynarodowe.

Uwarunkowania, relacje, zależności, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Siedlce 2011, 97.

29 Ustawa a dnia 25 maja 2001r. o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej Dz. U z 2009 r. Nr 67, poz. 570).

30 A. Piekart, M. Chałupka, Modernizacja techniczna SZ RP od 1990 roku – uzbrojenie i wyposażenie indywidualne żołnierzy na przykładzie wojsk lądowych i wojsk specjalnych. Dokonania i perspektywy na przyszłość, Obronność. Zeszyty Naukowe 2014, nr 1(9), s. 129.

31 A. Kacprzyk, Główne założenia modernizacji polskiej amii na najbliższe 10 lat, http://www.mojeopinie.pl/glowne_zalozenia_modernizacji_polskiej_armii_na_najblizsze_10_lat,3,1356878611, 17.12.2014.

2015 1(1)


w zakresie uzbrojenia, mobilności oraz możliwości prowadzenia działań wojskowych32. Działania modernizacyjne mają dotoczyć wyposażenia Sił Zbrojnych w nowoczesne uzbrojenie i sprzęt wojskowy, w tym w szczególności w samoloty wielozadaniowe, środki walki wojsk lądowych i sprzęt pływający oraz dostosowania systemów rozpoznania, dowodzenia, obrony powietrznej i zabezpieczenia logistycznego oraz składu bojowego. Kierunki przebudowy mają objąć również modernizację oraz poprawę stanu technicznego eksploatowanego sprzętu wojskowego oraz infrastruktury wojskowej. Stopniowo odtwarzane będą zapasy środków bojowych i materiałowych, a sukcesywnie wycofywany będzie przestarzały sprzęt wojskowy. Zmianie ma również ulec liczba etatowych stanowisk służbowych, a system szkolnictwa wojskowego ma zostać dostosowany do potrzeb Sił Zbrojnych. W ramach planów modernizacji przekazaniu Agencji Mienia Wojskowego ma zostać zbędna dla Sił Zbrojnych infrastruktura wojskowa33. Priorytety modernizacji Sił Zbrojnych RP w latach 2013-2022 realizowane są w ramach następujących programów operacyjnych: - system obrony powietrznej, - śmigłowce wsparcia bojowego, zabezpieczenia i VIP, - zintegrowane systemy wsparcia dowodzenia oraz zobrazowania pola walki –

C4ISR, - modernizacja Wojsk Pancernych i Zmechanizowanych, - zwalczanie zagrożeń na morzu, - rozpoznanie obrazowe i satelitarne, - indywidualne wyposażenie i uzbrojenie żołnierza – TYTAN, - modernizacja Wojsk Rakietowych i Artylerii, - symulatory i trenażery, - samolot szkolno-treningowy AJT, - samoloty transportowe, - kołowe transportery opancerzone ROSOMAK, - przeciwpancerne pociski kierowane SPIKE, - rozpoznanie patrolowe34. Program operacyjny „System obrony powietrznej” zakłada pozyskanie m.in.: przeciwlotniczych zestawów rakietowych średniego (WISŁA) i krótkiego zasięgu (NAREW), samobieżnych przeciwlotniczych zestawów rakietowych POPRAD, przenośnych przeciwlotniczych zestawów rakietowych GROM i PIORUN, przeciwlotniczych systemów rakietowo-artyleryjskich bliskiego zasięgu PILICA oraz zdolnych do przerzutu trójwpółrzędnych stacji radiolokacyjnych SOŁA i BYSTRA. W ramach drugiego programu Siły Zbrojne RP maja się wzbogacić o śmigłowce wielozadaniowo-transportowe, poszukiwawczo-ratownicze 32 Ustawa z dnia 25 maja 2001 r. o przebudowanie i modernizacji technicznej oraz

finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U z 2009 r. Nr 67, poz. 570). 33 Tamże. 34 Program Wieloletni Priorytetowe Zadania Modernizacji Technicznej Sił Zbrojnych

Rzeczypospolitej Polskiej w ramach programów operacyjnych, załącznik do uchwały nr 164 Rady Ministrów z dnia 17 września 2013 r. (poz. 796)

2015 1(1)


CSAR, śmigłowce zwalczania okrętów podwodnych, śmigłowce uderzeniowe oraz do przewozu pasażerów VIP35. Zintegrowane systemy wsparcia dowodzenia oraz zobrazowania pola walki C4ISR to planowane pozyskanie m.in. zintegrowanych systemów Dowodzenia i Kierowania Środkami Walki, wozów dowodzenia i wozów dowódczo-bojowych oraz system położenia wojsk własnych (BMS/BFT) w pododdziałach wyposażanych w KTO ROSOMAK. W ramach modernizacji wojsk pancernych i zmechanizowanych zastąpieniu mając ulec wysłużone wozy bojowe i czołgi, a uwzględnia się pozyskanie czołgów Leopard 2A4 i 2A536. Program „zwalczanie zagrożeń na morzu” ma na celu osiągniecie zdolności operacyjnej do zwalczania celów nawodnych, podwodnych i lądowych oraz zagrożenia minowego. W ramach programu pozyskane będą m.in.: - okręty podwodne nowego typu, - nowoczesne niszczyciele min Kormoran II, - okręt patrolowy w wersji podstawowej ŚLĄZAK, - okręty patrolowe z funkcją zwalczania min CZAPLA, - okręt rozpoznania elektronicznego DELFIN, - okręt wsparcia działań połączonych MARLIN, - okręt ratowniczy RATOWNIK, - pływająca stacja demagnetyzacyjna MAGNETO, - nadbrzeżny dywizjon rakietowy Marynarki Wojennej (NDR MW)37.

Modernizacja techniczna zakłada również opracowanie nowoczesnego indywidualnego wyposażenia i uzbrojenia żołnierza TYTAN – stworzenia „żołnierza przyszłości” i zakupu samolotów transportowych C-295 M CASA i M-28, kołowych transporterów opancerzonych KTO ROSOMAK, zestawów PPK SPIKE38. 35 Program Wieloletni Priorytetowe Zadania Modernizacji Technicznej Sił Zbrojnych

Rzeczypospolitej Polskiej w ramach programów operacyjnych, załącznik do uchwały nr 164 Rady Ministrów z dnia 17 września 2013 r. (poz. 796).

36 Tamże. 37 Tamże. 38 Plan Modernizacji Technicznej Sił Zbrojnych RP w latach 2013-2022,

http://www.polska-zbrojna.pl/AppData/TinyMceFiles/konferncja_prasowa1.pdf, 28.12.2014 r.

2015 1(1)


Tabela 1. Plan wydatków na poszczególne programy operacyjne Planowane wydatki na poszczególne programy operacyjne

(w mln zł)

Lp. Nazwa programu operacyjnego 2014 2015 2016 2017-

2022

Razem 2014-2022

max. max. max.

1. System Obrony Powietrznej 200,0 600,0 1 300,0 25 188,6 26 470,3

2. Śmigłowce wsparcia bojowego, zabezpieczenia i VIP

80,0 1 100,0 1 700,0 8 876,9 22 834,2

3.

Zintegrowane systemy wsparcia dowodzenia oraz zobrazowania pola walki – C4ISR

450,0 900,0 1 000,0 3 695,7 5 189,0

4. Modernizacja Wojsk Pancernych i Zmechanizowanych

750,0 500,0 500,0 8 648,2 9 631,8

5. Zwalczanie zagrożeń na morzu 980,0 1 600,0 1 200,0 10 827,4 13 280,2

6. Rozpoznanie obrazowe i satelitarne 60,0 600,0 600,0 1 793,2 2 429,1

7. Indywidualne wyposażenie i uzbrojenie żołnierza – TYTAN

90,0 80,0 80,0 3 037,4 3 139,8

8. Modernizacja Wojsk Rakietowych i Artylerii 350,0 350,0 750,0 5 892,2 6 967,2

9. Symulatory i trenażery 170,0 500,0 400,0 351,0 1 142,3

10. Samolot szkolno-treningowy AJT 250,0 310,0 500,0 514,8 1 436,0

11. Samoloty transportowe 392,2 - - - 392,2

12. Kołowe transportery opancerzone ROSOMAK 630,0 900,0 1 600,0 5 090,6 7 604,7

13. Przeciwpancerne pociski kierowane SPIKE 20,0 0,0 150,0 200,0 468,9

14. Rozpoznanie patrolowe 0,0 25,0 40,0 1 447,2 1 514,6

RAZEM Nie więcej niż 3 483,5

Nie więcej niż 5 452,1




Źródło: Program Wieloletni Priorytetowe Zadania Modernizacji Technicznej Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej w ramach programów operacyjnych, załącznik do uchwały nr 164 Rady Ministrów z dnia 17 września 2013 r. (poz. 796).

2015 1(1)


Tabela 2. Porównanie planowanych maksymalnych dopuszczalnych wydatków na „priorytetowe zadania modernizacji technicznej SZ RP w ramach programów operacyjnych” w 2015 r. wynikających z uchwały Rady Ministrów nr 123 z dnia 23 czerwca 2014 r. (kolumna „2015 maks.”) z rzeczywistymi wydatkami planowanymi przez MON w 2015 r. przedstawionymi podczas senackiej KON (kolumna „2015 plan MON”) – kwoty w mln zł.

Lp. Nazwa programu operacyjnego 2015 maks. 2015 plan MON

1. System Obrony Powietrznej 600 216

2. Śmigłowce wsparcia bojowego, zabezpieczenia i VIP 1 100 788

3. Zintegrowane systemy wsparcia dowodzenia oraz zobrazowania pola walki – C4ISR 900 405

4. Modernizacja Wojsk Pancernych i Zmechanizowanych 500 209

5. Zwalczanie zagrożeń na morzu 1 600 1 363 6. Rozpoznanie obrazowe i satelitarne 600 66

7. Indywidualne wyposażenie i uzbrojenie żołnierza – TYTAN 80 37

8. Modernizacja Wojsk Rakietowych i Artylerii 350 349 9. Symulatory i trenażery 500 217 10. Samolot szkolno-treningowy AJT 310 175 11. Samoloty transportowe 0 0 12. Kołowe transportery opancerzone ROSOMAK 900 397 13. Przeciwpancerne pociski kierowane SPIKE 0 0 14. Rozpoznanie patrolowe 25 14 maks. 5 452 4 236

Źródło: Wydatki MON w 2015 r. na priorytetowe programy modernizacji technicznej, http://dziennikzbrojny.pl/aktualnosci/news,1,8397,aktualnosci-z-polski,wydatki-mon-w-2015-roku-na-priorytetowe-programy-modernizacji-technicznej,19.01.2015. Na modernizację techniczną w 2015 roku zaplanowano środki w wysokości 8 237 mld złotych, z czego 4 342 mld złotych stanowić ma finansowanie wieloletniego programu „Priorytetowe zadania modernizacji technicznej Sił Zbrojnych RP w ramach programów operacyjnych39. Największe wydatki w 2015 roku z przeznaczonych środków na modernizacje techniczną w ramach 14 priorytetowych programów operacyjnych przewidziano na realizację programu „ Zwalczanie zagrożeń na morzu”. Na ten cel zaplanowano kwotę 1 363 mld złotych, która stanowić będzie ponad 30 procent wszystkich wydatków priorytetowych programów. Łączna suma wydatków przeznaczona na zadania priorytetowych programów w 2015 roku jest jednak niższa od maksymalnego limitu przeznaczonego na te zadania.

39 Wydatki MON w 2015 r. na priorytetowe programy modernizacji technicznej,

http://dziennikzbrojny.pl/aktualnosci/news,1,8397,aktualnosci-z-polski,wydatki-mon-w-2015-roku-na-priorytetowe-programy-modernizacji-technicznej, 19.01.2015.

2015 1(1)


Niezbędnym elementem w procesie modernizacji jest hierarchia potrzeb w poszczególnych rodzajach wojsk. Szczególnie niepokojący jest stan Marynarki Wojennej RP40. Postępujący zanik potencjału bojowego Marynarki Wojennej może budzić obawy co do zapewnienia bezpieczeństwa morskiego państwa. Ostatnie lata przyniosły wycofanie z linii ponad 62% okrętów bojowych i pomocniczych jednostek pływających, o ponad 50% zredukowano lotnictwo morskie, a stan osobowy zmniejszono o 36%. W najbliższym czasie ze względu na zakończenie okresu eksploatacji konieczne będzie wycofywanie ponad dwudziestu okrętów bojowych, w tym czterech z pięciu okrętów podwodnych41. Program modernizacji jest nadzieją na odbudowę Marynarki Wojennej, dlatego tak istotne jest przeznaczanie środków finansowych zgodnie z priorytetem zapotrzebowań na poszczególne rodzaje Sił Zbrojnych, a właśnie w Marynarce Wojennej niedofinansowanie jest największe. Charakter i zmienność zagrożeń bezpieczeństwa wymaga, aby siły zbrojne były kombinacja modułowych komponentów połączonych, mobilne, siecocentryczne i zdolne do realizacji misji w każdym środowisku42. W tym celu powinny być wyposażone w nowoczesny technologicznie sprzęt, co ma zapewnić realizowany program modernizacji technicznej. Uzyskanie zdolności operacyjnych jest ściśle powiązane z pozyskiwaniem i wdrażaniem nowoczesnych technologii, systemów uzbrojenia i sprzętu wojskowego43, dlatego od zakresu i poziomu przeprowadzanej modernizacji zależeć będzie standard polskiej armii. Modernizacja techniczna Sił Zbrojnych powinna być procesem ciągłym, ponieważ zmieniające się środowisko bezpieczeństwa i innowacje technologiczne wymuszają na amii dostosowania swoich zdolności i jakości do najwyższych standardów. Skuteczność wymaga najnowszego sprzętu i uzbrojenia, czemu mają pomóc wdrażane i aktualizowane programy modernizacji, jednak podstawą ich realizacji zawsze będzie odpowiednia ilość środków finansowych.

PROFESJONALIZACJA SIŁ ZBROJNYCH

Integralną częścią procesu transformacji jest profesjonalizacja, która ma podnieść skuteczność i efektywność działań Sił Zbrojnych wobec nowych wyzwań i zagrożeń bezpieczeństwa. Profesjonalizacja ma zwiększyć zdolności polskiej armii do realizacji zadań konstytucyjnych związanych z obroną państwa oraz zapewnić realizację zobowiązań sojuszniczych i koalicyjnych. Istotą profesjonalizacji Sił Zbrojnych było ich uzawodowienie, które kształtowało przekształcenia również w innych obszarach funkcjonowania Sił 40 R. Sroka (red.), Uwarunkowania i konsekwencje profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP,

Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. prof. Edwarda Lipińskiego, Kielce 2010 r., s. 52.

41 Informacja – Stan profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP, Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Warszawa 2010 r., s.10.

42 Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022, przyjęta uchwałą Rady Ministrów z dnia 9 kwietnia 2013 r.

43 M. Ojrzanowski, Kierunki rozwoju…, op. cit., s. 230.

2015 1(1)


Zbrojnych, w szczególności w dziedzinie uzbrojenia, wyposażenia, szkolenia i zakwaterowania44. Przyjęty w dniu 5 sierpnia 2008 r. przez Radę Ministrów „Program Profesjonalizacji Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej określił kierunki transformacji Sił Zbrojnych RP mające na celu podwyższenie ich zdolności operacyjnych i potencjału poprzez zmianę struktury osobowej oraz utworzenie armii zawodowej przy założeniu pełnej transformacji polegającej na zawieszeniu obowiązku odbywania zasadniczej służby wojskowej z równoczesnym zawieszeniem obowiązku odbywania przeszkolenia wojskowego oraz wprowadzeniem kontraktowej służby wojskowej. Założenia dotyczyły również utworzenia Narodowych Sił Rezerwowych (NSR) oraz stworzenia materialnych rekompensat i zachęt do pełnienia służby w ramach NSR, a także zapewnienia prawnej możliwości pełnienia na ogólnych zasadach czynnej służby wojskowej przez kobiety. Ograniczeniu miał ulec zakres odbywania ćwiczeń wojskowych przez żołnierzy rezerwy posiadających przydziały mobilizacyjne oraz charakter zadań wykonywanych przez terenowe organy administracji wojskowej45. Profesjonalizacja to przeobrażenie nie tylko dotyczące uzawodowienia, ale także zmiany w systemie szkolenia, mobilizacyjnym, zabezpieczeniu logistycznym, socjalnym i zakwaterowaniu. Skala i charakter zadań realizowanych przez Siły Zbrojne wskazują, że powinny być wykonywane wyłącznie przez profesjonalnych żołnierzy, ponieważ takiego poziomu wyszkolenia nie można uzyskać w ciągu dziewięciomiesięcznej służby zasadniczej46. Najbardziej krytykowaną kwestią procesu profesjonalizacji jest funkcjonowanie Narodowych Sił Rezerwowych, których obecny stan oscyluje w granicach 10 tys. żołnierzy, czyli ½ docelowego stanu47. Profesjonalna armia jest atrybutem państwa i ma znaczący wpływ na stan bezpieczeństwa wzmacniając pozycje na arenie międzynarodowej. Ewolucja w środowisku bezpieczeństwa będzie wymagać od Sił Zbrojnych efektywnych działań w każdych warunkach, a to ma nam zapewnić w pełni profesjonalna i wyszkolona armia.

CZŁONKOSTWO W NATO I UNII EUROPEJSKIEJ-UDZIAŁ W MISJACH POZA GRANICAMI KRAJU

Członkostwo w NATO stanowi najważniejszą dla Polski formę współpracy polityczno-wojskowej w dziedzinie bezpieczeństwa, natomiast dzięki Unii Europejskiej molwy jest większy rozwój społeczno-gospodarczy. Współpraca

44 Informacja o wynikach kontroli. Stan profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP na przykładzie

wybranych jednostek wojskowych, Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa 2012 r., s.11. 45 Informacja – Stan Profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP, Biuro Bezpieczeństwa

Narodowego, Warszawa 2010 r., s.2-3. 46 J. Figurski, J. Niepsuj (red.), Profesjonalizacja obrony narodowej, Wojskowe Centrum

Edukacji Obywatelskiej, Warszawa 2010 r., s.21. 47 B. Pacek, Reforma Narodowych Sił Rezerwowych. Utworzenie Armii Krajowej,

Warszawa 2014 r., s.5.

2015 1(1)


międzynarodowa to również szereg korzyści i możliwości rozwoju dla Sił Zbrojnych. Udział Sił Zbrojnych RP w operacjach poza granicami państwa jest nie tylko częścią zobowiązań sojuszniczych, ale także ważnym instrumentem polskiej polityki zagranicznej. W ciągu ostatnich lata Polska była zaangażowana w misje i operacje pokojowe prowadzone przez NATO ( PKW SFOR, PKW KFOR, PKW ISAF, Acitive Endeavour, PKW Pakistan, NATO Baltic Air Policing, PKW Irak), Unię Europejską ( EUFOR Althea, EUFOR RD Congo, MINURCAT, PKW Mali), ONZ ( UNDOF, UNIFIL, PKW Sudan, PKW Czad) oraz w ramach doraźnie tworzonych koalicji ( PKW Irak, PKW Afganistan). Obecność polskiej armii przyczyniła się do umocnienia wiarygodności Polski jako partnera na arenie międzynarodowej oraz do wzrostu interoperacyjności oraz wpływa na procesy modernizacji Sił Zbrojnych w celu sprostania wyzwaniom na polu walki48. Udział w misjach Sił Zbrojnych RP daje możliwość do doskonalenia procedur współdziałania w ramach układu koalicyjnego na polu walki. Ma to znaczący wpływ na rozwój taktyki i technik użycia sił oraz doskonalenia procedur działania, w tym procesu dowodzenia. Udział w misjach wpływa na wzrost poziomu wyszkolenia indywidualnego żołnierzy w dowodzeniu, zachowania w warunkach bojowych, funkcjonowania w środowisku międzynarodowym i umiejętności oceny sytuacji w czasie rzeczywistym. Misje to również poprawa wyszkolenia żołnierzy, którzy mają możliwość uczestniczenia w kursach i szkolenia za granicą w ramach przygotowań do realizacji zadań. Udział w misjach to korzyści w postaci możliwości korzystania z nowych systemów teleinformatycznych, dzięki czemu żołnierze uzyskują wiedzę i doświadczenie w zakresie obsługi zaawansowanych technologicznie wojskowych systemów łączności i informatyki 49 . W państwach członkowskich NATO i Unii Europejskiej wojsko w większości przypadków angażowane jest do zwalczania zagrożeń niemilitarnych 50 , dlatego każda forma sprawdzenia swoich zdolności jest dla armii szansą, którą należy wykorzystywać. Doświadczenia z misji i operacji umożliwiają również doskonalenie istniejących i pozyskiwanie przez Siły Zbrojne nowych zdolności operacyjnych51. Zaangażowanie w operacje poza granicami kraju ma bezpośredni wpływ na kształtowanie pozycji Polski na arenie międzynarodowej. Wzrasta nasza wiarygodność i stajemy się istotnym sojusznikiem w działaniach zmierzających do zapewnienia bezpieczeństwa. Działania sojusznicze i koalicyjne są istotnym elementem wpływającym na rozwój Sił Zbrojnych RP. Weryfikacja możliwości na realnym polu walki u boku armii sojuszniczych i koalicyjnych daje szerokie

48 M. Gocuł, Strategiczne uwarunkowania…, op. cit., s.18. 49 Tamże, s.19-20. 50 B. Pacek, Możliwości Sił Zbrojnych RP w przeciwdziałaniu zagrożeniom niemilitarnym

dla bezpieczeństwa wewnętrznego Polski, [w:], S. Wojciechowski, A. Potyrała, Bezpieczeństwo Polski, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2014 r., s.123.

51 R. Reczkowski, Doświadczenia z 12 lat polskiej obecności w Afganistanie, Centrum Doktryn i Szkolenia Sił Zbrojnych, Biuletyn systemu wykorzystywania doświadczeń 2014 r., nr 1, s. 3.

2015 1(1)


spektrum wiedzy i doświadczeń, które skutkują wzrostem jakości i profesjonalizmu Sił Zbrojnych.

Rys 3. Udział PKW w międzynarodowych operacjach bezpieczeństwa (od momentu wstąpienia do NATO-1999 r.)

Źródło: Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Warszawa 2013, s.50.

SYSTEM FINANSOWANIA - BUDŻET OBRONNY

Kluczowe znaczenie w funkcjonowaniu państwa, jego organów i instytucji ma kwestia ich finansowania. Ilość środków finansowych przeznaczana z budżetu państwa na określone zadania ma istotny wpływ na funkcjonowanie i rozwój określonych obszarów. Zapewnienie bezpieczeństwa na wysokim poziomie jest nierozłącznie związane z finansami państwa jakie corocznie przeznaczane są ten cel. Niedostateczne wsparcie ze strony państwa w postaci niedowartościowania zadań ochronny i obronnych może w znacznym stopniu wpływać na stan, funkcjonowanie i rozwój Sił Zbrojnych. Budżet obronny jest najważniejszym czynnikiem regulującym kształt Sił Zbrojnych i w znacznym stopniu wpływa na możliwości ich rozwoju. Wydatki na cele obronne są kluczowym elementem makroekonomicznego otoczenia systemu obronnego państwa52, a nowe rozwiązanie w postaci szczegółowego planowania wydatkowania środków ułatwia realizację zadań w resorcie obronnym. Planowanie budżetowe jest procesem powiązania celów polityki państwa z dostępnymi zasobami i środkami finansowymi, polegającym na podejmowaniu decyzji dotyczących przeznaczenia środków publicznych na określone obszary aktywności państwa53. Reforma finansów publicznych wprowadziła nowe narzędzie

52 A. Lis, Analiza wydatków na cele obronne w Polsce, [w:] J. Wołejszo, A. Lis, R.

Reczkowski (red.), Innowacja i synergia w Siłach Zbrojnych RP, tom 2, Centrum Doktryn I Szkolenia Sił Zbrojnych, Bydgoszcz 2013 r., s.67.

53 S. Franek, Wieloletnie planowanie budżetowe w podsektorze rządowym, Wyd. Difin, Warszawa 2013 r., s.11.

2015 1(1)


zarządzania wydatkami państwa tzw. budżet zadaniowy. Istotą budżetu zadaniowego jest precyzyjne określenie zadań, które mają być finansowane z budżetu państwa oraz stosowanie odpowiednich mierników, które umożliwiłyby ocenę efektów uzyskanych w wyniku ponoszonych wydatków budżetowych 54 . Budowanie planu wydatkowania środków finansowych w oparciu o układ zadaniowy ma za zadanie poprawę jakości gospodarowania finansami państwa, a także służy do oceny efektywności pracy poszczególnych organów państwowych55. Resort obrony będący jednostką sektora publicznego zobowiązany jest do corocznego przedstawiania raportu zawierającego informacje nt. wyników realizowanych zadań oraz przyszłego przeznaczenia wydatkowania środków finansowych. Ministerstwo Obrony Narodowej sporządza plany zadaniowe budżetu wyszczególniając najważniejsze zadania stojące przed Wojskiem Polskim, a także określa stopień ich realizacji. Plan wydatków budżetowych państwa w układzie zadaniowym składa się z 22 funkcji, z których realizacja zadań Ministerstwa Obrony Narodowej finansowana jest w zakresie dziesięciu obszarów działalności państwa56. Fundamentalne zadania w obszarze bezpieczeństwa realizowane są przez Ministra Obrony Narodowej w ramach funkcji 11: bezpieczeństwo zewnętrzne i nienaruszalność granic. Funkcja ta obejmuje zadania związane z obronnością oraz funkcjonowaniem i rozwojem Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, w tym udział w przedsięwzięciach wojskowych wynikających z umów międzynarodowych. W ramach tej funkcji prowadzone są działania umożliwiające m.in. rozpoznawanie i przeciwdziałanie zagrożeniom zewnętrznym godzącym bezpieczeństwo, obronność, niepodległość i nienaruszalność terytorium57. W ramach działalności Ministra Obrony Narodowej wyodrębnione zostało jedno zadanie priorytetowe tj. zadanie 11.1. Utrzymanie i rozwój zdolności operacyjnych Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, w ramach którego realizowane są cele związane ze zwiększeniem zdolności operacyjnych Sił Zbrojnych oraz podwyższaniem stopnia nowoczesności uzbrojenia i sprzętu wojskowego, w tym w ramach wieloletniego programu: „Priorytetowe zadania modernizacji Sił Zbrojnych RP w ramach programów operacyjnych”. Środki finansowe przeznaczone są na utrzymanie już osiągniętego poziomu zdolności operacyjnych poprzez specjalistyczne szkolenia, a także utrzymanie ich gotowości bojowej oraz działania służące ich rozwojowi. Realizowane zadania obejmują; zabezpieczenie dowodzenia Sił Zbrojnych RP, utrzymanie zdolności do rozpoznania oraz do rażenia sił przeciwnika w sytuacji zagrożenia państwa, zabezpieczenie logistyczne i medyczne zdolności operacyjnych Sił Zbrojnych oraz zakwaterowanie Sił Zbrojnych RP. Zadanie to wpisuje się w Strategię Rozwoju Kraju 2020, Strategię Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, 54 M. Postuła, P. Perczyński, Budżet zadaniowy w administracji publicznej, Ministerstwo

Finansów, Warszawa 2010 r., s.25. 55 P. Rosłoń, Budżet zadaniowy – zarządzanie wydatkami Ministerstwa Obrony Narodowej,

Obronność. Zeszyty Naukowe 2014 r., nr 1, s.146. 56 P. Rosłoń, Budżet zadaniowy… op. cit., s. 146 -149. 57 Planowanie w układzie zadaniowym na rok 2015, Rada Ministrów, Warszawa 2014 r., s.

71.

2015 1(1)


Strategię Rozwoju Sytemu Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022 oraz Program Rozwoju Sił Zbrojnych RP 2013-202258.

Tabela 2. Szczegółowy wykaz zadań realizowanych w ramach funkcji 11: Bezpieczeństwo zewnętrzne i nienaruszalność granic

Zadanie Główny zakres działań finansowych w ramach zadania

Kwota zaplanowana na realizację zadania w 2015 r.

Utrzymanie i rozwój zdolności operacyjnych SZ RP

- zabezpieczenie dowodzenia Sił Zbrojnych RP, - utrzymanie zdolności do rozpoznania oraz rażenia sił przeciwnika w sytuacji zagrożenia państwa, - zabezpieczenie logistyczne i medyczne zdolności operacyjnych Sił Zbrojnych, - zakwaterowanie Sił Zbrojnych RP - podwyższenie stopnia nowoczesności uzbrojenia i sprzętu wojskowego

28,95 mld zł

Wsparcie wywiadowcze i kontrwywiadowcze

- rozpoznanie i przeciwdziałanie zagrożeniom godzącym w bezpieczeństwo państwa, - obronność i zdolności bojowe Sił Zbrojnych, - niepodległość i nienaruszalność terytorium Rzeczypospolitej Polskiej – rozpoznanie międzynarodowego terroryzmu, ekstremizmu oraz międzynarodowych grup przestępczych, - zapewnienie bezpieczeństwa jednostek wojskowych, jednostek organizacyjnych MON i żołnierzy wykonujących zdania poza granicami państwa, - współdziałanie z organami do ścigania przestępstw , - współdziałanie w organizowaniu polskich przedstawicielstw wojskowych za granicą

0,60 mld zł

Realizacja zobowiązań sojuszniczych i międzynarodowych oraz uczestnictwo w działaniach na rzecz pokoju i stabilizacji międzynarodowej

- udział w misjach i operacjach NATO, UE, koalicyjnych, - międzynarodowa współpraca bilateralna i wielostronna – funkcjonowanie przedstawicielstw dyplomatycznych i struktur wielonarodowych w ramach NATO I UE

0,85 mld zł

Gotowość struktur administracyjno-gospodarczych kraju do obrony państwa

- utrzymywanie i doskonalenie struktur pozamilitarnych systemu obrony państwa, - nakładanie na przedsiębiorców o szczególnym znaczeniu gospodarczo-obronnym obowiązku utrzymywania mocy produkcyjnych lub remontowych - szkolenia obronne, kwalifikacja wojskowa

0,19 mld zł

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Planowanie w układzie zadaniowym na rok 2015, Rada Ministrów, Warszawa 2014, str. 71-74.

58 Tamże, s. 180.

2015 1(1)


Pozostałe funkcje państwa, które wykorzystywane są do planowania zadaniowego w resorcie obrony narodowej to: funkcja 2: Bezpieczeństwo wewnętrzne i porządek wewnętrzny, funkcja 3: Działalność edukacyjna, wychowawcza i opiekuńcza państwa, funkcja 9: Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego, funkcja 10: Nauka polska, funkcja 13: Zabezpieczenie społeczne i wsparcie rodziny, funkcja 18: Sprawowanie i wykonywanie wymiaru sprawiedliwości, funkcja 20: Organizacja opieki zdrowotnej i polityka zdrowotna oraz funkcja 22: Planowanie strategiczne oraz obsługa administracyjna i techniczna59. Wydatki na obronność Polski w roku bieżącym kształtować się będą na poziomie 1,95% PKB. W 2015 roku zaplanowane są one w kwocie 38 090 473 zł60, jednak z tegorocznego budżetu konieczne jest dokonanie spłaty zadłużenia za pozyskane w latach 2006-2009 roku samoloty wielozadaniowe F-16, planowane w kwocie ponad 5 mld złotych61.

Rys. 4. Wydatki na obronność w 2015 r.

Źródło: opracowanie własne na podstawie: Ustawa budżetowa na rok 2015 z dnia 15 stycznia 2015 r. (Dz. U. z 2015 r., poz. 153).

59 J. Płaczek (red.), Budżet obronny Polski na początku XXI wieku – fakty i oczekiwania,

Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2010 r., 169-179. 60 Ustawa budżetowa na rok 2015 z dnia 15 stycznia 2015 r. (Dz. U. z 2015 r., po.153). 61 T. Dmitruk, Budżet MON w 2015 r.,

http://dziennikzbrojny.pl/artykuly/art.,9,40,7914, ine,wydarzenia,budzet-mon-w-2015-roku, 20.01.2015 r.

986 836; 3%

7 384 287; 19%

15 934 626; 42%

13 775 724; 36%

Wydatki na obronę narodową w 2015 r.

38 090 473 mld złDotacje i subwencje

Świadczenia na rzeczosób fizycznych

Wydatki bieżącejednostekbudżetowychWydatki majątkowe

2015 1(1)


Tabela 3. Wydatki na obronność w 2015 r. z podziałem na ich główne kategorie Część Dział Treść Razem

29 Obrona narodowa

w tysiącach złotych 752 OBRONA NARODOWA 29 925 413 Wojska lądowe 2 729 988 Siły powietrzne 1 223 317 Marynarka Wojenna 499 851 Centralne Wsparcie 10 313 271 Żandarmeria Wojskowa 192 364 Ordynariat Polowy Wojska Polskiego 14 828 Prawosławny Ordynariat Wojska Polskiego 2 415 Ewangelickie Duszpasterstwo Wojskowe 1 267 Dowodzenie i kierowanie Siłami Zbrojnymi

Rzeczypospolitej Polskiej 633 305

Zadania Związane z utrzymaniem mocy rezerwowych ze wzg. na potrzeby Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej

33 500

Wojskowe Misje Pokojowe 72 877 Służba Wywiadu Wojskowego 250 983 Służba Kontrwywiadu Wojskowego 200 722 Wojska Specjalne 230 424 Zabezpieczenie wojsk 7 058 532 Działalność badawczo-rozwojowa 95 121 Pozostała działalność 6 372 648 803 Szkolnictwo wyższe – uczelnie wojskowe 250 217 851 Ochrona zdrowia 179 146 921 Kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 79 069

28 Nauka

752 Projekty badawcze i celowe w dziedzinie obronności 174 807

20 Gospodarka

Zadania związane z utrzymaniem mocy rezerwowych ze wzg. na potrzeby Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej

87 500

Źródło: Ustawa budżetowa na rok 2015 z dnia 15 stycznia 2015 r. (Dz. U. z 2015 r., poz. 153). Od 2016 roku wydatki na obronność według przyjętego projektu ustawy o zmianie ustawy o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawy o finansach publicznych stanowić mają nie mniej niż 2% PKB z roku poprzedniego, co tylko w 2016 roku ma zapewnić dodatkowo ponad 800 mln złotych na zakup nowoczesnego sprzętu dla polskiej armii. Zmianie ma również ulec cykl programowania rozwoju Sił Zbrojnych na dłuższe okresy planistyczne (6 i 10 letnie), uregulowany zostanie katalog dotacji dla Zakładu Inwestycji Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego,

2015 1(1)


a także dopracowane zostaną przepisy dotyczące wykonywania specjalistycznych usług wojskowych przez jednostki wojskowe62. Budżet zadaniowy jest nowoczesnym narzędziem zarządzania wydatkami wojska, dzięki któremu w większym stopniu udaje się określać priorytetowe cele i monitorować stopień ich wykonalności. Ta forma planowania wydatków ma istotny wpływ na rozwój Sił Zbrojnych co w znacznym stopniu przekłada się na wzrost poziomu bezpieczeństwa państwa. Klasyfikacja wydatków pozwala efektywnie nimi zarządzać, co pozwala na uzyskanie jak najlepszego wydatkowania środków w resorcie obronnym na najważniejsze cele. Zwiększanie wydatków na obronność jest podstawą do dalszego rozwoju Sił Zbrojnym Rzeczypospolitej Polskiej, które muszą być w pełni nowoczesne, aby mogły skutecznie reagować w zmiennym i nieprzewidywalnym środowisku bezpieczeństwa.

PRZEMYSŁOWY POTENCJAŁ OBRONNY

Ważnym elementem gospodarczej sfery bezpieczeństwa Polski jest rozwój przemysłu obronnego, który powinien współgrać z potrzebami obronnymi, określonymi w programach modernizacji Sił Zbrojnych, a także w zgodzie z przyjętymi zobowiązaniami sojuszniczymi. Konieczne jest podjęcie działań zmierzających do zagwarantowania udziału krajowego przemysłu obronnego w długoterminowych kontraktach zbrojeniowych o znaczeniu strategicznym63. Przemysłowy potencjał obronny (PPO) tworzą zasoby materialne i niematerialne polskiego przemysłu, zaspokajające potrzeby obronne państwa, w tym potrzeby SZ RP dotyczące wyposażenia w uzbrojenie i sprzęt wojskowy (UiSW). W jego skład wchodzą m.in. spółki prowadzące działalność gospodarczą na potrzeby bezpieczeństwa i obronności państwa, w które w większości należą do Skarbu Państwa: przedsiębiorstwa, których organem założycielskim jest Minister Obrony Narodowej, a także jednostki badawczo-rozwojowe oraz spółki realizujące obrót z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa 64 . Obecnie w ramach przemysłu obronnego można wyróżnić następujące grupy: - przedsiębiorstwa, które w znacznej części wchodzą w skład Polskiego Holdingu Obronnego (dawna Grupa BUMAR), zajmujące się produkcją uzbrojenia sprzętu wojskowego; - podmioty wytwarzające na potrzeby rynku lotniczego, w znacznym stopniu cywilnego, wchodzące częściowo w skład ARP; - wojskowe przedsiębiorstwa remontowo-produkcyjne (WPRP) realizujące na rzecz resortu obrony narodowej zdania remontowo-obsługowe związane z modernizacją techniczną Sił Zbrojnych RP;

62 Od 2016 r. większe nakłady na obronność,

http://mon.gov.pl/aktualnosci/artykul/najnowsze/2015-02-17-od-2016-r-wieksze-naklady-na-obronnosc, 20.02.2015 r.

63 J. Kajetanowicz, Wojsko Polskie w systemie bezpieczeństwa państwa 1945-2010, Wyd. Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, Częstochowa 2013 r., s. 373.

64 Biała Księga…, op. cit., s. 51.

2015 1(1)


- instytuty badawcze prowadzące prace naukowo-badawcze i rozwojowe, których wyniki wykorzystywane są na potrzeby wojska65. Bieżąca kondycja PPO nie jest jednak zadowalająca. Konkurencyjność krajowego przemysłu obronnego jest niewystarczająca, aby mógł on w szerokim zakresie uczestniczyć w procesie modernizacji technicznej SZ RP, a także skutecznie konkurować na rynkach zagranicznych66. Powadzone działania zmierzające do konsolidacji przemysłu obronnego mają na celu wspieranie rozwoju polskiego przemysłu obronnego oraz dostosowanie potencjału przedsiębiorstw branży zbrojeniowej do dynamicznie zmieniającego się środowiska bezpieczeństwa. Istotny elementem siły obronnej jest ścisła współpraca Sił Zbrojnych RP z przemysłem zbrojeniowym, który w celu zapewnienia samowystarczalności powinien być w stanie wytworzyć w całości uzbrojenie na wypadek działań wojennych.

PODSUMOWANIE

Stan Sił Zbrojnych powinien być na takim poziomie, aby w pełni zapewnić bezpieczeństwo obywatelom naszego kraju. W zależności od zmieniającego się środowiska powinny one podlegać zmianom, a także ciągłemu rozwojowi w celu osiągnięcia odpowiedniego stopnia skuteczności i zdolności operacyjnych. Szereg czynników zewnętrznych i wewnętrznych oddziaływujących na kształt i możliwości rozwojowe Sił Zbrojnych będzie w znacznym stopniu wpływać na ich zdolności operacyjne. Programy planistyczne są podstawą procesu transformacji armii, jednak ich realizacja w znacznym stopniu uzależniona jest od środków finansowych. Współpraca międzynarodowa jest bazą do zdobywania i wymiany doświadczeń dla Sił Zbrojnych. Podstawa rozwoju i wszelkich działań jest modernizacja techniczna, która powinna być procesem ciągłym, ze względu na zmieniające się środowisko bezpieczeństwa i postęp technologiczny. Profesjonalne Siły Zbrojne wyposażone w najnowszy sprzęt i typ uzbrojenia to podstawa bezpieczeństwa w sytuacji każdego rodzaju zagrożenia, zarówno militarnego, jak i niemilitarnego, dlatego zaprzestanie procesu transformacji skutkować będzie osłabieniem naszego bezpieczeństwa i pozycji międzynarodowej. Zapowiadane przez rząd inwestycje w obronność są nadzieją na rozwój Sił Zbrojnych. Wydarzenia na Ukrainie i zmiany środowiska bezpieczeństwa Polski wymusiły konieczność zwiększenia nakładów na kwestię związane z zapewnieniem bezpieczeństwem i obronnością, a to nierozłącznie związane jest z dalszą modernizacją techniczną Sił Zbrojnych. Planowane przedsięwzięcia w istotny sposób mogą się przyczynić do dalszego rozwoju Sił Zbrojnych, które są podstawowym gwarantem bezpieczeństwa Polski. Polska armia posiada perspektywy rozwoju, które odpowiednio wykorzystane dają nadzieję na posiadanie nowoczesnego i w pełni profesjonalnego wojska, które będzie dorównywać jakością armii sojuszniczych. Każdy z czynników warunkujących stan, zadania i zdolności

65 W. Lewandowski, Polski przemysł obronny w dobie konsolidacji, Kwartalnik

Bezpieczeństwo Narodowe 2011 r., nr 17,, s. 177. 66 Białą Księga…, op. cit., s. 52.

2015 1(1)


Sił Zbrojnych ma istotne znaczenie w ich funkcjonowaniu i rozwoju wpływając na ich efektywność w działaniu. Założenia w postaci planów modernizacyjnych i rozwojowych często blokowane są przez decyzje polityczne, jednak obietnica zwiększenia wydatków na obronność jest szansą dla Sił Zbrojnych RP, którą powinno się jak najlepiej wykorzystać w celu wzmocnienia bezpieczeństwa Polski.

BIBLIOGRAFIA

1. Biała Księga Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Warszawa 2013

2. Dmitruk. T. Budżet MON w 2015 r., http://dziennikzbrojny.pl/artykuly/art,9,40,7914,inne,wydarzenia,budzet-mon-w-2015-roku

3. Cieniuch M. , Wymagania wobec Sił Zbrojnych RP w świetle nowych wyzwań dla bezpieczeństwa, [w:] A. Lis, R. Reczkowski (red.), Innowacja i synergia w Siłach Zbrojnych RP, tom 1, Centrum Doktryn i Szkolenia Sił Zbrojnych, Bydgoszcz 2012

4. Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych. Wojska Lądowe, http://dgrsz.mon.gov.pl/sily-zbrojne/wojsko-polskie/wojska-ladowe-10258

5. Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych. Wojska Specjalne. http://dgrsz.mon.gov.pl/sily-zbrojne/kadra-dowodcza/wojska-specjalne-102598

6. Figurski J., Niepsuj J. (red.), Profesjonalizacja obrony narodowej, Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, Warszawa 2010

7. Franek S., Wieloletnie planowanie budżetowe w podsektorze rządowym, Wyd. Difin, Warszawa 2013

8. Kacprzyk A., Główne założenia modernizacji polskiej amii na najbliższe 10 lat, http://www.mojeopinie.pl/glowne_zalozenia_modernizacji_polskiej_armii_na_najblizsze_10_lat,3,1356878611

9. Gocuł M., Strategiczne uwarunkowania funkcjonowania i rozwoju Sił Zbrojnych RP [w:] J. Wołejszo, A. Lis, R. Reczkowski (red.), Innowacja i synergia w Siłach Zbrojnych RP, tom 2, Centrum Doktryn i Szkolenia Sił Zbrojnych, Bydgoszcz 2013

10. Gocuł M., Współczesne uwarunkowania funkcjonowania i rozwoju Sił Zbrojnych RP, Kwartalnik Bellona 2014, nr 1

11. Informacja – Stan profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP, Biuro Bezpieczeństwa Narodowego, Warszawa 2010

12. Informacja o wynikach kontroli. Stan profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP na przykładzie wybranych jednostek wojskowych, Najwyższa Izba Kontroli, Warszawa 2012

13. Jakubczak R., Skrabacz A., Gąsiorek K. (red.), Obrona narodowa w tworzeniu bezpieczeństwa Polski w XXI wieku, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2003

14. Kajetanowicz J., Wojsko Polskie w systemie bezpieczeństwa państwa 1945-2010, Wydawnictwo Wyd. Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, Częstochowa 2013

15. Konopka L., Fryc M., Reforma systemu kierowania i dowodzenia Siłami Zbrojnymi Rzeczypospolitej Polskiej, Kwartalnik Bellona 2014, nr 3

2015 1(1)


16. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. 17. Kubia M, Minkina M. (red.), Współczesne bezpieczeństwo narodowe

i międzynarodowe. Uwarunkowania, relacje, zależności, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Siedlce 2011

18. Lewandowski W., Polski przemysł obronny w dobie konsolidacji, Kwartalnik Bezpieczeństwo Narodowe 2011, nr 17

19. Ligęza K., Bezpieczeństwo morskie państwa: zasady wykorzystania marynarki wojennej, Wydawnictwo Akademickie AMW, Gdynia 2014

20. Lis A., Analiza wydatków na cele obronne w Polsce, [w:] J. Wołejszo, A. Lis, R. Reczkowski (red.), Innowacja i synergia w Siłach Zbrojnych RP, tom 2, Centrum Doktryn I Szkolenia Sił Zbrojnych, Bydgoszcz 2013

21. Marczak J., Jakubczak R., Raport strategiczny: Siły Zbrojne RP w drugiej dekadzie XXI wieku. Koncepcja strategiczna Obrony Terytorialnej RP, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2014

22. Od 2016 r. większe nakłady na obronność, http://mon.gov.pl/aktualnosci/artykul/najnowsze/2015-02-17-od-2016-r-wieksze-naklady-na-obronnosc

23. Ojrzanowski M., Kierunki rozwoju Sił Zbrojnych – podejście polskie, Współczesne i przyszłe zagrożenia bezpieczeństwa a rozwój sił zbrojnych – materiały z konferencji naukowej, Zeszyty Naukowe AON, Warszawa 2008,nr 1(70)A

24. Ojrzanowski M., Siły Zbrojne RP 2020. Rekomendacje Strategicznego przeglądu Obronnego, Prezentacje eksperckie: przyszłość Sił Zbrojnych RP, ww.bbn.gov.pl/download/1/992/prezentacjeeksperckiecale.pdf

25. Pacek B., Możliwości Sił Zbrojnych RP w przeciwdziałaniu zagrożeniom niemilitarnym dla bezpieczeństwa wewnętrznego Polski, [w:], S. Wojciechowski, A. Potyrała, Bezpieczeństwo Polski, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2014

26. Pacek B., Reforma Narodowych Sił Rezerwowych. Utworzenie Armii Krajowej, Warszawa 2014

27. Piekart A., Chałupka M., Modernizacja techniczna SZ RP od 1990 roku – uzbrojenie i wyposażenie indywidualne żołnierzy na przykładzie wojsk lądowych i wojsk specjalnych. Dokonania i perspektywy na przyszłość, Obronność. Zeszyty Naukowe 2014, nr 1(9)

28. Plan Modernizacji Technicznej Sił Zbrojnych RP w latach 2013-2022, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 2012, http://www.polska-zbrojna.pl/AppData/TinyMceFiles/konferncja_prasowa1.pdf

29. Planowanie w układzie zadaniowym na rok 2015, Rada Ministrów, Warszawa 2014

30. Płaczek J. (red.), Budżet obronny Polski na początku XXI wieku – fakty i oczekiwania, Akademia Obrony Narodowej, Warszawa 2010

31. Polska w sojuszu Północnoatlantycki. Korzyści i inicjatywy, http://mon.gov.pl/sily-zbrojne/15-lat-polski-w-nato/korzysci-i-inicjatywy-103249.

32. Postuła M., Perczyński P., Budżet zadaniowy w administracji publicznej, Wyd. Ministerstwo Finansów, Warszawa 2010

2015 1(1)


33. Program Wieloletni Priorytetowe Zadania Modernizacji Technicznej Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w ramach programów operacyjnych, Załącznik do uchwały nr 164 Rady Ministrów z dnia 17 września 2013 r. (poz. 796)

34. Pulkowski K. O Marynarce Wojennej RP raz jeszcze, Przegląd Morski 2012, nr 1

35. Reczkowski R., Doświadczenia z 12 lat polskiej obecności w Afganistanie, Centrum Doktryn i Szkolenia Sił Zbrojnych, Biuletyn Systemu Wykorzystywania Doświadczeń 2014, nr 1

36. Rosłoń P., Budżet zadaniowy – zarządzanie wydatkami Ministerstwa Obrony Narodowej, Obronność. Zeszyty Naukowe 2014, nr 1

37. Sroka R. (red.), Uwarunkowania i konsekwencje profesjonalizacji Sił Zbrojnych RP, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomii i Prawa im. prof. Edwarda Lipińskiego, Kielce 2010

38. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2014

39. Strategia Obronności Rzeczypospolitej Polskiej. Strategia sektorowa do Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2009

40. Strategia Rozwoju Systemu Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej 2022, przyjęta uchwałą Rady Ministrów z dnia 9 kwietnia 2013 r.

41. Ustawa budżetowa na rok 2015 z dnia 15 stycznia 2015 r. (Dz. U. z 2015 r., po.153)

42. Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2015 r. poz. 144 tekst jednolity)

43. Ustawa z dnia 25 maja 2001 r. o przebudowie i modernizacji technicznej oraz finansowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U z 2009 t. Nr 67, poz.570)

44. Wydatki MON w 2015 r. na priorytetowe programy modernizacji technicznej, http://dziennikzbrojny.pl/aktualnosci/news,1,8397,aktualnosci-z-polski,wydatki-mon-w-2015-roku-na-priorytetowe-programy-modernizacji-technicznej

45. Załęski K., Siły Powietrzne w systemie obronnym państwa, Wyższa Szkoła Oficerska Sił Powietrznych, Dęblin 2012

CONTEMPORARY DETERMINANTS OF THE POLISH ARMED FORCES OPERATION

AND DEVELOPMENT

ABSTRACT

The evolution of Poland's security environment requires a continuous adaptation of the Polish Armed Forces, which are a basic element of national defence system for facing new challenges and threats. Determined by numerous external and internal factors, the development of the Polish Armed Forces is a key issue in providing security for citizens. Poland's security environment, NATO and

2015 1(1)


EU membership, participation in missions abroad, defence budget, processes of transformation, modernisation and professionalization of the Polish Armed Forces as well as industrial defence potential – these are the most important contemporary determinants shaping the Polish Armed Forces operation and development.

Michalina Treder

Akademia Marynarki Wojennej

ZAGROŻENIA EPIDEMICZNE A BEZPIECZEŃSTWO GLOBALNE

STRESZCZENIE

Przemiany drugiej połowy XX wieku określone mianem globalizacji zapoczątkowały potrzebę zapewnienia bezpieczeństwa na świecie jako całości. Przeciwstawienie się zagrożeniom o globalnej skali wymaga zintegrowanego systemu bezpieczeństwa opartego na lokalnych strukturach. Zagrożenia epidemiczne stanowią poważne niebezpieczeństwo dla globalnego bezpieczeństwa, ponieważ to właśnie lokalne epidemie w szybkim czasie mogą doprowadzić do pandemii obejmujących swym zasięgiem znaczne obszary na całym świecie. Łatwość rozprzestrzenienia się chorób zakaźnych i mobilność populacji sprawiają, że zapewnienie bezpieczeństwa epidemicznego, jako elementu bezpieczeństwa zdrowotnego powinno być priorytetowym zadaniem i wyzwaniem dla wszystkich państw. Słowa kluczowe: bezpieczeństwo, epidemia, pandemia, choroby zakaźne

WSTĘP

Choroby zakaźne od wieków stanowiły szczególne niebezpieczeństwo dla człowieka, jego istnienia i przetrwania. Mimo upływu lat, postępującego rozwoju cywilizacyjnego i technologicznego nie udało się pozbyć zagrożeń jakie stanowią czynniki biologiczne. Szczególnym zagrożeniem ostatnich lat są epidemie i pandemie nowych chorób zakaźnych, które cechuje wyjątkowo wysoka śmiertelność i zdolność błyskawicznego rozprzestrzeniania się po całym świecie. Współczesne zagrożenia epidemiologiczne mające szczególny wpływ na stan zdrowia społeczeństwa coraz częściej stanowią zagrożenie bezpieczeństwa nie tylko na poziomie lokalnym, ale i globalnym. Epidemie i pandemie chorób zakaźnych, zarówno tych nowych, jaki znanych od wieków, których patogeny uległy wielu mutacjom mogą doprowadzić do licznych zachorowań, śmierci wielu ludzi i światowej destabilizacji.

TERMINOLOGIA

Terminem epidemia określa się wystąpienia na danym obszarze zakażeń lub zachorowań na chorobę zakaźną w liczbie wyraźnie większej niż we wcześniejszym okresie albo wystąpienie zakażeń lub chorób zakaźnych dotąd niewystępujących1. W sytuacji, gdy epidemia zaczyna obejmować swoim zasięgiem znaczne obszary na całym świecie i rozszerza się na wiele krajów, a jej cechą charakterystyczną jest

1 Ustawa z dnia 5 grudnia 2008r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób

zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 30 grudnia 2008 r.).

2015 1(1)


wysoka zapadalność populacji określana jest ona mianem pandemii. W przypadku, gdy określona choroba zakaźna na danym terenie utrzymują się na stałym poziomie przez długi okres czasu, często nawet wieloletni, to taki stan określany jest jako endemia2. W Polsce podstawowym dokumentem regulującym kwestię podejmowanych działań przeciwepidemicznych i zapobiegawczych w sytuacji wystąpienia stanu epidemii jest Ustawa z dnia 5 grudnia 2008r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Ustawa określa zasady i tryb wszelkich działań mających na celu zapobieganie i zwalczanie chorób zakaźnych, w tym rozpoznawanie i monitorowanie sytuacji epidemiologicznej oraz podejmowanie działań przeciwepidemicznych i zapobiegawczych w celu unieszkodliwienia źródeł zakażenia, przecięcie dróg szerzenia się chorób oraz uodpornienie osób podatnych na zakażenie. W dokumencie przypisane zostały również zadania organów administracji publicznej oraz uprawnienia i obowiązki osób przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie zapobieganiu i zwalczania zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi3. Powstanie, rozwój i szerzenie się choroby zakaźnej, które są elementami każdej epidemii składają się na proces epidemiczny, określany również „łańcuchem epidemicznym”4. Źródło zakażenia, drogi jego szerzenia się oraz osoby wrażliwe na zakażenie to ściśle ze sobą powiązane i wzajemnie na siebie oddziaływujące elementy, a wyeliminowanie któregokolwiek z nich prowadzi do likwidacji epidemii5. Źródłem zakażenia może być człowiek lub zwierzę, zarówno w stadium choroby jak też i nosiciel, który w sposób bezpośredni lub pośredni przenosi czynnik chorobotwórczy na osobę wrażliwą6. Do zakażenia może dojść również poprzez kontakt z materią nieożywioną, glebą czy wodą. Do zakażenia choroba zakaźną może dojść poprzez kontakt bezpośredni z zarażonym np. podawanie ręki czy zadrapanie przez zwierzę lub też drogą pośrednią: powietrzno – kropelkową, pokarmowo – wodną, poprzez przedmioty codziennego użytku, ale również za pośrednictwem gleby i owadów7. Postęp jaki dokonał się we wszystkich dziedzinach życia człowieka, poprawa warunków sanitarnych, rozwój szczepień ochronnych oraz wynalezienie nowych leków przeciwbakteryjnych – w tym antybiotyków jaki miał miejsce w II poł. XX wieku spowodowało eliminację klasycznych chorób zakaźnych. Pozornie wydawało się, że z czasem wszystkie choroby zakaźne na świecie ulegną eliminacji, 2 J. Bzdęga, Leksykon epidemiologiczny, Wydawnictwo Medyczne Alfa-Medica Press,

Bielsko-Biała 2008 r., s.19. 3 Ustawa z dnia 5 grudnia 2008r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób

zakaźnych u ludzi (Dz.U. z 30 grudnia 2008 r.). 4 J.Cianciara, J.Juszczyk, Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Czelej, Lublin

2007 r., s.6. 5 L.Zaborowski, Epidemiologia: zagadnienia wybrane, Wydawnictwo Akademia

Medyczna w Gdańsku, Gdańsk 2004 r., s.94. 6 Tamże. 7 L. Jabłoński, Epidemiologia – podręcznik dla lekarzy i studentów, Wydawnictwo Folium,

Lublin 1999 r., s.180-181.

2015 1(1)


a tym samym zapobiegnie to powstawaniu epidemii8. Pogląd ten okazał się jednak błędny. Podczas gdy naukowcy pracują nad eliminacją jednego wirusa, pojawia się kolejny, najczęściej zmutowany i o większej zjadliwości, co uniemożliwia jego szybkie rozpoznanie i unieszkodliwienie. Największe zagrożenie stanowią nowe, nieznane dotąd choroby zakaźne, które pojawiły się stosunkowo niedawno, a na które naukowcom nie udało się jeszcze wynaleźć skutecznej szczepionki. Charakteryzuje je lekoodporność i wysoka śmiertelność, często dochodząca nawet do stu procent. Mikroorganizmy dzielą się na cztery podstawowe grupy: bakterie, wirusy, grzyby oraz pierwotniaki 9 i każdy z tych drobnoustrojów może być przyczyną choroby zakaźnej, która rozprzestrzeniając się może doprowadzić do epidemii. Znane od wieków choroby zakaźne wypierane są przez nowe, dotąd nieznane, których zwalczanie jest niezwykle trudne. Większa podatność człowieka na zakażenia spowodowana jest spadkiem odporności organizmu ludzkiego, natomiast nadużywanie antybiotyków coraz częściej skutkuje lekoodpornością drobnoustrojów i nieskutecznością terapii tą grupą leków 10 . Duże aglomeracje miejskie z nieodłącznymi dzielnicami biedy ułatwiają ekspansję drobnoustrojów i są przyczyną nawrotu chorób, które wydawały się opanowane. Przeludnienie, złe warunki higieniczne oraz kontakty ludzi ze zwierzętami ułatwiają pojawianie się nowych chorób odzwierzęcych11.

NOWE CHOROBY ZAKAŹNE

W skali globalnej choroby zakaźne stanowią druga pod względem częstości przyczynę zgonów 12 . W 2002 roku wśród przyczyn zgonów na świecie 26,2% stanowiły choroby zakaźne, co oznacza, że co czwarty zgon był powodowany właśnie chorobą zakaźną. Szacuje się, że w ciągu godziny z powodu chorób zakaźnych na całym świecie umiera około 1500 osób13. Na wzrastające zagrożenie chorobami zakaźnymi wpływa adaptacja i zmiana drobnoustrojów, natężenie podróży międzynarodowych i handlu oraz zmiany demograficzne w tym migracje do miast, czynniki klimatyczne, zmiany w ekosystemie, rozwój ekonomiczny, odporność na antybiotyki oraz czynniki społeczne jaki ubóstwo i zmiana stylu życia14.

8 K. Simon, Współczesne zagrożenia epidemiologiczne w chorobach zakaźnych - postępy

diagnostyczne i terapeutyczne, Przewodnik Lekarza 2007, nr 2, s. 210. 9 V. Thomas (red.nauk.), Prewencja i kontrola zakażeń, Wydawnictwo Esevier Urban &

Partner, Wrocław 2012 r., s.11. 10 A. Gładysz, K. Rotter, Nowe choroby zakaźne, Przewodnik Lekarza 2000 r., nr 7, s. 58. 11 J. Cianciara, J. Juszczyk, Choroby zakaźne…, op.cit., s.61. 12 A. Zieliński, Znaczenie chorób zakaźnych w problematyce zdrowia publicznego w

Zjednoczonej Europie, Przegląd Epidemiologiczny 2006 r., nr 60, s .858. 13 J. Cianciara, J. Juszczyk, Choroby zakaźne…, op.cit., s. 61-62. 14 S. Łysoń, W kierunku zapewnienia bezpieczeństwo globalnego bezpieczeństwa

zbiorowego – 60 Światowe Zgromadzanie Zdrowia, Zdrowie Publiczne 2007 r., 117(4), s.497.

2015 1(1)


W ciągu ostatnich 25 lat odkryto 35 nowych chorób w tym chorobę Creutzfelda - Jacoba, wirus Ebola, infekcję wirusem Zachodniego Nilu, SARS15 oraz mogące wywołać pandemię wirusy grypy16. Zasięg geograficzny występowania chorób zakaźnych jest różny i zmienny. Istnieją choroby, które pojawiają się we wszystkich szerokościach geograficznych, a także takie, które spotykane są poza naturalnym miejscem ich występowania. Ryzyko zawleczenia chorób tropikalnych poza strefę ich endemicznego występowania wzrosło wraz z możliwością podróży międzynarodowych i szybkiego przemieszczania się ludzi17. Liczba chorób zakaźnych wywołanych przez bakterie, wirusy czy grzyby stale rośnie, a walka z nimi jest coraz trudniejsza. Naukowcy na całym świecie monitorują zagrożenia epidemiczne i pracują nad opracowaniem skutecznych metod zapobiegania i zwalczania epidemii oraz pandemii. Biologom z czterech ośrodków – amerykańskiego Consortium for Conservation Mecicine (ang. CCM Wildlife Trust), Uniwersytetu Columbia, Uniwersytetu Georgia oraz londyńskiego Instytutu Zoologii – udało się sporządzić komputerowy model występowania epidemii najgroźniejszych chorób. Na mapie przedstawili miejsca gdzie w przeszłości występowały epidemie i wystąpią w przyszłości. Analizując m.in. zaludnienie, zmiany populacji, położenie geograficzne, opady, bioróżnorodność oraz informacje o 355 epidemiach które miały miejsce w ciągu 63 lat stwierdzili jednoznacznie, że największym zagrożeniem dla ludzi są choroby odzwierzęce, które stanowią ok. 60% badanych przypadków. Monitoringiem powinny być objęte najbardziej zagrożone epidemiami rejony świata, w szczególności Chiny, Indie i Afryka Subsaharyjska18.

15 SARS - Servere Acute Respiratory Syndrom – zespół ostrej niewydolności oddechowej,

który w latach 2002-2003 roku, wywołał pandemie doprowadzając do 8096 przypadków zachorowań i 774 zgonów głównie w krajach azjatyckich.

16 Medicines for Mankid; Today’s Research, Tomorrow’s Cures; Innovative Medicines Initiative, s.16.

17 L. Jabłoński, I.D .Karwat, Podstawy epidemiologii ogólnej. Epidemiologia chorób zakaźnych, Wydawnictwo Czelej Sp.z.o.o, Lublin 2002 r., s.242-243.

18 P. Koscielniak, Atlas nowych epidemii, Rzeczpospolita, www.rp.pl, 15.03.2011 r..

2015 1(1)


Rys. 1 Mapa nowych epidemii

Źródło: P. Kościelniak, Atlas nowych epidemii, Rzeczpospolita, www.rp.pl, 15.03.2011. Wczesne rozpoznanie zagrożenia epidemicznego ma kluczowe znaczenie w zapobieganiu rozprzestrzeniania się choroby zakaźnej. Współczesność wymusiła na środowisku naukowym zastosowanie w profilaktyce również globalnej sieci internetowej. Rozpoczęto przeglądać internetowe serwisy informacyjne w poszukiwaniu wzmianek o niewyjaśnionych zachorowaniach, masowych zatruciach czy przypadkach terroryzmu biologicznego. W 1997r. Kanadyjczycy uruchomili Global Public Health Intelligence Network i przy pomocy specjalnych programów, które automatycznie analizowały treści zmieszczone w sieci zaczęli śledzić dziesiątki stron należących do mediów na całym świecie. Dzisiaj taki monitoring obywa się w siedmiu językach, a informacje weryfikowane są również przez Światową Organizację Zdrowia. W 2006 r. grupa naukowców pod kierunkiem profesora Johna Bownsteina uruchomiła podobny projekt o nazwie HealthMap19. Lokalne epidemie dzięki samej specyfice chorób zakaźnych mogą w szybkim czasie stać się pandemiami obejmujące swym zasięgiem znaczne obszary całego globu. Światowa Organizacja Zdrowia WHO ustystematyzowała fazy pandemii, które pomagają określić stopień zagrożenia i podjąć określone działania zmierzające do przecięcia dróg szerzenia się choroby zakaźnej.

19 A.Hołdys, Tropem zarazków, Wiedza i Życie, www.wiz.pl 2.10.2012.

2015 1(1)


Tabela 1.Międzynarodowe fazy pandemii FAZA

PANDEMII OPIS

FAZA 1 Brak zgłoszeń dotyczących informacji nt. zakażeń u ludzi wirusami krążącymi w populacji zwierząt

FAZA 2 Wirusy krążące u zwierząt zarówno domowych jak i dzikich, są przyczyna zakażeń u ludzi i dlatego uznawane są za wirusy o potencjale pandemicznym

FAZA 3

Reasortant zwierzęcych lub zwierzęcych i ludzkich wirusów grypy powoduje pojedyncze przypadki lub małe ogniska choroby u ludzi, ale nie stwierdza się utrzymującej się transmisji z człowieka na człowieka

FAZA 4 Potwierdzona transmisja wirusa (reasorant wirusów zwierzęcych bądź ludzkich i zwierzęcych) z człowieka na człowieka mogąca powodować utrzymujące się epidemie choroby

FAZA 5 Ten sam wirus opisany w fazie 4 powoduje utrzymujące się epidemie w dwóch lub więcej krajach w jednym regionie WHO

FAZA 6 Uwzględniając kryteria fazy 5, ten sam wirus powoduje utrzymujące się epidemie przynajmniej w jednym kraju lezącym w innym regionie WHO niż region uwzględniony w fazie 5

OKRES PO SZCZYCIE PANDEMII

Poziom zachorowań w większości krajów z właściwym systemem nadzoru obniża się poniżej poziomu szczytowego

MOŻLIWA KOLEJNA

PANDEMIA

Poziom zachorowań w większości krajów z właściwym systemem nadzoru wzrasta ponownie

OKRES POST PANDEMICZNY

Poziom aktywności grypy powraca do poziomu charakterystycznego dla grypy sezonowej w większości krajów z odpowiednim nadzorem.

Źródło: Polski Plan Pandemiczny, 2009

Ochrona przed zagrożeniami ze strony chorób zakaźnych, jest jednym z trudniejszych zadań wymagających zintegrowanego systemu zapewniającego bezpieczeństwo na najwyższym poziomie. Kluczową rolę w zapobieganiu i zwalczaniu zagrożeń epidemicznych mają instytucje państwowe, których głównych zadaniem jest eliminacja chorób zakaźnych i ochrona społeczeństwa przed zakażeniami oraz negatywnymi skutkami zachorowań. Jednostki państwowe współpracują w tym zakresie z organizacjami i ośrodkami badawczymi na całym świecie wymieniając doświadczenia i prowadząc wspólny monitoring groźnych chorób o wysokim stopniu zagrożenia dla życia i zdrowia ludzi.

2015 1(1)


Zapobieganie oraz zwalczanie zakażeń i chorób zakaźnych, rozpoznanie i monitoring sytuacji epidemiologicznej oraz zapewnienie systemu wczesnego powiadamiania o zagrożeniu epidemicznym w Polsce realizowane jest poprzez współdziałanie organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Wojskowej Inspekcji Sanitarnej, Państwowej Inspekcji Sanitarnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, Inspekcji Weterynaryjnej, Wojskowej Inspekcji Weterynaryjnej, Inspekcji Ochrony Środowiska oraz instytutów badawczych i ośrodków referencyjnych20. Skuteczne działanie nie byłoby możliwe bez udziału licznych organów pomocniczych, organizacji międzynarodowych działających na rzecz zapewnienia zdrowia publicznego, a także różnego rodzaju instytucji dla których eliminacja chorób zakaźnych jest kwestią priorytetową jak np. utworzone w 2005 roku Europejskie Centrum ds. Zapobiegania i Zwalczania Chorób (ang. European Centre for Disase Prevention and Control)21 czy amerykańskie Centrum Kontroli i Prewencji Chorób (ang. Centers for Disease Control and Prevention ) w Atlancie. Opanowanie rozprzestrzeniania się chorób jest jednym z największych wyzwań dzisiejszej nauki. Eliminacja większości nowych chorób zakaźnych jest niezwykle trudna, wymagająca wieloletnich badań laboratoryjnych i stałego monitoringu. Zmieniające się środowisko i rozwój nowych technologii sprzyjają powstawaniu coraz to nowych patogenów o dużej zaraźliwości wywołujących groźne choroby zarówno dla człowieka jak i zwierząt. Zawsze będą istniały choroby zakaźne i będą powodować epidemie, trzeba jednak zadbać o odpowiednią edukację społeczeństwa w zakresie przestrzegania podstawowych zasad higieny i postępowania w przypadku zagrożenia epidemicznego, co może pomóc w walce z zakażeniem i ograniczyć rozprzestrzenianie się chorobotwórczych zarazków.

PODSUMOWANIE

Bezpieczeństwo globalne ujmujące wszelkie działania mające na celu przeciwstawienie się wielu różnym zagrożeniom o wymiarze światowym, w tym zagrożeniom epidemicznym kształtowane jest głownie przez wyzwania współczesności, które zmuszają środowisko światowe do poszukiwania coraz to nowszych i skuteczniejszych metod radzenia sobie z tego typu zagrożeniami. Globalizacja i mobilność populacji sprawiają, że bezpieczeństwo zdrowotne ma kluczowe znaczenie, a problem zagrożenia chorobami zakaźnymi nie ogranicza się do jednego kraju, a coraz częściej ma charakter globalny. Zagrożenie stanowią lokalne epidemie, które w szybkim czasie mogą przerodzić się w pandemie o zasięgu globalnym. Niezależnie od postępu technologicznego epidemie chorób zakaźnych zawsze będą występować stanowiąc poważne zagrożenie dla życia i zdrowia każdego człowieka, a także stwarzając niebezpieczeństwo destabilizacji 20 Ustawa z dnia 5 grudnia 2008 roku o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób

zakaźnych u ludzi (Dz. U. z dnia 30 grudnia 2008 r.). 21 Do głównych zadań ECDC należy prowadzenie stałego nadzoru epidemiologicznego,

systemu wczesnego ostrzegania i reagowania EWRS (ang. Early Warning and Response System), sporządzanie ekspertyz naukowych, udzielanie pomocy technicznej państwom członkowskim oraz przeprowadzanie szkoleń.

2015 1(1)


wielu państw. Istotne jest stałe monitorowanie zagrożeń epidemiologicznych o zasięgu lokalnym oraz szybkie i skuteczne ich zwalczanie, aby nie dopuścić do rozprzestrzenienia się zagrożeń epidemicznych, które w znaczący sposób wpływać będą na stan bezpieczeństwa globalnego.

BIBLIOGRAFIA [1] Bzdęga J., Leksykon epidemiologiczny, Wydawnictwo Medyczne Alfa-Medica

Press, Bielsko-Biała 2008 [2] Cianciara J., Juszczyk J., Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Czelej,

Lublin 2007 [3] Gładysz A., Rotter K., Nowe choroby zakaźne, Przewodnik Lekarza 2000, nr 7 [4] Hołdys A., Tropem zarazków, Wiedza i Życie, www.wiz.pl [5] Jabłoński L., Epidemiologia – podręcznik dla lekarzy i studentów,

Wydawnictwo Folium, Lublin 1999 [6] Jabłoński L., Karwat I.D, Podstawy epidemiologii ogólnej. Epidemiologia

chorób zakaźnych, Wydawnictwo Czelej Sp.z.o.o, Lublin 2002 [7] Koscielniak P., Atlas nowych epidemii, Rzeczpospolita, www.rp.pl [8] Łysoń S., W kierunku zapewnienia bezpieczeństwo globalnego bezpieczeństwa

zbiorowego – 60 Światowe Zgromadzanie Zdrowia, Zdrowie Publiczne 2007, 117(4)

[9] Medicines for Mankid; Today’s Research, Tomorrow’s Cures; Innovative Medicines Initiative

[10] Polski Plan Pandemiczny, 2009 [11] Simon K., Współczesne zagrożenia epidemiologiczne w chorobach

zakaźnych - postępy diagnostyczne i terapeutyczne, Przewodnik Lekarza 2007, nr 2

[12] Thomas V. (red.nauk.), Prewencja i kontrola zakażeń, Wydawnictwo Esevier Urban & Partner, Wrocław 2012

[13] Ustawa z dnia 5 grudnia 2008r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 30 grudnia 2008).

[14] Zaborowski L., Epidemiologia: zagadnienia wybrane, Wydawnictwo Akademia Medyczna w Gdańsku, Gdańsk 2004, s.94.

[15] Zieliński A., Znaczenie chorób zakaźnych w problematyce zdrowia publicznego w Zjednoczonej Europie, Przegląd Epidemiologiczny 2006, nr 60

EPIDEMIC THREATS AND GLOBAL SECURITY

ABSTRACT

Changes in the second half of the 20th century, referred to as globalisation, launched the need to provide security for the world as a whole. Countering global threats requires an integrated security system based on local structures. Epidemic threats pose a serious danger for global security because local epidemics can quickly lead to a pandemic covering much bigger areas all over the world. The ease of spreading infectious diseases and population mobility make that providing epidemic

2015 1(1)


security as an element of health security should be a priority and a challenge for all countries.

f ZESZYTY NAUKOWE DOKTORANTÓW

Documents