EZOP, FEDRUS I KONTYNUATORZYbiblioteka.antyczna.uni.wroc.pl/pdf/Fedrus_Bajki/Fedrus_10_Ezp... · „pomysły ezopowe” na europejskie piśmiennictwo.5 egbert z luettich (X w.) –

EZOP, FEDRUS I KONTYNUATORZY

Ponisza tabela zawiera konkordacj utworw Fedrusa i bajek innych autorw. Zestawienie nie wskazuje na bezporednie czy nawet porednie rdo inspiracji, a jedynie podaje wykaz bajek o tej samej tematyce (nie wszystkich, lecz najbardziej znanych; ich teksty drukujemy poniej).1234

Fedrus ezop1 romulus2 Walter anglik3Jean de la Fontaine4 poeci nowoytni

1,1 160 1,2 II I 10 Wilk i baranek (Trembecki)

1,2 44 2,1 XXII III 4aby o krla proszce (Knianin)aby i ich krle (mickiewicz)Reineke Fuchs / Lis przechera V 4956 (GoeThe/STaff)

1,3 125 2,16 XXXV IV 91,4 136 1,5 V VI 17

1,5 154 1,6 VI I 6 W nierwniu towarzystwa niemasz (biernaT z LubLina)1,6 127* 1,7 VII VI 12

1Numeracja za: Corpus fabularum Aesopicarum, edidit A. Hausrath, vol. I, fasc. I, Leipzig 1940, fasc. 2, 1956; editionem alteram curavit H. Hunger, Leipzig 1970/1959. Bajki oznaczone gwiazdk (*) za: Aesopi fabulae, edidit E. Chambry, vol. III, Paris 19251926 (Les Belles Lettres).

2Tj. Romuli fabulae nazwa zbiorcza okrelajca grup redniowiecznych aciskich bajek ezopowych. Numeracja za: L. Hervieux, Les fabulistes latins depuis le sicle dAuguste jusqu la fin du Moyen-ge, vol. II: Phdre et ses anciens imitateurs directs et indirects, Paris 18931899.

3Najpopularniejsza poetycka wersja bajek ezopowych z tradycji Romulusa, spisana w dys-tychach zapewne w wieku XII; jej autorstwo przypisywano Walterowi Anglikowi (Gualterus An-glicus). Zbir znany by rwnie jako Anonymus Neveleti (wchodzi w skad kolekcji Isaaka Ne-veleta Mythologia Aesopica z 1610 r.) i cieszy si wielk popularnoci, a liczba zachowanych manuskryptw przekracza 100 egzemplarzy. Numeracja za: Gualterio Anglico, Uomini e bestie. Le favole dell Aesopus latinus, testo latino con una traduzione-rifacimento del 300 a cura di S. Boldrini, Lecce 1994.

4Numeracja za: Oeuvres de J. de la Fontaine, nouvelle dition revue sur les plus anciennes im-pressions et les autographes et augmente de variantes, de notices, de notes, dun lexique des mots et locutions remarquables, de portraits, de fac-simile etc. par M. Henri Regnier, Paris 18831892.

144 Fedrus Bajki

1,7 27 2,15 XXXIV IV 14

1,8 161 1,8 VIII III 9Zemu nie czy dobrze (biernaT z LubLina)Reineke Fuchs / Lis przechera X 219244 (GoeThe/STaff)

1,9 V 171,10 2,19 XXXVIII II 31,11 156 II 191,12 76 3,7 VI 9 Jele przegldajcy si (Trembecki)

1,13 126 1,14 XV I 2 Zwierzyniec IV 19 (rej)Kruk i lis (oppman)1,15 VI 8 Pielgrzym i osie (Trembecki)1,16 2,12 XXXI1,17 1,4 IV1,19 1,9 IX II 71,20 138 VIII 251,21 1,15 XVI III 14 Lew stary (Knianin)1,22 2,20 XXXIX1,23 2,3 XXIV1,24 237 XL I 3

1,26 2,14 XXXIII I 18Wet za wet (poTocki)Bocian i liszka (Knianin)Lis i bocian (oppman)

1,28 1 2,8 XIII1,29 1,11 XI1,30 II 41,31 2,2 XXIII Zwierzyniec IV 42 (rej)2,2 31 I 172,3 642,4 III 62,6 259 1,13 XIV2,7 I 42,8 3,19 LVIII IV 213,2 4,53,5 XII 223,6 2,17 XXXVI3,7 294 3,15 LIV I 5 Pies i wilk (mickiewicz)3,9 IV 173,12 1,1 I 20 Kogut i pera (Kryow)3,13 I 213,15 2,6 XXI3,18 4,4 II 174,1 173 3,18 LVII4,2 4,2 III 18

Ezop, Fedrus i kontynuatorzy 145

4,3 15 A 4,1 III 11

4,4 238 IV 13 Reineke Fuchs / Lis przechera X 131151 (GoeThe/STaff)4,5 II 204,6 IV 64,7 II 14,8 59 3,12 LI V 164,9 9 III 5 Lis i kozio (mickiewicz)4,10 229 I 74,12 1134,13 4,84,14 195* 3,20 Dwr paski lwa (JabonowsKi)4,17 Brody dla kz (Sienkiewicz)4,18 804,20 1,10 X VI 13 (X 10) Chop i mija (mickiewicz)4,24 2,5 XXVI V 10 Gra w poogu (Knianin)

4,25 2,18 XXXVII IV 3Kto lecie pronuje, zimie poczuje (biernaT z LubLina)Konik polny i mrwka (morawSki)

4,26 I 145,3 2,13 XXXII5,10 2,7 XXVIIA 1 3,17 LVIA 11 3,8A 12 3,11 LA 15 3,9 XLVIIIA 19 2,4 XXVA 26 4,21A 28 22 4,3A 29 3,10 XLIXA 30 120B 2 XXVIII Zajc i aba (mickiewicz)B 6 IIIB 9 XIIB 12 XXB 15 XLIB 17 XLIIIB 18 XLIVB 19 XLVB 20 XLVIB21 LIIB 32 XXIXB 33 XXX

146 Fedrus Bajki

redniowieczeBajki pokrywajce si treci z bajkami Fedrusa oprcz powyszych zbiorw zna-

le mona rwnie pord dzie autorw redniowiecznych. Trudno jednak przyj, e ich bezporednim wzorem byy bajki Fedrusowe, gdy prozatorskie opracowania i wierszowane wersje utworw Ezopa cieszyy si wwczas wiksz popularnoci ni zbir Fedrusa, stanowicy wszake ich bezporednie rdo, podstaw i inspiracj. Wymiemy kilku autorw, ktrych twrczo dowodzi, jak ogromny wpyw miay pomysy ezopowe na europejskie pimiennictwo.5

egbert z luettich (X w.) nauczyciel w szkole katedralnej w Luettich (dzi: Lige we Francji), autor dziea Fecunda ratis (Obadowany statek). Przedstawia w nim swoje pisarstwo jako statek, ktry niesie wszelkie mdroci potrzebne, by prowadzi moralne i udane ycie. Tekst uoony w heksametrach jest barwn mieszanin bajek, opowieci oraz poda ludowych i z zaoenia mia stanowi konkurencj dla starszych zbiorw, takich jak ksigi Fedrusa czy Awiana. Poniewa zachowa si tylko jeden manuskrypt, zakada mona, i zaoenie autora pozostao niezrealizowane.

ademar z chabannes (XI w.) francuski mnich i historiograf, pozostawi okoo 70 bajek. Zainteresowanie wspczesnych badaczy zawdzicza jednak nie recepcji utworw z tradycji ezopowej, ale stanowicym du cz jego zbioru utworom nowym, niezaczerpnitym od bajkopisarzy antycznych.

Jacques de Vitry (ok. 9891034) francuski mnich i dziejopis (w jego Kronice znajduj si m.in. zapiski o Bolesawie Chrobrym) chtnie odwoywa si do bajek zwierzcych, ktre wykorzystywa do wsparcia nauk moralnych za-wartych w kazaniach.

wincenty z BeauVais (ok. 11901264) dominikanin, filozof i historiograf. Jego bajki nie stanowi odrbnych utworw, lecz suyy jako egzempla przyta-czane w obszerniejszych dzieach. Wzorce Fedrusowe znale mona w Speculum historiale i Speculum naturale, tj. dzieach historyczno-moralizatorskich.

odo z cheriton (ok. 11851246/47) angielski kaznodzieja i pisarz. Po-zostawi zbir bajek ezopowych i ludowych legend, anegdot oraz przypowieci o charakterze moralizatorskim, ktre zapewne wykorzystywa w swoich kaza-niach (Parabolae).

czasy nowoytnebiernat z lublina (ok. 14651529) pierwszy bajkopisarz polski, autor

ywota Ezopa Fryga; w swoich utworach wystpowa przeciw szlachcie oraz duchowiestwu.

MikoaJ reJ (15051568) stworzy jedynie dwie samodzielne bajki, inne znale mona w Wizerunku czowieka poczciwego, w IV czci Zwierzyca

5 Peny spis autorw wykorzystujcych fedrusowe (ezopowe?) motywy, jak i tych jedynie nawizujcych do bajek Fedrusa znale mona w: Die Fabeln des Mittelalters und der frhen Neuzeit: ein Katalog der deutschen Versionen und ihrer lateinischen Entsprechungen (herausge-geben von G. Dicke, K. Grubmller, Mnchen 1987), a take w Indeksie Edwina Perryego, ktry nie uwzgldnia jednak nawiza, a jedynie zapoyczenia motyww, i ogranicza si do bajek przypisywanych Ezopowi, pomija za pozostae: http://mythfolklore.net/aesopica/perry/index.htm [dostp: 01.06.2015] (w wersji drukowanej jest to dodatek do edycji: Babrius and Phaedrus, edited by E. Perry, Cambridge 1965, s. 419610).


i w Figlikach. Pisa jzykiem bardzo zwizym, ktry dzisiaj okazuje si dla czy-telnika czsto niezrozumiay.

wacaw potocki (16231697) genialny humorysta i autor fraszek; jego bajki zachoway si w Moraliach i Ogrodzie fraszek.

Jan JaBonowski (16691731) jako twrca bajek uywa jzyka silnie zar-chaizowanego, penego francuszczyzny i latynizmw; czerpa materia zarwno z La Fontainea, jak i tekstw redniowiecznych.

stanisaw treMBecki (17301812) jeden z wybitniejszych bajkopisarzy Owiecenia, pozostawi 12 bajek pisanych stylem wysokim, ze wiadomie wpro-wadzonymi elementami mowy potocznej i ludowej.

Franciszek dionizy knianin (17501807) tematy jego bajek zostay w wikszoci zapoyczone od La Fontainea, cho polski autor wprowadzi bardzo wiele dodatkowych informacji i nada im lokalny koloryt, a ponadto odwoywa si do aktualnych wydarze politycznych.

Franciszek moraWski (17831861) pisa przede wszystkim bajki politycz-ne; jego wiersze cechuje brak zwizoci, lecz take city humor.

adam mickieWicz (17981855) bajki stanowi jedynie uamek twrczoci wieszcza, ale uwaane s za utwory doskonae zarwno pod wgldem budowy, jak i stylu.

Henryk sienkiewicz (18461916) powieciopisarz tworzy bajki przede wszystkim na pocztku swej kariery literackiej (wyjtek stanowi bajka Brody dla kz, stworzona dopiero w roku 1907); chwalony by za zwizo, ktra nie pozbawiaa jednak jego utworw fantazji i humoru.

artur oppman (18671931) tworzy bajki dla dzieci, nie za dla dorosego odbiorcy; jego styl cechoway prostota i lekko. Oprcz bajek pisa rwnie legendy.

Johann WolFgang von goethe (17491832) autor m.in. epopei satyrycz-nej Reineke Fuchs, opartej na redniowiecznym eposie zwierzcym zatytuowa-nym Ysengrimus, ktry stanowi podstaw dla wielu nowoytnych odmian tej historii. Wersja Goethego przeoona zostaa przez Leopolda Staffa, ktry nada jej tytu Lis przechera; epos ten nadal cieszy si du popularnoci.

iwan kryow (17691844) autor nadal cieszcy si w Polsce popularno-ci, stworzy ponad 200 bajek penych humoru i satyrycznej werwy; zawieraj one elementy ostrej krytyki spoeczno-politycznej.

Tekst i grafia bajek (sporadycznie tylko dostosowana przez tumaczk do normy dzi-siejszej) za: J. Ejsmond, Antologia bajki polskiej, Warszawa 1915; I. Kryow, Bajki, przeoyli S. Kaczkowski, S. Komar, T. opalewski, wstp i komentarz B. Galster, Wrocaw 1961 (Biblioteka Narodowa, Seria II, nr 129); J.W. von Goethe, Lis prze-chera, przeoy L. Staff, wstp L. Budrecki, Warszawa 1990. Ze wzgldu na licz-b bajek zaczerpnitych od Ezopa i Fedrusa przez La Fontainea (16211695) nie uwzgldnilimy ich w poniszej krtkiej antologii.

148 Fedrus Bajki

[Fedrus 1,1]stanisaw treMBecki

Wilk i baranek Racja mocniejszego zawsze lepsza bywa, zaraz wam tego dowiod. Gdzie biey krynica ywa, poszo jagnitko chlipa sobie wod. 5 Wilk tam naczczo nadszedszy, szukajc napaci, rzek do baraniego syna: A kt to omieli waci, e si tak waysz mci mj napitek? Nie ujdzie ci bezkarnie tak bezecna wina. 10 Baranek odpowiada, drc z bojani wszytek: Ach, Panie dobrodzieju! racz sdzi w tej sprawie askawie. Obacz, e niej ciebie, niej stojc zdroju, nie mog mci Paskiego napoju. Co? jeszcze mi zadajesz kamstwo w ywe oczy? 15 Poczkaj-no jzyku smoczy. Przed rokiem zelye mnie paskudnemi sowy. Ja za? jeszczem i na to poprzysic gotowy, e mnie zeszego roku nie byo na wiecie. Czy ty, czy twj brat, czy ktry twj krewny, 20 do, e tego jestem pewny, e wy mi saw szarpiecie. Wy, pasterze i z wasz archandryj6 ca, szczekacie na mnie, gdzie tylko moecie, musz tedy wzi zemst okaza. 25 Po tej skoczonej perorze capes jak swego i zbami porze.

[Fedrus 1,2]Johann W. goethe / leopold staFF

Reineke Fuchs / Lis przechera V 4956 Pociechy-m z tego dozna bardzo sabej, Bo mi owe przypomniay aby, Co sobie mi sprzykrzyy swobod I wychyliwszy paszcz ponad wod, 5 Skrzeczay w niebo, o gwat proszc Pana. Ten, wysuchawszy ich, zesa bociana, Ktry je gnbi i tpi, i upi. Za pno pacze i jczy, kto gupi. Przechera gono mwi do zebrania, 10 Co sowa jego z uwag pochania: Drc, bycie rwnej nie ponieli szkody, Mylaem o was. Czekaem nagrody

6 Tj. orszakiem, gawiedzi, tumem, kup.


Za troski moje, co od za was strzegy. Niedwied jest chytry, zoliwy, przebiegy, 15 A Krl nasz mony, askawy, kochany. Wic nie potrzeba nam w rzdach odmiany, Chyba, by sobie na zo i za kar Na tron wywysza gupca i niezdar. []

Franciszek dionizy knianinaby o krla proszce

Dugo po bagnach bkajc si aby, Gdzie ktr niosa ch swoja i wola, Z wrzaskiem Jowisza jy prosi, aby Da te i dla nich Krola. 5 Rozmia si bogw ociec, i z grnego gmachu Upuci patyk: ten spadszy na wod, Sposzy szelestem tak lkliw trzod, e si po burtach z srogiego przestrachu Skryje bez duszy: 10 Ani si ozwie adna, ani ruszy. Gdy wic moknie wrd iu mocarstwo takowe, Jedna przypadkiem, i to po cichu, Wyciubi z bagniska gow, Chcc si tak zemu przypatrzy lichu. 15 To gdy si o nim na swe oczy wywie, Wszystkie do niego przywoa skwapliwie. Zoywszy one z siebie postrach niesychany, Przypywaj na przemiany; A wnet i caa rozpustnie przypada, 20 I na sam patyk wskakuje gromada. Wic gdy go takim afrontem i wzgard Rozwioza zely swawola, Znw do Jowisza le sztafet hard, Proszc o inszego Krla, 25 Co by ich obyczaje wychodzce z granic I zbytni rozwizo ukrci; Gdy ten, ktrego im zrzuci, Niczego nie wart i nie zda si na nic. Wtedy im zeszle wodnego Wa, 30 Jedn po drugiej co na zb srogi Pocz je chwyta. Darmo niebogi, Bez siy i bez ora, Umykaj od zguby; co wiksza, i gosu Boj si podnie. Kryjomo zatem 35 Merkurego uprosz, by ze swym palcatem7

7 Palcat to kij drewniany sucy do nauki i wicze fechtunku; tu: kaduceusz.

150 Fedrus Bajki

Poskoczy do Jowisza: eby z tego losu Wybawi one, a w okropnym stanie Raczy nad nimi mie zmiowanie. Ale im na to odpowie krl nieba: 40 Procie, nie procie! Wyrok ju stan, znosi go trzeba: Nie chcielicie dobrego, zego teraz znocie.

adam mickieWiczaby i ich krle

Rzeczpospolita abska wodami i ldem Szerzya si od wiekw, a staa nierzdem. Tam kada obywatelka, Maa, czy wielka, 5 Gdzie chciaa, moga skaka, Karmi si i ikrzy. Ten zbytek swobd w kocu zaczyna si przykrzy. Zauwayy, e ssiednie pastwa Uywaj pod krlmi rzdnego poddastwa, 10 e lew panem czworonogw, Orze nad ptaki, U pszcz jest krlowa ula; a wic w krzyk do Jowisza: Krlu! ojcze Bogw, Daje i nam krla krla!. 15 Powolny bg wszechabstwu na krla uycza Maego jako okie Kija Kijowicza. Spad Kij i pluskiem wszemu obwieci si botu. Struchlay aby na ten majestat oskotu. Milcz dzie i noc, ledwie miejc dycha, 20 Nazajutrz jedna drugiej pytaj: Co sycha? Czy nie ma co od krla?. A mielsze i starsze Ruszaj przed oblicze stawi si monarsze. Zrazu z dala, w bojani, by si nie narazi; Potem, przemgszy te strachy, 25 Brat za brat z krlem bior si pod pachy I zaczynaj na kark mu wazi. To to taki ma by krl? Najjaniejszy Bela, Nie wiele z niego bdziem mie wesela; Krl, co po karku bezkarnie go gadzim, 30 Niechaj nam abdykuje zaraz, niedoga! Potrzebna nam jest wadza, ale wadza tga! Bg, gdy ta nowa skarga ab niebo przebija, Zdegradowa krla Kija, A zamianowa wa krlem abim. 35 Ten pezacz, pywacz i biegacz, Podsuchiwacz i dostrzegacz,


Wszdzie wziera pod wod, pod kamienie, pod pnie, Wszdzie szuka naduy i karze okropnie. Arystokracja naprzd gryziona jest abia, 40 e si nadyma i zbyt si utuszcza; Gryziony potem chudy lud, e nie zarabia I e si na dno biedy opuszcza; Gryzione s krzykacze, e wrzeszcz namitnie, Gryzieni cisi, e mi siedzie obojtnie. 45 Tak gryzc je swobodnie, w do dzi dnia hula, A rzeczpospolita ab bolesnemi skwierki Do dzi dnia woa o innego krla, Lecz bg nie chce si wicej miesza w jej rozterki.

[Fedrus 1,5]biernat z lublina

W nierwniu towarzystwa niemasz Lew z bykiem, z kozem, z baranem miaci sie dzieli jeleniem, ktrego s uowili, gdy na owie spoem byli. 5 Czterzy czci udziaali, aby o nie los miotali, komu sie co miao dosta, by sie nie trzeba kopota. Wic lew rzek: Ja poczeniejszy, 10 przeto mnie ma przy dzia pierwszy. I wtor sobie oddzielam, i nad was wicej mocy mam. Trzeciej dam, abych j mia, bo-em wicej z was pracowa. 15 Czwartej jeli mi nie dacie, z mej przyjani nic nie macie. Oni k temu przyzwolili, lwowi wszytkiego dopucili, a dosy to z dziau wzili, 20 e odeszli od lwa cali. Chro si czowieka mocnego, bo sobie nie chce rwnego, ani sie te skadaj z dworem: przyoysz sie zawdy worem.8

8 Tj. nie zadawaj si z dworem, bo zawsze na tym stracisz: bdziesz musia dooy ze swej sakiewki.

152 Fedrus Bajki


Zemu nie czy dobrze Wilk niekiedy barzo stka, i ko w gardle zawiz mia: nie wiedzia, co sobie radzi, ledwie mg sowo przemwi.

5 O lekarzu sie pracowa, wielkie myto obiecowa,9 Ktoby sie chcia tego podj, wilkowi ko z garda wyj.

Owaciem10 sie raw obra, 10 nosem z garda ko mu wyrwa, a kiedy go tak uzdrowi, o zapat z wilkiem mowi.

Wilk sie z jego dania mia, a swe zby ukazowa, 15 rzekc: Aza masz w tym mao, e wyj kark z garda cao?.

Nie czy zemu nic dobrego, bo nie bdzie wdziczen tego, bo li w tym kochanie maj, 20 gdy ze za dobre wracaj.

Johann W. goethe / leopold staFFReineke Fuchs / Lis przechera X 219244

Dalej na ramie11 wida byo scenk, Jak to Wilk zoy za dobro podzik: ykajc koskie gnaty z arocznoci, Zacz si nagle dawi ostr koci. 5 Wic przeraony w boleci si tarza, Rozsya wszdzie gocw po lekarza, Ale nikt nie mg pomc mu, pomimo e naznaczono nagrod olbrzymi. A przyszed uraw, co si Brodzicz zowie, 10 W piknym, czerwonym berecie na gowie. Wic chory w proby: Ratuj mnie, doktorze! Dam ci, co zechcesz, i jeszcze doo. uraw uwierzy sowom obudnika, Dzib razem z gow w paszcz Wilka wtyka

9 Tj. pilnie poszukiwa lekarza, obiecujc godziwe wynagrodzenie.10 Oto, oto wanie, wtedy.11 Piknie rzebionego zwierciada.


15 I ko dobywa. A Wilk paszcz ca Wyje: O biada! Jake mnie bolao! Masz szczcie, e ci przebaczam tym razem. Innemu tego nie pucibym pazem. A uraw: Przecie usunem szkod. 20 Przyobiecan daje mi nagrod. Na to Wilk: Patrzcie! A to mi zachcenia! Mam ci nagradza za moje cierpienia?.

[Fedrus 1,12]stanisaw treMBeckiJele przegldajcy si

Razu pewnego w przezroczystej wodzie przypatrywa si jele swej urodzie. Sam si dziwi cudnoci rosochatych rogw, lecz widzc swoje nogi cienkie jak badyle, 5 gorzko narzeka na bogw: Gdzie proporcja? gowa tyla, nogi tyle!? Me rogi mnie zrwnaj z wysokiemi krzaki, lecz mnie ta sucho ng szpeci. A wywierajc al taki, 10 obejrzy si, a tu do obces12 ogar leci. Niebardzo dalej psiarnia czeka rozpuszczona. Strach go w gboki las niesie, lecz rczo jego nieco jest spniona, bo mu si rogi w gstym zawadzaj lesie. 15 Uciek przecie, ale mu ogary podziurawiy mocno szarawary. Kto kocha w rzeczach pikno i zyskw si wstydzi, czstokro si takimi piknociami gubi, jak ten jele, co swemi nogami si brzydzi, 20 a szkodn ozdob lubi.

[Fedrus 1,13]MikoaJ reJ

Zwierzyniec IV 19 Kruk uapi chomieka, na drzewie ji skubie, ali lis pode dybie w onej swojej szubie: Ale, kruczku, wybiela, bom cie czarno wida, sysz, e i gos zmieni i radbych cie sysza. 5 Kruczysko chce zapiewa, upuci chomieka, a lis go pochwyciwszy, cho nie mia konika, skoczy prdko do lasa; kruczek sie obaczy, i zdradzon jego mio, kiedy piewa raczy.

12 Tj. zuchwale, gwatownie, natarczywie.

154 Fedrus Bajki

artur oppmanKruk i lis

Kruk z kawaem sera w dziobie na gazi usiad sobie; a pod drzewem lis przechera chciwie na ga spoziera.

5 A si ozwie: Boe miy, na pochwa brak mi siy, jak czarowny wdzik waszeci, jak si kade pirko wieci.

Gdyby tak usysze jeszcze 10 waszmocine pienia wieszcze! liczna musi by muzyka, stokro lepsza ni sowika.

Kruk pochwa napuszony nu wyciga grne tony 15 Ser bc z dzioba pad wrd drogi. A lis porwa go i w nogi!

[Fedrus 1,15]stanisaw treMBecki

Pielgrzym i osie Kupiwszy materklasw13 i wiatru, i dymu, Powraca jeden ajdak na osieku z Rzymu. A upatrzywszy muraw, Puci swe bydl na traw. 5 Nie trza byo siwosza na powtrki prosi. Wytarza si, otrzsn, potem sobie brykn, Wierzgn, prytn, chrapn, rykn, Potem zacz za dwch kosi. Wtem si z lasu ukaza zbjecki ochotnik. 10 Uciekajmy! rzek pielgrzym. Czemu? rzecze psotnik. Albo mi to tam praca podwjna ma czeka? Prawda, e nie! rzek pielgrzym i pocz ucieka. A osie koczc swoje: C mi na tym, prosz, Czy mi kto darmo wemie, czy od ciebie kupi?. 15 Och! niech kto chce, co chce gada, A ja za std wnosz, e czasem jedziec wicej bywa gupi Ni bydl, na ktrym siada.

13 Materklasy to stare, nieuywane przedmioty, graty, rupiecie.


[Fedrus 1,21]Franciszek dionizy knianin

Lew stary Ktokolwiek z gry na d upadnie, potrafi nad nim urga si snadnie lada szarganiec i lada chystek. Ugity wiekiem i zbolay wszystek, 5 lew stary niegdy zapad miertelnie: co pierwszy wszdy dokazywa dzielnie, ledwie ostatnim ziewa tylko duchem. Przychodzi baw, i nad sabem uchem ryknwszy strasznie, zawzitemi rogi 10 zada mu z boku cios srogi. Za nim przypadnie i dzik zapalczywy, a pamitajc na krzywdy zadane, z gniewem zaartym utopi kie mciwy i sprawi w karku niedonym ran. 15 Potem ko wierzgn i trci po nodze; a wic i niedwied urazi go srodze; tu wilk i jele, i lis nic dobrego bije na krla swojego. Sualce przeszli i zdradni pochlebce, 20 kady si pastwi, kady pana depce. Widzc i osie, e lew ley marnie, a tok si nad nim urga bezkarnie, kapouch! i on te przytem trci go gnunem przez eb kopytem. 25 A tu ju lwisko umierajc prawie, tak rzeko w licznej zajadoci wrzawie: Niechaje mocnych rogi, ky, pazury zniosem, lecz kiedy obelg odbieram od ciebie nawet o habo natury! 30 dwakro, zda mi si, umieram.

[Fedrus 1,26]wacaw potocki

Wet za wet Przyszed bocian na obiad proszony do liszki.14 Daa kasz na talerz, poziera go yki, bo nosem, jako szydem, nic jej nie uczyni. Tymczasem talerz z kasz zlie gospodyni. 5 Dzikuje za cze, chcc wet bocian odda wetem, prosi, eby te jego nie gardzi bankietem. Uwarzywszy takieje kasze, postawi j przed lisem, nalawszy dzban z dug, cienk szyj,

14 Tj. samicy lisa (dzi: lisicy).

156 Fedrus Bajki

gdzie gospodarz a do dna nos po oczy wtyka, 10 a go lie po wierzchu dzban krajem jzyka. Nie tak nazbyt konceptom chytry ufaj lisie, kiedy zaprosisz goci, daje im na misie, eby ci kiedy, tego przykadem bociana (cho ptak szczyry i prosty), nie karmiono z dzbana

Franciszek dionizy knianinBocian i liszka

Jak to druh dobry do swojej druyny bocian do liszki przyszed w nawiedziny. A e to jeszcze byo dobrze z rana, zaprosi liszka grzecznego bociana, 5 aby na dowd swej aski lekkie niadanie raczy zje pospou; postawi przed nim rzadkiego rosou pmisek paski. Go imie gry swoim dugim dziobem, 10 ale nie takim on jada sposobem, jak tu czstuj: prno tylko depce, tymczasem wszystko sama imo zepce. Figiel ten skromnie zagodzi;15 podzikowawszy za cze, odchodzi. 15 W kilka dni potem napotyka liszk: prosi na obiad wdziczn towarzyszk. I owszem rzecze mu ona chtnie z mojemi jadam przyjacioy. Jak si godzina zbliy naznaczona, 20 posunie krok swj wesoy. Chwali bociana; cieszy si, e zdrowy; a wchem czuje, e obiad gotowy. Dobry nad wszystko apetyt porywa, a na tym liszce, syszaem, nie zbywa. 25 Stawi gospodarz przed t kortezank gsior wysoki z siekank.16 Sam tedy naprzd, jako wyga stary, do wzkiej szyi szyj dug cibi, lecz mordka liszki bya inszej miary: 30 co si pokwapi, to chybi. Gdy wkoo skacze i lie, i skrobie, dugonos wszystko tymczasem wyzobie.17

15 Tj. zaatwi ugodowo, zaagodzi.16 Siekanka to potrawa z drobno posiekanych (lub zmielonych) produktw, najczciej

z misa, take rodzaj kaszy jczmiennej.17 Tj. wydziobie.


Za tak uczt dla si niewygodn liszka nawzajem dobrze bya godn, 35 wic zawstydzona do domu pokuszy,18 zwinwszy ogon i spuciwszy uszy! Tu bocian: Umie artowa kochanka! a co lepszego: ros czy siekanka?.

artur oppmanLis i bocian

Lis do bociana raz rzek: Moci panie, przybd do mnie na niadanie. Bocian si zjawi. Do stou nakryto. Lis przygotowa uczt obfit. 5 Ale, niestety! Lisek chytre zwierz: do uczty pytkie da talerze. Prno bocian dziobem puka: je z takich naczy za trudna dla sztuka. Po tygodniu pan bocian lisa prosi w goci. 10 Lis czsto poci, wic zgodniay zasiada i oblizuje si, a wtem bocian wysmuky, wski dzbanek niesie. Zaprasza ssiada: Nieche wa zajada!. 15 Jake tu je liskowi z naczynia takiego... A wtedy bocian: Kolego, pamitacie, jak to si u was jado, pio?. Nie rb tego drugiemu, co tobie niemio.

[Fedrus 1,31]MikoaJ reJ

Zwierzyniec IV 42 Gobie, widzc kani, i ptaki gonia, obrali j za krla, aby ich bronia. Potym jastrzb przylecia, wnet kania skwirczaa,19 a gromada jastrzba wnet krlem obraa. 5 Potem jego wielmono, gdy ju krlem zosta, co naprzedniejsze pany po jednemu chwosta.20 Nigdy ty sobie nie ga pana spokojnego, bo sie rychlej dostanie w eb za zuchwaego.

18 Pogna.19 Tj. piszczaa (uciekajc).20 Czyli zjada (uycie przenone tego czasownika).

158 Fedrus Bajki

[Fedrus 3,7]adam mickieWicz

Pies i wilk Jeden bardzo mizerny wilk skra a koci, Myszkujc po zamrozkach, kiedy w apy dmucha, Zdybie przypadkiem Brysia jegomoci, Bernardyskiego karku, sdziowskiego brzucha; 5 Sier na nim byszczy, gdyby szmelcowana, Podgardle tuste, zwise do kolana. A witaj, panie kumie! Witaj, panie Brychu! Ju od lat kopy a was ni widu, ni sychu, Wtedy by may kondlik, ale kto nie z postem, 10 Prdko zmienia figur! Jake suy zdrowie? Niczego Brysio odpowie, I za grzeczno kiwn chwostem. Oj! oj! niczego! wida ze wzrostu i tuszy! Co to za eb, mj Boe! cho wali obuchem! 15 A kark jaki! a brzuch jaki! Brzuch! niech mnie porw sobaki, Jeeli, uczciwszy uszy, Wieprza widziaem kiedy z takim brzuchem! artuj zdrw, kumie wilku; lecz mwic bez artu, 20 Jeli chcesz, moesz sobie rwnie wypcha boki. A to jak, kiedy askaw? Ot tak bez odwoki Bory i nory oddawszy czartu I ajdackich po polu wyrzekszy si wista, Id midzy ludzi i na sub przysta! 25 Lecz w tej subie co robi? wilk znowu zapyta. Co robi? Dziecko jeste! Suba wymienita: Ot jedno z drugiem nic a nic! Dziedzica pilnowa granic, Przybycie goci szczekaniem gosi, 30 Na dziada warkn, yda potarmosi, Panom pochlebia ukonem, Sugom wachlowa ogonem. A za to, bracie, niczego nie braknie: Od panw, panitek, dziewek 35 Okruszyn, kostek, polewek, Sowem, czego dusza aknie. Pies mwi, a wilk sucha uchem, gb, nosem Nie straci swka; pokn dyskurs cay I nad smacznej przyszoci medytujc losem, 40 Ju obiecane wietrzy specyjay. Wtem patrzy. A co to? Gdzie? Ot, tu, na karku? Ech, bazestwo! C przecie? Oto, widzisz, troszk Przyczesano, bo na noc kad mi obrok, Aebym lepiej pilnowa folwarku!


45 Czy tak? Pikn wiadomo schowa na ostatku! I c, wilku, nie idziesz? Co nie, to nie, bratku! Lepszy w wolnoci ksek ladajaki, Nili w niewoli przysmaki. Rzek i drapnwszy co mia skoku w apie, 50 A dotd drapie!

[Fedrus 3,12]iwan kryowKogut i pera

(przekad St. Komar) Grzebic ap w miecia kupie, Kogut si natkn na per i prawi: Jakie to gupie! Taka bahostka, a ludzi tak bawi! 5 I tak j ceni! Wolabym wygarn Jczmienne ziarno. Chocia oczu nie zachwyci, Ale brzuch syci. Wanie tak myli gbur: 10 To, czego nie rozumie, zalicza do bzdur.

[Fedrus 4,4]Johann W. goethe / leopold staFF

Reineke Fuchs / Lis przechera X 131151 Na pierwszej, widz to ywo wspomnieniem, By ko, co biec chcia w zawody z jeleniem, Lecz zosta w tyle. Wic zmartwiony zmierza Do pascego swe bydo pasterza 5 I mwi: Suchaj! Szczcie ci nie minie. Jele si ukry w zielonej gstwinie. Sid mi na grzbiecie, ponios ci w pdzie I jak nic, jele wasnoci tw bdzie. Dostaniesz miso i skr, i rogi, 10 Ktre za pienidz moesz sprzeda drogi. Pasterz si godzi, o nic ju nie pyta. Rozradowany ko rusza z kopyta. Wida jelenia, co hasa radonie, Bo przestrze midzy nimi cigle ronie. 15 Ko zwalnia biegu, upada na duchu I mwi kwano: Za ze mnie, pastuchu! Jestem zmczony, spocz troch musz!. A pasterz: Za nic! Nawet si nie rusz. ga ci ostroga i ciar mj gniecie? 20 Sam mnie do jazdy zaprosie przecie. Jeli sw zoci kto drugiego ciga, Na wasnym grzbiecie ciar i zo dwiga.

160 Fedrus Bajki


Lis i kozio Ju by w ogrdku, ju wita si z gsk, Kiedy skok robic, wpad w beczk wkopan, Gdzie wod zbierano; Ani pomyle o wyskoczeniu, 5 Chocia wody nie byo i nawet nie grzsko, Studnia na pczwarta okcia. Za wysokie progi Na lisie nogi; Zrb tak gadki, e nigdzie nie wcibi paznogcia. 10 Postaw si teraz w lisa tego pooeniu! Inny zwierz pewno zaamaby apy I bi si w chrapy, Woajc gromu, aeby go dobi. Nasz lis takich gupstw nie robi, 15 Wie, e rozpacza, jest to zo przydawa do za. Zawsze maca w koo zbem. A patrzy w gr. Jako wkrtce ujrza koza, Stojcego tu nad zrbem I patrzcego z ciekawoci w studni. 20 Lis wic spuci pysk na dno, udajc, e pije, Cmoka mocno, gono chepce I tak sam do siebie szepce: Oto mi woda! Takiej nie piem, jak yj! Smak lodu, a czysta cudnie! 25 Chce mi si caemu spka, Ale mi j szkoda zbruka, Szkoda! Bo co te to za woda!. Kozio, ktry tam wanie przyszed wody szuka: 30 Ej! krzykn z gry ej, ty ryy kuda! Wara od rda!. I hop w d. Lis mu na kark, a z karku na rogi, A z rogw na drg i w nogi.

[Fedrus 4,14]Jan JaBonowskiDwr paski lwa

Ne quid nimis.21

Krl lew, chcc pozna dworzany, wszystkie swe, mwi, poddane i pany, swj uniwersa przy wielkiej pieczci wyda, kdy swe zaleciwszy chci,

21 Nic nadto; co zanadto, to niezdrowo.


5 wszystkim na jeden dzie schodzi przykaza, aby si w jego paacu ukaza kady z poddanych. A ukaz cesarski by grony, jako jest czambu tatarski. Do tego w tyme skrypcie swym dokada, 10 e w dzie, w ktry im przycie ich zakada, wszystkich czstowa solenniter bdzie. Ten uniwersa publikowan wszdzie, wszdzie poruszy poddane zwierzta, chopy, mieszczany, szlacht i ksita. 15 Schodz si tedy i najwiksze sonie o wielkich uszach i maym ogonie, i uzbrojone te rynocerosy,22 ktre to w rogach dziwnie nosz nosy; a od Szmorgonii23 wal si niedwiedzie, 20 wilk, lis, bbr, borsuk, kady jak chce, jedzie swoim powozem; zgoa i kot morski;24 kady pokaza zwierz, e lwa jest dworski. A kt si zwierzt wszystkich narachuje, do mwi, e lew wszystkich ich przyjmuje, 25 prosi na paac, po prostu jaskini,25 w ktrej stolic pastwa swego czyni. A ta jaskinia, pen bdc koci, w nos uderzya smrodem wielkim goci. Niedwied grubijan, nic nie polityczny, 30 zatka sobie nos garci apy liczny. Pojrzy surowo lew na grubijana, pyta: Czy mierdzi izba jego pana?. Niedwied odpowie: Jak wychodek mierdzi. A lew krl srogim gniewem si rozsierdzi, 35 za eb niedwiedzia, uderzy o ziemi, wycisn dusz, rozbiwszy mu ciemi. Tak nauczywszy lew bartnika mores, uczy i drugich szanowa grandores.26 Potem do kota morskiego obrci 40 mow, gdy kady boi si i smuci:

22 Czyli nosoroce (gr. [rhinkeros], ac. rhinocerus).23 Smorgo lub Smorgonie miasto na Biaorusi, stolica okrgu. Zasyno z tzw. akademii

smorgoskiej bya to szkoa, w ktrej zajmowano si hodowl i tresur modych niedwiedzi, a ich sztuczki pokazywano potem w caej niemale Europie.

24 Wbrew pozorom nie jest to termin zoologiczny, a nazwa kota wystpujcego w heraldyce polskiej. Kot wodny (srebrny, siedzcy, z ogonem midzy tylnymi apami, z przednimi apami uniesionymi i ze zot przepask wp) to polski herb szlachecki, uywany przez kilkanacie rodzin, gwnie z obszaru Litwy.

25 Sformuowanie artobliwe: czyli zwyczajnej jaskini, mwic bez ogrdek jaskini.26 mores (ac.) obyczajw. grandores (ac.) wikszych, tu: przeoonych. By moe

jest to art autora, ktry znieksztaci form waciw (grandiores), by zachowa dokadny rym.

162 Fedrus Bajki

Kocie, mierdzi tu?. On si bojc dumy: Krlu, tu pachnie nad zybet,27 perfumy. Jako? Lew krzyknie. Ty sobie przedrwiwasz, garstwy, nieskadne pochlebstwa zaywasz. 45 Chlunie go ap, a mj kot bez duszy, wszyscy dr gocie, aden si nie ruszy. Na koniec pan lew przywoywa lisa: Ty francie, coby odrwiby i bisa, powiedz, czy mierdzi?. Lis ma respons skory: 50 Darmo rzek pytasz, bom na katar chory. Panowie dworscy, nie bdcie niedwiedzie, by grubijanem w dworze si nie wiedzie; nie bdcie kotem garskim i pochlibnym: grozi upadkiem taki niepochybnym 55 proceder. Mwi, e kto e i kradnie, ten si poywi i wszdzie, i snadnie, lecz, e i wisie taki bdzie snadnij, domyl si kady sam, obacz i zgadnij. Moesz zamilczy prawd podczas panu, 60 jak lis zamilcza, uczc dworskich stanu.

[Fedrus 4,17]Henryk sienkiewicz

Brody dla kz Gdy kozy od Jowisza uzyskay brody, oburzay si capy: To krzycz urody mskiej przecie oznaka! Kozice brodate zechc si rwna z nami!. A za Jowisz na te 5 sowa wznis palec w gr i tak prawi: O, le jeden z drugim w tej sprawie rozumujesz, kole Oszukay si kozy, gdy gupio prosiy; wic maj wasze brody lecz bez waszej siy. Mora pynie std jasny, jak soca promienie, 10 e mona znie spokojnie rwnouprawnienie.


Chop i mija W pamitnikach bestyjo-graficznych Ezopa Jest wzmianka o uczynku miosiernym chopa I o pewnego wa postpku ajdackim. Chop wyszed zimnym runkiem po chrniak do sadu, 5 A tu pod bram w mu do ng plackiem. Przeziby, wpskostniay, przysypany szronem, Ju zdycha, ju ostatni raz kiwn ogonem.

27 Tj. pimo.


Chop zlitowa si nad t mizeryj gadu, Wzi go za ogon, niesie nazad w chat, 10 Kadzie go na przypiecku, Podciela mu kouszek, jak wasnemu dziecku. (Nie wiedzc, jak wemie od gocia zapat;) Pty dmucha, pty chucha, A w nieboszczyku dobudzi si ducha. 15 Nieboszczyk w jak oy, tak si wnet nasroy, Rozkrci si, do gry wypry si, sykn I caym sob w chopa si wycela, W swojego dobrodzieja, w swego zbawiciela I wskrzesiciela! 20 A to co si ma znaczy? zdziwiony chop krzykn. To ty w nagrod dobrego czynu Jeszcze chcesz mnie uksi? A! ty miji-synu! I wnet porwawszy dubasa,28 Tnie wa raz pod ucho, drugi raz w p pasa. 25 Odlecia ogon w jeden, a pysk w drugi ktek; Rozpado si mijsko na troje mijtek. Darmo drgaj I biegaj, Ogon za szyj, za ogonem szyja, 30 Ju nie zmartwychwstanie mija. Przytrafia si to czsto, e dobry czek jaki Niewdzicznika przygarnie; Ale trafia si czciej, e niewdzicznik taki Przepada marnie.

[Fedrus 4,24]Franciszek dionizy knianin

Gra w poogu Wieku podnego w cuda i dziwy, Mwi, e Babia tak si wzda Gra, I wszelki na wiecie duch ywy, I caa nawet zlka si natura. 5 Strasznego nazbyt co miaa porodzi. Gdy ju pocza pora nadchodzi, Ogromnym stkiem swe wzniecaa bole. Wstrzsy si lasy i pobliskie role; Uwizy w swych brzegach rzeki. 10 Wszystkie pagrki, wszystkie okolice Zwaaj na tak dziwn tajemnic! Nic byo jeszcze tego nigdy przed wieki. Wszyscy i ze wsi, i z miasta, Tak mczyzna, jak niewiasta,

28 Tj. duy, tpy n.

164 Fedrus Bajki

15 Zbiegli si na ten widok i z daleka, Co z niej wyniknie, kady patrzc czeka; Rzecz bowiem nowa i cud, daj go Bogu, Gra w poogu! Wszyscy w zdumieniu mwili: obaczemy, 20 C to tak ogromne brzemi Wyda za cudo na ziemi! A tu wtem drobna wypadnie mysz. Przypowie owa czsto prawdziwa Daje si pozna z tej Gry, 25 e z wielkiej zazwyczaj chmury May deszcz bywa.


Kto lecie pronuje, zimie poczuje Mrwka rzd lata robia, yto do jamy nosia, na zim sie przyczyniajc, a przyszy czas przegldajc.29

5 A kobyki30 nic nie dbay, ani sie raz pracoway: pieway lecie po ce, gdy byo soce gorce.

Potym zima przypieszya, 10 wszytko ziele posuszya. Mrwki tego nic nie dbay, bo dosy ywnoci miay.

Kobyki kiedy opady,31 a nie miay, coby jady, 15 barzo sie s zatroskay, mrwek o pomoc day.

Mrwki sie z nich namieway, a ich lenistwo karay: A czemucie tak gnune byy, 20 ecie lecie nie robiy?.

Ony im odpowiedziay: Wszakemy nie proznoway: lataymy, sodko piewajc, ludziem wesele dziaajc.

29 Tj. przygotowujc, zaopatrujc si na zim, przewidziawszy, co nastpi.30 Czyli koniki polne.31 Tj. zmizerniay.


25 Mrwki rzeky: Siostry askawe! gdycie tako piewajce, dzi sie tacem zagrzewajcie, a tak lata doczekajcie!.

Kto we niwa patrzy chodu, 30 nacierpi sie zimie godu: a kto sie nie chroni znoju, poywie chleba w pokoju.

Franciszek moraWskiKonik polny i mrwka

Konik polny, co swj cay pord lata czas przepiewa, tak by na zim zgodniay, e tylko wiatr nim powiewa. 5 eby te odrobina jaka z muchy lub robaka nic zgoa! A wic idzie, pacze, woa, u skrztnej mrwki koace. 10 Poycz, jej, poycz powiada Kilka ziarnek dla ssiada. Jakem konik, tak zapac, by tylko sierpie zawita, prowizy i kapita. 15 Mrwka na to: Opatrz Boe, ja nikomu nie poyczam: do wad to moich policzam, nawet nie najmniejszych moe, ale ju mi nie poprawisz. 20 Raczej odpowiedz mi na to: ce robi cae lato, e si dzi ebrank bawisz? Tak w dziennej, jak w nocnej dobie, wci piewaem bez ustanku. 25 piewae? dobrze, kochanku, teraz skakaj sobie

[Fedrus b 2]adam mickieWicz

Zajc i aba Szarak, co nieraz bywa w kopotach i trwogach, Nie tracc serca, pki czu si rczy, Teraz podupad na nogach, Poczu, e si le z nim skoczy;

166 Fedrus Bajki

5 Wic jkn z gbi serca: Ach, nie masz pod socem Lichszego powoania, jak zosta zajcem, Co mi w dzie pies, lis, konik, kania, I wrona, Nawet i ona, 10 Jak chce, tak gania! A w noc gdy drzemi, oko si nie zmrua, Bo lada komar bzyknie przez siatki pajcze, Wnet dry me serce zajcze, Tchrzc tchrzliwiej od tchrza. 15 Zbrzydo mi ycie, co jest wiecznym niepokojem; Postanowiem dzi je skoczy samobojem. egnaj wic, miedzo, lat mych wionianych kolebko! Wy, kochanki modoci, kapusto i rzepko, Poegnalnemi zami dozwlcie si skropi. 20 Oznajmuj wszem wobec, e id si topi!. Tak z paczem gdy do stawu zwraca skoki sabe, Po drodze stpi na ab. Ta mu, jak raca, drgnwszy spod ng szusa I z gry na eb w staw plusa. 25 A zajc rzek do siebie: Niech nikt nie narzeka, e jest tchrzem, bo cay wiat na tchrzu stoi! Kady ma swoj ab, co przed nim ucieka, I swojego zajca, ktrego si boi!.

EZOP, FEDRUS I KONTYNUATORZYbiblioteka.antyczna.uni.wroc.pl/pdf/Fedrus_Bajki/Fedrus_10_Ezp... · „pomysły ezopowe” na europejskie piśmiennictwo.5 egbert z luettich (X w.) –

Documents