ENDOKRİN SİSTEM:

Canlılarda sistemler arasındaki uyumlu çalışmayı sağlayan özel maddelere hormon denir.Bunların sağlandığı yere endokrin bezler,bu sisteme de endokrin sistem denir. Canlılarda özelleşmenin, farklılaşmanın artması canlının gelişmişlik derecesinin de arttığının göstergesidir. Çok hücreli canlılarda, bütünlüğün sağlanabilmesi için herbiri farklı görev üstlenmiş olan hücreler arasında bir düzenin, koordinasyonun sağlanması gerekir. Bu olayda, endokrin(iç salgı) sistemi ve sinir sistemi birlikte görev almaktadır.

ENDOKRİN SİSTEM:

HORMANLARIN ÖZELLİKLERİ 1. Üretildikleri yerden hedef doku ve organlara hayvanlarda kan ile bitkilerde ise hücreler arası difüzyon ile floemle3 taşınırlar.2. Her hormonun etkilediği hücre ,doku, ve organ farklıdır.3. Hormonlar az miktarda olup etkileri farklıdır.4. Gereğinden az veya çok salınmaları halinde hastalıklara neden olabilirler.5. Hormonlar canlıdaki yoğunluğuna göre etki gösterirler.6. Hormonlar protein ve yağ yapısındadır.

• Yüksek yapılı organizmalarda vücudun bütünlüğü sinir sistemi, birlikte çalışmasıyla sağlanır.• Endokrin bezler salgı yapan sinir hücreleri ile bunların salgılarını inceleyen bilim dalına endokrinoloji denir

*HAYVANLARDA HORMONAL DÜZENLEME*• Omurgalıların birçoğunda ve birçok omurgasız hayvan

(böcekler ,kabuklular, yumuşakçalar)endokrin bezler vücudun düzenli çalışmasında görev alır.*• Sölenterlerde ve halkalı solucanlarda hormon üreten tek

kaynak ,salgı yapabilen sinir hücreleridir.*• Böceklerde hormonlar sinir sisteminde (beyin) üretilir. Beyin

hormonları etkisiyle vücut bezleri hormon salgılar. Bunlardan en önemlisi de deri değiştirme hormonudur .Bu hormonun sayesinde deri değiştirilerek dış iskeletin engellemesine rağmen büyüme sağlanır. Bir başka hormon ise larva döneminde üretilen gençlik hormonu(jüvenil)dur.*• Deri değiştirme hormonu (ekdizon) ergenlik döneminde

salgılanır.

İNSANDA HORMONLAR:• Hormonlar iç salgı bezlerinde üretilerek direkt kana verilir.• Başlıca iç salgı bezleri: Hipofiz, tiroid, paratiroid, böbreküstü, pankreas,epifiz, timus ve eşey bezleridir

ENDOKRİN SİSTEM:

* 1-Epifiz* 2-Hipofiz * 3-Tiroid* 4- Timus* 5- Böbrek üstü bezler* 6-Pankreas* 7-Yumurtalıklar* 8-Testis*

* HİPOTALAMUS: İki çeşit hormon salgılar. Bu hormonlar hipotalamus tarafından sentez edilerek hipofiz bezinin arka lobunda depo edilir, ihtiyaç halinde buradan kana karışır.

* 1. ADH(=Antidiüretik Hormon =Vazopressin): Böreklerde suyun geri emilimini sağlar .İnce atardamarın kasılmasını kan basıncının artmasını sağlar. ADH az salgılanırsa şekersiz diyabet hastalığı görülür.

* 2. OKSİTOSİN: Uterusun kasılmasını sağlayarak doğuma yardımcı olur.Meme bezlerini uyararak sütün meme ucuna gelmesini sağlar.

* HİPOFİZ: iki kısımdır. 1)Arka lop: Hipotalamusta üretilen hormonlar depo edilir. 2)Ön lop: 7 önemli hormon salgılar.

* 1. STH(=Somatotropin Hormon) : Büyümeyi sağlar Özellikle uzun kemiklerin büyümesini sağlar. Protein sentezini arttırır, karbonhidrat ve yağ metabolizmasını etkiler. Fazla salgılanması devliğe az salgılanması cüceliğe yol açar. Büyüme döneminden sonra fazla salgılanırsa akromegali hastalığına (el ayak, ve yüz kemiklerinde orantısızlığa) sebep olur.

* 2. MSH(=Melanosit Uyarıcı Hormon):Deride melanosit hücrelere etki ederek cilde renk veren melanin maddesini salgılatır.

* 3. TSH(TUH=Tirotropin):Tiroid bezinin uyarılmasını ve tiroksin hormonun salgılanmasını sağlar.

* 4. LTH(=Luteotropik Hormon=Prolaktin):Korpus luteumun devamını sağlar. Annelik duygusunu geliştirir. Süt keselerinin oluşumunu sağlar.

* 5. FSH(=Folikül uyarıcı Hormon):Dişilerde folikülleri geliştirerek yumurta hücresinin olgunlaşmasını sağlar. Foliküllerde östrojen salgılattırır. Erkeklerin testislerinde sperm hücrelerin oluşumunu başlatır.

* 6. LH(=Luteinleştirici Hormon):Dişilerde ovalasyonu sağlar. Korpus luteumun oluşmasını sağlattırır.

* 7. ACTH(=Adrenokortikotropik Hormon):Böbrek üstü bezinin korteks kısmını uyararak buradan steroid hormonları salgılattırır.

*TİROİD BEZİ: En önemli hormonu tiroksindir.*TİROKSİN: Hücrelerin metabolizma faaliyetlerinde kullandıkları

oksijen miktarını ayarlar. Fazla salgılanırsa oksijen tarafından kullanılan oksijen miktarı artar ve metabolizma hızlanır. Az salgılanırsa metabolizma yavaşlar, hücreler arası maddede sodyum ve suyun ,kanda ise kolesterolün yükselmesine sebep olur. İnsanlar ve sıcak kanlı hayvanlar, yılın soğuk aylarında daha fazla tiroksin salgılar. Hipotalamustaki salgı yapan sinir hücreleri, özel bir madde ile hipofizin ön lobundan tirotropin sentezlenmesini ve serbest kalmasını sağlar. TSH kan ile tiroide gelir ve tiroksin hormonu salgılar. Ayrıca kandaki Ca ve P seviyesini düşürücü etki yapan tirokalsitonin hormonu da salgılar. İyot eksikliğinde tiroid bezinin büyüyerek salgı yapmasını guatr denir. Gelişme devresinde tiroit bezinin az çalışması sonucu kretenizm(ahmaklık) olur. Bu çocuklarda cücelik , zeka geriliği, eşey bezlerinin gelişmediği görülür. Ergenlik döneminde az salgılanırsa bazal metabolizma hızı ve vücut ısısı düşer. Ruhen ve bedenen uyuşukluk başlar. Deride şişlikler ve kıl dökülmesi görülür. Bu bozukluklara miksodem denir.

KALSİTONİN: Kandan kemiklere kalsiyum geçişini sağlayarak, kandaki kalsiyum seviyesini düşürür. PARATİROİT BEZİ: Parat hormonu (paratirin)sentezler. PARAT HORMONU: Ca ve P metabolizmasını düzenler. Kemikten kana Ca ve P geçişini sağlar. Tirokalsitonin ile zıt çalışarak Ca , P dengesini sağlar. Az salgılanırsa kandaki Ca kemiklerde birikir ve kanın Ca miktarı azalır. Buna tetani denir. Bu hastalıkta kaslar ağır kasılma ve titremeler olur. El ve ayak parmaklarında içe doğru bükülmeler olur.

*BÖBREKÜSTÜ BEZLERİ:Böbreğin hemen üzerine yerleşmiş bezlerdir. Kabuk (korteks) bölgesinden salgılananlar: aldosteron ve kortizon. Öz bölgesinde (medulla) salgılananlar: Adrenalin (Epinefrin), nöradrenalin (Nörepinefrin) *ALDOSTERON: Böbreklerden Na –Cl iyonlarının geri emilimini sağlar.*Kortizol. Karbonhidrat,yağ ve protein metabolizmasını düzenler.

Protein ve yağların karbonhidrata dönüşmesini sağlar. Kan şekerini yükseltir*Korteks bölgesi hormonlarının az salgılanması sonucu Addison

hastalığı oluşur. Deri tunç rengini alır, kan basıncı düşer iştahsızlık ve kaslarda zayıflama görülür Na ve Cl `ün idrara atılması artarken vücut sıvısında K miktarı yükselir.Fazla salgılanırsa, kan basıncı artar, kaslar zayıflar. Bu da «Conn sendromuna» neden olur.*ADRENALİN(Epinefrin): Korku , öfke ve heyecan anında salgılanır.

Sempatik sinir sistemi epinefrinin etkisiyle kan basıncını yükseltir, kalp atışlarını hızlandırır damarlar genişler , göz bebekleri büyür, kıllar dikleşir.*NORADRENALİN(Nörepinefrin): Kan basıncını arttırıcı etki yapar. Kan

damarlarını arttırır.

.*PANKREANS: Karma bir bezdir.Ürettiği enzimleri kanalla bağırsağa gönderir. Langerhans odacıklarında ürettikleri hormonları kana verirler.*İNSÜLİN: Langerhans adacıklarını beta hücrelerinde üretilir.

Kan şekerinin dokulara geçişini sağlar. Kas ve karaciğerde glikojen sentezini sağlar. Yeterli salgılanmadığında kan şekeri yükselir ve bunun sonucunda şeker hastalığı görülür.*GLUKAGON: Langerhans adacıklarının alfa hücrelerinde

sentezlenir. Karaciğerde depo edilen glikojeni parçalattırır. Glikozun kana geçişini sağlayarak kan şekerini arttırıcı etki yapar.

EŞEYSEL BEZLER:*Üreme sistemi hormonlarını kadınlarda ovaryum

( yumurtalık), erkeklerde ise testisler üretirler. Eşey bezleri ergenlik çağına girildikten sonra hipofiz bezinin etkisiyle faaliyet gösterir. Testislerde erkeklik hormonları olan androjenler üretilir. Bunlardan testosteron hormonu fonksiyonel sperm yapımını ve olgunlaşmasını ikincil cinsiyet özelliklerinin (sakal ve bıyık çıkması,kılların büyümesi,sesin kalınlaşması,kemiklerin gelişmesi erkek tipi kaslı bir vücut yapısının oluşması) ortaya çıkmasını sağlar.

Yumurtalık dişilerde bulunan bir çift bezdir. Ergenlik dönemine ulaşıldığında bu bezden östrojen ve progesteron hormonları salgılanır . Östrojen dişilikle ilgili ikincil cinsiyet özelliklerini (dişilere özgü ince ses gelişimi, üreme organlarını gelişimi, dişiye ait vücut yapısının oluşması) sağlar. Progesteron hormonu ise gebeliğe hazırlanmada önemli rol oynar. Embriyonun gelişmesi için rahmi hazırlar, embriyonun uterin tüpü boynuna iletilmesini sağlar ve meme bezlerinin gelişmesinde önemli bir yere sahiptir.

MİDE: Sindirim organıdır. Fakat bir de gastrin hormonu salgılar.Gastrin: Midenin sindirim enzimini salgılayan hücrelerini uyarır.ON İKİ PARMAK BAĞIRSAĞI: Bu da bir sindirim organıdır. Fakat üç

çeşit hormon vardır:1-Enterogastron: Midenin enzim çıkarmasını durdurarak, boş midenin kendini sindirmesini engeller.2-Sekretin:Pankreası enzim salgılaması için uyarır.3-Kolesistokin:Safranın, on iki parmak bağırsağına boşalmasını sağlar.TİMUS BEZİ: Göğüs kemiğinin altında bulunur. Çocukluk evresinde

büyük olan timus bezi, gençlik çağından sonra küçülür. Bağışıklıkta etkili olan bir bezdir.

EPİFİZ: Beyinde bulunan bir bezdir. Melatonin hormonu ürettiği bilinmektedir. İnsanda ergenlikten önce cinsel olgunlaşmayı önler.

Bu hormonlar dışında; sinapslarda sinirsel uyarıların taşınmasını sağlayan, kan basıncını düşürüp bağırsağın hareketlerini arttıran «asetilkolin» ile büyük damarların ve kılcaldamarların daralmasını sağlayan «histamin» hormonları da bulunur.

GERİ BESLEME(FEEDBACK MEKANİZMASI):İnsanlarda diğer endokrin bezlerin çalışmasını düzenlediği için temel bez olarak adlandırılan hipofizin hormon salgılamasını durdurması veya azaltması diğer bezlerin kontrolü altındadır. Söyle ki; hipofiz salgıladığı tiroit uyarıcı hormon ile tiroit bezinin salgı yapmasını sağlar. Tiroit bezinin salgıladığı tiroksin hormonunun derişiminin kandaki miktarı belirli bir seviyeye ulaştığında bu hipofizin tiroit uyarıcı hormon salgısını azaltması yada kesmesi yönünde bir uyartı oluşturur. Hipofiz bezinin diğer bezlerle bu etkileşimine geri besleme sistemi denir.

HİPOFİZ

TSH Tiroksin ACTH Kortizol FSH Östrojen LH Testosteron

Tiroit bezi BÜB Yumurtalık Testis

HAZIRLAYAN: GİZEM İĞDELİ 1011211025- 2-A