ETKİLİ İLETİŞİM BECERİLERİ

1

Hazırlayan: Uzm. Psikolojik Dan. Sanem TOPUZ

ETKİLİ İLETİŞİM ETKİLİ İLETİŞİM BECERİLERİBECERİLERİ

Sunan: Sevgi ÖÇALSunan: Sevgi ÖÇAL

Sanem TOPUZSanem TOPUZ

2

Ajanda

İletişim

- Nedir?

- Neden Önemlidir?

- Neden bu kadar zordur?

- Becerilerimi nasıl geliştirebilirim?

Sonuç

3

İletişim Nedir?

Bir gönderici tarafından alıcıya iletilen ve alıcının davranışını bilinçli bir niyetle etkileyen mesaj iletişimdir.

İletişim döngüsel bir süreçtir. Herkes aynı anda mesaj alır,

yorumlar,

gönderir, sonuç çıkarır; ne başlangıcı

ne de sonu vardır.

4

İletişim Süreci

Kodlama

Çözümleme

Çözümleme

Kodlama

Alıcı Gönderici(Kaynak)

Geribildirim

Mesaj

Gürültü

GürültüGürültü

Gürültü

KANAL

5

Mesajlar Nasıl Gönderilir ve Alınır?

7%Sözcükler

38%Ses

55% Beden Dili

(Sözsüz İletişim)

Ne Söylendiği, duygusal anlamını nasıl söylendiğinden alır. İçeriğin duygusal anlamı ilişkiye bağlıdır.

6

İletişim Neden Önemlidir?

7

İletişimin Önemi

İletişim yoluyla:

Birbirimizi anlamaya Sevmeyi öğrenmeye İlişkileri başlatmaya ve sonlandırmaya Kendimiz hakkında daha fazla bilgi edinmeye Başkalarının bizi nasıl algıladıklarını öğrenmeye

ULAŞIRIZ…

8

Durumu Değerlendir

İletişimi Geliştir

Etkin Dinle

Güven Duy(-ur)

Mesajı Alanı Destekle

Buraya Nasıl Ulaşacağız?

İletişim Biçimini Değiştirme

9

İletişim - Birleştirici Güç

Planlama

Organize

Etme

Motive

Etme

Gelişme İletişim

10

İletişim Neden Bu Kadar Zor?

11

Mesaj

Gönderici AlıcıMesaj

Çevresel Engeller

Çevresel Engeller

12

Gönderici

İletişim Yok

Çatışma ya da

Tutarsızlık Sinyalleri

Konu Hakkında

Bilgi

İletişime Gönüllülük

Yetersiz İletişim

Yetersiz İletişim

Yetersiz İletişim

13

Alıcı

Kültürel, Cinsel & Kişilik

Yargıları

Konudan Etkilenme

Yetersiz Dinleme

Alışkanlıkları

İletişim Yok

Yetersiz İletişim

Yetersiz İletişim

Yetersiz İletişim

14

Kişilerarası Dinamikler

Kişlerarası Dinamikler

Algılar Anlamlandırma Duygular . . .

. . . Dinleme

Alışkanlıkları ParadigmalarStatü

Farklılıkları

. . . GüvensizlikZamanBaskısı Filtreler

(Süzgeç)

15

…küçük bir parantez…(Paradigmalarımız)

Paradigma

Algılama

Davranışlar

Sonuç Paradigma değişikliği

yapılmadan,

davranış ve tutumda

yapılan değişiklikler

Yüzeysel

ve

Kısa süreli

OLUR…

16

Çevresel Engeller

Gürültü Aşırı Yük

17

İletişim Engelleri

Çözüm Üretici Olarak Kullanılanlar:

Emretme, yönetme Uyarma, tehdit etme, ahlak dersi verme Öğüt verme, fikir verme Mantık yoluyla inandırma Araştırma, sorgulama

18


Yargılayıcı olarak kullanılanlar:

Eleştirme, suçlama Ad takma, gülünç duruma düşürme Tahlil etme teşhis, tanı koyma

19


Sorunu hafifletmek, geçiştirmek için kullanılanlar:

Övme, görüşüne katılma Güven verme, teselli etme Konuyu değiştirme,işi alaya vurma

20

Hep böyle geç kalıyorsun saatin farkında değil misin? (eleştirme, suçlama, yargılama)

Okuldan eve dönünce tam saatinde derse başlamalısın ve programlı bir şekilde her gün çalışmalısın.’ (Emretme, yönetme, ahlak dersi verme, öğüt verme)

Aldırma, biraz neşelen! Bu yaşlarda bunlar olur, zamanla kendini daha iyi hissedersin. Sen onlara, onlar da sana alışır.’ (Güven verme, teselli etme, geçiştirme)

Sen neden bu dünyayı yönet miyorsun? (Konuyu değiştirme,işi alaya alma)

Senden ne zaman bir şey istesem ya hasta ya da yorgun olduğunu söylüyorsun. Beni hiç düşünmüyorsun. (Ahlak dersi verme, suçlama, eleştirme)

Bir kez daha ödevini yapmazsan seni sınıfta bırakacağım. (Uyarma, tehdit etme)

Bu hakaretin altında kalamazsın. Hemen harekete geçmelisin. (Emretme, yönetme)

Büyüyünce beni anlayacaksın ve hak vereceksin; eminim. (Tahlil etme,teşhis,tanı koyma, mantık yolu ile inandırma)

21

İletişim Engelleri – Kalıplaşmış Davranışlar Aşırı genelleme: “Anasına bak, kızını al; kenarına bak bezini al”

Kutuplaştırma: “Ya hep, ya hiç”, “Ne ben onun ölüsüne giderim, ne o benim ölüme gelsin” “Ya nefret ederler, ya da çok aşırı severler”

Kişileştirme: “Kendi üzerine alınma”, “Misafirin yanında çocuk azarlanmaz”

Mutlakacılık: (meli- malı) “Herkes beni sevmeli”, “Hiç hata yapmamalıyım”, “Ne istediğimi gözümden anlamalı”, “Her zaman her işte birinci olmalıyım” .....gibi.....

Değiştirme gayreti: “Benim gibi düşünmeli”, “Çok iyi bir insan ah! Şu huyu da olmasa. Neyse, evlenelim değiştirelim”

Aşırı fedakarlık: “Yumuşak atın çiftesi sert olur”, “Bunlar günün birinde yoğun bir öfke yaşarlar”

Keşkecelik: Bu günümüzü çalan iki hırsız vardır. Birisi geçmişe ilişkin pişmanlıklarımız, diğeri ise geleceğe ilişkin kaygılarımızdır. “Bana nasıl öyle der, keşke şöyle deseydim”..... bu iç konuşmalar sürer.....öfke artar.

Toptancılık: (Bütün yumurtaları aynı sepete koymak) Bir insanın pek çok özelliği vardır. Güzeldir, çirkindir, uzundur, kısadır, ev hanımıdır, anadır, babadır, seçmendir, ev sahibidir, kiracıdır.

22

İletişimimi Nasıl Geliştirebilirim?

İletişim becerisi, insanlara doğuştan verilen bir yetenek değildir.

Öğrenilebilir ve Geliştirilebilir Becerilerdir.

23

İletişimi Geliştirme - Kendimizi Tanımakla Başlar

Bilinen

Bil

inen

Bilinmeyen

Bil

inm

eyen

Açık Kör

Gizli Bilinmeyen

Diğ

erle

ri

Kendi

24

Açık Olmayı Arttırma

Open

Hidden

Kör

Bilinmeyen

Açık

Gizli

Açığa çıkarma

Ger

ibil

dir

im

Bilinen

Bil

inen

Bilinmeyen

Bil

inm

eyen

Diğ

erle

ri

Kendi

25

Amaç

AMAÇ

Motive Etme

Bilgilendirme

Eğlendirme

SONUÇ

Yaratıcılık, karar, yöneltme

Bilgi transferi

Eğlenme, Kaçış

26

Sözel İletişim Becerisini Geliştirme

GÖNDERİCİ ALICI HERİKİSİSözsüz Mesajları

izlerEtkin Dinleme

Becerilerini GeliştirirBilgi akışını

düzenlerler

Tekrarlar kullanır Geribildirimalır ve gönderir

Zamanı düzenler Duyarlı olur

Dili sadeleştirir Güveni destekler

Tahminlerinikontrol eder

27

Etkili Mesaj Gönderme – “Sen Dili” Yerine, “Ben Dili” Kullanmak

BEN DİLİ

Davranışa yöneliktir Öğrenciye öğretmen ile

ilgili bilgi söyler Benlik saygısına olumlu

katkısı vardır Gönderende yardım

isteği doğurur Atılgan insanlar yaratır

SEN DİLİ

Kişiye yöneliktir Kişiye kendi ile ilgili bir

şeyler söyler Benlik Saygısını zedeler

ya da tümden yok eder Öfke ve nefret duyguları

oluşturur Çekingen ya da saldırgan

insanlar yaratır

28

Etkili Mesaj Gönderme – “Sen Dili” Yerine, “Ben Dili” Kullanmak

Aynı davranışın iki dilde anlatılması arasında gece ile gündüz kadar fark vardır. İki kişinin aralarındaki iletişimi farklı yönlere götürmeleri bu nedenle çok doğaldır.

“Sürekli bağırarak konuşuyorsunuz”

“Bağırarak konuştuğunuz zaman yan sınıftakilerin rahatsız olduğunu düşünüp üzülüyorum”

Davranışın tanımı: Bağırarak konuştuğunuz zamanSomut etkisi : Yan sınıftakilerin rahatsız olduğunuDuygumuz : Üzülüyorum

29

Etkili Mesaj Gönderme

Mesajı Tam ve Belirgin Yapmak

Mesaj, bütün gerekli bilgilerin açık ifadelerini içermelidir:

Görüş açınız Yaptığınız tahminler Sahip olduğunuz niyet

30


Mesajı Tekrarlamak

Mesajınızı birden fazla tekrarlayın Birden fazla iletişim kanalı kullanın

(resim, afiş, sözsüz mesajlar, vb.)

31


Geribildirim İstemek

Alıcının mesajı nasıl yorumladığını, nasıl işlemden geçirdiğini ve doğruluğunu anlamak için geribildirim isteyin.

Öğrenci : (kaygılı) Yakında sınav mı var?

Öğretmen : Yakında sınava gireceğin için endişelisin.

(Öğretmen öğrencinin kaygısını anlamıştır)

32


Mesajı Alıcının Bakış Açısına Uygun Yapmak

Belli bir alandaki aynı bilgiyi o alandaki uzman kişiye açıklamak, dışarıdan birine açıklamak birbirlerinden farklıdır.

Mesaj gönderenin alıcının koşullarını bilmesi önemlidir.

33


Duyguları Adlandırarak Hareket ile Tanımlamak

Duyguları iletirken özellikle tanımlayıcı olmak önemlidir.

Adlandırma : “ Üzgünüm ”Hareketlendirme : “ Ağlamaklıyım ”Figürlendirme : “ Belanın içine düştüm ”

Tanımlama, duyguları iletirken açık ve çetrefilsiz anlaşılmasına yardım eder.

34


Başkalarının Davranışlarını Yargılamadan Tanımlamak

Birinin davranışına tepki gösterdiğimizde, davranışını tanımladığımızdan emin olmamız önemlidir.

“Derse geç gelmekle beni rahatsız etmeye devam

ediyorsun.”

Kesinlikle değerlendirmemeliyiz.

“Sen egoistsin, şımarığın tekisin ve kimseye saygın yok!”

35

Etkin Dinleme

Dikkatli dinleme

Başka sözcüklerle açıklama

(Açımlama)

Duyguları belirleme

Sözsüz ipuçlarını adlandırma

36

Etkin DinlemeEtkin Dinleme – Dikkatini Verme

Taklit etme

Savunma

Yargılama

37

Etkin Dinleme

Yansıtma (açımlama) – Ne söylendiğini kendi sözcükleri ile yeniden ifade etmek.

Konuşmaya Davet + İçerik veya Duygu + Neden

38

Etkin DinlemeDuyguları belirleme

Kızgınlık Neşe Korku Üzüntü

Sözsüz ipuçlarını adlandırma El jestleri Yüz ifadeleri Beden Duruşu

39

İyi Dinlemenin On Emri

1. Konuşma!

2. Konuşmacıyı rahatlat

3. Dinlemek istediğini göster

4. Dikkatini dağıtan engelleri kaldır

5. Konuşmacı ile empati kur

6. Sabırlı ol

7. Sakinliğini koru

8. Tartışma veya eleştiride bulunma

9. Açıklayıcı sorular sor

10.Konuşma!

İki kulağımız ama sadece bir dilimizin olması hassas bir işaret! Konuştuğumuzdan daha çok dinleyelim...

40

İpuçları- Konuşmaya Davet, Kapı Aralayıcı

Paylaşmaya Hazır Olmak, Konuşmaya Davet:

‘Bana ondan söz et’ ‘Senin görüşün ilgimi çekti’ ‘Bu konuda konuşmak ister misin?’ ‘Bunu tartışalım’ ‘Anlatacaklarını dinlemek istiyorum’ ‘Dinliyorum’ ‘Bu konuda bir şeyler söyleyecek gibisin’ ‘Bu senin için önemli görünüyor’ ‘Anlıyorum’ ‘Oh!’ ‘ Hımm’ ‘İlginç’ ‘Yaptın ha?’ ‘Öyle mi?’ ‘Doğru mu?’ ‘Yaa!’

Kapı Aralayıcılar:

‘ Senden öğreneceğim şeyler olabilir’ ‘ Düşüncelerin dinlemeye değer’ ‘ Seninle ilgileniyorum’ ‘ Seni daha iyi tanımak istiyorum’

41

Uygulama…

42

Yansıtıcı Dinleme – Kapalı Tepki, Açık Tepki

Öğrencinin Sözü Kapalı Tepki Açık Tepki

(Ağlayarak) “Annem babam boşanıyor”

“Ah yavrum, ne kadar kötü!” “Üzgün hissediyorsun”

“Öğretmenim! Ali benden kopya çekti”

“Şimdi Ali’yi kenara çeker, bu işi hallederim”

“Ali’nin kopya çekmesine kızmış görünüyorsun”

“Ortayı bitirip liseye geçmek iyi gibi…İstediğin dersi seçebiliyorsun, daha çok spor var…Ama bazı hocalar çok sertmiş galiba…”

“Evet, bazıları sert ama sen söyleneni yaparsan her şey yolunda gider”

“Liseye geçiyorsun diye hem heyecanlı hem de endişelisin çünkü hoş şeyler olacak ama katı öğretmenlere de rastlayabilirsin”

“Bu yaz kampa gidiyorum!”“Çok iyi – şimdi lütfen otur ve dersimize devam edelim”

“Çok heyecanlı!”

“Siz dünyanın en aksi öğretmenisiniz!”

“Benle nasıl böyle konuşabilirsin?”

“Bana çok kızgınsın”

“Yetenek yarışmasında finale kaldım.Yalnız, yarışma gerçekten çok çetin”

“Merak etme, kazanırsın”“Yarışma ile ilgili kaygıların olduğunu seziyorum”

43

Dinleme ve Mesaj GöndermeÖğretmenin sorunun kimde olduğunu saptadığı ve dinlemeye mi yoksa ben-mesajı mı göndereceğine karar verdiği durumlar

Durum Sorun Sahibi Dinleme Ben-mesajı

Öğrenci karnesine ağlıyor

Öğrenci

“Çok üzgün hissediyorsun çünkü notların istediğin gibi değil”

Öğretmen sınıfa girer ve havada kağıtların uçuştuğunu görür

Öğretmen

“Sınıftan kısa süre ayrılıp döndüğümde, bunları görünce hayal kırıklığına uğruyorum çünkü sizinle ben yokken nasıl davranacağınız konusunda anlaştık sanıyordum”

Öğrenci, bir arkadaşı ile kavga edip ona kötü bir söz söylediği için üzgün olduğunu anlatır

Öğrenci“Arkadaşını incittiğin için çok kötü hissettiğini görüyorum”

Öğrenci iskemlesinde düşecek gibi oturmaktadır

Öğretmen

“İskemlende kaykılarak oturduğunda düşüp bir yerini inciteceksin diye bayağı korkuyorum”

Öğrenci, annesinin hastanede ve ameliyat olacağını söyler

Öğrenci“Annen hakkında endişe duyuyorsun”

44

Sonuç

ETKİLİ İLETİŞİM

Nedir? -- Anlamayı başarmadır

Neden Önemli? -- Değişmeye zorlar ve her türlü birliktelikte birleştirici güçtür

Neden bu kadar zor? -- Kişilerarası dinamikler algılarımızı ve anlayışımızı önyargı ile etkiler

Nasıl geliştirebilirim? -- Açık ve dürüst ol

-- Geribildirim ver ve al

-- Tahminlerinin geçerliliğini kontrol et

-- Etkin dinlemeyi kullan

45

Davranışlar

Davranışlarımızın temelinde gereksinimlerimiz yatar.

Olumlu – Olumsuz bütün davranışlarımız için bu geçerlidir.

Davranışlarımızın ortaya çıkma temelinde başkaları

ve dış çevre ile ilişki kurma gereksinimi yatar.

Bunun sağlanmasında da en temel gereksinmemiz

varlığımızın onanmasıdır.

46

Davranışlar – Varlığımızın Onanması

Fiziksel Onanma

Beslenme, temizlenme, okşanma, dokunulma, sevilme, varlığın kabul görülmesi

Psikolojik Onanma

Güvenilme, değerli olma, sevilme, kendin olma

Toplumsal Onanma

Takdir görme, kabul görme, değerli olma, saygı görme, sevilme, ait olma

47

Davranışlar – Varlığımızın Onanması

Onanma Gereksinimimizi TEMAS İLETİSİ ile gideririz.

Temas iletisi, bir insanın varlığını onamaya yarayan herhangi bir mesajdır:

Güzel bir manzara, kuş cıvıltısı, koku, yiyecek, sözlü ve sözsüz tüm mesajlar varlığı onayan iletilerdir.

48

Davranışlar – Varlığımızın Onanması – Temas İletisi

Temas İletileri,

Dışsal Kaynaklı

Çevreden veya başka insanlardan alınan mesajlardır.

İçsel Kaynaklı

Kişinin kendisi ile olan iletişimi, düşünceleri, fantazileri ve

anılarıdır.

49


Temas iletileri,

Seni Seviyorum Sözel, olumlu, koşulsuz

Yaptıklarından hoşlanmıyorum Sözel, olumsuz, koşullu

İyi ödev yapmışsın Sözel, olumlu, koşullu

Senden nefret ediyorum Sözel, olumsuz, koşulsuz

Sözel – Sözsüz – Olumlu – Olumsuz – Koşullu – Koşulsuz

50

Uyarılma Açlığı

Tanınma Açlığı

Zamanı Yapılandırma Açlığı

Davranışlar – Varlığımızın Onanması – Üç Temel Açlık

51

Üç Temel Açlık – Uyarılma

Sinir sisteminin sağlıklı olarak işlevini yerine getirmesi için beynin belli bir bölgesi içinde bulunan “uyarılma sitemi” nin düzenli olarak uyarıcı olması gerekir.

Örnek: İyi bir ücret karşılığı, tüm uyaranlardan arıtılmış bir hücrede kalmayı kabul eden denekler, birkaç saat içinde alacakları paradan vaz geçip dışarı çıkmak istemişlerdir.

Doğum anından itibaren uyarılma açlığının zihinsel ve fiziksel olarak giderilmesi önemlidir. Dokunma uyarıcısını çok az ya da hiç almayan bebekler ruhsal ve fiziksel gelişimlerinde gerilik gösterir, hatta ölümle bile sonuçlanabilir.

52

Üç Temel Açlık – Tanınma

Fiziksel sıvazlanma ihtiyacı bebeklikten itibaren yaşam boyu sürmekle beraber benlik gelişimiyle birlikte tanınma açlığı hissedilir.

Bu açlık, başkalarının bizim varlığımızı gördüklerini ve hissettiklerini bize iletmeleriyle karşılanır.

Yeni insanlar tanımak, okul, işyeri, dernekler, vb. kurumlar bu gereksinimi karşılamak için uygun ortam sağlarlar.

Başkaları tarafından tanındıkça psikolojik olarak sıvazlanma, fiziksel olarak sıvazlanmanın yerine geçer.

Bebeklikten itibaren fiziksel sıvazlanma gereksinimi karşılanmayan yetişkinler tanınma açlığını gidermek için kendilerini popüler olmaya adar, bu uğurda herşeyi yapar.

53

Üç Temel Açlık – Zamanı Yapılandırma

Yaşama mührünü vurma, “ Ben de burada varım ” diyebilmek için Yapılandırma Açlığı , davranışlarımızla kendimizin veya başkalarının yaşamında bir etki yaratma ile karşılanır.

Bir varoluş boşluğunun içinde yaşarız. Bir yanda varoluşumuzun onanma gereksinimi, diğer yanda bilinmez bir zaman boşluğu içinde yaşamın sorumluluğunu üstlenmek durumu ile karşı karşıyayız. Bu nedenle, sıvazlanma açlığımızı zamanı çeşitli şekillerde yapılandırarak gidermeye çalışırız.

54

Üç Temel Açlık – Zamanı Yapılandırma Yolları

Geri

Çekilme

Törenler

Vakit Geçirme

Etkinlik

Psikolojik Oyunlar

Samimiyet

55

Zamanı Yapılandırma Yolları

Geri Çekilme

Yorgunken, kendimize zaman ayırırken, önemli kararlar verirken geri çekilme normaldir.

Başkaları ve kendisi ile temas iletisi yoksa, zamanının büyük bölümü bu şekilde geçiyorsa sonuç depresyondur.

56


Törenler

Kültürün, geleneksel ortamın kazandırdığı otomatik temas iletisi kalıplarıdır.

İnformal: Büyüklerin ellerinden öpme, kucaklaşma,

düğün, bayram ziyareti

Formal : Tokalaşma, “Nasılsınız?”, resmi törenler

57


Vakit Geçirme

Moda, enflasyon, politika konularında konuşma;

dedikodu yapma, psikolojik uzaklık ve fiziksel varlık

onanır.

Örnek: Tv izleme, maç izleme

58


Etkinlik

Ortak amaca yönelik çalışmalardır.

Öğrenci ilişkileri, projeler üreten toplantılar,

mesleki çalışmalar, tavla oynama, spor takımında

oynama…

59


Psikolojik Oyunlar

Sözlü veya sözsüz olarak mesajlarımız ile karşımızdaki kişilere sosyal veya gizli boyutta olumlu - olumsuz iletiler göndermedir.

SamimiyetEn yoğun ve doyurucu temas iletisidir.

İlişkide her iki tarafında samimiyeti vardır.

60

Üç Temel Açlık – Zamanı Yapılandırma Yolları

Geri

Çekilme

Törenler

Vakit Geçirme

Etkinlik

Psikolojik Oyunlar

Samimiyet

61


Her birey gündelik yaşamında zamanı yapılandırma yollarını kullanır.

Bireyde bu yöntemlerin bazıları daha çok öne çıkar. Çünkü herkesin kendine özgü farklı seçimleri vardır.

Birey kendine uygun bir partner (eş) arar ve bulduğunda bu yöntemleri kullanarak temas iletilerini devam ettirir.

62


Bireyler, zamanı yapılandırırken temas iletilerinin düzenlenmesinde diğerleri ile ilişkilerini, kendilerini ve başkalarını nasıl algıladıklarına ilişkin olarak gerçekleştirir.

Bunu yaparken kendisini ve başkalarını algılamalarını dört farklı yaşam pozisyonuna dayandırır.

63

Davranışlar – Varlığımızın Onanması – Yaşam Pozisyonları

1. Ben değerliyim, sen değerlisin (+ , +)“Hepimiz kazananız”

2. Ben değerli değilim, sen değerlisin (- , +)“Ben, kazananlar arasındaki kaybedenim”

3. Ben değerliyim, sen değerli değilsin (+ , -)“Kimin kazanan olduğunu onlara göstereceğim”

4. Ben değerli değilim, sen değerli değilsin (- , -)“Bazıları diğerlerinden daha büyük

kaybedenlerdir”

64

Yaşam Pozisyonları ve Yaşam Planı

Herkesin bir yaşam planı vardır. Hepimizin ilk yaşantıları çok önemlidir. Ana-baba ve çevreden alınan temas iletilerinin tümü yaşam pozisyonlarını ve planını belirler.

Sözlü ve sözsüz alınan mesajlar, başkaları tarafından

nasıl düşünmemizhissetmemizdavranmamız beklendiğini gösterir.

Ebeveynlerden alınan mesajlara tepki olarak aldığımız kararlar temel yaşam pozisyonunu ve planını belirler.

65


Küçükken davranışlar spontandır (kendiliğinden). Zamanla çevre bunları hoş görmez ve belli bir şekle dönüştürür.

Doğal çocuk, uygulu çocuğa dönüşür. Bu dönemde olumsuz temas mesajları olumlulardan daha yoğun algılanır. Çocuğun Doğal Çocuğuna sınırlandırmalar getiren kararlar almasında değişik etmenler rol oynar.

Bu etmenler Çocuğun;

Güçsüz olması Stresle baş etmede yetersiz olması Düşünce kapasitesinin

olgunlaşmaması Bilgi eksikliğinin olması Çok seçeneğinin olmaması (çevreyi seçme

– değiştirme)

66


Erken çocuklukta model olan ana-baba davranışları, bizim ne ve kim olduğumuzla ilgili yükleme mesajları veya kıyaslamalar, imalar yaşam pozisyonlarımızı ve benlik durumlarımızı etkiler.

“Bunlar hep senin başının altından çıkıyor”

“Benim akıllı oğlum” “Sen yaramazsın ablan akıllı”“Komşunun oğluna helal olsun! Bütün

çocukları korkutuyor”“Ah, şu Ayşe gibi çalışkan olsan”

67

Benlik Durumları

Ç

Çocuk

Y

Yetişkin

AB

Anne-Baba

Koruyucu

AB

Eleştirici

AB

Doğal

Ç

Uslu

ÇAsi

Ç

Y

Uyarlanmış

Ç

Ahlakçı

Yönümüz

Mantıklı

Yönümüz

Doğal, Duygusal

Yönümüz

Düşünür,

Karar verir

68

Benlik Durumları - Gelişimi

Varolma Gücü – Doğum-6ay: Doğal Çocuk (Fiziksel onanma)

Yapma Gücü – 6ay-18ay: Küçük Profesör (Bağımsızlık, güven, keşif)

Düşünme Gücü – 18ay-3yaş: Yetişkin

Kimlik Gücü – 3-6yaş : Süper Doğal Çocuk

Becerikli olma Gücü – 6-12yaş: Anababa

Üretme Gücü – 13-18yaş: Anababa, Yetişkin, Çocuk (Kişisel felsefe, yetişkinler arasında yer edinme, cinsel varoluş)

Yeniden Dönüştürme Gücü – 19- Yaşam boyu devam eder.

69

Yaşam Pozisyonu Oluşumu

AB

AB

AB

Y Y

Y

Çocuk Baba

Ç

Ç

Ç

Anne

(Karşıt) Komut

Program

İzinler + Komutlar

70


Komutlar

Olumsuz, sözsüz, yararsız mesajlardır. Anne ve babanın Çocuk (Ç) egosundan, Çocuğun Ç egosuna gider.

Var olma Kendi olma Çocuk olma Büyüme Belli bir şeyi yapma Önemli olma Ait olma Yakın olma Sağlıklı olma Düşünme Hissetme mesajları iletilir.

71

Yaşam Pozisyonu Oluşumuİzinler

Olumlu, sözsüz, yararlı mesajlardır.

Anne ve babanın Çocuk (Ç) egosundan, Çocuğun Ç egosuna gider. Doğal Ç’a sınırlama getirmez; kendi olmasına izin verilir, seçme özgürlüğü tanınır.

Var olma izni Kendi duygularını hissetme izni Kendisi olma izni Duygusal olarak başkalarına yakın olma izni Temel varoluş pozisyonunun farkında olma izni Varoluş pozisyonunu isterse değiştirebilme izni İş ve cinsel yaşamında başarılı olma izni Yaşamın anlamını bulma iznini ileten mesajlardır.

Bir sonraki izin daha önceki izne bağlıdır.

72


Program

Anne ve Babanın yaşamla başetme de kullandığı yolu gözleme, model alma, hangi durumda ne yapacağını kasdetme Ana-Babanın Yetişkininden (Y), Çocuğun Y’ne giden mesajlardır.

Nasıl yemek yenir büyüklerle konuşulur derli toplu olunur güzel / yakışıklı olunur İstekler elde edilir Bazı duygular gizlenir mesajları iletilir.

73


Karşıt Komutlar

Sözel, Olumlu ve fonksiyonel, “Yap – Yapma” mesajlarıdır. Anne ve babanın Ana-baba (AB) egosundan, Çocuğun AB egosuna gider.

Yaramazlık yapma Akıllı ol Temiz ol Çok çalış Sözümü dinle Ellerini iyi yıka Dediklerimi aynen yap mesajları iletilir.

Topluma uyum sağlama adına yararlı ancak, engelleyici ve sınırlandırıcı ise zararlı olabilecek mesajlardır.

74


Karşıt komutlar yaşam boyu içsel mesajlar olarak tanınır.

Sürücüler

Mükemmel ol Başkalarını (beni) hoşnut et Güçlü ol Kendini zorla Acele et

Serbest Bırakıcılar

Sen, sen olarak iyisin Kendini hoşnut et Açık ol, isteklerini ifade et Yapabildiğin gibi yap Zamanını rahatça kullan

Yaşam pozisyonu ve planı, komutlara ve izinlere tepki olarak alınan kararlardır.

Karşıt komutları yerine getirmek üzere çocuğun aldığı kararlar dizisi ise, yaşam

şeklini oluşturur.

75

Ego DurumlarıEgo durumlarımız arasında sınırlar vardır.

Bu sınırlar ruhsal enerjinin bir ego durumundan diğerine akmasını sağlayan, yarı geçirgen dokulardır. Sınırlar bozulursa bulaşmalar oluşur.

AB – Y Bulaşması: Ön yargı ve sloganlar“Erkeklere güvenilmez” “Kısa boylular kurnazdır” bu tür ön

yargılar gerçek gibi algılanır.

Ç – Y Bulaşması: Fobiler, batıl inançlar, delüzyonlar gerçek gibi algılanır.

“Bazı insanlar beynimi kontrol ediyor”“Merdiven altından geçersem kısmetim

bağlanır”

Y – AB – Ç Birleşmesi: Çifte bulaşma oluşur. Ön yargılar gerçek gibi algılanır. Sonuçları korku olarak yaşanır.

AB

Y Ç

BulaşmaBulaşm

a

Bu

laşm

a

76

Ego Durumları

X X X

Katı Sınır

Yalnızlık İletişim eksikliği

Aşırı Geçirgen

Sınır

Bağımlılık Bireyselleşmeme

Esnek Sınır

Bağlılık Bireyselleşme Sağlıklı İletişim

77

Ego Durumu ve Meslekler

Sanatçı Çocuk Egosu Duygusal

Mühendis

Doktor Yetişkin Egosu Mantıklı

Hakim

Savcı

Öğretmen Ana-baba Egosu Ahlakçı

Politikacı

Yönetici

HANGİ EGO DURUMUNA MESAJ GİDERSE,

O EGO DURUMU İLE İLGİLİ DAVRANIŞLAR ORTAYA ÇIKAR.

78

Ego Durumuna Giden Mesajlar

A/B

Y

A/B

Y

A/B

ÇÇ

Y

Ç

Çocuk + A/B Toplumu Bağımlılık Güven duygusu Akıl Korkusu

Yetişkinler Toplumu Yalnızlık Bireysellik Kendi aklına güven

Empatik Toplum Bağlılık Akılcı

dayanışma Bireysellik

EMPATİK İLETİŞİM için:1. Algısal ve bilişsel anlamda ben merkezcilikten kurtulma / karşıdakinin rolünü alma

(YETİŞKİN ROLÜ)2. Duygusal anlamda ben merkezcilikten kurtulma / karşıdakinin rolünü alma (ÇOCUK

ROLÜ)3. Empatiyi ileterek sıkıntıda olana yardım etme (ANA - BABA ROLÜ)

79

Ego Durumuna Giden Mesaj Hangi Davranışı Ortaya Çıkarır?

Gevşek Eğitim

Aşırı Sevgi

Katı Eğitim

Yetersiz Sevgi

Çekingen

Pasif

Suçlu

Şımarık

Kendine Güvensiz

Bağımlı

Nevrotik

Saldırgan

80

Olumsuz Davranış - Öğrencinin Amacı

Öğrencinin amacını anlamak için;

Olumsuz davranışa gösterdiğiniz hisleri ve tepkileri inceleyin

Söylediklerinize ve yaptıklarınıza öğrencinin yanıtını inceleyin

81

Olumsuz Davranış - Dört AmaçÖğrencinin Yanlış İnancı

Öğrenci Amacı

Öğretmen

Hisleri

Öğretmen Tepkileri

Tepkiye Verilen Yanıt

Olumsuz Davranışı Yönlendirme

Sadece fark veya hizmet edildiğimde ait oluyorum

İlgi Sinirlenmiş

Hatırlatmakİkna etmek

Geçici olarak olumsuz davranışı durdurur

Görmezden GelBeklemediği zaman ilgi göster Olumlu davranışı fark et

Sadece kontrol ettiğim ve kimsenin zorlamayacağını kanıtlayınca ait oluyorum

Güç

Kızgın,

Kışkırtılmış

Teslim olmakGüce güç ile karşılık vermek

Güç gösterisini tırmandırMeydan okuyucu tavırla teslim ol

Çaışmadan çekilÖğrencinin gücünü yapıcı olarak kullanmasına yardım et

Sadece birini incitince ve öc alınca ait oluyorum.

Kimsenin beni sevmesine olanak yok

İntikam İncinmiş

Karşılık vermekHesaplaşmak

İntikam arayışını sürdürür

Ceza verme ve hesaplaşma yollarından, incinme hissinden kaçınGüven verici ilişki kur

Sadece yetersiz olduğuma başkalarını inandırınca ait oluyorum.

Yetersizlik gösterisi

Umutsuz,

Çaresiz

Hiçbirşey yapılmayacağına öğrenci ile birlikte inanmakVazgeçmek

Gelişme göstermez

Öğrencinin umutsuzluğunu anlaVazgeçme, Acıma, EleştirmeHer olumlu çabayı teşvik et

82

Olumlu Davranış - Amaçlar

Öğrencinin İnancı Amaçlar Davranış

Olumlu Davranışları Teşvik Yolları

Davranışımdan sorumluyum

İlgiİşbirliğiKatkıda bulunmak

Yardım ederGönüllü olur

İşbirliğinin fark edildiğini ve takdir edildiğini öğrenciye belli et

Katkıda bulunarak ait olabilirim

BağımsızlıkSorumluluk alma

Kendini kontrol edebilirKendi işini kendi yapabilirBecerikli

Karar vermeyi teşvik etÖğrencinin iyi-kötü her tür deneyimden geçmesine izin verÖğrenciye güvendiğini belli et

Hesaplaşmadan çok işbirliği yapmaya hazırım

AdaletDürüstlükEşitlik

İncinmeye iyilikle karşılık verirKüçültücü sözlere aldırış etmez

Öğrencinin işbirliğinde bulunma çabasını takdirle karşıladığını belli et

Çatışmalardan çekilmeye karar verebilirim

Çatışmadan çekilmekKavga etmeyi reddetmekBaşkalarının fikirlerini kabul etmek

Tahriklere aldırış etmezGüç gösterisinden çekilirNasıl davranacağına kendi karar verir

Öğrencinin olgun davranma çabalarını fark et

83

Öğretmen –Etkisiz ÖzellikleriÖğretmenin İnancı Öğretmenin Davranışı Öğrencilere Etkileri

Kontrol etmeliyim

İtaat talep ederCeza ve Ödül verirKazanmaya çalışırKendi haklı, öğrenci haksızdırAşırı korur

İsyan eder; kazanmalı ve haklı olmalıdırEndişelidirİntikam araştırırYaşamın adaletsiz olduğuna inanırVazgeçerKaçar, yalan söyler, çalarÖz disiplin yoktur

Ben üstünüm

Öğrencilere acırSorumluluğu üstlenirAşırı korurKendi üstünlüğüne inanırÖğrencileri aşağılar

Kendine acımayı ve başkalarını suçlamayı öğrenirBaşkalarını eleştirirYaşamın adaletsiz olduğuna inanırYetersiz hissederBağımlı olurÜstün olma ihtiyacı hisseder

Hakkım var

Bana borçlusun

Eşitlik ve dürüstlük ile aşırı ilgilenirŞartlı verir

Başkalarına güvenmezYaşamın adaletsiz olduğuna inanırSömürüldüğünü düşünürSömürmeyi öğrenir

Mükemmel olmalıyım

Herkesin mükemmel olmasını beklerHata bulurBaşkalarının ne düşündüğüne aşırı önem verirKendi çıkarları için öğrencileri zorlar

Hiçbir zaman yeteri kadar iyi olmadığına inanırMükemmelliyetçi olurUmutsuz hissederBaşkalarının fikirlerine aşırı önem verir

Ben önemli değilim

GevşektirKılavuz sınır çizmezÖğrencilerin isteklerine boyun eğerHayır demekten suçluluk duyar

Kendi istediğini elde etmeyi beklerKafası karışıktırBaşkalarının haklarına saygı göstermezBencildir

84

Öğretmen –Etkili ÖzellikleriÖğretmenin İnancı Öğretmenin Davranışı Öğrencilere Etkileri

Öğrencilerin karar verebileceğine inanıyorum

Seçeneklere izin verirTeşvik eder

Özgüven hissederKatkıda bulunur, çabalarSorun çözer, beceriklidir

Herkesle eşitliğe inanıyorum

Öğrencilere inanır ve saygı duyarBağımsızlığı teşvik ederSeçim hakkı tanırSorumluluk verirÖğrencilerden işbirliği yapmalarını bekler

Özgüven, sorumluluk, bağımsızlık duyguları geliştirirKarar vermeyi öğrenirKendine ve diğerlerine saygı duyarEşitliğe inanır

Karşılıklı saygıya inanıyorum

Eşitliği desteklerKarşılıklı saygıyı teşvik ederSuçluluk duygusuna destek vermez

Kendine ve diğerlerine saygı duyarTopluma ilgisi artarBaşkalarına güvenir

Ben insanım; mükemmel olmama cesaretine sahibim

Gerçekçi standartlar koyarOlumlu yönlere yoğunlaşırTeşvik eder, sabırlıdırKendi imajı ile ilgilenmez

İşi ile ilgilenirKendini yüceltmeyi bırakırHataları, gelişme için fırsat sayarYeni deneyimlere girmekten korkmaz

Kendim dahil herkesin önemli olduğuna inanıyorum

Karşılıklı saygıyı teşvik ederKatılımı destekler“Paspas” olmayı redederNe zaman sınır koyacağını ve “Hayır” diyeceğini bilir

Sınırları bilir ve kabul ederBaşkalarının haklarına saygı gösterir

85

Odak NoktasıÖğrenciye Gönderilen Mesaj

Olabilir Sonuçlar

Odak NoktasıÖğrenciye Gönderilen Mesaj

Olabilir Sonuçlar

Dıştan kontrol

Benim istediklerimi yaptığında değerlisinSana güvenilmez

Öğrenci, uyum sağladığı sürece değerli olduğunu öğrenir. İsyan edebilir.

Öğrencinin yaşamını yapıcı şekilde sürdürebilmesi

Sorumlu ve bağımsız olabileceğine inanıyorum

Öğrenci, hata yapma ve deneme cesareti edinirÖzgüveni vardır, davranışları için sorumluluk alır

Dıştan değerlendirme

Değerli olman için benim istediklerimi yapmalısın

Başkalarını memnun ederek değer kazandığına inanır. Beğenilmemekten korkar.

İçten değerlendirme

Kendin ve çalışmaların hakkında hissettiklerin en önemlisidir

Gelişmelerini değerlendirmeyi ve kendi başına karar vermeyi öğrenir

Ödül: Sadece bitirilmiş ve iyi işler için verilir

Değerli olman için benim standartlarımı tutturmalısın

Gerçekçi olmayan standartlar koyar ve mükemmel oldukça değerinin arttığına inanır. Kaybetmekten korkar.

Çaba ve gelişme

Mükemmel olmak zorunda değilsin. Önemli olan çaba ve gelişmedir.

Kendisinin – başkalarının çabalarını kabulü ve işinde sebat göstermeyi öğrenir

Kendini yüceltme ve çıkar

En iyisi sensinDeğerli olmak için başkalarından üstün olmayı sürsürmelisin

Aşırı bir yarış içine girer. Başkaları pahasına öne geçmeye çabalar. Sadece tepede olduğunda değer kazandığına inanır.

Olumlu yönler, katkılar ve takdir etme

Katkın önemliSenle daha iyi çalışabiliyoruz.Yaptıklarını takdirle karşılıyoruz.

Yetenek ve çabalarını başkaları içinde kullanmayı öğrenirKendi – başkalarının başarılarıyla mutluluk duyar

ÖVGÜ TEŞVİK

86

Seçenekleri Araştırmanın AdımlarıAdım Sorun Öğrenciye Ait Sorun Öğretmene Ait

Sorunu anlama ve açıklık getirme

“Ayşe’nin sana isim takması seni üzüyor. Bu durumda ne yapıyorsun?”

“Sınıf tartışması yapılırken şaka yapmayı sürdürürsen umutsuzluğa düşüyorum çünkü günün konusunu tamamlayamamış oluyorum. Tartışma sırasında sıkılıyorsun ve heyecan getirmek istiyorsun”

Olumsuz davranışın amacını ortaya çıkarma

“Hiç şunlar aklına geldi mi?...Ayşe’nin seni fark etmesini istiyor olabilir misin? Onunla alay etmenden ötürü intikam almak isteyebilir mi?” (Öğrencinin tepkilerini de izleyin)

“Hiç şunu düşündün mü?...”

“Ne düşündüğümü söyleyebilr miyim?... Sınıfı kontrol etmek istiyor olabilir misin? İkimiz de aynı anda baş olmak istiyoruz sanırım”

Beyin fırtınası ile seçenekleri gözden geçirme

“Ayşe’nin ilgisi senin için neden bu kadar önemli? Onun ilgisini çekeceğin başka yollar aramak ister misin? Onunda hoşuna gidecek ve ilgisini çekecek neler yapabilirsin?”

“İkimiz de baş olmak istediğimize göre bakalım ne yapabiliriz? Seçenekleri gözden geçirelim: yalnız bütün fikirleri ortaya atmadan incelemeye başlamayalım. Şimdi, sorunumuzu çözmek için senin ne gibi fikirlerin var?”

Önerilen bütün seçenekleri gözden geçirme

“Ayşe’ye biraz kompliman yapma fikrine ne dersin?”

“Şimdi bu fikirlerden hangilerini istiyoruz? Arkadaşlarını eğlendirmen için her gün sana 10 dk. versem nasıl olur?”

Çözüm yolunu seçme“Sence bu fikirlerden hangisi en iyi olabilir? Neden bu çözümü beğendin? Bu şekilde davranırsan sonuç ne olabilir?”

“Karar verdik mi? Gerçekten istediğimiz bu mu?”

Söz verme ve değerlendirme için zamanı saptama

“Her gün ona iyi bir şey söylemeyi kabul ediyor musun? Tamam buna karar verdin. Eğer sana laf atarsa yürüyüp gideceksin. Gelecek hafta şu gün durumu değerlendirmek için gene görüşelim. Bir hafta boyunca ne olursa olsun kararlarını uygulayacaksın değil mi?”

“Tamam, her gün 10 dk.lık bir şov karşılığında sınıf tartışmalarını bozmamaya karar verdin, ben de kabul ettim. Diğer zamanlarda şaka yaparsan sonucunun ne olacağını düşünüyorsun? Eğer ben anlaşmayı bozarsam neler olabilir sence? Bu anlaşmamızı 1 hafta uygulayalım. Gelecek hafta şu gün tekrar görüşelim mi?”

87

Özellikler Gönderilen Mesaj Olası Sonuçlar ÖzelliklerGönderilen

MesajOlası Sonuçlar

Kişisel ototritesini vurgular

“Benim dediğimi yap. Kontrol benim elimde”

İsyan, İntikam, Kendini disiplinden yoksun, Sinsi, Sorumsuz

Sosyal düzenin gerçekliği

“Kendine ve başkasının hakkına saygıyı öğreneceğine inanıyorum”

Kendini disiplin, İşbirliği, Kendine ve başkasına saygı, Güvenirlilik

Davranış ile ilgisi az, rastgele

“Sana gösteririm! Bunu hak ettin!”

Gücenme, İntikam, Korku, Karmaşa, İsyan

Davranışa mantıksal olarak uygun

“Sorumlu seçim yapacağına inanıyorum”

Deneyimden öğrenir

Değer yargısı getirir

“Bu sana öğretir! Sen kötü bir çocuksun!”

İncinme, Gücenme, Suçluluk, İntikam

Öğrenciye onurla davranır

“Sen değerli bir insansın”

Kişinin değil davranışın kabul edilmez olabileceğini öğrenir

Geçmiş davranışı vurgular

“Yaptığını unutmuyorum. Cezanı çekeceksin. Hiç öğrenmiyorsun”

Karar vermede yetersiz, Öğretmenin gözünde değersiz

O anki ve gelecekteki davranışla ilgilenir

“Kendi seçimini yapabilirsin ve kendine bakabilirsin”

Kendini yönlendirir ve değerlendirir

Tehdit eder (Açık / Kapalı)

“Kendinize gelin! Benim sınıfımda böyle davranamazsınız”

Hesaplaşma isteği, Korku, İsyan, Suçluluk

Saygı ve iyi niyet gösteren ses tonu

“Davranışını beğenmiyorum ama bunun kişiliğinle ilgisi yok”

Öğretmenin saygı ve desteği ile güvenli hisseder

İtaat ister

“Senin isteklerinin önemi yok. Karar vermede sana güvenmem”

Meydan okuyan itaat, Hesaplaşma isteği, Güven ve eşitlik yıkımı

Seçim hakkı tanır“Karar verebilirsin”

Sorumlu karar verir, Becerikli

CEZA MANTIKLI SONUÇLAR

88

Sınıf içi Sorunlara Etkili Yaklaşımlar

Yaklaşım Amaç Örnek

Yansıtıcı DinlemeÖğrencilerin karşılaştıkları sorunlarla ilgili hislerini anladığını iletme

“Arkadaşın artık seni sevmiyor diye çok üzgün hissediyorsun”

Ben mesajıÖğrencilere, size olan davranışları ile ilgili ne hissettiğinizi iletme

(Sınıfa)“Dersime ilgi göstermediğinizde umutsuzluğa kapılıyorum çünkü hazırlamak için bayağı çalıştım”

Seçenek araştırma

Öğrencilere sorunlarına çözüm bulmada yardım etme / Öğretmen sahipli sorunlar için öğrencilerle anlaşma yapma

“Sorununu halletmek için hangi yolları deyebilirsin?”, “Anlaşmazlığımızı nasıl halledebiliriz?”

Doğal ve mantıklı sonuçlar

Öğrencilere belli sınırlar içinde davranma özgürlüğü tanıma ve aldıkları kararların sonuçlarına katlanmalarına izin verme

Doğal: Kavga eden öğrenciler incinebilir

Mantıklı: Kavga eden öğrenciler görüşme odasına çağırılır

Olumsuz davranışa izin verme

Bazı durumlarda beklenmedik yorumlar getirerek olumsuz davranışa izin verme

Küfür eden öğrenciye, odanın köşesine giderek istediği kadar küfür etmesi söylenir

Öğrencinin gücünü kabullenme

Öğrencinin üstünlüğünü, üstün gücünü kanıtlama / İntikam alma çabalarını ona karşı yenilgiyi kabul ederek dağıtma

“Kendini kanıtladın. Seni çalışmaya zorlayamam”

Yeni durumlar yaratma: Eksileri artıya döndürme

Olumsuz davranışları ve yanlış amaçları yapıcı yollara yönlendirme

Şaka yolları ile sınıf çalışmalarını aksatan öğrenciye sınıfın komedi oyununu yönetme görevi verilir

89

Tedavi Edici Güçler

Güç Amaç Örnek

KabulGrup üyeleri arasında karşılıklı saygı ve eşduyum yaratmak

“Lale’nin hislerine duyarlı olduğunu görüyorum”

Havalandırma Yansıtıcı dinlemek “Bu konu ile ilgili olarak çok kızgın görünüyorsun”

İzlemeGrup üyelerinin benzer konularda tartışmalarını izleyerek öğrencilerin kendi kaygılarını anlamalarına yardım etmek

“Ali’nin sorunu ile ilgili tartışmamızı kendi kardeşlerine nasıl uygulayabilirsin?”

GeribildirimÖğrencilerin “ben” mesajını kullanmalarını teşvik ederek başkasının davranışı hakkında düşüncelerini iletmelerini sağlamak

“Senle alay edildiğinde neler hissettiğini arkadaşına söyler misin lütfen?”

EvrenselleştirmeÖğrencilerin davranışlarında yalnız olmadıklarını, çoğunluğun benzer durumda olduğunu anlamalarını sağlamak

“Bu konuyu daha önce de düşünmüş olanlarınız var mı?”

Gerçekleşme denemeleri

Öğrencilerin yeni davranışları demelerini sağlamak“Bu sorunu aramızda rol yaparak tekrar ortaya çıkaralım ve çözmek için yeni yollar deneyelim”

Başkalarını düşünmek

Öğrencileri yarışma yerine, birbirlerine yardıma teşvik etmek

“Ali, arkadaşına fende yardım etmeni takdirle karşılıyorum”

EtkileşimÖğrencilerin sosyal yaşamlarını desteklemek ve teşvik edici sınıf ortamı yaratmak

“Can, Elif bu projede seninle çalışmaktan mutlu olduğunu söylüyor. Sen de ona nasıl hissettiğini söyler misin lütfen?”

TeşvikÖğrencilerin cesaretini ve toplumsal ilgilerini canlandırmak. Sorun çözmeye olumlu bakmalarını sağlamak

“Çalışma alışkanlıklarının bu projede sana yardımcı olacağına inanıyor musun?”

90

Liderlik Tarzları ve Sınıf Ortamı

Demokratik Otokratik Sınırsız Hoşgörü

Karşılıklı saygı ve güven Ödül ve Ceza yoluyla kontrol. Saygı talebi. Başkalarını düşünmeden istediğini yapma

Uygun olduğu zaman seçenek teklif etme

Talep eder. Hakim olmak ister. Anarşi

Teşvik yolu ile güdüleme

Olumluyu öne çıkarmaZayıflıklara ve hatalara yüklenme Her türlü davranışa izin verilir

Sınırlar içinde özgürlük. Çalışma özgürlüğü ile çalışma sorumluluğu arasında denge

Özgürlüksüz sınırlama. Bağımlılığı ve / veya isyanı körükleme

Sınırsız Özgürlük. Kargaşa.

İçten güdülenme. Öğretmen ve öğrenci hedefleri birlikte saptar

Dıştan güdülenme ve ceza Kararsız, düzensiz ve ani güdülenme

Başarıya yönelik ve özgüven arttırıcı etkinlik

Üstün sonuçlar üretmeye yönelik etkinliklerBazı etkinlikler öğrencilerin gelişmesini, bazıları ise geri kalmalarını sağlar

İşbirliği, paylaşılan sorumluluklar

YarışBaşkalarının haklarını gözetmeyen bireysel haklar

Disiplin eğitim sürecidir. Kendini disiplini teşvik.

Disiplin kontrol etmek içindir Disiplin beklenmez

Çakışan hedefler Hedefler öğretmen tarafından saptanır Olumlu hedef yoktur

Öğretmen fikir ve katkı ister

Öğretmen her şeye karar verir Belirli kararlar alınamaz

91

Grup Liderliği BecerileriBeceri Amaç Örnek

Grubu yapılama Tartışma ve sınırlarını saptama“Grubunuzda şu anda neler oluyor?

“Bu amacımızda nasıl yardımcı olur?”

Evrenselleştirme Kaygıların paylaşıldığını göstermek “Aranızda böyle hissetmiş olanınız var mı?”

Bağlantı kurma Öğrencinin söyledikleri ve hissettikleri arasında bağlantı kurma“Ali, kardeşi işine karıştığında çok sinirleniyor. Mine’nin kendi kardeşi hakkındaki hislerine çok benziyor”

YöneltmeTartışmaya tüm öğrencilerin katılmasını ve öğretmenin otorite rolünden sıyrılmasını sağlamak

“Başkaları bunun hakkında ne düşünüyor?”

“Ömer’in fikri için sen ne düşünüyorsun?”

Amacı bulmaÖğrencileri kendi olumsuz davranışlarının amacı ile ilgili düşündürmeye sevk etmek

“Seninle özel ilgilenmemizi istiyor olabilir misin?”

“Sana zorla bir şey yaptıramayacağımızı göstermek istiyor olabilir misin?”

Beyin fırtınası Fikir üretmede öğrencileri teşvik etmek“Bu sorunla ilgili fikirlerimizi paylaşalım.Tüm fikirler söylenmeden değerlendirmeyeceğiz”

Set çekme Yıkıcı konuşmaları durdurmak“Hislerini açıklar mısın?”

“Böyle konuştuğunda, Ali’nin ne hissettiğini merak ediyorum”

ÖzetlemeNeler söylendiğini, öğrencilerin neler öğrendiğini açıklığa kavuşturmak

“Bu tartışmadan neler öğrendiniz?”

“Bu durum hakkında neler öğrendik”

Görev ve söz verme Öğrencilerin kararı uygulamak için söz vermelerini sağlamak“Bu soruna ilişkin neler yapmayı düşünüyorsun?”

“Bu hafta ne yapacaksın?”

Geribildirimi destekleme

Başkalarının kendileri hakkında neler düşündüklerini öğrencilerin anlamalarını sağlamak

“Böyle uzun konuşup başkalarına hak tanımadığında kızıyorum. Acaba onlar ne düşünüyor?”

“Projeye başlamamızda yardımınız için memnun oldum”

Doğrudan etkileşimi destekleme

Uygun olan zamanda öğrencilerin birbirleriyle konuşmalarını sağlamak

“Ne hissettiğini Ali’ye söyler misin?”

Teşviği desteklemeÖğrencilerin benlik değerleri ve özgüvenlerini arttırmak için onlara örnek olmak ve onları teşvik etmek

“Yardımın için teşekkür ederim”

“Ayşe ile ilgilendiğin bir şey ne olabilir?”

92

KAYNAKÇA: Transaksiyonel Analiz,Füsun AKKOYUN

Etkili Öğretmenlik Eğitimi,Seminer Notları

İletişim Konulu Çeşitli Kaynak Kitaplar

ETKİLİ İLETİŞİM BECERİLERİ

Documents